Literature Symposium SYN_ENERGY Berlin_Athens: Essays by all participants

L I T E R AT U R S Y M P O S I U M & LESUNGEN

D

H

E

MYTHISCHE PERFORMANCES VON PHOEBE GIANNISI

Μυθικές έπιτέλέςέις Φοίβη Γίαννίση

MYTHICAL PERFORMANCES

BY PHOEBE GIANNISI

Mancher sagt, ein Wagenheer sei das Schönste auf der schwarzen Erde, und mancher: Fußvolk, mancher: eine Flotte; ich aber sage: das, was man lieb hat.1

“ο]ἰ μὲν ἰππήων στρότον, οἰ δὲ πέσδων, οἰ δὲ νάων φαῖσ᾽ ἐπ[ὶ] γᾶν μέλαι[ν]αν ἔ]μμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν᾽ ὄττω τις ἔραται·”

ο]ἰ μὲν ἰππήων στρότον, οἰ δὲ πέσδων, οἰ δὲ νάων φαῖσ᾽ ἐπ[ὶ] γᾶν μέλαι[ν]αν ἔ]μμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν᾽ ὄττω τις ἔραται

In der ersten Phase meines Schreibens war die Dichtung so etwas wie eine innere Stimme, ein innerer Antrieb, der wie eine sprudelnde Quelle einsetzte und so lange weiterfloss, bis der Strom versiegte, ein Wasserfall aus Wörtern, der mit Getöse niederstürzte. Etwas, das mich aufsuchte und veränderte.

Στην πρώτη περίοδο της γραφής μου η ποίηση ήταν ένα άκουσμα εσωτερικό, μία παρόρμηση που ξεκινούσε σαν αναβλύζουσα πηγή και συνεχιζόταν μέχρι να στερέψει, ένας καταρράχτης λέξεων που κατέβαινε με βουή. Κάτι με επισκεπτόταν και με μεταμόρφωνε.

During the first period of my writing life, poetry was an inner sound, an impulse that would start pouring out like a gushing source until it was no more, a roaring cascade of words, each time a visitation by an entity that transformed me.

Διαβάζοντας κατόπιν αυτά τα μικρά ποιήματα, μου φαινόταν αντιληπτή η δημιουργική φόρα τους αλλά και η ξεκάθαρη θέση ενός απόλυτα συγκεκριμένου προσωπικού εγώ, ριζωμένου στον τόπο και στον χρόνο, που εκφραζόταν: ο ενοχλητικός εαυτός μου.

When I read those short poems afterwards, I could perceive their creative rush, but at the same time also the crystal-clear stance of a perfectly specific personal I, rooted in time and space to express itself: my annoying alter ego.

Καθώς συνέχιζα να γράφω, οι κατασκευές άρχισαν να παίρνουν την μορφή στοχαστικών σκηνών αναγνώρισης του κόσμου ή ακόμα λόγων που έμοιαζαν να κατεβαίνουν από το θέατρο, σε κάποιον απευθύνονταν τώρα τα λόγια που έβγαιναν από το χέρι μου και ηχούσαν όπως οι μονόλογοι επί της σκηνής. Η έντονη παρουσία του εαυτού στα ποιήματα, μία παρουσία αναπόφευκτη λόγω της ποιητικής μου, είχε αρχίσει να παίρνει μία περισσότερο υποκριτική κατεύθυνση.

As I wrote on, the structures started to take on the form of contemplative scenes where I acknowledged the world, or even of words that seemed to descend from theatre – the words my hands were making, and which sounded like staged monologues, were now addressed to someone. The intense presence of self in the poems, an inescapable consequence of my poetic method, was starting to acquire a histrionic, judgmental character.

Το 2006 είχα μόλις μετακομίσει στο Πήλιο. Γύρω μου ο κάθε τόπος ηχούσε ένα όνομα και ένα μύθο. Πηλέας, Αχιλλέας, Αργώ, Ιάσων, Κένταυρος, Θέτις, ακρωτήριο Σηπιάς. Διάβαζα ξανά την Ιλιάδα, αφού είχα για χρόνια εντρυφήσει στην Οδύσσεια. Με απασχολούσε η σχέση της ανάμνησης με το βίωμα, η γλωσσική αναπαράσταση της προσωπικής μνήμης, και σκεφτόμουν τον Οδυσσέα. Πώς ο Οδυσσέας ανιστορεί τις περιπέτειές του; Πώς το έπος μεταστρέφεται αίφνης στο παλάτι του Αλκίνοοου στο πρώτο

It was 2006 and I had just moved to Mount Pelion in Thessaly.

Every place resounded with a name and a myth. Peleus, Achilles, Argo, Jason, Centaur, Thetis, cape Sepias. I was reading the Iliad again, after having spent years on the Odyssey. I was interested in the association between memory and experience, the linguistic representation of personal memory, and I thought of Odysseus. How is it that Odysseus ends up recounting his adventures?

How does the epic suddenly change, against the backdrop of

PANEL: MYTHEN ALS PERFORMATIVER AKT

Als ich diese kleinen Gedichte später wieder las, schien mir der ihnen innewohnende kreative Schwung ebenso augenscheinlich zu sein wie die eindeutige Position eines absolut konkreten persönlichen Ich, das, in Raum und Zeit verwurzelt, sich selbst zum Ausdruck brachte: mein lästiges Selbst.

Später begannen meine Textkonstrukte die Form von reflexiven Szenen zur Welterkennung anzunehmen, oder auch von Reden, die dem Theater zu entstammen schienen; jetzt richteten sich die Worte, die mir aus der Hand glitten, an einen Adressaten und klangen wie Monologe auf der Bühne. Die intensive Präsenz des Selbst in den Gedichten, eine Präsenz, die aufgrund meiner mir eigenen Dichtkunst geradezu unvermeidlich war, hatte begonnen, eine darstellende, theatrale Richtung einzuschlagen.

Im Jahr 2006 bin ich auf den Pilion gezogen. Von jedem Fleckchen Erde um mich herum hallte ein Name oder ein Mythos wider. Peleus, Achilles, Argo, Jason, die Kentauren, Thetis, das Kap Sepias. Ich las die Ilias wieder, nachdem ich mich jahrelang mit der Odyssee auseinandergesetzt hatte. Mich interessierte das 1

2

Sappho: „Das Mädchen Anaktoria“, Übersetzung: Hermann Fränkel

2

D Verhältnis zwischen Erinnerung und Erlebnis und die Frage nach der sprachlichen Darstellbarkeit persönlicher Erinnerungen, wobei ich unwillkürlich an Odysseus dachte. Auf welche Weise erzählt Odysseus von seinen Abenteuern? Wie kommt es dazu, dass die Erzählperspektive des homerischen Epos im Palast des Alkinoos plötzlich von der dritten in die dritte Person wechselt?

Wie kommt es, dass der homerische Äode (Sänger, A. d. Ü.) in Odysseus‘ Rolle schlüpft?

Mein Bedürfnis, meiner Poetik eine neue Richtung zu verleihen, verband sich gewissermaßen mit dem günstigen Umstand der konkreten geographischen Umgebung, mit meinem Wissen über und meiner Liebe für die griechische Antike und wurde davon noch verstärkt, und so begann ich, den Mythos als eine Art Filter zwischen mir und meiner Dichtung einzusetzen. Unter Rückgriff auf den Mythos, der sich mit einer ganz und gar selbstverständlichen Natürlichkeit dem von der Phantasie konstruierten Denken hinzugesellte, begann ich, meine dichterische Sprache mit dessen Rollenkostümen zu verhüllen.

Etwa zur selben Zeit lernte ich Barbara Köhler kennen, die damals an den Gedichten von „Niemands Frau“ arbeitete, und ich bewunderte die Art, wie sie den Mythos in ihre Dichtung einfließen ließ. Das half mir dabei, die meiner Herkunft geschuldeten Bedenken gegenüber der Verwendung altgriechischer Mythen zu überwinden.

Oder, um es deutlicher zu sagen: Für heute lebende Griechinnen und Griechen war es vor allem zu Anfang des 21. Jahrhunderts geradezu undenkbar, sich auf die altgriechischen Mythen zu berufen. Wenn überhaupt, so war dies allenfalls einer verschwindend kleinen Minderheit vorbehalten. Normalerweise wurden die Mythen-Verehrer mit den extremen Nationalisten gleichgesetzt. Was auch nicht weiter verwunderlich ist, wenn man bedenkt, dass zum Beispiel die neofaschistische Partei „Goldene Morgenröte“ die Geschichte und Mythologie des antiken Griechenlands instrumentalisiert, um daraus die vermeintlich einzig wahre Herkunft der neugriechischen Nation und deren Einzig-

3

H

E

πρόσωπο εκεί που ήταν μία αφήγηση στο τρίτο; Πώς ο ομηρικός τραγουδιστής υποδύεται τον Οδυσσέα; Η ανάγκη για μεταβολή της ποιητικής μου ήρθε να συναντήσει μαζί με την συγκυρία του συγκεκριμένου τόπου, την γνώση και την αγάπη μου για την ελληνική αρχαιότητα και άρχισα έτσι να χρησιμοποιώ τον μύθο σαν ένα φίλτρο ανάμεσα σε εμένα και την ποίησή μου. Μέσα από το μύθο, που απόλυτα φυσικά ερχόταν να επισκευτεί την κατασκευαζόμενη από τη φαντασία σκέψη, ξεκίνησα να ντύνω την ποιητική μου γλώσσα με τα υποκριτικά ρούχα της. Την ίδια εποχή γνώρισα την Barbara Kohler που δούλευε τα ποιήματά της για το Niemands Frau και θαύμασα τον τρόπο της να απορροφά τον μύθο στην ποιητική της, βοηθώντας με να ξεπεράσω τον δισταγμό στη χρήση του αρχαιοελληνικού μύθου που προερχόταν από την καταγωγή μου. Για να το πω πιο ωμά, όταν είσαι Έλληνας και ζεις σήμερα, ή μάλλον στην αρχή της δεκαετίας του 2000, ήταν απαράδεκτο να αναφέρεσαι στον αρχαιοελληνικό μύθο. Ελάχιστοι το έπρατταν τότε: Οι λάτρες του μύθου ταυτίζονταν με τους εθνικιστές, εφόσον για παράδειγμα το ναζιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής χρησιμοποιεί την αρχαιελληνική ιστορία ως καταγωγική αλήθεια του νεοελληνικού έθνους και της μοναδικότητάς του. Η αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα λειτουργεί για αυτούς ως ουσιοκρατική θέση σε έναν ρατσιστικό μύθο του αυτόχθονος. Παρόλα αυτά, η δική μου μυθική σκέψη, η λατρεία μου από παιδί για τον μύθο, αλλά και οι σπουδές μου στον χώρο της ανθρωπολογίας της αρχαιότητας στη λεγόμενη Σχολή του Παρισιού με διαφοροποιούσαν ριζικά. Κι ακόμα, ερχόμουν μετά τον Σεφέρη και την βαριά του μυθική αποσκευή. Τον διάβασα τον ξαναδιάβασα και τον άφησα. Εγώ γράφω διαφορετικά, είπα στον εαυτό μου : είμαι από τους αποκλεισμένους της αρχαιοελληνικής πόλης ως γυναίκα-ποιητικό-ζώο.

Alcinous’ palace, from a third-person to a first-person narrative?

How is it that the Homeric bard ends up portraying Odysseus?

Along with the fortuitous coincidence of the location, the need to change my poetic method found my knowledge and love of Greek Antiquity, and I started using myth as a filter between my poetry and me. It was through myth, as it came oh so naturally to visit the thought my imagination produced, that I started to dress my poetic language in stage costumes. Around the same time, I met Barbara Kohler, who was working on her poems for Niemands Frau, and I marvelled at how she absorbed myth into her poetics, which helped me get over my hesitation with regard to using the Ancient Greek mythology that came with my heritage. To put it more bluntly, if you’re Greek today, or as I back then, in the early 2000s, under no circumstances were you allowed to mention Ancient Greek myth. Very few dared, as myth lovers were instantly labelled nationalists. You see, for instance, Greek neo-Nazi party Golden Dawn uses Ancient Greek history as a means to support claims of origin and uniqueness for the Modern Greek nation. To them, references to Greek Antiquity function as essentialist arguments within a racist myth of autochthony. In spite of all this, my own thinking of myth, my fascination with it since childhood and my studies in the anthropology of antiquity with the so-called School of Paris put me in a radically different position.

Η απόκριση στον μύθο και η υπόκριση στις οποίες εισήλθα, αυτές οι διαρρήξεις της ποιητικής ταυτότητας, δηλαδή η ετεροπροσωπία της πολλαπλότητας, δεν είναι καθόλου καινούργιες. Από την αρχαιότητα ήδη, μετά τον ¨Ομηρο, είχε ξεκινήσει η ταύτιση του ποιητικού με το μυθικό υποκείμενο, και του αυτοβιογραφικού

What’s more, I was preceded by Seferis and his heavy arsenal of myth. I read his work, then I read some more, then I let go. I told myself that my writing was different. Besides, as a womanpoetic-animal, I’d be a pariah in every Ancient Greek city.

Acting and response to myth were the two methods I was initiated into, ruptures of the poetic identity, in other words the many facets of multiplicity. Already since antiquity, the poetic “I” had started to identify with the mythical “I”, the autobiographical element intertwining with myth. So writes Maria Oikonomou1 on the case of Alcman and Archolochus, before she goes on to 1

Maria Oikonomou, Κουπιά και Φτερά. Ο μύθος της Οδύσσειας στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο του μοντερνισμού, Nefeli: Athens 2016

3

D

H

artigkeit abzuleiten. Der Bezug zur griechischen Antike dient ihr dabei als essentialistischer Standpunkt, auf dessen Grundlage sie ihren völkisch-rassistischen Mythos verbreiten kann.

Eine diametral entgegensetzte Stoßrichtung wohnte indes meinem eigenen Denken über das Mythische inne, das sich einerseits von meiner Verehrung, die ich seit meiner Kindheit für den Mythos empfinde, vor allem aber andererseits von meinen Studien auf dem Gebiet der Anthropologie der Antike in Anlehnung an die so genannte Schule von Paris (École de Paris, A. d. Ü.) genährt hatte. Außerdem knüpfte ich in nicht unerheblichem Maße an Giorgos Seferis und dessen gerade im Hinblick auf die Deutung antiker Mythen ungemein wichtiger Hinterlassenschaft. Ich las ihn wieder und immer wieder, und ließ schließlich von ihm ab. Ich schreibe anders, sagte ich zu mir selbst: Ich gehöre als weibliches dichtendes Wesen zu denjenigen, denen der Zugang in die antike griechische Polis immer verwehrt bleibt.

Meine Deutung und konkrete Verarbeitung des Mythos und die Rollen, in die ich dabei schlüpfte, die damit einhergehenden Brüche der poetischen Identität, sprich die Möglichkeit und Fähigkeit, andere Gesichter anzunehmen und vielfältige Identitätswechsel zu vollziehen –all das ist alles andere als neu. Bereits in der Antike, in der nachhomerische Zeit, hatte man damit begonnen, das poetische und das mythische Subjekt sowie das autobiographische und das mythische Element miteinander gleichzusetzen, schreibt Maria Oikonomou2 und weist in ihrer Studie zur Rezeption des Odysseus-Mythos in der modernen Literatur auf die Beispiele von Alkman und Archilochos hin.

Außer ihnen gab es aber auch noch eine gewisse Sappho: Mancher sagt, ein Wagenheer sei das Schönste auf der schwarzen Erde, und mancher: Fußvolk, mancher: eine Flotte; ich aber sage: das, was man lieb hat.

2

4

Maria Oikonomou, Κουπιά και Φτερά. Ο μύθος της Οδύσσειας στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο του μοντερνισμού (dt. Ruder und Flügel. Der Mythos der Odyssee in der Literatur und im Film der Moderne), Nefeli Verlag, Athen 2016.

E 1

στοιχείου με το μυθικό, γράφει η Μαρία Οικονόμου , αναφερόμενη στο παράδειγμα του Αλκμάνα και του Αρχιλόχου, καθώς φτάνει να μελετήσει τον οδυσσειακό μύθο στη σύγχρονη λογοτεχνία. Εκτός αυτών όμως υπήρξε και μία Σαπφώ: Άλλοι ο ιππικός στρατός, των πεζών άλλοι, κι άλλοι των πλοίων στη γη λένε τη μαύρη πως τ᾽ ομορφότερο είναι, μα εγώ εκείνο οπού αγαπάει καθένας. και πάρα πολύ είν᾽ εύκολο να κάμεις καθέναν να το νιώσει· η έλένη, που τους άλλους τόσο στην ομορφιά περνούσε, χώρισε τον άριστο τον άντρα, π᾽ όλο της τροίας κατάστρεψε το κράτος, κι ούτε την κόρη, ουδέ τους ακριβούς της θυμήθηκε γονιούς, μα ερωτευμένην ξεσήκωνέ τη η κύπρις. Μα τώρα την Ανακτορία θυμάμαι, που δεν είναι μαζί μας, κι ήθελα το καμαρωτό της να ιδώ βήμα και την λαμπρήν ανταύγεια της θωριάς της, παρά τα λύδια τ᾽ άρματα ή σε μάχες πεζούς να πολεμάνε.2 Η Σαπφώ έρχεται να απαντήσει στον Όμηρο, λέγοντας πως άλλοι θεωρούν ωραίους τους στρατούς στη στεριά κι άλλοι στη θάλασσα, αλλά αυτή προσθέτει πως το ωραιότερο είναι αυτό που ο καθένας αγαπά, ω τις έραται, όπως έγινε με την μυθική Ελένη όταν αγάπησε, κι όπως συμβαίνει με εκείνη και την Ανακτορία. Ήδη λοιπόν η Σαπφώ απευθύνεται στον ισχυρό ποιητικό πρόγονο, και η από-κριση της χρησιμοποιεί τον μύθο στην πρότερη ποίηση ώστε υποκρινόμενη να τον μεταστρέψει. Το ερώτημα που τίθεται άρα είναι ποιόν υπο-κρίνεται το ποιητικό εγώ και με ποιόν τρόπο, 1

Μαρία Οικονόμου, Κουπιά και Φτερά. Ο μύθος της Οδύσσειας στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο του μοντερνισμού, Νεφέλη: Αθήνα, 2016.

2

Σαπφώ απ. 16.1-20 Lobel-Page (μετάφραση Παναγής Λεκατσάς)

explore the myth of Odysseus in modern literature. And let’s not forget Sappho: Some say thronging cavalry, some say foot soldiers, others call a fleet the most beautiful of sights the dark earth offers, but I say it's whatever you love best.

And it's easy to make this understood by everyone, for she who surpassed all human kind in beauty, Helen, abandoning her husband, that best of men, went sailing off to the shores of Troy and never spent a thought on her child or loving parents: when the goddess seduced her wits and left her to wander, But that reminds me now: Anactoria, she's not here, and I'd rather see her lovely step, her sparkling glance and her face than gaze on all the troops in Lydia in their chariots and glittering armor.2 Sappho’s poem comes as an answer to Homer: some may find beauty in armies of land and sea, but she adds that beauty lies in whatever one loves, as happened with Helen of Troy when she fell in love, as happens with herself and Anactoria in the poetic present. Sappho is already addressing a powerful poetic predecessor and, in her critical response, she uses the myth as it appears in poetry before her, only to subvert it in her own rendition. What we should be asking, therefore, is which role is assumed by the poetic “I” and how it can manage to break free from the restrictive norms that impose identification with a dominating authority (and with the nation).

2

Sappho fr. 16, ll. 1–20 (translated by Jim Powell)

4

D Einem jeden Menschen dies klar zu machen ist sehr leicht. Es hat ja die schönste aller Menschenfrauen, Helena, einst den besten Gatten verlassen, und sie stieg ins Schiff für die Fahrt nach Troja, und vergaß ihr Kind, und der lieben Eltern dachte sie nicht mehr; es entführte Kypris sie durch die Liebe.

So hat sie auch mich an Anaktoria, das ferne Mädchen, eben erinnert, deren holdes Schreiten ich lieber sähe und des Lichtes Spiel auf dem blanken Antlitz als der Lyder Wagen und hoch in den Waffen kämpfende Krieger. 3 Eigentlich liefert Sappho eine Antwort auf Homer, wenn sie sagt, dass manche die Armeen auf dem Lande, andere die Truppen auf dem Meere für schön erachten, sie selbst hingegen behauptet, dass das Schönste das sei, wonach ein jeder begehrt, ottō tis eratai, etwas, das sich schon bei der mythischen Helena bewahrheitete, als sie die Liebe kennengelernt hatte, und wovon auch sie selbst in Bezug auf Anaktoria ein Lied singen kann. Schon Sappho bezieht sich also auf den mächtigen Dichtervater, und ihre Erwiderung nimmt sich des Mythos im historisch vorangegangenen Epos an, um ihn als handelnde Darstellerin in eine andere Richtung zu lenken und letztlich umzudeuten. Insofern drängt sich die Frage auf, wen das poetische Ich auf welche Art und Weise verkörpert, um aus den geschlossenen tautotischen Mustern von Herrschaft von Macht und Nation ausbrechen zu können.

Meine eigene Aneignung des Mythos vollzog sich als Aufbrechen der eindimensionalen Grammatik der Identität. Der Mythos, schreibt Stathis Gourgouris4, ist eine theatrale Aneignung, er ist

H

E

ώστε να μπορέσει να ξεφύγει από τα κλειστά ταυτοτικά σχήματα της κυριαρχίας (και του έθνους).

My own investment in myth functioned as a rupture in the grammar of a singular identity. Stathis Gourgouris3 sees myth as an investment in the theatrical convention, the “material of a performative act: both literally, as what takes place in the theatre, and metaphorically, as humanity’s ability to create myths and dramatize the mystery of human existence.” That would make myth a theatrical existential investment while writing, and a performative investment while reading and reciting. “Myth is a form of performative knowledge, open and corporeal.” I can incorporate the myth and perform one of its infinite variations, immersing myself in the unending whisper of intertextuality in which it is inscribed.

Η δική μου επένδυση στον μύθο, λειτούργησε ως μία διάρρηξη της ενικής γραμματικής της ταυτότητας. Ο μύθος, γράφει ο Στάθης Γουργουρής3, είναι μία θεατρική επένδυση, είναι το “υλικό μιας επιτελεστικής πράξης: κυριολεκτικώς, σύμφωνα με όσα λαμβάνουν χώρα στο θέατρο, και μεταφορικώς, ως ικανότητα της ανθρωπότητας να δημιουργεί μύθους για να δραματοποιήσει το αίνιγμα της ανθρώπινης ύπαρξης”. Μία θεατρική υπαρξιακή επένδυση από την πλευρά της γραφής και μία επιτελεστική επένδυση από την πλευρά του ανάγνωσης και της εκφώνησης.

“Myth is a form of performative knowledge, open and corporeal”. Εν-σωματώνω τον μύθο και τον επιτελώ σε μία από τις άπειρες παραλλαγές του, συμμετέχοντας στο διαρκές ψιθύρισμα της διακειμενικότητας μέσα στην οποία κολυμπάει. Δεν είναι τυχαίο πως η επένδυση στον μύθο και στην υπόδυση ταυτίστηκε χρονικά με την αρχή της επιτελεστικής παρουσίασης της ποίησής μου, που δουλεύω έκτοτε πλέον με βάση τον ρυθμό. Ο Ομηρος και ο αρχαιοελληνικός μύθος έφεραν την φωνητική επιτέλεση. Μαζί με το σώμα που ηχεί, η περφόρμανς φέρνει στο προσκήνιο την αποδόμηση της μοναδικής και κυρίαρχης ταυτότητας. Καθώς το μυθικό δεν περιορίζεται στην ταύτιση με τα μυθικά υποκείμενα και τις ιστορίες τους, αλλά και την επιτελεστική τους υπόδυση, τα ποιητικά υποκείμενα πολλαπλασιάζονται. Σκηνοθετώ την έξοδο από το εγώ μέσα από τη φωνή, τη πάντα δανεική φωνή του λόγου που εκφέρεται. Στο έργο του “Φρασίκλεια”4, ο Σβένμπρου σημειώνει την “υπόθεση του Μπρούγκμαν σύμφωνα με την οποία το ελληνικό ‘εγώ’ είναι ο απόγονος ενός ουδέτερου ουσιαστικού της ινδοευρωπαικής, *eg(h)om, που σημαίνει Hierheit, “εδώτης.” Σύμφωνα με αυτήν την ετυμολογία το εγώ στην πρώτη του έννοια δηλώνει την παρουσία σε ένα εδώ, ανεξάρτητη από το πρόσωπο. Εγώ μονάχα δανείζω την φωνή μου στο εδώ,

It is quite telling that my investment in myth and the assumption of roles coincided with the beginnings of performative presentations for my poetry, which I have worked on ever since, based on rhythm. Homer and Ancient Greek myth brought along vocal performance. Along with the resounding body, performance brings to the fore the deconstruction of the single and dominant identity. Apart from the identification with the mythical subjects and their backstories, myth also allows for the assumption of these roles in a performative setting, thus multiplying the poetic subjects. I can now direct my own escape from the self through voice – the voice of uttered speech, that is always a borrowed voice. In his book Phrasikleia4, Jesper Svenbro notes Karl Brugmann’s “hypothesis that the Greek ego is descended from an Indo-European neuter noun, *eg(h)om, meaning Hierheit or ‘hereness’.” According to this etymology, the original meaning of ego (“I”) denotes presence in a space identified as here – it is “hereness” that speaks. From where it stands, the body as carrier of sound and voice coexists with the world and recreates it through the performance of myth.

3

Sappho frg. 16.1-20 LP (Übersetzung nach Hermann Fränkel)

3

3

4

Stathis Gourgouris, Στοχάζεται η λογοτεχνία; Η λογοτεχνία ως θεωρία σε μία αντιμυθική εποχή (Reflektiert die Literatur? Die Literatur als Theorie in einer anti-mythischen Zeit), Nefeli Verlag, Athen 2005.

Στάθης Γουργουρής, Στοχάζεται η λογοτεχνία; Η λογοτεχνία ως θεωρία σε μία αντιμυθική εποχή, Νεφέλη: Αθήνα, 2005.

Stathis Gourgouris, Στοχάζεται η λογοτεχνία; Η λογοτεχνία ως θεωρία σε μία αντιμυθική εποχή, Nefeli: Athens 2005

4

Jesper Svenbro, Φρασίκλεια. Ανθρωπολογία της ανάγνωσης στην αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Πατάκη: Αθήνα, 2002.

4

Phrasikleia: An Anthropology of Reading in Ancient Greece, Cornell University Press: Ithaka, NY 1993

5

5

D das „Material eines performativen Aktes, und zwar sowohl in einem eigentlichen Sinne, als das, was in einem Theater tatsächlich stattfindet, als auch in einem übertragenen Sinne, nämlich als Fähigkeit der Menschheit, Mythen hervorzubringen, um das Rätsel der menschlichen Existenz dramatisch darzustellen.“ Er ist eine dramatische und existentielle Aneignung aus der Sicht des dichtenden Schreibens, eine performative Aneignung auf Seiten des Lesens und mündlichen Vortragens. „Myth is a form of performative knowledge, open and corporeal”. Ich verleibe mir den Mythos ein und bringe eine seiner unzähligen Varianten performativ zur Darstellung, wodurch ich am unaufhörlichen Geflüster des Meeres der Intertextualität partizipiere, in welchem er fortwährend dahintreibt.

H

E

και είναι το εδώ που μιλάει. Από τη θέση που βρίσκεται, το σώμα του ήχου της φωνής συμβιώνει και αναδημιουργεί τον κόσμο μέσα από την μυθική επιτέλεση.

Carrying on with my research on voice and myth, I inevitably assumed the roles of and started working on the mythical predecessors of poets – and poetesses – all of them animal forms. The Cicada (Tettix), the Billy goat (Tragos, along with his Ode or, better, the She-goat Aega) and the Nightingale (Aedon) meet with the poetic “I”, transforming it to a performative multitude in a continuous slip along the verge of intertextuality: myth is also its every version, its every variation – including the one performed at this very moment. Now. Now.

Συνεχίζοντας την έρευνα πάνω στη φωνή και τον μύθο, πέρασα αναπόδραστα στην υπόδυση των αρχαιοελληνικών μυθικών προγόνων του ποιητή (και της ποιήτριας) που δεν είναι παρά ζώα κι άρχισα να δουλεύω πάνω σε αυτά : ο Τέττιξ (τζιτζίκι), ο Τράγος (και η Ωδή του, ή καλύτερα η Αίγα), η Αηδών (το αηδόνι), έρχονται να συναντήσουν το ποιητικό εγώ και να το μεταβάλουν σε μία επιτελεστική πολλαπλότητα. Ένα διαρκές διακειμενικό γλίστρημα πραγματώνεται, αφού ο μύθος είναι όλες οι εκδοχές και οι παραλλαγές του συμπεριλαμβανομένης κι ετούτης που επιτελείται και αυτήν τη στιγμή, τώρα, τώρα.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Es ist kein Zufall, dass die Aneignung des Mythos und die Hinwendung zum Rollenspiel zeitlich mit dem Beginn der performativen Umsetzung meiner Dichtung zusammenfallen, an der ich seitdem auf der Grundlage des Rhythmus arbeite. Homer und der altgriechische Mythos brachten mich auf den Weg der stimmlichen Performance. Gemeinsam mit dem Körper, der erklingt, bringt die Performance auch die Dekonstruktion der vermeintlich einzigen vorherrschenden Identität zur Darstellung und auf die Bühne. Da sich das Mythische nicht allein auf die Identifizierung mit den mythischen Subjekten und deren Geschichten begrenzen lässt, sondern auch die performative Inszenierung derselben umfasst, vervielfältigen sich die poetischen Subjekte.

Den Austritt aus dem Ich setze ich durch die Stimme, durch die stets geliehene Stimme des zum Ausdruck gebrachten Inhalts in Szene.

In seinem Buch Phrasikleia verweist Jesper Svenbro5 „auf die These von Brugmann, der zufolge sich das griechische ‚ἐγώ‘ (Ego/ Ich, A. d. Ü.) aus dem neutralen indoeuropäischen Substantiv *eg(h)om entwickelt hat, was so viel wie ‚Hierheit‘ bedeutet“. Dieser etymologischen Herleitung gemäß, bekundet das εγώ (das Ich, A. d. Ü.) in seinem ursprünglichen Sinne die Anwesenheit in 5

6

Jesper Svenbro, Phrasikleia. Anthropologie des Lesens im Alten Griechenland, aus dem Französischen von Peter Geble, Wilhelm Fink Verlag, Paderborn 2005

6

D einem εδώ (einem Hier, A. d. Ü.), und dies ganz unabhängig von der jeweiligen Person. Ich tue eigentlich nichts anderes, als meine Stimme dem Hier auszuleihen, so dass es letztendlich das Hier ist, das spricht. Aus der dadurch eingenommenen Position heraus erlebt der Klangkörper der Stimme die Welt und erschafft sie sich durch die mythische Performance neu.

Meine Untersuchungen zu Mythos und Stimme fortsetzend, ging ich geradezu zwangsläufig in die Darstellung der Rollen der altgriechischen mythischen Vorläufer des Dichters (und der Dichterin) über, die nichts Anderes als Tiere sind, und begann verstärkt damit zu arbeiten. In der Folge treffen der Tettix (die Zikade), der Tragos (Ziegenbock) und dessen Ode bzw. Lied – [trag-odia/ Tragödie=Bocksgesang, A. d. Ü.], beziehungsweise: die Aiga, die Ziege) oder die Aidon (die Nachtigall) auf das poetische Ich und wandeln es in eine performative Mannigfaltigkeit um. So vollzieht sich ein permanentes intertextuelles Hinübergleiten, ist doch der Mythos nichts anderes als die Gesamtheit all seiner Versionen und Varianten; einschließlich auch derjenigen, die just in diesem Momentperformativ eingelöst wird, genau jetzt, jetzt und jetzt.

Aus dem Griechischen übersetzt von Dirk Uwe Hansen

alle photos © Nelly Tragousti

H

E

GÖTTER HINTER GITTER VON DAGNY GIOULAMI

D

κλέιςτέ τΟυς θέΟυς ςτΗ ΦυλΑκΗ, τησ Dagny gioulami

GODS BEHIND BARS

BY DAGNY GIOULAMI

Götter hinter Gitter hiess das Theaterstück, das meine Tochter in der fünften Klasse auf die Bühne brachte, eine Antikenrevue als Abschluss ihres Schulprojekts, meine Tochter spielte den Apoll.

Ich habe den Titel sofort als Aufforderung verstanden: „Die Götter! Fasst sie! Sperrt sie ein! Sie gehören hinter Gitter!“ Göttinnen, Halbgötter, Musen, Helden – sie alle gebärden sich so toll, dass wir Menschen nur die Hände über dem Kopf zusammenschlagen können und rufen, man möge sie alle wegsperren.

«Κλείστε τους θεούς στη φυλακή» ήταν ο τίτλος του θεατρικού έργου που ανέβασε η κόρη μου στην Ε’ Δημοτικού στο πλαίσιο ενός σχολικού πρότζεκτ, μιας επιθεώρησης με φόντο την αρχαιότητα. Η κόρη μου ενσάρκωσε τον Απόλλωνα. Ο τίτλος έμοιαζε στ’ αυτιά μου σαν προτροπή: «Αυτοί οι θεοί! Πιάστε τους! Βάλτε τους φυλακή! Η θέση τους είναι πίσω απ’ τα σίδερα!» Θεές, ημίθεοι, Μούσες, ήρωες —όλοι τους ένα σινάφι. Ιστορίες που μας αναγκάζουν εμάς, τους κοινούς θνητούς, να τραβάμε τα μαλλιά μας από τρόμο και να εκλιπαρούμε: «Κάποιος να τους συλλάβει!»

Gods Behind Bars was the name of the play – a revue of the ancient world – that my daughter put on in the fifth grade as her final school project. She played the part of Apollo. I immediately understood the title as an order: “The gods! Catch them! Lock them up! They belong behind bars!” Goddesses, demigods, muses, heroes – they all act like such fools that the only thing left for us human beings to do is throw up our hands in horror and demand they all be locked away.

Meine Mutter ist Griechin, die Götter und Helden der Griechen standen an meiner Wiege, meine Wiege stand in Ostermundigen, einem Vorort von Bern, und zwischen all den Griechen standen auch Heidi und Jesus. Die ersten Jahre meines Lebens orientierte ich mich an letzteren. Heidi war Schweizerin und versuchte sich in Frankfurt anzupassen, Jesus war die Verkörperung der Nächstenliebe und des Guten. Ich bemühte mich, ein liebes Schweizer Mädchen zu sein.

Mit etwa acht Jahren erwachte dann das Interesse an den griechischen Instanzen. Ich las die Sagen des Altertums und erlebte Geschichten mit unglücklichem Ausgang, Wildheit und Ungerechtigkeit. Ich sah König Aegeus auf der Klippe stehen und auf die Rückkehr seines Sohnes Theseus warten. Dessen Schiffe näherten sich endlich, nur hatte Theseus vergessen, die weißen Segel zu setzen, um dem Vater schon von weitem zu zeigen, dass er noch lebte. Aegeus sah die schwarzen Segel, glaubte den Sohn tot und stürzte sich ins Meer. Ich erlebte Zeus, der links und rechts Kinder zeugte, der sogar als Regen über die eingesperrte Danaë kam und sie schwängerte, ich las von Eltern, die ihre Kinder aussetzten, von Kindern, die ihre Eltern umbrachten – ständig wurde mein kindliches moralisches Empfinden von diesen unerhörten und ungezügelten Erzählungen gestört. Trotzdem liess ich die Helden auf ihren Sockeln, sie waren immerhin Teil meiner griechischen Verwandtschaft. Und Verwandte wie Götter umgab der Nimbus des Hohen und Hehren. Die Schlauheit des

8

Η μητέρα μου είναι Ελληνίδα, συνεπώς οι θεοί και οι ήρωες της ελληνικής μυθολογίας είχαν έντονο ρόλο στην παιδική ζωή μου στο Οστερμούντιγκεν, ένα προάστιο της Βέρνης, και ανάμεσα σε όλους αυτούς, εξίσου σημαίνοντα ρόλο διαδραμάτιζε η Χάιντι και ο Ιησούς. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μου αφοσιώθηκα στους δύο τελευταίους. Η Χάιντι ήταν Ελβετή και προσπαθούσε να προσαρμοστεί στη Φρανκφούρτη, ο Ιησούς η προσωποποίηση της αγάπης για τον πλησίον και της αρετής. Πάσχιζα κι εγώ, λοιπόν, να γίνω ένα καλό κοριτσάκι από την Ελβετία. Στα οχτώ μού γεννήθηκε το ενδιαφέρον για την ελληνική άρχουσα τάξη. Διάβασα αρχαία ελληνική μυθολογία και ιστορίες με άδοξο τέλος, γεμάτες αγριότητες και αδικίες. Είδα τον βασιλιά Αιγέα να στέκεται στον βράχο του Σουνίου περιμένοντας την επιστροφή του γιου του, Θησέα. Μετά την επιτυχή αποστολή στην Κρήτη, το πλοίο του Θησέα φάνηκε επιτέλους, αλλά ο ήρωας είχε ξεχάσει να σηκώσει τα λευκά πανιά, για να δείξει στον πατέρα του ότι ζούσε. Ο Αιγαίας, βλέποντας τα μαύρα πανιά, θεώρησε ότι ο γιος του είναι νεκρός και έπεσε στη θάλασσα. Διάβασα για τον Δία, που έσπερνε παιδιά δεξιά και αριστερά και εμφανίστηκε ως βροχή στην έγκλειστη Δανάη αφήνοντάς την έγκυο. Διάβασα και για γονείς που εγκατέλειψαν τα παιδιά τους, για παιδιά που δολοφόνησαν τους γονείς τους —η παιδική μου αντίληψη για την ηθική διαταρασσόταν διαρκώς από αυτές τις ανήκουστες διηγήσεις με τ’ αχαλίνωτα πάθη. Ωστόσο, άφηνα ήσυχους τους ήρωες επάνω στα μαρμάρινα βάθρα τους,

My mother is Greek; the Greek gods and heroes have surrounded me since birth, and, my birthplace being Ostermundigen, a suburb of Bern, Heidi and Jesus were also there among all the Greeks. During the early years of my life I modeled myself on the latter two. Heidi was Swiss and tried to assimilate in Frankfurt; Jesus was the embodiment of brotherly love and goodness.

I strove to be a good Swiss girl.

My interest in the Greeks was awakened when I was about eight years old. I read the sagas of antiquity and was taken by the stories with unhappy endings, wildness and injustice. I watched as King Aegeus stood on the cliffs waiting for the return of his son Theseus. Whose ships were finally approaching, only Theseus had forgotten to put up the white sail from afar in order to notify his father that he was still alive. Aegeus saw the black sail and, believing his son was dead, threw himself into the sea. I was taken by Zeus, who fathered children left and right, and even came in the form of rain to the imprisoned Danaë to impregnate her. I read about parents who abandoned their children, about children who killed their parents – my childish moral sensibility was constantly disturbed by these scandalous and volatile stories. Nevertheless, I let the heroes stand on their pedestals.

They were part of my Greek kinfolk, after all. And relatives and gods alike were surrounded by the halo of the high and mighty.

Odysseus’s craftiness and my aunts’ sewing skills were unsurpassable. The six white horses that drew my great grandfather’s

8

D Odysseus und die Nähkünste meiner Tanten waren unübertrefflich, die sechs weißen Pferde, die den Leichenwagen meines Urgroßvaters zogen, hatten kein einziges schwarzes Haar und der Großvater und seine Brüder in Amerika ernährten sich drei Tage lang von einem einzigen Hering.

Als Teenager riss ich – wie es sich gehört – die Eltern von ihren Sockeln, und in diese Zeit fiel auch der Sturz des Odysseus von seinem. In der Schule lasen wir den Philoktet von Sophokles, ich war erschüttert, wie finster Odysseus – eben noch leuchtender Held – mir auf einmal erschien: Der arme Philoktet wird allein auf einer kahlen Insel zurückgelassen, auf Geheiss von Odysseus machen sich die Gefährten heimlich davon. Zu sehr stinkt Philoktets Wunde nach einem Schlangenbiss, zu fürchterlich sind seine Schmerzensschreie. Und dann, zehn Jahre später, kommt Odysseus zurück, bringt einen süßen Jüngling mit, der Philoktet seinen Bogen abschwatzen soll – ohne Bogen kein Sieg über Troja – während der Listige im Gebüsch sitzt und die Verhandlungen beobachtet, um dann, sobald Philoktet den Bogen herausgerückt hat, erneut Verrat zu begehen und Philoktet ein zweites Mal allein auf der Insel zurückzulassen.

In meinem ersten Libretto, es war meine erste schriftstellerische Arbeit überhaupt, war Odysseus der Protagonist – allerdings tot und aufgebahrt. Zur Totenwache hatten sich die fünf wichtigsten Frauen aus seinem Leben (oder aus Homers Gesängen) versammelt: Penelope, Kalypso, Circe, Nausikaa und Euryklea, seine alte Amme. Um ihn erst zu beweinen, und dann, von Kalypso angestachelt, mit ihm abzurechnen. Zum Beispiel Penelope, die zwanzig Jahre auf ihren Mann gewartet hatte und bei seiner Rückkehr als erstes Zeugin eines blutigen Gemetzels wurde – Odysseus schoss mit seinem Bogen alle Freier und Mägde, die Geliebten der Freier. Oder Nausikaa, die den Vielgewanderten nackt am Strand fand und sich gerne vom wilden Abenteurer hätte verführen lassen. Doch der verschmähte sie, und die Prinzessin musste mit Odysseus’ Sohn vorliebnehmen.

Der Einakter, eine Komödie für fünf Sängerinnen, heißt Leinen aus Smyrna. Sein Gegenstück, Philoktet, ist eine Tragödie für fünf

9

H

E

αφού, ό,τι και αν είχαν κάνει, αποτελούσαν κομμάτι της ελληνικής πλευράς μου, ήταν κάτι σαν συγγενείς. Και τέτοιους συγγενείς, σαν τους θεούς, τους περιβάλλει το φωτοστέφανο του υψηλού και του ανώτερου. Οι ικανότητες του πολυμήχανου Οδυσσέα ήταν αξεπέραστες, όπως και το ταλέντο των θειάδων μου στο κέντημα, τα έξι λευκά άλογα που έσερναν τη νεκρική άμαξα του προπάππου μου δεν είχαν ούτε μία μαύρη τρίχα και ο παππούς μου με τους αδερφούς του στην Αμερική έτρωγαν από την ίδια, μία και μοναδική ρέγκα επί τρεις μέρες.

hearse did not have a single black hair on their bodies, and my grandfather and his brothers, who lived in America, subsisted on a single herring for three days.

Στην εφηβεία μου –ως είθισται άλλωστε– έριξα τους γονείς μου από τα βάθρα τους και την ίδια εποχή έλαβε χώρα και η κατακρήμνιση του Οδυσσέα από το δικό του βάθρο. Στο σχολείο μελετήσαμε τον «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή και συγκλονίστηκα όταν διαπίστωσα πόσο δόλιος μου φαινόταν πλέον ο Οδυσσέας, ο έως πρότινος ένδοξος ήρωας: Ο καημένος ο Φιλοκτήτης εγκαταλείπεται μονάχος και τραυματισμένος σ’ ένα έρημο νησί, αφού μ’ εντολή του Οδυσσέα οι σύντροφοι αναχωρούν κρυφά χωρίς αυτόν. Ανυπόφορη ήταν η δυσοσμία από την πληγή του μετά το τσίμπημα του φιδιού, εξίσου δυνατές οι κραυγές του από τους πόνους. Και μετά από δέκα χρόνια επιστρέφει ο Οδυσσέας μαζί με έναν μειλίχιο νεαρό, με σκοπό να αποσπάσουν το τόξο του Φιλοκτήτη –χωρίς αυτό οι Αχαιοί δεν θα κυρίευαν την Τροία. Ο πανούργος Οδυσσέας, κρυμμένος στους θάμνους, παρακολουθεί τις διαπραγματεύσεις και, μόλις ο Φιλοκτήτης παραδίδει τελικά το τόξο του, δεν διστάζει να τον προδώσει ξανά, εγκαταλείποντάς τον για δεύτερη φορά στο νησί. Στο πρώτο μου λιμπρέτο –το πρώτο μου συγγραφικό πόνημα εν γένει– πρωταγωνιστούσε ο Οδυσσέας, νεκρός και αναπαυμένος όμως. Στην αγρύπνια του είχαν προσέλθει οι πέντε πιο σημαντικές γυναίκες της ζωής του (ή έστω, κατά τους στίχους του Ομήρου): η Πηνελόπη, η Καλυψώ, η Κίρκη, η Ναυσικά και η Ευρύκλεια, η ηλικιωμένη τροφός του. Πρώτα για να τον θρηνήσουν και κατόπιν, μετά από παρότρυνση της Καλυψώς, να λογαριαστούνε μαζί του. Για παράδειγμα, η Πηνελόπη, που, ενώ περίμενε επί είκοσι χρόνια τον σύζυγό της, αναγκάστηκε να γίνει μάρτυρας μιας αιματηρής σφαγής, αφού ο Οδυσσέας φόνευσε με το τόξο

As a teenager, I tore down my parents from their pedestals – as teenagers are supposed to do – and during this time Odysseus also toppled from his. In school we read Sophocles’ Philoctetes and I was shaken by how sinister Odysseus – until now a brilliant hero – suddenly seemed to me: he orders his men to secretly set sail without Philoctetes, leaving him alone on a desert island; his wound from a snake bite smells too foul, his screams of pain are too frightful. And then, ten years later, Odysseus comes back, brings a sweet young boy along who is supposed to coax Philoctetes out of his bow – for without the bow there can be no victory over Troy. In the meantime, the cunning Odysseus sits in the bushes and observes the negotiations, only to – as soon as Philoctetes hands over the bow – betray Philoctetes once again, stranding him for a second time on the island.

In my first libretto – it was my very first piece of literary writing – Odysseus was the protagonist, albeit dead and laid out. The five most important women in his life (or in Homer’s books) gather at his wake: Penelope, Calypso, Circe, Nausicaa and Euryclea, his old wet nurse. First, to mourn for him, and then, goaded by Calypso, to settle their accounts. Penelope, for example, waited twenty long years for her husband to return and, when he finally did, was forced to bear witness to a bloody massacre – with his bow and arrow, Odysseus killed all the suitors and their lovers, the maidens. Then comes Nausicaa, who found the weary traveler naked on the beach and would like to have been seduced by the wild adventurer. But he ultimately spurned her, and the princess had to make do with his son.

The one-act play, a comedy for five singers, is called Linen from Smyrna. Its counterpart, Philoctetes, is a tragedy for five masculine voices. In this play, Philoctetes appears as a stubborn hero who can no longer give up his role as the betrayed and abandoned man and, in the end, no longer wishes to follow his former comrades-in-arms to Troy.

9

D männliche Stimmen. Hier erscheint Philoktet als dickköpfiger Held, der die Rolle des Betrogenen und Verlassenen nicht mehr ablegen kann und am Ende den früheren Kampfgefährten nicht nach Troja folgen will.

Als Griechen und Griechinnen müssen wir mit der Spannung zwischen den Leitfiguren Jesus und Odysseus leben. Wer prägt unser Handeln mehr? Auf einem Spielplatz in Athen spielt ein kleiner Junge mit seinem Vater Fussball, der Ball fliegt weg und zerdeppert eine Fensterscheibe. Der Vater nimmt den Jungen bei der Hand und sagt im Weglaufen: „Schnell, weg hier, sonst müssen wir für die Fensterscheibe bezahlen!“ Ist das nun sündig oder listig?

An meiner Wiege in Ostermundigen stand im Hintergrund eine weitere Figur: Sigmund Freud. Als Tochter einer Psychiaterin und eines Psychoanalytikers ist es unvermeidlich, dass irgendwann Freud auftreten muss. Ich hörte schon als kleines Mädchen vom Ödipuskomplex sprechen und war entsetzt – Kinder begehren ihre Eltern! Götter hinter Gitter!

Wie konnten meine Griechen, meine Verwandten, sich so etwas ausdenken, da muss man ja die Hände über dem Kopf zusammenschlagen!

Die Psychoanalyse greift nach den Mythen, um eine Erzählung von den Trieben der Menschen zu schreiben. Die Psychoanalyse arbeitet mit Figuren aus unseren Träumen, um unsere Erzählung zu entziffern oder sie uns auf den Leib zu schreiben. Die Sammlung der Figuren aus Traum und Mythologie sind der Schatz, mit dem ich als Schriftstellerin arbeite. Die Figuren sind beweglich, ich nehme sie und spiele mit ihnen, wie es mir gefällt, so wie ein Kind mit Playmobil-Figuren spielt. Und wenn ich mich beim Schreiben in Sackgassen verrenne, wenn ich den Eindruck habe, dass meine Erzählung im Unbestimmten hängen bleibt, sich in Verästelungen verheddert, dann denke ich gerne an die klaren und kraftvollen Bilder und Bewegungen in den griechischen Mythen: Thetis hält ihren Sohn Achill an seiner Ferse in das Wasser des Styx, so ist er unverwundbar, ausser an der Ferse. Natürlich wird

10

H

E

του όλους τους μνηστήρες και τις δούλες, οι οποίες υπήρξαν ερωμένες τους. Ή η Ναυσικά, στην οποία εμφανίστηκε γυμνός ο πολυπλάνητος Οδυσσέας στην όχθη του ποταμού και τη γοήτευσε με τις περιπέτειές του. Μόνο που εκείνος την περιφρόνησε και η πριγκίπισσα παντρεύτηκε τελικά τον γιο του, Τηλέμαχο.

As Greeks, we must live with the tension between the seminal figures of Jesus and Odysseus. Who shapes our actions more?

On a playground in Athens, a young boy plays soccer with his father. The ball flies astray and smashes a window. The father takes his son by the hand and as they flee says: “Quick! Let’s get out of here. Otherwise we’ll have to pay for the window!” Tell me: Is that sinful or cunning?

Το μονόπρακτο, μια κωμωδία για πέντε γυναικείες φωνές, φέρει τον τίτλο: «Λινάρι από τη Σμύρνη» (πρωτότυπος τίτλος: «Leinen aus Smyrna»). Το αντίστοιχο έργο, ο «Φιλοκτήτης», συνιστά μια τραγωδία για πέντε αντρικές φωνές. Εδώ ο Φιλοκτήτης εμφανίζεται ως πεισματάρης ήρωας, ο οποίος ούτε τον ρόλο του εξαπατημένου και εγκαταλελειμμένου επιθυμεί να ξεχάσει ούτε και ν’ ακολουθήσει τον πρώην σύντροφό του στην Τροία. Ως Έλληνες και Ελληνίδες πρέπει να βρίσκουμε τη χρυσή τομή μεταξύ των βασικών ηρώων, του Ιησού και του Οδυσσέα. Ποιος, όμως, χαρακτηρίζει περισσότερο τις πράξεις μας; Σε μια παιδική χαρά στην Αθήνα ένα αγοράκι παίζει ποδόσφαιρο με τον πατέρα του. Η μπάλα χτυπάει ένα τζάμι κάνοντάς το θρύψαλα. Ο πατέρας αρπάζει τον γιο απ’ το χέρι και του λέει ενώ αποχωρούν βιαστικά: «Γρήγορα, πάμε να φύγουμε, αλλιώς θα πρέπει να πληρώσουμε το τζάμι!» Είναι, άραγε, πολυμήχανος ή αμαρτωλός; Στην παιδική μου ζωή στο Οστερμούντιγκεν, κάπου στο βάθος, υπήρχε άλλη μια φιγούρα: ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Ως κόρη μιας ψυχιάτρου και ενός ψυχαναλυτή δεν μπορούσα να γλιτώσω από την εμφάνιση του Φρόυντ κάποια στιγμή. Τους άκουγα, μικρό παιδάκι ακόμη, να μιλάνε για το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και έφριττα —μα, παιδιά να ποθούν τους γονείς τους! Επιτέλους, κλείστε τους στη φυλακή αυτούς τους θεούς! Πώς ήταν δυνατόν οι Έλληνες, οι συγγενείς μου, να φανταστούν τέτοια πράγματα. Είναι να τραβάς τα μαλλιά σου! Η ψυχανάλυση στρέφεται στους μύθους για να καταγράψει τις παρορμήσεις των ανθρώπων με τη μορφή αφήγησης. Η ψυχανάλυση δουλεύει με φιγούρες από τα όνειρά μας, προκειμένου να αποκωδικοποιήσει την αφήγησή μας ή να την καταγράψει στα μέτρα μας. Η σύζευξη χαρακτήρων ονειρικών και μυθολογικών είναι η πηγή της συγγραφικής μου έμπνευσης. Οι ήρωες είναι

Yet another seminal figure was there in the background of my childhood: Sigmund Freud. As the daughter of a psychiatrist and a psychoanalyst, it was inevitable that he was going to show up at some point. As a young girl I already heard people talking about the Oedipal complex and was outraged: Children are attracted to their parents! Gods behind bars!

How could my Greeks, my kin, come up with such a thing? You’ve got to throw up your hands in horror over that one!

Psychoanalysis draws on myths in order to construct a narrative about people’s drives. It works with figures from our dreams to decode our narrative or to tailor it to us. The collection of figures from dreams and mythology are the treasure trove I work with as a writer. The figures are movable – I take them and play with them as I wish – the way a child plays with Playmobil figures. And when I hit dead ends while writing, when I feel my story getting bogged down in vagueness and tangled up in tangents – I like to think about the clear and powerful images and movements in Greek myths: like when Thetis holds her son Achilles by his heel in the water of the Styx, which makes him invincible but for his heel, where, of course, he is ultimately shot and dies. Or when Agamemnon wants to sacrifice his daughter Iphigenia – and Athena carries her away at the last moment, leaving a female deer on the altar.

In my everyday life, sometimes I struggle with the tension between Jesus and Odysseus. In my creative practice, I mustn’t concern myself with such tensions. I let my characters appear and speak. Not just because most of what I have written is dramatic works. My prose is made up almost exclusively of dialogues and

10

D er an der Ferse getroffen werden und sterben. Agamemnon will seine Tochter Iphigenie opfern – da trägt Athene sie im letzten Moment fort und auf dem Altar liegt eine Hirschkuh.

In meinem alltäglichen Leben bereitet mir die Spannung zwischen Jesus und Odysseus manchmal Mühe. In meiner künstlerischen Praxis muss ich mich darum nicht kümmern. Ich lasse meine Figuren auftreten und sprechen. Nicht allein, weil das meiste, was ich bisher geschrieben habe, Bühnenwerke sind. Auch in der Prosa gibt es bei mir fast nur Dialoge und Beschreibungen von Handlungen. Ich will den Antrieb meiner Figuren, ihr Seelenleben nicht erklären, die Handlung soll für sich sprechen. So kümmere ich mich nicht um das, was die Psychologie der Figuren genannt wird. Wenn meine Figuren handeln, lässt sich – so hoffe ich – etwas über ihre innere Welt ablesen. Erkläre ich aber die Handlungen meiner Figuren oder ihre Gefühle, dann mische ich mich unter die Götter und Göttinnen, die von oben auf die Welt blicken, alles wissen und die Geschicke der Menschen lenken.

Natürlich bestimme ich als Erzählerin den Lauf der Handlung, aber ich will so tun, als wäre auch ich eine Zuschauerin, als würde ich bloß etwas in Bewegung setzen, über das ich dann selber staunen und vielleicht sogar die Hände über dem Kopf zusammenschlagen kann.

H

E

ευέλικτοι, τους παίρνω και παίζω μαζί τους όπως μου αρέσει, όπως ένα παιδί με τα Playmobil του. Και όταν η πλοκή μιας ιστορίας μου φτάνει σε αδιέξοδο, όταν έχω την εντύπωση ότι μια αφήγηση μένει μετέωρη μες στην αοριστία της, ότι έχει χαθεί στις διακλαδώσεις, τότε με χαρά στρέφομαι στις ξεκάθαρες και δυναμικές εικόνες και πράξεις των αρχαιοελληνικών μύθων: Η Θέτιδα βάπτισε τον γιο της Αχιλλέα στα νερά του Στύγιου ποταμού κρατώντας τον από τη φτέρνα του, για να τον κάνει αθάνατο· το μόνο τρωτό σημείο ήταν η πτέρνα του. Βέβαια, ένα βέλος τον βρήκε στη φτέρνα και έτσι, πέθανε. Ο Αγαμέμνων ήθελε να κάνει θυσία την κόρη του Ιφιγένεια στη θεά Άρτεμη. Την αρπάζει, όμως, η θεά την τελευταία στιγμή από τον βωμό και τη σώζει· στη θέση της εμφανίζεται ένα ελάφι.

descriptions of actions. I do not wish to explain the drives or inner lives of my characters – the plot should speak for itself. In that sense, I do not concern myself with what people call the “psychology” of the characters. When my figures act, it shows – or at least I hope it shows – something about their inner world.

If I explain the actions or feelings of my characters, then I am mingling with the gods and goddesses who look down upon the world from above, know everything and control people’s destinies.

Η ένταση που προκύπτει από την προσπάθεια διατήρησης αυτής της ισορροπίας μεταξύ Ιησού και Οδυσσέα μού δημιουργεί μερικές φορές μεγάλες δυσκολίες στην καθημερινότητά μου. Στην καλλιτεχνική μου δημιουργία, όμως, δεν με απασχολεί αυτό το ζήτημα. Αφήνω τους χαρακτήρες να εμφανιστούν και να μιλήσουν. Όχι μόνοι τους, αφού τα περισσότερα έργα μου μέχρι σήμερα είναι δραματουργικά. Ακόμα και στην πρόζα μου υπάρχουν σχεδόν μόνο διάλογοι και αφήγηση. Δεν θέλω να εξηγήσω τα κίνητρα των χαρακτήρων μου ή την ψυχή τους· η πλοκή θα πρέπει να μιλάει από μόνη της. Γι’ αυτό και δεν με απασχολεί αυτό που καλείται «ψυχολογία των ηρώων». Όταν οι ήρωές μου δρουν, μπορεί κανείς –ελπίζω τουλάχιστον– να κατανοήσει ένα μέρος του εσωτερικού τους κόσμου. Αν, όμως, προσπαθήσω να εξηγήσω τις πράξεις ή τα συναισθήματά τους, τότε ανακατεύομαι με τους θεούς και τις θεές που τον κόσμο από ψηλά θωρούν, τα πάντα γνωρίζουν και τη μοίρα των ανθρώπων καθορίζουν.

Of course as a storyteller I determine the course of the plot, but I also want to feel as though I’m someone in the audience – as though all I’ve done is set something into motion – something I can also be amazed by and perhaps even throw my hands up in horror about.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

Φυσικά και ως αφηγήτρια ορίζω την πορεία της πλοκής, αλλά θέλω να το κάνω με τέτοιο τρόπο, σαν να ήμουν και εγώ θεατής, σαν να έθετα απλώς κάτι σε κίνηση, κάτι για το οποίο θα εκπλαγώ αργότερα και εγώ η ίδια και ίσως και να τραβήξω τα μαλλιά μου από τρόμο.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαριάννα τσάτσου

11

11

H

E

METAMORPHOSEN VON DIRK UWE HANSEN

D

Dirk uwe Hansen ΜέτΑΜΟρΦώςέις

METAMORPHOSES

BY DIRK UWE HANSEN

Zugegeben, ich habe gehadert mit der Entscheidung, dass ich in diesem Panel auftreten soll. Ein Altphilologe und der Mythos, die Verbindung schien mir ein bisschen zu abgegriffen (welch ein Irrtum...), und performative Akte sind mir als Vertreter der Wasser- oder Weinglas-Lesung eher fremd. Irgendwann habe ich dann allerdings die Michaela Prinzingers Entscheidung zugrundeliegende Weisheit erkannt und auch, dass der Wald, den man vor lauter Bäumen nicht sehen kann, selbst schon ein mythologischer Ort ist — oder ein zenonisches Paradoxon, oder vielmehr gleich beides (hiervon später mehr). Ein bisschen musste ich dafür tricksen, das lateinische formare etwa ins griechische μορφεῖν verwandeln und noch ein wenig am Präfix drehen, bis mir aus dem performativen Akt so etwas geworden ist wie die Metamorphose des Mythos.

Ομολογώ ότι στην αρχή είχα τις δυσκολίες μου με την επιλογή να συμμετάσχω σ’ αυτό το πάνελ: Ο κλασικός φιλόλογος και ο μύθος – ο συσχετισμός παραήταν προφανής (οικτρή πλάνη...), και επιπλέον, ως ένθερμος οπαδός των ποιητικών αναγνώσεων που συνοδεύονται από ένα ποτήρι νερό ή κρασί, δεν είμαι τόσο φίλος των περφόρμανς. Κάποια στιγμή ωστόσο διέγνωσα τη σοφία της Μιχαέλα Πρίντσιγκερ πίσω από την επιλογή αυτή, καθώς και ότι το δάσος, το οποίο καμιά φορά χάνει κανείς από τα πολλά δέντρα, είναι αυτό καθαυτό ένας τόπος μυθικός – ή ένα παράδοξο του Ζήνωνα ή μάλλον και τα δυο μαζί (εδώ θα επανέλθω). Χρειάστηκαν βέβαια κάποια μικροτεχνάσματα, όπως να μετατρέψω το λατινικό formare στο ελληνικό μορφεῖν και να παίξω λίγο με το πρόθημα, κι από την performance σκάρωσα τελικά κάτι που θα μπορούσα να ονομάσω μεταμoρφώσεις του μύθου.

I must admit: I wrestled with the decision to take part in this panel. A classical philologist and the myth: the connection felt a bit too hackneyed to me (how mistaken I was...). Not to mention, as a representative of the traditional reading where an author’s performance consists of reading from a paper and sipping at a glass of water (or wine), performative acts are a bit foreign to me. At some point, though, I saw the fundamental wisdom of Michaela Prinzinger’s decision and also that the forest, which we cannot see for the trees, is itself a mythological place or Zeno’s paradox, or perhaps even both things at once (more on that later). I had to fiddle a bit to transform the Latin formare into the Greek μορφεῖν, for example, and tweak the prefix until I could turn the performative act into something like the metamorphosis of the myth.

Die Beziehung des Altphilologen zum Mythos ergibt sich natürlich daraus, dass die „großen“ mythologischen Geschichten Europas ihre literarische Form in altgriechischer Sprache gefunden haben, oder sagen wir gleich: uns von antiken griechischen Autorinnen (ach, leider viel zu wenigen) und Autoren erzählt werden.

Aber hier liegt natürlich sogleich auch eine Gefahr. Es mag unter Kinoexperten strittig sein, wieviel Griechisch die Coen-Brüder „können“, ich bin ziemlich sicher, ich kann mehr, aber weiß ich deswegen besser, wie man mit Homer umgehen soll und darf?

Die Annahme, dass wer mehr von der altgriechischen Sprache versteht, auch mehr über den Mythos und das richtige Verständnis des Mythos weiß, ist unter Altphilologen leider immer noch verbreitet — man denke etwa an das Geschimpfe und Gegreine im Anschluss an Wolfgang Petersen Troja-Film. Das An- und Abschwellen dieses Gemeckers wäre eine eigene Untersuchung wert (warum war die Empörung über „O Brother Where Art Thou?“ weniger groß — nur weil es im Gegensatz zu „Troja“ ein guter Film ist? Warum amüsieren wir uns über Dictys und Dares statt uns zu empören?). Ich möchte ihm hier nur meine erste These entge-

Η σχέση των κλασικών φιλολόγων με το μύθο ανάγεται ασφαλώς στο γεγονός ότι οι μεγάλες ιστορίες της ευρωπαϊκής μυθολογίας βρήκαν τη λογοτεχνική τους έκφραση στα αρχαία ελληνικά ή, πιο απλά, ότι αφηγητές τους είναι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές και ποιήτριες (οι τελευταίες ελάχιστες δυστυχώς). Εδώ ακριβώς όμως ελλοχεύει κι ένας κίνδυνος: Ενδεχομένως oι ειδικοί του κινηματογράφου να ερίζουν για το πόσο καλά είναι τα αρχαία των αδελφών Κοέν, εγώ δε είμαι αρκετά βέβαιος ότι τα δικά μου είναι καλύτερα, αυτό όμως δεν σημαίνει κι ότι ξέρω καλύτερα πώς μπορεί ή πώς πρέπει να πραγματεύεται κανείς τον Όμηρο. Μεταξύ των κλασικών φιλολόγων επικρατεί δυστυχώς ακόμα και σήμερα η αντίληψη ότι όποιος γνωρίζει καλά αρχαία, είναι και ειδήμων στα του μύθου, ότι κατέχει τα κλειδιά της ερμηνείας του – θυμίζω το σάλο που ξέσπασε μετά την ταινία «Τροία» του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν. Οι διαβαθμίσεις τέτοιων εξάρσεων αποτελούν θέμα προς διερεύνηση (γιατί άραγε οι αντιδράσεις στο „O Brother Where Art Thou?“ ήταν λιγότερο έντονες; Μόνο και μόνο επειδή εν αντιθέσει με την «Τροία» πρόκειται για μια ποιοτική ταινία; Γιατί ο Δίκτυς και ο Δάρης μάς διασκεδάζουν αντί να μας προκαλούν αγανάκτηση;)

The classical philologist’s relationship to the myth arises naturally from the fact that the “important” mythological stories of Europe found their literary form in ancient Greek or, we could say, are told to us by ancient Greek writers. But there is, of course, a danger here too. Film experts may enjoy debating how much Greek the Coen brothers actually “know” – I am fairly certain I know more – but does that mean I know better than them how one is meant – or allowed – to handle Homer? The assumption that those who understand more ancient Greek also know more about, and better understand, the myth is unfortunately still widespread among classical philologists today – just think about all the ranting and raving about the Wolfgang Petersen film on Troy. The rise and fall of these gripes could make for an interesting study in itself (Why was the outrage over O Brother Where Art Thou? less intense? Just because it was, unlike Troy, a good film? Why do we amuse ourselves with Dictys and Dares instead of being outraged?). Alas, I wish to counter these gripes with my first thesis: There is no proper version of the myth reserved exclusively for those in the know. And therefore we classical phi-

12

12

D genstellen: Es gibt keine richtige, eingeweihten Personen vorbehaltene, Version des Mythos. Und daher sind wir Altphilologen auch nicht dafür zuständig, eine solche zu propagieren und zu verteidigen. Nützlich sind wir trotzdem. Denn natürlich ist es inzwischen auch bis zu uns durchgedrungen, dass die Geschichte von Homer als Vater allen Wissens ein Märchen ist, kein Mythos und erst recht keine Wahrheit, und dass er die Mythen nicht erfindet, sondern in seinem Text spiegelt, wie wir, wo Homer fehlt, ja auch ganz selbstverständlich auf die Bilder in anderen großen oder kleinen Spiegeln zurückgreifen. Was also der Altphilologe für das Verständnis des Mythos leisten kann, ist, Grundlagen für dieses Verständnis zu schaffen, indem er die Position der Spiegel und Spiegelscherben im Spiegelkabinett des Mythos mit möglichster Präzision bestimmt und so die Bewegungen des Mythos in diesem Spiegelkabinett beschreiben kann.

Dass ich an dieser Tagung teilnehme, liegt aber nicht nur daran, dass ich als Altphilologe mit dem Mythos in Kontakt stehe. Der Grund für mein Dabeisein ist tatsächlich ein mythologische Figur, Penelope. Genauer: die Penelope aus Phoebe Giannisis Gedicht Penelope — I am addicted to you, eine von fünf Metamorphosen Penelopes in Phoebes Gedichtband Homerika. Ich bin vor einigen Jahren zufällig bei der Vorbereitung eines Seminars zur Antikenrezeption in zeitgenössischer Lyrik auf diese Penelope gestoßen und habe mich umgehend in sie verliebt (die Spannung zwischen Stillstand und Bewegung in diesem Gedicht, die Bewegung und das Lied, die Kacheln und der Himmel und dazwischen das bewegte Wasser, die unerwartete Wendung, dass Penelope sich mit dieser festgefahrenen Bewegung vor der eigenen Erkenntnis rettet, nicht vor Ansprüchen von außen — wer das Gedicht kennt, wird mich verstehen...). So sehr habe ich mich in dieses Gedicht verliebt, dass ich keine andere Möglichkeit sah, als den Text, obwohl ich nur über höchst rudimentäre Kenntnis der neugriechischen Sprache verfügte, zu übersetzen (und später dann den ganzen Band, was mir nur mit Giannisis Hilfe gelungen ist). Dem Übersetzer reicht es aber nicht, präzise die Position dieses einen Spiegels zu beschreiben und das Bild darin abzuma-

13

H

E

Ανταπαντώ εδώ με την πρώτη μου θέση: Δεν υπάρχει μία ορθή εκδοχή του μύθου, προνόμιο αποκλειστικό κάποιων μυημένων. Ως εκ τούτου και εμείς οι φιλόλογοι δεν είμαστε αρμόδιοι ούτε να την διατυμπανίζουμε ούτε να την υπερασπιζόμαστε. Σε κάτι ωστόσο είμαστε χρήσιμοι. Γιατί εν τω μεταξύ, βέβαια, έχουμε καταλάβει ακόμα κι εμείς ότι τα περί Ομήρου ως απαρχής κάθε γνώσης είναι... μύθος – κι ότι κι ο Όμηρος δεν επινόησε τους μύθους αλλά απλώς τους καθρέφτισε στο έργο του, όπως ακριβώς δηλαδή κάνουμε κι εμείς, όταν, εκεί που ο Όμηρος απουσιάζει, ανατρέχουμε αυτονόητα στα είδωλα άλλων μικρών και μεγάλων κατόπτρων. Αυτό, λοιπόν, που μπορεί να κάνει ένας κλασικός φιλόλογος προκειμένου να συμβάλει στην κατανόηση του μύθου, είναι να δημιουργήσει προϋποθέσεις κατανόησης, ορίζοντας με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τη θέση των κατόπτρων και των θραυσμάτων τους και περιγράφοντας τις μετατοπίσεις του μύθου μέσα στην αίθουσα των κατόπτρων.

lologists are not responsible for propagating and defending one such version. But we are still useful. Because it has even made its way back to us by now that the story of Homer as the father of all knowledge is a fairy tale, not a myth and certainly not a truth, and that he does not invent the myths, but rather reflects in his text how we, where Homer is missing, automatically fall back on the images in other big or small mirrors. So what the classical philologist can do to help us understand the myth is to lay a framework for this understanding by determining, with the utmost precision, the position of the mirror and mirror shards in the hall of mirrors of the myth, and in this way describe the movements of the myth in this hall of mirrors.

Η συμμετοχή μου, όμως, σ’ αυτό το συνέδριο δεν έχει να κάνει μόνο με το ότι ως κλασικός φιλόλογος είμαι εξοικειωμένος με το μύθο. Στην πραγματικότητα, η παρουσία μου εδώ οφείλεται σ’ ένα μυθολογικό πρόσωπο, την Πηνελόπη, και συγκεκριμένα στην Πηνελόπη του ποιήματος της Φοίβης Γιαννίση Penelope — I am addicted to you, μία από τις πέντε μεταμορφώσεις της Πηνελόπης στα «Ομηρικά», το βιβλίο ποίησης της Φοίβης. Συνάντησα αυτή την Πηνελόπη εντελώς τυχαία πριν μερικά χρόνια, ενώ προετοίμαζα ένα σεμινάριο για την πρόσληψη της αρχαιότητας στη σύγχρονη ποίηση, και την ερωτεύτηκα πάραυτα (η ένταση μεταξύ κίνησης και ακινησίας μέσα στο ποίημα, η κίνηση και το τραγούδι, τα πλακάκια της πισίνας, ο ουρανός και το κινούμενο νερό στο ενδιάμεσο, η απρόσμενη ανατροπή, καθώς η επαναλαμβανόμενη κίνηση της κολύμβησης προστατεύει την Πηνελόπη όχι από τις απαιτήσεις του περίγυρου αλλά από τη συναίσθηση της κατάστασής της – όποιος γνωρίζει το ποίημα θα με καταλάβει...). Τόσο πολύ ερωτεύτηκα αυτό το ποίημα που δεν είχα άλλη επιλογή από το να το μεταφράσω, παρά τις πενιχρές μου γνώσεις στα νέα ελληνικά (αργότερα μάλιστα τόλμησα να μεταφράσω ολόκληρο το βιβλίο, πράγμα που έφερα εις πέρας μόνον χάρις στη βοήθεια της Γιαννίση). Για τον

The fact that I am participating in this conference, however, is not only because I, as a classical philologist, am in contact with the myth. The reason for my taking part is actually a mythological figure, Penelope. To be precise: the Penelope from Phoebe Giannisi’s poem Penelope – I am addicted to you, one of five metamorphoses of Penelope in Phoebe’s book of poems, Homerica. A few years ago while preparing a seminar on the reception of antiquity in contemporary poetry, I stumbled upon this Penelope and fell instantly in love with her (the tension between stagnation and motion in this poem, the movement and the song, the tiles and the sky and the water in between, the unexpected turn that Penelope takes, with this deadlocked movement, to rescue herself from her own knowledge, though not from demands from the outside – when you read the poem, you understand what I mean…). I fell so deeply in love with the poem that I saw no other option but to translate it, even though I only had rudimentary knowledge of modern Greek (I went on to translate the entire book, which was only possible with Giannisi’s help). But it is not enough for the translator to precisely describe the position of this one specific mirror and depict the image in it. I had to, as it were, translate into the space behind the mirror (another such myth: the space where the White Queen cannot only be seen, but can also speak) – into the space where I could – or better put – the space where my idea of Penelope could confront

13

D len. Ich musste, wenn ich mir dieses alberne Wortspiel erlauben darf, in den Raum hinter dem Spiegel (noch so ein Mythos, der Raum, in dem die weiße Königin nicht nur zu sehen ist, sondern sprechen kann) übersetzen, in den Raum, in dem ich mich, oder besser: in dem meine Vorstellung von Penelope sich mit Giannisis Penelope auseinandersetzen konnte. Dabei ergibt sich ein interessantes Dreiecksverhältnis: Beide Penelopai sind natürlich Spiegelungen der homerischen, und sind dabei wie die homerische auch, mehr als nur Chiffren für eine wartende Frau, das heißt, sie haben über diese Abbildfunktion hinaus ein Eigenleben, das es ihnen erlaubt, das sie sogar dazu zwingt, miteinander zu interagieren, und nur in dieser Interaktion konnte für mich eine Übersetzung entstehen.

Meine zweite These daher: Der Mythos ist das, was uns zwingt, uns mit ihm auseinanderzusetzen, indem wir ihm unsere eigene Version entgegenzusetzen. Im Raum hinter den Spiegeln finden wir Penelope, Dornröschen finden wir dort nicht.

Eine eigene Version des Mythos aber braucht eine Form. Der Übersetzer wird ihr eine Form geben müssen, wenn er nicht beschreibender Philologe bleiben will, das heißt, er muss, wenn er den Raum hinter den Spiegeln betreten will, zum Dichter werden.

Und dies ist das dritte Tor, durch das der Mythos sich Zugang zu meiner Arbeit verschafft.

Ich habe für die Lesung am Eröffnungsabend den Zyklus Sag mir Sirene was ausgesucht, der diesen Mytheneinbruch recht gut illustriert. Mit den Sirenen hatte ich mich schon länger auseinandergesetzt, das Spiegelkabinett dieses Mythos' ist in der Tat faszinierend: Nur wenige Textzeugen, einige Abbildungen, unklares Geschlecht der Sirenen, unklare Anzahl und für das, was sie zu sagen haben, nur einen einzigen überlebenden Ohrenzeugen, der allerdings nichts verrät. Sicher scheint nur ihre Allwissenheit: ἴδμεν δ' ὅσσα γένηται ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ (Hom. Od. 12,191) und dass sie singen. Das bietet natürlich einige Anknüpfungspunkte für eine dichterische Bearbeitung, die darauf aus ist, Lücken in den bekannten Versionen des Mythos zu schließen, oder ihn in ein anderes Setting zu transferieren. Aber ich wollte meine ei-

14

H

E

μεταφραστή όμως δεν είναι αρκετό να περιγράψει με ακρίβεια τη θέση αυτού του ενός καθρέφτη και να αντιγράψει το είδωλο που εικονίζεται μέσα του. Έπρεπε να μεταβώ στο χώρο πίσω απ’ τον καθρέφτη (άλλος ένας μύθος: ο χώρος όπου η Λευκή βασίλισσα όχι μόνο είναι ορατή αλλά μπορεί και να μιλήσει), εκεί όπου θα μπορούσα, ή καλύτερα, εκεί όπου η εικόνα της Πηνελόπης που είχα εγώ

Giannisi’s Penelope. The result is an interesting triangular relationship: both Penelopes are, naturally, reflections of the Homeric and therefore also like the Homeric, more than just ciphers for a waiting woman. Which is to say: beyond this reflective function, they have a life of their own that allows, that even forces them, to interact with one another. And for me it was only in this interaction that a translation could come into being.

στο μυαλό μου, θα μπορούσε να αναμετρηθεί με την Πηνελόπη της Γιαννίση. Κι εδώ προκύπτει ένα ενδιαφέρον τρίγωνο: Και οι δύο αυτές Πηνελόπες είναι αναμφίβολα απεικάσματα της ομηρικής, συγχρόνως όμως είναι, όπως και η ομηρική άλλωστε, κάτι παραπάνω από το κωδικοποιημένο σύμβολο της γυναικείας αναμονής, πράγμα που σημαίνει ότι πέραν της απεικονιστικής τους λειτουργίας έχουν μια αυθυπαρξία, που τους επιτρέπει ή μάλλον τους επιβάλλει τη μεταξύ τους διάδραση, στο πλαίσιο της οποίας κατέστη και για μένα δυνατή αυτή η μετάφραση. Εξ’ ου λοιπόν και η δεύτερη θέση μου: Ο μύθος είναι κάτι που μας εξαναγκάζει να αναμετρηθούμε μαζί του, να του αντιπαραβάλουμε τη δική μας εκδοχή. Στο χώρο πίσω απ’ τους καθρέφτες θα συναντήσουμε την Πηνελόπη και όχι π.χ. την Ωραία Κοιμωμένη.

My second thesis is thus: The myth is that which forces us to confront it by countering it with our own version. In the space behind the mirrors we find Penelope; we do not find Sleeping Beauty.

Κάθε νέα εκδοχή του μύθου όμως χρήζει μορφοποίησης. Ο μεταφραστής οφείλει να της δώσει το σχήμα της, εάν δεν θέλει να παραμείνει περιγραφικός φιλόλογος, πράγμα που σημαίνει ότι, αν θέλει να διαβεί το χώρο πίσω απ’ τον καθρέφτη, πρέπει να γίνει κι ο ίδιος ποιητής. Κι αυτή είναι η τρίτη δίοδος μέσα από την οποία ο μύθος βρίσκει πρόσβαση στη δουλειά μου. Για την ανάγνωση της εναρκτήριας βραδιάς επέλεξα να διαβάσω τον ποιητικό κύκλο «Σειρήνα πες μου» που καταδεικνύει ακριβώς αυτή την εισβολή του μύθου. Οι Σειρήνες με έχουν απασχολήσει και στο παρελθόν, η αίθουσα κατόπτρων του συγκεκριμένου μύθου είναι άκρως γοητευτική: οι πηγές ελάχιστες, οι απεικονίσεις τους σπάνιες, το φύλο των σειρήνων απροσδιόριστο, όπως και ο αριθμός τους, όσο δε γι’ αυτό που έχουν να πουν, υπάρχει μονάχα ένας επιβιώσας μάρτυρας, ο οποίος όμως δεν λέει κουβέντα για όσα άκουσε. Το μόνο που γνωρίζουμε με σιγουριά είναι η πολυμάθειά τους: ἴδμεν δ' ὅσσα γένηται ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ (μ 191) και το τραγούδι

One’s own version of the myth, however, needs a form. And the translator will have to give it a form if he does not want to remain a descriptive philologist. Which is to say, if he wishes to step into the space behind the mirrors, he himself must become a poet. And that is the third door through which the myth gains access to my work.

I’ve decided to read the cycle Sag mir Sirene was on opening night because it illustrates this mythical invasion quite well. I had been dealing with the Sirens for a while. This myth’s hall of mirrors is really quite fascinating: there are only a few textual witnesses, a handful of depictions; the Sirens’ gender is unclear, as is their number; and as to what they say, well, there is only a single surviving earwitness who divulges nothing. The only things that appear certain about the Sirens is their omniscience – ἴδμεν δ' ὅσσα γένηται ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ (Hom. Od. 12.191) – and that they sing. That provides several starting points for a poetic adaptation that is out to close the gaps in the known versions of the myth, or to transfer it into another setting. But I wanted to have my own Sirens (as personalized as those of Odysseus), I wanted their singing to manifest itself in poetry in the space behind the mirrors, and perhaps I also wanted (even this is a respectable function of the myth adaptation) to provide redress to the underdogs in competition with the muses – a late redress, to be sure, but what importance does time have for omniscient mythological figures? And so I created a group of nine (yes,

14

D genen Sirenen haben (so individuell wie die des Odysseus) und ich wollte, dass ihr Singen sich im Raum hinter den Spiegeln in Dichtung niederschlägt und vielleicht wollte ich (auch das ist ja eine ehrenwerte Funktion der Mythenbearbeitung) überdies den im Wettstreit mit den Musen Unterlegenen Genugtuung verschaffen — eine späte Genugtuung, zugegeben, aber welche Rolle spielt schon Zeit für allwissende mythologische Figuren?

So habe ich mir eine Gruppe von neun (ja, wie die neun Musen) geschlechtslosen Sirenen geschaffen, ihnen einzelne Texte in den Mund gelegt und sie mit fast autobiographischen Gedichten so zusammengeschnitten, dass sie das Geschehen in den Gedichten wie eine allwissende Instanz rückblickend kommentieren (oder vielleicht auch auslösen). Wie gut das gelungen ist, müssen andere entscheiden, mich haben die Erfahrungen mit diesem Zyklus und die hier knapp angerissenen Überlegungen zu einer dritten These verführt: Wenn der Mythos der Sirenen mich zwingt, als Dichter meine eigene Version der Sirenen herzustellen, dann kann ich auch Strukturen, die nicht von vornherein als Mythen gelten, mit in den Raum hinter den Spiegeln nehmen und zu individuellen Mythen machen. Das habe ich mit den kosmogonischen Spekulationen einiger vorsokratischer Philosophen versucht, das Ergebnis werde ich später bei der Lesung des Abends vorstellen.

H

E

τους. Αυτό προσφέρει φυσικά αρκετές λαβές για μια ποιητική μεταποίηση που αποσκοπεί στο να γεμίσει τα κενά των γνωστών παραλλαγών του μύθου ή να τον μεταφέρει σε άλλο σκηνικό. Εγώ όμως ήθελα να πλάσω τις δικές μου Σειρήνες (ήθελα να είναι το ίδιο ξεχωριστές όπως αυτές του Οδυσσέα) και ήθελα επίσης, εκεί, στο χώρο πίσω απ’ τον καθρέφτη, να μετουσιώσω το τραγούδι τους σε ποίηση, και δεν αποκλείεται ακόμα να ήθελα έτσι (γιατί είναι κι αυτό μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες της επεξεργασίας των μύθων) να αποκαταστήσω κατά κάποιον τρόπο την τιμή των Σειρήνων που ηττήθηκαν στον αγώνα με τις Μούσες – μια ύστερη ικανοποίηση, ομολογουμένως, αλλά τι αξία έχει ο χρόνος μπροστά στην αιωνιότητα μυθικών προσώπων που τα ξέρουν όλα; Έπλασα, λοιπόν, μια ομάδα από εννέα (ναι, όπως οι εννέα Μούσες) άφυλες Σειρήνες, και τις έβαλα να μιλούν εμπλέκοντας στα λεγόμενά τους αυτοβιογραφικά εν μέρει ποιήματά μου, έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι σχολιάζουν αναδρομικά τα συμβάντα των ποιημάτων (ή ίσως και τα προκαλούν), σαν μια αυθεντία που γνωρίζει τα πάντα. Την ποιότητα του αποτελέσματος ας την κρίνουν άλλοι, όσο για μένα, η ενασχόλησή μου μ’ αυτόν τον κύκλο και οι σκέψεις που εξέθεσα εδώ εν συντομία με παρασύρουν σχεδόν στην τρίτη και τελευταία μου θέση: Αν ο μύθος των Σειρήνων με εξωθεί ως ποιητή να δημιουργήσω μια δική μου εκδοχή, τότε δικαιούμαι να πάρω μαζί μου εκεί, στο χώρο πίσω απ’ τον καθρέφτη, στοιχεία και δομές που δεν είναι εξαρχής μυθολογικές, και να τις μετατρέψω σε αυθύπαρκτους μύθους. Αυτό αποπειράθηκα να κάνω με τις κοσμογονικές υποθέσεις κάποιων Προσωκρατικών. Το αποτέλεσμα θα το ακούσετε απόψε το βράδυ.

like the nine muses) genderless Sirens, put some words into their mouths, and spliced them with nearly autobiographical poems so that they commented retrospectively on (or perhaps also cause) the events in the poems like an omniscient authority.

Whether I’ve done that successfully must be judged by others.

Finally, the experiences with this cycle and the considerations touched on briefly here have led me to a third thesis: If the myth of the Sirens forces me, as a poet, to create my own version of the Sirens, then I can also take structures, which are not considered myths from the start, along into the space behind the mirrors and make them into personalized myths. That is what I tried to do with the cosmonogic speculations of several preSocratic philosophers; I will present the result later at the evening reading.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

Μετάφραση από τα γερμανικά: Έλενα παλλάντζα

15

15

H

E

WARUM GRIECHISCH? VON JOCHEN SCHMIDT

D

JocHen scHmiDt ΓιΑτι έλλΗνικΑ;

WHY GREEK?

BY JOCHEN SCHMIDT

Warum widmet ein Erwachsener ein Jahr seines Lebens einem Graecumskurs? Alt-Griechisch spricht doch niemand mehr? In dieser Frage, die mir oft gestellt wurde, steckt die Unterstellung, dass Bildung einen Zweck haben müsste. Für mich fängt Bildung aber gerade dort an, wo sie keinen Zweck zu haben scheint, also keine Investition ist, die irgendwann Rendite auf dem Arbeitsmarkt bringt, sondern eine Form von Muße. Mein Graecums-Kurs war für mich das beglückendste Bildungserlebnis meiner Schulund Uni-Karriere und überhaupt eine der schönsten Erfahrungen meines Lebens. Am liebsten hätte ich die Abschlussprüfung verhauen, um das Jahr wiederholen zu müssen, ich wollte aus diesem Paradies nicht vertrieben werden.

Γιατί αφιερώνει κάποιος ενήλικας ένα χρόνο από τη ζωή του σε μαθήματα αρχαίων ελληνικών; Αυτά άλλωστε δεν τα μιλάει κανείς πια, έτσι δεν είναι; Στην ερώτηση αυτή, η οποία μου έχει τεθεί πολλές φορές, κρύβεται η αντίληψη ότι η μόρφωση πρέπει να εξυπηρετεί κάποιο σκοπό. Για μένα όμως η μόρφωση ξεκινά ακριβώς εκεί που δεν φαίνεται να έχει κάποιο πρακτικό σκοπό, δηλαδή δεν είναι μια επένδυση, η οποία κάποτε θα αποφέρει κέρδη στην αγορά εργασίας, αλλά αντίθετα ένα είδος σχόλης. Το μάθημα των αρχαίων ήταν για μένα το πιο εμψυχωτικό μορφωτικό βίωμα της μαθητικής και πανεπιστημιακής μου σταδιοδρομίας και γενικότερα μια από τις ομορφότερες εμπειρίες της ζωής μου. Θα προτιμούσα να είχα αποτύχει στις τελικές εξετάσεις, έτσι ώστε να επαναλάβω τη χρονιά, δεν ήθελα να εκδιωχθώ απ’ αυτόν τον παράδεισο.

Why does an adult devote a year of his life to a Greek course?

Nobody even speaks ancient Greek anymore, right? This question, which I have been asked many times, rests on the supposition that learning must have a purpose. For me, learning begins precisely when it appears to have no purpose. It is not an investment that will at some point yield profit on the labor market, but a form of leisure. My Greek course was the most delightful learning experience of my entire school and university education, and one of the nicest experiences in general of my entire life. I would have liked to flunk the final exam just so I could do the year over again. I didn’t want to be banished from paradise.

Es fing schon damit an, dass man eine neue Schrift lernte und sich wieder wie in der ersten Klasse fühlte, ein Neuanfang und eine sinnliche Erfahrung, Schreiben wurde plötzlich wieder zur Lust. Außerdem waren alle Studenten des Kurses freiwillig hier, während im Lateinkurs die Historiker und Mediziner störten, die nur aufgrund der Studienordnung dazu verurteilt waren, Latein zu lernen, bzw. nicht einmal das, sondern einen "Schein" zu machen und entsprechend unmotiviert waren. Anders war es im Graecums-Kurs, ich hatte noch nie eine von der Sache so begeisterte Studiengruppe erlebt, was sicher auch an den großartigen Lehrern lag, die es genossen, Griechisch zu lehren. Die meisten Lateinlehrer hegen eine heimliche Leidenschaft für Griechisch, Latein respektiert und bewundert man, Griechisch liebt man.

Das Gefühl, die abendländische Kultur bei der Wurzel zu packen, war berauschend, man drang noch einmal 1000 Jahre weiter vor als mit Cicero. Und die Griechen waren viel witziger als die Römer. Als sich der Sohn einer Spartanerin bei ihr beschwerte, dass er in der Schlacht benachteiligt sein würde, weil sein Schwert zu kurz sei, antwortete sie: "Dann geh doch einen Schritt vor." Natürlich sagte sie das viel lakonischer, nämlich mit zwei Worten

16

Συναρπαστικό ήταν κατ’ αρχάς το γεγονός και μόνο να μαθαίνει κανείς μια ολότελα νέα γραφή. Να νιώθει ξανά σα να είναι στην πρώτη τάξη, ένα καινούργιο ξεκίνημα και μια αισθητική εμπειρία, κατά την οποία το γράψιμο γινόταν ξαφνικά πάλι απόλαυση. Εκτός αυτού όλοι οι συμμετέχοντες στο μάθημα είχαν έρθει οικειοθελώς. Αντίθετα, στο μάθημα των λατινικών ενοχλούσε αισθητά η παρουσία των φοιτητών της ιστορίας και της ιατρικής, τους οποίους υποχρέωνε το πρόγραμμα σπουδών να μάθουν λατινικά, ή ούτε καν αυτό, απλά να πάρουν ένα βαθμό, οπότε και στερούνταν επαρκούς κινήτρου για μάθηση. Διαφορετικά ήταν τα πράγματα στα μαθήματα των αρχαίων ελληνικών. Ποτέ δεν είχα ξαναδεί μια τόσο ενθουσιασμένη με το αντικείμενο ομάδα μαθητών, κάτι που σίγουρα οφειλόταν και στους εξαίσιους δασκάλους, οι οποίοι δίδασκαν τη γλώσσα με μεγάλη ευχαρίστηση. Οι περισσότεροι καθηγητές των λατινικών κρύβουν ενδόμυχα ένα πάθος για τα ελληνικά, τα λατινικά τα σέβεται κανείς και τα θαυμάζει, τα ελληνικά τα αγαπά. Η αίσθηση του να καταπιάνεται κανείς με τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού ήταν μεθυστική, έφτανε κανείς μια χιλιετία πιο πίσω

It started as soon as we learned a new alphabet and we felt like we were back in first grade again: a new beginning and sensory experience. Writing suddenly became a pleasure again. What’s more, all the students were there voluntarily, unlike in the Latin course, which was spoiled by the history and medical students who had been condemned to take the class in order to meet their graduation requirements – all they wanted was to pass the course, hence their being anything but motivated. It was different in my Greek class. I had never before been in a group of students who were so enthusiastic about the material being taught, which surely had something to do with the excellent teachers who truly enjoyed teaching Greek. Most Latin teachers harbor a secret passion for Greek: Latin is respected and admired; Greek is loved.

The feeling of getting to the root of Occidental culture was also exhilarating. You could go 1,000 years further into the past than with Cicero. And the Greeks were much funnier than the Romans.

When a Spartan woman’s son complained to her that he would be disadvantaged in battle because his sword was too short, she answered: “Then get a step closer.” Naturally, she said it much more laconically, namely, in two words: “Βῆμα πρόσθες”. In order to appreciate the wit of this formulation, one needs to learn Greek.

16

D ("Βῆμα πρόσθες"). Um den Witz dieser Formulierung würdigen zu können, muss man eben Griechisch lernen.

"Wer kein Griechisch kann, kann gar nichts", sagte der Humanist Joseph Justus Scaliger. Das ist natürlich eine provokante Aussage, da ja Alt-Griechisch gemeint ist, das kaum jemand kann. Sogar Griechen, die ich dazu frage, behaupten immer, ihr heutiges Griechisch habe nichts mehr mit dem von Platon zu tun. Alleine um sich darüber selbst ein Bild machen zu können, lohnt es sich, AltGriechisch zu studieren. Und nebenbei erwirbt man unschätzbare Munition zum Klugscheißen. Im letzten Sommer verstaubte im Regal meiner Urlaubspension "Mountolive", ein Roman von Lawrence Durrell (Rowohlt 1960). Ich rätselte lange über die Widmung "Für Claude - agathou diámonos", bis mir klar wurde, daß es sich um einen Druckfehler handelte, es hätte "daímonos" heißen müssen, Genitiv von daímon, ein Trinkspruch, man opfert dem guten Geist. Wie befriedigend, einen Druckfehler in einem Buch zu erkennen, das von niemandem mehr gelesen wird!

Manche arbeiten jahrelang bei der Buchhandelskette Thalia und sprechen es Thalia aus. (Bild 050 Thalia) Was sie nicht wissen: das ist sogar die korrekte griechische Aussprache. Allerdings sprechen wir im Deutschen griechische Namen lateinisch aus, sonst müssten wir auch "Sokrates" sagen und "Aristoteles". Wer Thalia sagt, hat zwar keine Ahnung, hat dadurch aber zufällig sogar recht. Das ist Klugscheißen zweiten Grades!

Dass wir viel von der Lateinischen Sprache und der römischen Kultur übernommen haben, ist jedem bewusst, sogar, wenn ich Grillkohle für den Garten kaufe, heißt das Produkt aus dem BioLaden "Nero" (Bild 003). Aber auch Griechisch findet sich bei uns überall, ob im Namen einer Bäckerei (Bild 004) oder als Tattoo auf der Brust eines Fußballspielers (Bild 005), als werbewirksam technoide Bezeichnung für eine Schlankheitstherapie (Bild 010 Kryolipolyse) oder als kaufimpulsgenerierende Materialisierung eines Dufts (Bild 015 Hermès). Aber auch ein Altersheim, das ich in Frankreich fand, nutzte den Diskobolus von Myron als Logo (Bild 017 Diskophoros). Seltsamerweise wählen in Berlin gerade Unternehmen, die körperlich anspruchsvolle Service-Tätigkeiten

17

H

E

ακόμα και από τον Κικέρωνα. Άσε που οι Έλληνες ήταν πολύ πιο αστείοι από τους Ρωμαίους. Όταν ο γιος μιας Σπαρτιάτισσας τής παραπονέθηκε ότι θα μειονεκτούσε στη μάχη γιατί το σπαθί του ήταν πολύ κοντό, αυτή του απάντησε: «Τότε κάνε ένα βήμα μπροστά». Του το είπε βέβαια πολύ πιο λακωνικά, με δύο μόνο λέξεις («Βῆμα πρόσθες»). Για να μπορεί να εκτιμήσει κανείς το αστείο σ’ αυτή τη διατύπωση πρέπει σε τελική ανάλυση να μάθει ελληνικά.

“He who does not know Greek does not know anything,” said humanist Joseph Justus Scaliger. That is quite a provocative statement, considering he is talking about ancient Greek, which hardly anybody can speak. Even the Greeks I ask about it always say that the language they speak today has nothing to do with Plato’s. If not for any other reason, being able to judge that for oneself makes ancient Greek worth studying. Incidentally, one acquires priceless ammunition for shooting one’s mouth off too.

Last summer, I found a copy of Mountolive by Lawrence Durrell (published by Rowohlt in 1960) gathering dust on the bookshelf of the guest house where I was staying. I spent a long time racking my brains over the dedication (“To Claude – agathou diámonos”) until I realized that it was a typographical error. It should have been “agathou daímonos,” a typical toast in honor of the good spirit, daímonos being the genitive of daímon, or “spirit.” How satisfying to find a typo in a book that nobody will ever read again!

«Αυτός που δεν ξέρει ελληνικά, δεν ξέρει τίποτα», έλεγε ο ουμανιστής Γιόζεφ Γιούστους Σκάλιγκερ. Πρόκειται βέβαια για αρκετά προκλητική δήλωση, αν σκεφτεί κανείς πως εννοούσε τα αρχαία ελληνικά, τα οποία δεν κατέχει σχεδόν κανείς. Ακόμα και οι Έλληνες που ρωτάω σχετικά, ισχυρίζονται πάντα πως η σημερινή γλώσσα τους δεν έχει πια καμία σχέση με τα ελληνικά του Πλάτωνα. Μόνο και μόνο για να σχηματίσει κανείς από μόνος του μια εικόνα, αξίζει να σπουδάσει αρχαία ελληνικά. Ταυτόχρονα εφοδιάζεται κανείς με ανεκτίμητα πολεμοφόδια για να κάνει τον εξυπνάκια. Το τελευταίο καλοκαίρι, στο ράφι του καταλύματος των διακοπών μου, σκονιζόταν η γερμανική μετάφραση ενός μυθιστορήματος του Λώρενς Ντάρελ, το Μαουντόλιβ (Εκδόσεις Rowohlt 1960). Πολλή ώρα προσπαθούσα να λύσω το αίνιγμα της αφιέρωσης «Για την Κλωντ - agathou diámonos (αγαθού διάμονος)», μέχρι που κατάλαβα ότι επρόκειτο για τυπογραφικό λάθος, αφού το σωστό θα ήταν «daímonos (δαίμονος)», η γενική του δαίμων, ένα είδος πρόποσης στο αγαθό πνεύμα. Τι ικανοποίηση αλήθεια να μπορώ να αναγνωρίσω ένα τυπογραφικό λάθος σ’ ένα βιβλίο που δεν διαβάζει πια κανένας! Κάποιοι δουλεύουν χρόνια στην αλυσίδα βιβλιοπωλείων Thalía και το προφέρουν Thália (Θάλεια). Αυτό που δεν ξέρουν: πρόκειται όντως για τη σωστή ελληνική προφορά. Απλά, στα γερμανικά προφέρουμε τα ελληνικά ονόματα σύμφωνα με τους λατινικούς κανόνες, διαφορετικά θα έπρεπε να λέγαμε «Sokrátes» (Σωκράτης) και «Aristotéles» (Αριστοτέλης). Όποιος λέει «Thália» (Θάλεια), δεν έχει μεν ιδέα, αλλά κατά τύχη δίκιο. Πρόκειται για εξυπνακισμό δευτέρου βαθμού!

Some people work for years at the bookstore chain Thalia1 and pronounce the name Thalia. What they do not realize is that it is actually the correct Greek pronunciation. However, in German we pronounce Greek names as though they were Latin – otherwise we would also have to say “Socrates” and “Aristoteles.” Anyone who says Thalia might not have any idea of ancient Greek, but does happen to be right. Now that is someone shooting of their mouth in the second degree!

Everybody is aware that we have adopted many things from the Latin language and Roman culture – the charcoal for the grill I buy at the organic food supermarket is called “Nero,” for instance.

But Greek can also be found all over Germany: whether as the name of a bakery or tattooed onto the chest of a soccer player; whether as an overly technoid-sounding name for weightloss therapy or materialized as a scent that spurs one to fight.

I also found a nursing home in France that used the Discobolus of Myron as its logo. Strangely I have found several Berlin-based companies offering physically demanding services that chose a 1

Thalia is the name of a popular bookstore chain in Germany.

17

D anbieten, griechische Begriffe als Bezeichnung. Das kann ein Umzugsunternehmen sein (Bild 020 Athlet), ein Unternehmen für Entrümpelung und Bauschutt (Bild 025 Marathon), ein Unternehmen, das Behälter mit Streukies aufstellt (Bild 030 Hygiea) oder der Containerservice Sisyphos (Bild 035 Sisyphos). Am schönsten finde ich den Dixieklo-Verleiher "Olymp" (Bild 040 Olymp), der den bemerkenswerten typographischen Einfall hatte, das "O" in "Olymp" als Klobrille zu gestalten (Bild 045 Olymp).

(Bild 055 Schmythologie) Das Problem am Lernen ist natürlich das Vergessen, das bei mir schon am Tag nach der Prüfung einsetzte. Um mir wenigstens einige altgriechische Begriffe zu merken, habe ich kleine Texte über sie geschrieben. Und um die Wirkung zu verstärken, habe ich die Künstlerin Line Hoven, mit der ich bereits an einer Serie über Begriffe aus dem "Duden" gearbeitet hatte, gebeten, die Texte zu illustrieren. Sie hat jeweils eine Woche gebraucht, um ein Bild in eine mit Kohlenstoff beschichtete Wachstafel zu schaben, ähnlich wie bei der schwarzfigurigen Vasenmalerei (was war nochmal der Unterschied zur rotfigurigen Vasenmalerei?) Die Sorte Wachstafeln, mit denen Line Hoven arbeitet, wird nicht mehr hergestellt, die letzten Bestände hat sie aufgekauft, deshalb ehrte es mich umso mehr, dass sie unserem Projekt ihre Zeit und Kraft widmete. Wir beschäftigten uns jeweils eine Woche lang mit so schönen Wörtern wie Myrmekologie, Hapaxlegomenon, Omphaloskopie, Acheiropoieta, oft waren es Krankheiten oder menschliche Schwächen, für die wir im Deutschen griechische Bezeichnungen verwenden: Kairophobie, Tachyphagie, Urophilie, dann gab es aber auch überraschende Begriffe, von denen man nicht unbedingt annahm, dass sie aus dem Griechischen stammten: Amethyst, Pirat, Banause und Pantoffel. Zuletzt habe ich mir sogar einen griechischen Begriff ausgedacht, den es bisher noch nicht gab, und den ich der griechischen Sprache zum Dank überlassen habe: Dorophagie, das zwanghafte Verspeisen von Geschenken.

In unserem neuesten Projekt "Paargespräche", das monatlich in einem christlichen Magazin erscheint, widmen wir uns berühm-

18

H

E

Ο καθένας μας γνωρίζει ότι υιοθετήσαμε πολλά πράγματα από τη λατινική γλώσσα και τη ρωμαϊκή κουλτούρα. Ακόμα κι όταν αγοράζω κάρβουνα για ψήσιμο στον κήπο, το προϊόν από το κατάστημα με τα βιολογικά είδη λέγεται «Nero» (Νέρων). Αλλά και τα ελληνικά βρίσκονται παντού στη χώρα μας, είτε στο όνομα ενός φούρνου, είτε ως τατουάζ στο στήθος ενός ποδοσφαιριστή, είτε σαν επιτυχημένη, διαφημιστικά, τεχνοειδής ονομασία για μια θεραπεία αδυνατίσματος ή ως υλοποίηση ενός αρώματος που διεγείρει την αγοραστική επιθυμία. Αλλά ακόμα και ένα γηροκομείο, που εντόπισα στη Γαλλία, χρησιμοποιούσε τον Δισκοβόλο του Μύρωνα ως λογότυπο. Κάποιες εταιρείες στο Βερολίνο πάλι, ειδικά αυτές που προσφέρουν σωματικά απαιτητικές υπηρεσίες, χρησιμοποιούν, όλως περιέργως, ελληνικές έννοιες ως ονομασία. Μπορεί να είναι μια εταιρεία μεταφορών, μια εταιρεία για την απομάκρυνση άχρηστων αντικειμένων και μπάζων, μια επιχείρηση η οποία διαθέτει και τοποθετεί δοχεία με ψιλό χαλίκι για τους χιονισμένους δρόμους, ή η εταιρεία προμήθειας και διάθεσης κάδων απορριμμάτων Sisyphos (Σίσυφος). Το πιο ωραίο, νομίζω, είναι το Olymp (Όλυμπος), όνομα εταιρείας που νοικιάζει κινητές τουαλέτες και η οποία είχε την αξιοθαύμαστη τυπογραφική ιδέα να σχεδιάσει το αρχικό «Ο» στο «Olymp» σαν κουλούρα τουαλέτας.

Greek word for their name. For example, a moving company, a company specialized in clearing out and removing construction waste , a company that sets up containers for gravel or the container service. The one I like best is the port-o-potty distributing company “Olymp” (German for “Olympus”), which had the clever idea of designing the initial “O” to look like a toilet seat cover.

Το πρόβλημα με τη μάθηση είναι φυσικά ότι ξεχνάμε, κάτι που στην περίπτωσή μου ξεκίνησε ήδη την επόμενη των εξετάσεων. Για να συγκρατήσω τουλάχιστον μερικές αρχαιοελληνικές έννοιες, έγραψα μικρά κείμενα γι’ αυτές. Και για να ενισχύσω την επίδρασή τους παρακάλεσα την καλλιτέχνιδα Λίνε Χόβεν, με την οποία είχα συνεργαστεί ήδη σε μια σειρά από λήμματα του γερμανικού λεξικού Duden, να μου εικονογραφήσει τα κείμενα. Χρειάστηκε μια βδομάδα κάθε φορά για να σκαλίσει μια εικόνα σε μια κέρινη πλάκα με επίστρωση άνθρακα, με παρόμοιο τρόπο όπως και στη μελανόμορφη αγγειογραφία (ερώτηση: ποια είναι η διαφορά με την ερυθρόμορφη αγγειογραφία;). Το είδος κέρινων πλακών με τις οποίες εργάζεται η Λίνε Χόβεν δεν κατασκευάζεται πια -τα τελευταία αποθέματα τ’ αγόρασε όλα- γι’ αυτό με τιμά ιδιαίτερα που αφιέρωσε στο εγχείρημά μας χρόνο και ενέργεια. Για κάθε μία λέξη αφιερώναμε μια ολόκληρη εβδομάδα. Μεταξύ των

The problem with learning is, of course, forgetting, a process that started the day after the exam. So as to remember at least a few ancient Greek words, I wrote little texts about them. And in order to boost their effect, I asked the artist Line Hoven, with whom I had already collaborated on a series about words from the Duden dictionary, to illustrate it. For each image, she spent a week scraping into a carbon-coated wax tablet, a method that resembles the one used in black-figure pottery (what was the difference between the black- and red-figure pottery again?). The type of wax tablets Hoven works with are no longer manufactured. She bought up the entire remaining stock. And so I felt even more honored that she devoted her time and energy to our project. We spent a week studying each word. They were beautiful ones, such as myrmecology, hapax legomenon, omphaloskepsis, acheiropoieta. In German we often use Greek words to describe the names of illnesses or human weak spots: Kairophobie, Tachyphagie, Urophilie (Translator’s note: “the fear of making decisions,” “excessively rapid ingestion,” “urolagnia,” respectively).

Then there were also surprising words that one didn’t necessarily assume had their roots in Greek: Amethyst, Pirat, Banause and Pantoffel (TN: “amethyst,” “pirate,” “Philistine” and “slipper,” respectively). Finally, as a token of my gratitude to the Greek language, I even came up with a brand new Greek word: Dorophagie, or the compulsive eating of gifts.

Our newest project Paargespräche (TN: “Couples in conversation”), which is being published every month in a Christian magazine, is devoted to famous couples from pop culture, contemporary history and mythology. I write dialogues for them that seem more realistic to me than the ones they have had in literature so far and Hoven interprets my texts with her images. Jean Paul Sar-

18

D ten Paaren aus Popkultur, Zeitgeschichte und Mythologie. Ich schreibe ihnen Dialoge, die mir realistischer erscheinen als die, die sie bisher in der Literatur führen und Line Hoven interpretiert meine Texte mit ihren Bildern. (Bild 62 Sartre) Jean-Paul Sartre und Simone de Beauvoir sprechen darüber, dass Simone ihm immer keine Himbeermarmelade vom Einkaufen mitbringt (Bild 63 Tarzan) Jane ärgert sich, dass Tarzan zu faul ist, ihr die Schultern zu massieren (Bild 64 Zeus) Zeus und Hera geraten in Streit, weil Zeus sich weigert, das Babyphon mit auf die Toilette zu nehmen und Penelope beschwert sich bei Odysseus, dass sein Heimweg von der Arbeit so lange gedauert und er von unterwegs nicht angerufen hat.

Noch eine Bemerkung: über zwei Jahre erschien "Schmythologie" wöchentlich in der FAZ, der einzigen deutschen Zeitung, deren Abonnenten das Graecum haben. Seit mehr als einem Jahrzehnt schrieb ich damals schon für Zeitungen, nie hatte ich einen Leserbrief bekommen, oder auch nur von der Reaktion eines Lesers erfahren. Aber als durch einen Übertragungsfehler ὁ καιρός mit "Chi" statt mit "Kappa" gedruckt wurde, bekam ich gleich ein Dutzend Leserbriefe mit süffisanten Bemerkungen über meine "altphilologischen Kenntnisse", mit denen es wohl nicht so weit her sei. Da wusste ich: Europa kann vielleicht ohne Griechen auskommen, aber niemals ohne Griechisch.

(Bild 070 Dorophagie)

H

E

άλλων, ασχοληθήκαμε με τόσο ωραίες λέξεις όπως Mermykologie (μυρμηγκολογία), Hapaxlegomenon (άπαξ λεγόμενον), Omphaloskopie (ομφαλοσκοπία), Acheiropoieta (αχειροποίητα). Πολλές φορές ήταν ασθένειες ή ανθρώπινες αδυναμίες, για τις οποίες χρησιμοποιούμε στα γερμανικά ελληνικές λέξεις: Kairophobie (καιροφοβία), Tachyphagie (ταχυφαγία), Urophilie (ουροφιλία). Αλλά είχαμε και αρκετές εκπλήξεις, λέξεις, δηλαδή, που δεν περιμέναμε οπωσδήποτε να είναι ελληνικής προέλευσης, όπως: Amethyst (Αμέθυστος), Pirat (πειρατής), Banause (βάναυσος) και Pantoffel (παντόφλα). Τελικά κατέληξα να σκαρφιστώ και έναν ελληνικό όρο που δεν υπήρχε καν, και τον οποίον παρέδωσα εν είδει ευγνωμοσύνης στην ελληνική γλώσσα: Dorophagie (δωροφαγία), η καταναγκαστική βορά των δώρων.

tre and Simone de Beauvoir talk about how Simone always neglects to bring him raspberry jam when she goes food shopping; Jane is upset that Tarzan is too lazy to massage her shoulders; Zeus and Hera end up fighting because Zeus refuses to bring the baby monitor to the bathroom; Penelope complains to Odysseus that he took too long coming home from work and he didn’t even call once.

Στο νέο μας εγχείρημα ονόματι Διάλογοι Ζευγαριών, το οποίο δημοσιεύεται κάθε μήνα σε ένα χριστιανικό περιοδικό, ασχολούμαστε με διάσημα ζευγάρια από την ποπ κουλτούρα, τη σύγχρονη ιστορία και τη μυθολογία. Τους γράφω διαλόγους, οι οποίοι μου φαίνονται πιο ρεαλιστικοί απ’ αυτούς που διεξάγουν στη σχετική βιβλιογραφία, και η Λίνε Χόβεν ερμηνεύει τα κείμενά μου με τις εικονογραφήσεις της. Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ και η Σιμόν ντε Μποβουάρ μιλάνε για το ότι αυτή δεν του φέρνει ποτέ μαρμελάδα φραμπουάζ όταν έρχεται από τα ψώνια. Η Τζέιν θυμώνει που ο Ταρζάν είναι τόσο τεμπέλης που δεν της κάνει μασάζ στους ώμους. Ο Δίας και η Ήρα πιάνονται σε καβγά, γιατί ο Δίας αρνείται να πάρει τη συσκευή ενδοεπικοινωνίας μωρού (baby phone) μαζί του στην τουαλέτα, και η Πηνελόπη διαμαρτύρεται στον Οδυσσέα ότι η επιστροφή του από τη δουλειά κράτησε τόσο πολύ και καθοδόν δεν την πήρε ούτε ένα τηλέφωνο.

One last remark: over the course of two years, “Schmythologie” was published in weekly installments in FAZ, the only German newspaper whose subscribers have all studied ancient Greek. I had already been writing for newspapers for over a decade back then and not once ever received a letter from a reader or even heard about a reader’s reaction. But when an error in transcription rendered the “kappa” in “ὁ καιρός” as a “chi,” I immediately received a dozen letters from readers with smug remarks about my “knowledge of the classics,” which were probably not so far off. And that was when I knew: Europe might survive without the Greeks, but never without Greek.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

Μια παρατήρηση ακόμα: Για δυο χρόνια η «Σ-μυθολογία» δημοσιευόταν κάθε βδομάδα στην FAZ, στη μοναδική γερμανική εφημερίδα της οποίας οι συνδρομητές είναι κάτοχοι πτυχίου αρχαίων ελληνικών. Τότε, αρθρογραφούσα ήδη πάνω από δέκα χρόνια σε εφημερίδες, ποτέ όμως δεν είχα λάβει κάποια επιστολή αναγνώστη, ούτε είχα ακούσει έστω κάτι για την αντίδραση κάποιου αναγνώστη σ’ αυτά που έγραφα. Όταν όμως κάποτε λόγω κάποιου τυπογραφικού λάθους το λήμμα καιρός γράφτηκε με «χι» αντί με

19

19

H «κάπα», έλαβα ντουζίνες επιστολών με κοροϊδευτικά σχόλια για τις «γνώσεις μου της κλασικής φιλολογίας», οι οποίες προφανώς θεωρήθηκαν ανεπαρκείς. Τότε πια κατάλαβα: Η Ευρώπη ίσως μπορεί να τα βγάλει πέρα χωρίς τους Έλληνες, ποτέ όμως χωρίς τα ελληνικά.

Μετάφραση από τα γερμανικά: τέο Βότσος

D

H

E

PANEL: RHYTHMUS, WORT, MUSIK LYRIK-PERFORMANCE: DA WIR NOCH KEIN STAUB SIND VON VASSILIS AMANATIDIS

βασίλησ αμανατίΔησ Η performance τΗς πΟιΗςΗς: έπέιδΗ δέν έιΜΑςτέ ΑκΟΜΗ χώΜΑ

Zunächst einmal zwei persönliche Definitionen von Dichtung, die eine greifbarer und mit mehr Umschreibungen arbeitend, die schließlich zur anderen, der schlichteren und abstrakteren, meiner Meinung aber auch genaueren führt:

Για αρχή, δύο προσωπικοί ορισμοί για την ποίηση, ξεκινώντας από τον πιο απτό και περιφραστικό και καταλήγοντας στον πιο λιτό και αφηρημένο, αλλά κατά τη γνώμη μου και πιο ακριβή:

1.

Dichtung besteht vorwiegend aus den unmerklichen Brücken, die man baut, sie ist die "Hefe", sie ist das fehlende Unsichtbare, das die Wörter und Dinge der Welt miteinander verbindet und in das Andere verwandelt. Dichtung ist also Ausdruck und gleichsam Überwindung eines Widerspruchs: Das Fehlende ist Verbindungs- und gleichzeitig Vervielfältigungsmaterial. Dichtung ist nicht der Text an sich und sicherlich auch keine gedruckte Seite.

2. Aber ebenso ist Dichtung in erster Linie – und ohne weitere Erläuterungen – die Erforschung der Welt durch Sprache als Selbst und durch das Selbst als Sprache.

Was ist aber das Thema der Dichtung?

Einziges Thema der Dichtung – vielleicht auch aller Kunst? – ist die Überwindung des Todes. Ein anderes Thema gibt es für die Dichtung nicht. (Der Eros ist diesem Ziel beigestellt: ein Pfeil im Köcher für die Überwindung des Todes.) In der Dichtung gibt es zwar keinen Sieg über den Tod und keine Auferstehung, aber zumindest ein Streben nach Überwindung (des Todes). Des Öfteren ist diese Überwindung das Ergebnis einer Überlagerung1. Das heißt, man lebt und stirbt zugleich. Man überwindet den Tod und gleichzeitig unterliegt man ihm.

1

21

PERFORMING POETRY: SINCE WE AREN'T YET REDUCED TO DUST

BY VASSILIS AMANATIDIS

Let me begin with two personal definitions of poetry, the first more tangible and wordy, the second simpler and more abstract, yet, I think, also more accurate:

1.

Η ποίηση είναι προπάντων οι αφανείς γέφυρες που στήνεις, η μαγιά, το αόρατο που λείπει, αλλά ενώνει τις λέξεις και τα πράγματα του κόσμου μεταξύ τους, και, ενώνοντάς τα, τα μεταμορφώνει σε Άλλο. Δηλαδή, η ποίηση είναι η έκφραση και η υπέρβαση μιας αντίφασης: αυτό που λείπει αποτελεί συνδετικό και μαζί πολλαπλασιαστικό υλικό. Ποίηση δεν είναι το κείμενο από μόνο του, και ούτε βεβαίως καμιά τυπωμένη σελίδα.

1.

Poetry is predominantly the unseen bridges one builds, the yeast; the invisible and ostensibly missing substance that binds together the words and things of the world, transforming them with its ties into Otherness. In other words, making poetry means expressing as well as transcending a contradiction: what is missing is also the binding and multiplying agent. Poetry isn't just the text, nor is it any printed page.

2.

Αλλά επίσης ποίηση είναι κυρίως –και χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις– η εξερεύνηση του Κόσμου διά της Γλώσσας ως Εαυτού και διά του Εαυτού ως Γλώσσας.

2.

What is more, poetry is mostly – and without the burden of further explanations – venturing an exploration of the Cosmos using the Language as Self, and the Self as Language.

Ποιο είναι, όμως, το θέμα της ποίησης;

Yet, what is poetry about?

Μοναδικό θέμα της ποίησης –μήπως και όλης της τέχνης;– είναι η υπέρβαση του θανάτου. Άλλο θέμα για την ποίηση δεν υπάρχει. (Ο έρωτας είναι συνημμένος προς αυτόν τον στόχο: ένα βέλος μέσα στη φαρέτρα της υπέρβασης θανάτου.) Στην ποίηση κατανίκηση θανάτου ή ανάσταση δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως έστω η επιδίωξη υπέρβασης (θανάτου). Συχνά, στην ποίηση, τούτη η υπέρβαση είναι προϊόν υπέρθεσης: δηλαδή και ζεις και πεθαίνεις. Και υπερβαίνεις θάνατον και ηττάσαι από αυτόν.

The sole subject of poetry – or rather of art altogether, I wonder – is transcending death. Poetry is blind to all other subjects.

(Love serves the same purpose – another arrow in our deathtranscending quiver.) Poetry knows no resurrection or overcoming death. Though it contains the will to transcend (death). It often so happens that, in poetry, transcendence comes from an overlap: you live, and you also die. You transcend death as much as you're beaten by it.

Εντάξει και με αυτό. Αλλά ποιες είναι, άραγε, οι τέχνες που πλησιάζουν περισσότερο στην ιδέα του «θανάτου»; (Είτε με την έννοια ότι, αν και υπερβολικά σωματικές, τείνουν να εξαφανίζονται και να μην αφήνουν ίχνη πίσω τους είτε με την έννοια ότι είναι

That's settled, then. Yet, which arts are closest to the very idea of “death”? (Either as, regardless of their pronounced physicality, they tend to flee without a trace, either as entirely immaterial and elusive.) I should think theatre and music, respectively.

Anm. d. Üs: Man vergleiche das quantenmechanische Gedankenexperiment mit Schrödingers Katze, 1935

21

D So weit, so gut. Welche Künste kommen aber der Idee des "Todes" am nächsten? (Entweder in dem Sinn, dass sie trotz ihrer übermäßigen Körperlichkeit dazu tendieren, zu verschwinden und keine Spur zu hinterlassen, oder in dem Sinn, dass sie vollkommen immateriell und ungreifbar sind.) Hier würde ich unbedingt das Theater auf der einen, die Musik auf der anderen Seite anführen wollen.

Was fernerhin bedeutet: Dichtung-Theater-Musik können nichts Anderes als kommunizierende, aber auch sich gegenseitig enthaltende Gefäße sein.

Nächster Punkt: Im gesamten 20. Jahrhundert und auch in den ersten zwanzig Jahren dieses Jahrhunderts ist die Dichtung eine enge Verbindung mit den anderen (bildenden und darstellenden) Künsten eingegangen, vor allem hat sie sich aber von der gedruckten Seite befreit, um wieder in die körperliche Stimme des Subjekts und insbesondere des Dichter-Performers selbst überzugehen. Das Ziel: Die Dichtung nicht nur als Kunst, die wir durch stille Lektüre genießen, sondern auch als Kunst der Verkündung der Tat und der Aktion wahrzunehmen, in deren Aktionsfeld ein jeder von uns zugleich Dichter und Gedicht, "Trommelfell" und "Trommler" sein kann. Schließlich wissen wir, dass sich Dichtung seit ewigen Zeiten als mündliche Kunstform versteht. Das bedeutet, dass sich in ihr der Sinn nicht verwirklicht, wenn er nicht den passenden Klang findet.

Die Lyrik-Performance (oder was ich üblicherweise performative Lesung nenne) ist zunächst einmal eine Übungserfahrung mit einem "Stromschlag", den der Kontakt mit unserem Selbst als dem unvertrauten Anderen hervorruft. Wenn ich auf der Grundlage eines meiner Bücher eine Performance gestalte, bin ich kein Schauspieler. Genau genommen bin ich aber auch nicht Amanatidis, der das Buch geschrieben hat. Ich bin eine Identität in der Schwebe. Ich werde zu meiner eigenen objektivierten Schöpfung, also vor allem zu einer Variante des Buches. Damit die Kommunikati n im Raum (wünschenswerterweise) Funken schlägt und sich eine Zeit-Kunst wie die Dichtung zu einer RaumKunst verwandelt. Dann tritt zwischen Performer und Publikum,

22

H

E

παντελώς άυλες και άπιαστες.) Θα απαντούσα, οπωσδήποτε, το θέατρο και η μουσική αντιστοίχως.

Which means that Poetry, Theatre and Music cannot be but communicating vessels, though at the same time inextricably nested within each other.

Που σημαίνει: Ποίηση-θέατρο-μουσική δεν μπορεί παρά να είναι συγκοινωνούντα αλλά και αλληλο-εγκιβωτιζόμενα δοχεία. Πάμε παρακάτω: Σε ολόκληρο τον 20ό, αλλά και στην πρώτη εικοσαετία του αιώνα που διανύουμε, η ποίηση ενώθηκε με τις άλλες τέχνες (εικαστικές ή παραστασιακές), αλλά κυρίως απελευθερώθηκε από την τυπωμένη σελίδα, για να μεταβεί ξανά στη σωματική Φωνή του υποκειμένου, και ειδικά του ίδιου του ποιητή-performer. Στόχος: η ποίηση όχι μόνο ως τέχνη που την απολαμβάνουμε μέσα από τη σιωπηρή ανάγνωση, αλλά και ως τέχνη της ανακοίνωσης, της πράξης και της δράσης, μέσα στο πεδίο της οποίας ο καθένας από εμάς μπορεί να είναι ταυτόχρονα ο ποιητής και το ποίημα, το «τύμπανο» και ο «τυμπανιστής». Άλλωστε, η ποίηση, το ξέρουμε, είναι προαιωνίως προφορική. Τούτο σημαίνει πως, σε αυτήν, το νόημα δεν επικυρώνεται εάν δεν βρει τον πρέποντα ήχο. Η performance της ποίησης (ή ό,τι αποκαλώ συνήθως επιτελεστική ανάγνωση) είναι καταρχήν μια άσκηση στην «ηλεκτροπληξία» που δημιουργεί η επαφή με τον εαυτό μας ως ανοίκειο Άλλο. Όταν κάνω performance με βάση το υλικό ενός βιβλίου μου, δεν παριστάνω – δεν είμαι ηθοποιός. Αλλά δεν είμαι ούτε ακριβώς ο Αμανατίδης που έχει γράψει το βιβλίο. Είμαι μία μετεωριζόμενη ταυτότητα. Γίνομαι το αντικειμενοποιημένο δημιούργημά μου, δηλαδή προπάντων μία εκδοχή του βιβλίου. Ώστε να παραχθούν (ευκτικά) σπινθήρες επικοινωνίας στον χώρο, και ώστε μία τέχνη του Χρόνου –όπως είναι η ποίηση- να γίνει και τέχνη του Χώρου. Τότε, μεταξύ performer και κοινού, μεταξύ πομπού και δέκτη, εγκαταλείπεται για λίγο η κατά μόνας ανάγνωση και δημιουργείται ένας νέος μοιρασμένος Χρόνος, ο οποίος συγκλίνει προς μία συνάντηση, προς ένα συντροφευμένο παρόν, προς το κοινό μας τώρα. Άλλωστε, η performance είναι ταυτόχρονα δύο φαινομενικά αντίθετα πράγματα: αφενός, η έκφραση μιας πειραματικής αναζήτησης που κρατά τη ζωή ζωντανή, η έξαρση ενός μοιρασμένου

Let’s move on. Throughout the 20th century, and also in the first twenty years of the 21st, poetry has joined other arts (visual or performing) but, most importantly, has managed to break free from the printed page and go back to being the embodied Voice of its subject – of the poet-performer in particular. The purpose: poetry that is not only an art enjoyed though silent reading, but also the art of utterance and action. Within that field, each one of us can be poet and poem at the same time, drum and drummer. Besides, we know all too well that poetry has always been more about orality, hence poetic meaning cannot be validated without the right sound.

Performing poetry (or what I usually refer to as performative reading) is, first off, an exercise in electrocution, happening the moment we come into contact with the self as an unfamiliar Other.

When I perform using material from one of my books, I do not act – as I’m not an actor. Neither, though, am I that Amanatidis person who wrote the book. My identity is floating. I become my own objectified invention, mostly another version of the book.

Ideally, I do this to spark communication where the performance takes place, so that the art of Time that is poetry could also become an art of Space. At that very moment, the practice of solitary reading is briefly abandoned; a new, shared Time begins to exist between performer and audience, a time inclined towards an encounter, a joint present, our common here and now.

After all, performance consists of two seemingly opposite elements; one the one hand, it is the expression of an experimental quest that keeps life quite alive, the elevation of a shared present between the artist and the audience, the poet condensed into an animal, physical form. On the other hand, though, performance never ceases to be a simulation of death, a continuous swansong, a still birth – as is theatre, which is both an alive, dense, physical expression of the present and the sheer embodiment of the art of disappearance, dis-embodiment and

22

D zwischen Sender und Empfänger für kurze Zeit die individuelle Lektüre in den Hintergrund, und es wird eine neue, geteilte Zeit geschaffen, die in eine Begegnung mündet, in eine gemeinschaftliche Gegenwart, in ein gemeinsames Jetzt.

Zumal die Performance im selben Augenblick zwei augenscheinlich gegensätzliche Dinge verkörpert: zum einen ist sie Ausdruck einer experimentierfreudigen Suche, die das Leben leblebendig hält, sie ist die eruptiv zustande gekommene geteilte Gegenwart zwischen Künstler und Publikum, sie ist eine vitale, körperliche Verdichtung des performenden Lyrikers; zum anderen ist die Performance jedoch nach wie vor auch eine Todesprobe, ein fortwährender Schwanengesang, eine zum Tode verurteilte Geburt – in Analogie zum Theater, das sowohl lebendige, verdichtete, körperliche Präsenz ist als auch die Kunst des Verschwindens per se, der Entmaterialisierung und der Umwandlung der Gegenwart in Erinnerung. In diesem Sinne würde ich sagen, dass die Lyrik-Performance eine zwar eigentümliche, aber nichtsdestotrotz zutreffende Antwort auf das der lyrischen Kunst zugrundeliegende Anliegen selbst liefert, das in dem vielleicht vergeblichen, aber umso edleren Bestreben besteht, den Tod zu transzendieren.

Mit all diesen Überlegungen stehe ich nicht allein. Seit mehr als zehn Jahren interessieren sich jüngere und sehr junge Lyriker für die "Verkörperlichung" des Wortes und greifen bei ihren lyrischen Aktionen und Performancesauf ein breites Vokabular zurück: von einfachen oder performativen Lesungen bis zu waschechten Kunst-Performances, und vom szenisch-darstellenden Vortrag und dem Einsatz von Videos, Licht und Kostümen bis hin zu Drahtseilakten mit Elementen der Prosodie und Musik, aber auch zur Einbeziehung von Überraschungstechniken aus dem Repertoire der Happenings.

Doch nun ist, wie ich finde, der Moment gekommen, mich selbst, sei es auch nur stellvertretend für eine allgemeinere Tendenz, in einem autobiographischen Sinne offenzulegen: Ich wuchs in Thessaloniki auf, in dem mir niemals vertraut gewordenen schützenden Kokon einer Familie, die mir in meinem

23

H

E

παρόντος μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού, μία ζωική και σωματική συμπύκνωση του performer-ποιητή· αφετέρου, όμως, η performance δεν παύει να είναι και μία πρόβα θανάτου, ένα διαρκές κύκνειο άσμα, μία θνησιγένεια – παρόμοια με του θεάτρου, το οποίο είναι και ζωντανό, συμπυκνωμένο, σωματικό παρόν αλλά και η ίδια η τέχνη της εξαφάνισης, της εξαΰλωσης και της μετατροπής του παρόντος σε μνήμη. Υπό την έννοια αυτή, θα έλεγα πως η performance της ποίησης έρχεται τελικά ως μία λοξή αλλά ιδανική απάντηση στο ίδιο το βαθύτερο θέμα της ποιητικής τέχνης – το ίσως μάταιο, μα ευγενούς προθέσεως, αίτημα για υπέρβαση του θανάτου.

the conversion of present to memory. In this sense, performing poetry comes as an odd but quite ideal answer to the deeper issue lying in the heart of poetics – the perhaps futile but noble desire to overcome death.

Σε όλα αυτά δεν είμαι μόνος. Στην Ελλάδα, πάνω από δέκα χρόνια τώρα, σχετικά νέοι αλλά και νεότατοι ποιητές ενδιαφέρονται για τη σωματοποίηση του λόγου, με ποιητικές δράσεις και performance που χρησιμοποιούν ένα ευρύ λεξιλόγιο: από τις απλές ή επιτελεστικές (performative) αναγνώσεις μέχρι αμιγέστερες εικαστικές performance, και από την παραστασιακή διάλεξη και τη χρήση video, φωτισμών και κοστουμιού μέχρι τις ακροβασίες με την προσωδία και τη μουσική, αλλά και την ενσωμάτωση χαρακτηριστικών του αιφνιδιασμού από το πεδίο των happenings. Έστω ως δείγμα, λοιπόν, μιας κάποιας γενικότερης τάσης, είναι ώρα, θαρρώ, να προβώ εδώ σε ένα αυτοβιογραφικό ξεμπρόστιασμα: Μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη μέσα στο ανοίκεια προστατευτικό κουκούλι μιας οικογένειας που μοιάζει πλέον μέσα μου με χώρα. Μικρός ήθελα να γίνω ηθοποιός, αλλά δεν είχα μάθει να παίζω ομαδικά παιχνίδια, οπότε αποκλείστηκε. Έτσι έγινα περισσότερο (αυτο)σκηνοθέτης. Σπούδασα αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης, πιστεύοντας πως θα ακολουθήσω ακαδημαϊκή καριέρα. Παράτησα στη μέση ένα διδακτορικό, γιατί στα 35 μου ένιωσα πως θα ήθελα να είμαι περισσότερο καλλιτέχνης (πρωτίστως της γραφής). Έτσι, όλα τα εντελή, ατελή, ημιτελή μου ενώθηκαν μες στα χρόνια σε ένα πράγμα, σπασμένο, αλλά ένα. Εξ ου η αγάπη μου προς το υβρίδιο. Συμπληρωματικά: η σεξουαλικότητά μου, όπως και ο τρόπος που μεγάλωσα, δεν είναι άμοιρα των σχετικών «ευθυνών». Τότε ενώθηκαν όλα υπό τη σκέπη της λέξης «ποιητής». Κάτω απ’ το φως και κάτω απ’ τη σκιά της, ακόμη, στέκω. Γράφω ποίηση από

I’m not alone in this venture. In Greece, the past decade has seen many younger and youngest poets becoming interested in embodying speech through poetic events and performances that make use of an extensive artistic vocabulary, ranging from simple or performative readings to pure visual performances, and from performative lectures using video, lighting and costumes to extreme experimentation with prosody and music, even integrating an element of surprise borrowed from non-poetic happenings.

Now, allow me to venture a rather too earnest autobiography, if only to provide a sample of a more general trend.

I grew up in Thessaloniki, within the unfamiliar protective cocoon of a family that has now, inside me, taken on the form of a country. As a child, I wanted to be an actor, but I hadn’t learned how to play in a team, so I grew up to be more of a (self-)director. I studied archaeology and history of art, thinking I’d join the academia. But my PhD was left incomplete as, at 35, I felt I wanted to be more of an artist (mostly a poet). That’s how all my complete, incomplete and half-baked elements came together with time to form a broken unity – still broken, but a unity nonetheless.

Hence my love of hybrids. Of course, my sexuality and upbringing were also to “blame” for what happened. Anyhow, I started calling myself a poet – a term whose light and shade I still bathe in, still standing. I have been writing and publishing poetry since 1990. I turned to prose when I felt I wanted to communicate with a somewhat larger audience – quite interestingly, that happened the same year I decided to live on my own, going against the Greek tradition of staying with one’s parents into old age. I wrote many poems about beings (animals, plants, humans) who cannot perceive how entire universes are being created around them, which gives them a half-comical, half-tragic dimension. So far, my prose has been full of cuts and distortions, but also hypothetical unifications. The purpose: multiple realities, coexistence of op-

23

D Inneren mittlerweile wie ein anderes Land erscheint. Als Kind wollte ich Schauspieler werden, hatte aber nicht gelernt, Gruppenspiele zu spielen, so dass ich diese Option ausschließen musste. So wurde ich mehr oder weniger ein (Selbst-)Inszenierer.

Ich studierte Archäologie und Kunstgeschichte im Glauben, dass ich eine akademische Laufbahn einschlagen würde. Schließlich brach ich eine bereits begonnene Dissertation wieder ab, da ich mit meinen immerhin schon 35 Lebensjahren eher den Wunsch in mir verspürte, ein (in erster Linie schreibender) Künstler zu sein. So vereinte sich all mein Vollendetes, Unvollendetes und Halbvollendetes zu einer einzigen, in sich zwar gebrochenen, aber ganzen Sache. Von daher rührt denn auch meine Liebe für das Hybride her. Zur Ergänzung: Meine sexuelle Orientierung sowie die Art und Weise, wie ich aufwuchs, spielten hierfür gewiss keine untergeordnete Rolle. Damals fand alles unter dem Dach des Wortes "Dichter" zu einer Einheit zusammen. Unter ihrem Scheinwerferlicht und in ihrem Schatten stehe ich nach wie vor.

Ich schreibe seit 1990 Lyrik, etwa zur selben Zeit begann ich auch zu publizieren. Der Prosa wandte ich mich zu, als ich die Notwendigkeit empfand, mit einigen Menschen mehr in Kommunikation zu treten. Paradoxerweise war das in demselben Jahr, in dem ich beschloss, alleine zu wohnen. In Griechenland leben wir oft bei unseren Eltern, bis wir alt werden. Ich habe viele Gedichte über Lebewesen (Tiere, Pflanzen, Menschen) geschrieben, die nicht imstande sind zu begreifen, dass sich welterschütternde Dinge um sie herum ereignen. Das macht sie zu halb komischen, halb dramatischen Geschöpfen. Meine Prosatexte waren bislang voller Abtragungen und Abtrennungen, Verzerrungen, aber auch hypothetischen Zusammensetzungen aus Einzelteilen. Das Ziel: die Darstellung multipler Realitäten, die gleichzeitige und gleichberechtigte Existenz von Gegensätzen, das Denken des SowohlAls auch und nicht des Entweder-Oder, schließlich die Schaffung eines Raumes zur Versöhnung von Widersprüchen. Die Absicht zur Versöhnung besteht weiterhin, aber die verzweifelte Wildheit hat inzwischen nachgelassen, meine Texte haben sich verändert.

Dazu hat sicherlich die Psychotherapie und die Liebe beigetragen.

24

H

E

το 1990, και δημοσιεύω περίπου από τότε. Πεζογραφία έγραψα μόλις ένιωσα την ανάγκη να επικοινωνήσω με λίγο περισσότερους ανθρώπους. Παραδόξως, ήταν η χρονιά που αποφάσισα πως πρέπει να μείνω μόνος μου. Στην Ελλάδα μένουμε με τους γονείς μας συχνά μέχρι να γεράσουμε. Έγραψα πολλά ποιήματα για όντα (ζώα, φυτά, ανθρώπους) που αδυνατούν να εννοήσουν πως γύρω τους συμβαίνουν κοσμογονίες, και αυτό τα καθιστά μισο-κωμικά, μισο-δραματικά πλάσματα. Τα πεζά μου ως τώρα ήταν γεμάτα αποτομές, παραμορφώσεις, αλλά και υποθετικές συνενώσεις. Στόχος: οι πολλαπλές πραγματικότητες, η ταυτόχρονη συνύπαρξη αντιθέτων, η συμπλεκτική και όχι η διαζευκτική σκέψη, εν τέλει ένα πεδίο συμφιλίωσης. Η πρόθεση συμφιλίωσης παραμένει, αλλά η απεγνωσμένη αγριότητα έχει υποχωρήσει, τα κείμενά μου έχουν πια αλλάξει. Σε αυτό σίγουρα συντέλεσε η ψυχοθεραπεία και η αγάπη.

posites, copulative against disjunctive – in the end, a ground for reconciliation. The intention for reconciliation remains, but that desperate fierceness has receded, and my texts are now quite different. And this was definitely mediated by therapy and love.

Όταν γράφω ένα βιβλίο, δεν έχω ποτέ στο νου την performance που θα προκύψει από αυτό – είναι ακόμη αυτό το ίδιο η «performance». Ωστόσο, από το 2002, και πιο εντατικά από το 2007, αγαπώ να παρουσιάζω τα κείμενά μου μπροστά σε κοινό μέσα από –αρκετά αυτοσχεδιαστικές ή και εντελώς σκηνοθετημένες– performance στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (μάλιστα, κατά την τελευταία πενταετία, στα δύο πιο πρόσφατα βιβλία μου –τα μ_otherpoem: μόνος λόγος και εσύ: τα στοιχεία – με τη συνεργασία της πολύτιμης φίλης σκηνοθέτιδας Σοφίας Καρακάντζα), και να τα παρουσιάζω σε ποικίλους χώρους (ένα μουσείο, μια αναπαλαιωμένη κατοικία, ένα θέατρο, μία εκκλησία ή τζαμί, μία αίθουσα συναυλιών, μια παλιά αποθήκη, έναν συνεδριακό χώρο κ.ο.κ.). Γιατί; Η απάντηση είναι ίδια με εκείνη που θα έδινα στην ερώτηση γιατί κάνουμε γενικώς ποιητικές performance. Και είναι μάλλον η απλούστερη δυνατή: επειδή μπορούμε. Αλλιώς: επειδή ακόμη ζούμε, έχουμε σώμα, φωνή και αισθήσεις. Που σημαίνει: επειδή δεν είμαστε ακόμη ούτε μόνο βιβλίο, ούτε ακόμη χώμα. Αλλά και: επειδή το σώμα και η φωνή φθείρονται, μα σιγά σιγά μετατρέπονται σε κείμενα που όσο «γράφουν» πάνω στους άλλους άλλο τόσο «γράφονται» από το βλέμμα και από τους τόπους των άλλων.

When I’m writing a book, I never think of the performance that will come out of it – for the book is still its own performance at that time. Since 2002, though, and more intensively since 2007, I have enjoyed presenting my own texts in front of an audience as performances, ranging from mostly improvised to entirely directed, in Greece and abroad, in a number of different places including museums, restored residences, theatres, churches and mosques, concert halls, old warehouses, congress centres etc.

Over the past five years, these performances have been based on my two most recent books μ_otherpoem: μόνος λόγος1 and εσύ: τα στοιχεία2, on which I worked together with a precious friend, director Sophia Karakantza.

Why, you ask?

The answer is the same as to why we do poetic performances in general, as well as the simplest possible: because we can. In other words, because we are still alive, still have our bodies, voices and senses. Which means, because we’re not yet just books, or reduced to dust. But also because, as body and voice deteriorate with time, they become their own texts – and the more these texts are projected on other bodies, the more we can hope they’ll be written again on other eyes and other lands.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

1

Poetic composition about the “theatre” of the asphyxiating Greek family and its protagonist – the perpetually ambivalent and elusive Greek mother.

24

D Wenn ich ein Buch schreibe, habe ich nie die Performance im Sinn, die möglicherweise daraus erwächst, schließlich ist das Buch während des Schreibens noch selbst die „Performance“. Allerdings finde ich seit 2002 und insbesondere seit 2007 verstärkten Gefallen daran, meine Texte (in den vergangenen fünf Jahren und in Bezug auf meine beiden letzten Bücher m_otherpoem: monos logos2 und Du: Elemente3 übrigens in Zusammenarbeit mit meiner geschätzten Freundin, der Regisseurin Sophia Karakantza) vor Publikum in – teils improvisierten, teils vollkommen durchinszenierten – Performances sowohl in Griechenland als auch im Ausland an den denkbar unterschiedlichsten Orten (in einem Museum, in einem renovierten Wohnhaus, in einem Theater, in einer Kirche oder Moschee, in einem Konzertsaal, in einer alten Lagerhalle, in einem Konferenzraum etc.) zu präsentieren.

Und warum?

Die Antwort ist genau dieselbe, die ich auf die Frage geben würde, warum man lyrische Performances überhaupt macht. Und wahrscheinlich auch die denkbar einfachste: Weil wir es können. Anders gesagt: Weil wir noch immer leben, einen Körper, eine Stimme und Sinneswahrnehmungen haben. Was bedeutet: Weil wir weder nur ein Buch noch bereits Staub sind. Aber auch: Weil der Körper und die Stimme vergänglich sind, nachlassen und sterben, sich aber nach und nach in Texte verwandeln. Und solange sich diese Texte den anderen "einschreiben", werden sie durch den Blick und die inneren Orte der anderen "niedergeschrieben".

Ins Deutsche übersetzt von Michaela Prinzinger

2

Poetische Komposition über das "Theater" der erdrückenden, einem die Luft abschnürenden griechischen Familie und die unstrittige Hauptrolle, die darin die ewiglich zweideutige und einem stets entgleitende griechische Mutter spielt.

3

Poetische Komposition über das Verlassen des Geliebten und über das Eintauchen in die ewig währende Liebe während der unheilvollen Jahre der griechischen Krise.

25

D

H

E

ÜBER DIE ERNEUERUNG DER DARSTELLUNGS- UND WAHRNEHMUNGSWEISE DES POETISCHEN TEXTES VON KATERINA ILIOPOULOU

Κατερίνα ηλίοπούλού

SYN_ENERGY ESSAY

BY KATERINA ILIOPOULOU

Η σύγχρονη τέχνη, από την οποία δεν ξεχωρίζω την ποίηση, ενσωματώνει και χρησιμοποιεί με ελευθερία όλες τις γλώσσες της τέχνης, συχνά επινοεί καινούργιες, δημιουργεί υβρίδια, δεν περιορίζεται από συγκεκριμένα μέσα. Πολλοί σύγχρονοι ποιητές εκτός από βιβλία δημιουργούν έργα με ήχο και εικόνα, με συμβολή άλλων περφόρμερς, χρησιμοποιούν στοιχεία από διαδικασίες καθαρά επιστημονικές, τεχνολογικές κλπ. Η καταγωγική σχέση της ποίησης με το τραγούδι, τη φωνή και το σώμα επανέρχεται στο προσκήνιο με σύγχρονο τρόπο και μας κάνει κοινωνούς της υλικής διάστασης των λέξεων και του συγκινησιακού φορτίου του κειμένου που μοιράζεται, εφόσον πρόκειται για συλλογική εμπειρία. Το ίδιο το ποίημα που ακούγεται, που απαγγέλλεται δυνατά, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό του είναι και ένας εξορκισμός. Το ξόρκι δεν αλλάζει τις συνθήκες του κόσμου, αλλάζει τη σχέση εκείνου που το επικαλείται με τον κόσμο. Και το ποίημα είναι πάντα και επίκληση.

Modern art – including poetry – integrates and liberally employs all the languages of art, often inventing new ones and creating hybrids without bowing to the limitations of specific media.

Apart from books, many modern poets create their works using sound and image, aided by other performers, with elements originating in purely scientific or technological procedures, etc. The primordial ties that bind poetry to song, voice, and body are reclaiming the spotlight in modern terms, offering us the chance to partake of the material dimension of words, as well as of the emotionally charged text shared during what is an essentially collective experience. The poem proper, as heard and recited out loud, also functions as a protection spell regardless of its actual content. The incantation cannot change the world, though it does change the way the spell caster relates to the world. Besides, a poem is always an invocation.

Μία από τις κεντρικές μου έγνοιες σε σχέση με την ποίηση είναι η ανανέωση της πρόσληψης του ποιητικού κειμένου. Ακόμα και οι πιο έμπειροι από εμάς (ποιητές και αναγνώστες ποίησης) έχουμε συχνά απογοητευτεί από την ατμόσφαιρα μούχλας και παραίτησης που χαρακτηρίζει την πλειονότητα των αναγνώσεων ποίησης από κάθε ηλικίας ποιητές. Δεν φταίει τόσο πολύ η σοβαροφάνεια, αλλά μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι η ποίηση είναι βαρετή και παρωχημένη και η ανασφάλεια που γεννά στο κοινό το γεγονός ότι δεν την καταλαβαίνει κανείς, αντιλήψεις συχνά τραυματικές ακόμα και για φοιτητές φιλολογίας, που έχουν δημιουργηθεί από τον καταστροφικό τρόπο διδασκαλίας της ποίησης στο σχολείο.

One of my main concerns regarding poetry is the necessity for a renewed reception of the poetic text. Even the most experienced among us (poets and readers alike) have many a time been disappointed due to a certain air of stagnation and abandonment about the majority of poetry readings given by poets of all ages. This is not so much due to the need to look serious as to a deeply rooted notion that poetry is boring and outdated, as well as to the insecurity felt by the audience because of the alleged fact that no one really gets poetry. Such notions traumatise even students of literature and are caused by the devastating methods used for teaching poetry at school.

Οι διάφορες μορφές επιτελεστικής ανάγνωσης, και γενικότερα αυτό που λέμε performance, έχουν μεγάλη εξάπλωση τις τελευταίες δεκαετίες στις μητροπόλεις και στα διεθνή φεστιβάλ ποίησης. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι έτσι η ποίηση «θεαματικοποιείται». Όμως κάθε τρόπος που εξοικειώνει το κοινό με την ποίηση είναι για μένα νόμιμος και με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Η συμμετοχή στο

The various forms of performative reading, and performance in general, have grown in popularity in metropolises and international poetry festivals over the past decades. One could argue this makes poetry more of a spectacle; personally, I find any method of familiarising the public with poetry legitimate, as it yields unpredictable results. Participating in a poetic event gives joy, and

Ein Erkennungsmerkmal der zeitgenössischen Kunst, wozu ich auch die Lyrik zähle, besteht darin, sich nach Gutdünken sämtliche Sprachformen der Kunst einzuverleiben und völlig frei darüber zu verfügen. benutzt und inkorporiert freizügig alle künstlerischen Sprachformen. Des Öfteren erfindet sie auch neue Sprachen bringt Hybride hervor und widersetzt sich jeder Einschränkung durch bestimmte Ausdrucksmittel. Viele zeitgenössische Dichter schreiben nicht nur Bücher, sondern erschaffen unter Mitwirkung von anderen Performern auch Werke, die auf Klang und Bild zurückgreifen, oder setzen gar Elemente ein, die aus rein wissenschaftlichen, technologischen oder einem anderen Bereich stammen. Der historische Herkunftszusammenhang zwischen der Dichtung und dem Lied, der Stimme und dem Körper rückt mit modernem Gewand und als kollektiver Erfahrungsvollzug wieder in den Vordergrund und lässt uns sowohl an der materiellen Dimension der einzelnen Wörter als auch am emotionalen Gehalt des vorgetragenen Textes teilhaben. Das Gedicht selbst, das laut vorgetragen hörbar wird, kommt unabhängig von seinem Inhalt auch als Beschwörungsformel daher. Das eindringliche Beschwören ändert zwar nicht die Weltverhältnisse, sehr wohl aber die Beziehung desjenigen, der sich darauf beruft, mit der Welt. Und das Gedicht ist immer auch eine Anrufung.

Eines meiner zentralen Anliegen im Zusammenhang mit der Dichtung ist die Erneuerung der Darstellungs- und Wahrnehmungsweise des poetischen Textes. Auch die erfahrensten von uns (Lyrikern und Lesern von Lyrik) mussten immer wieder die enttäuschende Erfahrung mit der muffigen, reizlosen und wenig prickelnden Atmosphäre machen, die bei Lyrik- Lesungen in ihrer überwiegenden Mehrheit herrscht – und dies ganz unabhängig vom jeweiligen Alter der lesenden Dichter. Das ist weniger dem wichtigtuerischen und um Seriosität bemühten Habitus vieler Lyriker geschuldet, als vielmehr der tief verwurzelten Auffassung,

26

26

H

E

dass Dichtung langweilig und altmodisch sei, sowie der Verunsicherung, die im Publikum durch deren vermeintliche "Unverständlichkeit" entsteht; Auffassungen, die nicht zuletzt auf die verheerende Lyrikvermittlung im konventionellen Schulunterricht zurückzuführen sind und die selbstbei Studierenden der Sprach- und Literaturwissenschaft traumatisierend nachwirken.

D

ποιητικό γεγονός δημιουργεί χαρά, η ποίηση είναι συναρπαστική, αρκεί να βρει κανείς τον τρόπο εισόδου. Τίποτα δεν υποκαθιστά τη μοναχική ανάγνωση, αλλά χρειάζεται να επιστρατεύσουμε την εφευρετικότητά μας, αν δεν θέλουμε να διαιωνίζουμε τρόπους που έχουν αποδειχθεί από καιρό ανενεργοί και αν μας ενδιαφέρει η σχέση της ποίησης με τον δημόσιο χώρο.

poetry is exciting, as long as one can find the way in. There is, of course, no substitute to reading alone, though we must get inventive if we are not to perpetuate ways that have long proved inefficient, and if we are concerned with how poetry relates to public space.

Die verschiedenen performativen Lesungen bzw. das, was man ganz allgemein Lyrik-Performance nennt, erfreuen sich in den letzten Jahrzehnten in urbanen Zentren sowie auf internationalen Lyrikfestivals einer immer größeren Beliebtheit. Man könnte in kritischer Absicht sagen, dass Lyrik auf diese Weise „zur Schau gestellt wird“ oder gar zum Spektakel verkommt. Für mich ist jedoch jeder Weg, der das Publikum mit Dichtung vertraut macht, legitim, zumal oft ganz unerwartete Dinge dabei herauskommen.

Die Teilnahme an einem Lyrik-Event macht Freude, Dichtung ist mitreißend, man muss nur den richtigen Zugang finden. Die individuelle Lektüre ist durch nichts zu ersetzen, aber wir müssen unseren ganzen Erfindungsreichtum einsetzen, wenn wir nicht bis in alle Ewigkeit längst überholte, ineffektive Präsentationsformen reproduzieren wollen, und wenn wir uns dafür interessieren, die Dichtung zum öffentlichen Raum in Beziehung zu setzen.

Εδώ και δέκα χρόνια έχω συμμετάσχει, επιμεληθεί και συνδιοργανώσει διαδραστικά στην πλειονότητά τους έργα, που έχουν στο πυρήνα τους το ποιητικό κείμενο. Χρειάζεται, όμως, και εδώ να γίνει μια διάκριση: δεν μιλώ για περιπτώσεις όπου το ποιητικό κείμενο συνοδεύεται απλώς από ένα άλλο μέσο συμπληρωματικά ή διακοσμητικά, για παράδειγμα μουσική ή κάποιο οπτικό υλικό (αν και τέτοιες παρουσιάσεις μπορεί να έχουν ενδιαφέρον), αλλά για αυτόνομα νέα έργα, όπου όλα τα μέσα που μπορεί να μετέχουν σε αυτά (λόγος, φωνή, performance, video, μουσική) δημιουργούν, τελικά, ένα ανοιχτό και συμμετοχικό ποιητικό γεγονός. Η ανάδειξη του παιχνιδιού, του χιούμορ και της περιπέτειας ως λειτουργικών στοιχείων της ποιητικής πράξης, η πρό(σ)κληση για εξερεύνηση και μετοχή στοιχειοθετούν το καλλιτεχνικό γεγονός ως σύμπραξη, συμπόρευση, συνδημιουργία.

Seit zehn Jahren beteilige ich mich als Lyrikerin, Kuratorin und Mitorganisatorin an interaktiven Veranstaltungen rund um den poetischen Text. Allerdings muss ich hier etwas klarstellen: Ich spreche nicht von solchen Fällen, in denen der poetische Text einfach in ergänzender oder dekorativer Intention von einem anderen Medium (z. B. von Musik oder einem audiovisuellen Element) begleitet wird, gleichwohl auch solche Präsentationen durchaus interessant sein können. Vielmehr spreche ich von neuartigen, autonomen Werken, bei denen sämtliche daran mitwirkenden Ausdrucksmittel (Wort, Stimme, Performance, Video, Musik) sich letztendlich zu einem offenen partizipatorischen Lyrik-Ereignis vereinigen. Die Einbeziehung des Spiels, des Humors und des Erlebnisses als wirkungsvoller Funktionselemente des dichterischen Aktes sowie die Herausforderung respektive Einladung zur Erforschung und Teilnahme konstituieren das künstle-

27

Το πρώτο από αυτά και το μεγαλύτερο σε διάρκεια (μία εβδομάδα) και συμμετοχές (17 νέοι ποιητές, 34 εικαστικοί) είναι το Karaoke Poetry Bar, που συνδιοργάνωσα με τους εικαστικούς καλλιτέχνες της ομάδας intothepill το 2007, στο πλαίσιο της πρώτης Μπιενάλε της Αθήνας. Στον χώρο που μας παραχωρήθηκε, στήσαμε μια πολυσύνθετη εγκατάσταση, που στηριζόταν στην ιδέα της μεταστροφής, της αλλαγής χρήσης ενός χώρου, η οποία θα τον ενεργοποιούσε ως πεδίο παιχνιδιού, εφόσον θα έπρεπε να τον ανακαλύψουμε από την αρχή και να επινοήσουμε σε ένα βαθμό τα γεγονότα που θα τον έθεταν σε λειτουργία, εμπλέκοντας τους συμμετέχοντες και τους θεατές-παίκτες στο ενδεχόμενο μιας ουτοπίας. Η ερώτηση ήταν: θα μπορούσε να υπάρχει κάπου ένα καραόκε μπαρ, στο οποίο, αντί για λαϊκά τραγούδια, να απαγγέλλονται ποιήματα; Το κοινό που γέμισε τον χώρο επί 7 μέρες, απαγγέλλοντας και προχωρώντας σε ευφάνταστες ερμηνείες, αυτοσχέδιες performance, με ενθουσιασμό, χωρίς καμία

Over the past ten years, I have participated in, curated and coorganised mostly interactive works spun around a poetic textual core. To clarify, I do not mean that any other media, for example music or visual material, were used as supplementary or decorative elements to the poetic text, even though such presentations may be interesting, too. Rather, I am focusing on cases of new, standalone works, where all the available media that may be used (speech, voice, performance, video, music) come together to eventually create an open, hands-on poetic event. The promotion of play, humour and adventure as functional elements of the poetic procedure, along with a challenging call to the audience to become part of a quest, establish the artistic event as an act of cooperation, togetherness and joint creativity.

Karaoke Poetry Bar, which I co-organised with the visual artists of the intothepill collective for the first Athens Biennale, was the first of those works, and also the longest (one week) and most participated in (17 young poets and 34 visual artists). The complex structure we installed in the space afforded us was based on the idea of a shift; the change in use would turn the space into a playfield, as we would have to rediscover it. To a certain degree, we had to come up with functions that would activate the installation by enticing the participating artists and audience-players into the possibility of a utopia. Could there be – we wondered – a karaoke bar where patrons would have to recite poetry instead of singing along to pop music? Enthusiastic audiences crowded the space for 7 days in a row, reciting poetry and even daring imaginative renditions and improvised performances, without an iota of faux-seriousness or embarrassment, so we gladly took that as a yes. In the video installation which completed the concept, the visual artists edited their own renditions of 20th-century Greek poetry, filmed at public spaces in Athens.

27

D rische Ereignis quasi als kollektiven Erfahrungsraum, in dem man zusammenarbeitet, ein Wegstück gemeinsam abschreitet und zusammen kreativ ist.

Karaoke Poetry Bar lautete der Titel des allerersten, mit sieben Tagen Dauer bisher längsten und mit insgesamt 51 Akteuren (17 junge Lyriker, 34 Bildende Künstler) bisher größten Events dieser Art, das ich gemeinsam mit visuellen Künstlern von der Gruppe intothepill 2007 im Rahmen der ersten Athener Biennale mitorganisiert hatte. In dem Raum, der uns zur Verfügung gestellt worden war, stellten wir unter Rückgriff auf die Idee des Détournements, also der Umfunktionalisierung von Räumen, eine mehrgliedrige Installation auf, die ihn in ein Spielfeld umfunktionalisieren sollte; dafür mussten wir ihn von Grund auf ganz neu entdecken und bis zu einem gewissen Grad die Ereignisse erfinden, die ihn in Funktion setzen würden. Dabei konfrontierten wir die teilnehmenden Künstler und die mitspielenden Zuschauermit der Möglichkeit einer Utopie. Die Ausgangsfrage lautete: Wäre es denkbar, dass irgendwo eine Karaoke-Bar existiert, in der anstelle von Popsongs Gedichte vorgetragen werden? Das Publikum, das sieben Tage lang den Raum füllte, Gedichte rezitierte, auf phantasievolle Weise interpretierte und improvisierte Performances vollführte, antwortete mit Begeisterung und ohne Dünkel oder Scham mit einem emphatischen Ja! Parallel dazu gab es eine Videoinstallation, die Videos zeigte, in denen die teilnehmenden Künstler auf ihre eigene Art und Weise Gedichte griechischer Dichter des 20. Jahrhunderts an öffentlichen Orten in Athen in Szene setzten und vortrugen.

Das Projekt Prostibulo Poetico im Jahre 2012, an dem Lyriker aus Barcelona sowie Dichter der griechischen Poetengruppe poetry now beteiligt waren, bildete in gewisser Weise die griechische Antwort auf die aus New York stammende Idee, Tête-à-TêteLesungen mit Performance-Elementen zu verknüpfen. Mit einer echten Bar als Bühnenkulisse und unter dem Motto „Eigne dir einen Dichter an“ wurden die teilnehmenden Lyriker aufgefordert, sich ein Heteronym zu geben (wobei es jedem überlassen war, auf entsprechende Verkleidungselemente zurückzugreifen) als

28

H

E

σοβαροφάνεια και ντροπή, απάντησε ναι! Στον χώρο λειτουργούσε επίσης βιντεοεγκατάσταση, όπου προβάλλονταν βίντεο στα οποία οι εικαστικοί σκηνοθετούσαν και απέδιδαν με τον δικό τους τρόπο απαγγελίες ποιημάτων Ελλήνων ποιητών του 20ού αιώνα, μέσα σε δημόσιους χώρους της Αθήνας.

In Prostibulo Poetico (2012), Barcelonan poets and Greek poets from the poetry now collective manned the Greek version of a New York-born idea, which consisted of one-to-one readings with elements of performance. Against the backdrop of a real bar, under the motto “make a poet your own”, participating poets were asked to invent an alter ego (in or out of disguise), complete with her/his own background, and use their new identities to work in the “poetic brothel” – reciting their poems to patrons during private, entirely unpredictable and idiosyncratic encounters. The poets worked simultaneously in the packed bar, for two nights and at least three hours each night.

Το Prostibulo Poetico (2012) με συμμετοχές ποιητών από τη Βαρκελώνη και Έλληνες ποιητές από την ομάδα poetry now, ήταν μια ελληνική εκδοχή της ιδέας μιας τετ α τετ ανάγνωσης με στοιχεία performance, που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη. Με σκηνικό ένα πραγματικό μπαρ, και μότο «κάνε έναν ποιητή δικό σου», οι ποιητές που συμμετείχαν κλήθηκαν να επινοήσουν ένα ετερώνυμο (με ή χωρίς και στοιχεία μεταμφίεσης), με δικό του βιογραφικό, και με αυτή πλέον την ιδιότητα να συμμετέχουν στο «ποιητικό πορνείο», απαγγέλλοντας τα ποιήματά τους στους θαμώνες του μπαρ σε ιδιωτικές, άκρως απρόβλεπτες, ιδιοσυγκρασιακές συναντήσεις που συνέβαιναν παράλληλα στο κατάμεστο επί δύο βράδια μπαρ, επί τουλάχιστον τρεις ώρες κάθε βράδυ. Το 2015, στο πλαίσιο της παρουσίασης του 6ου τεύχους του περιοδικού [ΦΡΜΚ], στήσαμε το έργο Τα έξι μονοπάτια, μια γιορτή προγνωστικής ποιητικής, μια πολυπρόσωπη διαδραστική περφόρμανς που αναδείκνυε τη δυναμική του ποιητικού συμβάντος, μετατοπίζοντας το κείμενο από το βιβλίο στον δημόσιο χώρο και τη συνδημιουργία με το κοινό. Οι οκτώ ποιητές που συμμετείχαν κλήθηκαν να επινοήσουν και να στήσουν στον χώρο με απλό σκηνικό τρόπο ένα παιχνίδι πρόβλεψης με λογοτεχνική αναφορά. Οργανώθηκε έτσι γύρω από διαφορετικά τραπέζια ένα ιδιότυπο πανηγύρι αλληλεπίδρασης, με το κοινό που έκανε ουρές μπροστά από κάθε operator του παιχνιδιού, περιμένοντας να μετέχει, παίζοντας με σοβαρότητα, πλησιάζοντας απρόσμενα λογοτεχνικά κείμενα από άλλον δρόμο. Ανάμεσα σε άλλα οι θεατέςπαίκτες καλούνταν να μπουν στη μηχανή-λαβύρινθο του Μπόρχες για να βρουν τον λεκτικό τους σωσία, να προσφέρουν την παλάμη τους για να μάθουν την μοίρα ενός φανταστικού προσώπου, να στείλουν ερωτικές επιστολές στο άγνωστο, να ανταλλάξουν έναν φόβο τους για χρησμό από την Έμιλυ Ντίκινσον, να τραβήξουν κλήρο για το μέλλον σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, να ερμηνεύσουν

In 2015, during the presentation of the 6th issue of pharmakon magazine, we created Six Paths: A Celebration of Predictive Poetry, an interactive performance carried out by a number of poets to highlight the dynamic of the poetic procedure, taking texts away from the book and into public spaces, where cooperation with the audience is possible. Each of the eight participating poets had to devise a predicting game based on literary references and put together a simple staging in a given space. In this peculiar interactive fest, members of the audience queued up in front of each operator’s table, waiting for their turn to take part, taking the play seriously and approaching unexpected literary texts from less trodden paths. Among other tasks, the audience/ players had to enter Borges’ labyrinth machine and find their verbal doppelganger, have their palms read to find out the future of a fictional character, send love letters into the unknown, exchange one of their fears for an oracle by Emily Dickinson, draw lots about their future according to Heidegger, interpret their own social subconscious using a literary dream guide, and find out the hidden meaning of their names using a verbal logarithm.

All the works mentioned above suggest an experiential approach to poetry, offering a chance to experience the non-verbal and transforming into new poems. Instead of reading poetry that is already on the page, we create poetic events and call for the audience’s active participation, taking risks and daring to seek out partners in crime.

28

D auch die dazugehörige Biografie zu erfinden, und mit dieser neuen Identität am „poetischen Bordell“ teilzunehmen, das sich über zwei Abende, jeweils mindestens drei Stunden pro Abend in der vollbesetzten Bar ereignete. Dabei trugen sie den Barbesuchern ihre Gedichte in parallel stattfindenden, privaten, äußerst unberechenbaren und sehr eigentümlichen Begegnungen vor.

2015 haben wir im Rahmen der Präsentation des 6. Heftes der Zeitschrift Farmako [φρμκ] das Werk Die sechs Wanderwege, ein Fest prognostischer Poesie realisiert. Dabei handelte es sich um eine interaktive Mehrpersonen-Performance, die den Text vom Buch in den öffentlichen Raum verlegte und Lyriker wie Publikum zu einem gemeinsamen Schaffensprozess anregte, wodurch sie die Dynamik des poetischen Ereignisses in besonderer Weise zur Geltung brachte. Die acht mitwirkenden Dichter wurden gebeten, einen Raum mit einfachen szenischen Mitteln in eine Spielwiese für literarische Vorhersagen umzuwandeln. Schließlich wurden verschiedene Tische mit je einem Spielleiter aufgestellt, um die herum ein eigenartiges Fest der gegenseitigen Einflussnahme stattfand, wobei das Publikum vor jedem Spielleiter lange Schlangen bildete, geduldig darauf wartend, ins Spiel einzugreifen, das darin bestand, sich mit großer Ernsthaftigkeit ungeahnten literarischen Texten auf ungewohnter Weise anzunähern. Unter anderem sollten die Zuschauer/Mitspieler in Borges’ „Labyrinth-Maschine“ nach ihrem „literarischen Doppelgänger“ suchen, sich aus der Hand die Zukunft einer fiktiven Person lesen lassen, Liebesbriefe ins Unbekannte schicken, eine ihrer Ängste gegen eine Weissagung von Emily Dickinson eintauschen, ein Zukunftslos im Sinne Heideggers zu ziehen, ihr gesellschaftliches Unbewusstsein mithilfe eines literarischen Traumdeuters deuten und durch einen "Wort-Logarithmus" die verborgene Bedeutung ihrer Namen ergründen.

H

E

το κοινωνικό τους υποσυνείδητο με τη βοήθεια ενός λογοτεχνικού Ονειροκρίτη, και να αναζητήσουν με έναν λεκτικό λογάριθμο το κρυμμένο νόημα των ονομάτων τους.

Last, while presenting the new issues of pharmakon magazine in 2017 and 2018, we staged two plays consisting of separate parts. For the first one, titled Limbo, a poem on stage, each of the 18 participating poets devised, directed and presented a reading performance of their own texts, aided by other media, such as movement, props, music, group recitation, etc., all the while coexisting and interacting on stage, around a table. Our most recent work, titled Will happiness find me? is a collaborative performance using mixed media, including speech, live music, dance, and video, based on texts by pioneering visual artists of the 20th century; instead of a strict structure, the work favoured improvisation and interaction with the audience.

Όλα τα έργα που προανέφερα προτείνουν μια βιωματική σχέση με την ποίηση, προσφέροντας την εμπειρία αυτού που δεν μπορεί να ειπωθεί με λόγια, αποτελούν, δηλαδή, και τα ίδια ένα νέο ποίημα. Αντί να διαβάζουμε ποιήματα που έχουν ήδη γραφτεί, δημιουργούμε ποιητικά συμβάντα, προσκαλώντας την ενεργή συμμετοχή, ρισκάροντας και τολμώντας να αναζητήσουμε συνενόχους. Το 2017 και το 2018 τέλος, στο πλαίσιο της παρουσίασης των νέων τευχών του περιοδικού [ΦΡΜΚ], στήσαμε δύο σπονδυλωτές ποιητικές παραστάσεις. Η πρώτη είχε τίτλο Limbo, ένα ποίημα επί σκηνής, όπου οι 18 ποιητές που κλήθηκαν να συμμετάσχουν, επινόησαν, σκηνοθέτησαν και παρουσίασαν ο καθένας μια αναγνωστική performance πάνω σε δικά τους κείμενα, με τη συμβολή άλλων μέσων, όπως η κίνηση, το σκηνικό αντικείμενο, η μουσική, οι μεικτές απαγγελίες κλπ., συνυπάρχοντας και αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους επί σκηνής γύρω από ένα τραπέζι. Η πιο πρόσφατη δουλειά μας με τίτλο “Θα με βρει η ευτυχία;” είναι μια συλλογική παράσταση πολλαπλών μέσων, με λόγο, ζωντανή μουσική, χορό, video σε κείμενα πρωτοποριακών εικαστικών του 20ου αιώνα, με ελεύθερη δομή, αυτοσχεδιασμό και διάδραση με το κοινό.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Alle Aktionen, auf die ich eingegangen bin, setzen auf ein erlebnisorientiertes Verhältnis zur Dichtung und bieten die Möglichkeit, Erfahrungen jenseits des in Worten Fassbaren zu machen.

Insofern bilden sie ihrerseits ein neues Gedicht. Anstatt Gedichte zu lesen, die bereits geschrieben wurden, schaffen wir poetische

29

29

D Events, in denen wir zur aktiven Teilnahme aufrufen und das Wagnis eingehen, Komplizen zu finden.

Schließlich haben wir in den Jahren 2017 und 2018 im Rahmen der Präsentation neuer Hefte der Zeitschrift Farmako [φρμκ] zwei aufeinander aufbauende Lyrik-Inszenierungen auf die Bühne gebracht. Die erste hieß Limbo, ein szenisches Gedicht, bei der die 18 teilnehmenden Lyriker sich jeweils eine Leseperformance ausdachten und inszenierten, um ihre eigenen Texte zu präsentieren. Dies taten sie unter Rückgriff auf weitere Ausdrucksmittel, wie etwa Bewegung, szenische Objekte, Musik, gemischte Vortragsweisen, und in Interaktion mit den anderen Teilnehmern, die sich auf der Bühne rund um einen Tisch bewegten und einander beeinflussten. Unser vorerst letztes Projekt mit dem Titel Findet mich das Glück? ist eine kollektive multimediale Aufführung, die in Form von Wortbeiträgen, Live-Musik, Tanz und Video, in freier Struktur, improvisierend und im interaktiven Austausch mit dem Publikum Texte von Avantgardekünstlern des 20. Jahrhunderts in performativ zur Darstellung bringt.

Aus dem Griechischen übersetzt von Michaela Prinzinger

H

E

DIE POESIE DES MOMENTS ODER WORTRAUMRESONANZ VON DOMINIQUE MACRI

D

ντομίνίΚ μαΚρί Η πΟιΗςΗ τΗς ςτιΓΜΗς Η ςυντΟνιςΜΟς λΟΓΟυ-χώρΟυ

THE POETRY OF THE MOMENT OR WORD-SPACE-RESONANCE

BY DOMINIQUE MACRI

Als ich klein war, stieg ich täglich nach Schulende auf den Küchentisch meiner Mutter und imitierte meine Lehrerinnen und Lehrer. Ich krümmte den Rücken, verzerrte die Stimme und legte meine Stirn in Falten. Die abendlichen Darstellungen speisten sich aus Wortfetzen, die ich tagsüber aufgeschnappt hatte, Gesten, Gangarten, schrille Stimmen, die durch die ockerfarbenen Flure meines Gymnasiums hallten. Müde Gesichter, verzerrte Gespräche auf dem Flur, Kuriositäten des neurotischen Lehrerzimmers, durch das ich ein und aus gehen durfte - unter dem Vorwand, meine Mutter sprechen zu wollen.

Όταν ήμουν μικρή, κάθε μέρα μετά το σχολείο ανέβαινα στο τραπέζι της κουζίνας της μαμάς μου και έκανα μιμήσεις των καθηγητριών και των καθηγητών μου. Κύρτωνα την πλάτη, παραμόρφωνα τη φωνή μου και ζάρωνα το μέτωπο. Οι βραδινές παραστάσεις τροφοδοτούνταν από σκόρπιες κουβέντες που είχα πιάσει τυχαία κατά τη διάρκεια της μέρας, από χειρονομίες, περπατησιές, διαπεραστικές φωνές που αντηχούσαν μες στους ώχρινους διαδρόμους του γυμνασίου μου. Κουρασμένα πρόσωπα, συνομιλίες στον διάδρομο που έφταναν παραμορφωμένες στα αυτιά μου, διάφορα αξιοπερίεργα από το νευρωτικό γραφείο των καθηγητών, στο οποίο μπορούσα να μπαινοβγαίνω – με το πρόσχημα ότι ήθελα να μιλήσω στη μητέρα μου.

When I was a child, every day after school I would climb up onto the kitchen table and imitate my teachers for my mother. I would hunch my back, distort my voice and wrinkle my brow. These evening portrayals were made up of snippets of words and phrases I had heard over the course of the day, by gestures, gaits and high-pitched voices that echoed through the ochre corridors of my elementary school. Weary faces, warped conversations in the hall and curiosities from the neurotic teachers’ lounge, which I was allowed to move freely in and out of under the pretense of wanting to speak to my mother. In any case, my mother loved these performances. And, of course, could recognize the people I was imitating without exception. My father had never set eyes on any of them, so he did not get much out of this theater.

Meine Mutter jedenfalls liebte diese Aufführungen- und erkannte die Betroffenen selbstredend ausnahmslos. Mein Vater hatte keinen davon je zu Gesicht bekommen und konnte diesem Theater entsprechend nur wenig abgewinnen.

Die Freude der Rezeption lag folglich in der Spiegelung des Bekannten, des selbst wahrgenommenen, des persönlich (mit-) gefühlten. Der Zauber lag in der Wiederholung des eben da gewesenen, des gerade noch selbst erfahrenen.

Meist ohne sie überhaupt bemerkt zu haben, waren diese Momente an meiner Mutter vorbeigezogen. Sie genoss es, das Tagesgeschehen zwischen den Schulstunden nochmal in anderem Licht erleben zu können.

Wir wurden immer mehr zu einer Art Geheimbund, dessen zwei Mitglieder tagsüber kichernd und mit verkniffenen Augen durch die Flure strichen: Die karikierten Stimmen im Sinn und stets auf der Suche nach neuer Inspiration.

So lag in diesem Spiel, wie in jeder Satire, jeder Fotografie, jedem Portrait, jeder Geschichte- eine Art Sichtbarmachung des aktuellen Geschehens, aus meiner persönlichen Perspektive, durch den Filter meiner Wahrnehmung und Emotionalität. Jede Geschichte war tagesaktuell, immer unmittelbar, immer wahrhaftig.

31

Η μητέρα μου πάντως λάτρευε αυτές τις παραστάσεις και αναγνώριζε, εννοείται, όλους ανεξαιρέτως τους παθόντες. Ο πατέρας μου ούτε που είχε δει ποτέ του έστω κι έναν από όλους αυτούς και έτσι δεν έβρισκε παρά ελάχιστο ενδιαφέρον σε αυτό το θέατρο. Η χαρά της πρόσληψης αυτών των παραστάσεων βρισκόταν επομένως στο καθρέφτισμα του γνώριμου, αυτού που αντιληφθήκαμε εμείς οι ίδιοι, αυτού που (συν)αισθανθήκαμε προσωπικά. Η μαγεία βρισκόταν στην επανάληψη αυτού που υπήρξε πριν από λίγο, αυτού που μόλις τώρα βιώσαμε εμείς οι ίδιοι. Τις περισσότερες φορές οι στιγμές αυτές είχαν παρελάσει μπροστά στη μητέρα μου χωρίς καν να τις έχει πάρει είδηση. Κι εκείνη απολάμβανε τη δυνατότητα που της δινόταν να ξαναζήσει κάτω από άλλο φως όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας ανάμεσα στα μαθήματα. Γινόμασταν ολοένα και περισσότερο ένα είδος μυστικής εταιρείας, της οποίας τα δύο μέλη περιδιάβαιναν όλη μέρα στους διαδρόμους χαχανίζοντας με τα μάτια σφιγμένα: με τις φωνές-καρικατούρες στο μυαλό και διαρκώς σε αναζήτηση νέας έμπνευσης.

The joy of the reception lay, therefore, in the reflection of the familiar, of that which one had already perceived and felt oneself.

The magic was in the repetition of what had just been there, of what had just been experienced. These moments had passed my mother by usually without her noticing them at all. She enjoyed being able to relive what had happened that day in a different light in between school hours.

Over time, we turned increasingly into a sort of secret society whose two members would roam the halls giggling: the caricatured voices in our heads and always on the prowl for new inspiration.

In this game – as in every satire, every photograph, every portrait, every story – there was a way of making what was happening visible from my personal perspective, through the filter of my perception and emotionality.

Every story was highly topical, always immediate, always truthful. In imitating adults, my little child’s body always produced a comic effect that was at first unintentional and then deliberate.

Enriched by exaggerations, repetitions, pauses, emphases.

31

D Transportiert durch meinen kleinen Kinderkörper, der im Imitieren der Erwachsenen stets eine erst unabsichtliche, dann immer bewusste hervorgerufene Komik erzeugte. Angereichert durch Übertreibungen, Wiederholungen, Pausen, Pointierung.

Neben der Beobachtung und „Wiederspielung“ meiner merkwürdigen erwachsenen Mitmenschen - liebte ich das Schreiben. Seitdem mir Buchstaben in ihrer schriftlichen Form zur Verfügung standen - nutzte ich sie exzessiv. Einerseits aus ästhetischen Gründen, einfach, weil sie mir gefielen. Die Bögen, die harten Kanten, die schwingenden, nachlässig dahingeworfenen Zeilen, die liebevoll gemalten Is und Os und As...weil sie mir außerdem das in fixierter Form erlaubten, was ich vorher nur mit Stimme und Körper wiederzugeben vermochte.

Mit 18 Jahren begann ich Improvisationstheater zu spielen. Eine Ode an den Moment, die Vergänglichkeit, das Feiern der spontanen Idee, der gemeinsam gefütterten Geschichte, die gleich einem buddhistischen Sandmandala, bereits kurz nach dem Applaus schon verschwimmt, unwirklich wird und in Vergessenheit gerät. Gerade darin mag ihre Wahrhaftigkeit liegen, ihre Tiefe und ihr Zauber, die Faszination und Komik des spontanen Theaters.

So betrieb ich beides in den folgenden 15 Jahren exzessiv: das Schreiben für die Bühne und das improvisierte Theater. Es wurde vom Hobby zum Beruf, brachte mich an nie gesehene Fleckchen Erde und erlaubte mir von dem zu leben, was meine größte Freude war. Doch meine beiden Kunstformen blieben lange Zeit hermetisch getrennt. Die einzige Gemeinsamkeit bestand in meiner Scheu davor, sie der Vergänglichkeit zu entziehen. Sie zu fixieren in Büchern und Videos - war ich mir doch sicher, ihren Zauber dadurch der vermeintlichen Haltbarkeit anheim zu stellen- sie zu banalisieren. Denn gerade das Provisorische, das Unvollendete, das unter widrigen Umständen in kurzer Zeit zu beeindruckender Tiefe gelangen konnte- ohne den Moment überdauern zu können oder zu wollen - gerade jenes war mir so lieb und vertraut. Es erregte mein Misstrauen nicht und ließ mich frei in meinem Ausdruck, ohne ihn allzu stark formalisieren, regulieren, festschreiben zu wollen. So schien mir persönlich einzig der Mo-

32

H

E

Έτσι, σε αυτό το παιχνίδι –όπως και σε κάθε σάτιρα, κάθε φωτογραφία, κάθε πορτρέτο, κάθε ιστορία– γινόταν κατά κάποιον τρόπο μια φανέρωση όσων συνέβαιναν κάθε φορά, από την προσωπική μου οπτική γωνία, μέσα από το φίλτρο της δικής μου αντίληψης και συναισθηματικότητας. Κάθε ιστορία αφορούσε τα γεγονότα της ημέρας, ήταν πάντοτε άμεση, πάντοτε αληθινή. Μεταφερμένη μέσω του μικρού παιδικού μου σώματος, το οποίο μιμούμενο τους ενήλικες δημιουργούσε μια αρχικά αθέλητη, αργότερα όμως πάντα συνειδητά προκαλούμενη κωμικότητα. Εμπλουτισμένη με υπερβολές, επαναλήψεις, παύσεις, εξάρσεις.

Aside from observing and re-enacting my strange fellow adults, I loved writing. Ever since I learned to write letters, I have used them excessively. First of all, for aesthetic reasons – because I like them. The curves and the hard edges, the oscillating, hastily scribbled lines, the lovingly drawn “I’s” and “O’s” and “A’s”… And second, because they allowed me to reproduce in a fixed form what I once was only capable of doing with my voice and my body.

Εκτός από την παρατήρηση και το «καθρέφτισμα» των παράξενων ενήλικων συνανθρώπων μου λάτρευα και το γράψιμο. Από τότε που τα γράμματα τέθηκαν στη διάθεσή μου και με τη γραπτή τους μορφή, τα χρησιμοποίησα στο έπακρο. Αφενός για αισθητικούς λόγους, απλώς και μόνο επειδή μου άρεσαν. Οι καμάρες, οι έντονες γωνίες, οι σειρές που λικνίζονται, που απερίσκεπτα αραδιάζονται η μια μετά την άλλη, τα τρυφερά ζωγραφισμένα γιώτα και όμικρον και άλφα… Κι επειδή επίσης μου επέτρεπαν σε μορφή φιξαρισμένη αυτό που μέχρι πρότινος μπορούσα να αποδώσω μόνο με τη φωνή και το σώμα. Στα 18 μου άρχισα να ασχολούμαι με το αυτοσχεδιαστικό θέατρο. Μια ωδή στη στιγμή, στο εφήμερο, μια γιορτή της αυθόρμητης ιδέας, της ιστορίας που τροφοδοτήθηκε από κοινού, η οποία, ίδια με βουδιστική μάνταλα από άμμο, αρχίζει κιόλας και θολώνει μόλις λίγο μετά το χειροκρότημα, γίνεται εξωπραγματική και πέφτει σε λήθη. Σε αυτό ακριβώς μπορεί να συνίσταται και η αλήθεια της, το βάθος και η μαγεία της, η γοητεία και το κωμικό του αυθόρμητου θεάτρου. Έτσι, τα επόμενα 15 χρόνια ασχολήθηκα κατά κόρον και με τα δύο: με το γράψιμο για τη σκηνή και με το αυτοσχεδιαστικό θέατρο. Από χόμπι έγινε επάγγελμα, με οδήγησε σε γωνιές της γης που δεν είχα ξαναδεί ποτέ μου και μου επέτρεψε να ζήσω από αυτό που ήταν η μεγαλύτερή μου χαρά. Ωστόσο, οι δύο αυτές μορφές τέχνης μου έμειναν πολύ καιρό ερμητικά αποκομμένες η μία από την άλλη. Το μόνο κοινό που είχαν μεταξύ τους ήταν ότι εγώ δείλιαζα να τους αφαιρέσω το εφήμερο του χαρακτήρα τους. Να τις καταγράψω σε

At age 18, I began doing improvisational theater. An ode to the moment, the ephemeral, the celebration of a spontaneous idea, of feeding the story together, the story which, shortly after the audience’s applause, is wiped away like a Buddhist sand mandala, transformed into a figment of the imagination, forgotten.

Perhaps the fascination and comedy of spontaneous theater lies precisely in its truthfulness, in all its depth and magic.

And so I became excessively involved with both art forms in the next 15 years: writing for the stage and doing improv. It turned from a hobby into a job, brought me to places I had never been before and made it possible for me to live from what I enjoyed doing most. But for a long time my two art forms remained in very separate worlds. The only thing they had in common were my reservations about removing their ephemerality – about preserving them in books and videos. I was sure that their magic would be lost in favor of their supposed durability, that preserving them would trivialize them. Because it was precisely the makeshift, the unfinished that was capable of resonating so deeply for a short time under such unfavorable conditions without being able or wanting to outlast its moment – it was precisely that which I knew and loved. It did not arouse mistrust; it allowed me to be free in my expression without being too formal, controlled, established. As a result, it seemed to me that only the moment and the art created within it were a viable artistic path for me.

Unlike the improvised theatre scenes, I would write down my texts, read them again and again, hone them and present them to the audience – until at some point they became a bit too small for me and it seemed I could no longer fit into the skin of

32

D ment und die Kunst, die in ihm wohnt, ein gangbarer künstlerischer Weg zu sein.

Im Gegensatz zu den improvisierten Theaterszenen, schrieb ich meine Texte auf, las sie immer und immer wieder, schliff sie rund und gab sie dem Publikum auf die Ohren - bis sie mir schließlich irgendwann wieder zu klein wurden und ich nicht mehr in ihre Buchstabenhaut zu passen schien. Dann begann ich sie langsam unmerklich auf der Bühne zu vergessen, weil sie mich wohl selbst nicht mehr fesselten und ich aus dem gelebten Moment immer häufiger ins Eben und Gleich entfloh. Das machte sie bald schal und ich mochte sie nicht mehr vortragen - und erst recht nirgendwo geschrieben sehen.

Vor zwei Jahren dann fragte mich eine Veranstalterin, ob es nicht möglich sei, einen tagesaktuellen Text zu verfassen. Ich bot ihr zwei Alternativen an: eine improvisierte Solo- Szene, selbstverständlich tagesaktuell oder ein vorbereiteter Text zum Thema der Tagung. Beides zusammen sei leider nicht möglich. Dachte ich.

Das Gedicht mit dem ich angereist war, verdoppelte sich während des Tages jedoch mit einer Leichtigkeit, die mich überraschte. Der Effekt, den es auf das Publikum hatte, war immens: Sie fühlten sich gesehen, gespiegelt, wertgeschätzt - erkannten sich und andere wieder und freuten sich tatsächlich wie meine Mutter damals am Küchentisch zu meinen Füßen.

Damit war ein Format geboren, das ich in Anlehnung an die graphische Form der Dokumentation „Poetic Recording“ nannte.

Hierbei geht es darum, Inhalte und Emotionen im Raum zu erfassen, relevante Stichworte und Inspirationsquellen zu sammeln und dabei in kurzer Zeit poetisch so zu verdichten, dass mit dem Verklingen des letzten Vortrags ein Text entstanden ist, der meine Wahrnehmung des Tages widerspiegelt. Ich trage ihn direkt im Anschluss vor und gebe so den Zuschauerinnen und Zuschauern einen Erinnerungsanker zum Geschehenen mit nach Hause.

Wie sehr Menschen nun es als Geschenk empfinden, wenn man ihnen ganz genau zuhört und sich von ihrem Wirken in der Welt

33

H

E

βιβλία και βίντεο –κι ας ήμουν σίγουρη ότι έτσι θα άφηνα τη γοητεία τους να γίνει έρμαιο στις διαθέσεις της υποτιθέμενης διατήρησής τους–, να τις καταστήσω ξεπερασμένες. Γιατί ακριβώς αυτό το αυτοσχέδιο, το ημιτελές, το οποίο μπορούσε κάτω από δυσμενείς συνθήκες να φτάσει σύντομα σε εντυπωσιακό βάθος, χωρίς να μπορεί ή να θέλει να ζήσει πέραν της στιγμής, εκείνο ακριβώς μού ήταν τόσο αγαπητό και οικείο. Δεν μου προκαλούσε δυσπιστία και με άφηνε ελεύθερη στην έκφρασή μου, χωρίς να θέλει να την τυποποιήσει, να τη ρυθμίσει ή να την ορίσει σε υπερβολικό βαθμό. Έτσι, η στιγμή και η τέχνη που ενυπάρχει σε αυτήν έμοιαζε για μένα προσωπικά να είναι ο μοναδικός βατός καλλιτεχνικός δρόμος.

their letters. Then I would gradually, almost imperceptibly, start to forget them on stage because they no longer captivated me, and I would flee more and more frequently from the moment already lived into the here and now. The texts would thus go stale and I no longer wanted to perform them – much less see them written down someplace.

Σε αντίθεση με τις σκηνές αυτοσχεδιαστικού θεάτρου, τα κείμενά μου τα κατέγραφα, τα διάβαζα ξανά και ξανά, τα λείαινα καλά καλά και τα έδινα στο κοινό να τα ακούσει, μέχρι που τελικά μού έγιναν κάποτε πολύ μικρά πάλι και έμοιαζαν να μη χωράνε πια στο φτιαγμένο από γράμματα δέρμα τους. Τότε άρχισα σιγά σιγά κι ανεπαίσθητα να τα ξεχνάω πάνω στη σκηνή, μάλλον γιατί δεν συνάρπαζαν πια εμένα την ίδια, ενώ και εγώ ξέφευγα από το βίωμα της στιγμής καταφεύγοντας ολοένα και πιο συχνά στο λίγο πριν και στο λίγο μετά. Αυτό πολύ σύντομα τα έκανε άχαρα και δεν ήθελα πια να τα ερμηνεύω – πόσο μάλλον να τα βλέπω κάπου γραμμένα. Αργότερα, πριν από δύο χρόνια, με ρώτησε η διοργανώτρια ενός συνεδρίου αν θα ήταν άραγε εφικτό να γράψω ένα κείμενο που θα αφορούσε όσα θα συνέβαιναν τη συγκεκριμένη μέρα. Της πρότεινα δύο εναλλακτικές λύσεις: έναν αυτοσχεδιαστικό μονόλογο, εννοείται με αφορμή όλα όσα θα συνέβαιναν τη συγκεκριμένη μέρα, ή ένα κείμενο που θα είχα ήδη προετοιμάσει σχετικά με το θέμα του συνεδρίου. Και τα δύο μαζί δεν γίνεται δυστυχώς. Έτσι νόμιζα. Το ποίημα, ωστόσο, το οποίο είχα στις αποσκευές μου φτάνοντας στο συνέδριο διπλασιάστηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας με μια ευκολία που με εξέπληξε. Η επίδραση που είχε στο κοινό ήταν τεράστια: ένιωθαν ότι κάποιος τους έβλεπε, τους καθρέφτιζε, τους εκτιμούσε· αναγνώριζαν τον εαυτό τους και τους άλλους και χαίρονταν πραγματικά, όπως και η μητέρα μου τότε στα πόδια μου, στο τραπέζι της κουζίνας.

Then, two years ago, a conference organizer asked me if I could write a text about the conference at the end of the day. I offered her two alternatives: an improvised solo scene of a topical nature, of course, or a prepared text on the subject of the conference. Both things at once would unfortunately not be possible – or so I thought.

However, over the course of the day, the poem I had brought with me doubled in size with an ease that surprised me. And it had a huge impact on the audience: they felt like they had been seen, mirrored, appreciated. They could recognize themselves and others: they were at my feet, delighted in the same way my mother had been in my childhood when I performed on the kitchen table.

This performance was the birth of a format that I decided to call “poetic recording” in allusion to the graphic form of documentation. The first thing that happens is I capture the content and feelings in the room, make note of relevant key words and sources of inspiration, and in a very short time condense it into a poetic format so that, when the final talk comes to a close, a text that reflects my perception of the day emerges. Then I immediately recite the poem, which gives the audience a “memory anchor,” a sort of subjective recap of what has happened that day, which they can take home with them.

Time and again I am amazed by how positively people respond to poetic recordings, what a gift it is to them to have someone listen carefully to what they say, which then helps them feel inspired by their own work in the world. But sometimes it worries me because it’s an experience you also see a lot in poetry slam workshops: it touches and moves people so much to be seen in

33

H

E

wiederum inspiriert fühlt - ist für mich immer wieder erstaunlich. Und erfüllt mich manchmal mit Sorge. Denn auch in Poetry Slam Workshops macht man diese Erfahrung immer wieder.

Es berührt und bewegt Menschen so sehr, in genau ihrem Tun, ihren Äußerungen und Eigenarten gesehen zu. Dass sie hier einen Raum bekommen, dass ihre Ideen, Werte, Haltungen und vor allem Geschichten sichtbar und gewertschäzt werden, erfüllt Menschen mit einer Dankbarkeit, die in ihrer wiederkehrenden Intensität auf einen Mangel hinweist. Es scheint doch eine seltene Sache zu sein, in Elternhäusern und Schulsystem.. und das Bedürfnis danach enorm.

D

Είχε γεννηθεί λοιπόν έτσι μια φόρμα, την οποία ονόμασα «Poetic Recording» κατ’ αναλογία με τη γραφική μορφή τεκμηρίωσης. Στόχος εδώ είναι να συλλάβω νοήματα και συναισθήματα μέσα στον χώρο, να συλλέξω σχετικές λέξεις-κλειδιά και πηγές έμπνευσης και να τα συμπυκνώσω ποιητικά σε σύντομο χρονικό διάστημα με τέτοιο τρόπο ώστε, την ώρα που θα απλώνεται η σιγή καθώς θα κλείνει και η τελευταία ομιλία, να έχει δημιουργηθεί ένα κείμενο που θα καθρεφτίζει το πώς αντιλήφθηκα εγώ την ημέρα. Το παρουσιάζω αμέσως μετά στους θεατές και τους δίνω έτσι μια στέρεη ανάμνηση όσων συνέβησαν για να την πάρουν μαζί τους στο σπίτι.

what they do, in their statements and idiosyncrasies; to have a space where their ideas, values, attitudes and above all stories are seen and appreciated. All that fills people with such gratitude that it points to a deficiency, precisely because it happens over and over again with such intensity. Indeed, this sort of feedback seems to be seldom both at home and in the school system… and there is a huge need for it.

So weiß ich heute: Die Bezeichnung „Poetic Recording“ ist nicht ganz richtig.

Τώρα, το πόσο πολύ το εκλαμβάνουν οι άνθρωποι σαν δώρο όταν τους ακούει κανείς πολύ προσεκτικά και όταν νιώθει επιπλέον και να εμπνέεται από τη δική τους δράση στον κόσμο, είναι κάτι που εξακολουθεί να με εκπλήσσει κάθε φορά. Και μερικές φορές με γεμίζει ανησυχία. Γιατί αυτό το διαπιστώνει κανείς συνέχεια ακόμη και στα εργαστήρια στο πλαίσιο των Poetry Slam. Αγγίζει και συγκινεί τους ανθρώπους τόσο πολύ να τους παρακολουθεί κανείς ακριβώς σε αυτό που κάνουν, στις εκδηλώσεις και στις ιδιαιτερότητές τους. Το γεγονός ότι εδώ αποκτούν έναν χώρο, το ότι γίνονται ορατές και εκτιμώνται οι δικές τους ιδέες, αξίες, στάσεις και προπαντός οι ιστορίες τους, γεμίζει τους ανθρώπους με μια ευγνωμοσύνη, η οποία στην επαναλαμβανόμενη εντατικότητά της παραπέμπει και στην ύπαρξη μιας έλλειψης. Απ’ ό,τι φαίνεται τελικά αυτό είναι όντως κάτι σπάνιο, τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολικό σύστημα… Και η ανάγκη για αυτό τεράστια.

Denn wie mir vor Kurzem eine Zuschauerin sagte: Es ist viel mehr.

Die spontane Dichtung, die künstlerische Hinwendung führt dazu, dass Menschen sich liebevoll gesehen fühlen. Sie transportiert außerdem anhand des Geschehenen immer auch meine persönlichen Werte, meine tiefste Überzeugung: Dass nämlich in allem und jedem etwas Sehenswertes und Schönes zu finden ist, etwas Merkwürdiges, Albernes, Abstruses, etwas Inspirierendes, Verstörendes, Bereicherndes. Das zu Tage zu fördern und sichtbar zu machen, schenkt den Menschen Freude an ihrem eigenen Tun, Freude an sich selbst. Und das ist real. Auch wenn meine Gedichte für den Moment entstehen und danach wieder verschwinden: Was bleibt ist die tief empfundene Verneigung vor dem Moment und den Menschen, die ihn durch ihre Anwesenheit, ihre Begegnungen und Worte wertvoll gemacht haben. In diesem Sinne: Augen zu. Hand auf. Es wohnt ein solcher Reichtum an Ideen in der Welt.

As far as I know today: the label “poetic recording” is not quite right. Because, as one audience member told me recently: it is much more. Spontaneous poetry and shifting the artistic focus makes people feel like someone cares about them. What’s more, by drawing on what has happened, poetic recording always conveys my own values, my deepest conviction: that inside everyone and everything there is something worth seeing, something beautiful, strange, ridiculous, bizarre; something inspiring, unsettling, enriching. To bring that to light and put it on stage helps people find joy in their own actions and in themselves. And that is real. Even if my poems are created for the moment and then disappear again: what remains is the deepest of bows to the moment and the people who have made it valuable thanks to their presence, their encounters and their words. And in that vein: Close your eyes. Put out your hand. There is an incredible richness of ideas in this world.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

Έτσι, σήμερα ξέρω: η ονομασία «Poetic Recording» δεν είναι απόλυτα σωστή. Γιατί, όπως μου είπε και πρόσφατα μία από τους θεατές: πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο. Η αυθόρμητη ποίηση, η μεταστροφή προς το καλλιτεχνικό κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ότι κάποιος τους παρατηρεί με τρυφερότητα. Με αφορμή όσα έχουν συμβεί μεταφέρει πάντοτε, επιπλέον, και τις δικές μου προσωπικές αξίες, τη δική μου βαθιά πεποίθηση: ότι μπορεί κανείς, δηλαδή, να βρει στο καθετί και στον καθέναν κάτι αξιοθέατο και ωραίο, κάτι παράξενο, γελοίο, συγκεχυμένο, κάτι που εμπνέει, που ενοχλεί, που εμπλουτίζει. Το

34

34

H να το βγάζεις αυτό στην επιφάνεια και να το καθιστάς ορατό κάνει τους ανθρώπους να χαίρονται αυτό που κάνουν, να χαίρονται τον εαυτό τους. Και αυτό είναι αληθινό. Ακόμη κι αν τα ποιήματά μου δημιουργούνται για τη στιγμή κι έπειτα πάλι εξαφανίζονται, αυτό που μένει είναι η από βάθους καρδιάς υπόκλιση μπροστά στη στιγμή και στους ανθρώπους που την έκαναν πολύτιμη με την παρουσία, τις συναντήσεις και τις λέξεις τους. Με αυτή την έννοια λοιπόν: Κλείστε τα μάτια. Ανοίξτε το χέρι1. Υπάρχει τόσο μεγάλος πλούτος ιδεών στον κόσμο.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαριάννα χάλαρη

1

(Σ. τ. μ.) Στο σημείο αυτό η συγγραφέας αναφέρεται σε ένα παιχνίδι που συνηθίζει να παίζει με το παιδί της, όπως έχει εξηγήσει η ίδια σε μια παράσταση Poetry Slam που κυκλοφορεί σε βίντεο στο διαδίκτυο. Σε αυτό το παιχνίδι ο ένας παίχτης κλείνει τα μάτια και ανοίγει το χέρι, ενώ ο άλλος του βάζει κάποιο αντικείμενο στην παλάμη. Στόχος είναι να ανακαλύψει για τι αντικείμενο πρόκειται και τελικά να αναπτύξει μεταξύ άλλων τη φαντασία του.

D DAS GEDIPTYCHON AUS SOUND UND SPRACHE (EINE APOSTERIORISCHE TÄUSCHUNG) VON DALIBOR MARKOVIĆ

H

E

DALIBOR MARKOVIĆ τΟ πΟιΗτικΟ διπτυχΟ ΗχΟυ κΑι ΓλώςςΑς (ΜιΑ έκ τών υςτέρών πλΑνΗ)

THE POETYCHS OF SOUND AND LANGUAGE (AN ILLUSION A POSTERIORI)

BY DALIBOR MARKOVIĆ

[Beatboxaufnahme]

(ηχογράφηση beatbox)

[beatbox recording]

Ich war etwa 12 Jahre alt, als sich das Beatboxing mir von selbst erschlossen hat. Dabei hatte ich nie das Gefühl, etwas Neues erlernen zu müssen, sondern nur eine in mir schlummernde Fähigkeit zu erwecken, die ich daraufhin meinem Empfinden nach zu verfeinern suchen sollte.

Ήμουν περίπου δώδεκα χρονών όταν ο κόσμος του beatboxing μου διανοίχτηκε από μόνος του. Βέβαια, δεν είχα ποτέ την αίσθηση ότι έπρεπε να μάθω κάτι το καινούργιο, έπρεπε απλώς να ενεργοποιήσω μέσα μου μια λανθάνουσα ικανότητα, την οποία στη συνέχεια όφειλα να εκλεπτύνω σύμφωνα με το προσωπικό μου αισθητήριο. Η έννοια «beatboxing» μου ήταν μέχρι τότε άγνωστη. Ο πατέρας μου, ο οποίος ήταν μουσικός της τζαζ και έπαιζε κρουστά, μου ανέφερε μόνο ότι του θύμιζε την τεχνική του «scat» ή του «scat singing» στα τζαζ τραγούδια, ένα είδος φωνητικού αυτοσχεδιασμού χωρίς τη χρήση λέξεων. Στην αρχή ήταν για μένα περισσότερο κάτι για να περνάω την ώρα μου, όπως άλλοι σφυρίζουν ή τραγουδούν σιγομουρμουριστά. Με τον καιρό περνούσα περισσότερη ώρα στο να επικεντρώνομαι στο παίξιμο των beats. Ολόκληρα απογεύματα καθόμουν στο παιδικό μου δωμάτιο και «χτυπούσα» με τη φωνή μου τα «τύμπανα». Ηχογράφησα ατελείωτες κασέτες ενενήντα λεπτών με τέτοια sessions και τις άκουγα ξανά και ξανά. Φυσικά οι ηχογραφήσεις αυτές απείχαν πολύ από το να είναι σε θέση να δημοσιοποιηθούν σε κάποια μορφή. Αλλά για να εντυπωσιάσω κάνα δυο συμμαθητές μου στην αυλή του σχολείου, κατά τη διάρκεια του μεγάλου διαλείμματος, αρκούσαν και με το παραπάνω. Το ίδιο και τις συμμαθήτριές μου βέβαια.

I was around 12 years old when beatboxing opened itself up to me. It never felt like I had to learn something new but that I had to awaken something inside me that had been dormant – something I then felt I should try to refine.

Vom Begriff „Beatboxing“ hatte ich nie etwas gehört. Mein Vater, der ein Jazzschlagzeuger war, erwähnte mir gegenüber lediglich, dass es ihn an das Scatten im Jazzgesang erinnern würde.

Anfangs war es für mich eher ein Zeitvertreib, so wie andere vielleicht pfeifen oder summen. Nach und nach verbrachte ich mehr Zeit damit, mich auf das Spielen von Beats zu konzentrieren. Ganze Nachmittage lang saß ich in meinem Kinderzimmer und trommelte vor mich hin. Unzählige 90-Minuten-Kassetten habe ich mit solchen „Sessions“ aufgenommen und mir immer wieder angehört. Natürlich war das alles weit davon entfernt, in irgendeiner Form veröffentlicht werden zu können. Aber um in der großen Pause auf dem Schulhof ein paar Mitschüler zu beeindrucken, reichte es allemal. Mitschülerinnen natürlich auch.

Wie genau diese Beats im Mund erzeugt werden, also welche Abfolge des anatomischen Zusammenspiels von Mundhöhle, Kiefer, Zunge, Lippen und Atem im Detail benötigt wird, ist von Beatboxer zu Beatboxer sehr unterschiedlich. In meinem Fall kann ich es bis auf wenige Ausnahmen kaum spezifizieren. Beim Spielen weiß ich allerdings immer sehr genau, welche Register zu ziehen sind, um den nächsten Sound gezielt zu setzen. Es ist, als hätte man eine Datenbank an Sounds abgespeichert, die man im

36

Το πώς ακριβώς σχηματίζονται αυτά τα beats στο στόμα, δηλαδή ποια ακολουθία απαιτείται λεπτομερώς στο ανατομικό συμπαίγνιο του λάρυγγα, των γνάθων, της γλώσσας, των χειλιών και της ανάσας, είναι κάτι που διαφέρει σημαντικά από ερμηνευτή σε ερμηνευτή.

I had never heard the term “beatboxing” back then. My father, who was a jazz drummer, only mentioned to me that it reminded him of scatting. It started out as a way to pass the time, sort of like the way people whistle or hum. Little by little, I spent more time concentrating on playing beats. I would spend entire afternoons beating away in my room. I would fill countless 90-minute cassettes with such “sessions” and listen to them again and again. Naturally, all this was far from ever being in a state that could be published in any way. But it was certainly enough to impress a couple other guys in the schoolyard during recess. And girls too, of course.

How, exactly, these beats are produced in the mouth – which is to say, what precise anatomical interplay of oral cavity, jaw, tongue, lips and breath is necessary to do so – varies greatly from beatboxer to beatboxer. In my own case, I can hardly say how it happens, save for a few exceptions. Yet while playing I always know exactly which stops to pull out to get the next sound right – as though I had a databank of sounds that I just need to call up at the right moment. It’s similar to a keyboardist who, although he masters his instrument, does not necessarily always understand how the sounds are generated inside the keyboard.

36

D richtigen Moment des Taktes nur abrufen muss. Ähnlich einem Keyboarder, der sein Instrument zwar beherrscht, aber nicht immer zwingend verstehen muss, wie die Sounds im Innern des Keyboards technisch generiert werden.

Um dennoch den Grad der Abhängigkeit bei der Klangerzeugung mit der Materialität des eigenen Körpers zu verdeutlichen, werde ich eine der eben erwähnten Ausnahmen anführen, bei denen ich mir einigermaßen erklären kann, wie die Herstellung des Klangs anatomisch funktioniert. Bei einer bestimmten Art meiner Beatbox (der Klang erinnert überwiegend an elektronische Vorbilder aus Synthesizern der frühen 80er, siehe Bild oben) beanspruche ich die rechte Hälfte meines Kiefers mehr als die linke. Die Sounds, vor allem die der Snares, werden durch einen gezielt gesetzten Luftstoß erzeugt, der zwischen den Zahnreihen hindurchschießt, und je nach veränderter Stellung der beiden Kiefer zueinander, ändern sich Klang, Lautstärke und Länge der Snares. Ein Zahnarztbesuch hatte mir das vor etwa zehn Jahren bewusstgemacht, denn die Tonhöhe und Tonschärfe der Snaresounds waren nach der Erneuerung einer Füllung im rechten Unterkiefer verändert worden. Die Snares waren mindestens einen Ganzton tiefer gestimmt, hatten dafür aber mehr Attack abbekommen. Die neue Füllung ließ nicht mehr die identisch gleichen Lücken mit dem Oberkiefer entstehen, so dass die Schnalzlaute sich permanent verändert hatten. Alles in allem kann man jedoch von Glück sprechen. Mit einem höher gestimmten Grundton und mehr Schwammigkeit im Anspiel hätte mein Zahnarzt mir die eindeutig schlechtere Variante an Filtereinstellungen im Mund hinterlassen.

Die Begeisterung, die Beatboxing oftmals bei Zuhörern verursacht, liegt vor allem darin begründet, dass es eine monophon ausgeführte Kunstform ist, d.h. man setzt eine Note nach der anderen mittels Atemeinzügen oder -ausstößen in einen Raum bzw. das Mikrophon. Es gibt kaum die Möglichkeit der Mehrstimmigkeit, d.h. im Gegensatz zu einem Schlagzeuger kann man Becken, Trommel und Basstrommel nicht im selben Moment anschlagen. Daher bemüht sich ein guter Beatboxer eine solch

37

H

E

Στη δική μου περίπτωση, εκτός μερικών εξαιρέσεων, δεν μπορώ σχεδόν καθόλου να το συγκεκριμενοποιήσω. Αναπαράγοντας φωνητικά τα χτυπήματα των κρουστών γνωρίζω όμως πάντα πολύ καλά τι πρέπει να κάνω για να παράγω σκοποθετικά τον επόμενο ήχο. Η όλη διαδικασία μοιάζει σα να έχει κανείς αποθηκεύσει τους ήχους σε μια βάση δεδομένων, ανασύροντας κάθε στιγμή τον κατάλληλο όπως το απαιτεί ο ρυθμός. Όπως και κάθε πληκτράς, ο οποίος κατέχει μεν το όργανό του, δεν είναι όμως υποχρεωμένος να ξέρει αναγκαστικά πώς παράγονται τεχνικά οι ήχοι εντός του κίμπορντ.

Nevertheless, in order to illustrate the degree of dependency on the materiality of one’s own body when generating sounds, I will cite the aforementioned exceptions – where I can more or less explain how the sound is physically produced. For a certain type of beatbox I do (the tone is reminiscent of the electronic models of synthesizers from the early 1980s, see above image), I utilize the right half of my jaw more than the left. The sounds, especially the snares, are produced by pushing a strong blast of air through my teeth; and the snares’ sound, volume and length change depending on the position of my upper and lower jaw.

It was a trip to the dentist about ten years ago that made me aware of all this: because the tone and sharpness of the snare sounds changed after having a filling replaced in my lower right jaw. The snares were suddenly tuned at least a whole tone lower, but they got extra “attack” in exchange.

Για να διασαφηνίσω ωστόσο το βαθμό της εξάρτησης της παραγωγής του ήχου από την υλικότητα του ίδιου του σώματος, θα παραθέσω μια από τις προαναφερθείσες εξαιρέσεις, με τη βοήθεια της οποίας μπορώ να εξηγήσω κατά κάποιο τρόπο πώς λειτουργεί ανατομικά η δημιουργία του ήχου. Στην περίπτωση ενός συγκεκριμένου είδους των δικών μου δημιουργιών beatbox (όπου ο ήχος θυμίζει κατά κύριο λόγο τα ηλεκτρονικά πρότυπα των συνθεσάιζερ των αρχών της δεκαετίας του ’80, βλέπε την εικόνα πάνω) χρησιμοποιώ περισσότερο τη δεξιά πλευρά της γνάθου μου παρά την αριστερή. Οι ήχοι, προπάντων αυτοί των snares, επιτυγχάνονται με ένα στοχευμένο φύσημα που περνά μέσα από τις οδοντοστοιχίες, και ανάλογα με τη διαφορετική θέση μεταξύ των δυο γνάθων αλλάζει και το ηχητικό χρώμα, η ένταση και η διάρκεια των snares. Αυτό το συνειδητοποίησα ήδη πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, μετά από μια οδοντιατρική επίσκεψη, καθώς το ύψος και η οξύτητα του τόνου των ήχων snares άλλαξαν μετά από την αντικατάσταση ενός σφραγίσματος στη δεξιά κάτω γνάθο. Είχαν πέσει τουλάχιστον έναν τόνο πιο κάτω, αλλά ταυτόχρονα είχαν αποκτήσει περισσότερο attack. Με το καινούριο σφράγισμα δεν ήταν πια δυνατόν να εξακολουθούν να δημιουργούνται ακριβώς τα ίδια κενά μεταξύ των δύο γνάθων, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τη μόνιμη αλλαγή των ήχων πλαταγιάσματος της γλώσσας. Σε γενικές γραμμές όμως μπορεί να πει κανείς πως είχα τύχη, γιατί με ψηλότερη τονική και περισσότερη ασάφεια στο ξεκίνημα ο οδοντίατρός μου θα με είχε αφήσει με τη σαφώς χειρότερη εκδοχή φιλτραρίσματος του ήχου στο στόμα.

My clicks were permanently altered by the new filling because the gaps no longer lined up with my upper jaw in the same exact way. On the whole, however, I have been lucky. With a higher root note and more ambiguity when starting in, clearly my dentist could have left worse filter settings in my mouth.

The enthusiasm that beatboxing often inspires in listeners is above all thanks to the fact that it is a monophonically performed art form, i.e., the beatboxer produces one note after another by either inhaling or exhaling air into a space (or a microphone). There is practically no way to create polyphony. Which is to say, unlike a drummer, the beatboxer cannot play the cymbals, the tom-tom and the bass drum at the same time. A good beatboxer tries therefore to produce notes in such rapid succession that it creates a sensation of simultaneity, which listeners, based on their own sensory and motor experiences involving their mouths, cannot explain and therefore greet with enthusiasm. A good beatboxing beat is thus, strictly speaking, an intentionally produced acoustic illusion that relies on a fair amount of technical skill. The widespread motivation among beatboxers to master their own instrument to the point of virtuosity has more to

37

D hohe Geschwindigkeit in der Abfolge der Noten zu erreichen, dass der Eindruck einer Gleichzeitigkeit entsteht, die die Hörerschaft sich anhand ihrer eigenen oralsensorisch und -motorischen Erfahrungen nicht erklären kann und diesen fehlenden Abgleich mit Begeisterung quittiert. Ein guter Beatboxbeat ist daher genau genommen eine absichtlich erzeugte akustische Täuschung, die auf einem ausreichenden Maß an Kunstfertigkeit fußt. Die bei Beatboxern weit verbreitete Motivation, das eigene Instrument bis zur Virtuosität zu beherrschen, ist also mehr dem Umstand geschuldet, die Unzulänglichkeiten des Instruments zu übertünchen, als sich im Wettstreit gegenseitig zu übertrumpfen.

Diese Einstimmigkeit lässt das Beatboxing der Literatur sehr nahestehen, denn Texte vermitteln sich grundsätzlich ebenfalls sinnlich linear, als Ausnahme wären hier Graphic Novels zu nennen, wo Bild und Text simultan ineinandergreifen. Der Leser eines herkömmlichen belletristischen Werkes zum Beispiel entziffert die gedruckten Buchstaben zu Silben und Worten und Sätzen eines Absatzes auf einer Buchseite und entwickelt daraus einen Sinn, der ihm den Eindruck von Bildern, Dialogen, Handlungssträngen vermittelt, aus denen am Ende eine vollständige Geschichte erwachsen sein wird. Für einen Komponisten wäre es grundsätzlich eher ein ungewöhnlicher Ansatz, in seinem Werk nur ein einzelnes Instrument zu verwenden, und dort auch keine Akkorde zuzulassen, sondern lediglich Einzeltöne zu notieren, von Solos für Streichinstrumenten (was vielleicht den jahrhundertealten Virtuositätsanspruch von Geigern erklären würde) und Blockflötenstücken für Erstklässler mal abgesehen. Musiker arbeiten in der Regel mit mehreren Instrumenten, und zwar gleichzeitig und polyphon. Ein deutschsprachiger Autor, der die Grundbedingung der Linearität in der Literatur hinterfragen und durchbrechen wollte, war Arno Schmidt. In seinen späten Werken (z.B. „Zettel’s Traum“) ließ er seine Romane großformatig in teils drei unabhängigen Spalten drucken, die sich inhaltlich ineinander wanden und gegenseitig kommentierten, die er vom Leser am Liebsten „quer gelesen“ wissen wollte, um das Verweben der drei Spaltenstränge zu einer vereinten Handlungsebene zu

38

H

E

Ο ενθουσιασμός που συχνά προκαλεί στους ακροατές το beatboxing οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι πρόκειται για ένα είδος τέχνης που εκτελείται μονοφωνικά, δηλαδή οι νότες τίθενται δια μέσου των εισπνοών και εκπνοών και με τη βοήθεια του μικροφώνου η μια μετά την άλλη σε έναν χώρο. Δεν υπάρχει σχεδόν ποτέ η δυνατότητα πολυφωνίας, δηλαδή σε αντίθεση με έναν ντράμερ, ο beatboxer δεν μπορεί να «χτυπάει» ταυτόχρονα και κύμβαλο, και τύμπανο και μπάσο τύμπανο. Γι’ αυτό και κάθε καλός beatboxer προσπαθεί να πετύχει μια τόσο μεγάλη ταχύτητα στην ακολουθία που έχουν οι νότες, έτσι ώστε να δημιουργείται η αίσθηση ταυτοχρονίας, την οποία το ακροατήριο βασιζόμενο στις δικές του εμπειρίες στοματικής αίσθησης και κίνησης δεν μπορεί να εξηγήσει, οπότε και επικροτεί αυτή την αναντιστοιχία με ενθουσιασμό. Συνεπώς, ένα καλό beatbox beat είναι στην ουσία μια σκόπιμα στοιχειοθετημένη ακουστική πλάνη που βασίζεται σε ένα επαρκές επίπεδο επιδεξιότητας. Το γεγονός, λοιπόν, ότι οι beatboxers στη συντριπτική τους πλειοψηφία διαθέτουν ισχυρά κίνητρα να πετύχουν μια άριστη δεξιοτεχνία στη χρήση του στοματικού τους οργάνου, οφείλεται περισσότερο στην προσπάθεια να καλύψουν τις ανεπάρκειες του οργάνου παρά στην προσωπική φιλοδοξία για διάκριση στον μεταξύ τους ανταγωνισμό.

do with glossing over the inadequacies of their instrument than outdoing one another in competition.

Η χαρακτηριστική αυτή μονοφωνία του, φέρνει το beatboxing σε γειτνίαση με τη λογοτεχνία, διότι βασικά ο τρόπος αισθητικής πρόσληψης των κειμένων είναι εξίσου γραμμικός, με εξαίρεση βέβαια το graphic novel, όπου εικόνα και κείμενο αλληλοδιαπλέκονται. Ο αναγνώστης του παραδοσιακού λογοτεχνικού έργου π.χ. αποκρυπτογραφεί τα τυπωμένα στοιχεία στις συλλαβές, λέξεις και προτάσεις μιας παραγράφου σε μια σελίδα βιβλίου και μέσω αυτής της διαδικασίας αναπτύσσει ένα νόημα, το οποίο του μεταδίδει την εντύπωση εικόνων, διαλόγων και πλοκών, στοιχεία από τα οποία τελικά θα προκύψει μια ολοκληρωμένη ιστορία. Για έναν συνθέτη, αντιθέτως, θα ήταν βασικά μια μάλλον ασυνήθιστη προσέγγιση να χρησιμοποιήσει για το έργο του μόνο ένα όργανο και, επιπλέον, να μην επιτρέψει και καμία συγχορδία, αλλά να σημειώσει μόνο μεμονωμένες νότες – αν εξαιρέσει κανείς βέβαια τα σόλο για έγχορδα (κάτι το οποίο ίσως εξηγεί την από αιώνων

The monophony of beatboxing brings it closer to literature in the sense that texts are also usually communicated in a sensorially linear fashion – one exemption to this rule is graphic novels, where image and text are interconnected. Take the reader of a traditional work of fiction: he decodes printed letters that form syllables and words and sentences and paragraphs on the page of a book and, from that, works out a meaning that conveys the impression of images, dialogues and storylines, out of which ultimately emerges a complete story. It would be rather unusual for a composer to write a piece for just one instrument consisting of no chords and only single tones – that is, unless we are talking about solos for string instruments (which would probably explain the centuries-old drive for virtuosity of violinists) and recorder pieces for first graders. Musicians generally work simultaneously and polyphonically with several instruments. One writer in the German-speaking world who wanted to challenge and disrupt the basic condition of linearity in fiction was Arno Schmidt. In his later works (e.g., Bottom’s Dream), he had his novels printed in a very large format, sometimes with three separate columns, each one being connected to and commenting on what was happening in the others. He wanted the reader to learn to read the story in a criss-crossing fashion whereby the three columns’ individual stories could be weaved into one unified narrative. As grandiose and unrelentingly bold as it may have been, it seems to be no less than the author giving the reader sophisticated instructions on how to trick himself while reading.

Despite the fact that this similarity between literature and beatboxing had not even come close to crossing my mind back then, I began fairly early on to incorporate words and text passages that I had written into my beats. A bit clumsily at first, and with long pauses, because it was difficult for me to bridge the transition quickly enough between music and words and words and music. During those first years what I did was nothing close to what one could call performing an acoustic illusion. Only once

38

D erwirken. So grandios und unerschütterlich verwegen das auch angelegt war, wirkt es doch nicht weniger als eine ausgeklügelte Anleitung des Autors für die sensorische Selbsttäuschung des Lesers beim Lesen.

Ohne diese Gemeinsamkeit von Literatur und Beatboxing in meinem damaligen Alter auch nur ansatzweise zu erahnen, begann ich relativ bald damit, Worte und selbstverfasste Textpassagen in meine Beats einfließen zu lassen. Zuerst sehr holprig und mit langen Pausen dazwischen, denn es fiel mir schwer den Übergang von Musik in Sprache und wieder zur Musik zurück schnell genug zu vollziehen, von einer akustischen Täuschung beim Hörer konnte in den ersten Jahren nicht im Geringsten die Rede sein. Erst im Laufe der Zeit begriff ich, dass ich zu „musikalisch“ an die Sache heranging. Es empfahl sich vielmehr, das Beatboxing in die Hemisphäre der Sprache zu deuten, Basstrommeln als ein wummerndes „P“ zu begreifen, Hihats als zischendes „S“, Snares als knallendes „T“. Das half mir eine Zeit lang weiter und erleichterte die Übergange, aber erst als ich damit begann, die Textpassagen in Wortfetzen und Silben bis hin zu Buchstaben aufzuspalten, um die herum ich die einzelnen Beatelemente im richtigen Takt zu legen hatte und sie somit einbettete, bekam ich zum ersten Mal das Gefühl, auf der richtigen Spur zu sein. Trotzdem war es oft frustrierend, sowohl Einbußen beim Text, etwa in der Unmöglichkeit einer Vokabel (vor allem Wörter oder Silben mit dem Anfangsbuchstaben „K“ stellen ein fast unüberwindbares Problem dar) in Kauf zu nehmen, als auch andererseits rhythmische Fehler zu erlauben, den Beat an einer Stelle zu versteifen oder zusätzliche (und aus rein musikalischer Sicht dementsprechend unnötige) Schnörkel-bewegungen zwecks Kaschierung einzubauen, weil man keine schlüssige Alternative für ein Wort findet oder zulässt. Es sollten noch viele Jahre vergehen, bis ich mich mit dem Ergebnis soweit zufriedengegeben hatte, dass ich mich bereit erklärte, meine Klangverse, meine Beattexte, meine Lautsagereien, meine Gediptychen aus Sound und Sprache der Öffentlichkeit zu präsentieren. Mit dem Beispiel eines solchen möchte ich gerne schließen:

39

H

E

αξίωση δεξιοτεχνίας των βιολιστών), και τα απλοϊκά κομμάτια για φλάουτο με ράμφος για τους μαθητές της πρώτης δημοτικού. Κατά κανόνα οι μουσικοί εργάζονται με διάφορα όργανα, και μάλιστα ταυτόχρονα και πολυφωνικά. Ένας γερμανόφωνος συγγραφέας που ήθελε να αμφισβητήσει και να ξεπεράσει την καταστατική συνθήκη της γραμμικότητας στη λογοτεχνία ήταν ο Άρνο Σμιτ. Στα ύστερα μυθιστορήματά του (π.χ. το Zettel’s Traum) έδινε εντολή να τυπώνονται σε μεγάλο σχήμα και εν μέρει σε τρεις ανεξάρτητες στήλες, οι οποίες όσον αφορά το περιεχόμενο περιπλέκονταν και αλληλοσχολιάζονταν, θέλοντας να ωθήσει τον αναγνώστη σε μια «σταυρωτή ανάγνωση», προκειμένου να καταλήξει μέσα από τη συνύφανση των τριών στηλών σε ένα ενιαίο επίπεδο πλοκής. Επρόκειτο αναμφισβήτητα για ένα μεγαλοπρεπές και αδιάσειστα παράτολμο εγχείρημα, παρόλα αυτά δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια επιτήδεια καθοδήγηση του συγγραφέα προς την αισθητηριακή αυταπάτη του αναγνώστη κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.

some time passed did I understand that I was approaching the whole thing too “musically.” That it made much more sense to see beatboxing as part of the hemisphere of language: to see a bass drum as a booming “P”, hi-hats as hissing “S’s”, snares as popping “T’s”. That helped me along for a while and made the transitions easier, but it was only once I started splitting the text passages into word fragments, syllables and even letters, which allowed me to produce and incorporate the individual beat elements in the right rhythm, did I get the feeling for the first time that I was on the right track. Still, it was often frustrating to accept losing of some part of the lyrics – for example, sometimes it is impossible to use a specific word (in particular, words or syllables that start with the letter “K” make for a nearly insurmountable problem) – and to have to allow for rhythmic errors, i.e., to strengthen the beat in one place or build in extra (and, musically speaking, unnecessary) embellishments to mask them, because you can’t find or allow a convincing alternative for a word. It took me many more years to feel happy enough with my output that I considered myself ready to present my beatboxing lyrics, my noise-speakery, my poetychs of sound and language to an audience. On that note, I would like to conclude with one such specimen:

Χωρίς, στην τότε ηλικία μου, να προαισθάνομαι ούτε κατά διάνοια αυτό το κοινό στοιχείο μεταξύ λογοτεχνίας και beatboxing, άρχισα σχετικά γρήγορα να εισάγω στα beats μου λέξεις και μικρά κομμάτια κειμένου, συνταγμένα από μένα τον ίδιο, στην αρχή παρουσιάζοντας ακόμα έντονα κομπιάσματα και αφήνοντας μεγάλες παύσεις ανάμεσά τους, μια και μου ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να πραγματοποιήσω τη μετάβαση από τη μουσική στο λόγο και από το λόγο πάλι πίσω στη μουσική με την απαιτούμενη ταχύτητα. Έτσι, τα πρώτα χρόνια, δεν μπορούσε με τίποτα να ισχυριστεί κανείς ότι ο ακροατής βυθιζόταν σε μια ακουστική πλάνη. Μόνο με την πάροδο του καιρού κατάλαβα πως προσέγγιζα το θέμα πολύ «μουσικά». Αυτό που χρειαζόταν όμως ήταν να ερμηνεύσω το beatboxing στο ημισφαίριο της γλώσσας, να κατανοήσω την μπότα ως ένα ηχηρό «πι», το hi-hat σαν συριχτό «σίγμα» και το snare σαν βροντερό «ταυ». Αυτό με βοήθησε στη συνέχεια για αρκετό καιρό και διευκόλυνε τις μεταβάσεις, αλλά μόνο όταν άρχισα να διασπώ τα κειμενικά αποσπάσματα σε αποκόμματα λέξεων, σε συλλαβές και σε μεμονωμένα γράμματα, διατάσσοντας γύρω τους τα επιμέρους beats στο κατάλληλο μέτρο, κι έτσι να τα εντάσσω, είχα για πρώτη φορά την αίσθηση ότι βρισκόμουν στο σωστό δρόμο.

Erlkönig Remix (Galloping version of a secondary literature-style summary of Goethe’s The Erl King) wer

rei ~

tet ~ durch ~ die ~ Nacht ~ und

Wind

es [ ]

ist ~

der ~ Va ~

ter ~ mit ~ dem

Kind

er [ ]

hält ~

es ~

tal ~ fest ~

im

Arm

so [ ]

weiß ~ er

ihm

warm

im [ ]

Fie ~

kö

nig

~

to ~

dort ~ da ~ wird ~

ber ~ wahn ~ ein ~ Erl

das [ ] Kind ~

ent ~ deck ~ t mit ~ sehr ~ töd

lich-

en

dern

fährt

Bil ~

lockt ~ am ~ End ~

er

39

D Erlkönig Remix (eine sekundärliterarische Zusammenfassung in einer Galoppversion) wer

rei ~

tet ~ durch ~ die ~ Nacht ~ und

Wind

es [ ]

ist ~

der ~ Va ~

ter ~ mit ~ dem

Kind

er [ ]

hält ~

es ~

tal ~ fest ~

im

Arm

so [ ]

weiß ~ er

ihm

warm

im [ ]

Fie ~

kö

nig

~

to ~

dort ~ da ~ wird ~

ber ~ wahn ~ ein ~ Erl

das [ ] Kind ~

ent ~ deck ~ t mit ~ sehr ~ töd

lich-

en

dern

fährt

Bil ~

man [‘s] Kind ~ ist ~

lockt ~ am ~ End ~ tot ~ dort ~ auf ~

~ Hufklackern mittels Beatbox [ ] Atem holen

er

dem ~ Pferd

H

E

Παρόλα αυτά ήταν συχνά αποθαρρυντικό να αποδέχομαι από τη μια πλευρά απώλειες στο κείμενο, π.χ. την αδυναμία σχηματισμού μιας συγκεκριμένης λέξης ή συλλαβής (κυρίως αυτές που άρχιζαν με «κάπα» αποτελούσαν ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο), και από την άλλη πλευρά να επιτρέπω ρυθμικά λάθη, σε κάποιο σημείο να αναγκάζομαι να κάνω το beat άκαμπτο ή να ενσωματώνω για λόγους απόκρυψης επιπρόσθετες και (ως εκ τούτου από αμιγώς μουσική σκοπιά περιττές) διακοσμητικές κινήσεις επειδή δεν υπήρχε ή δεν επιτρεπόταν μια πειστική εναλλακτική λύση για μια συγκεκριμένη λέξη. Έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να φτάσω στο σημείο να είμαι τόσο ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα, ώστε να δηλώσω πρόθυμος να παρουσιάσω στη δημοσιότητα τους ηχητικούς στίχους και τα ηχητικά μου αφηγήματα, τα κείμενα μπιτ και τα ποιητικά μου δίπτυχα ήχου και γλώσσας. Θα ήθελα να κλείσω με ένα τέτοιο δείγμα ποιητικού δίπτυχου:

man [‘s] Kind ~ ist ~

tot ~ dort ~ auf ~

dem ~ Pferd1

~ Click-clack of hooves produced via beatbox [ ] Pauses to take a breath

Translation from German to English: Jocelyn Polen

ρεμίξ του γνωστού ποιήματος Der erlkönig (o βασιλιάς των ξωτικών) του Γκαίτε (βιβλιογραφική περίληψη σε μια εκδοχή καλπάσματος) wer

rei ~

tet ~ durch ~ die ~ Nacht ~ und

Wind

es [ ]

ist ~

der ~ Va ~

ter ~ mit ~ dem

Kind

er [ ]

hält ~

es ~

tal ~ fest ~

im

Arm

so [ ]

weiß ~ er

ihm

warm

im [ ]

Fie ~

kö

nig

~

to ~

dort ~ da ~ wird ~

ber ~ wahn ~ ein ~ Erl

das [ ] Kind ~

ent ~ deck ~ t mit ~ sehr ~ töd

lich-

en

dern

fährt

Bil ~

man [‘s] Kind ~ ist ~

lockt ~ am ~ End ~ tot ~ dort ~ auf ~

er

dem ~ Pferd

~ Κροτάλισμα οπλών μέσω beatbox [ ] Λήψη αναπνοής

Μετάφραση από τα γερμανικά: τέο Βότσος

40

1

TN: Here one translation of the famous poem by Goethe: Who rides so late where winds blow wild? / It is the father grasping his child; / He holds the boy embraced in his arm /He clasps him snugly, he keeps him warm. // The father shudders, his ride is wild / In his arms he's holding the shivering child / He reaches home with toil and dread. / In his arms, the child was dead. Quoted from: https://www.poemhunter.com/poem/the-erl-king/

40

D

H

E

BEITRAG VON LILLY JÄCKL

lilly Jäckl

POISON HEMLOCK

BY LILLY JÄCKL

kōneion1 oder: no login, no data, no future

κώνειο ή no login, no data, no future

kōneion1 or: no login, no data, no future

Die Rüstungsindustrie ist also nicht auf den Krieg angewiesen, sondern darauf, dass man sich den Frieden noch immer nur als Nach- oder Vorkrieg denken kann.2 PETER HANDKE

Η βιομηχανία στρατιωτικών εξοπλισμών δεν εξαρτάται λοιπόν από τον πόλεμο αλλά από το ότι εξακολουθούμε να θεωρούμε την ειρήνη αποκλειστικά και μόνο μια χρονική περίοδο που προηγείται και έπεται του πολέμου.1 peTer HanDKe

The arms industry is not dependent on war, but on the fact that peace can still only be thought of as a post-war or pre-war phenomenon.2 PETER HANDKE

PANEL: POETRYPOLITICS

In Zeiten von Google und Facebook ist das Politische nicht nur privat, sondern intim, denn über allem wacht der neoliberale Entscheidungsgeber und in der Zentrale unserer Nervenbanken spielt der Leitindex verrückt.

Im Schierlingsgarten umnachtet von Umtriebigkeiten schleicht sich ein Erneuerungsversuch heran: Leben, soll sich’s wieder, ganz von vorne: leben.

Ja, das wollen sie, die jungen verdichteten Dichter und abdichtenden Dichterinnen auf einem zubetonierten Naturgedicht grasend. Allerdings: Was ist denn Natur überhaupt? Und warum ist angeblich der Mensch kein Stück davon?

Multinationale Konzerne übernehmen kollektive Willensbildung und Entscheidungsfindung über Angelegenheiten des Gemeinwesens auf mehreren Ebenen: einerseits mithilfe von suggestiver Werbung (welche entweder als solche erkenntlich zu Tage tritt oder aber auch v.a. online nicht mehr als solche identifizierbar ist) andererseits durch massive, finanzkräftige Lobbyarbeit.

Weltweit.

Alles deutet darauf hin, dass das immer schneller werdende Tempo und die Flut von Informationen, 1

Schierlingsbecher

2

Peter Handke aus: „Was soll ich dazu sagen?“ (NEUE FREIE PRESSE Wien, 1973, und „Als das Wünschen noch geholfen hat“, Suhrkamp, 1974)

41

Στην εποχή της Google και του Facebook το πολιτικό δεν είναι μόνο προσωπικό αλλά και οικείο, καθώς πάνω απ’ τα πάντα αγρυπνά ο νεοφιλελεύθερος λήπτης αποφάσεων και στα κεντρικά των νευροτραπεζών μας ο δείκτης αναφοράς έχει τρελαθεί. Στον κήπο του κώνειου, μες στο σκοτάδι των ραδιουργιών γλιστρά αθόρυβα μια προσπάθεια αλλαγής: Να ζήσουν πρέπει ξανά, πάλι απ’ την αρχή: να ζήσουν. Ναι, αυτό είναι που επιθυμούν οι νεαροί πεπιεσμένοι ποιητές και οι νεαρές στεγανοποιητικές ποιήτριες στο τσιμεντοποιημένο βοσκοτόπι της φυσιολατρικής ποίησης. Αλλά τι είναι η φύση στο κάτω κάτω; Και γιατί, όπως λένε, ο άνθρωπος δεν είναι κομμάτι της; Πολυεθνικές εταιρείες αναλαμβάνουν σε πολλαπλά επίπεδα τη συλλογική διαμόρφωση της βούλησης και τη συλλογική διαδικασία λήψης αποφάσεων για θέματα που άπτονται της κοινότητας: από τη μια, με τη βοήθεια της παραπλανητικής διαφήμισης (η οποία είτε γίνεται ξεκάθαρα αντιληπτή ως τέτοια είτε –κυρίως στο διαδίκτυο– δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια) και, από την άλλη, μέσω των γιγαντιαίων, οικονομικά ισχυρών ομάδων συμφερόντων. Παγκοσμίως.

1

Peter Handke, „Was soll ich dazu sagen?“, Neue Freie Presse, Βιέννη, 1973 και Peter Handke, Als das Wünschen noch geholfen hat, Suhrkamp, 1974.

In the era of Google and Facebook, the political is not only personal, but intimate. The neoliberal decision-givers watch over everything and in the centre of our nerve banks the stock market index is going haywire.

Deranged by aimlessness in the hemlock garden, a desire to try to start anew creeps in: To be able to live all over again: to live.

Yes, that’s what they want – the young bards, composing and decomposing verses, grazing on a poem about nature that has been covered in concrete. That said: What is nature, anyway? And why is humankind apparently not part of it?

Multinational corporations perform collective will-formation and decision-making for community issues on many levels: on the one hand, with suggestive advertising (which either appears in a way that can be recognized, or, especially online, in a way that cannot be identified as such) and, on the other, with heavy, financially powerful lobbying. All over the world.

The evidence suggests that the ever-accelerating pace and informational crush of modern life will make this particular form of unthinking compliance more and more prevalent in the future. It will be 1

Poison hemlock

2

Peter Handke. “Was soll ich dazu sagen?”. NEUE FREIE PRESSE, Vienna, 1973, and Als das Wünschen noch geholfen hat, Suhrkamp, 1974.

41

D

H

die das Leben in „unseren Zeiten“ mit sich bringt,

E

ROBERT CIALDINI3

Όλα δείχνουν ότι, λόγω της όλο και μεγαλύτερης ταχύτητας και του καταιγισμού πληροφοριών που φέρνει μαζί της η ζωή «στους καιρούς μας», αυτή η άκριτη compliance θα είναι στο μέλλον όλο και πιο συχνή. Γι’ αυτό τον λόγο, θα είναι όλο και πιο σημαντικό για την κοινωνία να έχει γνώση της δημιουργίας και του τρόπου λειτουργίας των αυτόματων μηχανισμών επιρροής.2 roBerT cIaLDInI

Und dabei schwelgt sich’s doch so gut in der Erinnerung an gerade noch soeben vorher und erst ganz jetzt ganz vorbei. Es war ein schiefer Tisch im schiefen Augenblick eines geraden, straighten Irgendwer, der das Schreiben verhinderte, Sätze verschob und demjenigen das Wort entzog, der es doch gerade, aber schräg dahin setzen wollte, auf dass sein Tun eines Tages mit Existenzberechtigung gleichzusetzen sein würde.

Και έτσι εντρυφεί στις αναμνήσεις όσων συνέβησαν μόλις πριν από λίγο και όσων ανήκουν οριστικά πια στο παρελθόν. Ήταν ένα στραβό τραπέζι σε μια στραβή στιγμή ενός στητού, στρέιτ Οποιουδήποτε, ο οποίος εμπόδιζε το γράψιμο, μετατόπιζε τις προτάσεις και αφαιρούσε τον λόγο από εκείνον που ήθελε να στήσει τον λόγο ίσια αλλά λοξά, έτσι ώστε μια μέρα οι πράξεις του να εξισώνονταν με το δικαίωμα ύπαρξης.

SCHIERLINGSBECHER

κώνέιΟ ποτό που παράγεται από τον χυμό του φυτού κώνειον το στικτόν και χρησιμοποιήθηκε ως δηλητήριο σε εκτελέσεις και αυτοκτονίες. Ο κατάδικος άδειαζε το ποτήρι και έτσι οδηγούνταν στον θάνατο. Ο όρος «κώνειο» συνδέεται κυρίως με την εκτέλεση του ςωκράτη το 399 π.χ.3

dazu führen werden, dass diese unüberlegte compliance in Zukunft immer häufiger werden wird. Für die Gesellschaft wird es daher immer wichtiger werden, Klarheit über die Entstehung und Wirkungsweisen automatischer Beeinflussungsmechanismen zu gewinnen.

Getränk aus dem Saft des Gefleckten Schierlings, das bei Hinrichtungen und freiwilligen Selbsttötungen zur Vergiftung verwendet wurde. Der Verurteilte leerte den Becher und führte damit selbst seinen Tod herbei. Mit dem Begriff „Schierlingsbecher" wird hauptsächlich die Hinrichtung des Sokrates 399 v. Chr. verbunden.4

Mannometer, entsetzliches multidimensionales gleichzeitiges Nebeneinander das Alles – ein vereinfachtes Abbild der Realität muss wieder her. Schwarz und Weiß, Gut und Böse, auf dass endlich wieder niemand vorhat eine Mauer zu bauen ...

Dass Sokrates der Erste war, der das Prinzip des dialegesthai – des gemeinsamen Durchsprechens einer Sache – systematisch anwandte, hält Hannah Arendt für mehr als wahrscheinlich.

Θεούλη μου, τα πάντα είναι μια φρικτή πολυδιάστατη ταυτόχρονη συνύπαρξη –θα πρέπει να επιστρέψουμε σε μια απλοποιημένη απεικόνιση της πραγματικότητας. Μαύρο και άσπρο, καλό και κακό, έτσι ώστε επιτέλους κανείς να μη σκεφτεί να χτίσει ξανά ένα τείχος... Η Hannah arendt θεωρεί ότι κατά πάσα πιθανότητα ο ςωκράτης ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε συστηματικά την αρχή του διαλέγεσθαι –της από κοινού ανάλυσης ενός θέματος. Στο πλαίσιο του συνεδρίου για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο καθηγητής δρ Pörksen εφιστά την προσοχή μας σε μερικά πιθανά

Einige potentielle Effekte, die derzeit zu beobachten sind, unter3

compliance = Psychologie des Beeinflusstwerdens || Robert B. Cialdini INFLUENCE. Robert B. Cialdini, 2001 Allyn & Bacon (4.Aufl) Department

4

Alle in Schriftype Andale Mono gesetzten Textstellen ohne Fußnoten sind Auszüge aus Wikipedia, der freien Enzyklopädie

42

2

Robert B. Cialdini, Influence, Allyn & Bacon, 2001. Η λέξη «compliance» περιγράφει την ψυχολογία του να αποτελεί κανείς αντικείμενο άσκησης επιρροής.

3

Όπου δεν αναφέρεται διαφορετικά, όλα τα παραθέματα με πλάγια γραμματοσειρά προέρχονται από τη Βικιπαίδεια.

increasingly important for the society, therefore, to understand the how and why of automatic influence.”

ROBERT CIALDINI3

And yet it is so fresh in our memory of what was just in time just now just before and now finally totally over. It was a crooked table in the crooked moment of a straight someone, a table that made it hard to write, displaced sentences and separated the word from whoever, from the person who had just wanted to write it crooked but straight there, so that his actions would one day be equated with the right to exist.

HEMLOCK CUP A beverage made from poison hemlock that was formerly used for executions and suicides. The condemned was forced to drink the entire cup, causing him

to bring about his own death. The term “HEM-

LOCK CUP” is primarily associated with the execution of Socrates in 399 BC.4

Manometer, appalling multidimensional simultaneous juxtaposition, the everything – we need to bring back a simplified image of reality. Black and white, good and evil, so that finally nobody will want to build a wall…

Hannah Arendt argues that it is more likely that Socrates was the first one to systematically apply the concept of dialegesthai – or talking through a subject in dialogue.

Within the context of the 2018 media investigation, Dr. Bernhard Pörksen emphasizes several potential effects that are visible today: the barbarization of discourse, the spectacle as the basis of the stimulation industry (“free mentality”), the scenario of the basic disillusion of trust (re “fake news”), the threat of fragmen-

3

Robert Cialdini. Influence: The Psychology of Persuasion, Quill. Rev. ed., 1993.

4

All text passages in the font Andale Mono that don’t have footnotes indicating otherwise are excerpts from Wikipedia, the free encyclopedia.

42

D streicht Prof. Dr. Pörksen im Rahmen der Medienenquete 2018: Diskursverwilderung, Spektakel als Basis der Erregungsindustrie („Gratis-Mentalität“), Szenario der elementaren Vertrauensdesillusion (Stichwort „Lügenpresse“), Drohung der Fragmentierung und Polarisierung des Diskurses (Selbstbestätigungsmillieus), Deregulierung des „Wahrheitsmarktes“ Dabei ging es Hanna Arendt zufolge um die Erfassung der Welt, wie sie sich den Beteiligten eröffnet: „Die Annahme war, dass sich die Welt jedem Menschen verschieden zeigt.“

Wohlgenährte Arroganz schützt vor Selbstkritik.

Sich selbst zu Tode konsumieren = erträglich sein.

Das Patentamt in Paris verlautbart, dass es erstmal keine Sportwaffen mit dem Label „Je suis Charlie“ patentieren lassen wird.

Sicher außerhalb der Kleiderordnung stehend enthüllen, mit der Zeit gehen und stehenbleiben. Unversehrt aus dem Spiegel treten. Erfolg- und auch in jeder anderen Weise: -reich.

Immer wissen, wo genau der eigene Selbstoptimierungswahn auf das Gegenüber lauert, es einspinnt, aufpoliert in totaler Glanzoffensive. Die „Freiheit“ alles kaufen zu können und auf Schuldenbergen den Ausblick zu genießen.

Der Natur alle persönlichen Launen überstülpen.

Konsumieren = töten = versklaven = foltern = missbrauchen.

Die Bequemlichkeit der eigenen vier Wände als das Maß aller Dinge.

Hochstatus-Gehabe, Klatsch und Tratsch wie am Königshof in Facebooks Kommentarspalten. Jene im Naturgedicht Verwurzelten mit zweiten Vornamen und wallendem Haar – gern mit weitem Ausschnitt und rotzig pfiffigem Teenager-Blick, so dass jeder Literatur-Opa steifes Glück verspürt bei solch jugendlich prall sich wölbenden Gedanken.

So, wie Mayröcker von Blumen, Büschen, Sträuchern schreiben, aber ohne sich im säuselnden Lieblichkeitsgestrüpp zu verheddern. Möglich ist es. Aber keiner weiß, wie.

Alles, was gesagt werden sollte, wurde ja schon gesagt. Alles andere auch.

43

H

E

αποτελέσματα: ρήμαγμα της γλώσσας, το θέαμα ως θεμέλιο της βιομηχανίας της διέγερσης («νοοτροπία του τζάμπα»), σενάριο άρσης της εμπιστοσύνης (λέξη-κλειδί: «ψεύτης Τύπος»), απειλή κατακερματισμού και πόλωσης του λόγου (περιβάλλον αυτοεπιβεβαίωσης), απορρύθμιση της «αγοράς της αλήθειας».

ting and polarizing discourse (self-serving bias), the regulation of the “truth market”

ώς εκ τούτου, σύμφωνα με τη Hannah arendt σκοπός είναι η κατανόηση του κόσμου όπως αυτός αποκαλύπτεται στους συμμετέχοντες: «Η παραδοχή ήταν ότι ο κόσμος παρουσιάζεται διαφορετικός σε κάθε άνθρωπο». Η καλοθρεμμένη αλαζονεία προστατεύει από την αυτοκριτική. Να καταναλώνεις τον εαυτό σου μέχρι θανάτου = να είσαι ανεκτός. Το Γραφείο ∆ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας στο Παρίσι ανακοινώνει ότι προς το παρόν δεν θα δώσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σε όπλα σκοποβολής με την επωνυμία «Je suis Charlie». Ευθυτενής να αποκαλύπτεσαι εκτός ενδυματολογικού κώδικα, να συμβαδίζεις με την εποχή σου και να μένεις ακίνητος. Να βγαίνεις ακέραιος από τον καθρέφτη. Επιτυχημένος και με οποιονδήποτε άλλο τρόπο: πλούσιος. Να ξέρεις πάντα πού ακριβώς παραμονεύει τον Απέναντι η δική σου μανία για αυτοβελτιστοποίηση, πώς πλέκει το κουκούλι γύρω του, καλλωπισμένη σε μια ολοκληρωτική επίθεση λάμψης. Η «ελευθερία» να μπορείς να αγοράζεις τα πάντα και να απολαμβάνεις τη θέα καθισμένος πάνω σε βουνά από χρέη. Να επιβάλλεις στη φύση κάθε είδους προσωπική διάθεση. Καταναλώνω = σκοτώνω = σκλαβώνω = βασανίζω = κακοποιώ. Η άνεση των τεσσάρων τοίχων σου ως το μέτρο όλων των πραγμάτων. Ανωτερότητα-επιτήδευση, κουτσομπολιά στις στήλες των σχολίων του Facebook όπως στην αυλή του βασιλιά. Εκείνες που ρίζωσαν στο φυσιολατρικό ποίημα με το δεύτερο βαφτιστικό τους και τα κυματιστά μαλλιά τους –συχνά με βαθύ ντεκολτέ και υπεροπτικά πονηρό βλέμμα έφηβης, με αποτέλεσμα κάθε παππούς της λογοτεχνίας να νιώθει σκληρή χαρά μπροστά σε τέτοιες νεανικά σφιχτές καμπυλωτές σκέψεις.

According to Hannah Arendt, the aim was to understand the world as it opens itself to those involved: “The assumption was that the world shows itself differently to everyone.”

Well-fed arrogance protects from self-criticism.

To consume oneself to death = to be tolerable.

The patent office in Paris has announced that it will not allow any sporting gun with the label “Je suis Charlie” to be patented for now.

To unveil while standing confidently outside of the dress code, to keep up with the times and to stay still. To step out of the mirror unscathed. Teeming with success, money, everything.

To always know exactly where one’s own self-improvement delusion is lying in wait for the opponent, wrapping it up, polished in a complete glamor offensive. The “freedom” to buy everything and enjoy a future steeped in debt. To impose the nature of all personal moods.

To consume = to kill = to enslave = to torture = to abuse.

The comfort of one’s own four walls as the measure of all things.

High-status affectation, busy-bodying and royal-court gossiping in the comments on Facebook. The girl rooted in the nature poem with a middle name and wavy hair – gladly with a deep cleavage and a cheeky clever teenage look in her eyes so that every old literary fogey gets a hard-on from such youthful taut swelling ideas.

So like Mayröcker, to write about flowers, bushes, shrubs but not get caught up in the rustling loveliness underbrush. It is possible. But nobody knows how. Everything that should be said has already been said. Everything else, too.

A lack of obviousness. Hedonist bulimia. Erosion of contemporary witnesses.

From the essence of the analysis, it is not only “all bullshit” with

43

D Offensichtlichkeitsmangel. Hedonistenbulimie. Zeitzeugenverschleiß.

Vom Wesen der Analyse her ist nicht nur bei Werner Schwab „Alles Scheisse“, ganz einfach, weil alles ein Verlebtes von etwas anderem ist und nichts unabhängig aus sich selbst heraus existiert.

Stinken muss es eh nur, um eben nicht mehr wieder gefressen zu werden, aber was dem einen Lebewesen Gestank ist, ist dem anderen Parfum, Hunde, wohl bekomm’s, B12 at it’s best.

Why not? Das sollte man als Mensch nicht alles so fürchterlich vereinnahmen, so total vermenschpersönlichen, als wäre die Natur nur durch unsere schmalen Sinneskanalfensterchen erblick, - ja!, sogar erhaschbar.

Bei einer Vergiftung bewirkt das enthaltene Coniin eine von den Füßen her aufsteigende Lähmung des Rückenmarks, welche schließlich zum Tod durch Atemlähmung führt. Der Vergiftete erstickt bei vollem Bewusstsein.

Wir töten unser moralisches Gewissen, unsere Werte, unser Gerechtigkeitsempfinden, unser Verständnis von Wahrheit, selbst.

Humanismus adieu? Einfach so. Einfach so. Erstaunlich diese bittere Einfachheit.

Die Frage scheint eher zu sein, ob wir unsere Kenntnis der Funktionsweise des Metaproduktes je nach Situation bewusst ausblenden und uns einem

H

E

Έτσι, να γράφετε σαν τη Mayröcker για λουλούδια, θάμνους, χαμόκλαδα, αλλά χωρίς να τα μπερδεύετε με θροΐζουσες γλυκερές λόχμες. Είναι εφικτό. Αλλά κανείς δεν ξέρει πώς.

Werner Schwab, simply because everything is something lived by something else and nothing exists independently on its own terms.

Όλα όσα πρέπει να ειπωθούν έχουν ήδη ειπωθεί. Όλα τα υπόλοιπα επίσης.

Anyway, it only has to stink so it won’t be eaten by anything else.

But a stench to one creature is another’s perfume, dogs, the best of luck!, B12 at its best.5

Έλλειμμα του προφανούς. Βουλιμία των ηδονιστών. Φθορά των ιστορικών μαρτύρων. Όσον αφορά την ανάλυση, δεν είναι μόνο για τον Werner Schwab «Όλα σκατά», πολύ απλά επειδή τα πάντα είναι βιώματα κάτι άλλου και και τίποτα δεν υπάρχει ανεξάρτητο από μόνο του. Για να μην καταβροχθιστεί ξανά θα πρέπει απλά να βρωμάει, όμως αυτό που για ένα πλάσμα είναι μπόχα για το άλλο είναι άρωμα, σκυλιά, στην υγειά σας, B12 at it’s best.

Why not? Ως άνθρωποι δεν θα έπρεπε να οικειοποιούμαστε τα πάντα με τόσο απαίσιο τρόπο, τόσο απόλυτα ανθρωποπροσωποκεντρικά, σαν να ήταν η φύση ορατή –ακόμα και απτή!– αποκλειστικά και μόνο μέσω του στενού μικρού παραθύρου των δικών μας αισθήσεων. ςε μια δηλητηρίαση η κωνεΐνη προκαλεί παράλυση η οποία ξεκινά από τα πόδια και ανεβαίνει στον νωτιαίο μυελό και τελικά οδηγεί στον θάνατο λόγω παράλυσης του αναπνευστικού. Ο δηλητηριασμένος παθαίνει ασφυξία διατηρώντας τις αισθήσεις του.

WALTER J. KOCH

Σκοτώνουμε την ηθική μας συνείδηση, τις αξίες μας, το αίσθημα δικαιοσύνης, την κατανόηση της αλήθειας, εμείς οι ίδιοι. Αντίο ουμανισμέ; Έτσι απλά. Έτσι απλά. Εκπλήσσει αυτή η πικρή απλότητα.

Wie Junkies wollen bzw. können auch wir dem kleinen Glück von Facebook, Google und Co nicht entsagen,- zu unterhaltsam, zu abwechslungsreich, bunt und emotional berührend die Illusion von Abenteuer, die Illusion von: Leben.

Η ερώτηση φαίνεται να είναι: αγνοούμε συνειδητά και αναλόγως της περίστασης τις γνώσεις μας για τον τρόπο λειτουργίας του μεταπροϊόντος; παραδινόμαστε στην καταναλωτική μανία, κατά την οποία η άμεση απόλαυση δεν θα

Kaufrausch hingeben, bei dem das unmittelbare Genießen nicht durch die unbequeme Reflexion vergällt werden soll.5

5

aus: „Die outgesourcte Identität: Entwurf einer Strategie für die Symbolökonomie“ Walter J. Koch, Gabler Research Verlag / Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH, 1. Auflage 2011

44

Why not? As a person, one should not monopolize everything so terribly, so completely anthropomo-personally, as though it would only be possible to see – or even catch a glimpse of! – nature through our narrowly apertured sensory channels.

During the poisoning, the coniine in the hemlock causes paralysis of the spinal cord starting in the feet and going up, which eventually results in death by respiratory paralysis. The poisoned person chokes to death fully conscious.

We are killing our moral conscience, our values, our sense of justice, our understanding of the truth – ourselves.

Adieu, humanism? Simple as that. Simple as that. Astonishing, this bitter simplicity.

The question seems rather to be whether we do not consciously block out our knowledge of the way the metaproduct works based on the situation and surrender to retail therapy whose immediate pleasure should not be spoiled by the discomfort of reflection.”6 WALTER J. KOCH

Like junkies, we do not want – or are not able – to renounce the small pleasures of Facebook, Google & co. It is too entertaining, too exciting, varied and emotionally moving, the illusion of adventure, the illusion of: life.

5

Translator’s note: Italicizations in the body text indicate that these words are identical to the original German text.

6

Walter J. Koch. Die outgesourcte Identität: Entwurf einer Strategie für die Symbolökonomie. Gabler Research Verlag/Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH, 1st edition, 2011.

44

D

H

E

Zu öde, trostlos und einsam das so called „reale“, von Verunsicherung und Vereinzelung geprägte: Leben.

πρέπει να ακυρώνεται από άβολους προβληματισμούς; WaLTer J. KocH

An Sokrates’ letztem Tag versammelten sich die

Σαν ναρκομανείς δεν θέλουμε, και δεν μπορούμε, να απαρνηθούμε τις μικρές χαρές του Facebook, της Google και Σία –είναι πολύ διασκεδαστική, πολύ ποικιλόμορφη, πολύχρωμη και συγκινητική η ψευδαίσθηση της περιπέτειας, η ψευδαίσθηση της: ζωής.

Freunde im Gefängnis. Seine Weigerung zu fliehen begründete er mit dem Respekt vor den Gesetzen.

Den schließlich gereichten Schierlingsbecher leerte Sokrates anscheinend vollständig gefasst. In seinen letzten Worten bat er darum, dem Gott der Heilkunst Asklepios einen Hahn zu opfern. Der Anlass dieser Bitte ist nicht überliefert, ihr Sinn ist in der Forschung umstritten. Alexander Demandt meint, Sokrates habe damit ausdrücken wollen, er sei nun vom Leben geheilt, der Tod sei die große Gesundheit.

4

Είναι πολύ πεζό, καταθλιπτικό και μοναχικό το επονομαζόμενο «πραγματικό», αυτό που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και απομόνωση: η ζωή. Την τελευταία μέρα της ζωής του Σωκράτη, οι φίλοι του μαζεύτηκαν στη φυλακή. Αρνήθηκε να δραπετεύσει από σεβασμό προς τους νόμους. Καταπώς λέγεται, ήταν απόλυτα ψύχραιμος όταν άδειασε το ποτήρι με το κώνειο. Στα τελευταία του λόγια ζήτησε να θυσιάσουν έναν κόκορα στον Ασκληπιό, τον θεό της ιατρικής. Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η αφορμή γι’ αυτή την παράκληση, το νόημά της έχει διχάσει τους ερευνητές. Ο Alexander Demandt πιστεύει ότι με αυτό τον τρόπο ο Σωκράτης ήθελε να δηλώσει ότι θεραπεύτηκε από τη ζωή, ότι ο θάνατος είναι η μεγάλη υγεία.

With its uncertainties and isolation, it is too dull, bleak and lonely, “real”: life.

On the last day of Socrates’ life, his friends gathered at the prison. He substantiated his refusal to escape with his respect for the law. When the cup of poison hemlock was finally handed to him, he was perfectly composed as he drank it. In his final words, he asked a rooster to be sacrificed to Asclepius, the god of healing. The reason for this request is unknown; its significance is a subject of scholarly debate. Alexander Demandt says Socrates said it to demonstrate that he was cured of life, that death was the best health.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Jazra Khaleed

4

45

Walter J. Koch, Die outgesourcte Identität: Entwurf einer Strategie für die Symbolökonomie, Gabler Research Verlag/Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH, 2011.

45

H

E

POLITISCHE DICHTUNG GIBT ES NICHT BEITRAG ZUM DEUTSCH-GRIECHISCHEN LITERATURSYMPOSIUM SYN_ENERGY BERLIN_ATHENS VON JAZRA KHALEED

D

Jazra kHaleeD πΑρΟυςιΑςΗ ΓιΑ τΟ ςυνέδριΟ «SYn-enerGY»

SYN_ENERGY ESSAY

BY JAZRA KHALEED

Politische Dichtung gibt es nicht. Politische Dichtung gab es noch nie und wird es auch nie geben. Und zwar deshalb, weil es überhaupt keine Dichtung gibt, die nicht politisch ist. Es gibt keine Dichtung, die keine politische Handlung ist, so wie es ganz allgemein auch keine Handlung gibt, die nicht politisch ist, insbesondere, wenn man von einer öffentlichen Handlung oder von einer öffentlich geäußerten Rede spricht. Die iranisch-US-amerikanische Dichterin Solmaz Sharif schreibt: „Einer meiner Liebhaber sagte einmal zu mir: Du kannst nicht behaupten, dass jede Handlung politisch ist. Auf diese Weise verliert das Wort "politisch" seinen Sinn. Was findest du politisch an dem, was du jetzt gerade tust? Ich war gerade dabei, Geschirr zu spülen und ließ das Wasser laufen."

Δεν υπάρχει πολιτική ποίηση. Δεν υπήρξε ποτέ πολιτική ποίηση και δεν θα υπάρξει ποτέ πολιτική ποίηση. Κι αυτό διότι δεν υπάρχει ποίηση που να μην είναι πολιτική, δεν υπάρχει ποίηση που να μην είναι πολιτική πράξη, όπως, γενικότερα, δεν υπάρχει πράξη που να μην είναι πολιτική, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε μια δημόσια πράξη ή σε λόγο που αρθρώνεται δημόσια. Γράφει η Ιρανοαμερικανή ποιήτρια Solmaz Sharif: «Μου είπε ένας εραστής μου κάποτε: Δεν μπορείς να λες ότι κάθε πράξη είναι πολιτική. Με αυτόν τον τρόπο η λέξη ‘πολιτική’ χάνει το νόημά της. Τι το πολιτικό βρίσκεις σε αυτή τη στιγμή; Εκείνη την ώρα έπλενα τα πιάτα. Είχα αφήσει το νερό να τρέχει».

Political poetry does not exist. Political poetry has never existed, and it never will. This is because there is no poetry that is not political, no poetry that is not a political act, as there is generally no act that is not political, especially when it comes to acts performed or speech uttered in public. To quote Iranian-American poet Solmaz Sharif: “A lover once told me: You can’t say every single act is political. The word ‘political’ loses its meaning this way. What do you think is political about this moment? I was doing the dishes. I had left the tap running.”

Dass es keine kulturelle Äußerung gibt, die nicht zugleich politisch ist, liegt darüber hinaus daran, dass die Dichter*innen, genauso wie alle anderen, die in kapitalistischen Gesellschaften leben, bestimmte ethnische, klassen- und geschlechtsspezifische Merkmale aufweisen, die eindeutige gesellschaftliche Verhältnisse widerspiegeln. Mit anderen Worten: Hinter der Dichtung – wie hinter jeder Kunst – –stehen klassenspezifische Verhältnisse, existieren Hierarchien und Machtbeziehungen, gibt es materielle Interessen.

In Griechenland dienten nach 1974 „die Vertreter*innen der Kunst und Kultur“, darunter auch die Mehrzahl der Dichter*innen, getreu der Ideologie der nationalen Einheit, beteiligten sich an der Propagierung der Idee von der Aufhebung der Klassengesellschaft und trugen ihrerseits – im besten Fall, indem sie sich erst gar nicht dazu äußerten – zur Herrschaft von Sexismus und Rassismus sowie zur Exkulpation des Reichtums bei. Und der Staat zeigte sich erkenntlich, indem er ihnen eine öffentliche Plattform und (staatliche) Gelder zur Verfügung stellte, während ihnen der

46

Δεν υπάρχει πολιτιστική έκφραση που να μην είναι συνάμα και πολιτική για τον επιπλέον λόγο ότι οι ποιητές και οι ποιήτριες, όπως όλοι όσοι ζουμε στις καπιταλιστικές κοινωνίες, φέρουν συγκεκριμένα ταξικά, έμφυλα και φυλετικά χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε ξεκάθαρες κοινωνικές σχέσεις. Με άλλα λόγια, πίσω από την ποίηση, όπως πίσω από κάθε τέχνη, υπάρχουν ταξικές σχέσεις, υπάρχουν ιεραρχικές σχέσεις και σχέσεις εξουσίας, υπάρχουν υλικά συμφέροντα. Στην Ελλάδα από το 1974 και ύστερα «οι άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού», ανάμεσά τους και η πλειοψηφία των ποιητών και ποιητριών, υπηρέτησαν πιστά την ιδεολογία της εθνικής ενότητας και συνέβαλαν –ή στην καλύτερη περίπτωση σιώπησαν απέναντι– στην κυριαρχία του σεξισμού και του ρατσισμού, στην απενοχοποίηση του πλούτου, προπαγάνδισαν την ιδέα της κατάργησης των τάξεων. Και το κράτος τούς αντάμειψε δίνοντάς τους δημόσιο βήμα και (κρατικό) χρήμα, ενώ από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο ιδιωτικός τομέας τούς προσέφερε έσοδα και προβολή.

Every act of cultural expression is also political for the added reason that men and women poets, like any one of us living in capitalist societies, have specific characteristics regarding class, gender and race, which in turn correspond to clear social relationships. In other words, poetry, like any other expression of art, harbours relations of hierarchy and authority and material interest.

In Greece, since 1974, the people in the “arts and culture world”, the majority of poets among them, faithfully served the ideology of social unity and contributed – actively or, at best, by keeping their silence – to the prevalence of sexism and racism and to the legitimisation of wealth accumulation. They spread propaganda against social class division. And governments rewarded them with the public spotlight and (government) funds, while the private sector provided income and promotion since the early 90s.

What are things like today, though? Over the past years, there is an inflation of poetic speech: more and more poetry books are published, more and more poetic events organised, and poets are coming out of their shells. Most of them, of course, share a common racial and class background – the majority is white lower-middle class, the reason being quite simple: those

46

D private Sektor seit Anfang der 1990er-Jahre Einkünfte und Vermarktungsmöglichkeiten bot.

Wie sieht die Lage aber heute aus? In den letzten Jahren ist in Griechenland ein inflationärer dichterischer Diskurs zu beobachten: Lyrikbände erscheinen zuhauf, es finden vermehrt Lyriklesungen statt, die Dichter*innen kriechen aus ihrem Schneckenhaus. Die meisten von ihnen weisen freilich ganz bestimmte Merkmale in Bezug auf Klassenzugehörigkeit und Hautfarbe, in der Mehrzahl handelt es sich um weiße Kleinbürger. Der Grund liegt auf der Hand: Wer nicht über ein gewisses (bedeutendes) Kapital verfügt, hat nur geringe Chancen, seine Gedichte in einem Verlag herauszubringen, da die meisten Verlagshäuser den Autor*innen für den Druck eines Lyrikbandes ein paar Tausend Euro in Rechnung stellen. Im besten Fall geben sich manche Verlage damit zufrieden, wenn die Dichter*innen „nur“ die Produktions- und Druckkosten ihres Buches selbst übernehmen. Logischerweise findet man aufgrund der sich gegenseitig bedingenden Bezahlung und Herausgabe nur die Werke derer in den Verkaufsregalen der Buchläden, die über die Möglichkeit verfügen, das Geld für die Publikation aufzubringen. (Hier sei angemerkt, dass man für das literarische und verlegerische Establishment erst dann beginnt, als „Dichter“ oder „Dichterin“ zu existieren, wenn man zumindest einen Lyrikband veröffentlicht hat.) Auf diese ökonomische Grundlage, auf dieses materielle Verhältnis stützt sich die Produktion und Reproduktion des herrschenden Diskurses.

Gleichzeitig trägt eine Reihe von Literaturzeitschriften, Websites und Literaturbeilagen von Tageszeitungen zur Aufrechterhaltung des besagten Status quo bei. Durch den von ihnen produzierten Diskurs propagieren sie bewusst die Moral, die Ästhetik und die Ideologie der herrschenden Klasse, setzen ihre Auffassungen darüber durch, was Dichtung sei, welche Formen sie aufweisen müsse und mit welchen Fragen sie sich zu beschäftigen habe, und diktieren die Art und Weise, wie Dichtung produziert, distribuiert und präsentiert wird. All das geschieht unter dem Deckmantel einer vermeintlich unpolitischen Haltung, die auf hinterhältige Weise immer stärker an Boden gewinnt: Die Dichtung, so

47

H

E

Τι γίνεται όμως σήμερα; Τα τελευταία χρόνια, παρατηρούμε στην Ελλάδα έναν πληθωρισμό ποιητικού λόγου: οι ποιητικές συλλογές πολλαπλασιάζονται, οι ποιητικές εκδηλώσεις αυξάνονται, οι ποιητές και οι ποιήτριες βγαίνουν από τα καβούκια τους. Βέβαια, οι περισσότεροι από αυτούς έχουν συγκεκριμένα ταξικά και φυλετικά χαρακτηριστικά, είναι στην πλειοψηφία τους λευκοί μικροαστοί. Ο λόγος είναι απλός: Όποιος δεν διαθέτει κάποιο (σημαντικό) κεφάλαιο έχει πολύ λίγες πιθανότητες να εκδώσει τα ποιήματά του σε κάποιον εκδοτικό οίκο, καθώς οι περισσότεροι ζητάνε μερικές χιλιάδες ευρώ προκειμένου να τυπώσουν μια ποιητική συλλογή. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, κάποιοι εκδοτικοί ζητάνε από τις ποιήτριες και τους ποιητές να πληρώσουν οι ίδιοι τα έξοδα παραγωγής και εκτύπωσης του βιβλίου τους. Όπως είναι λογικό, η συνθήκη πληρώνω-εκδίδομαι προφανώς φέρνει στα ράφια των βιβλιοπωλείων μόνο τα έργα όσων έχουν τη δυνατότητα να διαθέσουν τα χρήματα για να εκδοθούν. (Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι για το λογοτεχνικό και εκδοτικό κατεστημένο δεν λογίζεσαι «ποιητής» ή «ποιήτρια» αν δεν έχεις εκδώσει τουλάχιστον μία ποιητική συλλογή.) Σε αυτή την οικονομική βάση, σε αυτή την υλική σχέση στηρίζεται η παραγωγή και αναπαραγωγή του κυρίαρχου λόγου.

who lack the (considerable) capital have slim chances of having their poems properly published. Most publishers ask for some thousands of euros for a book. Best case scenario, they ask poets to pay for the production and printing of their books by themselves. Of course, the pay-as-you-publish method ensures that only the relatively well-off are able to hit the shelves as published poets. (We should clarify here that, to the literary and publishing establishment, you cannot qualify as a poet unless you’ve been published at least once.) Therefore, the production and perpetuation of dominant speech is based on economic and material relations.

Την ίδια στιγμή, μια σειρά από λογοτεχνικά περιοδικά, ιστοσελίδες και ένθετα εφημερίδων συντηρούν την εν λόγω συνθήκη. Μέσω του λόγου που παράγουν, προπαγανδίζουν συνειδητά την ηθική, την αισθητική και την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης, επιβάλλουν τις αντιλήψεις τους για το τι είναι ποίηση, ποιες πρέπει να είναι οι φόρμες και οι θεματικές της, υπαγορεύουν τον τρόπο με τον οποίο η ποίηση παράγεται, διανέμεται και παρουσιάζεται. Όλο αυτό επενδύεται με μια απολίτικη στάση, η οποία επιβάλλεται ύπουλα: η ποίηση, μας λένε, πρέπει να μένει μακριά από την πολιτική, για την ταξική πάλη βέβαια ούτε λόγος να γίνεται.

It should then come as no surprise that many Greek poets overtly or covertly support – through their work and actions – ruling ideas and ideologies, perpetuating the existing social and production relations. In short, they use material gain as their moral compass, and that’s one more reason why poetry in Greece largely remains an art of the petit-bourgeois, the deeply conservative, the stick-in-the-mud – as much in form as in content.

Επομένως, δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός ποιητών και ποιητριών στην Ελλάδα ανοικτά ή σιωπηλά στηρίζουν μέσα από το έργο και τις πράξεις τους ηγεμονικές ιδέες και ιδεολογίες και προπαγανδίζουν τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις και τις υπάρχουσες σχέσεις

At the same time, the very establishment is sustained by a number of literary magazines, websites and newspaper literary supplements. The speech they choose to print and publish spawns the values, aesthetics and ideology of the dominant class; it imposes their own views on what constitutes poetry and what this poetry’s forms and subjects should be; they dictate how poetry is produced, distributed and presented. The lot is lined with an apolitical stance, deviously imposed upon us: poetry, they preach, should abstain from politics – and please no one engage in talk of class conflict.

That’s how we got to a point where, even people who might write differently on grounds of their class, gender and/or racial background, or those who constantly get shit from a boss over their shoulder, still end up writing about the deep blue of the Aegean – you see, such is the fashion with the poetry sold in bookshops and published in literary magazines.

Poetry, on the other hand, was a cultural staple in the lives of

47

D sagt man uns, müsse sich von der Politik fernhalten; der Begriff des Klassenkampfs ist aus dem herrschenden Vokabular sogar ganz und gar verbannt worden.

Daher ist es kaum überraschend, dass eine große Zahl von Dichter*innen in Griechenland durch ihr Werk und ihre Handlungen offen oder stillschweigend hegemoniale Ideen und Ideologien stützen und die existierenden Gesellschafts- und Produktionsverhältnisse propagieren. Sie handeln, kurz gesagt, im Einklang mit ihren materiellen Interessen. Auch hierin ist schließlich ein Grund dafür zu sehen, warum die Dichtung in Griechenland – sowohl in formaler als auch in inhaltlicher Hinsicht ––in einem überwiegend kleinbürgerlich, zutiefst konservativ und rückwärtsgewandt geprägten Zustand verharrt.

Und so schreiben selbst all jene, die aufgrund ihrer ethnischen, klassen- und geschlechtsspezifischen Position etwas Anderes schreiben könnten, und auch diejenigen, denen tagtäglich von ihren Chefs übel mitgespielt wird, am Ende auch über das tiefe Blau der Ägäis, weil sie es, so oder so ähnlich formuliert, bereits in den Regalen der Buchhandlungen und in den Literaturzeitschriften vorfinden und lesen können.

Andererseits hatte jedoch die Dichtung seit Jahrhunderten in der Kultur und im Alltagsleben der Arbeiterklasse eine herausragende Stellung inne. Geburt und Tod, Hochzeiten und Begräbnisse, Zusammenkünfte und Feste waren Anlässe, bei denen die Proletarier Gedichte vortrugen und sangen, um ihren Gefühlen Ausdruck zu verleihen, um über ihre Erlebnisse zu sprechen, ihre Freuden und Leiden zu teilen, aber auch, um ohne Blutvergießen Konflikte beizulegen. Doch es war mehr als das. Die Dichtung war gewissermaßen ein Mittel kollektiver Aufwertung, eine Kunst, durch welche die Arbeiterklasse über sich selbst und ihre harte Realität sprechen konnte, durch welche sie die Mächtigen verspottete, den herrschenden Diskurs untergrub und parodierte, neue sprachliche Codes erfand und ausprobierte. Dieser Geist der Dichtung lebt heute im Rap weiter, in einer Kunstform also, die sich das multiethnische Proletariat in allen urbanen Zentren dieser Welt zu eigen gemacht hat.

48

H

E

παραγωγής. Εν ολίγοις, πράττουν σύμφωνα με τα υλικά τους συμφέροντα. Είναι και αυτός ένας από τους λόγους που η ποίηση στην Ελλάδα παραμένει στην πλειοψηφία της μικροαστική, βαθιά συντηρητική και οπισθοδρομική, τόσο από πλευράς φόρμας όσο και από πλευράς περιεχομένου.

the working class for a matter of centuries. The proletariat would recite and sing their poems to mark births, deaths, weddings and funerals, gatherings and celebrations; also to share their experiences, joys and sufferings, and even to solve their differences without taking to fisticuffs. But not just that. Poetry was a sort of collective elevation, an art the working class could use as a vehicle to tell of themselves and of their hard daily toil – mocking the powerful, parodying and undermining dominant speech, inventing and trying out new language codes. It is the very same spirit that lives on today in rap, an art form that has taken the proletariat under its wing in urban centres around the world.

Και κάπως έτσι ακόμα και όσες και όσοι θα μπορούσαν να γράψουν κάτι διαφορετικό λόγω της ταξικής, έμφυλης ή/και φυλετικής τους θέσης, όσες και όσοι στην καθημερινότητά τους τρώνε τα σκατά με το κουτάλι από τα αφεντικά που έχουν πάνω απ’ το κεφάλι τους, καταλήγουν να γράφουν για το βαθύ γαλάζιο του Αιγαίου, επειδή κάτι τέτοιο, και άλλα παρόμοια, διαβάζουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων και στα λογοτεχνικά περιοδικά. Από την άλλη, η ποίηση κατείχε για αιώνες περίοπτη θέση στην κουλτούρα και την καθημερινή ζωή της εργατικής τάξης. Σε γεννήσεις και θανάτους, γάμους και κηδείες, σε κάθε λογής συνάξεις και γιορτές, οι προλετάριοι απήγγελλαν και τραγουδούσαν ποίηση για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να μιλήσουν για τα βιώματά τους, να μοιραστούν τις χαρές και τα βάσανά τους και, αρκετές φορές, για να λύσουν τις διαφορές τους χωρίς να ανοίξει ρουθούνι. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Η ποίηση ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα μέσο συλλογικής ανατίμησης, μια τέχνη μέσω της οποίας η εργατική τάξη μιλούσε για τον εαυτό της και τη σκληρή καθημερινότητά της, περιγελούσε τους ισχυρούς, παρωδούσε και υπέσκαπτε τον κυρίαρχο λόγο, εφεύρισκε και δοκίμαζε νέους γλωσσικούς κώδικες. Αυτό το πνεύμα της ποίησης ζει σήμερα στη ραπ, μια τέχνη που έχει αγκαλιάσει το πολυεθνικό προλεταριάτο παγκοσμίως σε όλα τα αστικά κέντρα. Σε μια συντηρητική, ρατσιστική και σεξιστική κοινωνία όπως η ελληνική, υπάρχουν ομάδες που αγωνίζονται ενάντια στον φασισμό, τον ρατσισμό και την πατριαρχία. Αυτόνομες αντιφασιστικές, προλεταριακές και φεμινιστικές ομάδες που εκδίδουν περιοδικά και βιβλία, οργανώνουν διαδηλώσεις, κολλούν αφίσες στους τοίχους. Η ποίηση μπορεί να είναι κομμάτι του λόγου που παράγουν αυτές οι ομάδες.

In a country as conservative, racist and sexist as Greece, some collectives are still fighting against fascism, racism and patriarchy. Autonomous antifa, proletarian and feminist groups that publish books and magazines and organise demonstrations and paste up posters on the streets. Poetry can be the part of the speech produced by such groups.

Actually, poetry has always been the voice of the poor and the oppressed, always been a part of their class history and culture; at the same time, a means to utter their counter-argument against the language of power. Audre Lorde explains why: “Of all the art forms, poetry is the most economical. It is the one which is the most secret, which requires the least physical labor, the least material, and the one which can be done between shifts, in the hospital pantry, on the subway, and on scraps of surplus paper.”

Poetry is an aid for us to recognise today’s battles against racism, sexism and homophobia as in continuity with the dissidence of the past. We can draw inspiration from the struggle of the Italian working class in the 1970s, as described by Nanni Balestrini, and that of the black proletariat in the 60s and 70s as sung by Nikki Giovanni, The Last Poets, The Watts Prophets and the first rappers. From the strength and disobedience of Australian Aborigines the likes of Lionel Fogarty and Mudrooroo. From the courage and the militant spirit of black lesbians like Pat Parker and Cheryl Clarke. Let’s find our inspiration in how the East German avant-

48

D In einer konservativen, rassistischen und sexistischen Gesellschaft wie der griechischen gibt es Gruppen, die gegen Faschismus, Rassismus und das Patriarchat kämpfen. Es gibt autonome antifaschistische, proletarische und feministische Gruppen, die Zeitschriften und Bücher herausbringen, Veranstaltungen organisieren oder Plakate an Wände kleben. Die Dichtung kann ein Teil des Diskurses sein, den diese Zusammenhänge erzeugen.

In Wirklichkeit war die Dichtung seit jeher die Stimme der Armen und Unterdrückten, sie war schon immer fester Bestandteil ihrer Klassengeschichte und Kultur und gleichzeitig ein Werkzeug, um der Sprache der Macht kollektiv einen Gegen-Diskurs entgegenzuhalten. Denn „von allen Formen der Kunst“, heißt es bei der Lyrikerin Audre Lorde, „ist die Dichtung die sparsamste. Sie ist die stillste und verborgenste, diejenige, die die wenigsten materiellen Mittel erfordert, eine Kunst, die zwischen den Arbeitsschichten, in den Küchen der Krankenhäuser, in der Metro erzeugt und auf einfachen Papierschnipseln niedergeschrieben werden kann.“ Die Dichtung hilft uns, die Kämpfe, die heute gegen Rassismus, Sexismus und Homophobie geführt werden, als Fortsetzung der Widerstandsbewegungen der Vergangenheit zu verstehen. Wir können uns von den Kämpfen der italienischen Arbeiterklasse in den 1970er Jahren, wie sie Nanni Balestrini beschrieben hat, inspirieren lassen; oder auch von den Kämpfen des schwarzen Proletariats in den 1960er und 1970er Jahren, wie sie von Nikki Giovanni, den The Last Poets, den The Watts Prophets und den ersten Rappern geschildert worden sind; von der Kraft und dem widerspenstigen Geist der australischen Aborigines, wie wir ihnen in Gestalt eines Lionel Fogarty und eine Mudrooroo begegnen; vom Mut und Kampfeswillen der US-amerikanischen schwarzen Lesben wie Pat Parker und Cheryl Clarke. Wir können uns von der Art und Weise inspirieren lassen, wie sich in den 1970er und 1980er Jahren die ostdeutsche Avantgardebewegung mit dem herrschenden Diskurs überwarf, die diesen tragenden sprachlichen und syntaktischen Regeln untergrub und stattdessen den sprachlichen Experimenten, der Polysemie und Ironie den Vorzug gab.

49

H

E

Στην πραγματικότητα, η ποίηση ήταν πάντοτε η φωνή των φτωχών και των καταπιεσμένων, ήταν πάντοτε κομμάτι της ταξικής τους ιστορίας και κουλτούρας και ταυτόχρονα ένα εργαλείο για να προτάξουν συλλογικά έναν αντι-λόγο στη γλώσσα της εξουσίας. Επειδή, «από όλες τις μορφές τέχνης», για να παραθέσω την ποιήτρια Audre Lorde, «η ποίηση είναι η πιο οικονομημένη. Είναι η πιο μυστική, αυτή που απαιτεί τα λιγότερα υλικά μέσα, μια τέχνη που μπορεί να παραχθεί ανάμεσα στις βάρδιες, στις κουζίνες των νοσοκομείων, στο μετρό, μπορεί να γραφτεί πάνω σε κομμάτια χαρτιού.»

garde took arms against the dominant speech by undermining the rules of language and syntax, exchanging them for verbal experimentation, polysemy and sarcasm.

Η ποίηση μάς βοηθά να κατανοήσουμε τις μάχες του σήμερα ενάντια στον ρατσισμό, τον σεξισμό και την ομοφοβία ως συνέχεια των αρνήσεων του παρελθόντος. Μπορούμε να εμπνευστούμε από τους αγώνες της ιταλικής εργατικής τάξης τη δεκαετία του 1970 όπως τους περιέγραψε ο Nanni Balestrini. Από τις μάχες του μαύρου προλεταριάτου τη δεκαετία του 1960 και του 1970 όπως τις διηγήθηκαν η Nikki Giovanni, οι The Last Poets, οι The Watts Prophets και οι πρώτοι ράπερ. Από τη δύναμη και το απείθαρχο πνεύμα των Αβοριγίνων της Αυστραλίας όπως ο Lionel Fogarty και ο Mudrooroo. Από το θάρρος και την αγωνιστικότητα των Αμερικανών μαύρων λεσβιών όπως η Pat Parker και η Cheryl Clarke. Μπορούμε να εμπνευστούμε από τον τρόπο που το αβανγκάρντ κίνημα της Ανατολικής Γερμανίας τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ήρθε σε ρήξη με τον κυρίαρχο λόγο υπονομεύοντας τους γλωσσικούς και συντακτικούς κανόνες και προκρίνοντας τους λεκτικούς πειραματισμούς, την πολυσημία και την ειρωνεία.

After all, poetry can be an effective weapon in the hands of those who seek to de-stabilise and de-legitimise the language of power, those who desire to topple the dominant narrative and tell of revolt, of victory and triumph against the powerful of the world.

In Kai Pohl’s words, poems can be “clever attacks against linguistic decline […] antitheses, where ‘reality as hell’ is not forced to extinction.”1

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Η ποίηση μπορεί λοιπόν να είναι πολύτιμο όπλο στα χέρια όσων επιδιώκουν να αποσταθεροποιήσουν και να απονομιμοποιήσουν τον λόγο της εξουσίας, όσων επιθυμούν να αντιστρέψουν και να ανατρέψουν τις κυρίαρχες αφηγήσεις και να διηγηθούν ιστορίες αντίστασης και θριάμβων επί των ισχυρών. Όπως γράφει ο Kai Pohl, τα ποιήματα μπορεί να είναι «έξυπνες επιθέσεις ενάντια στον γλωσσικό ξεπεσμό […] αντιθέσεις, στις οποίες η ‘πραγματικότητα σαν κόλαση’ δεν αναγκάζεται σε εξαφάνιση».1 1

kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung […] Antithesen, in denen die “Wirklichkeit als Hölle” nicht zum Verschwinden gebracht wird.

1

kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung […] Antithesen, in denen die “Wirklichkeit als Hölle” nicht zum Verschwinden gebracht wird.

49

D Die Dichtung kann also ein wirksames Mittel in den Händen all derer sein, die darauf aus sind, den Diskurs der Macht zu destabilisieren und zu delegitimieren, all derer, welche die herrschenden Narrative ins Gegenteil verkehren und umstürzen und stattdessen Geschichten des Widerstands gegen und des Triumphs über die Mächtigen erzählen wollen. Schließlich können Gedichte in Anlehnung an Kai Pohl auch Folgendes sein: auch „Kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung (...), Antithesen, in denen die Wirklichkeit als Hölle nicht zum Verschwinden gebracht wird.“

Aus dem Griechischen übersetzt von Michaela Prinzinger

H

E

DIE ZERSTÖRTEN NEGLIGÉS DER DICHTUNG VON KYOKO KISHIDA

D

πΟιΗςΗ κΑι πΟλιτικΗ ΚύοΚο Κίσίντα

POETRY AND POLITICS

BY KYOKO KISHIDA

Ich sehe Wörter, die über jeden akzeptierten Sinn hinausreichen So drücke ich meine Träume aus ...

Lional Fogarty, Tired of Writing

Βλέπω λέξεις πέρα από κάθε αποδεκτό νόημα κι έτσι εκφράζω τα δικά μου όνειρα…

Lionel fogarty, «κουράστηκα να γράφω»/«Tired of Writing»

I see words beyond any acceptable meaning And this is how I express my dreaming…

Lionel Fogarty, “Tired of Writing”

Vor ein paar Jahren traf in der Mailbox der Halbjahreszeitschrift für Lyrik Teflon, deren Redaktion ich angehöre, folgende Nachricht eines „wohlgesonnenen Lesers“ ein:

Πριν από κάποια χρόνια, στο μέιλ του εξαμηνιαίου ποιητικού περιοδικού Τεφλόν, στου οποίου τη συντακτική ομάδα συμμετέχω, έφτασε το παρακάτω μήνυμα από έναν «φίλο» του περιοδικού:

Some years ago, I received the following email in my capacity as member of the editorial team of Teflon, our bi-annual poetry review.

„[…] Ich hoffe, es dauert nicht mehr lange, bis Sie sich dazu entschließen, Ihre Auswahl- und Publikationskriterien neu zu überdenken. Damit will ich folgendes sagen: Wenn Sie überwiegend an politischer Dichtung interessiert sind, ist es vielleicht sinnvoll, sich folgende Fragen zu stellen: Was macht einen Text zu einem politischen Gedicht und nicht einfach nur zu einem politischen Protest, einer Anklage, einer bloßen Aneinanderreihung negativer Erlebnisse oder einer Widerstandserklärung? (Die Versform, die Metaphorik und die Bildsprache allein sind keine hinreichenden Kriterien, da sie beispielsweise auch in Marschliedern, in Manifesten und Moralpredigten zum Einsatz kommen.) Wenn etwa ein Solon, ein Brecht oder ein Anagnostakis gerade aufgrund ihrer politischen Dichtung hohe Anerkennung genießen, dann deshalb, weil ihre Texte in erster Linie Gedichte waren (und nicht andere, politikbezogene Textsorten). Die Frage ist alles andere als strikt "ästhetisch". Ganz im Gegenteil, wenn man das Thema "Kunst" kurz mal hinten anstellt, erweist sie sich aus dem entgegengesetzten Blickwinkel als umso brennender. Die Ästhetisierung der Politik ist nur ein paar Schritte von der Neutralisierung der Politik entfernt. Nur wenn die politische "Botschaft" mit eindeutig künstlerischen Mitteln erzeugt wird, sprich auf die Gesetze (und Regeln) der Kunst zurückgreift, um sich Ausdruck zu verschaffen, gibt es eine gewisse Hoffnung, dass sie politische Wirksamkeit entfaltet.“

[…] Εύχομαι να πλησιάζει η στιγμή που ενδεχομένως θα θελήσετε να επανεπισκεφθείτε τα κριτήρια επιλογής και δημοσίευσης. Εννοώ πως, δεδομένου ότι, σε μεγάλο βαθμό, σας ενδιαφέρει η πολιτική ποίηση, ίσως να έχει νόημα να τεθούν ερωτήματα όπως: τι καθιστά ένα κείμενο πολιτικό ποίημα, και όχι απλή πολιτική διαμαρτυρία ή καταγγελία ή απαρίθμηση αρνητικών βιωμάτων και διακήρυξη αντίστασης; (Η στιχοθεσία, ο μεταφορικός λόγος, και η εικονοποιία δεν συνιστούν επαρκή κριτήρια, μιας κι απαντούν εξίσου, π.χ., στα εμβατήρια, τα μανιφέστα, και τα κηρύγματα, αντιστοίχως.) Γιατί –φερειπείν– αν ο Σόλων ή ο Μπρεχτ ή ο Αναγνωστάκης διακρίθηκαν στην πολιτική ποίηση, ήταν επειδή τα κείμενά τους ήταν πρώτα ποιήματα (και όχι άλλου είδους κείμενα σχετικά με την πολιτική).

[…] I wish the time is near when you may consider revisiting your criteria for choosing and publishing poetry. What I mean is that, provided you are quite interested in political poetry, it might be useful to ask questions like what makes a text a political poem, as opposed to a simple political protest or recounting of negative experiences or a declaration of opposition. (Writing in verse, metaphor and imagery are not sufficient criteria, as they are also used, for instance, in marches, manifestoes and sermons, respectively). For, say, Solon, Brecht or Anagnostakis excelled as political poets exactly because their texts were poems first (as opposed to any other sorts of texts on politics).

51

Το ερώτημα, κάθε άλλο παρά αυστηρά «αισθητικό» είναι. Ίσα ίσα, αφήνοντας το ζήτημα της «τέχνης» στην άκρη για λίγο, η αντίθετη οπτική γωνία το αναδεικνύει ως ακόμη πιο φλέγον. Η αισθητικοποίηση, δηλαδή, της πολιτικής, λίγα βήματα απέχει από την εξουδετέρωση της πολιτικής. Μόνον εάν το πολιτικό «μήνυμα» πλαστεί με καλλιτεχνικώς εναργείς τρόπους, χρησιμοποιήσει δηλαδή τους νόμους (τους κανόνες) της ίδιας της τέχνης για να εκφραστεί, έχει κάποια ελπίδα να δημιουργήσει κάτι πολιτικώς δραστικό. Σε μια πρώτη, αθώα και καλοπροαίρετη ανάγνωση, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως ο εν λόγω αναγνώστης κόπτεται για την πολιτική, μιας και ανησυχεί πως οι λάθος συγγραφικοί χειρισμοί θα

The question is anything but purely “aesthetical”. On the contrary – if we put “art” aside for a while – the opposite view makes it seem even more urgent. I mean, aestheticizing politics is almost neutralising politics. Only if the political “message” is shaped using crystal-clear artistic style – that is, using the laws (the rules) of the art proper to express oneself – can there be any hope of creating a politically effective work.

At first sight and adopting a well-meaning approach, we could think our reader is indeed concerned about politics, since they worry lest the wrong writing choices might eventually neutralise it. Reading again, though, we can’t help but notice that reference is made to “crystal-clear artistic style”, artistic “laws” and “rules” meant to safeguard aesthetic quality and political effectiveness.

When I realised that, I instantly thought of something we wrote

51

D In einer ersten, unschuldigen und gutwilligen Lektüre könnten wir denken, dass sich der besagte Leser mächtig für die Politik ins Zeug legt, scheint er doch ernsthaft darüber besorgt zu sein, dass die falschen schriftstellerischen Manöver die Neutralisierung des Politischen hervorrufen könnten. Bei einer abermaligen Lektüre können wir jedoch nicht umhin, als zu konstatieren, dass hier allen voran Bezüge zu „eindeutig künstlerischen Mitteln“ sowie zu den „Gesetze“ und "Regeln" der Kunst hergestellt werden, die es einzusetzen und anzuwenden gilt, wenn sowohl die ästhetische Qualität als auch die politische Effektivität sichergestellt werden soll. Dabei fällt mir unwillkürlich etwas ein, worauf wir bereits zu einem sehr frühen Zeitpunkt, im Editorial des 2009 erschienenen zweiten Heftes der Zeitschrift Teflon hingewiesen haben. „Teflon ist unser Lied. Wir singen. Für die Ohren der etablierten "Literaturkreise" und des verlegerischen Establishments ist es ein dissonantes Lied. Und das einfach deswegen, weil Teflon eine Zeitschrift ist, die sich auf einen kollektiven und partnerschaftlichen (und selbstverständlich auch auf einen selbst finanzierten) Ansatz stützt. […] Unserer Meinung nach ist es dem Lesepublikum vollkommen klar, dass wir jungen, unabhängigen Stimmen und neuen Themen ein Forum bieten wollen, ohne zugleich den Dialog mit der Tradition abreißen zu lassen. Wir wollen mit frischen Lesarten experimentieren, uns auf die Suche nach dem extremen sprachlichen Ausdruck begeben, nach der von der Norm abweichenden lyrischen Sprache, nach der Wiederaneignung von Wörtern, die man uns gestohlen hat. Dem westlich geprägten Kanon und dessen Entstehungsbedingungen stehen wir dabei mit kritischer Skepsis gegenüber, stattdessen wollen wir unsere Fühler verstärkt nach der – uns weitgehend noch unbekannten – unverfälschten kulturellen Kraft ausstrecken, die außerhalb des Kanons liegen kann. (...)“ Wer sind eigentlich diejenigen, die die "Gesetze" und "Regeln" bestimmen, auf die sich der Leser bezieht? Und wessen Interessen, wessen klassen- und geschlechtsspezifischer Position dienen diese "Gesetze" und "Regeln"? Die Antwort liegt auf der Hand:

52

H

E

προκαλέσουν την εξουδετέρωσή της. Διαβάζοντας ξανά όμως δεν μπορούμε παρά να σταθούμε στο γεγονός πως γίνεται αναφορά σε «καλλιτεχνικώς εναργείς τρόπους», σε «νόμους» και «κανόνες» της τέχνης που διασφαλίζουν τόσο την αισθητική ποιότητα όσο και την πολιτική αποτελεσματικότητα. Αυτόματα η σκέψη μου πάει σε κάτι που γράψαμε πολύ νωρίς, στο εντιτόριαλ του τεύχους 2, το 2009:

very early on in our journey, as part of the editorial to our second issue in 2009:

Το Τεφλόν είναι το δικό μας τραγούδι. Τραγουδάμε. Είναι ένα τραγούδι παράφωνο για τα αυτιά των «λογοτεχνικών κύκλων», του εκδοτικού κατεστημένου. Και αυτό γιατί το Τεφλόν είναι ένα περιοδικό που βασίζεται στη συλλογικότητα και τη συντροφικότητα (και την αυτοχρηματοδότηση βεβαίως!). […] Πιστεύουμε ότι είναι ξεκάθαρο στο αναγνωστικό κοινό πως φιλοδοξούμε να αποτελέσουμε βήμα για νέες ανεξάρτητες φωνές και νέα θέματα αλλά και να συνομιλήσουμε με την παράδοση επιχειρώντας φρέσκες αναγνώσεις, αναζητώντας τον ακραίο λόγο, την εκτροπή της ποιητικής γλώσσας, την επανοικειοποίηση των λέξεων που μας έχουν κλέψει –προβληματιζόμενοι σχετικά με τον Δυτικό Κανόνα, τις συνθήκες που τον διαμόρφωσαν και την, άγνωστη στο μεγαλύτερο μέρος της σε μας, ανόθευτη πολιτιστική δύναμη που μπορεί να βρίσκεται εκτός του […]. Ποιος, ή καλύτερα ποιοι, ορίζουν τους ‘νόμους’ και τους ‘κανόνες’ που αναφέρει ο αναγνώστης; Και ποιων τα συμφέροντα, ποιων την ταξική και έμφυλη θέση εξυπηρετούν αυτοί οι ‘νόμοι’ και οι ‘κανόνες’; Η απάντηση είναι προφανής: Των λευκών αρσενικών (μικρο)αστών που με την έπαρση που τους δίνει η θέση τους στο εκδοτικό κατεστημένο και στην κοινωνία υπαγορεύουν τι είναι ποίηση και τι όχι. Ως συντακτική ομάδα αρνούμαστε να δεχτούμε τις σκέψεις ενός διανοούμενου ως πολυτιμότερες αυτών ενός αστέγου, ενός βιβλιοϋπαλλήλου ή ενός μπλόγκερ. Αισθανόμαστε εξίσου μακριά από δόγματα που επιβάλλουν πως το έργο τέχνης οφείλει να έχει κοινωνικό περιεχόμενο, όσο κι από τον στείρο ερμητισμό που θέλει τη λογοτεχνία έξω και πάνω από την πολιτική. Η γλώσσα είναι εξ ορισμού πολιτική. Η επιρροή της ιδεολογίας πάνω στη γλώσσα δεν είναι απόλυτη, έχει να κάνει με συγκεκριμένους κώδικες και νόρμες

Teflon is our own song. We sing. And our song is a cacophony to the ears of the “literary circles” and the publishing establishment. For Teflon is a poetry review based on collectiveness and companionship (let’s not forget self-funding, too!). […] We believe it’s quite clear to our readership that we aspire to give voice to independent voices and new subjects, but also engage in dialogue with tradition and venture fresh readings as we seek to create extreme speech, deviate poetic language, refamiliarize ourselves with words taken from us – all the while sharing our concerns about the Western Canon, the conditions under which it was shaped, and the largely unknown, pure cultural power that may lie in its margin […].

Which person – or, better, which caste – defines the laws and rules mentioned by our reader? Whose interests, whose class and gender do such laws and rules serve? There’s an answer to that, and it’s quite obvious: white, (lower-) middle-class males, who, capitalising on the arrogance afforded them by their position in the publishing establishment and society in general, dictate what can and cannot qualify as poetry.

As an editorial team, we refuse to prioritise the thoughts of an intellectual against those of a homeless person, a book clerk or a blogger. We feel as far from dogmatic views that a work of art must have a social dimension to it as from the stale notion that literature must occupy a space above and beyond politics. Language is political by default. The influence of ideology on language is dynamic, and it depends on specific codes and norms established by the dominant mentality. Unavoidably, one has to explore the connection between language and power and, by extension, between literature and society.

We are born. We utter sounds, articulate syllables, learn words, put together sentences, we think, turn thought into words, we communicate. A simple daily exchange. Simple and pure. We

52

D den Interessen und Positionen der weißen, männlichen (klein-) bürgerlichen Subjekte, die mit dem Hochmut, den ihnen ihre Stellung im verlegerischen Establishment und in der Gesellschaft verleiht, diktieren, was Dichtung ist und was nicht.

Als Redaktionskollektiv lehnen wir es ab, die Gedanken eines Intellektuellen als wertvoller zu erachten als die eines Obdachlosen, eines Angestellten in einem Buchladen oder eines Bloggers.

Wir fühlen uns gleichermaßen weit entfernt von dogmatischen Forderungen nach der gesellschaftlichen Relevanz des Kunstwerks wie von einem sterilen Hermetismus, für den die Literatur außerhalb und über der Politik zu stehen hat. Die Sprache ist per definitionem politisch. Der Einfluss der Ideologie auf die Sprache ist nicht absolut, sondern hat mit konkreten Codes und Normen des herrschenden Denkens zu tun. Die obigen Überlegungen lenken die Auseinandersetzung mit unserem Thema unausweichlich auf das Verhältnis von Sprache und Macht und in der Folge auf die Beziehung zwischen Literatur und Gesellschaft.

Wir werden geboren. Wir bringen Laute hervor, wir artikulieren Silben, wir lernen Wörter, wir bilden Sätze, wir denken, wir wandeln Gedanken in Sprache um, wir kommunizieren. Das sind einfache, alltägliche Dinge; rein und unschuldig. Wir produzieren einen Diskurs, wir richten das Wort an Frau Soundso oder Herrn Soundso, wir werden zu Empfängerinnen von Sprache und umgekehrt. Wir erzählen uns Neues und Altbekanntes, wir tauschen uns über unsere Meinungen aus, wir erzählen Geschichten von Früher und Später, wir tragen Dispute aus, wir missverstehen uns, wir fluchen, wir vertragen uns wieder, wir bringen Ideen zum Ausdruck, wir suchen Rechtfertigungen, wir machen Vorschläge. Schließlich führen wir zu den verschiedensten inoffiziellen oder offiziellen Anlässen alle möglichen Argumente und Gegenargumente ins Feld. Dabei ignorieren wir oft, dass jede unserer sprachlichen Performanzen eine gesellschaftliche Handlung ist.

Und jede unserer Handlungen ist potenziell ein dichterischer Akt. Doch wem gehört die Rede, die wir artikulieren?

Unablässig geht die Sprachpolizei auf Patrouille, mit dem Auftrag,

53

H

E

της κυρίαρχης σκέψης. Τα παραπάνω οδηγούν αναπόφευκτα την πραγμάτευση του θέματός μας στη σχέση της γλώσσας με την εξουσία και κατά προέκταση της λογοτεχνίας με την κοινωνία.

produce speech we address to this or that person, we are spoken back to, and so forth. We share our news and memories, exchange opinions, tell stories of present, past and future, we argue, get into misunderstandings, swear, make up, express ideas, justify, suggest. We build whole arguments and what-have-you in a multitude of formal and informal occasions. In doing so, we often ignore that our every utterance is a social act, and our every act may well become poetry.

Γεννιόμαστε. Εκφέρουμε φθόγγους, αρθρώνουμε συλλαβές, μαθαίνουμε λέξεις, σκαρώνουμε προτάσεις, σκεφτόμαστε, κάνουμε τη σκέψη λόγο, επικοινωνούμε. Απλά καθημερινά πράγματα. Αγνά και παρθένα. Παράγουμε λόγο, τον απευθύνουμε στη δείνα ή στον δείνα, γινόμαστε αποδέκτριες λόγου και τούμπαλιν. Λέμε τα νέα μας και τα παλιά μας, ανταλλάσσουμε απόψεις, αφηγούμαστε ιστορίες του πριν και του μετά, λογομαχούμε, παρεξηγούμαστε, βρίζουμε, τα βρίσκουμε, εκφράζουμε ιδέες, δικαιολογούμε, προτείνουμε. Επιχειρηματολογούμε και όλα τα συναφή και τ’ αντίθετα σε ποικίλες περιστάσεις ανεπίσημης ή επίσημης χροιάς. Συχνά, αγνοώντας ότι κάθε μας γλωσσική επιτέλεση είναι μια πράξη κοινωνική. Και κάθε μας πράξη είναι εν δυνάμει ποίηση. Σε ποιον ανήκει όμως ο λόγος που αρθρώνουμε; Μέσα στη γλώσσα περιπολεί η αστυνομία με αποστολή να πατάξει κάθε αντι-λόγο, να καταστείλει την ανυποταξία των λέξεων, να μπουζουριάσει τις μετανάστριες λέξεις, εκείνες που μετοίκησαν στη γλώσσα από μέρη λιγότερο ή περισσότερο μακρινά. Η εξουσία, λοιπόν, έχει αναθέσει στη γλώσσα τη φροντίδα να διαφυλάξει την τάξη και την κοινωνική ειρήνη, το καθήκον να μεταδίδει τα μηνύματά της και να εκφράζει τις σκέψεις της, ένα διαρκές ψέμα που επιβάλλεται ως καθολική αλήθεια. Πρόκειται για μια γλώσσα φορέα του λόγου των αφεντικών. Μια γλώσσα νοθευμένη. Μια γλώσσα πατριαρχική, σεξιστική, ρατσιστική. Μια γλώσσα αιχμάλωτη των ΜΜΕ, του εκπαιδευτικού συστήματος, της γραφειοκρατίας, του συντηριτισμού, των δημοσιογράφων, των πολιτικών, των εχόντων. Μια γλώσσα που παραμορφώνει εξωραϊστικά –ή καλύτερα αντιστρέφει– την πραγματικότητα. Μια γλώσσα μέσο χειραγώγησης, πλύσης εγκεφάλου, αποχαύνωσης, αδιαφάνειας, διαπλοκής, προπαγάνδας, προσηλυτισμού, ελιτισμού. Μια γλώσσα οικονομικής συναλλαγής και αποφοράς κέρδους.

Who, though, owns our speech?

There is a secret police in language, missioned to suppress any counterargument, subdue the unruly words and nick the immigrant ones – those who have come from worlds far away.

Authority has made language the keeper of order and social peace, assigned it the duty to transmit its messages and express its thoughts, a continuous lie perpetuated as the universal truth.

This language serves as a vehicle for the language of the master. It’s impure – the language of patriarchy, sexism and racism.

It’s captive to the media, the educational system, to bureaucracy, conservativism, journalism, politics and wealth, providing vile embellishments to hide its obvious distortion of reality. It’s a language used to manipulate, brainwash, proselytise and stultify; a language destined to fight transparency and promote corruption, propaganda and elitism. A language reduced to financial exchange and accrual of profit.

In such a world, disillusioned and wake, the poet must and will fight back, drawing up her strategies and finding the methods.

According to Tom Lanoy in his poem Programma, published in Teflon issue 5, poetry mustn’t be stationary and uniform, but change colour in the mouth like a colourful gobstopper. There are, then, quite a few ways to fight back, all of them equally exciting: someone may choose to pour her once suppressed voice into traditional forms and make it heard – like hip-hop, the democratising force that returned poetry to the masses of marginalised youths around the world. Or, like the lesbian AfricanAmerican poets of the 70s, she may choose to alter language,

53

D jede Gegen-Rede zu unterbinden, den Ungehorsam der aufmüpfigen Wörter zu unterdrücken und die eingewanderten Worte und Begriffe, die es aus mehr oder weniger fernen Ländern in unsere Sprache verschlug, aus dem Verkehr zu ziehen und wegzusperren.

So hat also die Herrschaft die Sprache mit der Wahrung von Ordnung und sozialem Frieden beauftragt und ihr die Pflicht auferlegt, deren Botschaften zu verbreiten und deren Ideen zum Ausdruck zu verhelfen, und somit eine Dauerlüge in Umlauf zu setzen, die als allgemeine Wahrheit angesehen wird. Es handelt sich um eine Sprache, die als Diskursorgan der Führungsetagen dient. Eine gepanschte Sprache. Eine patriarchalische, sexistische, rassistische Sprache. Eine Sprache, die den Massenmedien, dem Bildungssystem, der Bürokratie, dem Konservativismus, den Journalisten, den Politikern, den Besitzenden hörig ist. Eine Sprache, welche die Realität beschönigend verzerrt, oder besser gesagt, in ihr Gegenteil verkehrt. Eine Sprache, die der Manipulation, der Gehirnwäsche, der Abstumpfung, der Intransparenz, dem Klüngel, der Propaganda, der Proselytenmacherei, dem Elitarismus dient. Eine Sprache des Finanzverkehrs und des Profitstrebens.

In einem solchen Umfeld muss die wachsame Dichterin zum Gegenangriff übergehen. Dafür steht ihr eine Vielfalt von Strategien und Möglichkeiten zur Verfügung. Wie auch Tom Lanoye im Gedicht Programma schreibt, das wir in Heft 5 veröffentlicht haben, soll die Dichtung nichts Statisches und Homogenes sein, sondern einem bunten Bonbon gleich, das im Mund zergeht, in allen Farben oszillieren. Es gibt also diverse Möglichkeiten des Gegenangriffs, zumal alle gleichermaßen faszinierend sind: So kann eine Dichterin etwa auf traditionelle Formen zurückgreifen, um ihre bislang zum Schweigen verurteilte Stimme hörbar zu machen, wie beispielsweise auf den Hip-Hop, der die Dichtung demokratisierte, da er Millionen marginalisierten Jugendlichen in der ganzen Welt eine Stimme verlieh; oder sie kann sich, wie es die lesbischen afroamerikanischen Lyrikerinnen in den 1970er Jahren vorexerziert haben, dafür entscheiden, Anti-Mythen und Anti-Symbole zu konstruieren, um sie den neo-kapitalistischen

54

H

E

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η αφυπνισμένη ποιήτρια οφείλει να περάσει στην αντεπίθεση. Οι στρατηγικές και οι τρόποι ποικίλλουν. Όπως γράφει και ο Tom Lanoys στο ποίημα «Πρόγραμμα» που δημοσιεύσαμε στο τεύχος 5, η ποίηση δεν πρέπει να είναι κάτι στατικό και ομοιογενές, αλλά σαν πολύχρωμη καραμέλα ν’ αλλάζει χρώματα μέσα στο στόμα. Ποικίλλουν, λοιπόν, οι τρόποι της αντεπίθεσης και όλοι μας συναρπάζουν εξίσου: μπορεί κάποια να επιλέξει παραδοσιακές φόρμες για να κάνει τη μέχρι τώρα αποσιωπημένη φωνή της ν’ ακουστεί, όπως λόγου χάρη το χιπ χοπ που εκδημοκρατίζει την ποίηση δίνοντας φωνή σε εκατομμύρια περιθωριοποιημένους νεολαίους ανά τον κόσμο, ή όπως οι λεσβίες Αφροαμερικανίδες ποιήτριες τη δεκαετία του ’70, μπορεί να επιλέξει να κατασκευάσει αντι-μύθους και αντι-σύμβολα έναντι στις νεοκαπιταλιστικές μυθολογίες των αστών, να επιλέξει να μεταστρέψει τη γλώσσα, να την εκτρέψει, να την απομυθοποιήσει, να την κουρελιάσει, να λιανίσει το συντακτικό, να ξεπαστρέψει την ορθογραφία, να χρησιμοποιήσει αργκό και διαλέκτους, παραπλανητικούς ελιγμούς και στοχευμένη αποσταθεροποίηση, να αρνηθεί την επικοινώνηση οποιουδήποτε νοήματος και να υπονομεύσει οποιαδήποτε έννοια ποιητικότητας, να κάψει και να αναδομήσει χτίζοντας νέα σημαινόμενα.

deviate it, topple it from its throne, rip it to shreds, butcher the syntax, do away with spelling, use slang and dialect, resort to deceptive manoeuvres and targeted destabilisation, negate all meaning and subvert any remaining poetic element and burn everything to the ground, only to rebuild with new meaning.

Θα κλείσω αυτή τη σύντομη σειρά σκέψεων και θέσεων με δύο μεταφρασμένα αποσπάσματα/τροφή για σκέψη που δημοσιεύτηκαν στο Τεφλόν: Η επιστήμη της ποίησης έχει να κάνει με την ποιητική όσο η κοσμολογία με την αισθητική, η ποιητική με την ποίηση όσο η οπτική με το βλέμμα. Αναγνωρίζω τα ποιήματα σαν έξυπνες επιθέσεις ενάντια στον λεκτικό ξεπεσμό, όχι σαν διανοητικές ασκήσεις ευεξίας. […] Τελικά, ένας ποιητής δεν είναι θεωρητικός ή ακόμα χειρότερα πολιτικός. Ένας ποιητής είναι εκτελεστής μιας πράξης, η οποία κάνει προσιτή με συγκεκριμένο τρόπο την πολυπλοκότητα του κόσμου.

Poetologie verhält sich zu Poetik wie Kosmologie zu Kosmetik, Poetik zu Poesie wie die Optik zum Sehen. Ich schätze Gedichte als kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung, nicht als intellektuelle Wohlfühlübungen.[...] Ein Dichter ist schließlich

Let me close this short collection of musings and opinions with some last lines for thought, previously published on Teflon: Η επιστήμη της ποίησης έχει να κάνει με την ποιητική όσο η κοσμολογία με την αισθητική, η ποιητική με την ποίηση όσο η οπτική με το βλέμμα. Αναγνωρίζω τα ποιήματα σαν έξυπνες επιθέσεις ενάντια στον λεκτικό ξεπεσμό, όχι σαν διανοητικές ασκήσεις ευεξίας. […] Τελικά, ένας ποιητής δεν είναι θεωρητικός ή ακόμα χειρότερα πολιτικός. Ένας ποιητής είναι εκτελεστής μιας πράξης, η οποία κάνει προσιτή με συγκεκριμένο τρόπο την πολυπλοκότητα του κόσμου.

Poetologie verhält sich zu Poetik wie Kosmologie zu Kosmetik, Poetik zu Poesie wie die Optik zum Sehen. Ich schätze Gedichte als kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung, nicht als intellektuelle Wohlfühlübungen.[...] Ein Dichter ist schließlich kein Theoretiker oder, schlimmstenfalls, Politiker. Ein Dichter ist Vollstrecker einer Praxis, welche die Komplexität der Welt auf besondere Weise zugänglich macht.

Kai Pohl, «Δώδεκα χαιρετισμοί από τη λέσχη για τη νοσηλευόμενη ποίηση» / «Zwölf Grußworte aus dem Klub zum betreuten Dichten» […] η εντολή προς ώρας είναι: φυγή. να πασπατεύεις λάμποντας από χαρά. να χύνεις δίχως πόνο. ν’ αφήνεις τη βεβαιότητα στους λογικούς.

3. μέσα σε μια ώρα ενθουσιάζεσαι με τον ατλαντικό και καπνίζεις. εγώ ουρλιάζω και χασμουριέμαι. πουθενά ένα χέρι στη φωτιά. πουθενά κάτι μη κατοικήσιμο. […] das gebot der stunde heißt: flucht. freudestrahlend fummeln. schmerzfrei spritzen. der wahnlosen gewißheit weichen.

54

D

H

E

Mythen der bürgerlichen Schichten entgegenzusetzen. Sie kann die Sprache völlig umkrempeln bzw. (analog z. B. zum Détournement der Situationisten) ihren überkommenen Zwecken entfremden; oder sie hat die Möglichkeit, die Sprache umzuleiten, sie zu entmystifizieren, zu zerfetzen, ihre Syntax zu zerhacken, ihre Orthographie außer Kraft zu setzen, Jargons und Dialekte einzusetzen, irreführende Manöver zu vollführen und zielgerichtete Destabilisierung zu betreiben; ferner kann sie die Beförderung jedweden Sinns verweigern und jedwedem Begriff von Poetizität den Boden unter den Füßen wegziehen; schließlich kann sie alles in Schutt und Asche legen und durch neue Signifikate wiederaufbauen.

kein Theoretiker oder, schlimmstenfalls, Politiker. Ein Dichter ist Vollstrecker einer Praxis, welche die Komplexität der Welt auf besondere Weise zugänglich macht.

3 in einer stunde schwärmst du vom atlantik und rauchst. ich schreie und gähne. nirgends eine hand im feuer. nirgends etwas unbewohnbares.

Kai Pohl, «Δώδεκα χαιρετισμοί από τη λέσχη για τη νοσηλευόμενη ποίηση» / «Zwölf Grußworte aus dem Klub zum betreuten Dichten»

Matthias BAADER Holst, «Κατεστραμμένα νεγκλιζέ»/«Zerstörte Negliges»

Ich schließe diese kurze Aufzählung von Gedanken und Thesen, mit zwei für Teflon übersetzten Textausschnitten, die zugleich eine hervorragende Nahrung zum Weiterdenken sind.

Poetologie verhält sich zu Poetik wie Kosmologie zu Kosmetik, Poetik zu Poesie wie die Optik zum Sehen. Ich schätze Gedichte als kluge Attacken gegen verbale Verwahrlosung, nicht als intellektuelle Wohlfühlübungen. [...] Ein Dichter ist schließlich kein Theoretiker oder, schlimmstenfalls, Politiker. Ein Dichter ist Vollstrecker einer Praxis, welche die Komplexität der Welt auf besondere Weise zugänglich macht.

[…] η εντολή προς ώρας είναι: φυγή. να πασπατεύεις λάμποντας από χαρά. να χύνεις δίχως πόνο. ν’ αφήνεις τη βεβαιότητα στους λογικούς.

Translation from Greek to English: Alkiaviadis Zalavras

3. μέσα σε μια ώρα ενθουσιάζεσαι με τον ατλαντικό και καπνίζεις. εγώ ουρλιάζω και χασμουριέμαι. πουθενά ένα χέρι στη φωτιά. πουθενά κάτι μη κατοικήσιμο. […] das gebot der stunde heißt: flucht. freudestrahlend fummeln. schmerzfrei spritzen. der wahnlosen gewißheit weichen.

3 in einer stunde schwärmst du vom atlantik und rauchst. ich schreie und gähne. nirgends eine hand im feuer. nirgends etwas unbewohnbares.

Matthias BAADER Holst, «Κατεστραμμένα νεγκλιζέ»/«Zerstörte Negliges»

Aus: Kai Pohl, «Zwölf Grußworte aus dem Klub zum betreuten Dichten» […]das gebot der stunde heißt: flucht. freudestrahlend fummeln. schmerzfrei spritzen. der wahnlosen gewißheit weichen.

3 in einer stunde schwärmst du vom atlantik und rauchst. ich schreie und gähne. nirgends eine hand im feuer. nirgends etwas unbewohnbares.

Matthias BAADER Holst, «Zerstörte Negligés»

Aus dem Griechischen übersetzt von Michaela Prinzinger

55

55

H

E

DIE UNTERGRUNDPRESSE VON KAI POHL

D

kai PoHl τΑ ΑντέρΓκρΑΟυντ έντυπΑ

THE UNDERGROUND PRESS

Die Dichterin zieht in den Krieg.

Sie kämpft mit so zierlichen Waffen.

Nicht sehr wahrscheinlich ihr Sieg.

Sie ist nicht zum Siegen geschaffen.1

Η ποιήτρια για τον πόλεμο κινεί. πολεμά με όπλα τόσο ευγενικά. Η νίκη της δεν είναι και τόσο πιθανή. δεν είναι φτιαγμένη να νικά.1

The poetess goes to war.

She fights with such delicate weapons.

Her victory is not very likely.

She was not made to be victorious.1/2

Dieser Vierzeiler von Christine Sohn ist der Einstieg in das Schwarzbuch der Lyrik 2016. Der Sammelband mit dem Titel Fünfzigtausend Anschläge war vielleicht ein dünner, aber immerhin ein Stock zwischen die Speichen eines bräsigen Getriebes; der Versuch, in eine Szene zu grätschen, der regelmäßig ein Mangel an engagierter, gesellschaftskritischer, politischer Literatur beschieden wird. Diese Beschwerde hat Alligatoah aka Lukas Strobel vor drei Jahren musikalisch abgefertigt, und zwar so:

Με το παραπάνω τετράστιχο της Christine Sohn ανοίγει Το μαύρο βιβλίο της ποίησης 2016 (Schwarzbuch der Lyrik 2016). Η ανθολογία αυτή, υπό τον γενικό τίτλο Πενήντα χιλιάδες χτυπήματα (Fünfzigtausend Anschläge), ήταν μάλλον ένα λεπτό, πάντως σίγουρα ένα μπαστούνι ανάμεσα στις ακτίνες ενός αργοκίνητου μηχανισμού· μια προσπάθεια να μπουκάρουμε σε μια σκηνή η οποία φαίνεται καταδικασμένη να παρουσιάζει διαχρονικά ένα έλλειμμα σε στρατευμένη, κριτική προς την κοινωνία, πολιτική λογοτεχνία. Αυτή τη διαμαρτυρία κατέθεσε μουσικά πριν από τρία χρόνια ο Alligatoah, γνωστός ως Lukas Strobel:

This four-line poem by Christine Sohn is a sort of introduction to the poetry anthology Schwarzbuch der Lyrik 2016. Fünfzigtausend Anschläge. It may have been a slim volume, but it was still a stick thrown into the spokes of a sluggish machinery; an attempt to slide into a scene that regularly lacks engaged, socially critical, political literature. Alligatoah, a.k.a. Lukas Strobel, dealt with this complaint musically three years ago and it sounded like this:

Du machst ein Lied gegen die gemeine Welt Und in China hat gerade jemand Reis bestellt Dann kommt der Krieg wieder, dann begreifst du schnell: Musik ist keine Lösung Die Melodie löst bei ihnen Hoffnung aus Heute hebt das Festivalgesocks die Faust Aber morgen wachen sie in ihrer Kotze auf Musik ist keine Lösung2 Musik mag keine Lösung sein, wie überhaupt die Kunst und auch die Lyrik nicht. Im besten Fall ist sie zumindest kein Teil des Problems. Allerdings hantiert Lyrik mit gefährlichen und gefährdeten Waffen – das wissen auch die Demiurgen in den Wahrheitsgremien. Unsere Dichterin scheint da nicht so sicher, denn was nützt es, Empörung zu stapeln, wenn Unvernunft/Elend/Betrug/Krieg/ Größenwahn etc. keinen Gegenwind anfachen? Aber „Sprache ist eine Waffe. Haltet sie scharf“, sagte Kurt Tucholsky, und Heinz Ru-

Ένα τραγούδι ενάντια στον κακό τον κόσμο αρχίζεις και στην κίνα κάποιος μόλις παρήγγειλε ρύζι Ύστερα ο πόλεμος επιστρέφει και σου θυμίζει: Η μουσική δεν είναι λύση Η μελωδία την ελπίδα μέσα σας ξυπνά Ο όχλος του φεστιβάλ ψηλά σηκώνει σήμερα τη γροθιά Όμως αύριο θα ξυπνήσουν μες στα ξερατά Η μουσική δεν είναι λύση2 Η μουσική πιθανώς δεν είναι λύση, όπως σίγουρα δεν είναι ούτε η τέχνη ούτε η ποίηση. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, τουλάχιστον δεν είναι μέρος του προβλήματος. Ωστόσο, η ποίηση μετέρχεται επικίνδυνα και επίφοβα όπλα –αυτό το γνωρίζουν οι Δημιουργοί στις Επιτροπές της Αλήθειας. Η δική μας ποιήτρια δεν φαίνεται και τόσο σίγουρη, γιατί σε τι ωφελεί να συσσωρεύουμε αγανάκτηση αν

1

Zitiert aus: Fünfzigtausend Anschläge. Schwarzbuch der Lyrik 2016. Herausgegeben von der Epidemie der Künste, Distillery, Berlin, S. 3.

1

Παρατίθεται στο: Fünfzigtausend Anschläge. Schwarzbuch der Lyrik 2016. Εκδόθηκε από την Epidemie der Künste, Distillery, Βερολίνο, σελ. 3.

2

Refrain aus dem Song Musik ist keine Lösung vom gleichnamigen Album (Trailerpark/Groove Attack, 2015). Siehe www.songtexte.com/songtext/alligatoah/ musik-ist-keine-losung-2364fcdb.html

2

Ρεφρέν από το τραγούδι Musik ist keine Lösung, από το ομώνυμο άλμπουμ (Trailerpark/Groove Attack, 2015). Βλ. www.songtexte.com/songtext/alligatoah/ musik-ist-keine-losung-2364fcdb.html.

56

You write a song against the cruel world And in China someone just ordered rice Then war comes again, then you quickly understand: Music is not a solution The melody gives them hope Today the crowd at the festival raises their fist But tomorrow they wake up in their vomit Music is not a solution3 Music may not be a solution – the same goes for art in general and poetry too. In the best-case scenario, music is, at the very least, not a part of the problem. However, poetry wields wea1

Original poem: Die Dichterin zieht in den Krieg. / Sie kämpft mit so zierlichen Waffen. / Nicht sehr wahrscheinlich ihr Sieg. / Sie ist nicht zum Siegen geschaffen. Quoted from: Fünfzigtausend Anschläge. Schwarzbuch der Lyrik 2016.

Published by Epidemie der Künste, Distillery, Berlin, p. 3.

2

Unless otherwise specified, the English translations in this essay are mine.

3

Original poem: Du machst ein Lied gegen die gemeine Welt / Und in China hat gerade jemand Reis bestellt / Dann kommt der Krieg wieder, dann begreifst du schnell: / Musik ist keine Lösung / Die Melodie löst bei ihnen Hoffnung aus / Heute hebt das Festivalgesocks die Faust / Aber morgen wachen sie in ihrer Kotze auf / Musik ist keine Lösung Chorus from the song Musik ist keine Lösung from the album of the same name (Trailerpark/Groove Attack, 2015).

See the full lyrics at: www.songtexte.com/songtext/alligatoah/musik-ist-keinelosung-2364fcdb.html

56

D dolf Unger ergänzte: „Gedichte entziehen sich den Marktgesetzen, sind verletzlich, zerbrechlich und wirken sich trotzdem aus.“ Solche Erkenntnisse müssen einem Homo oeconomicus fremd vorkommen: „Wie originell und widerspenstig kann Poesie sein, die sich verkaufen will?“, fragt Samuel Hamen in der Zeit vom 13. November 2017 in einer Besprechung zum 25. Open Mike.3 Er kennt sogar einen „sprachlichen Mehrwert“ — wobei der Mehrwert selbst im Duden ausschließlich eine ökonomische Bedeutung hat. Zitat: „Wir, die wir uns für eine befreite […] Gesellschaft einsetzen, sollten darauf achten, welcher Sprache wir uns bedienen. Sprache entscheidet darüber, was wir denken und ausdrücken können und in welcher Form wir das tun. Man kann nicht in der herrschenden, verdinglichten Sprache des Kommerzes […] über eine befreite Gesellschaft reden.“4 Soweit Götz Eisenberg.

Sofern unsere Dichterin die Legitimität der herrschenden Unordnung nicht weiter in Frage stellt, wird es ihr leicht gemacht, an die Kraft ihrer Waffen zu glauben. Sie darf sich austoben auf ihrer Spielwiese der Worte, eingehegt von bürokratischer Raffinesse, solange sie „müde Pseudomystik“5 absondert für eine erschöpfte Klasse, die außer der Börse keine weitere Kultur braucht. Was macht sie aber aus ihrer wahrscheinlichen Niederlage, wenn sie in den Krieg der Worte zieht, in den Krieg, den die Klasse der Reichen führt, von dem der Multimilliardär Warren Buffett meint, dass die Reichen ihn gewinnen? Publiziert sie in Zeitschriften, gründet sie einen Verlag, geht sie in den Untergrund?

O-Ton William S. Burroughs: „Die Untergrundpresse ist das einzige wirksame Gegenmittel gegen die wachsende Macht und die immer raffinierteren Techniken, die von den etablierten Massenmedien eingesetzt werden, um Informationen, Bücher und Entde3

Siehe www.zeit.de/kultur/literatur/2017-11/open-mike-preis-junge-literaturberlin

H

E

ο παραλογισμός, η μιζέρια, η εξαπάτηση, ο πόλεμος, η μεγαλομανία κ.λπ. δεν σηκώνουν αντίθετο άνεμο; Όμως, «Η γλώσσα είναι όπλο. Κρατάτε την ακονισμένη», είχε πει ο Kurt Tucholsky και ο Heinz Rudolf Unger συμπληρώνει: «Τα ποιήματα διαφεύγουν από τους νόμους της αγοράς, είναι ευάλωτα, εύθραυστα, κι όμως έχουν αντίκτυπο». Διαπιστώσεις σαν κι αυτές μάλλον φαίνονται ξένες στον Homo oeconomicus: «Πόσο πρωτότυπη και απείθαρχη μπορεί να είναι μια ποίηση που επιθυμεί να πουληθεί;», αναρωτιέται ο Samuel Hamen στο φύλλο της 13ης Νοεμβρίου 2017 της εφημερίδας Zeit, σε ένα κριτικό άρθρο του για το 25ο Open Mike.3 Μιλάει μάλιστα για μια «γλωσσική υπεραξία» –παρόλο που αν κοιτάξουμε τη λέξη «υπεραξία» στο λεξικό Duden θα δούμε ότι έχει αποκλειστικά οικονομική σημασία. Παράθεμα: «Εμείς που είμαστε υπέρ μιας απελευθερωμένης [...] κοινωνίας, οφείλουμε να προσέχουμε ποια γλώσσα χρησιμοποιούμε. Η γλώσσα αποφασίζει τι μπορούμε να σκεφτόμαστε και τι μπορούμε να εκφράζουμε και σε ποια φόρμα. Δεν μπορούμε να μιλάμε για μια απελευθερωμένη κοινωνία [...] με την κυρίαρχη, πραγμοποιημένη γλώσσα του εμπορίου».4 Αυτά γράφει ο Götz Eisenberg.

pons that are both dangerous and endangered – the demiurges in the truth committees are aware of that. Our poetess appears a bit uncertain there, because what is the point of stockpiling outrage if stupidity/destitution/betrayal/war/megalomania do not generate a headwind? But, as Kurt Tucholsky said, “Language is a weapon. Keep it sharp” and Heinz Rudolf Unger added to that: “Poems elude market laws; they are vulnerable, fragile, and nevertheless effective.” Such conclusions must feel foreign to Homo oeconomicus: “How original and rebellious can poetry be if it wants to sell?” asks Samuel Hamen in a write-up of the 25th edition of the Open Mike awards in the 13 November 2017 edition of the German newspaper Die Zeit.4 He even recognizes an “added value of language” – but this added value itself has an exclusively economic definition in the Duden dictionary. Quote: “We who speak up for a liberated […] society should pay attention to the language we use. Language determines what we are capable of thinking and expressing, and the way in which we do so. One cannot speak of a liberated society […] in the reified language of commerce prevalent today.”5 Götz Eisenberg’s words.

Εφόσον η ποιήτριά μας δεν αμφισβητεί τη νομιμότητα της κυρίαρχης αταξίας, της είναι εύκολο να πιστέψει στη δύναμη των όπλων της. Της επιτρέπεται να εκτονωθεί με το παιχνίδι των λέξεων, περιχαρακωμένη από τη γραφειοκρατική πανουργία, φτάνει να εκκρίνει «έναν κουρασμένο ψευδομυστικισμό»5 για χάρη μιας καταβεβλημένης τάξης που δεν χρειάζεται κανέναν πολιτισμό πλην του χρηματιστηρίου. Πώς αντιδρά όμως η ποιήτριά μας μπροστά στην πιθανή ήττα της όταν κινεί για τον πόλεμο των λέξεων, έναν πόλεμο που διεξάγει η τάξη των πλουσίων και τον οποίο, όπως υποστηρίζει ο πολυδισεκατομμυριούχος Warren Buffett, κερδίζουν

Insofar as our poetess does not continue to question the legitimacy of the disorder of today’s world, it will be easy for her to believe in the power of her weapons. Fenced in by bureaucratic ingenuity, she may run wild on her playing field of words as long as she secretes “tired pseudo-mysticism”6 for an exhausted class that does not need any culture aside from the Finance section.

But what can she make of her probable defeat when she enters the war of words, the war waged by the wealthy class, the war that multibillionaire Warren Buffet believes the rich will win? Will she publish in magazines? Start a publishing house? Go underground?

3

Βλ. www.zeit.de/kultur/literatur/2017-11/open-mike-preis-junge-literatur-berlin.

4

See: www.zeit.de/kultur/literatur/2017-11/open-mike-preis-junge-literaturberlin

4

Zitiert aus: Das Flüstern des Windes im Schilf oder: Vom Nutzen des Nutzlosen. Erschienen im Onlinemagazin Hinter den Schlagzeilen am 14.11.2017, siehe hinter-den-schlagzeilen.de/das-fluestern-des-windes-im-schilf-oder-vomnutzen-des-nutzlosen

4

Παρατίθεται στο: Das Flüstern des Windes im Schilf oder: Vom Nutzen des Nutzlosen. Δημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Hinter den Schlagzeilen στις 14.11.2017, βλ. hinter-den-schlagzeilen.de/das-fluestern-des-windes-im-schilfoder-vom-nutzen-des-nutzlosen.

5

Quoted from: Das Flüstern des Windes im Schilf oder: Vom Nutzen des Nutzlosen. Published in the online magazine Hinter den Schlagzeilen on 14.11.2017; see: hinter-den-schlagzeilen.de/das-fluestern-des-windes-im-schilf-odervom-nutzen-des-nutzlosen (TN: My translation.)

5

Aus einer Rezension von Samuel Meister zum Jahrbuch der Lyrik 2013, veröffentlicht unter larmoyanz.blogspot.de am 1.9.2013.

5

Από μια κριτική του Samuel Meister για το Jahrbuch der Lyrik 2013. Δημοσιεύτηκε στο larmoyanz.blogspot.de την 1.9.2013.

6

From a review of Jahrbuch der Lyrik 2013 by Samuel Meister, published at: larmoyanz.blogspot.de on 1.9.2013.

57

57

D ckungen, die den Interessen des Establishments abträglich sein könnten, zu verfälschen, zu verdrehen, aus dem Zusammenhang zu reißen, rundheraus lächerlich zu machen oder ganz einfach zu ignorieren und unter den Teppich zu kehren.“6 Solange aber die Poesie im herrschenden Bewusstsein, wie Heinz Ludwig Arnold bemerkt, „als ein affirmatives, der Absicherung und Verklärung bestehender Ordnung dienendes Element aufgefaßt“ wird, braucht der „Literaturbetrieb“7 die Untergrundpresse, um nicht an sich selbst zugrunde zu gehen. Die Untergrundpresse ist allerdings keine „Hilfsschule“, die bezweckt, „dem großbürgerlichen Kultur- und Literaturleichnam Frischzellen zuzuführen“8, stellt Urs Jaeggi fest, ihre „Devise ist: nicht ,Literatur-machen-wollen‘, sondern Vorkommnisse und Zustände für sich sprechen lassen.“9 Wenn wir radikal sein wollen, dann müssen wir uns der Frage von Walter Jens stellen: „Ist es unsere Schuld, die Schuld der Schriftsteller, daß sich die Präambel des Ahlener Programms [der CDU von 194710; Anm. d. A.] heute ausnimmt, als hätte einer der unseren, der Schriftsteller Karl Marx, sie geschrieben? Haben wir zu verantworten, daß ein Satz wie dieser: ,Nur die Association der Besitzlosen kann bewirken, daß Menschen aufhören, bloße Maschinen anderer zu sein. Die lebendige Arbeit darf nicht länger dem toten Capital untertan sein‘ – haben wir es zu verantworten, daß ein solches Diktum heute als klassenkämpferische Sentenz verhöhnt würde? Dabei wurde es 1849 geschrieben und stammt von einem Mediziner, der zugleich ein großer Schriftsteller war: von Rudolf Virchow.“11 6

Zitiert aus: William S. Burroughs. Die Elektronische Revolution. Dt. v. Carl Weissner. Expanded Media Editions, Bonn, 1996 (1976), S. 31.

7

„Literaturbetrieb“ ist die Lustbarkeit von allenfalls einigen Zehntausenden der Bevölkerung.“ Zitiert aus: Heinz Ludwig Arnold. Schriftsteller in der Gesellschaft. Erschienen im Sammelband Literarisches Leben in der Bundesrepublik Deutschland. Philipp Reclam jun., Stuttgart, 1986 (1974), S. 20.

8

Zitiert aus: Urs Jaeggi. Gruppe 61 und Werkkreis Literatur der Arbeitswelt. Ebd. S. 51.

9

Ebd. S. 52.

H

E

οι πλούσιοι; Δημοσιεύει σε περιοδικά, ιδρύει έναν εκδοτικό οίκο, κινείται στο αντεργκράουντ;

Voiceover of William S. Burroughs: “The underground press serves as the only effective counter to a growing power and more sophisticated technique used by establishment mass media to falsify, misrepresent, misquote, rule out of consideration as a PRIORI ridiculous or simply ignore and blot out of existence: data, books, discoveries that they consider prejudicial to establishment interest.”7 However, as Heinz Ludwig Arnold observes, as long as poetry “is understood [in the prevailing consciousness] as an affirmative element serving to protect and idealize the existing order,” then the “literary establishment” needs the underground press in order to not drive itself into the ground.

The underground press is, however, not a “remedial school” that intends “to supply the corpse of upper-middle class culture and literature with living cells”8, states Urs Jaeggi, “What matters to them is not ‘wanting to make literature’ but letting occurrences and situations speak for themselves.”9

Γράφει ο William S. Burroughs: «Τα αντεργκράουντ έντυπα είναι το μοναδικό δραστικό αντίδοτο ενάντια στην εξουσία και στις ολοένα και πιο πανούργες τεχνικές που μετέρχονται τα καθεστωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης προκειμένου να παραποιήσουν, να διαστρεβλώσουν, να αποκόψουν από το ευρύτερο πλαίσιο, να γελοιοποιήσουν εξόφθαλμα ή απλώς να αγνοήσουν και να κρύψουν κάτω από το χαλί πληροφορίες, βιβλία και ανακαλύψεις που θα μπορούσαν να βλάψουν τα συμφέροντα του καθεστώτος».6 Όσο όμως η ποίηση γίνεται αντιληπτή στην κυρίαρχη συνείδηση «ως ένα καταφατικό στοιχείο που εξυπηρετεί την εξασφάλιση και την εξύμνηση της υπάρχουσας τάξης», όπως παρατηρεί ο Heinz Ludwig Arnold, η «βιομηχανία της λογοτεχνίας»7 χρειάζεται τα αντεργκράουντ έντυπα για να μην αυτοκαταστραφεί. Ωστόσο, τα αντεργκράουντ έντυπα δεν είναι ένα «ειδικό σχολείο» που έχει βάλει σκοπό «να αναζωογονήσει με νέα κύτταρα το πτώμα της μεγαλοαστικής κουλτούρας και λογοτεχνίας»,8 παρατηρεί ο Urs Jaeggi, «το σύνθημά τους είναι: ‘δεν θέλουμε να κάνουμε λογοτεχνία’ αλλά να αφήσουμε τα γεγονότα και τις καταστάσεις να μιλήσουν από μόνα τους».9 Εάν θέλουμε να είμαστε ριζοσπάστες, θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα που έθεσε ο Walter Jens: «Είναι δική μας ευθύνη, ευθύνη των συγγραφέων, που το προοίμιο του Προγράμματος του Ahlen [Σ.τ.Σ.: το οποίο συνέταξε το κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών

If we want to be radical, then we must ask ourselves the same question as Walter Jens: “Is it our fault – the fault of writers – that it looks today as though the preamble of the Ahlen program10 had been written by one of our own, the writer Karl Marx? Are we to blame for the fact that a sentence like this – ‘Only this association of the have-nots can keep people from being nothing but other people’s machines. Living labor can no longer be subordinate to dead capital’ – are we to blame that today such a dictum would be ridiculed an adage of class warfare? Alas, it was written in 1849, by a doctor who was also a great writer: Rudolf Virchow.”11 And so our reputation endures (another Burroughs voiceover): “To discredit opponents: Take a recorded Wallace speech, cut

6

Παρατίθεται στο: William S. Burroughs. Die Elektronische Revolution, γερμανική μετάφραση Carl Weissner, Expanded Media Editions, Βόννη, 1996 (1976), σελ. 31.

7

«Η ‘βιομηχανία της λογοτεχνίας’ αποτελεί τη διασκέδαση μερικών δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων το πολύ». Παρατίθεται στο: Heinz Ludwig Arnold, Schriftsteller in der Gesellschaft. Δημοσιεύτηκε στον συλλογικό τόμο Literarisches Leben in der Bundesrepublik Deutschland, Philipp Reclam jun. (επιμ.), Στουτγκάρδη, 1986 (1974), σελ. 20.

7

William S. Burroughs, The Electronic Revolution. Available at: http://www. brown.edu/Departments/MCM/people/cokes/reframe02.html

8

Quoted from: Urs Jaeggi. Gruppe 61 und Werkkreis Literatur der Arbeitswelt.

Ibid. p. 51.

9

Ibid. p. 52.

10 Gemeint ist die Präambel des Ahlener Programms der CDU von 1947, worin ein „Sozialismus aus christlicher Verantwortung“ gefordert wurde.

8

Παρατίθεται στο: Urs Jaeggi, Gruppe 61 und Werkkreis Literatur der Arbeitswelt, ό.π., σελ. 51.

10 In 1947, the Christian Democratic Union (CDU) put forward the Ahlen program, which called for “socialism as a Christian duty”. The CDU is considered a centre-right party in Germany.

11 Zitiert aus: Walter Jens. Wir Extremisten. Ebd. S. 73 f.

9

Ό.π., σελ. 52.

11 Quoted from: Walter Jens. Wir Extremisten. Ibid. p. 73 f.

58

58

D Also ergeht unser Ruf (noch einmal O-Ton Burroughs): „Stellt Cutups her, aus den widerwärtigsten reaktionärsten Statements, die ihr finden könnt und umgebt sie mit den widerwärtigsten Bildern.

Behandelt das ganze mit Sabbern, Geifern und Tiergeräuschen und bringt es als unterschwelliges Mauscheln […] auf die Straße.“12 Im Übrigen ist es der Luxus des Schriftstellers, Zeit zu haben. Die Poesie ist nicht außer uns, sie ist in uns. „Die Poesie ist manchmal ein wüster alltäglicher Albtraum“13, wusste schon Rolf Dieter Brinkmann. Je tiefer der Untergrund, desto größer die gestaute Energie, und je fester der Untergrund verwurzelt ist, desto weniger wirkt der Anpassungsdruck — in Bayern steht man indes kurz davor, den AnpassungsDRUCK via Polizeigesetz in einen -ZWANG umzuwandeln. Damit bewahrheitet sich wieder mal der Ausspruch von John Henry Mackay: „Je feiger das Individuum, desto frecher der Staat.“14 Offensichtlich gibt es keine Position, von der aus man unserer Dichterin Ratschläge erteilen darf. Dazu schrieb Nicanor Parra, der Antipoet: Die jungen Leute Sollen doch schreiben, was sie wollen In dem Stil, der ihnen am besten gefällt Es ist schon genug Blut unter den Brücken durchgeflossen Als daß man noch glauben dürfte […]

Daß es nur einen Weg gibt: In der Dichtung ist alles erlaubt.15 Kunst ist unbelehrbar, sie muss die Dinge selber lernen, auch wenn es Entbehrung kostet. Adolf Endler, von dem auch die Bezeichnung „Prenzlauer Berg Connection“ für die Ostberliner Lyrikszene stammt, brachte es auf den Punkt: „Wer nicht pariert,

H

E 10

το 1947 ] φαίνεται σήμερα σαν να έχει γραφτεί από έναν από εμάς, από τον συγγραφέα Karl Marx; Οφείλουμε άραγε να λογοδοτήσουμε για το γεγονός ότι μια πρόταση σαν κι αυτή: ‘Μόνο η Ένωση των Ακτημόνων μπορεί να εμποδίσει τους ανθρώπους να γίνουν απλές μηχανές των άλλων. Η ζωντανή εργασία δεν πρέπει να μείνει υποταγμένη στο νεκρό κεφάλαιο’ –οφείλουμε να λογοδοτήσουμε για το γεγονός ότι ένα τέτοιο ρητό χλευάζεται σήμερα ως ένα απόφθεγμα για την πάλη των τάξεων; Το συγκεκριμένο γράφτηκε το 1849 από έναν γιατρό, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα και σπουδαίος συγγραφέας: τον Rudolf Virchow».11 Αυτό είναι λοιπόν το κάλεσμα που απευθύνουμε (άλλο ένα παράθεμα από τον Burroughs): «Κάντε cut-ups με τις πιο αποκρουστικές αντιδραστικές δηλώσεις που μπορείτε να βρείτε και πλαισιώστε τες με τις πιο αποκρουστικές εικόνες. Χρησιμοποιήστε σάλια, χλέπες και ήχους ζώων και κατεβάστε τα δημιουργήματά σας στον δρόμο [...] σαν μια ύπουλη απατεωνιά».12 Κατά τα άλλα, οι συγγραφείς έχουν την πολυτέλεια του χρόνου. Η ποίηση δεν βρίσκεται κάπου εκτός μας, βρίσκεται μέσα μας. «Μερικές φορές η ποίηση είναι ένας απαίσιος καθημερινός εφιάλτης»,13 έλεγε παλιά ο Rolf Dieter Brinkmann. Όσο πιο βαθιά πάει το αντεργκράουντ τόσο αυξάνεται η συσσωρευμένη ενέργεια και όσο πιο γερά ριζώνει το αντεργκράουντ τόσο μειώνεται η πίεση προσαρμογής –στη Βαυαρία, παραταύτα, σχεδιάζουν να μετατρέψουν με αστυνομικό νόμο την ΠΙΕΣΗ προσαρμογής σε ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟ προσαρμογής. Έτσι, επαληθεύεται για άλλη μια φορά το ρητό του John Henry Mackay: «Όσο πιο δειλό είναι το άτομο, τόσο πιο θρασύ είναι το κράτος».14 10 Πρόκειται για το προοίμιο του Προγράμματος του Ahlen του κόμματος των Χριστιανοδημοκρατών το 1947, το οποίο αξίωνε έναν «χριστιανικά υπεύθυνο σοσιαλισμό».

12 Siehe Anmerkung 1.

11 Παρατίθεται στο: Walter Jens, Wir Extremisten, ό.π., σελ. 73 κ.εξ.

13 Aus dem Sonntagsgedicht von Rolf Dieter Brinkmann, in: Ders., Westwärts 1 & 2, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Reinbek bei Hamburg, 1975, S. 62.

12 Βλ. υποσημ. 1.

14 Zitiert aus dem Gedicht Zum Bierkrieg von Bert Papenfuß. Erschienen in: Ders., Berliner Zapfenstreich. Schnelle Eingreifgesänge. BasisDruck Verlag, Berlin, 1996, S. 59 f.

15 Nicanor Parra, Briefe des auf einem Stuhl schlafenden Dichters. In: Ders., Und Chile ist eine Wüste. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt/Main, 1986, S. 78.

59

13 Από το ποίημα Sonntagsgedicht του Rolf Dieter Brinkmann, στο: Rolf Dieter Brinkmann, Westwärts 1 & 2, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Ράινμπεκ, 1975, σελ. 62.

14 Παρατίθεται στο ποίημα Zum Bierkrieg του Bert Papenfuß. Δημοσιεύτηκε στο: Bert Papenfuß, Berliner Zapfenstreich. Schnelle Eingreifgesänge, BasisDruck Verlag, Βερολίνο, 1996, σελ. 59 κ.εξ.

in stammering coughs sneezes hiccoughs snarls pain screams fear whimperings apoplectic sputterings slobbering drooling idiot noises sex and animal sound effects and play it back in the streets subways stations parks political rallies.”12 Besides, to have time is the luxury of the writer. Poetry is not outside of us, it is within us. “Poetry is sometimes a wild daily nightmare”13, Rolf Dieter Brinkmann had said. The deeper the underground, the greater the accumulated energy; the stronger the underground is rooted, the weaker the pressure to conform.

Meanwhile, in Bavaria, they are about to transform this PRESSURE to conform into an OBLIGATION to do so via police law. Thereby confirming yet again the dictum by John Henry Mackay: “The more cowardly the individual, the bolder the state.”14 Clearly there is no position from which advice may be given to our poetess. To that end, the anti-poet Nicanor Parra wrote the following: Young Poets Write as you will In whatever style you like Too much blood has run under the bridge To go on believing That only one road is right.

In poetry everything is permitted.15 Art is unteachable. It needs to learn things on its own, even if the cost is deprivation. Adolf Endler, who coined the term “Prenzlauer Berg Connection” for the East Berlin poetry scene, summed it up like this: “Those who not do what they are told destroy their 12 Original Quote taken from https://www.swissinstitute.net/2001-2006/Images/ electronic_revolution.pdf 13 From the Sonntagsgedicht by Rolf Dieter Brinkmann, in Westwärts 1 & 2, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Reinbek bei Hamburg, 1975, p. 62.

14 Quoted from the poem Zum Bierkrieg by Bert Papenfuß. Published in Berliner Zapfenstreich. Schnelle Eingreifgesänge. BasisDruck Verlag, Berlin, 1996, p. 59 f.

15 Nicanor Parra, Young Poets. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-42789255

59

D zerstört seine Existenz; wer pariert, zerstört sein Leben.“16 Als Lebenskünstler bin ich d’accord mit Tomasz Konicz, der erklärt, „dass das Kapital in seiner Agonie die menschliche Zivilisation zu zerstören droht.“17 Die Indizien dieser Zerstörung zu sichten und ihre Motive aufzuklären ist allemal spannender als ein durch Propaganda befeuertes Heile-Welt-Bild. Das Alternativlos ist eine Niete. Sarah Waterfeld, eine der Besetzerinnen der Volksbühne im vergangenen September, spinnt den Faden weiter: „Literatur ohne Vision einer gerechteren Gesellschaft ist obsolet.“ Und: „Für Verzweiflungszynismus bleibt uns nicht die Zeit.“18 Soviel Rastlosigkeit war nie, soviel irres Wirtschaften, das in Ratlosigkeit mündet: Was bleibt zu reden, wenn alles gesagt ist? Was bleibt zu hoffen, wenn Liebende sich in Schüssen verzehren, wenn Völker sich treffen zum letzten Gefecht? Schöne Worte zum bösen Spiel?

Vorstellungskraft und Renitenz eröffnen ungeahnte Aussichten in ein Jenseits der Trugbilder, in das die Dichterin sich einschreibt mit ihren bloßen Händen, wie Jazra Khaleed, der sich den Mittelfinger verrenkt beim Versuch, all die aufzuschreiben, die er hasst19 — den Weltverdrehern die Worte auskämmen, die sich auskennen im Bauch der Bestie. In der Dichtung ist alles erlaubt.

16 Aphorismus aus dem Nachlaßband Kiwitt, kiwitt von Adolf Endler (Wallstein Verlag, Göttingen 2015), hier zitiert aus der Rezension von Michael Opitz, verfügbar in der Rubrik Lesart/Archiv des Deutschlandfunk Kultur. Siehe: www. deutschlandfunkkultur.de/kiwitt-kiwitt-von-adolf-endler-verse-scharf-wierasiermesser.1270.de.html?dram:article_id=340549 17 Zitiert aus der Verlagsankündigung zum Buch Kapitalkollaps. Die finale Krise der Weltwirtschaft von Tomasz Konicz. Siehe: konkret-magazin.de/konkrettexte/texte-archiv/konkret-texte-nr-68.html 18 Aus: Sarah Waterfeld, Wir sind keine Arbeitsbeschaffungsmaßnahme. Erschienen in Abwärts! Nr. 25, März 2018, S. 3 ff.

19 Nach: Jazra Khaleed, Intro. Ins Deutsche übertragen von Michaela Prinzinger.

Erschienen in floppy myriapoda, Heft 15, September 2010, S. 387.

60

H

E

Προφανώς, δεν υπάρχει κάποια θέση από την οποία θα μπορούσαμε να συμβουλέψουμε την ποιήτριά μας. Γράφει σχετικά ο αντιποιητής Nicanor Parra:

livelihood; those who do destroy their life.”16 As a person who makes do with what he has, I am d’accord with Tomasz Konicz who explains “that capital, in its death throes, is threatening to destroy human civilization.”17 To examine the indications of this destruction and shed light on their motives is far more exciting than a propaganda-fueled idea of a perfect world. The lack of an alternative is a total loss. Sarah Waterfeld, one of the squatters of the Volksbühne theatre in Berlin last September, takes it a step further: “Literature without a vision of a more equal society is obsolete.” And: “We do not have time for despairing cynicism.”18 There has never been so much restlessness, so much insane economizing, that ends up in helplessness.

Οι νέοι άνθρωποι Οφείλουν να γράφουν ό,τι θέλουν Με όποιο στιλ τους αρέσει καλύτερα Φτάνει το αίμα που έχει κυλήσει κάτω απ’ τις γέφυρες λες και πρέπει να πιστέψουμε [...] Ότι υπάρχει μόνο ένας δρόμος: ςτην ποίηση όλα επιτρέπονται.15 Η τέχνη είναι αγύριστο κεφάλι, θέλει να μάθει τα πάντα μόνη της, ακόμα κι αν κάτι τέτοιο προϋποθέτει στερήσεις. Ο Adolf Endler, ο οποίος ήταν αυτός που έδωσε στην ποιητική σκηνή του Ανατολικού Βερολίνου την ονομασία «Prenzlauer Berg Connection», το συνόψισε έξοχα: «Όποιος δεν υπακούει, καταστρέφει την ύπαρξή του· όποιος υπακούει, καταστρέφει τη ζωή του».16 Ως καλλιτέχνης της ζωής συμφωνώ με τον Tomasz Konicz, ο οποίος υποστηρίζει ότι «μες στην αγωνία του, το κεφάλαιο απειλεί να καταστρέψει τον ανθρώπινο πολιτισμό».17 Είναι πάντα περισσότερο συναρπαστικό να εντοπίζουμε τις ενδείξεις αυτής της καταστροφής και να αναγνωρίζουμε τα κίνητρά της από το να ασχολούμαστε με την εικόνα ενός ιδανικού κόσμου όπως τη συντηρεί η προπαγάνδα. Το δεν υπάρχει εναλλακτική είναι ένας λαχνός που δεν κερδίζει ποτέ. Η Sarah Waterfeld, μία από τις καταληψίες της Volksbühne τον Σεπτέμβριο του 2017, ξετυλίγει ακόμα παραπέρα το νήμα της σκέψης μας: «Μια λογοτεχνία χωρίς

15 Nicanor Parra, Briefe des auf einem Stuhl schlafenden Dichters. Στο: Nicanor Parra, Und Chile ist eine Wüste, Fischer Taschenbuch Verlag, Φρανκφούρτη/Μάιν, 1986, σελ. 78.

16 Αφορισμός από το Kiwitt, kiwitt του Adolf Endler (Wallstein Verlag, Γκέτινγκεν, 2015). Εδώ παρατίθεται από την κριτική του Michael Opitz, διαθέσιμη στη στήλη Lesart/Archiv του Deutschlandfunk Kultur. Βλ. www.deutschlandfunkkultur.de/kiwitt-kiwitt-von-adolf-endler-verse-scharf-wie-rasiermesser.1270. de.html?dram:article_id=340549.

17 Παρατίθεται στο δελτίου τύπου του βιβλίου Kapitalkollaps. Die finale Krise der Weltwirtschaft του Tomasz Konicz. Βλ. konkret-magazin.de/konkret-texte/textearchiv/konkret-texte-nr-68.html.

What is left to talk about if everything has been said? What is left to hope for if lovers consume each other in shots, when nations meet for one last stand? Pretty words and bear it? Imagination and defiance open up unanticipated perspectives into an afterlife of delusions, the poetess signs up for with only her hands.

Just as Jazra Khaleed, who sprains his middle finger in an attempt to write down everything that he hates19, combs out the words of the world-distorters who know their way around the belly of the beast. In poetry everything is permitted.

16 Aphorism from the posthumous collection of poems and ‘capriccios’ Kiwitt, kiwitt by Adolf Endler (Wallstein Verlag, Göttingen 2015), quoted here from the essay by Michael Opitz, available in the Lesart/Archiv section of Deutschlandfunk Kultur. See: www.deutschlandfunkkultur.de/kiwitt-kiwitt-von-adolfendler-verse-scharf-wie-rasiermesser.1270.de.html?dram:article_id=340549 17 Quoted from the publisher’s announcement of the book Kapitalkollaps. Die finale Krise der Weltwirtschaft by Tomasz Konicz. See: konkret-magazin.de/ konkret-texte/texte-archiv/konkret-texte-nr-68.html 18 From: Sarah Waterfeld, Wir sind keine Arbeitsbeschaffungsmaßnahme. Published in Abwärts! No. 25, March 2018, p. 3 ff.

19 Jazra Khaleed, Intro. German translation by Michaela Prinzinger. Published in floppy myriapoda, Vol. 15, September 2010, p. 387.

60

H το όραμα μιας δίκαιης κοινωνίας είναι παρωχημένη». Και: «Δεν έχουμε χρόνο για τον κυνισμό της απελπισίας».18 Δεν υπήρχε ποτέ πριν τόση αεικινησία, τέτοιο μανιακό αλισβερίσι, που να καταλήγει στην αμηχανία: Τι μένει λοιπόν να συζητήσουμε όταν όλα έχουν ειπωθεί; Σε τι μας μένει να ελπίζουμε όταν οι εραστές λιώνουν ο ένας στα βόλια του άλλου, όταν λαοί ανταμώνουν για μια τελευταία μάχη; Όμορφα λόγια για ένα άσχημο παιχνίδι; Η δύναμη της φαντασίας και η απείθεια μάς αποκαλύπτουν μια αναπάντεχη θέα στο επέκεινα της αυταπάτης, μια θέα σε έναν κόσμο στον οποίο η ποιήτρια εγγράφεται με τα γυμνά της χέρια, όπως ο Jazra Khaleed, ο οποίος στραμπούληξε το μεσαίο του δάκτυλο προσπαθώντας να γράψει τη λίστα όλων εκείνων που μισεί19 – των χειροκροτητών που χτενίζουν τις λέξεις, όσων νιώθουν σαν στο σπίτι τους στην κοιλιά του τέρατος. Στην ποίηση όλα επιτρέπονται.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Jazra Khaleed

18 Sarah Waterfeld, Wir sind keine Arbeitsbeschaffungsmaßnahme. Δημοσιεύτηκε στο Abwärts!, τχ. 25, Μάρτιος 2018, σελ. 3 κ.εξ.

19 Jazra Khaleed, Intro, γερμανική μετάφραση Michaela Prinzinger. Δημοσιεύτηκε στο floppy myriapoda, τχ. 15, Σεπτέμβριος 2010, σελ. 387.

61

61

D

H

E

SCHÖNE WÖRTER SCHÜTZEN NICHT VON GERASIMOS BEKAS

τΑ ΟΜΟρΦΑ λΟΓιΑ δέν ΦτΑνΟυν Γερασίμοσ μπεΚασ

NICE WORDS CAN’T PROTECT YOU

BY GERASIMOS BEKAS

Die Tabus fallen. Seit Jahren. Immer lauter werden offen menschenfeindliche Positionen Teil unserer gesellschaftlichen Diskurse. Ja, es war schon schlimmer, denken wir an Solingen und Lichtenhagen und nein, es wird nicht von alleine besser. Allein wird es auch niemandem gelingen, daran etwas zu ändern. Nicht einmal einem Literaten.

Τα ταμπού καταρρίπτονται. Εδώ και χρόνια. Όλο και πιο δυνατά ακούγονται οι θέσεις που στρέφονται ανοιχτά κατά του ανθρώπου και γίνονται μέρος του κοινωνικού μας διαλόγου. Ναι, όντως ήταν χειρότερα στο παρελθόν, αν σκεφτούμε τις εμπρηστικές επιθέσεις κατά προσφύγων και μεταναστών από ακροδεξιούς στο Ζόλινγκεν και στο Λιχτενχάγκεν, και όχι, δεν θα βελτιωθεί από μόνη της η κατάσταση. Αλλά ούτε και θα επιτύχει κανείς μόνος του την αλλαγή. Ούτε καν ένας λογοτέχνης.

Taboos have been fading. For years. Blatantly misanthropic voices are getting louder and becoming a part of our social discourse. Yes, it has been worse in the past – just look at Solingen or Lichtenhagen1. And no, it is not going to get better on its own.

Nobody will be able to change the situation by themselves. Not even a man of letters.

PANEL RACE-GENDER-CLASS

Das Problem ist, in einer Zeit, in der sich alles um Einzigartigkeit und individuellen Marktwert dreht, haben es Bündnisse schwer.

Es braucht Netzwerke, Solidarität, Kooperationen, um den gesellschaftlichen Diskurs mitzubestimmen. Unsere Werte und unsere Geschichten müssen vorkommen und wir müssen uns gegenseitig zuhören. Mein “wir” ist übrigens ein sehr einfaches, schönes.

Es schließt alle Menschen ein, die an die Gleichwertigkeit aller Menschen glauben und bereit sind, für diese Überzeugung einzustehen.

Mir ist egal, ob wir dabei von Deutschland oder Griechenland reden, aber mir ist bewusst, dass sich die Problemlage in beiden Gesellschaften trotz vieler Gemeinsamkeiten stark unterscheidet.

Deutschland ist sich einig: Untergang ist geil. Das holt die Leute ab. Talkrunden im Fernsehen bringen Gruselszenarien in die Wohnzimmer. Der Flüchtling paddelt auf uns zu und kriegt alles geschenkt.

Politische Parteien versuchen sich an der Klaviatur des Bösen, um engstirnige Leute abzuholen, die sich so erst recht veralbert fühlen. Faschismus? Rassismus? Was soll’s! Von allen Seiten wird genickt. Ja, es kann so nicht weitergehen. Ja, auch Menschenhasser muss man ernst nehmen. Besorgt sein is the new Black.

62

Το πρόβλημα είναι ότι σε μια εποχή που όλα περιστρέφονται γύρω από τη μοναδικότητα και την τρέχουσα αξία του εκάστοτε ατόμου, οι συνασπισμοί δύσκολα επιβιώνουν. Χρειάζονται δίκτυα, αλληλεγγύη, συνεργασίες, για να ληφθούν κοινές αποφάσεις στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου. Οι αξίες και οι ιστορίες μας πρέπει ν’ ακουστούν και εμείς πρέπει να μάθουμε ν’ ακούμε ο ένας τον άλλο. Παρεμπιπτόντως, αυτό το «εμείς» που λέω είναι πολύ εύκολο —και όμορφο. Περιλαμβάνει όλους όσοι πιστεύουν στην ισότητα των ανθρώπων και είναι πρόθυμοι να υπερασπιστούν αυτή την πεποίθηση.

The problem is, in a time in which everything is focused on individuality and people’s market value, alliances have it tough.

We need networks, solidarity and cooperations in order to codetermine the social discourse. Our values and our stories must come forward and we must listen to one another. By the way, the “we” I’m using is a simple, nice one: it encompasses everyone and anyone who believes in the equality of all human beings and is prepared to stand up for that conviction.

It doesn’t matter to me whether we are talking about Germany or Greece. But I am aware of the fact that the problems in both societies are, despite many similarities, very different.

Δεν με απασχολεί αν μιλάμε για τη Γερμανία ή την Ελλάδα, αντιλαμβάνομαι, όμως, ότι η φύση του προβλήματος στις δύο κοινωνίες, παρά τις πολλές ομοιότητες, έχει σημαντικές διαφορές.

Germany agrees: demise is cool. It engages people. TV talk shows bring horror scenarios right into our living rooms. Refugees paddle across the Mediterranean to our country and get everything for free.

Οι Γερμανοί συμφωνούν: η παρακμή πουλάει. Αυτή η ιδέα συνεπαίρνει τον κόσμο. Δημόσιες συζητήσεις στην τηλεόραση σερβίρουν φρικιαστικά σενάρια στα σπίτια των τηλεθεατών. Ο πρόσφυγας έρχεται εδώ με τη βαρκούλα του κι εμείς του τα κάνουμε όλα δώρο.

Political parties strike notes on the keyboard of evil in order to engage narrow-minded people who feel all the more like they’ve been made the fools. Fascism? Racism? Who cares! People are nodding their heads on all sides. Indeed, it cannot go on this way.

Τα πολιτικά κόμματα προσπαθούν να προσαρμοστούν σ’ αυτή τη ρητορεία μίσους, ώστε να προσελκύσουν στενόμυαλους ψηφοφόρους, οι οποίοι νιώθουν όλο και πιο εξαπατημένοι.

1

Translator’s note: Solingen and Lichtenhagen are the names of two towns in Germany in which right-wing violence was committed against migrants. For more information, see: https://en.wikipedia.org/wiki/1993_Solingen_arson_attack https://en.wikipedia.org/wiki/Rostock-Lichtenhagen_riots

62

D Spätestens seit dem Ende des Zweiten Weltkriegs gilt: In Griechenland ist das ideologische Spektrum breiter als in der Bundesrepublik. Ich spreche hier ganz bewusst nicht von Parteizugehörigkeit, sondern von koexisitierenden Überzeugungen. In Deutschland haben reeducation und einige, vor allem aus den Folgen des Nationalsozialismus abgeleitete, Tabus dafür gesorgt, dass Menschen zwar ähnlich menschenfeindliche Gesinnungen hatten wie etwa in Griechenland oder anderswo, sie aber nicht offen artikulierten. Zumindest nicht öffentlich. Natürlich gab es trotzdem bei Familienfeiern den trinkfreudigen Onkel, der geschmacklose diskriminierende Witze machte und damit die einen amüsierte und die anderen zum Augenrollen brachte. Es gab rassistische Sprüche wo immer es Hierarchien gab, die das erlaubten, zum Beispiel in der Schule, oder wo man “unter sich” war. Es gab rassistische Morde. Es gab den NSU (Nationalsozialistischer Untergrund).

In Griechenland konnten Verschwörungstheorien und Ideologien der Ungleichwertigkeit florieren, weil auch der öffentliche Diskurs immer dann rassistisch und nationalistisch gekapert wurde, wenn es darum ging, den kleinsten gemeinsamen Nenner für eine politische Mehrheit zu finden. Nimm mir was du willst, aber es gibt nur ein Makedonien/ Zypern/ Feta. Griechenland den Griechen. Wir sind das Volk, bedeutet mittlerweile auch nur noch “Deutschland den Deutschen.” Diese unappetitlichen Leute haben aber mit uns Kulturschaffenden nichts zu tun, oder? Spätestens wenn die Leute verstehen, dass es ohne Globalisierung keinen Vinho Verde mehr bei uns gibt, werden sie ein Einsehen haben.

Im Literaturbetrieb, da wo Leute bezahlt werden, um zu machen, was ihnen Spaß macht oder um mit Leuten abzuhängen, die für das bezahlt werden, was ihnen Spaß macht, gibt es keinen Rassismus. Für alle, die da draußen in der echten Welt von Rassismus betroffen sind, gibt es sorgenvolle Blicke und ein bisschen Geilheit auf möglichst exotische Leute, die sich ausziehen, weil sie schreiben.

Da kann man nichts machen. Wer schreibt, zieht sich eben aus

63

H

E

Φασισμός; Ρατσισμός; Ε, και; Όλοι γνέφουν καταφατικά. Μάλιστα, δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση. Μάλιστα, και τους μισάνθρωπους πρέπει να τους παίρνει κανείς στα σοβαρά. Η ανησυχία έχει γίνει η τελευταία λέξη της μόδας.

Indeed, misanthropists need to be taken seriously. Being worried is the new black.

Τουλάχιστον από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά ισχύει το εξής: Στην Ελλάδα, το ιδεολογικό φάσμα είναι ευρύτερο από αυτό της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Και, απολύτως συνειδητά, δεν αναφέρομαι στο αν είναι κανείς μέλος σε κάποιο πολιτικό κόμμα, αλλά σε συνυπάρχουσες αντιλήψεις. Στη Γερμανία, τόσο η αναδιαπαιδαγώγηση των οπαδών του ναζισμού, το περίφημο reeducation, όσο και ορισμένα ταμπού τα οποία αποτελούσαν προπαντός απόρροια των συνεπειών του ναζισμού, είχαν ως αποτέλεσμα να είναι, βέβαια, σε παρόμοιο βαθμό μισάνθρωπα τα φρονήματα των ανθρώπων και στην Ελλάδα ή και οπουδήποτε αλλού, αλλά να μην δηλώνονται ανοιχτά. Τουλάχιστον όχι δημόσια. Φυσικά και υπήρχε στις οικογενειακές μαζώξεις εκείνος ο θείος που το έτσουζε λίγο παραπάνω και έκανε κακόγουστα αστεία, τα οποία έβριθαν κάθε είδους διακρίσεων και με τα οποία κάποιοι διασκέδαζαν και άλλοι γύριζαν τα μάτια δυσανασχετώντας. Υπήρχε ρατσισμός όπου υπήρχε ιεραρχικός ιστός που τον επέτρεπε, για παράδειγμα στο σχολείο ή στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις. Υπήρχαν ανθρωποκτονίες με ρατσιστικό κίνητρο. Υπήρχε η νεοναζιστική τρομοκρατική οργάνωση Εθνικοσοσιαλιστικό Υπόγειο Δίκτυο (NSU). Στην Ελλάδα κατάφεραν ν’ ανθίσουν θεωρίες συνωμοσίας και ιδεολογίες κοινωνικής ή φυλετικής ανωτερότητας, γιατί ο δημόσιος διάλογος καταλήφθηκε από ρατσιστικές και εθνικιστικές φωνές κάθε φορά που ο βασικός σκοπός ήταν να βρεθεί ο κατώτερος κοινός παρονομαστής μιας πολιτικής πλειοψηφίας. Πάρε μου ό,τι θέλεις, αλλά υπάρχει μόνο μία Μακεδονία/ Κύπρος/ φέτα. Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες. Το άλλοτε «Wir sind das Volk» («Εμείς είμαστε ο λαός») έγινε στο μεταξύ «Η Γερμανία ανήκει στους Γερμανούς». Αυτοί, όμως, οι εμετικοί άνθρωποι δεν έχουν θέση ανάμεσα σ’ εμάς, τους καλλιτέχνες, έτσι δεν είναι; Όταν οι άνθρωποι καταλάβουν ότι χωρίς παγκοσμιοποίηση δεν θα έχουμε ούτε Vinho Verde, τότε πια θα αντιληφθούν τι συμβαίνει.

Since the end of World War II at the latest, one could argue that the ideological spectrum is wider in Greece than in Germany. I am explicitly not talking about party affiliations, but about coexisting convictions. Re-education (part of the denazification program) and several taboos, mostly stemming from the aftermath of National Socialism, ensured that people in Germany did not openly articulate their misanthropic attitudes, which were in any case similar to those in Greece or elsewhere. At least not publicly. Of course, there was always the boozy uncle at family parties who made tastelessly discriminatory jokes that amused some family members and caused others to roll their eyes. Racist things were said whenever there were hierarchies that allowed them, like at school, or in places where you were left “amongst yourselves”. There were racially motivated murders. And let’s not forget the NSU.2 In Greece, conspiracy theories and ideologies of inequality flourished because the public discourse was always hijacked by racist and nationalist sentiments when it came to finding the least common denominator to get a political majority. Take what you want from me, but there is only one Macedonia/Cyprus/Feta.

Greece for the Greeks. Today the slogan “We are the nation” means little more than “Germany for the Germans”. These unsavory people have nothing to do with us creative types, right? People will only start caring about this stuff when they understand that there will be no more vinho verde without globalization.

In the literary industry – where people are paid to do what they have fun doing or to hang out with people who are paid to do what they have fun doing – there is no racism. The people out there in the real world affected by racism provoke worry-filled glances, yes, but also a bit of lust for these most exotic of people who undress themselves because they write.

Nothing can be done about it: anyone who writes performs an 2

TN: National Socialist Underground

63

D und je nachdem in welche Schubladen Autor*innen passen, ziehen sie sich auch noch stellvertretend für alle aus, die bereits in den Schubladen geduldig auf weitere Fremdzuschreibungen warten.

Fremdzuschreibung und Selbstinszenierung gehen Hand in Hand. Selbstvermarktung is the very first romance. Der Literaturbetrieb reproduziert Autor*innen-Typen wie Eissorten und wer will keine beliebte Eissorte sein? Kauft das Migrantenkind, das viel erlebt hat, auch wenn es nicht so toll Deutsch kann, dafür ist es wütend. Kauft die junge Frau, die sich durch Szeneclubs kokst und bumst, sie ist so tough oder zerbrechlich. Kauft den Professorensohn, der schreibt wie Handke. Und hier kommt der süße gay-boy um die Ecke und auch der hat was erlebt, was man gehört haben sollte und zitiert Adorno und die Smiths. Jedem sein Label, jedem sein Produkt.

Am Anfang dachte ich, dass der Betrieb zynisch ist. Mittlerweile glaube ich, es fehlt einfach an qualifiziertem Personal. Ein paar Fortbildungen im “echten Leben” könnten bereits Wunder bewirken. Warum nicht mal ein Fellowship in Dortmund-Nordstadt, Jena-Lobeda oder Ulm? Aber es gibt doch das Internet. Da steht drin, wie die Welt beschaffen ist. Als die #metwo-Debatte losging hatte ich ein Déjàvu. Ja, ist denn schon wieder 2013?

Damals hieß #metwo noch #schauhin und es passierte genau das gleiche. Menschen mit Rassismuserfahrung öffneten sich, teilten ihre Geschichten mit der Twitter-Welt und bekamen dafür jede erdenkbare Reaktion von Hasskommentaren bis zu Liebesbriefen.

Eine heuchlerische Erkenntnis reifte auch damals schon vor allem innerhalb der Kultur- und Medien-Blase: Staunen. Oh, krass, wer hätte das gedacht? Es gibt Leute, die im Alltag mit Rassismus konfrontiert werden und es sind Freund*innen, Nachbarn, Kolleg*innen. Furchtbar! Hört mal zu, dann seht ihr!

64

H

E

Στη λογοτεχνική σκηνή, εκεί όπου οι άνθρωποι πληρώνονται για να κάνουν αυτό που τους ευχαριστεί, ή κάνουν παρέα με ανθρώπους οι οποίοι πληρώνονται για να κάνουν αυτό που τους ευχαριστεί, δεν υπάρχει ρατσισμός. Για όλους εκείνους οι οποίοι εκεί έξω, στον πραγματικό κόσμο, βιώνουν τον ρατσισμό, υπάρχουν βλέμματα ανησυχίας αλλά και κάποιος ενθουσιασμός για τους ανθρώπους με την πιο εξωτική δυνατή καταγωγή, οι οποίοι γδύνονται μπροστά στον αναγνώστη με τη γραφή τους.

act of undressing. And depending on which category authors fit into, they can also undress themselves for all those who have been waiting patiently in the pigeonholes to slap more labels onto them.

Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί κανείς να κάνει κάτι. Όποιος γράφει αναπόφευκτα ξεγυμνώνεται και, ανάλογα με το «συρτάρι» που ανήκει ο/η κάθε συγγραφέας, ξεγυμνώνεται στο όνομα και όλων εκείνων οι οποίοι περιμένουν υπομονετικά μέσα στα δικά τους συρτάρια τους χαρακτηρισμούς που θα τους αποδώσει η κοινωνία. Οι χαρακτηρισμοί της κοινωνίας και η αυτό-δραματοποίηση πάνε χέρι χέρι. Η αυτοπροβολή είναι, άλλωστε, το very first romance. Ο λογοτεχνικός χώρος αναπαράγει τύπους συγγραφέων σαν να ήταν γεύσεις παγωτού· και ποιος δεν θέλει να γίνει μια δημοφιλής γεύση παγωτού; Αγοράστε το παιδί μεταναστών που έχει ζήσει πολλά, ακόμα και αν τα γερμανικά του δεν είναι ακόμη τόσο καλά· βγάζει, όμως, πολλή οργή. Αγοράστε την κοπέλα που σνιφάρει κοκαΐνη και πηδιέται σε διάφορα τρέντι κλαμπ, μα είναι τόσο σκληρή ή εύθραυστη. Αγοράστε τον γιο καθηγητών πανεπιστημίου –μα, αυτός γράφει σαν τον Πέτερ Χάντκε. Να και το συμπαθητικό γκέι αγοράκι, που προβάλλει από τη γωνία κι έχει και αυτό τα δικά του βιώματα, τα οποία αξίζει να ακουστούν, και παραθέτει Αντόρνο και Smiths. Ο καθένας και η ταμπέλα του, ο καθένας και το προϊόν του. Στην αρχή σκέφτηκα ότι ο χώρος είναι κυνικός. Πλέον θεωρώ ότι απλώς στερείται ικανού προσωπικού. Κάνα δυο επιμορφώσεις στην «πραγματική ζωή» θα μπορούσαν να κάνουν θαύματα. Μια υποτροφία στο γκέτο του Ντόρτμουντ-Νόισταντ, της ΙέναΛόμπεντα ή της Ουλμ –γιατί όχι; Υπάρχει, όμως, και το ίντερνετ. Εκεί μαθαίνει κανείς πώς είναι πλασμένος ο κόσμος. Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για το #metwo, ένιωσα ότι είχα déjà vu. Τι έγινε, έχουμε πάλι 2013;

Labels created by others and staging oneself go hand in hand.

Self-marketing is the very first romance. The literary industry reproduces author types like ice cream flavors and who doesn’t want to eat a popular ice cream flavor? Buy the migrant child who’s been through hell; what he lacks in German-language skills he makes up for in anger. Buy the young woman who sniffs and screws her way through hip clubs: so tough, yet so fragile. Buy the professor’s son who writes like Peter Handke. And here comes the sweet gay boy around the bend who’s also been through something you need to read about firsthand as he quotes Adorno and the Smiths. To each his own label, to each his own product.

At first I thought the literary industry was cynical. Now I think it just lacks qualified personnel. A few continuing education courses in “real life” could really work wonders. Why not go for a fellowship in Dortmund-Nordstat, Jena-Lobeda or Ulm? Then again, there is the internet. Everything in the world can be found there. When the #metwo3 debate started, I had a déjà vu.

Could it really be 2013 again?

Back then #metwo was still called #schauhin (“take a look”) and the same exact thing happened. People who had experienced racism opened up, shared their stories with the Twitter community and received every kind of response imaginable, from hateful comments to love letters.

A hypocritical realization, above all in the culture and media bubble, manifested itself back then too: astonishment. Wow, that’s insane – who’d have thought? There are really people who face racism in everyday life and they happen to be our friends, neighbors, colleagues. Just awful! Listen up, then you’ll get it! But it simply can’t be true that we need a new hashtag every five 3

TN: Punning on the name of the #metoo movement, the #metwo movement aims to raise awareness of racism and discrimination in everyday life.

64

D Das kann aber schlichtweg nicht wahr sein, dass es alle fünf Jahre einen Hashtag braucht, damit kurzzeitig ein Bewusstsein dafür entsteht, dass es Rassismus, Sexismus, alle möglichen Formen von Diskriminierung gibt und dass unser Zusammenleben davon beeinträchtigt wird.

Die meisten Leute, die mich vor dem Literaturbetrieb gewarnt haben, könnten selbst mit Leichtigkeit Bibeln mit ihren persönlichen #metwos und #metoos und #schauhins füllen. Im Literaturbetrieb machen Menschen diese Erfahrungen nicht seltener als auf der Straße oder in der Warteschlange beim Bäcker. Und wenn es “nur” die Erfahrung ist, am Ende mit Labels auf der Stirn herumzulaufen und um sich herum niemanden zu haben, der weiß, wie sich das anfühlt. Am Ende fühlt sich jede*r ein bisschen benutzt und ein bisschen verkannt, aber Schreiben ist viele Opfer wert.

Sich darüber zu beschweren ist heikel, niemand ist gezwungen, sich auf den Literaturbetrieb einzulassen, es gibt wahrlich schlimmere Schicksale. Und auch Menschen, die nicht von Rassismus betroffen sind, können unter dem Literaturbetrieb leiden.

Vielleicht ist Leid der große Motor des Betriebs überhaupt. Trotzdem würde ich mir wünschen, dass ich in den Literaturhäusern und auf Literaturveranstaltungen auf eine diversere Gruppe von Menschen treffe. In allen Rollen. Wenn Literatur der Gegenwart den Spiegel vorhält, sollte der keine blinden Stellen haben. Wir sind an einem gesellschaftlichen Wendepunkt. Das könnte doch mal zur Abwechslung etwas Gutes bedeuten.

Jetzt entscheidet sich der neue Standard in der deutschen Debattenkultur. Klar können wir darauf hoffen, dass der Literaturbetrieb von sich aus so bedeutend und unverzichtbar ist, dass er sich den Herausforderungen der Zeit nicht stellen muss. Ein wenig wundern würde mich das allerdings schon.

Wo es hingeht, bleibt Verhandlungssache. Ich wünsche mir an meiner Seite Menschen, die sich ernsthaft die Fragen stellen: Wie wollen wir zusammenleben und was können wir dafür tun? Egal, was der ARD-Brennpunkt, Illner, Plasberg oder Twitter sagen.

65

H

E

Τότε, το #metwo ήταν το αντιρατσιστικό #schauhin· η ιστορία ίδια ακριβώς. Κάποιοι μοιράζονταν προσωπικές εμπειρίες ρατσισμού με το κοινό τους στο Twitter, για τις οποίες λάμβαναν κάθε πιθανή αντίδραση, από εκφράσεις μίσους έως ερωτικές επιστολές.

years to generate short-term awareness of the fact that racism, sexism and all other possible forms of discrimination really exist and that our society is impaired by it.

Μια υποκριτική διαπίστωση άρχισε να ωριμάζει τότε, κυρίως μέσα στη φούσκα του πολιτισμού και των μίντια: έκπληξη. Απίστευτο, ποιος θα το φανταζόταν; Υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν καθημερινά ρατσισμό —φίλοι και φίλες, γείτονες και γειτόνισσες, συνάδελφοι και συναδέλφισσές μας. Φοβερό! Ακούστε προσεκτικά και θα τον αντιληφθείτε! Δεν μπορεί, όμως, να είναι αλήθεια ότι κάθε πέντε χρόνια χρειάζεται κι από ένα hashtag για να δημιουργηθεί βραχυπρόθεσμα η αντίληψη ότι υπάρχει όντως ρατσισμός, σεξισμός και κάθε πιθανή μορφή διάκρισης και ότι η συμβίωσή μας επηρεάζεται από αυτές τις ανισότητες. Η πλειοψηφία των ανθρώπων οι οποίοι με προειδοποίησαν για τον λογοτεχνικό χώρο θα μπορούσαν πολύ εύκολα να γεμίσουν βίβλους ολόκληρες με τα προσωπικά τους #metwo, #metoo και #schauhin. Στη λογοτεχνική σκηνή συναντά κανείς τόσο συχνά τέτοιες εμπειρίες όσο και στον δρόμο ή στην ουρά στον φούρνο της γειτονιάς. Κι ας περιορίζεται η εμπειρία «μόνο» στο να κυκλοφορεί κανείς μετά με μια ταμπέλα στο κούτελο και να μην έχει κανέναν στο πλάι του που να γνωρίζει πώς είναι αυτό το συναίσθημα. Στο τέλος, νιώθει κανείς κάπως χρησιμοποιημένος/-η και κάπως παραγνωρισμένος/-η, αλλά η συγγραφή αξίζει πολλά θύματα. Τα παράπονα γι’ αυτόν τον χώρο είναι λεπτή υπόθεση, αφού κανείς δεν εξαναγκάστηκε ν’ ασχοληθεί με αυτόν· υπάρχουν πολύ χειρότερες τύχες άλλωστε. Ακόμα και οι άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν βιώσει ρατσισμό μπορούν να υποφέρουν από τον χώρο της λογοτεχνίας. Ίσως ο πόνος να είναι ο κινητήριος μοχλός της λογοτεχνικής σκηνής. Ωστόσο, εύχομαι να συναντώ σε λογοτεχνικά σπίτια και λογοτεχνικές εκδηλώσεις διάφορες ομάδες ανθρώπων. Σε όλους τους ρόλους. Γιατί αν η λογοτεχνία θέλει να δείχνει στο παρόν τη γυμνή του αλήθεια, τότε δεν θα πρέπει να υπάρχουν τυφλά σημεία στον καθρέφτη που θα του κρατάει για να κοιταχτεί.

Most of the people who warned me about the literary industry could themselves easily fill bibles’ worth of pages with their personal #metwo and #metoo and #schauhin stories. People don’t experience these things any less in the literary industry than they do on the street or while waiting in line at the bakery. Even if, in the end, it is “only” the experience of running around with labels on your forehead and having nobody around you who knows how that feels. In the end, everyone feels a little used and a little misjudged, but writing is worth the sacrifice.

Complaining about it is tricky. Nobody is forced to go into the literary industry. There are truly far worse fates. And people who are not affected by racism can also suffer enough from the industry itself. Perhaps suffering is the main thing driving the industry forward. Nevertheless, I wish I’d see a more diverse group of people working in publishing houses and participating in literary events. On all levels. If it is up to literature to hold a mirror up to the present, it should not have any blind spots. We have reached a turning point in our society. Maybe that could be a good thing for a change.

The new standard for the culture of debate in Germany is being decided right now. Of course we can hope that the literary industry is so important and indispensable on its own that it doesn’t have to stand up to the challenges of our time. Though it would surprise me a little bit.

Where we are headed is still up for negotiation. I want to be surrounded by people who earnestly ask themselves the questions: How do we want to live together in this world and what can we do to make that happen? Regardless of what the daytime talk show hosts, pundits, TV moderators and people on Twitter say.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

65

H Βρισκόμαστε σ’ ένα σημείο κοινωνικής καμπής. Ας σημάνει, για αλλαγή, κάτι καλό αυτή τη φορά. Τώρα αποφασίζονται τα καινούργια πρότυπα στην κουλτούρα του γερμανικού δημόσιου διαλόγου. Φυσικά και μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο χώρος της λογοτεχνίας είναι από μόνος του τόσο σημαίνων και απαραίτητος, ώστε να μην χρειάζεται να υποκύψει στις προκλήσεις του καιρού. Πάντως, θα με εξέπληττε κάτι τέτοιο, όσο να ’ναι. Το προς τα πού οδεύουμε παραμένει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Εύχομαι να έχω στο πλευρό μου ανθρώπους οι οποίοι θέτουν με σοβαρότητα το ερώτημα: «Πώς θέλουμε να συνυπάρξουμε και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;». Άσχετα με το τι λένε τα δελτία ειδήσεων στα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια, οι μεγαλοδημοσιογράφοι ή το Twitter.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαριάννα τσάτσου

H

E

DER GENUSSVOLL-SCHMERZHAFTE PROZESS DES SCHREIBENS UND SEINE POLITISCHE DIMENSION VON NINA RAPI

D

Η ΗδΟνικΑ ΟδυνΗρΗ διΑδικΑςιΑ τΗς ΓρΑΦΗς κΑι Οι πΟλιτικές τΗς διΑςτΑςέις τησ νίνασ ραπη

THE PAINFUL PLEASURE OF WRITING AND ITS POLITICAL DIMENSIONS

BY NINA RAPI

Der Prozess des Schreibens kann zur Ekstase führen oder in einen Alptraum münden, harte Arbeit oder einfach nur Ausflucht sein. Welche Form er aber auch immer annehmen mag, er ist aufs Engste damit verbunden, wie man seine eigene Existenz erlebt und wahrnimmt: Wenn du wie blockiert bist und kein einziges Wort schreiben kannst, glaubst du, keine Daseinsberechtigung zu haben. Und wenn der innere Drang sich auszudrücken/ sich mitzuteilen/ über sich selbst hinauszuwachsen/ etwas schöpferisch zusammenzusetzen die Oberhand über die Apathie/ den Stillstand/ den Zerfall gewinnt, dann ist das wie eine göttliche Bestätigung. Ich schreibe, also bin ich. So extrem ist das. Obwohl ich mich hier auf mein eigenes Schreiben beziehe, werde ich zwischen dem „wir“, dem „du“ und dem „ich“ hin und her wechseln.

Und das zum einen, weil ich beim Schreiben genauso empfinde, zum anderen, um die vielfältigen Positionen zum Ausdruck zu bringen, die ich als Schriftstellerin einnehme, und zum dritten, weil sich in dieser Dreiteilung wohl am besten mein Gefühl widerspiegelt, dass es da etwas gibt, was ich mit den Schriftstellern im Allgemeinen teile.

Η διαδικασία της γραφής μπορεί να είναι εκστατική, εφιαλτική, απλώς σκληρή δουλειά ή σκέτη υπεκφυγή. ΄Οτι μορφή και να πάρει όμως είναι στενά συνδεδεμένη με το πως βιώνεις την ίδια σου την ύπαρξη. Όταν παραλύεις και δεν μπορείς να γράψεις ούτε λέξη, π.χ., νιώθεις ότι δεν έχεις λόγο ύπαρξης. Και όταν η εσωτερική ορμή για έκφραση/επικοινωνία/υπέρβαση/σύνθεση υπερνικά την απάθεια/στασιμότητα/διάλυση είναι σαν θεική επιβεβαίωση. Γράφω άρα υπάρχω. Τόσο ακραία. Εδώ ενώ αναφέρομαι στη δική μου γραφή, θα μετακινούμαι μεταξύ του Εμείς, Εσύ, Εγώ. Αυτό εν μέρει επειδή έτσι νιώθω όταν γράφω, εν μέρει σαν έκφραση των πολλαπλών θέσεων που καταλαμβάνω σαν συγγραφέας και εν μέρει σαν κάτι που νιώθω ότι μοιράζομαι με συγγραφείς εν γένει.

As a process, writing can be ecstatic, a nightmare, just hard work, or even plain and simple procrastination. Regardless of form, though, it remains deeply rooted in your own feeling of existence. For instance, when you’re paralysed and can’t write a word, you may feel you have no reason to exist. And when the inner urge for expression/ communication/ transcendence/ synthesis defeats any disinterest/ idleness/ broken state, it feels like divine assurance. I write ergo I exist. It’s that extreme. While I’m speaking of my own relationship with writing, I will still move between We, You, and I; partly because this is how I feel when I’m writing, partly as an expression of the multiple roles I assume as a writer, and partly as something I feel I have in common with writers in general.

Das Schreiben ist also ein ständiges Pendeln zwischen Statik und Bewegung, zwischen lles oder Nichts, zwischen Genuss und Schmerz. Das führt mich oft zu der Frage: Warum tue ich mir das alles überhaupt an?

Es gibt Momente, in denen du einen Verlust erleidest, einen Verrat oder eine schreckliche Ungerechtigkeit erlebst und mit der Welt wirklich fertig bist. Der einzige Weg, darüber hinwegzukommen, ist zu schreiben. In der Kunst die persönliche Katharsis zu suchen, ist ein Weg, den viele Theaterautoren eingeschlagen haben, man denke z. B. an Eugene O’Neill (Eines langen Tages Reise in die Nacht), an August Strindberg (Der Vater) oder an Sarah Kane (4.48 Psychose). Am Anfang lässt du deinen Frust an deinem Tagebuch aus. Doch schon bald spürst du, dass das Be-

67

Ένα συνεχές εκκρεμές η γραφή λοιπόν, ανάμεσα στη στάση και την κίνηση, ανάμεσα στο τίποτα και τα πάντα, την ηδονή και την οδύνη. Αυτό συχνά με κάνει να αναρωτιέμαι: γιατί το υφίσταμαι όλο αυτό; Υπάρχουν στιγμές που βιώνεις μια απώλεια, μια προδοσία, μια βάρβαρη αδικία και γίνεσαι κομμάτια. Ο μόνος τρόπος για να ανταπεξέλθεις είναι να γράψεις. Τέχνη μέσω προσωπικής κάθαρσης είναι μια οδός που έχουν ακολουθήσει πολλοί θεατρικοί συγγραφείς όπως π.χ. Eugene O'Neil (Long Day into the Night), Strindberg (Father) Sarah Kane (4.48 psychosis). Αρχικά ξεσπάς στο ημερολόγιο σου. Σύντομα όμως η ανάγκη να επικοινωνήσεις υπερβαίνει την ανάγκη έκφρασης. Αυτό που σε καίει τώρα είναι η τέχνη του πράγματος, η δομή του, το ύφος του. Το στυλ της γραφής δεν είναι βέβαια κάτι επιφανειακό αλλά κάτι το οποίο υλοποιείς μέσα από "οδυνηρή μελέτη, είναι ένα απόσταγμα σκέψης και πρακτικής και ουσιαστικά μια ηθική απόφαση" όπως έγραψε ο Χάουαρντ Μπάρκερ (A Style and its Origins). Ένα πολύ προσωπικό θεατρικό προκύπτει από αυτή τη διαδικασία. Τα δικά μου πιο προσωπικά έργα είναι τα: Angelstate και Splinters. Η γραφή του Angelstate ήταν μια μακρόχρονη και οδυνηρή

Writing is like a pendulum oscillating endlessly between rest and motion, between nothing and everything, pleasure and pain.

Which often makes me wonder: why do I have to endure this?

There are times when you experience a loss, a betrayal, a terrible act of injustice, and you’re broken to pieces. Writing is the only way to move on. Doing art through personal catharsis is a path chosen by many playwrights, such as Eugene O'Neil (Long Day’s Journey into Night), Strindberg (The Father), and Sarah Kane (4.48 psychosis). First, you lash out on your diary. Soon, though, the need to communicate grows stronger than the need to express yourself. What really eats at you at that point is the artistic dimension of the matter, its structure and style. Style, of course, isn’t superficial, but something that can only materialise, according to Howard Barker in A Style and Its Origins, through painstaking study, a distillation of thought and practice – essentially, a moral decision.

This process results in a very personal theatrical play. My own most personal plays are Angelstate and Splinters and, while wri-

67

D dürfnis, dich mitzuteilen, stärker wird als der Drang, dich auszudrücken. Was dir jetzt unter den Nägeln brennt, ist die Kunst der Sache selbst, ihre Struktur, ihr Stil. Der Schreibstil ist freilich nichts Oberflächliches, sondern etwas, das man „durch schmerzhaftes Studium“ erlangt, „es ist das Destillat aus Nachdenken und Praxis und im Wesentlichen eine moralische Entscheidung“, wie Howard Barker es formuliert hat (A Style and ist Origins).

Aus diesem Prozess erwächst ein sehr persönliches Theaterstück.

Meine persönlichsten Werke sind Angelstate und Splinters. Das Verfassen von Angelstate war ein sehr langer und schmerzhafter Prozess, demgegenüber war die Entstehung von Splinters das reinste Vergnügen; vielleicht weil letzteres unter Anwendung der Methode des assoziativen Schreibens entstand, bei dem du ausgehend von einem Satz, einem Bild oder einem Geräusch frei drauf los schreibst, ohne dabei auf Logik und Kohärenz zu achten. Du hast den Wunsch, in das Unterbewusstsein und in das kollektive Unbewusste einzutauchen, dir das Unmögliche vorzustellen. Der Stoff, der dabei entsteht, ist in aller Regel überaus spannend; natürlich muss er nachträglich noch überarbeitet und strukturiert werden.

Bisweilen ist das Schreiben die Folge eines Gefühls von Identitätsverlust oder einer Ichspaltung. Du kannst dich dem weiblichen oder dem männlichen Geschlecht zugehörig fühlen oder Transgender sein; deine sexuelle Orientierung kann queer, homo, bi oder straight sein; du kannst die griechische, die englische oder die nigerianische Nationalität besitzen, zur Arbeiterklasse oder zur Mittelschicht gehören. Deine politischen Überzeugungen können anarchisch, sozialistisch oder liberal sein. Vielleicht sprichst du die Sprache der Mehrheit, vielleicht die Sprache einer unterschätzten Minderheit. Und als ob das noch nicht genug wäre, sind da noch deine inneren Dämonen. Das reinste Durcheinander! Also brauchst du eine Orientierung. Was tust du? Du schreibst!

Wenn du die Realität als Außenseiter erlebst, nimmst du die Welt anders wahr. Vielleicht fühlst du dich eingeengt oder willst gegen Unrecht, Vorurteile und Diskriminierungen ankämpfen. Vielleicht

68

H

E

διαδικασία, αυτή τού Splinters σκέτη απόλαυση. 'Ισως επειδή γράφτηκε με τη μέθοδο της συνειρμικής γραφής όπου παίρνεις μια φράση, μια εικόνα, ένα ήχο και γράφεις ελεύθερα, παραβλέποντας τη λογική. Θέλεις να βυθιστείς στο υποσυνείδητο και το συλλογικό ασυνείδητο, να φανταστείς το αδύνατο. Συχνά, το υλικό που προκύπτει είναι εξιταριστικό. Φυσικά χρειάζεται επιμέλεια, δομή.

ting Angelstate was a long and painful journey, writing Splinters was pure delight. Perhaps it was so because I wrote it using free association, a method which allows one to start with a phrase, an image, a sound, and write freely without yielding to logic. Sometimes you just want to immerse yourself in your own subconscious and the collective unconscious, and imagine the unimaginable – which often results in exciting new material you can use after editing and structuring.

Άλλοτε, η γραφή είναι συνέπεια μιας αίσθησης διάσπασης εαυτού. Μπορεί να είσαι θηλυκού, αρσενικού ή τρανσ-τζέντερ γένους· κουήρ, ομό, αμφί ή στρέητ σεξουαλικότητας· Ελληνικής, Αγγλικής ή Νιγηριανής εθνικότητας· εργατικής ή μεσαίας τάξης. Οι πολιτικές σου πεποιθήσεις μπορεί να είναι αναρχικές, σοσιαλιστικές, φιλελεύθερες. Μπορεί να μιλάς τη γλώσσα τής πλειονότητας ή τη γλώσσα μιας υποτιμημένης μειονότητας. Και επιπλέον έχεις τους εσωτερικούς σου δαίμονες. Χαμός. Χρειάζεσαι μια πυξίδα. Τι κάνεις; Γράφεις! Όταν βιώνεις την πραγματικότητα σαν outsider, βλέπεις τον κόσμο διαφορετικά. Ίσως νιώθεις σε κατάσταση πολιορκίας ή θέλεις να καταπολεμήσεις αδικίες, προκαταλήψεις, αποκλεισμούς. Ίσως νιώθεις δέσμιος των πολλαπλών ταυτοτήτων σου. Προκύπτουν πολλά ερωτήματα π.χ. μπορείς να γράψεις έξω από τις ταυτότητες σου; Σε τι περιορισμούς και λογοκρισία υφίστασαι; Νιώθεις το δικαίωμα να γράψεις ελεύθερα, να χρησιμοποιήσεις τη γλώσσα σαν το πολιτιστικό όπλο που είναι; Και αν ναι, ποια γλώσσα χρησιμοποιείς; Ποιες οι συνέπειες των επιλογών σου στην πρόσληψη του έργου σου;

Sometimes, it also happens that writing comes as the consequence of a broken self. You may identify as female, male, or transgender, queer, homo, bi, or straight; Greek, English, or Nigerian; working or middle class. Your political beliefs may range from anarchist to socialist to libertarian. You may speak the language of the majority or that of an oppressed minority. To top it all off, your own personal demons. You’re lost. You need guidance, a compass. The only thing you can do is write.

Experiencing reality as an outsider may afford you a different view of the world. Perhaps you feel under attack or need to go out and fight against injustice, bigotry and social exclusion. Or you may feel you’re kept back by your multitude of identities. So many questions arise. Can you write outside your identities? Are you subject to limitations and censorship? Do you feel you may write freely, use language as the political weapon it actually is? If so, is that the kind of language you’re using? Does your choice of language affect the reception of your work?

Τι είδους αισθητική δημιουργείς; Γυναικεία, αντρική, λευκή, μαύρη; εργατικής τάξης ή μπουρζί; στρέητ ή κουήρ; Ή απλώς ατομική; Από τι ακριβώς συνίσταται αυτό; Πιστεύω ότι διαμορφωνόμαστε από πολλαπλές και συγκρουόμενες discourses, αφηγήσεις και κοινωνικό-πολιτικές θέσεις. Και μόνο στο κομβικό σημείο τους υπάρχει η δυνατότητα ελευθερίας και μοναδικής συγγραφικής φωνής.

What kind of aesthetics do you contribute to? Feminine, masculine, or black? Working-class or bourgeois? Straight or queer?

Or just your own? And what does all this depend on? Personally, I think we are shaped by a multitude of conflicting discourses, narratives and socio-political views. And it is only at their point of convergence that one is allowed to break free and form one’s unique literary voice.

Η δική μου δουλειά, έχει παρατηρηθεί από κριτικούς, χαρακτηρίζεται από υπαρξιακά, queer, gender-aware, cross-border στοιχεία. Επιπλέον, όταν γράφω στα αγγλικά ή για αγγλικές

According to literary critics, my work brings together existential, queer, gender-aware and cross-border elements. When I write in English or about realities in the English-speaking world, my

68

D fühlst du dich durch deine mannigfaltigen Identitäten eingeschränkt. Du stellst dir viele Fragen: Kannst du zum Beispiel losgelöst von deiner eigenen Identität schreiben? Welcher Art von Eingrenzungen und Zensurmechanismen bist du unterworfen?

Hast du das Gefühl, über das Recht zu verfügen, dich schreibend frei auszudrücken und die Sprache als die kulturelle Waffe zu gebrauchen, die sie ist? Und falls ja, welche Sprache benutzt du?

Und wie beeinflussen deine Entscheidungen die Rezeption deines Werkes?

Welche Art von Ästhetik bringst du hervor? Eine weibliche, männliche, weiße, schwarze? Eine Ästhetik der Arbeiterklasse oder eine der Bourgeoisie? Ist sie straight oder queer? Oder einfach individuell? Aus was genau setzt sie sich zusammen? Ich glaube, wir werden durch vielfältige, miteinander konkurrierende Diskurse, Narrative und gesellschaftspolitische Standpunkte geprägt. Und nur an deren Schnittstellen gibt es die Möglichkeit zur Freiheit, aus der sich deine eigene, einzigartige literarische Stimme herausbilden kann.

Wie verschiedene Kritiker beobachtet haben, zeichnet sich meine Arbeit durch den Gebrauch von existenziellen, queeren, Genderaware- und Cross-Border-Elementen aus. Wenn ich darüber hinaus auf Englisch und über die englische Lebensrealität schreibe, tendiert meine Ästhetik dazu, stilisierter, ironischer, distanzierter zu sein. Schreibe ich auf Griechisch oder über die griechischen Zustände, kommt sie realistischer oder postrealistischer daher.

Doch seit ich wieder nach Griechenland zurückgezogen bin, tendieren diese beiden Stile dazu, miteinander zu verschmelzen und sich zu einem zu vereinen. Exemplarisch zeigt sich das etwa bei Splinters. Das ist möglicherweise ein Hinweis darauf, dass die Sprache nicht nur unsere Mündlichkeit beeinflusst, sondern auch unsere Art zu denken, unsere Wahrnehmung der Welt, ja selbst die Grenzen unseres Vorstellungsvermögens und unserer Phantasie. Das Englische bietet sich aufgrund seiner Sparsamkeit, seiner Genauigkeit und seines Rhythmus an. Die griechische Sprache wiederum setzt, jedenfalls bei mir, eine tiefe Emotionalität, ein Gefühl von Freiheit und politische Wachsamkeit frei.

69

H

E

πραγματικότητες, η αισθητική μου τείνει να είναι στυλιζαρισμένη, ειρωνική, απόμακρη. Όταν γράφω στα ελληνικά ή για ελληνικές πραγματικότητες τείνει προς τον ρεαλισμό ή μεταρεαλισμό. Τώρα όμως που έχω επιστρέψει στην Ελλάδα, τα δύο αυτά στυλ τείνουν να γίνουν ένα. Για παράδειγμα στο Splinters. ΄Ισως αυτό υποδεικνύει ότι η γλώσσα δεν επηρεάζει μόνο την προφορικότητα μας αλλά και τον τρόπο σκέψης, την θεώρηση της πραγματικότητας, ακόμη και τα όρια της φαντασίας. Τα αγγλικά προσφέρονται για οικονομία λόγου, ακρίβεια, ρυθμό. Η ελληνική γλώσσα απελευθερώνει, σε μένα τουλάχιστον, βαθιά συναισθηματικότητα, μια αίσθηση ελευθερίας και πολιτική εγρήγορση.

writing tends to be more stylised, sarcastic and distant. When I write in Greek or about Greek realities, it slips into realism or even post-realism. Now that I’m back in Greece, though, these two styles are gradually merging together, which is evident, for instance, in Splinters. This may indicate that language doesn’t only affect our speech, but also our mentality, our appreciation of reality, even the limits of our imagination. English is bettersuited for economy, precision and rhythm. Greek – to me, at least – releases a deep emotionality, a sense of freedom and political awareness. The two elements now coexist in my writing, creating a hybrid.

Και συνυπάρχουν στη γραφή μου, δημιουργώντας ένα υβρίδιο.

Through writing, I can seek answers to agonising questions.

Why do people torment each other? Why do they manipulate/ control/ deceive each other? Is love enough? Is closeness ever feasible? Is sexual desire a more decisive factor than the sense of self? Why do we choose to remain entrapped, when we can break free? Is freedom an illusion? Is justice a utopia?

Μέσα από τη γραφή, αναζητώ λύσεις σε ερωτήματα που με καίνε: γιατί οι άνθρωποι τυραννούν ο ένας τον άλλο; Γιατί χειρίζονται/ ελέγχουν/εξαπατούν ο ένας τον άλλο; Φτάνει η αγάπη; Είναι εφικτή η εγγύτητα; Είναι η σεξουαλική επιθυμία πιο καθοριστική από την αίσθηση εαυτού; Γιατί παραμένουμε σε παγίδες όταν μπορούμε να ξεφύγουμε; Είναι η ελευθερία μια αυταπάτη; Είναι η δικαιοσύνη μια ουτοπία; Αυτές οι ερωτήσεις είναι στο μεταίχμιο τού προσωπικού και τού πολιτικού. Δεν διαχωρίζω τα δύο. Για μένα καμμία πολιτική κατάσταση δεν έχει νόημα εάν δεν καθρεφτίζεται στον εσωτερικό μου κόσμο. Στα έργα μου π.χ. Reasons to Hide, Kiss the Shadow και Wild Beats εξερευνώ, σε κάποιο επίπεδο, τον εγκλεισμό, τον έλεγχο, την επιτήρηση από τη μια και την αντίσταση, αγάπη, ελευθερία από την άλλη, δύο αντίπαλα τρίπτυχα που αλληλοκαθρεφτίζονται, εσωτερικά και εξωτερικά. Σαν συγγραφείς, θέλουμε οι ιδέες μας να γίνουν μέρος της συλλογικής συνείδησης, όπως το τοποθέτησε ο James Baldwin, να προκαλέσουμε μια κάποια συνειδησιακή μετακίνηση.Ο ισχυρισμός ότι η τέχνη και οι πολιτικές ιδέες δεν συμβαδίζουν είναι μια καθαρά πολιτική τοποθέτηση, όπως έγραψε ο Orwell. Άλλωστε, υπάρχουν συνοριο-φύλακες σε κάθε καλλιτεχνικό και πολιτιστικό πεδίο. Gate keepers fiercely guarding the insiders from the outsiders. Με πολιτικά κίνητρα χωρίς να τα ονομάζουν

Such questions lie on the verge between the private and the political. I can’t make a distinction between the two. To me, no political situation is meaningful unless it is reflected in my inner self.

In some of my plays, including Reasons to Hide, Kiss the Shadow, and Wild Beats, I explore, to some degree, two opposing triptychs whose elements, both internal and external, mirror each other. On the one hand, confinement, control, and supervision; on the other, resistance, love, and freedom.

Being authors, we want our ideas to become part of collective consciousness or, better, to cause a shift in consciousness, as put

by James Baldwin. And, according to Orwell, the claim that art has nothing to do with politics is itself a political attitude.

Besides, every field of art and politics comes with its very own gatekeepers. Gatekeepers fiercely guarding the insiders from the outsiders. Their motives are, of course, purely political, without them ever admitting so. Their indirect censorship is implemented, too, under false pretences. That’s how they perpetuate their power, by aggressively employing a trusted old method, namely

69

D Beides koexistiert in meinem Schreiben und verbindet sich zu Hybriden.

Durch das Schreiben begebe ich mich auf die Suche nach Antworten auf Fragen, die mir unter den Nägeln brennen: Warum quälen die Menschen einander? Warum manipulieren/ kontrollieren/ betrügen sie sich gegenseitig? Reicht die verfügbare Liebe aus? Ist Nähe möglich? Kommt dem sexuellen Verlangen entscheidendere Bedeutung bei als unserem Selbstempfinden?

Warum ziehen wir es vor, in Fallen zu verharren, wenn wir in der Lage sind zu entkommen? Ist Freiheit nur eine Selbstillusion? Ist Gerechtigkeit nur eine Utopie?

H

E

πολιτικά. Έμμεσα λογοκρίνοντας, χωρίς να το λένε λογοκρισία. Διαφυλάσσουν την εξουσία τους επιθετικά με δοκιμασμένες μεθόδους όπως: άρνηση της ύπαρξης τού 'αντιπάλου δέους', δηλαδή της διαφορετικότητας, με κάθε δυνατό μέσο. Αν επιμένει να υπάρχει αυτή η συγγραφή, διαστρευλώνεται ή αφομοιώνεται σε σημείο ουδετεροποίησης. Αν αντιστέκεται στην ομοιογένεια, υποβαθμίζεται σαν μη-οτιδήποτε κυριαρχεί. Αν ακόμη αναπνέει, κατηγοριοποιείται απορρηπτικά. Παρόμοιες μέθοδοι έχουν χρησιμοποιηθεί ιστορικά εναντίον γυναικών συγγραφέων όπως έγραψε η Joanna Russ (How to Suppress Women's Writing). Ισχύουν βέβαια για οποιονδήποτε Άλλο.

negating the existence of otherness by every means possible.

And, if the Other does not cease to exist, they are twisted or assimilated into neutralisation. If they insist on resisting uniformity, they are debased as dissidents. If they’re breathing still, they are classified as pariahs. Joanna Russ described the use of such methods against women authors in How to Supress Women’s Writing, though the same applies to any Other.

Diese Fragen bewegen sich an der Grenze zwischen Privatem und Politischem. Ich mache zwischen Beidem keinen Unterschied. Für mich ergibt ein politischer Zustand keinen Sinn, wenn er sich nicht in meiner inneren Welt widerspiegelt. In einigen meiner Werke, wie z. B. in Reasons to Hide, Kiss the Shadow und Wild Beats, lote ich bis zu einem gewissen Grade Zustände wie Einschluss, Kontrolle und Überwachung auf der einen, Widerstand, Liebe und Freiheit auf der anderen Seite aus, also zwei konträre Triptycha, die sich sowohl innerlich als auch äußerlich gegenseitig spiegeln.

Μια γνωστή μέθοδος υποτίμησης πολιτικών έργων είναι να χαρακτηριστούν ας 'μη τέχνη', όπως έγινε με τα τελευταία έργα του Πίντερ. Θα αναφέρω ενδεικτικά συγγραφείς που έχουν παράγει πολιτικά έργα που είναι αναμφισβήτητα τέχνη: Ibsen, Pinter, Caryl Chuchill, Loula Anagnostaki, Sarah Kane, Deborah Tucker-Green, Susan Lori-Parks, Coetzee, Sartre, Simon de Beauvoir, Camus. Φυσικά, η συγγραφή αντιστέκεται: "Η γραφή είναι η δυνατότητα αλλαγής, ο χώρος όπου ανατρεπτικές σκέψεις μπορούν να προκύψουν, η ιδανική συνθήκη μεταποίησης κοινωνικών και πολιτιστικών δομών"(Helen Cixous, Utopias).

Als Autoren und Autorinnen wünschen wir uns, dass unsere Ideen Teil des kollektiven Bewusstseins werden, wie es James Baldwin einmal ausgedrückt hat, wir wollen eine Bewusstseinsveränderung hervorrufen. Demgegenüber ist die Behauptung, dass Kunst und politische Ideen nicht miteinander korrespondieren, ein rein politisches Statement, wie Orwell einst geschrieben hat.

Κλείνοντας. Γιατί γράφω; Γράφω για να υπάρχω, να δημιουργώ, να νιώθω ηδονή και να διαχειρίζομαι την οδύνη, να εξερευνώ, να επικοινωνώ, να ανήκω, να αναζητώ μια συνειδησιακή αλλαγή έστω μικρή, να ανακαλύπτω, να φαντάζομαι το αδύνατο και να μοιράζομαι όλο αυτό με σας!

Another popular method of downgrading political works of art consists of classifying them as “non-art”, as it happened with Pinter’s last plays. Other playwrights and authors whose works are political and yet definitely qualify as art include Henrik Ibsen, Harold Pinter, Caryl Churchill, Loula Anagnostaki, Sarah Kane, debbie tucker green [sic], Susan-Lori Parks, J.M. Coetzee, Jean-Paul Sartre, Simon de Beauvoir, Albert Camus. Of course, writing does resist. “Writing is precisely the very possibility of change, the space that can serve as a springboard for subversive thought, the precursory movement of a transformation of social and cultural structures.” (Hélène Cixous, The Laugh of Medusa) One last thought. Why do I write? I write in order to exist, create, feel pleasure and mitigate pain, explore, communicate, belong, seek even a minuscule change of consciousness, discover, imagine the impossible, and share it all with you.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Außerdem sind auf jedem künstlerischen und politischen Terrain immer auch Grenzwächter postiert. Gate keepers fiercely guarding the insiders from the outsiders. Mit politischen Motiven wohlgemerkt, ohne diese auch als solche zu bezeichnen. Indem sie indirekt zensieren, ohne offen von Zensur zu sprechen. Sie sichern sich ihre Macht auf aggressive Weise und mit bewährten Methoden, wie beispielsweise die mit allen Mitteln betriebene Leugnung der Existenz gegensätzlicher Positionen - und damit

70

70

D der Verschiedenheit selbst. Wenn solche Stimmen und Texte dennoch auf ihre Daseinsberechtigung beharren, werden diese kurzerhand umgeschrieben und neutralisiert. Widerstehen sie dann immer noch der Vereinheitlichung, verunglimpft man sie wie alles, was sich außerhalb des herrschenden Diskurses und des Mainstreams bewegt. Wenn sie danach immer noch atmen, werden sie endgültig abgewiesen. Historisch kamen, wie Joanna Russ schreibt (How to Suppress Women’s Writing), vergleichbare Methoden immer wieder gegen Schriftstellerinnen zum Einsatz.

Aber sie wurden und werden generell gegen alle angewendet, die anders sind.

Eine andere beliebte Methode zur Herabwürdigung politischer Kunstwerke besteht darin, sie als „Nicht-Kunst“ zu bezeichnen, wie es exemplarisch in Bezug auf die letzten Stücke von Harold Pinter der Fall gewesen war. Ich möchte hier beispielhaft einige Autoren aufzählen, deren politische Werke ohne Zweifel als Kunst einzuordnen sind: Henrik Ibsen, Harold Pinter, Caryl Churchill, Loula Anagnostaki, Sarah Kane, Deborah Tucker-Green, Susan Lori-Parks, John Maxwell Coetzee, Jean-Paul Sartre, Simon de Beauvoir, Albert Camus. Selbstverständlich leistet die Literatur Widerstand: „Das Schreiben ist die Möglichkeit zur Veränderung, der Raum, aus dem subversive Gedanken erwachsen können, die ideale Bedingung für die Veränderung gesellschaftlicher und politischer Strukturen“ (Helen Cixous, Utopias).

Zum Schluss noch die Frage: Warum schreibe ich? Ich schreibe, um zu existieren, um etwas zu schaffen, um Genuss zu verspüren und Schmerz zu verarbeiten, um den Dingen auf den Grund zu gehen, um dazuzugehören, um das Bewusstsein zu verändern (und sei diese Veränderung noch so gering), um Neues zu entdecken, um mir das Unmögliche auszumalen und um all das mit euch zu teilen!

Aus dem Griechischen übersetzt von Ina Berger

71

H

E

„UNSERE SEELE WURDE NICHT ERKANNT“ – ASPEKTE DES POLITISCHEN IN DER ZEITGENÖSSISCHEN GRIECHISCHEN LYRIK VON MARIA TOPALI

D

μαρία τοπαλη «δέν ΒρΗκΑνέ τΗν ψυχΗ ΜΑς» - Οψέις τΟυ πΟλιτικΟυ ςτΗν κΑινΟυριΑ έλλΗνικΗ πΟιΗςΗ

“THEY DIDN’T FIND OUR SOUL”: ASPECTS OF THE POLITICAL IN NEW GREEK POETRY

BY MARIA TOPALI

1 EINLEITENDE GEDANKEN

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕψΕΙΣ

1. INTRODUCTORY THOUGHTS

Deutschland und andere nordeuropäische Länder haben keine ökonomische Krise erlebt, jedenfalls nicht in dem Maße und in der Art, wie das in den Ländern des europäischen Südens und insbesondere in Griechenland der Fall war. An großen historischen Momenten gibt es aber nie und nirgendwo Mangel.

Versuchen wir mal, uns einen Moment lang vorzustellen, wie deutschsprachige Dichter auf den Trümmern der Berliner Mauer voller Rührung ein Lied anstimmen oder später auf Demonstrationen gegen die fremdenfeindliche extreme Rechte die sich in Österreich, Deutschland und ganz Europa im Aufwind befindet, mitmarschieren würden; Oder wie sie schließlich an den Staatsgrenzen oder in Flüchtlingslagern ihre solidarischen Gedichte vortragen würden

Η Γερμανία και άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης δεν βίωσαν οικονομική κρίση, τουλάχιστον με τον τρόπο που αυτό συνέβη στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Μεγάλες ιστορικές στιγμές, όμως, δε λείπουν ποτέ και από πουθενά. Ας προσπαθήσουμε για ένα λεπτό να φανταστούμε γερμανόφωνους ποιητές που θα έκρουαν με συγκίνηση τη λύρα τους στα ερείπια του βερολινέζικου τείχους ή που θα συνόδευαν, αργότερα, τις διαδηλώσεις εναντίον της ξενοφοβικής ακροδεξιάς που σηκώνει κεφάλι σε όλη την Ευρώπη, στην Αυστρία και στη Γερμανία. Ή, τέλος, ποιητών που θα απάγγελλαν τα αλληλέγγυα ποιήματά τους στα σύνορα ή στους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Germany and other Northern European countries did not experience the recession – at least not in the way it happened in the European South, even more so in Greece. This is not to say, of course, that any country’s history has ever lacked its own great moments. Let’s take a moment and imagine German-speaking poets emotionally plucking the lyre over the ruins of the Berlin Wall, or later accompanying the demonstrations against the xenophobic extreme right claiming its own space all over Europe, in Austria and Germany. Or poets reciting their poems of solidarity at border checkpoints or refugee camps.

Ich glaube, die Dichter und ihre Leser im deutschsprachigen Raum würden sich gekränkt fühlen, wenn auf solche Art und Weise der Scheinwerfer der Öffentlichkeit auf sie fiele. Griechenland ist ein kleines Land, und das Neugriechische, so sehr man es auch mit romantischen Idealisierungen verklärt, ist eine kleine Sprache, die nur von wenigen gesprochen wird. Das Interesse an der Kultur des zeitgenössischen Griechenland ist begrenzt.

Selbst den beiden griechischen Literaturnobelpreisträger Seferis und Elytis gelang es nie, aus dem Schatten des touristischen Produkts herauszutreten, das unter dem informellen Logo Zorba the Greek firmiert. Wenn ihr Werk überhaupt gelesen wurde, so wurde es vor allem durch den Filter eben dieses Schattens „gelesen“. Würden wir in der neugriechischen Dichtung nach „touristischen“ Beispielen von Politisierung Ausschau halten, dann würden wir nach meinem Dafürhalten auf eine tückisch verkehrte Weise eine neokolonialistische Missachtung an den Tag legen.

Die folgenden, soeben erschienenen Verse von Dimitra Kotoula

72

Νομίζω ότι οι ποιητές και οι αναγνώστες τους στον γερμανόφωνο χώρο θα ένιωθαν προσβεβλημένοι αν έπεφτε πάνω τους με τέτοιον τρόπο ο προβολέας της δημοσιότητας. Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα και τα νέα ελληνικά, όσο κι αν τα φορτώσουμε με ρομαντικά ιδεολογήματα, είναι μια μικρή γλώσσα. Το ενδιαφέρον για τον πολιτισμό της σύγχρονης Ελλάδας είναι περιορισμένο. Οι Έλληνες νομπελίστες Σεφέρης και Ελύτης δεν έμειναν απλώς στη σκιά του τουριστικού προϊόντος υπό το άτυπο λογότυπο Zorba the Greek αλλά «διαβάστηκαν», όσο διαβάστηκαν, υπό το φίλτρο αυτής της σκιάς. Αν αναζητούσαμε στη νέα ελληνική ποίηση «τουριστικά» παραδείγματα πολιτικότητας, θα δείχναμε, νομίζω, μια νεοαποικιακή περιφρόνηση με έναν ύπουλα αντεστραμμένο τρόπο. Προ-εισαγωγικά, θα συνόψιζα το βασικό μου επιχείρημα στους ακόλουθους, πρόσφατους στίχους της Δήμητρας Κωτούλα (δεν συμπεριλαμβάνονται στην Ανθολογία γιατί η δημοσίευσή τους έπεται αυτής, καθώς έγινε στο περιοδικό Φάρμακο, τ. 11, Άνοιξηκαλοκαίρι 2018) [από ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ, XLV.]

I think German-speaking poets and readers would feel rather offended if they happened to be in the spotlight for such reasons.

Greece is a small country, and Modern Greek, no matter how embellished with romantic notions, is still a small language. Greek Nobel prize winners Seferis and Elytis were not only overshadowed by the tourist product informally labelled Zorba the Greek, but were also read – inasmuch as they were read – under that very same light. To seek examples of political thought after the same, “touristy” fashion, would be to show deviously perverted neo-colonialist contempt.

As a pre-introduction, I would summarise my main argument in the following recent lines by Dimitra Kotoula (published in pharmakon issue 11, Spring-Summer 2018, hence not included in the Anthology): [from The Poems of the White Page, XLV] Show me the enemy – There are none.

No raucous war-wind. […] They didn’t find our soul.

There’s a white page on the table

72

D bringen das, was ich sagen will, genau auf den Punkt (sie sind nicht in der Anthologie enthalten, weil ihre Veröffentlichung in der Zeitschrift Farmako (Bd. 11, Frühling-Sommer 2018) erst später erfolgte) [aus GEDICHTE AUF DEM WEISSE BLATT; XLV.] Zeig mir den Feind – Er existiert nicht.

Kein geräuschvoller Wind-Krieg. (…) Unsere Seele wurde nicht erkannt.

Auf dem Tisch ist nur ein weißes Blatt (Schon Dionysios Solomos spürte, dass es feucht war).

Wir ebenfalls nicht.

Wie ich finde, wird hier das Thema ganz klar benannt: Die ernsthafte Dichtung gibt sich nicht mit tagesaktuellen Abwägungen ab, einen trivialen „Feind“ gibt es nicht für sie. Diese Dichtung, und damit stoße ich in den Kern der Sache vor, steht vielmehr zwei zutiefst politischen Feinden gegenüber; beiden ist sie bereits in ihrer Entstehungszeit begegnet und entgegengetreten.

Der erste ist der drohende Tod der Dichtung, als gegen Ende der 1990er Jahre das Verlags- und Publikumsinteresse für Lyrik rasant zurückging, nachdem selbst der Schatten der „großen“, der „nationalen“ Dichter endgültig verblasst war. Der zweite, mit dem ersten eng verwobene „Gegner“ ist der Zustand, in dem sich unsere Gesellschaft und Kultur ungefähr zur selben Zeit präsentierte, ein Zustand, den wir inzwischen, nach dem Ausbruch der Krise als gesellschaftliche „Blase“ zu bezeichnen pflegen. Die Dichterinnen und Dichter „wussten“ jedoch schon vorher, dass es sich um eine Blase handelte, und es war ihnen ein starkes Bedürfnis, sie durchzustechen, sich von neuem den Raum für ihre Wahrnehmung aufzubauen und mit Beharrlichkeit den ihnen angemessenen Platz zu suchen und einzunehmen. Dieser kulturelle Kampf setzte viel früher als die Krise ein und hält auch nach ihr an. In dem Maße, in dem die Krise zumindest einen Teil der Gesellschaft zu kritischem Nachdenken bewegte, traf diese Unternehmung der Dichterinnen und Dichter günstige Bedingungen vor. Vor überzogenen Erwartungen sei dennoch gewarnt.

73

H

E

δείξε μου τον εχθρόδεν υπάρχει. κανένας θορυβώδης άνεμος-πόλεμος. [...]δεν βρήκανε την ψυχή μας. υπάρχει μια λευκή σελίδα πάνω στο τραπέζι (ο διονύσιος ςολωμός κιόλας ένιωσε την υγρασία της). Ούτε κι εμείς.

(Dionysios Solomos has already felt its damp).

Neither did we.

Εδώ λοιπόν, το θέμα τίθεται, νομίζω, ολοκάθαρα: η σοβαρή ποίηση δεν καταγίνεται με αναμετρήσεις επικαιρικές, ένας αγοραίος «εχθρός» για αυτήν δεν υπάρχει. Η ποίηση αυτή, και μπαίνω στην ουσία του θέματος, έχει δυο εχθρούς εξόχως πολιτικούς τους έχει και τους δυο εντοπίσει και αντιμετωπίσει ήδη στο ξεκίνημά της. Ο πρώτος, είναι ο απειλούμενος θάνατος της ποίησης, η απόσυρση του εκδοτικού και αναγνωστικού ενδιαφέροντος από αυτήν γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 90, όταν χάθηκε πια και η σκιά των «μεγάλων», των «εθνικών» ποιητών. Ο δεύτερος, συναρτώμενος με τον πρώτο, είναι η κατάσταση της κοινωνίας και του πολιτισμού την ίδια περίπου εποχή, μια κατάσταση «φούσκας», όπως τη χαρακτηρίζουμε πλέον μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Οι ποιητές και οι ποιήτριες, όμως, το «ήξεραν» από πριν ότι επρόκειτο περί φούσκας- ήταν ανάγκη για αυτούς και για αυτές να την τρυπήσουν, να συγκροτήσουν εκ νέου τον χώρο της πρόσληψής τους, να αναζητήσουν πεισματικά τη θέση τους. Η πολιτισμική αυτή μάχη ξεκίνησε πολύ πριν την κρίση, και συνεχίζεται και μετά από αυτήν. Στον βαθμό που η κρίση οδήγησε ένα μέρος της κοινωνίας σε κριτικό αναστοχασμό, η προσπάθεια αυτή των ποιητριών και των ποιητών ευνοήθηκε. Ας κρατάμε, πάντως, πολύ μικρό καλάθι.

2. ΟψΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ Θα απαριθμήσω, λοιπόν, όψεις του πολιτικού όπως αυτές εμφανίζονται όχι μόνον στη γραφή αλλά και στις εκδοτικές πρακτικές καθώς και στην εν γένει παρουσίαση της ποίησης στον δημόσιο χώρο. Θα χωρίσω, αντίστοιχα, σε τρία μέρη την παρουσίαση αυτή, επιχειρώντας να ανιχνεύσω τη συνάφεια ποίησης και πολιτικού με αναφορά 1. Στο περιεχόμενο, 2. Στη μορφή, 3. Στις δημόσιες πρακτικές γύρω από την καινούρια ελληνική ποίηση.

I think the argument is made quite clear in these lines: serious poetry does not bother with confrontations about current affairs, and it doesn’t recognise any run-of-the-mill enemies. To get to the core of the matter, this poetry has two hugely political enemies, both encountered and confronted with since its very beginning.

The first one is its own imminent death, since the interest in poetry expressed by publishers and readers alike has been declining since the late 90s, when even the last echoes of the so-called “great” and “national” poets faded. The second enemy is closely related with the first, and it is no other than the very state of society and culture around those same years, a “bubble” always about to burst, as it’s fashionable to say after the recession caught up with us. To poets, however, the nature of the bubble had been quite clear, and they felt it necessary to pierce the bubble and build a new space of reception for their poetry, fiercely reclaiming their place in the world. This cultural tug-of-war started long before the recession and is still ongoing. Insofar as the recession led a portion of society to a critical rethinking, the poets’ efforts have been favoured – though we should know better than to expect too much.

2. ASPECTS OF THE POLITICAL I shall list some aspects of the political as they appear not only in the poetry proper, but also in publishing practices and the overall public presentation of poetry. In the three respective sections of this paper, I will try and trace the common ground between poetry and the political, in terms of: 1. Content; 2. Form; and 3. Public practices about new Greek poetry.

2.1. The political in content 2.1.1. Family Turning private to public through poetry is a political act in its own right, and family, as a subject, cannot be ignored in this respect. This brings to mind the new wave in

73

D

H

2 ASPEKTE DES POLITISCHEN

2.1. Πολιτικό και περιεχόμενο

Ich werde nun im Folgenden nicht nur die Aspekte des Politischen aufführen, die in den Texten der Dichterinnen und Dichter selbst auftreten, sondern auch diejenigen, die in den verlegerischen Praktiken und in der öffentlichen Präsentation der Dichtung im Allgemeinen in Erscheinung treten. Dementsprechend werde ich die vorliegende Untersuchung in drei Teile gliedern, beabsichtige ich doch, dem Zusammenhang von Dichtung und Politischem in Bezug auf 1. den Inhalt, 2. die Form, 3. die öffentlichen Praktiken rund um die neue griechische Lyrik auf die Spur zu gehen

2.1.1 οικογένεια: Η μέσω της ποίησης δημοσιοποίηση του ιδιωτικού είναι ήδη μια πράξη με πολιτική διάσταση. Εδώ είναι απαραγνώριστο το κεφάλαιο «οικογένεια». Αυτό, δεν μπορεί να μη φέρει στο νου μας πρώτα-πρώτα το νέο κύμα του ελληνικού κινηματογράφου, τον Λάνθιμο, τον Κούτρα. Στην ποίηση έχουμε, αντίστοιχα, πρωτίστως τον Αμανατίδη. Ο γεννημένος στην Έδεσσα ποιητής-περφόρμερ που ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη έβαλε την οικογένεια και τις πνιγηρές ενδοοικογενειακές σχέσεις από νωρίς στο επίκεντρο της ποιητικής του. Η θεατρικότητα της γραφής του ζωντανεύει θραύσματα διαλόγων μέσα στο οικείο ντεκόρ της μικροαστικής οικογενειακής στέγης που τρέπεται ευφυώς σε ανοίκειο.

2.1 Politisches und Inhalt 2.1.1. Familie: Schon das Öffentlichmachen des Privaten durch die Dichtung ist eine Handlung mit politischer Dimension.

Eine unverkennbar wichtige Rolle spielt hierbei das Kapitel „Familie“. Dabei kommt man nicht umhin, zuallererst an die „neue Welle“ des griechischen Films und an Regisseure wie z. B. Yorgos Lanthimos oder Panos. Koutras zu denken. Analog dazu ist in der griechischen Gegenwartslyrik an erster Stelle Vassilis Amanatidis zu nennen. Der in Edessa geborene Dichter und Performer, der in Thessaloniki lebt und arbeitet, rückte die Familie und die erstickenden innerfamiliären Beziehungen schon sehr früh in das Zentrum seiner Dichtkunst. Die Theatralität seines Schreibens lässt Dialogbruchstücke vor dem vertrauten Dekor des kleinbürgerlichen Familienheims lebendig werden, das in der Folge auf geniale Weise in etwas Unvertrautes oder gar Unheimliches umschlägt.

74

E

Στους αντίποδες αλλά με άξονα πάντα την οικογένεια, βρίσκονται οι στίχοι του Νίκου Βουτυρόπουλου: [zitiert aus der Anthologie Dichtung mit Biss, online by CeMoG/Romiosini, Hrsg. Maria Topali, Übersetzung Torsten Israel, von nun an Anthologie] «Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Seele Familie./ Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Politik/ gemeinsam mit Frau und Tochter zu essen./ Was bedeutet Geschichte?/ Mich zu wundern/ über die Märchen der anderen.

An den Antipoden von Amanatidis, aber ebenfalls den Fokus fest auf die Familie gerichtet, bewegen sich die Verse von Nikos Voutiropoulos [die hier aus der Anthologie Dichtung mit Biss, online by CeMoG/Romiosini, herausgegeben von Maria Topali, ins Deutsche übersetzt von Torsten Israel, in der Folge nur Anthologie, zitiert werden]:

Έχουμε εδώ την οχύρωση στο ιδιωτικό ως άμυνα απέναντι σε ένα δημόσιο που εκφυλίστηκε. Με αυτό τον τρόπο, ωστόσο, το ιδιωτικό δεν παύει, όπως είπαμε, να δημοσιοποιείται. Έχουμε, ακόμα, τα ποιήματα των Φοίβης Γιαννίση και Δήμητρας Κωτούλα που πραγματεύονται τη σχέση μητέραςκόρης, σχέση που, από όσο γνωρίζω, δεν αποτελεί συχνά αντικείμενο της ποίησης όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και γενικώς.

„Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Seele Familie/

Θα έλεγα μάλιστα ότι ο έμφυλος λόγος στη σύγχρονη

Greek cinema, represented by directors like Lanthimos and Koutras, and Amanatidis in poetry. Born in Edessa, Northern Greece, Amanatidis is a poet and performer who lives and works in Thessaloniki; early on in his poetry, he put family and suffocating familial bonds at the epicentre of his poetic focus. His quite theatrical writing brings to life fragmentary dialogues from within the familiar setting of a lower-middle-class family home, which he cleverly transforms into an alien territory.

Nikos Voutyropoulos’ poetry is on the other end of the spectrum, though still revolving around the subject of family: [zitiert aus der Anthologie Dichtung mit Biss, online by CeMoG/Romiosini, Hrsg. Maria Topali, Übersetzung Torsten Israel, von nun an Anthologie] «Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Seele Familie./ Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Politik/ gemeinsam mit Frau und Tochter zu essen./ Was bedeutet Geschichte?/ Mich zu wundern/ über die Märchen der anderen.

Here, barricading oneself in the private serves as a defence against a degenerated public life, which still involves making the private public, as described above. There are also the poems by Phoebe Giannisi and Dimitra Kotoula on the mother-daughter relationship, which, to my knowledge, has not been a common topic in Greek or other poetry.

Actually, I think gendered speech is predominantly used in modern Greek poetry to vigorously discuss two identities: a) that of the woman poet – in lieu of other context, let me mention Katerina Iliopoulou’s poetry, her book Asylum in particular – and b) that of the mother, which, as mentioned above, is quite unusual in poetic terms, especially as the mother of a daughter. In this context, I’m mostly thinking of the relevant poems by Phoebe Giannisi and Dimitra Kotoula. If I am to make any remarks, my first thought is that, after claiming and winning the right to physicality and sexuality,

74

D

H Ich weiß nicht, was die anderen sagen/ für mich bedeutet Politik/ gemeinsam mit Frau und Tochter zu essen. / Was bedeutet Geschichte?/ Mich zu wundern/ über die Märchen der anderen.“ Hier haben wir es mit der Verschanzung ins Private als Abwehrstrategie gegen eine öffentliche Sphäre zu tun, die als durch und durch verkommen empfunden wird. Doch selbst in dieser Dichtung wird das Öffentlichmachen des Privaten, auf das wir eingangs hingewiesen haben, unbeirrt fortgeführt. Darüber hinaus können noch die Gedichte von Phoebe Giannisi und Dimitra Kotoula herangezogen werden, die sich der Beziehung zwischen Mutter und Tochter widmen, einer Beziehung, die meines Wissens nicht nur in Griechenland, sondern auch international nur selten von der Lyrik tangiert wird.

Ich würde sogar sagen, dass der geschlechtsspezifische Diskurs in der zeitgenössischen griechischen Dichtung eine dynamische Auseinandersetzung mit zwei Identitäten führt: a) mit der Identität der Dichterin –hierzu verweise ich u. a. auf die Dichtung von Katerina Iliopoulou und besonders auf ihr Buch Asylo (Asyl) und b) mit der – wie ich weiter oben bereits sagte – für die griechische Lyrik sehr ungewöhnliche Identität der Mutter und in besonderem Maße der Mutter-einer-Tochter. Ich denke hier vor allem an die entsprechenden Gedichte von Phoebe Giannisi und Dimitra Kotoula. Wenn ich hierzu etwas anmerken sollte, würde mir als erstes der Gedanke kommen, dass sich der geschlechtsspezifische und -bewusste dichterische Diskurs, nachdem er die offene Auseinandersetzung mit der Körperlichkeit und Sexualität eingefordert und errungen hat, nun in verstärktem Maße den Problemen der heutigen Frau in der entwickelten Welt zuwendet (ja, das Griechenland des neuen Milleniums ist unbestritten Bestandteil der europäischen entwickelten Welt, und das geschlechtsspe-

75

E ελληνική ποίηση πραγματεύεται δυναμικά δυο ταυτότητες: (α) εκείνη της ποιήτριας – ως προς αυτό παραπέμπω, αντί άλλων, στην ποίηση της Κατερίνας Ηλιοπούλου και ιδιαίτερα στο βιβλίο της Άσυλο και (β) την πολύ ασυνήθιστη, όπως είπα και πριν, για τα ποιητικά δεδομένα ταυτότητας της μητέρας, και μάλιστα της μητέρας-μιας-κόρης. Σκέφτομαι εδώ κυρίως τα αντίστοιχα ποιήματα της Φοίβης Γιαννίση και της Δήμητρας Κωτούλα. Αν πρέπει κάτι να σχολιάσω, ως πρώτη σκέψη, θα έλεγα ότι ο έμφυλος ποιητικός λόγος μετά την εκ μέρους του διεκδίκηση και κατάκτηση της σωματικότητας και της σεξουαλικότητας έρχεται να αναμετρηθεί με προβλήματα της σημερινής γυναίκας στον ανεπτυγμένο κόσμο (ναι, η Ελλάδα της νέας χιλιετίας ανήκει ασφαλώς στον ευρωπαϊκό, ανεπτυγμένο κόσμο και το έμφυλο ποιητικό υποκείμενο πραγματεύεται ταυτότητες οικείες σε οποιαδήποτε εργαζόμενη ευρωπαία μητέρα-μιας-κόρης: ) Η γυναίκα-μητέρα που διακρίνουμε μέσα στους στίχους των νέων ποιητριών (θα συμπεριλάμβανα σε αυτές και την Άννα Γρίβα) είναι (α) θηλυκή, είναι (β) μητέρα θηλυκού, είναι (γ) ασυντρόφευτη στον μητρικό της ρόλο: είναι η μητέρα μιας γυναίκας και είναι, υπό αυτή της την ιδιότητα, απολαυστικά μόνη. Το πάθος που εκλύεται είναι σχεδόν ναρκισσιστικό (το πάθος του καθρέφτη) με ένα προανάκρουσμα δυναμισμού για τον θηλυκό φορέα του μέλλοντος. Ανάμεσα στη δύναμη και τη μοναξιά του το θηλυκό αναθρέφει και εξαπολύει στο μέλλον τη συνέχειά του.

2.1.2 μετανάστευση: Είτε ως μετανάστευση προς την Ελλάδα είτε ως νέα διασπορά (μετανάστευση από την Ελλάδα προς χώρες που προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες) η θεματική αυτή προσφέρει ίσως το πλέον συμπεριληπτικό πεδίο για να διερευνήσει κανείς και ζητήματα όπως ρατσισμός και κοινωνική τάξη. Αφήνω επιδεικτικά εκτός συζήτησης το ζήτημα των προσφύγων: η καλλιτεχνική πορνογραφία με τη βοήθεια των πνιγμένων παιδιών είναι πέρα από τα όρια του δικού μου κώδικα δεοντολογίας. Αν υπάρχει κάποια ποιητική εκδοχή του Ai Weiwei, θα προτιμήσω να την αγνοήσω.

gendered speech takes a stand on issues faced by women in the developed world (yes, third-millennium Greece is indeed a part of developed Europe, where the gendered poetic subject may well discuss identities that are familiar to any European working mother of a daughter). The womanmother emerging from the lines written by younger women poets (I think Anna Griva should be included, too) is a) feminine; b) the mother of a female child; and c) quite alone in her in her role as a mother: mothering a woman affords her a delightful aloneness. This condition releases an almost narcissistic passion (that of looking at herself in a mirror) and forebodes fierceness in female generations to come.

Oscillating between power and solitude, the female nurtures its own continuity before launching it into the future.

2.1.2. Migration Either as migration into Greece or as a new diaspora (i.e., from Greece to countries offering more opportunities), this all-encompassing field is perhaps the most appropriate for exploring additional issues, such as racism and class. Here, I shall make a point of not mentioning the refugee crisis: making artistic pornography of drowned children is beyond my own code of ethics. If a poetic version of Ai Weiwei does exist, I choose to ignore it.

In this context, it would be interesting to look, on the one hand, into poets with a migration background who write in Greek, mostly Eno Agolli (included in the Anthology) and Luan Xhuli (not included) from Albania; on the other hand, into Greek poets who have migrated to either study or work as highly specialised professionals. There are many such cases, though I will just mention the ones whose poetry actually discusses this aspect: Kallia Papadaki, Panagiotis Ioannidis, Thodoris Rakopoulos, Eno Agolli. Yana Bukova also deserves a special mention; a literary critic and translator, Bukova has chosen to gradually use Greek as the original language of her poetry, though without renouncing her native Bulgarian.

75

D

H zifische und -bewusste poetische Subjekt setzt sich mit Identitäten auseinander, die jeder beliebigen erwerbstätigen Mutter-einer-Tochter überall in Europa vertraut sind:) Die Frau- Mutter, die wir in den Versen der neuen Dichterinnen (wobei ich hier auch Anna Griva hinzuzählen würde) erkennen, ist a) weiblich, b) Mutter eines weiblichen Menschen, c) partnerlos in ihrer Mutterrolle. Kurzum: Sie ist die Mutter einer Frau und in dieser ihrer Eigenschaft genussvoll allein. Die Leidenschaft, die freigesetzt wird, ist fast schon narzisstisch (die Leidenschaft am eigenen Spiegelbild) und geht mit einer Vorankündigung der Tatkraft einher, die der weiblichen Hoffnungsträgerin für die Zukunft beigemessen wird. Zwischen seiner Stärke und Einsamkeit hin und herpendelnd, zieht das Weibchen seine „Fortsetzung“ heran und schleudert sie der Zukunft entgegen.

2.1.2. Emigration: Die Frage der Migration, ob es sich nun um die Einwanderung nach Griechenland oder um die junge Diaspora (die Auswanderung aus Griechenland in Länder, die mehr Möglichkeiten bieten) handelt, bietet vermutlich das bei weitem ergiebigste Untersuchungsterrain, um Themen wie Rassismus und soziale Klasse zu erforschen. Die Flüchtlingsproblematik lasse ich hierbei demonstrativ außer Acht: Die geradezu pornographische Züge aufweisende künstlerische Ausschlachtung ertrinkender Kinder, überschreitet bei weitem die Grenzen meiner deontologischen Ethik.

Wenn es tatsächlich ein lyrisches Pendant zu Ai Weiwei geben sollte, würde ich es vorziehen, davon gar nicht erst zu erfahren.

Lohnenswert wäre es demgegenüber, einerseits die auf Griechisch schreibenden Lyriker mit Migrationshintergrund eines näheren Blickes zu würdigen, vor allem die Albaner Eno Angoli (in der Anthologie enthalten) und Louan Tzoulis (nicht in der Anthologie enthalten), und sich andererseits die emigrierten Griechen anzusehen, die als Studierende oder hochspezialisierte Fachkräfte im Ausland leben. Ich werde hier stellvertretend für die große Zahl der Dichte-

76

E Θα είχε ενδιαφέρον να ερευνήσει κανείς εδώ αφενός τους ποιητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο που γράφουν στα ελληνικά, προπάντων τους Αλβανούς Ένο Αγγόλι (περιλαμβάνεται στην Ανθολογία) και Λουάν Τζούλις (δεν περιλαμβάνεται στην Ανθολογία) αφετέρου θα έπρεπε να δούμε τους σύγχρονους Έλληνες που γίνονται μετανάστες, ιδίως ως φοιτητές αλλά και υψηλής εξειδίκευσης εργαζόμενοι στο εξωτερικό. Θα αναφέρω ενδεικτικά μόνο μερικούς, καθώς είναι πάρα πολλοί, αυτούς ιδίως που ασχολούνται στην ποίησή τους με αυτή τη διάσταση: Κάλλια Παπαδάκη, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Θοδωρής Ρακόπουλος, Ένο Αγγόλι. Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στη Γιάνα Μπούκοβα, που συνδυάζει την ιδιότητα της κριτικού και της μεταφράστριας, έχοντας επιλέξει σταδιακά να δοκιμάσει την ελληνική γλώσσα ως πρωτότυπη γλώσσα της ποίησής της, χωρίς ταυτόχρονα να απαρνηθεί τη μητρική της, τα βουλγαρικά.

2.1.3 πατρίδα, γλώσσα και παράδοση είναι μερικές ακόμα όψεις του πολιτικού με τις οποίες αρκετά συστηματικά και επαναλαμβανόμενα αναμετράται η καινούρια ποίηση, είτε με ρητές αναφορές είτε μετωνυμικά-αλληγορικά. Εδώ είναι φανερή η διάθεση για έρευνα, το πνεύμα της αναζήτησης. Δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις, δεν υπάρχουν ποιητικές προφητείες. Η καινούρια ελληνική ποίηση είναι κατεξοχήν κριτική. Και, ακόμη σημαντικότερο, είναι μια ποίηση με πρόσημο, πλέον, οικουμενικό μάλλον παρά εθνικό. Αυτή είναι μια σημαντική όψη της πολιτικότητάς της.

2.2 Πολιτικό και φόρμα Η φόρμα της καινούριας ελληνικής ποίησης περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα. Είναι, από την άποψη αυτή, γνήσιο τέκνο της μεταμοντέρνας συνθήκης. Αν πρέπει να επισημανθεί κάποια πολιτική διάσταση ως προς τη φόρμα, τότε αυτή θα έπρεπε, νομίζω, να αναζητηθεί στο στοιχείο της επιτέλεσης, που συναρτάται και με την αμέσως επόμενη ενότητα. Αρκεί εδώ να επισημάνουμε τον διαλεκτικό αντίκτυπο που ο στόχος της επιτέλεσης έχει πάνω στην ποιητική φόρμα. Με άλλα λόγια, η ποίηση που γράφεται για να διαβαστεί/επιτελεστεί δημόσια με έναν ορισμένο τρόπο, φέρει

2.1.3. Homeland, language, and tradition These are a few more aspects of the political that new poetry is confronted with repeatedly and systematically, either explicitly or through metonymy and allegory, though always with an evident penchant for exploration and an enquiring spirit. There is no such thing as ready-made solutions or poetic prophecies; new Greek poetry adopts a predominantly critical stance. Even more importantly, we can talk of a charged poetry, which is more universal than national in character – and this makes for an important political aspect.

2.2. The political in form In terms of form, new Greek poetry is almost all-inclusive; it is, in that sense, a true heir to postmodernism. If we are to see a political dimension in form, we should seek that dimension in linguistic performance – which is also relevant to the next section.

Suffice it to say that the very purpose of a performance has a direct impact on the dialectic of the poetic form. In other words, any poetry that is composed to be read or performed in public in a specific fashion already carries within it the very elements of performability: the style is predominantly oral (at the expense, as it were, of a more “narrative” style) and theatricality is evident, along with pronounced physicality. Worthy ambassadors of this trend include Amanatidis, Giannisi, Kolaiti, as well as Olga Papakosta, whose elegant and peculiar poetry is suffused with elements of gender.

2.3. The political in publicity As we know, poetry – new poetry, that is – has been claiming ever-larger audiences over recent years. Perhaps this has to do with the tendencies experienced by a part of society towards introversion and critical rethinking, as mentioned at the beginning of this paper; there is also a connection with new practices (such as performance) and the outward orientation of newly emerging groups and literary periodicals, all of which make up a new public space around new poetry, with a small-but-hard core. It is still too early to say whether the tides are turning, though it is time

76

D rinnen und Dichter, die den beiden Gruppen zugeordnet werden können, nur einige wenige anführen, und zwar einige derjenigen, die sich in ihrer Dichtung vor allem mit der Migrationsthematik beschäftigen, wie z. B. Kallia Papadaki, Panagiotis Ioannidis, Thodoris Rakopoulos und Eno Angoli.

Eine besondere Erwähnung verdient Iana Boukova, die in sich die Eigenschaft der Literaturkritikerin und der Übersetzerin vereint und allmählich dazu übergegangen ist, das Griechische als Sprache ihrer Lyrik einzusetzen, ohne aber ihre Muttersprache, das Bulgarische, zu verleugnen.

2.1.3. Heimat, Sprache und Tradition sind weitere Aspekte des Politischen, an denen sich die neue Lyrikergeneration entweder durch explizite oder metonymisch-allegorische Bezüge systematisch und kontinuierlich abarbeitet. Gerade im Zusammenhang mit Heimat, Sprache und Tradition sind Forschungsdrang und Erkundungsgeist augenscheinlich sehr stark ausgeprägt. Es gibt keine fertigen Lösungen, es gibt keine Dichterprophezeiungen. Die zeitgenössische griechische Lyrik ist ihrem Wesen nach kritisch. Und was noch stärker ins Gewicht fällt, sie ist eine Lyrik, die inzwischen mehr einen universellen denn einen nationalen Charakter aufweist. Gerade das macht einen wesentlichen Aspekt ihrer politischen Relevanz aus.

H

E

ήδη στο σώμα της τα στοιχεία της επιτελεστικότητάς της. Πρόκειται, κυρίως για στοιχεία μιας έντονης προφορικότητας του ύφους (σε βάρος, ας πούμε, της «αφηγηματικότητας»), μιας ευδιάκριτης θεατρικότητας, μιας ιδιαίτερης σωματικότητας. Άξιοι εκπρόσωποι αυτών των τάσεων είναι οι Αμανατίδης, Γιαννίση, Κολαϊτη, αλλά και η πολύ ιδιαίτερη και κομψή ποιήτρια με έκδηλο το στοιχείο του φύλου στην ποίησή της Όλγα Παπακώστα.

we pointed out that something is actually happening. [Let me close on that note, hoping I have provided food for thought and discussion.]

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

2.3 Πολιτικό και δημοσιότητα: Είναι, τέλος, γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια τα ποιητικά ακροατήρια – τα ακροατήρια της καινούριας ποίησης- πύκνωσαν. Αυτό συνδέεται, ενδεχομένως, με την εσωστρεφή-αναστοχαστική τάση μέρους της κοινωνίας όπως αναφέραμε στην αρχή, συνδέεται με τις νέες πρακτικές (performance) αλλά και με την εξωστρεφή εμφάνιση νέων σχημάτων και περιοδικών. Όλα αυτά συγκροτούν ένα νέο δημόσιο χώρο γύρω από την καινούρια ποίηση. Ο πυρήνας του χώρου αυτού είναι μικρός αλλά δυναμικός. Είναι νωρίς ακόμη για να πούμε ότι κάτι αλλάζει, αλλά είναι καιρός να επισημάνουμε ότι κάτι συμβαίνει, κάτι γίνεται. Και με αυτή την παρατήρηση θα κλείσω, ελπίζοντας πως έδωσα υλικό για προβληματισμό και συζήτηση.

2.2 Politisches und Form Was ihr formales Gepräge angeht, so sind der neuen griechischen Lyrik keine Grenzen gesetzt. In dieser Hinsicht ist sie ein echtes Kind des postmodernen Zustands. Wenn man auf eine politische Dimension im Hinblick auf die Form hinweisen möchte, dann müsste man sie meiner Meinung nach vor allem im Element der Performance suchen, auf das im unmittelbar folgenden Teil meines Referats (Politisches und Öffentlichkeit) näher eingegangen wird. An dieser Stelle wollen wir uns damit begnügen, auf die dialektische Wirkung hinzuweisen, die der Zweck der Performance auf die poetische Form ausübt. Mit anderen Worten, die Dichtung, die geschrieben wird, um auf eine bestimmte Art und Weise öffentlich gelesen bzw. performt zu werden, trägt

77

77

D schon die Elemente ihrer Performativität in sich. Es handelt sich hauptsächlich um die Elemente einer ausgeprägten Mündlichkeit des Stils (zu Lasten der sogenannten „Narrativität“), einer klar erkennbaren Theatralität, einer besonderen Körperlichkeit. Würdige Vertreter dieser Strömung sind Amanatidis, Giannisi, Kolaiti, aber auch die besondere und elegante Olga Papakosta, die für eine ausgeprägt geschlechtsbetonte Lyrik steht.

2.3 Politisches und Öffentlichkeit Es ist bekannt, dass das Publikum der zeitgenössischen Lyrik zugenommen hat. Das könnte damit zusammenhängen, dass es eine introvertiert-reflektierende Tendenz in unserer Gesellschaft gibt. Es hat aber auch mit den neuen Präsentationspraktiken (z. B. der Performance) zu tun, aber auch mit der betont extrovertierten Ausrichtung neuer Formate und Zeitschriften. All das formt einen neuen öffentlichen Raum rund um die neue Dichtung. Der Kern dieses Raumes ist klein, aber dynamisch. Es ist noch zu früh, um zu sagen, ob sich etwas ändert, aber man sollte darauf hinweisen, dass etwas passiert, dass sich etwas entwickelt. Mit dieser Bemerkung schließe ich und hoffe, dass ich mit meinem Beitrag Material für eine konstruktive Diskussion beisteuern konnte.

Aus dem Griechischen übersetzt von Nina Bungarten

H

E

LEBEN IM PARADIES VON ACHIM WIELAND

D

acHim wielanD ΜιΑ ζώΗ πΑρΑδέιςιΑ

“LIVING IN PARADISE”

BY ACHIM WIELAND

IM FLUGZEUG

ΣΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ

ON THE AIRPLANE

Ich sitze im Flugzeug auf Platz 16A und blättere im Bordmagazin.

Auf Seite 3 fällt mein Blick auf das Grußwort des Geschäftsführers: „Liebe Gäste, seit einigen Wochen sind viele von Ihnen von Flugplanänderungen, Flugausfällen oder Verspätungen betroffen. Dies bedauere ich sehr und bitte Sie um Entschuldigung für die Ihnen dadurch entstandenen Unannehmlichkeiten.“ Mir gefällt dieser Text. Freundlich. Verständnisvoll. Persönlich. Perfekter könnte man den Einstieg für unser neues Stück nicht schreiben.

Ich lese weiter: „Umso mehr ist es mir ein ganz persönliches und wichtiges Anliegen, Ihnen die Gründe transparent zu erläutern und einen Ausblick zu gewähren, wie es in der nächsten Zeit weitergeht.“

Κάθισμα 16A, είμαι στο αεροπλάνο και φυλλομετρώ το περιοδικό πτήσης. Στη σελίδα 3 πέφτει το μάτι μου στο χαιρετιστήριο μήνυμα του διευθύνοντα συμβούλου: «Αγαπητοί επιβάτες, εδώ και αρκετές εβδομάδες δεινοπαθούν πολλοί από εσάς από τις αλλαγές, ακυρώσεις και καθυστερήσεις των πτήσεων. Λυπάμαι πολύ για τα συμβάντα αυτά και επιθυμώ να ζητήσω συγγνώμη για τυχόν δυσχέρειες και ταλαιπωρίες που προκλήθηκαν.» Μου αρέσει το κείμενο αυτό. Είναι φιλικό. Όλο κατανόηση. Πολύ προσωπικό. Καλύτερα δεν θα μπορούσε να γραφτεί μια εισαγωγή για το νέο μας κομμάτι. Διαβάζω στη συνέχεια: «Γι’ αυτό έχει μεγάλη προσωπική σημασία για μένα να σας εξηγήσω με διαφάνεια τα αίτια των συμβάντων αυτών και να σας δώσω μια εικόνα του τι μας επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον.»

I sit on the airplane in seat 16A and open up the in-flight magazine. On page 3 my gaze falls upon a note from the airline’s CEO: “Dear guests, In the past few weeks, many of you have been affected by flight changes, flight cancellations or delays. I am very sorry for that and apologize for any inconvenience that may have transpired as a result.” I like the text. Friendly. Understanding. Personal. One could not have written a more perfect introduction to our new play. I continue reading: “It is therefore a highly personal and important matter to explain to you in a transparent way the reasons why this happened and outline how things will be in the near future.”

Das Grußwort des Fluglinienmanagers auf Seite 3 könnte anstandslos mit der Rede des Präsidenten der Nation X ausgetauscht werden, den Einschätzungen eines Konzernchefs oder des Abgeordneten Y, dem Kommunikée des Vorsitzenden des Fußballverbands oder des Kommunikationsbeauftragten des Kleintierzüchtervereins von Gütersloh.... Man merkt, Tiere und Fußball sind den Menschen wichtig, manchmal auch Menschen.

Auch Worte, besonders wenn diese mit entsprechender Gestik, Wortwiederholungen und Musik aufeinander abgestimmt sind.

Markantes, langanhaltendes Händeschütteln sowie Sterne an Brust und Schulter sind ebenfalls hilfreich.

Hinter der Bühne macht sich der Schauspieler bereit.

Der Präsident appelliert an sein Volk, geduldig zu sein und Außerplanmäßiges zu entschuldigen. Selbst schlechte Nachrichten klingen wie der Segen Gottes. Flugzeiten und Menschen sind aufeinander abgestimmt, Sitzplatzbreiten und Dramaturgie standardisiert, Texte verstümmelt, Bilder vereinheitlicht, Angebote gebündelt. Wer nicht reinpasst fliegt raus. Alles ist optimiert.

Im Hintergrund schmettert die Nationalhymne. Dafür garantiert

79

Ο χαιρετισμός αυτός του μάνατζερ της αεροπορικής εταιρείας στη σελίδα 3 θα μπορούσε το δίχως άλλο να είναι η ομιλία του Προέδρου του Έθνους Χ, οι εκτιμήσεις του διευθυντή ομίλου ή του βουλευτή ψ, το ανακοινωθέν του προέδρου της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας ή του υπεύθυνου επικοινωνίας του Συλλόγου Εκτροφέων Μικρών Ζώων στο Γκύτερσλο... Αντιλαμβανόμαστε ότι για τον κόσμο έχουν μεγάλη σημασία τα ζωάκια και το ποδόσφαιρο – και μερικές φορές ακόμα και οι άνθρωποι. Όπως και οι λέξεις, ειδικά όταν αυτές συνδυάζονται σωστά με κατάλληλες κινήσεις, επαναλαμβανόμενες λέξεις και μουσική υπόκρουση. Έντονες χειραψίες διαρκείας είναι επίσης λίαν χρήσιμες όπως και αστέρια στο στήθος και στις επωμίδες. Πίσω από τη σκηνή, ο ηθοποιός ετοιμάζεται. Ο Πρόεδρος καλεί τον λαό του να δείξει υπομονή και κατανόηση για όσα απρόοπτα συμβαίνουν. Ακόμα και τα κακά μαντάτα ακούγονται ως ευλογία Θεού. Χρόνοι πτήσης και άνθρωποι είναι εναρμονισμένοι, το πλάτος του καθίσματος και η δραματουργία τυποποιημένα, τα κείμενα κατακρεουργημένα, οι εικόνες

The note from the airline’s CEO on page 3 could easily be swapped with the speech of the president of X nation, the assessments of a corporate CEO or elected official Y, the communiqué of the head of a soccer club or the press officer of a small livestock association… Animals and soccer are clearly important to people, sometimes people are too. And words, especially if they match with corresponding gestures, rhetoric and music. A firm, long hand-shake and stars on one’s chest and shoulders are also helpful.

The actor prepares himself backstage.

The president calls on his nation to be patient and apologizes for any irregularities. Even bad news sounds like a blessing from god.

Flight times and people are adjusted to one another, seat widths and dramaturgy standardized, texts garbled, images unified, offers bundled. Anyone who doesn’t fit in gets the sack. Everything is optimized. The national anthem rings out in the background.

Instead, more fun guaranteed and more products for everyone – even more of the same, gladly economy-sized. Naturally, the assortment of liberties is apologetically limited, and not only does the president of Nation X apologize for it – I do too. But,

79

D mehr Spaß und mehr Produkte für alle, noch mehr vom Gleichen, gerne auch im Doppelpack. Das limitierte Angebot an Freiheiten ist natürlich sehr bedauerlich, das bedauert nicht nur der Präsident der Nation X, sondern das tue auch ich. Sehr sogar. Aber wie gesagt: „Wir bitten Sie um Entschuldigung für die entstandenen Unanehmlichkeiten.“ Oberstes Gebot ist sowieso, daß die Wirtschaft brummt –– hier sind sich beruhigte Wähler wie Anleger einig. Sirtakiklänge rieseln von der Decke. Meine Sitznachbarin beißt in ihren Schoko-Muffin. Draußen vor dem Flugzeugfenster dunkle Wolken über der Akropolis.

PREMIEREABEND, 20:30. IM THEATER Die Bühne erinnert an den Morgen danach. Der Morgen nach einer dieser aufwendig bespaßten Büroparties zum Firmenjubiläum X oder der Geburtstagsfeier Y. Der Bühnenboden, ein Meer weißer Papierfetzen. Vorne links steht ein Ventilator und ein Papierschredder. Weiter hinten hängt das großformatige Foto einer Teeplantage. Gleich daneben eine japanische Schriftrolle, auf der steht: “No News is good News.” Vorne am Bühnenrand eine umgekippte Vase, daneben eine Blume in einer Wasserlache. Eine Art Tatort.

In der Bühnenmitte erkennen wir im Halbdunkel den Schauspieler im Geisha-Kostüm, der mit einem Industriestaubsauger die Spuren der Spaßgesellschaft beseitigt.

Ein Zuschauer im Publikum lehnt sich vor und fragt: “Hat das Stück schon begonnen?”

Ein Anderer: “Ich befürchte, wir sind mittendrin.”

IM FLUGZEUG Ich hole mein Tesaband aus der Tasche, klebe ein paar Papierstreifen zusammen. Mit einem Handgriff ist das Grußwort des Airline Managers im Stück integriert.

20:40. IM THEATER Die Bühne ist nun sauber.

80

H

E

ενοποιημένες, οι προσφορές πακέτο. Ό,τι δεν ταιριάζει παίρνει πόδι. Τα πάντα έχουν βελτιστοποιηθεί. Στο βάθος ανακρούεται ο εθνικός ύμνος. Αλλά η πλάκα είναι εγγυημένη και τα προϊόντα άφθονα για όλους, άλλη μια φορά μια από τα ίδια – ευχαρίστως και σε πακέτο διπλού κέρδους. Η περιορισμένη προσφορά ελευθερίας είναι, φυσικά, γεγονός πολύ λυπηρό – αυτό δεν το εκφράζει μόνο ο Πρόεδρος του Έθνους Χ, αλλά κι εγώ ο ίδιος. Λυπηρό, πάρα πολύ μάλιστα. Αλλά, όπως ήδη ειπώθηκε: «Ζητούμε συγγνώμη για την ταλαιπωρία.» Απόλυτη προτεραιότητα έχει ούτως ή άλλως η άνθηση της οικονομίας – αυτό αποτελεί τον κοινό παρονομαστή των καθησυχασμένων ψηφοφόρων και των επενδυτών. Από το ταβάνι μας πασπαλίζουν πενιές. Η διπλανή μου δαγκώνει ένα μάφιν σοκολάτας. Έξω από το παράθυρο του αεροπλάνου μαύρα σύννεφα σκιάζουν την Ακρόπολη.

like I said: “We apologize for any inconvenience.” Anyway, the top priority is a booming economy – relieved voters and investors agree on this. Sounds of tinny syrtaki music come from the ceiling. My neighbor takes a bite of her chocolate muffin. Outside the airplane window dark clouds loom over the Acropolis.

ΒΡΑΔΥ ΠΡΕΜΙΕΡΑΣ, 8:30 Μ.Μ.: ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ Η σκηνή θυμίζει το πρωί της επόμενης ημέρας. Το πρωί της επόμενης ημέρας, μετά από αυτά τα ηθελημένα διασκεδαστικά πάρτι γραφείου για την Χ επέτειο της εταιρείας ή μετά το ψ πάρτι γενεθλίων. Το παλκοσένικο είναι μια θάλασσα λευκών χάρτινων αποκομμάτων. Μπροστά αριστερά υπάρχει ένας ανεμιστήρας και ένας καταστροφέας εγγράφων. Πιο πίσω μια φωτογραφία μεγάλου μεγέθους μιας φυτείας τσαγιού. Ακριβώς δίπλα κρέμεται μια γιαπωνέζικη καλλιγραφία με το μήνυμα «No News is good News». Μπροστά, στην άκρη τη σκηνής, βρίσκεται ένα αναποδογυρισμένο βάζο, δίπλα του στο χυμένο νερό ένα λουλούδι. Μοιάζει με τόπο του εγκλήματος. Στο κέντρο της σκηνής βλέπουμε στο αμυδρό φως τον ηθοποιό με ενδυμασία γκέισας, ο οποίος εξαλείφει με μια βιομηχανική ηλεκτρική σκούπα τα ίχνη της κοινωνίας της ψυχαγωγικής αποβλάκωσης. Ένας θεατής γέρνει μπροστά και ρωτά: «Έχει αρχίσει το έργο;» Ένας άλλος απαντά: «Φοβάμαι ότι είμαστε μέσα με τα μπούνια.»

OPENING NIGHT, 20:30. AT THE THEATER The stage has something of the morning after. The morning after X’s birthday party or one of those extravagantly entertaining office parties for Y company’s anniversary. The stage floor: a sea of paper scraps. On stage left up front, a fan and a paper shredder.

A large-scale photo of a tea plantation is hanging in the background. Right next to it a Japanese scroll that reads: “No news is good news.” Up front at the edge of the stage a vase has been tipped over; next to that, a flower in a pool of water. A sort of crime scene.

At center stage, in the semi-darkness, we can make out the actress in a geisha costume removing the traces of the hedonist party with an industrial vacuum cleaner.

A member of the audience leans forward and asks: “Has the play begun already?”

Another: “I’m afraid we’re right in the middle of it.”

ON THE AIRPLANE I take out my tape from my pocket, tape together a few strips of paper. And just like that, the note from the airline manager has been integrated into the play.

20:40. AT THE THEATER The stage is clean now.

The cleaning lady in the geisha costume turns off the vacuum cleaner.

Deafening silence.

80

D Die Raumpflegerin im Geisha-Kostüm stellt den Staubsauger aus.

Ohrenbetäubende Stille.

Der Schauspieler trippelt mit fünf kleinen Geisha-Schritten aufs Publikum zu und sagt: Welcome to my tea ceremony.

Welcome to my Cha-shi-tsu.

All you have to do is notice carefully what is in the room, what I, as your host, have prepared for you.

Nothing to remind you of what happened previously, no trace of who we were and what we did.

Auf dem Foto hinter der Geisha sehen wir eine Teeplantage.

Die Teepflücker erscheinen aus der Entfernung wie kleine, rosa Punkte. Eine Art Blütenmeer.

Der Schauspieler reißt das Foto herunter. Es erscheint eine Steppenlandschaft inklusive Sonnenuntergang. Davor, acht rennende Kinder mit Wasserkanistern auf dem Kopf. Eins der Kinder lächelt in die Kamera.

Africa!

Richest continent in the world. Blessed with eternal sun and infinite beauty. Captivating its visitors with an abundance of minerals unmatched on earth.

Blackout IM SUPERMARKT Ich schreibe. Ich probe. Ich schaue den Leuten beim Check-out zu. Von der Decke beobachten elektronische Augen die Kassiererin, die Waren auf dem Fließband, die Geldscheine, die den Besitzer wechseln. Während ich die Leute beobachte, beobachten diese ihre Waren, die auf dem Fließband vorüberziehen: Sonnencreme, veganer Käse, Windeln, Broccoli, Thai-Shrimps. Alles aus aller Welt, immer wieder, von immer weiter her. Der Beep der Kassenscanner. 24 Stunden lang. Bald gehört uns alles.

81

H

E

ΣΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ

The actress takes five tiny geisha steps towards the audience and says:

Βγάζω μια κολλητική ταινία από την τσέπη μου και συγκολλώ μερικές λωρίδες χαρτιού. Μεμιάς το μήνυμα του μάνατζερ της αεροπορικής εταιρείας ενσωματώθηκε στο θεατρικό έργο.

8:40 Μ.Μ.: ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ Η σκηνή καθάρισε πια. Ο ηθοποιός-καθαρίστρια με το ένδυμα της γκέισας σβήνει την ηλεκτρική σκούπα. Εκκωφαντική σιωπή. Ο ηθοποιός κάνει πέντε βηματάκια γκέισας προς το κοινό και λέει: Welcome to my tea ceremony.

Welcome to my Cha-shi-tsu.

All you have to do is notice carefully what is in the room, what I, as your host, have prepared for you.

Nothing to remind you of what happened previously, no trace of who we were and what we did. Στη φωτογραφία πίσω από τη γκέισα βλέπουμε μια φυτεία τσαγιού. Οι συλλέκτες τσαγιού μοιάζουν από μακριά με μικρές ροζ κουκίδες. Ένα είδος θάλασσας από λουλούδια. Ο ηθοποιός αφαιρεί βίαια τη φωτογραφία. έμφανίζεται ένα τοπίο στέπας γαρνιρισμένο με ηλιοβασίλεμα. ςε πρώτο πλάνο, οκτώ παιδιά τρέχουν, ισορροπώντας δοχεία νερού στο κεφάλι τους. Ένα απ’ αυτά χαμογελά στην κάμερα.

Africa!

Richest continent in the world. Blessed with eternal sun and infinite beauty. Captivating its visitors with an abundance of minerals unmatched on earth.

Blackout ΣΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ Γράφω. Κάνω πρόβα. Παρακολουθώ τους ανθρώπους στη σειρά

Welcome to my tea ceremony.

Welcome to my Cha-shi-tsu.

All you have to do is notice carefully what is in the room, what I, as your host, have prepared for you.

Nothing to remind you of what happened previously, no trace of who we were and what we did.

We see the tea plantation in the photo behind the geisha. From a distance, the tea pickers look like small pink dots. A sort of sea of blossoms.

The actress tears the photo down. The image of a savannah appears with a sunset and everything. Before that, eight running children with canisters of water on their head. One of them smiles at the camera.

Africa!

Richest continent in the world. Blessed with eternal sun and infinite beauty. Captivating its visitors with an abundance of minerals unmatched on earth.

Blackout AT THE SUPERMARKET I write. I rehearse. I watch the people at the check-out. From the ceiling electronic eyes observe the cashiers, the goods on the conveyor belt, the bills exchanging hands. While I watch the people, they are watching their goods sliding by on the conveyor belt: sunscreen, vegan cheese, diapers, broccoli, Thai shrimps.

Everything from all over the world, over and over again, from further and further away. The beep of the scanner. 24 hours.

Soon everything will be ours.

I speak exactly this sentence into my dictating machine, type it up, print it out, then cut the text into small pieces to interrupt the narrative. One actor likes the idea of us talking about the beeps, about the people watching their products while everything

81

D Ich spreche genau diesen Satz in mein Diktiergerät, tippe ab, drucke aus, zerschneide den Text anschließend in kleine Stücke, um die Narrative aufzubrechen. Einem Schauspieler gefällt die Idee, wir sprechen über die Beeps, über die Leute, die ihre Produkte beobachten, während alles vom CCTV beobachtet wird. Der Schauspieler sagt: CCTV steht für Close-Circuit-Tele-Vision. Kein Bild kommt rein, kein Bild raus. Das ist ähnlich wie bei den GatedCommunites. Was einmal im System ist bleibt drin. Geschlossene Gesellschaft. Man sieht nur das, was man sehen soll. Konzentration aufs Wesentliche. Produkte. Kassiererin. Geld.

IN DER PROBE Der Schauspieler immitiert das Geräusch des Kassenscanners.

Beep.

21:05. IM THEATER Bombs exploding, coffee grinders. Flags of food chains. Flags of countries. Helicopters circling over temples of consummation.

Shhhh… A mother screaming, a boy crying 250 meters under the earth… The sound of insatiable greed, an insatiable machine.

Cameras securing privatized supply chains. A scanner beeping while my goods are floating down the conveyer belt. Beep. The sound of earthly delights.

H

E

του ταμείου. Από την οροφή παρακολουθούν ηλεκτρονικά μάτια την ταμία, τα προϊόντα στην κυλιόμενη ταινία, τα χαρτονομίσματα που αλλάζουν χέρια. Καθώς παρακολουθώ τους ανθρώπους, αυτοί παρακολουθούν τα προϊόντα που αγόρασαν στην κυλιόμενη ταινία: αντηλιακό, βίγκαν τυρί, πάνες, μπρόκολο, γαρίδες Ταϊλάνδης. Τα πάντα απ’ όλο τον κόσμο, ξανά και ξανά, από όλο και πιο μακριά. Το μπιπ του σαρωτή της ταμειακής μηχανής. 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Σύντομα τα πάντα θα είναι δικά μας.

is being watched by the CCTV. The actor says: CCTV stands for closed-circuit television. No image goes in, no image goes out.

Similar to a gated community. Once something is in the system, it stays there. Private party. You only see what you’re supposed to see. Focus on the essential. Products. Cashiers. Money.

Λέω ακριβώς αυτή τη φράση στο ντικταφόν μου, πληκτρολογώ, εκτυπώνω, κόβω στη συνέχεια το κείμενο σε κομματάκια για να σπάσω την αφήγηση. Σ’ έναν ηθοποιό αρέσει η ιδέα μου, μιλάμε για τα μπιπ, για ανθρώπους που παρατηρούν τα προϊόντα τους, ενώ όλα παρακολουθούνται από το CCTV. Ο ηθοποιός λέει ότι CCTV σημαίνει Closed Circuit Television, κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Εικόνα δεν μπαίνει, εικόνα δεν βγαίνει. Κάτι παρόμοιο με τις φρουρούμενες κοινότητες. Ό,τι μπαίνει μια φορά στο σύστημα παραμένει εκεί. Κλειστή κοινωνία. Βλέπεις μόνο ό,τι πρέπει να δεις. Επικέντρωση στα βασικά. Προϊόντα. Ταμείο. Χρήματα.

Beep.

ΣΤΗΝ ΠΡΟΒΑ Ο ηθοποιός μιμείται τον ήχο του σαρωτή ταμειακής μηχανής. Μπιπ.

IM SUPERMARKT

09:05 Μ.Μ.: ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Da, die Schokolade mit dem lächelnden Kind liegt auf dem Band.

Direkt dahinter die Lieblingsseife, das Lieblingshähnchen, Lieblingsshampoo, Lieblingshamburger, Lieblingsmineralwasser mit Himbeergeschmack…. Hat jemand ein dunkelhäutiges Kind gesehen? Das verschleppte Kind?... Shhhh… “You see, all is connected and in perfect order”, notiere ich später in mein Notizbuch.

Bombs exploding, coffee grinders. Flags of food chains. Flags of countries. Helicopters circling over temples of consummation.

Shhhh… A mother screaming, a boy crying 250 meters under the earth… The sound of insatiable greed, an insatiable machine. Cameras securing privatized supply chains. A scanner beeping while my goods are floating down the conveyer belt. Beep. The sound of earthly delights.

IN DER PROBE Ein Papierstreifen fällt zu Boden. 5 Tage vor der Premiere beschließen wir, dass jedes Wort im Papierschredder landen wird.

Am 26. Juni schreibt Jakob Augstein im Spiegel: “Die Lüge triumphiert, die Wahrheit ist auf dem Rückzug. Welchen Sinn ergibt es

82

ΣΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ Εκεί, η σοκολάτα με το χαμογελαστό παιδί στο περιτύλιγμα βρίσκεται στην κυλιόμενη ταινία του ταμείου. Από πίσω την ακολουθούν το αγαπημένο σαπούνι, το αγαπημένο κοτόπουλο, το αγαπημένο

AT REHEARSAL The actress imitates the sound of the scanner.

21:05. AT THE THEATER Bombs exploding, coffee grinders. Flags of food chains. Flags of countries. Helicopters circling over temples of consummation.

Shhhh… A mother screaming, a boy crying 250 meters under the earth… The sound of insatiable greed, an insatiable machine.

Cameras securing privatized supply chains. A scanner beeping while my goods are floating down the conveyor belt. Beep. The sound of earthly delights.

AT THE SUPERMARKET The chocolate with the smiling child on it is on the belt. Directly behind it the favorite soap, the favorite chicken, favorite shampoo, favorite hamburger, favorite mineral water with raspberry flavoring…. Has anybody seen a dark-skinned child? The abducted child?... Shhhh… “You see, all is connected and in perfect order” I write down later in my notebook.

AT REHEARSAL A strip of paper falls to the floor. 5 days before the opening we decide to have every word end up in the paper shredder. On 26 June Jakob Augstein writes in Der Spiegel: “Lie has triumphed, truth is in retreat. What is the point of working with facts in a post-fact world?”

21:20. AT THE THEATER The actress in the geisha costume stands on stage and shreds photos.

82

D da noch, in einer postfaktischen Welt mit Fakten zu operieren?”

21:20. IM THEATER: Der Schauspieler im Geisha-Kostüm steht auf der Bühne und schreddert Fotos.

Do you see an abducted child sold into slavery for 250 EUR? Do you see women targeted for pornography? Do you see the 35 million slaves of the world? Where did all the children go? Did they all end up in somebodies pocket? Did the world’s 5 million child-slaves end up in somebody’s pocket? Earth is host, we are guest.

Der Schauspieler kippt den Inhalt des Paper-Shredders auf die Bühne.

Money and stuff. Money and stuff have always gone together.

Money everywhere. Stuff everywhere. War's everywhere. War and money have always gone together. Money and greed have always gone together…. But all is white now. All is white.

DIE LETZTE PROBE Wir sammeln die Autoren-Bruchstücke ein und ich klebe sie in der richtigen Reihenfolge zusammen. Am nächsten Tag, am Tag vor der Premiere ist die freundliche Kassiererin vom Supermarkt schon wegrationalisiert. “Wir bedauern diese Unannehmlichkeit.”

Sehr sogar. Was übrig bleibt, wird entsorgt. Produkte, Tiere, Menschen. Beep.

21:40. IM THEATER

H

E

σαμπουάν, το αγαπημένο χάμπουργκερ, το αγαπημένο μεταλλικό νερό με γεύση βατόμουρου... Είδε κανείς ένα σκουρόχρωμο παιδί; Το παιδί που απήγαγαν; Shhhh ... «You see, all is connected and in perfect order», γράφω αργότερα στο σημειωματάριό μου.

Do you see an abducted child sold into slavery for 250 EUR? Do you see women targeted for pornography? Do you see the 35 million slaves of the world? Where did all the children go? Did they all end up in somebody’s pocket? Did the world’s 5 million child-slaves end up in somebody’s pocket? Earth is host, we are guest.

ΣΤΗΝ ΠΡΟΒΑ Μια λωρίδα χαρτιού πέφτει κάτω. Πέντε μέρες πριν την πρεμιέρα αποφασίζουμε ότι κάθε λέξη θα καταλήγει στον καταστροφέα εγγράφων. Στις 26 Ιουνίου ο Jakob Augstein γράφει στο ειδησεογραφικό περιοδικό «Der Spiegel»: «Το ψεύδος θριαμβεύει, η αλήθεια παρακμάζει.» Τι νόημα έχει λοιπόν να ασχολούμεθα με στοιχεία σε έναν μετα-αληθινό κόσμο;» 09:20 Μ.Μ.: ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ Ο ηθοποιός με την ενδυμασία της γκέισας στέκεται στη σκηνή και χώνει φωτογραφίες στον καταστροφέα εγγράφων.

Do you see an abducted child sold into slavery for 250 EUR? Do you see women targeted for pornography? Do you see the 35 million slaves of the world? Where did all the children go? Did they all end up in somebodies pocket? Did the world’s 5 million child-slaves end up in somebody’s pocket? Earth is host, we are guest. Ο ηθοποιός αδειάζει το περιεχόμενο του καταστροφέα εγγράφων στη σκηνή.

Money and stuff. Money and stuff have always gone together. Money everywhere. Stuff everywhere. War's everywhere. War and money have always gone together. Money and greed have always gone together…. But all is white now. All is white.

Der Schauspieler steht auf. Geht erschöpft über die von Papierfetzen übersäte Bühne.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΟΒΑ

I reached a golden temple, beneath a dome of glass, and through chambers of splendor, filled with so many objects, that the heart so desires. I saw miracles of human skill and artistry and flawless beings, who seemingly lacked nothing, but it appeared they were all searching for something.1

Συλλέγουμε τα σκόρπια συγγραφικά αποσπάσματα και εγώ τα κολλάω στη σωστή σειρά. Την επόμενη ημέρα, την προηγούμενη της πρεμιέρας, η συμπαθής ταμίας του σούπερ μάρκετ έχει ήδη εξορθολογιστεί. «Λυπούμαστε γι’ αυτή την ταλαιπωρία.» Πάρα πολύ μάλιστα. Ό,τι έχει απομείνει πάει στα απορρίμματα. Προϊόντα, ζώα, άνθρωποι. Μπιπ.

1

Greed: They psychology of money, happiness and eternal life, Director: Jörg Seibold

83

The actress dumps the contents of the paper shredder onto the stage.

Money and stuff. Money and stuff have always gone together.

Money everywhere. Stuff everywhere. War everywhere. War and money have always gone together. Money and greed have always gone together…. But all is white now. All is white.

DRESS REHEARSAL We pick up the author fragments and I tape them together in the proper order. The next day, the day before opening night, the friendly cashier from the supermarket has already been rationalized away. “We apologize for the inconvenience.” Deeply, even. Whatever remains is disposed of. Products, animals, people. Beep.

21:40. AT THE THEATER The actress stands up. Exhausted, she walks across the stage strewn with scraps of paper.

I reached a golden temple, beneath a dome of glass and through chambers of splendor, filled with so many objects that the heart so desires. I saw miracles of human skill and artistry and flawless beings, who seemingly lacked nothing, but it appeared they were all searching for something.1 AFTER OPENING NIGHT IN THE NEWSPAPER: John Boorman found an image for it in his film Zardoz: “Surrounded by a transparent yet impenetrable wall, a society of the eternally young leads a life as though in paradise: peaceful, 1

Greed: The psychology of money, happiness and eternal life, Director: Jörg Seibold

83

H

E

NACH DER PREMIERE IN DER ZEITUNG:

D

09:40 Μ.Μ.: ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

John Boorman hat in seinem Film “Zardoz” dafür ein Bild gefunden:

Ο ηθοποιός σηκώνεται. Διασχίζει εξαντλημένος τη διάσπαρτη με χάρτινα αποκόμματα σκηνή.

cruel and sterile – until brutality forces its way in and puts an end to it all.

“Eine Gesellschaft aus Ewigjungen führt, umgeben von einer durchsichtigen aber undurchdringlichen Mauer, ein Leben wie im Paradies: friedlich, grausam und steril - bis das Brutale eindringt und allem ein Ende setzt.

Aber das wirklich Brutale ist das Eigene.”

I reached a golden temple, beneath a dome of glass, and through chambers of splendor, filled with so many objects, that the heart so desires. I saw miracles of human skill and artistry and flawless beings, who seemingly lacked nothing, but it appeared they were all searching for something.1

But what is truly brutal is one’s own.”

Translation from German to English: Jocelyn Polen

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΕΜΙΕΡΑ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΡΑΦΕΙ: Ο John Boorman έπλασε στην ταινία του «Zardoz» την εξής εικόνα:

1.

«Μια κοινωνία αιώνιας νεότητας κάνει –περιτριγυρισμένη από ένα διαφανές αλλά αδιαπέραστο τείχος– μια ζωή παραδείσια: ειρηνική, ζοφερή κι αποστειρωμένη – μέχρις ότου διεισδύσει η βαναυσότητα που βάζει στα πάντα ένα τέλος. Αλλά την καθεαυτή βαναυσότητα την φέρουμε μέσα μας εμείς οι ίδιοι.»

Μετάφραση: Α. τσίγκας

1

84

Greed: They psychology of money, happiness and eternal life, Director: Jörg Seibold

84

D

H

E

BEITRAG VON JORKOS KARTAKIS

Jorgos kartakis

SYN_ENERGY ESSAY

BY JORGOS KARTAKIS

„Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt“, sagte der österreichische Philosoph Ludwig Wittgenstein.

«τα όρια της γλώσσας μου, ορίζουν τα όρια του κόσμου μου» έλεγε ο Αυστριακός φιλόσοφος λούντβιχ Βίτγκενσταϊν.

“The limits of my language are the limits of my world”, goes the famous quote by Ludwig Wittgenstein.

An meinem Land habe ich nichts inniger zu lieben gelernt als die Sprache. Sie zog mich mit ihrem Zauber in ihren Bann. Ich liebkoste geradezu die Worte, die Silben, die Laute und die Buchstaben, und es war, als würden sie mir diese Zärtlichkeit auf geheimnisvolle Weise und bis in alle Ewigkeit zurückgeben. Oft dachte ich, meine Sprache, das bin ich ...

Δεν αγάπησα τίποτα περισσότερο από τον τόπο μου όσο τη γλώσσα. Με μάγευε. Θώπευα τις λέξεις, τις συλλαβές, τους φθόγγους και τα γράμματα και ήταν σαν να μου επέστρεφαν το χάδι μυστικό κι αιώνιο. Συχνά νόμιζα ότι η γλώσσα μου ήμουν εγώ…

Never have I loved any part of my land as I’ve loved language.

It put me under its spell. I caressed the words, syllables, sounds and letters, and they returned the touch, mystical and eternal.

Often, I mistook myself for my language.

Εν αρχή ην ο λόγος. Ο δικός μου λόγος. Γιατί πριν από την αγάπη της άλλης γλώσσας πρέπει να αγαπώ και να συν - ομιλώ με τη δική μου. Η γλώσσα μου: Είναι όλα εκείνα τα φωνήματα και τα ταχταρίσματα που μου έλεγε η μάνα μου, είναι όλες εκείνες οι μισές νοηματικά συλλαβές αγάπης, εκείνοι οι αναστεναγμοί που συνόδευαν τις μικρές εκδορές κι ο ήχος της καθησυχαστικής αγκαλιάς της, ότι θα περάσει. Η γλώσσα είναι η αγκαλιά, το χτύπημα στην πλάτη, οι χειρονομίες, τα χάδια και τα φιλιά...

In the beginning was the word. My own word, my language. For I must first love my own language and converse with it, before I can love any other. My language – all those phonemes and nursery rhymes my mother used to sing, all those only half-meaningful syllables of love, those sighs after superficial scratches, and the sound of her soothing embrace, echoing “the wound will heal”. Language is a hug, a pat on the back, gesture, touch, and kiss.

Με το κελάηδημα του πουλιού, το γράμμα της μάνας στο ράμφος, ο μικρός χανς όλων των εποχών ξανοίγεται «in die weite Welt hinein». καταργεί τα όρια.

With the chirp of a bird, his mother’s letter in beak, a timeless little Hans sets off «in die weite Welt hinein». He sees no limits.

PANEL: BRÜCKENBAUER*INNEN

Am Anfang war das Wort. Mein Wort. Bevor ich eine andere Sprache lieben kann, muss ich daher erst meine eigene lieben und mit ihr in Kommunikation treten. Meine Sprache: Das sind all jene Kose- und Wiegelaute, die mir meine Mutter vorsang, all jene, keinen vollständigen Sinn ergebenden Silben der Liebe, jene Seufzer, die jede noch so kleine Schürfwunde begleiteten und der Klang ihrer beruhigenden Umarmung, derweil sie die tröstenden Worte sprach, dass es vorbeigehen würde. Sprache, das ist das In-den-Arm-genommen-Werden, das Schulterklopfen, das sind die Gesten, die Liebkosungen und die Küsse ...

Unter dem Gezwitscher des Vogels, der das Brieflein der Mutter im Schnabel führt, geht das kleine Hänschen aller Zeiten „in die weite Welt hinein“. Es setzt die Grenzen außer Kraft.

Und während Hans immer weitergeht, sich mehr und mehr von seiner Heimat entfernt, gelangt er an einen neuen Ort: Hier muten die Landschaften nördlich an, unterscheiden sich stark von denen seiner kleinen Heimat; die Menschen haben in aller Regel helleres Haar und sind größer gewachsen als diejenigen seines kleinen Dorfes. Sie sind nicht nur anders gekleidet, sie grüßen ihn auch anders. „Grüß Gott“, was das wohl bedeuten mag?

Hänschens bzw. Jannis‘ erster Eindruck von diesen unbekannten Städten ist bunt und chaotisch. Die ersten Worte prägen sich

85

Κι όπως ο Χανς όλο και βαδίζει, όπως απομακρύνεται, περνάει σε έναν άλλο τόπο: Εδώ τα τοπία είναι βόρεια, διαφορετικά από αυτά της μικρής πατρίδας του, οι άνθρωποι συνήθως ξανθοί και πιο μεγαλόσωμοι από εκείνους του μικρού του χωριού. Δεν είναι όμως μόνο αλλιώς ντυμένοι, αλλά τον χαιρετούν και διαφορετικά. Σαν τι να σημαίνει « Gruß Gott» ?

H πρώτη εντύπωση του Χανς – Γιάννη σ΄αυτές τις άγνωστες, πόλεις είναι πολύχρωμη, χαοτική. Οι πρώτες λέξεις εντυπώνονται, μοιάζουν με μικρές ανακαλύψεις, και είναι απόλυτα δικές του, γιατί είναι απόλυτα καινούργιες : «Alles klar?». «Αχ», του έλεγαν οι φίλοι του, «πώς την μιλάς αυτήν τη γλώσσα με τα τόσα σύμφωνα;» Όμως ο Χανς – Γιάννης είχε βρει ένα δρόμο,

And as Hans walks further away into the world, he passes into another realm: the landscape here is alpine, different from that of his small homeland, people are fairer and larger than those of his little village. It’s not only their clothes that differ; they also greet him differently. Whatever does “Gruß Gott“ mean? Hans/ Yannis‘ first impression of those unknown cities is colourful and chaotic. The first words stick; they sound like small discoveries, and they’re all his to enjoy in their absolute newness: “Alles klar?”

“How can you even speak this language of so many consonants?”, his friends asked in earnest. But Hans/Yannis had discovered a path; he would build and shatter bridges night after night, he would fill the gaps with countless repetitions of a word, just to make sure he’d got it. It was like learning to speak all over again.

85

H

E

ihm ein, kommen ihm wie kleine Entdeckungen vor, die ausschließlich ihm ganz allein gehören, weil sie vollkommen neu sind. „Alles klar?“

D

έχτιζε και γκρέμιζε γεφύρια νύχτες ολόκληρες, έλυνε ασκήσεις γράφοντας πολλές φορές κάθε λέξη, για να σιγουρευτεί, πως την ξέρει. Ήταν σαν να μάθαινε να μιλά πάλι από την αρχή.

„Oh je“, bedauerten ihn seine Freunde, „wie bringst du nur diese Sprache mit den vielen Konsonanten über die Lippen?“ Aber Hans bzw. Jannis hatte seinen Weg gefunden, verbrachte ganze Nächte damit, Brücken zu errichten und wieder abzureißen, er löste Aufgaben, indem er jedes Wort mehrmals hintereinander niederschrieb, bis er sicher sein konnte, dass er es beherrschte.

Es war, als würde er das Sprechen von neuem lernen.

Ποιος είναι, λοιπόν, ο μεταφραστής; - Είναι εκείνος που συχνά ο αναγνώστης δεν λαμβάνει καν υπόψη του, καθώς διαβάζει το βιβλίο ή το ποίημα. Είναι εκείνος που κανείς δεν μαθαίνει καν το όνομά του, γραμμένο με μικρά, ασήμαντα γράμματα στο κάτω μέρος της σελίδας, κάπου κρυμμένο σε ένα από τα πρώτα φύλλα.

What’s a translator, then? Well, he’s the one taken for granted by readers as they enjoy their book or poem. He’s the one whose name no one ever hears of, as it’s hidden away at the bottom of one of those first, blank pages, printed in the smallest and most inconspicuous of fonts.

Wer ist also der Übersetzer? – Er ist derjenige, den der Leser oft gar nicht einmal wahrnimmt, während er das Buch oder das Gedicht liest. Er ist derjenige, dessen Name kaum jemand kennt, hat man ihn doch, in kleinen, unscheinbaren Buchstaben am unteren Seitenrand gedruckt, irgendwo in der Titelei versteckt.

Όμως ο μεταφραστής είναι από την φύση του μετριόφρονας. Ξέρει, ότι υποδύεται κάποιον άλλο, έχει δεχτεί εξ ορισμού, ότι το όνομά του είναι γραμμένο με μικρά γραμματάκια. Κι ας έχει κάνει τις περισσότερες φορές όλο αυτόν τον κόπο, για να γεφυρώσει τις λέξεις, να ανοίξει λαγούμια ανάμεσα στις απαγορευτικές Προστακτικές και τους συνδέσμους, ας έσπαζε το κεφάλι του ανάμεσα στις μεταφορές και τις διαλέκτους.

Allerdings ist der Übersetzer ein von Natur aus bescheidener Geselle. Im Grunde weiß er, dass er einen anderen spielt, und so hat er sich sozusagen per definitionem damit arrangiert, dass sein Name mit winzig kleinen Buchstaben geschrieben wird. Und das, obwohl er in den meisten Fällen diese ganze Mühe auf sich nahm, zwischen den Worten Brücken zu schlagen und zwischen den verbietenden Imperativen und den Konjunktionen unterirdische Stollen zu graben, so sehr er sich an Metaphern und Jargons auch den Kopf zerbrach.

«Δεν αγάπησα τίποτα περισσότερο από τον τόπο μου όσο τη γλώσσα». Ίσως, κυρίες και κύριοι, να σκεφτείτε, τι αξία έχει σήμερα μια μετάφραση του Ρίλκε, για παράδειγμα, στην ελληνική γλώσσα. Ίσως να σκεφτείτε, πως ένας μεγάλος ποιητής, όπως αυτός, θα όφειλε να μεταφραστεί σε μια γλώσσα μεγάλου βεληνεκούς και αποδοχής, όπως είναι τα Αγγλικά. Ποιος θα διάβαζε Ρίλκε στα Ελληνικά, ένα εγχείρημα που έτσι κι αλλιώς θα μείνει μάλλον άγνωστο. Θα σας απαντήσω με τα λόγια του Έλληνα νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη:

„An meinem Land habe ich nichts inniger zu lieben gelernt als die Sprache.“ Vielleicht, sehr verehrte Damen und Herren, denken Sie mal darüber nach, welchen Wert beispielsweise eine Übersetzung Rilkes in die griechische Sprache heute noch hat.

Möglicherweise sind Sie der Ansicht, dass ein großer Dichter wie er in eine Sprache mit großer Reichweite und Akzeptanz, wie es das Englische ist, übersetzt werden sollte. Wer sollte Rilke denn schon auf Griechisch lesen? Schließlich handele es sich um ein übersetzerisches Unterfangen, von dem wahrscheinlich ohnehin kaum jemand Notiz nehmen wird. Darauf will ich mit den Worten

«Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικοπνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου».

86

Χωρίς ίχνος σοβινιστικής περηφάνιας – όσοι με γνωρίζουν, μπορούν να σας διαβεβαιώσουν – μπορώ με τη σειρά μου να υποστηρίξω, ότι σε ένα κόσμο, που κυριαρχείται από αμφίβολα μεγέθη και λαμπερές εντυπώσεις, η μετάφραση ενός ποιήματος

Though a translator is modest by nature. For he simply knows he’s standing in for someone else and has, from the very beginning, made his peace with that tiny font of his name. No matter how hard he has toiled most of the times to bridge the words, dig burrows among prohibitive imperatives and conjunctions.

No matter how long he has puzzled over metaphor and dialect.

“Never have I loved any part of my land as I’ve loved language.”

Ladies and gentlemen, you might think that, today, translating Rilke into, say, Greek makes little sense. You might think such a great poet would deserve to be translated into a globally spoken, widely accepted language, say, English. Who would read Rilke in Greek? The whole effort might even go unnoticed. Let me answer in the words of Greek Nobel Prize Laureate Odysseus Elytis: “Dear friends, it has been granted to me to write in a language that is spoken only by a few million people. But a language spoken without interruption, with very few differences, throughout more than two thousand five hundred years. This apparently surprising spatial-temporal distance is found in the cultural dimensions of my country. Its spatial area is one of the smallest; but its temporal extension is infinite.”

Without so much as a trace of chauvinistic pride – those who know me well may confirm that – I can in turn claim that, in a world dominated by questionable values and flashy sensationalism, translating a poem into Greek offers added value to the poem proper as a work of art. For the translator must, with religious devotion, use the same words once employed by Sappho, Homer, Erinna and Pindar.

I certainly don’t wish to bore you. But I do want to ask once more for myself: “Can we actually translate poetry?” The question may well be as old as poetry itself and, no matter how long we have

86

D des griechischen Dichters und Literaturnobelpreisträgers Odysseas Elytis antworten: „Es wurde mir gegeben, liebe Freunde, in einer Sprache zu schreiben, die nur von ein paar Millionen Menschen gesprochen wird.

Aber es ist eine Sprache, die – mit wenigen Veränderungen – seit zweieinhalb Tausend Jahren ununterbrochen gesprochen wird.

Diese geradezu absurd anmutende Dimension entspricht auch dem materiell-geistigen Wesen meines Landes, das über eine vergleichsweise kleine räumliche und eine immens große zeitliche Ausdehnung verfügt.“ Ohne die leiseste Spur chauvinistischen Stolzes –die mich kennen, werden Ihnen das bestätigen – vertrete ich meinerseits den Standpunkt, dass in einer Welt, die von fragwürdigen Wertmaßstäben und schrill blendenden Eindrücken durchwaltet wird, die Übersetzung eines Gedichts in die griechische Sprache für das Gedicht selbst als geistige Schöpfung einen Wert an sich darstellt. Denn der Übersetzer sieht sich tatsächlich in der Pflicht, fast mit priesterlicher Ehrfurcht die Worte einzusetzen, die in vielen Fällen bereits Sappho und Homer, Erinna und Pindar verwendet haben.

Ich will Sie nicht ermüden. Allerdings will ich heute Abend auch meinerseits noch einmal die Frage aufwerfen: „Lässt sich Dichtung übersetzen?“ Die Frage ist wohl so alt wie die Dichtung selbst. Sie wird seit vielen Jahrhunderten diskutiert, mindestens so lange, wie dessen ungeachtet Lyrik übersetzt wird. Es ist dieselbe Frage, die Schopenhauer einst dazu verleitete zu sagen, dass man Gedichte nicht übersetzen, sondern bloß umdichten, sprich der anderen Sprache dichterisch anpassen kann*.

Insofern sollte mir diese ganze ausgedehnte Einleitung eigentlich nur dazu dienen, zu dieser Frage zu gelangen: Lässt sich Dichtung übersetzen? – Ja. Nicht immer. Nicht wirklich. Ja und nein. Wie dem auch sei, wie auch immer die Antwort lautet, Dichtung lässt sich ganz gewiss NICHT übersetzen, wenn der Übersetzer nicht die Sprache liebt, wenn er die Sprache nicht – womöglich in eine liebevolle Umarmung versunken – erlernt hat, wenn ihm nicht –

87

H

E

στην ελληνική γλώσσα είναι κέρδος για το ίδιο το ποίημα σαν δημιούργημα. Γιατί, πράγματι, ο μεταφραστής οφείλει – σχεδόν με την ευλάβεια ενός ιερέα - να μεταχειριστεί τις ίδιες λέξεις, που σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποίησαν η Σαπφώ και ο Όμηρος, η Ήριννα και ο Πίνδαρος.

asked, the practice of translating it is still going strong. Trying to answer this question, however, Schopenhauer said that poetry cannot be translated, but poetically adjusted to another language.

Δεν θέλω να σας κουράσω. Θέλω, όμως, να απόψε να θέσω κι εγώ με τη σειρά μου, μια ακόμα φορά το ερώτημα: «Μεταφράζεται η ποίηση;». Είναι τόσο παλιό, όσο ίσως και η ποίηση. Τίθεται τόσους αιώνες, όσους, παρόλα αυτά, η ποίηση συνεχίζει να μεταφράζεται. Είναι ένα ερώτημα, που οδήγησε τον Σόπερχάουερ να πει, ότι η ποίηση δεν μεταφράζεται, αλλά προσαρμόζεται ποιητικά στην άλλη γλώσσα*. Έτσι, μέσω όλης αυτής της εκτενούς εισαγωγής, δεν ήθελα παρά να καταλήξω παρά σε αυτό το ερώτημα. Μεταφράζεται η ποίηση; -Ναι. Όχι πάντα. Όχι ακριβώς. Ναι και όχι. Όπως κι αν είναι, όποια κι αν είναι η απάντηση, η ποίηση ΔΕΝ μεταφράζεται, αν ο μεταφραστής της δεν αγαπά τη γλώσσα, αν δεν έμαθε τη γλώσσα σε μιαν αγκαλιά ίσως, αν δεν διδάχτηκε - χωρίς αναγκαστικά μάθημα σε σχολική αίθουσα - τους ήχους και την αξία τους, αν δεν του τραγούδησαν. Γιατί, αλήθεια, πώς θα αναγνωρίσει το γέλιο και το κλάμα, την αγωνία και το φόβο, το σκοτάδι και την ημέρα, τη χαρά και τη θλίψη στο ποίημα; Αρκεί μόνο η Γραμματική; Η γλώσσα, λοιπόν, και η μετάφρασή της είναι κατ΄εξοχήν βίωμα. Χωρίς συνείδηση, πίστη, υπομονή και επιμονή σε αυτήν την βιωμένη διαδικασία, ο μεταφραστής δεν μπορεί να μετά – φράσει ( setzt …hinüber in die andere Sprache ). Χωρίς αγάπη και καλή αίσθηση της ιστορικής εξέλιξης και των δυο γλωσσών, ο μεταφραστής δεν μπορεί να μεταγλωττίσει. Ποια όμως, είναι η σημερινή πραγματικότητα σε ότι αφορά τα πολιτιστικά δρώμενα στα πλαίσια της Ενωμένης Ευρώπης; Ποιοι θεσμοί έχουν δημιουργηθεί και τι ευκαιρίες δόθηκαν για την αλληλογνωριμία και την πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ των λαών, που την αποτελούν; Πως θα μπορούσε ο πολιτισμός να συμβάλλει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, σε μια εποχή που η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο σε σχέση με το μέλλον της.

The sole purpose of this extensive introduction was simply to return to the question. So, can we actually translate poetry? Yes. Though not always. Not exactly. Well, yes and no. Whatever our answer, poetry cannot be translated unless the translator loves the language, unless they learnt the language in the arms of a loved one, unless they’ve been taught – not necessarily at school – the sounds and their value, unless they’ve been serenaded.

Otherwise, how are they to recognise laughter and wail, anguish and fear, dark and daylight, joy and grief within the poem? Can Grammar alone be enough?

Language and translation, then, rely heavily upon experience and feeling. If lacking the conscience, loyalty, patience and perseverance to carry out this experiential task, the linguist won’t be able to translate and transform (setzt …hinüber in die andere Sprache). This said, not much can be done without love and a good grounding in the historical development of both languages.

What, though, is the situation today concerning culture in the European Union? What are the new institutions, and what opportunities are offered so that the peoples of Europe may come together and exchange cultural experiences? How can culture contribute to European integration at a time when Europe is at a crossroads with regard to its future?

It is true that culture hasn’t always been a mission for the EU. For instance, there is not one mention of culture in the Treaty of Rome. A number of supplementary measures were indeed taken during the 80s, such as the European Capital of Culture programme.

Culture became part of the EU agenda with the Maastricht Treaty, according to which the common cultural strategies do not aim for cultural harmonisation of the Member States but “[respect their] national and regional diversity”.

87

D ohne dass dies notwendigerweise im Zuge des Schulunterrichts erfolgt – deren Klang und Wert beigebracht wurde, wenn man ihm nicht vorgesungen hat. Wie wird er sonst in der Lage sein, das Lachen und das Weinen zu erkennen, die sich im Gedicht verbergen, die Besorgnis und die Angst, die Finsternis und das Tageslicht, die Freude und das Leid? Reicht dafür wirklich nur die Kenntnis der Grammatik aus?

Demzufolge sind die Sprache und deren Übersetzung als Erlebnis par excellence aufzufassen. Ohne in diesem Prozess gelebter Erfahrung das erforderliche Ethos, und die Überzeugung, die notwendige Geduld und Beharrlichkeit einzubringen, ist der Übersetzer nicht in der Lage, in eine andere Sprache über-zu-setzen.

Ohne Liebe und ein gutes Gespür für die historische Entwicklung beider Sprachen kann der Übersetzer nicht den angemessenen Ausdruck finden.

Wie ist es aber im vereinten Europa heutzutage um die Kultur bestellt? Welche Institutionen und Möglichkeiten zum gegenseitigen Verständnis und zum kulturellen Austausch zwischen den europäischen Völkernwurden geschaffen? Wie könnte die Kultur zur europäischen Integration beitragen, und das in einer Zeit, in der sich Europa an einem Wendepunkt befindet und die Zukunft des europäischen Projekts mehr denn je auf der Kippe steht?

Die Wahrheit ist, dass die Kulturförderung nicht von Beginn an im Fokus der Zielsetzungen der EU stand. In den Römischen Verträgen beispielsweise waren kulturelle Aktivitäten gar nicht vorgesehen. Erst im Laufe der 1980erJahre werden einige ergänzende Maßnahmen ergriffen, wie etwa die Verabschiedung einer Resolution zur alljährlichen Ernennung einer Kulturhauptstadt Europas.

Zu einem wichtigen Aktionsfeld der Gemeinschaft avancierte die Kultur aber erst durch den Maastrichter Vertrag, demzufolge „die gemeinsame Kulturpolitik nicht darauf abzielt, die kulturelle Identität der Mitgliedstaaten zu harmonisieren.“ Vielmehr strebt sie an, deren Vielfalt zu bewahren.

Das Programm „Kreatives Europa“ (2014-2020) soll den euro-

88

H

E

Είναι αλήθεια, ότι τα πολιτιστικά δρώμενα δεν απετέλεσαν ανέκαθεν στόχο της ΕΕ. Έτσι, για παράδειγμα, οι πολιτιστικές δραστηριότητες απουσιάζουν τελείως από την Συνθήκη της Ρώμης. Ορισμένα συμπληρωματικά μέτρα παίρνονται κατά την δεκαετία του ΄80, όπως για παράδειγμα, το ψήφισμα για την ετήσια ανακήρυξη μιας πολιτιστικής πρωτεύουσας.

The objective of the Creative Europe programme (2014–2020) is to support cultural activity and creativity in Europe, while the 8 separate Erasmus programmes have successfully promoted the same goals among young European citizens.

Ο πολιτισμός εισήλθε στο πεδίο δράσης της Κοινότητας με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, σύμφωνα με την οποία, «Η κοινή πολιτιστική πολιτική δεν επιδιώκει την εναρμόνιση των πολιτισμικών ταυτοτήτων των κρατών μελών. Αντίθετα, επιδιώκει τη διατήρηση της ποικιλομορφίας των. Το πρόγραμμα «Δημιουργική ευρώπη» (2014 έως 2020) στοχεύει στην υποστήριξη του ευρωπαϊκού πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα. Τα 8 διαφορετικά επιτυχημένα προγράμματα Erasmus έχουν σαν στόχο την προσέγγιση των νέων στην ΕΕ. Χωρίς αμφιβολία, υπολείπονται όμως να γίνουν ακόμα πολλά σε μια Ευρώπη, στην οποία το ευρωπαϊκό πνεύμα είναι στα σπάργανα και σε ένα κόσμο, στον οποίο ακόμα κυριαρχεί το εθνικιστικό ιδεώδες και ο φόβος για την απώλεια της εθνικής ταυτότητας, πράγμα το οποίο δεν πρέπει να υποτιμηθεί ή να τύχει ειρωνικής αντιμετώπισης, καθώς στην Ευρώπη του 20 αιώνα η τόνωση της εθνικής ταυτότητας υπήρξε κύριο μέλημα των κυβερνήσεων. Εμείς στο Ποιείν και το Φίξποέτρυ – παλαιότερα και στο Ποέτενλαντεν – προσπαθήσαμε και κάναμε, ως ένα μεγάλο βαθμό, πραγματικότητα αυτό που η πολιτική ή οι πολιτικοί δεν μπορούν: Να φέρουμε πιο κοντά τους δυο μας λαούς μέσω της ποίησης χωρίς κανένα προσωπικό ή οικονομικό όφελος. Καρπός αυτής της συνεργασίας δεν είναι μόνο αρκετά βιβλία, που ήδη υπάρχουν ή πρόκειται να κυκλοφορήσουν στο άμεσο μέλλον και στις δυο αγορές, αλλά και μια πλειάδα μεταφρασμένων κειμένων, η οποία ήδη υπάρχει στο διαδίκτυο και η οποία σε όγκο ξεπερνά ήδη οποιαδήποτε άλλη έως τώρα αντίστοιχη μεταφραστική προσπάθεια.

However, there’s undoubtedly much more to be done, since it is still early to talk about a common European consciousness, and nationalist ideas are still going strong, further supported by the peoples’ fear of losing their national identities. The issue should not be taken lightly or sarcastically shrugged off, as boosting national identity was a primary concern among European governments in the early 20th century.

We at poiein and fixpoetry – previously at Poetenlanden, too – have pursued and achieved, to a great degree, what politics and politicians couldn’t: we have brought our two peoples closer together through poetry, without any personal or financial gain.

This partnership has yielded several books that have already been published or are forthcoming in the near future in both markets, as well as numerous translations, now posted online, with the scope of the project dwarfing any other similar effort to date.

SYN_ENERGY is another step towards our friendship and the acknowledgment of this endeavour. At last, our voices are heard beyond the virtual space of the Internet. [Thank you for your attention, for the invitation, and, most of all, for being here.]

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Με την Συν – εργασία, την παρούσα δηλαδή, διοργάνωση, γίνεται ένα ακόμα περαιτέρω βήμα προς την κατεύθυνση της φιλίας και

88

D

H

päischen Kultur- und Kreativsektor unterstützen. Die bisher erfolgreich umgesetzten acht verschiedenen Erasmus-Programme zielen auf die Annäherung junger Menschen im Sinne der europäischen Idee ab.

της αναγνώρισης αυτής της προσπάθειας. Η φωνή μας επιτέλους ακούστηκε και πέραν του εικονικού χώρου του διαδικτύου. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας, την πρόσκληση … που είστε απόψε όλοι εδώ!

Ohne Zweifel bleibt jedoch noch viel zu tun, zumal in einem Europa, in dem der europäische Geist noch in den Kinderschuhen steckt, und in einer Welt, in der nach wie vor nationalistische Ideale und die Angst vor dem Verlust der nationalen Identität vorherrschend sind; Einstellungen, die man allerdings keinesfalls unterschätzen oder mit Ironie behandeln darf, bestand doch im Europa des 20. Jahrhunderts in der Stärkung der nationalen Identität ein Hauptanliegen der Regierungen.

Wir von Poiein und Fixpoetry – früher auch vom Poetenladen – haben die Initiative ergriffen und bis zu einem großen Teil das umgesetzt, wozu Politik und Politiker offenbar nicht in der Lage sind: unsere beiden Völker durch die Lyrik näher zu bringen, und das ohne jeden persönlichen oder ökonomischen Nutzen.

Frucht dieser Zusammenarbeit ist nicht nur eine ansehnliche Anzahl von Büchern, die bereits erschienen sind, bzw. in naher Zukunft auf beiden Märkten erscheinen werden, sondern auch eine Vielzahl von übersetzten Texten, die im Internet frei zugänglich sind und deren Umfang bereits jetzt jedwedes andere bisher unternommene Unterfangen dieser Art übertrifft.

Mit dem gegenwärtig stattfindenden Literatursymposium SYN_ ENERGY wird ein weiterer Schritt in Richtung Freundschaft und Anerkennung dieser Bemühungen vollzogen. Unsere Stimme hat sich endlich auch jenseits des virtuellen Raums des Internets Gehör verschafft. Danke für Ihre Aufmerksamkeit, für die Einladung … dafür, dass Sie heute Abend alle hier sind!

Aus dem Griechischen übersetzt von Athanasios Tsingas

89

H

E

WINKE AUS DER DYSTOPIE VON ADRIAN KASNITZ

D

aDrian kasnitz νέυΜΑτΑ ΑπΟ τΗ δυςτΟπιΑ

GREETINGS FROM DYSTOPIA

BY ADRIAN KASNITZ

„Kunst ist ein Vorwand, sagte ich, um das Dreckigste, Düsterste, Sonderbarste, Krankhafteste, ja Abartigste in uns an die Oberfläche zu bringen“, sagt der Meister mit Blick auf das mit einem schwarzen Graffito bemalte Polytechnikum in „Die schwierige Kunst“ von Dimitris Eleftherakis, während wir (Reisende) viel zu häufig auf den hellen Marmor starren. Und das gilt nicht nur für die Glyphen und antiken Gebäude, sondern auch für Philosophie und Dichtung.

«Η τέχνη είναι ένα πρόσχημα, είπα, πάντα η τέχνη είναι το πρόσχημα, για να βγάλουμε στην επιφάνεια ό,τι πιο βρώμικο, σκοτεινό, παράξενο, άρρωστο, ναι ανοίκειο έχουμε μέσα μας» λέει ο δάσκαλος στη Δύσκολη τέχ1 του Δημήτρη Ελευθεράκη, ατενίζοντας το καλυμμένο με ένα μαύρο γκράφιτι κτίριο του Πολυτεχνείου, ενώ εμείς (οι ταξιδιώτες) συνηθίζουμε μάλλον υπερβολικά συχνά να έχουμε καρφωμένο το βλέμμα μας στο ανοιχτόχρωμο μάρμαρο. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τις γλυφές και τα αρχαία οικοδομήματα, μα και για τη φιλοσοφία και την ποίηση.

“Art is an excuse, I said, for bringing the dirtiest, darkest, strangest, sickest, yes, most perverse parts of us to the surface,” says the master while looking at the polytechnic institute, which is painted in black graffito, in Difficult Art by Dimitris Eleftherakis.

In the meantime, we (travelers) stare far too often at the lightcolored marble. And that not only holds true for the glyphs and ancient buildings, but also for philosophy and poetry.

Ostern 2014: Ich bin mit meiner Familie in Kreta. Für unseren Verlag haben wir eine Crowdfunding-Kampagne laufen, sitzen gleichzeitig auf dem Balkon und schauen abwechselnd aufs Meer und den Verlauf der Kampagne. Warum machen wir bisher nur junge deutschsprachige Autor/innen und warum haben wir noch nichts aus Griechenland im Programm?, fragen wir uns.

Gibt es junge griechische Literatur, die uns interessieren könnte?

Und wo finden wir sie? Fragen, die damals unbeantwortet bleiben. Immerhin nehmen wir ein Motiv mit, ein versteckte, super kleine Bucht an der kretischen Küste (der Name wird hier nicht verraten), ein natürlicher Pool, Sinnbild für den Pool, in den das Crowdfunding-Geld fließen soll, aber auch Sinnbild für den Pool an Autoren, den ein Verlag bildet.

Irgendwann aber stoßen wir dann doch auf die Online-Plattform Greek Poetry Now, auf die Zeitschriften (und Verlage) Teflon und FRMK, die englischsprachigen Anthologien Austerity Measures und Futures, entdecken jüngere Autorinnen und Autoren und ihre äußerst spannenden Texte, die mit Vielem brechen, was es bis dahin gab, die Vieles in Form und Sprache neu versuchen. Die Strukturen der literarischen Szene sind uns, als wir Einblick erhalten, dann gar nicht so unvertraut. Hier wie dort müssen Dichterinnen und Dichter selber tätig werden, Lesereihen, Zeitschriften, Verlage gründen, um auch im neoliberalen, auf Bestseller ausgerichteten Buchmarkt Inseln zu schaffen, auf denen Poesie und Experiment überdauern können.

90

Πάσχα 2014: Βρίσκομαι με την οικογένειά μου στην Κρήτη. Έχουμε ξεκινήσει μια καμπάνια crowdfunding για τον εκδοτικό οίκο μας, την ίδια ώρα καθόμαστε στο μπαλκόνι και κοιτάμε πότε τη θάλασσα και πότε την πορεία της καμπάνιας. «Γιατί μέχρι τώρα έχουμε βγάλει μόνο νέους γερμανόφωνους και γερμανόφωνες συγγραφείς και δεν έχουμε ακόμη τίποτε από την Ελλάδα στο πρόγραμμά μας;» αναρωτιόμαστε. Υπάρχει νέα ελληνική λογοτεχνία που θα μπορούσε να μας ενδιαφέρει; Και πού θα τη βρούμε; Ερωτήματα που τότε έμειναν αναπάντητα. Τουλάχιστον, όμως, κρατήσαμε ένα μοτίβο, έναν κρυμμένο, τόσο δα κολπίσκο σε μια κρητική ακρογιαλιά (δεν πρόκειται να αποκαλύψουμε εδώ το όνομά του), μια φυσική δεξαμενή, σύμβολο για τη δεξαμενή στην οποία ελπίζουμε να εισρεύσουν τα χρήματα από το crowdfunding, αλλά σύμβολο επίσης και για τη δεξαμενή συγγραφέων την οποία αποτελεί ένας εκδοτικός οίκος. Κάποια στιγμή, όμως, πέφτουμε τελικά πάνω στη διαδικτυακή πλατφόρμα Greek Poetry Now, στα περιοδικά (που είναι και εκδοτικοί οίκοι) Τεφλόν και ΦΡΜΚ, στις αγγλόφωνες ανθολογίες Austerity Measures2 και Futures, και ανακαλύπτουμε νέους και νέες συγγραφείς και τα άκρως συναρπαστικά κείμενά τους, 1

(Σ. τ. μ.) Δημήτρης Ελευθεράκης, Η δύσκολη τέχνη (Αντίποδες, 2015).

2

(Σ. τ. μ.) Η ποιητική ανθολογία κυκλοφορεί και στην ελληνική γλώσσα με τον τίτλο Μέτρα λιτότητας. Ανθολογία ποίησης. Εισαγωγή, ανθολόγηση, επιμέλεια: Karen Van Dyck (Άγρα, 2017).

Easter 2014: I am in Crete with my family. We have a crowdfunding campaign going on for our publishing house. We sit on the balcony, our gaze alternating between the sea and the progress of the campaign. We ask ourselves: How come we’ve only done young German-speaking authors until now and how come we don’t have anything from Greece in our program? Is there new Greek literature we might be interested in? Where can we find it?

Questions that remained unanswered back then. But we bring a motif back home with us: a tiny hidden cove along the Cretan coast (the name will not be revealed here). The idea is that this natural pool should be a symbol of the pool into which the crowdfunding money will flow, but also as a symbol for the pool of authors that make up a publishing house.

At some point, though, we do happen to stumble upon the online platform Greek Poetry Now, the newspapers (and publishers) Teflon and FRMK, and the English-language anthologies Austerity Measures and Futures, and we discover young authors and their incredibly exciting texts: texts that break away from much of what has come before it and experiment with form and language in many new ways. When we learn more, we see that the structures of the literary scene are not at all unfamiliar. There, like here, poets must take action themselves – organize readings, publish magazines, start publishing houses – in order to secure havens where poetry and experiments can survive in an otherwise neoliberal bestseller-oriented literary market.

90

D Für unsere Anthologie Kleine Tiere zum Schlachten. Neue Lyrik aus Griechenland wählen wir dann von jedem Dichter zwei Texte aus und übersetzen sie. Die Auswahl ist nur ein erstes Angebot, Autoren und Texte kennenzulernen. Jeder von ihnen hat eigentlich ein eigenständiges Buch verdient. Obwohl die Textauswahl disparat ist, manifestieren sich im Buch aber einige aktuelle Themenkomplexe. Das Leben in der wirtschaftlichen und gesellschaftlichen Krise, ergänzt um dystopische Elemente, Auswanderung und die aktuelle Flüchtlingskatastrophe.

Einige Beispiele: „Mein Heimatland ist ein Billigflug“, beginnt Thodoris Rakopoulos’ Gedicht Kurzfilm und zugleich die Kamerafahrt durch ein Land, das seinen Reichtum (die Küsten, die Natur) aufzehrt, plötzlich wie ein altersschwaches Ding gestützt und gerettet werden muss, aber andererseits auch durch Scharfschützen beschützt/bedroht wird, die etwas anderes absichern als den Menschen, der in diesem Land lebt. Investment und Leben sind „todsicher“. Die Ironie dieser Geschichte steckt im Kurzfilm über die bittere Realität, der mit ausländischen Preisen behäuft wird.

Schönheit entsteht aus den Opfern dieser neuen Zeit. (Nicht zuletzt ist dieses Gedicht eine Anspielung auf den in den letzten Jahren international erfolgreichen neuen griechischen Film.)

Verschlafen, ja vergessen wirkt die Tankstelle in Patricia Kolaitis Gedicht Tankstelle unter der gnadenlosen Sonne mitten im Nichts. Alles liegt unter Staub begraben. Es ähnelt einer SisyphosArbeit ihn wegzuwischen. Denn die Dinge werden nur unter „noch dickerem Staub begraben“. Alle Tätigkeiten werden sinnlos, bestehen im Verrücken von Dingen von einer Stelle zur anderen und wieder zurück. Diese Tankstelle ist aus der Zeit gefallen, aus dem kapitalistischen System, dem sie ja angehört als Filiale eines Ölkonzerns. Hier gibt es nichts mehr zu holen, deshalb ist alles so verlassen und öde. Hier kann man nur noch „der endlos geraden Linie nachschauen / von wo noch nie etwas kam“. Liest man die Tankstelle als Sinnbild des heutigen Griechenland, als ein Ort des erstarrten Lebens, drängt sich ein Zerrbild auf: ein Land, das durch findige Investitionen in Spektakel (Olympia) und Verteidigung (Militärausgaben) in die Krise getrieben wird. Aus-

91

H

E

τα οποία έρχονται σε ρήξη με πολλά από εκείνα που υπήρχαν μέχρι τότε, και τα οποία επιχειρούν πολλά καινούρια πράγματα, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς τη γλώσσα. Όταν τελικά σχηματίζουμε μια πρώτη εικόνα, οι δομές της λογοτεχνικής σκηνής δεν μας είναι καθόλου άγνωστες. Και εδώ, όπως συμβαίνει και εκεί, οι ποιήτριες και οι ποιητές πρέπει μόνοι τους να αναλάβουν δράση, να οργανώσουν αναγνώσεις, να φτιάξουν περιοδικά και εκδοτικούς οίκους, έτσι ώστε ακόμα και μες στη νεοφιλελεύθερη αγορά του βιβλίου, την προσανατολισμένη στα μπεστ σέλερ, να δημιουργήσουν νησίδες στις οποίες η ποίηση και ο πειραματισμός θα μπορούν να επιζήσουν.

For our anthology Kleine Tiere zum Schlachten. Neue Lyrik aus Griechenland (literally: “Small Animals for Slaughter. New Poetry from Greece”), we selected and translated two texts from each poet. The selection is only a teaser to get acquainted with the authors and texts. In reality, each of them deserves his or her own book. Although a disparate selection of texts, several different highly topical interrelated themes manifest themselves in the book. Life during the economic and social crisis, supplemented by dystopian elements, emigration and the current catastrophic refugee situation.

Έπειτα, για τη δική μας ανθολογία με τον τίτλο Kleine Tiere zum Schlachten. Neue Lyrik aus Griechenland (Μικρά ζωάκια εκπαχύνσεως3. Νέα ποίηση από την Ελλάδα) επιλέγουμε από κάθε ποιητή δύο κείμενα και τα μεταφράζουμε. Η επιλογή αποτελεί μονάχα μια πρώτη πρόταση γνωριμίας με τους συγγραφείς και τα κείμενά τους. Στην πραγματικότητα, καθένας από αυτούς αξίζει κι από ένα ξεχωριστό βιβλίο. Παρόλο που η επιλογή των κειμένων είναι ανομοιογενής, στο βιβλίο αποτυπώνονται, ωστόσο, μερικά επίκαιρα συμπλέγματα θεμάτων. Η ζωή στην οικονομική και κοινωνική κρίση και, επιπλέον, δυστοπικά στοιχεία, μετανάστευση και η τρέχουσα προσφυγική καταστροφή. Μερικά παραδείγματα: 3

(Σ. τ. μ.) Το πρώτο μέρος του τίτλου της ποιητικής ανθολογίας είναι στίχος ενός από τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στη συλλογή, του ποιήματος Το τραπέζι του Ορφέα Απέργη. Η γερμανική αυτή ανθολογία κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Parasitenpresse το 2017 σε μετάφραση Βασιλικής Κνιθάκη και Adrian Kasnitz και περιλαμβάνει πλήθος νέων ποιητών και ποιητριών: Δημήτρης Άλλος, Βασίλης Αμανατίδης, Ορφέας Απέργης, Γιάννα Μπούκοβα, Θοδωρής Χιώτης, Νίκος Ερηνάκης, Φοίβη Γιαννίση, Άννα Γρίβα, Γιώργος Χαντζής, Κατερίνα Ηλιοπούλου, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Γιάζρα Χαλίντ, Πατρίτσια Κολαΐτη, Τόνια Κοσμαδάκη, Δήμητρα Κωτούλα, Χρήστος Κούκης, Δημήτρης Λεοντζάκος, Παυλίνα Μάρβιν, Δημήτρης Μελικέρτης, Ιορδάνης Παπαδόπουλος, Δημήτρης Πέτρου, Ελένη Φιλίππου, Σταμάτης Πολενάκης, Θοδωρής Ρακόπουλος, Λένια Ζαφειροπούλου, Κυριάκος Συφιλτζόγλου, Δανάη Σιώζιου, Γιάννης Στίγκας και Μαρία Τοπάλη. Με μεταφράσεις τους συνέβαλαν στην έκδοση και οι εξής: Μαρίνα Αγαθαγγελίδου, Christina Borkenhagen, Rainer Maria Gassen, Dirk Uwe Hansen, Γιώργος Καρτάκης, Έλενα Παλλαντζά / LEXIS, Michaela Prinzinger, Λένια Ζαφειροπούλου και Μαρία Τοπάλη.

Here are a handful of examples: Thodoris Rakopoulos’s poem Short film begins with the line “My homeland is a lowcost flight” and a cinematographic journey through a country that is depleting its riches (the seaside, nature), and suddenly, like a rickety old thing, needs to be supported and saved, while also being also protected/threatened by snipers who want to support something else aside from the people who live in the country. Investment and life are “dead certain.” The irony of this story lies in the fact that this short film about the bitter reality in Greece is being showered in foreign prizes. Beauty grows out of the victims of this new era. (This poem is not least an allusion to new Greek films that have experienced a lot of international success in the past few years.)

The gas station in Patricia Kolaiti’s poem Gas station under the merciless sun in the middle of nowhere seems sleepy, forgotten.

Everything is buried in dust. To wipe it all away would be a Sisyphean task. Because things just end up being “buried in an even thicker coat of dust.” All activities become pointless: they consist of shifting things from one place to another and back again. This gas station has fallen out of time, out of the capitalist system, which, as the branch of an oil company, it does belong to. This place has nothing left to offer – that’s why it is so deserted and barren. The only thing left to do is “to look back at the endlessly straight line / from which nothing has ever come.” If one reads the gas station as a symbol of today’s Greece, as a place of ossified life, a distorted image pushes its way to light: a country that

91

D gaben, die sich niemals rechnen werden, unnütz sind, anderen dienen als den Bürgern, die die Rechnung bezahlen werden. Aber gibt es einmal nichts mehr zu holen, lässt man alles zurück, wie etwas Abgenutztes, Müll.

Das Gedicht Das absolut Ausgestoßene von Pavlina Marvin ist ein Zwiegespräch eines jungen Paares über den Verlust ihres Babys. Kurz vor der Abtreibung, zu der sich das Paar entschieden hatte, verlor die Frau das Kind und es landete im „pathologischen Müll“. Nicht einig ist sich das Paar darüber, wie es den Verlust verarbeiten soll. Während die Frau trauert, ist der Mann eher unterkühlt in seinen Gefühlsregungen. „Komm, wisch die Tränen weg“, ist sein Rat. Über die Hintergründe können wir nur spekulieren. Warum ist das Paar zur Abtreibung gezwungen? Ist es zu jung? Sieht es für sich keine Perspektive als Familie in einer unsicheren, umstürzenden Welt? „Unser Baby fühlte sich völlig unerwünscht“, heißt es in der ersten Zeile. Und begeht deshalb einen anspruchslosen Selbstmord. Glaubt man den Statistiken, hat Griechenland die geringste Selbstmordrate in Europa. In den Krisenjahren 2011/12 gab es aber plötzlich eine drastisch steigende Selbstmordrate, die im Zusammenhang mit Sparmaßnahmen und Arbeitslosigkeit gesehen werden muss. Auf diese Perspektivlosigkeit reagiert auch Marvins Gedicht.

Radikaler auf das neue Europa der Abschottung reagieren die Texte von Lenia Safiropoulou und Jazra Khaleed. Griechenland, als Land der Ankunft von Flüchtenden, als sicherer Ort, als Tor nach Europa wird in Frage gestellt. Von den meisten europäischen Partnern allein gelassen, spielt sich in aller Öffentlichkeit eine Tragödie ab. „Durchs Meer die Scharen Reihen Schlangen Spiralen / Mäander und Arabesken / in unverständlichen Sprachen des Verlangens. / Tausende Neulinge mit ausgestreckten Fingern / vor der Priestern der Daktyloskopie“ schreibt Safiropoulou in ihrem Gedicht Brand him with R for refugee, das eine Rhapsodie über Macht, Ohnmacht und die Produktwelt ist, in der Krieg und Gewalt nur eine Ableitung der Funktion Kapitalismus sind.

Das Langgedicht Der Krieg kommt von Khaleed ist aus der Perspektive von Ahmed, Sohn von Aisha, eines syrischen Flüchtlings

92

H

E

«Η πατρίδα μου είναι πτήση χαμηλού κόστους»: έτσι ξεκινά το ποίημα Μικρού μήκους4 του Θοδωρή Ρακόπουλου, αλλά ταυτόχρονα και το κινούμενο πλάνο της κάμερας που διατρέχει μια χώρα η οποία απομυζά τον πλούτο της (τις ακτογραμμές, τη φύση), και ξαφνικά πρέπει να υποστηριχθεί και να διασωθεί σαν κάτι ετοιμόρροπο, από την άλλη πλευρά όμως φυλάσσεται/απειλείται και από σνάιπερ, οι οποίοι δεν προστατεύουν τον άνθρωπο που ζει σε αυτήν τη χώρα, μα κάτι άλλο. Οι επενδύσεις και η ζωή έχουν «ορίζοντα». Η ειρωνεία αυτής της ιστορίας κρύβεται στην ταινία μικρού μήκους που αφορά την πικρή πραγματικότητα και παίρνει το ένα βραβείο μετά το άλλο στα ξένα φεστιβάλ. Το ωραίο δημιουργείται από τα θύματα της νέας αυτής εποχής. (Αυτό το ποίημα αποτελεί, επίσης, και έναν υπαινιγμό για τον νέο ελληνικό κινηματογράφο, ο οποίος τα τελευταία χρόνια σημειώνει διεθνή επιτυχία.)

is being driven into crisis by shrewd investments in the spectacle (Olympia) and defense (military spending). Spending that will never pay off, spending that is futile, spending that does more to help others than the people who will foot the bill. But once there is nothing left to take, the rest gets left behind, like a worn-out object. Like refuse.

Αποκοιμισμένο, ή ακόμη και αποξεχασμένο φαίνεται να είναι το βενζινάδικο στο ποίημα της Πατρίτσιας Κολαΐτη με τίτλο Βενζινάδικο κάτω από ανελέητο ήλιο στη μέση του πουθενά5. Τα πάντα έχουν θαφτεί κάτω από τη σκόνη. Μοιάζει με σισύφειο έργο το ξέπλυμά της από τα αντικείμενα. Διότι «είναι ζήτημα χρόνου πότε θα θαφτούν κάτω από ακόμα πυκνότερη σκόνη». Όλες οι δραστηριότητες γίνονται ανόητες, συνίστανται στη μετακίνηση αντικειμένων από το ένα σημείο στο άλλο και πάλι πίσω. Αυτό το βενζινάδικο βρίσκεται εκτός χρόνου, είναι προϊόν του καπιταλιστικού συστήματος, στο οποίο εξάλλου ανήκει ως υποκατάστημα κάποιου πετρελαϊκού ομίλου. Εδώ δεν βρίσκεις πια τίποτε να πάρεις, γι’ αυτό και είναι όλα τόσο εγκαταλειμμένα και πληκτικά. Εδώ το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι «(…) να κοιτάς / την ατέλειωτη ευθεία / απ’ όπου ποτέ τίποτα δεν ήρθε». Αν διαβάσει κανείς το βενζινάδικο σαν σύμβολο της σημερινής Ελλάδας, σαν έναν τόπο όπου η ζωή έχει παγώσει, θα δει ότι επανεμφανίζεται επίμονα μια παραμορφωμένη εικόνα: μια

4

(Σ. τ. μ.) Το ποίημα περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή Ορυκτό δάσος του Θοδωρή Ρακόπουλου (Νεφέλη, 2013).

5

(Σ. τ. μ.) Πρόκειται για ένα από τα ποιήματα της συλλογής Ο λιθόπαις της Πατρίτσιας Κολαΐτη (Νεφέλη, 2016).

The poem The Complete Outcast by Pavlina Marvin is a conversation between a young couple about losing their baby. Shortly before the abortion the couple had decided to have, the woman lost the child and it ended up as “pathological waste.” The couple cannot agree on how to process the loss. While the woman mourns, the man is more emotionally distant. His suggestion: “Come on, dry your eyes.” We can only speculate on their backstory. Why is the couple forced to get an abortion? Have they not been together long enough? Do they not see any future as a family in an uncertain, disintegrating world? “Our baby felt completely unwanted,” is the first line of the poem. And thus unambitiously commits suicide. If one believes in statistics, Greece has the lowest suicide rate in Europe. But during the crisis years of 2011/12, the suicide rate suddenly spiked, which must be seen within the context of austerity measures and unemployment.

Marvin’s poem is also a response to this hopelessness.

The texts by Lenia Safiropoulou and Jazra Khaleed have an even more radical response to the new Europe of isolation.

Greece – as a country of arrival for refugees, as a safe place, as a gateway to Europe – is called into question. Left alone by most of its European partners, a highly public tragedy is playing out.

“Out of the sea legions and rows of coils, spirals / meanders and arabesques / In the incomprehensible language of desire / Thousands of neophytes with fingers spread / Before the fingerprint-diviners”1 Safiropoulou writes in her poem Brand him with R for refugee, which is a rhapsody of power, powerlessness, and the world of products, in which war and peace are only a derivation of the function of capitalism. Khaleed’s long poem The War 1

English translation from: http://www.greekpoetrynow.com/poet_poems_eng/ safiropoulou_poems.html

92

D geschrieben. Ahmeds Weg in zehn Stationen vom Entschluss zu fliehen bis zu dem Punkt, an dem er sich radikalisiert. „Wenn sie mich schon umbringen, dann lieber in einer Fremdsprache.“ Zynisch klingt was er sagt. Erträglicher ist es ihm, in der Fremde umgebracht zu werden als von den eigenen Leuten. „Dieser Krieg ist langweilig und banal“ und in „Comic Sans geschrieben“.

Alle Reaktionen auf das Sterben der Freunde sind ebenso banal: wenn sie tot sind, lohnt auch der Facebook-Account nicht mehr.

Ahmed entschuldigt sich bei der griechischen Öffentlichkeit für alle Umstände, die er und alle anderen Syrer den Griechen bereiten. Dabei fallen seine Entschuldigungen zuweilen wie Schüsse aus: „auch will ich die griechische Gesellschaft demütigst um Entschuldigung dafür bitten, dass wir die Kapazität ihrer Konzentrationslager übersteigen“. Aufklärung verwandelt sich in Völkermord, humanitäre Hilfe in Faschismus. Muss erst Ahmed den weiten Weg von Damaskus nach Berlin laufen, damit wir das verstehen? Dass diese Perversion nicht nur ihn und seine syrischen Freunde betrifft sondern uns alle? Dass die „Schlacht“ (gegen Kriegstreiber, Kriegsgewinnler, Kapitalismus, Konzerne) „gerade erst anfängt“?

Fazit: Düster und dystopisch sind einige der neuen Texte aus Griechenland. Sie fördern Sonderbares und Krankhaftes zutage, aber nicht um sich darin zugefallen, sondern um der Gesellschaft einen Spiegel vorzuhalten, um diese Welt, ihre Medien und ihre Sprache zu reflektieren.

H

E

χώρα που σπρώχνεται στην κρίση με ευρηματικές επενδύσεις σε θεάματα (ολυμπιακοί αγώνες) και στην άμυνα (στρατιωτικές δαπάνες). Δαπάνες που δεν πρόκειται να αποδώσουν ποτέ, είναι άχρηστες και εξυπηρετούν κάποιους άλλους, πάντως όχι τους πολίτες που καλούνται να πληρώσουν τον λογαριασμό. Μα αν δεν βρίσκεις πια τίποτε να πάρεις, τα αφήνεις όλα πίσω σου, σαν κάτι φθαρμένο από την πολλή χρήση, σαν σκουπίδι.

is Coming2 is written from the perspective of Ahmed, the son of Aisha, a Syrian refugee, and traces Ahmed’s path in ten stops between his decision to flee until the point at which he radicalizes.

Το ποίημα Το απόλυτο απόβλητο6 της Παυλίνας Μάρβιν είναι ένας διάλογος μεταξύ ενός νεαρού ζευγαριού σχετικά με την απώλεια του μωρού τους. Λίγο πριν την έκτρωση που είχε αποφασίσει το ζευγάρι, η γυναίκα έχασε το παιδί, κι έτσι αυτό κατέληξε στα «νοσοκομειακά απόβλητα». Αυτό στο οποίο διαφωνεί το ζευγάρι είναι το πώς θα διαχειριστεί την απώλεια. Κι ενώ η γυναίκα πενθεί, ο άντρας έχει μια μάλλον ψυχρή συναισθηματική αντίδραση. «Έλα τώρα, και πάραυτα παράτα αυτές τις κλάψες» είναι η συμβουλή του. Για τις συνθήκες που οδήγησαν σε αυτή την απόφαση μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Γιατί αναγκάστηκε το ζευγάρι να επιλέξει την έκτρωση; Μήπως είναι πολύ νέοι; Μήπως δεν βλέπουν καμία προοπτική στο να δημιουργήσουν οικογένεια σε έναν αβέβαιο, ανερμάτιστο κόσμο; «Το μωρό μας, νιώθοντας ανεπιθύμητο τελείως, προσεβλήθη», διαβάζουμε στην πρώτη αράδα. Και γι’ αυτό επιλέγει να αυτοκτονήσει αξιοπρεπώς. Αν πιστέψουμε τις στατιστικές, η Ελλάδα έχει τον χαμηλότερο δείκτη αυτοκτονιών στην Ευρώπη. Τα χρόνια της κρίσης, ωστόσο, και συγκεκριμένα το 2011/12, ο δείκτης αυτοκτονιών σημείωσε ξαφνικά δραστική αύξηση, την οποία πρέπει να δούμε σε συσχετισμό με τα μέτρα λιτότητας και την ανεργία. Σε αυτή την έλλειψη προοπτικής αντιδρά και το ποίημα της Μάρβιν. Πιο ριζοσπαστικά αντιδρούν στην Ευρώπη του αποκλεισμού τα κείμενα της Λένιας Ζαφειροπούλου και του Γιάζρα Χαλίντ. Η Ελλάδα τίθεται εδώ υπό αμφισβήτηση ως χώρα άφιξης προσφύγων, ως ασφαλής τόπος, ως πέρασμα για την Ευρώπη. Εγκαταλειμμένη από τους περισσότερους ευρωπαϊκούς εταίρους της, η χώρα αποτελεί σκηνή τραγωδίας που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας. «Μέσ’ απ’ τη θάλασσα οι λεγεώνες σειρές ουρές σπείρες / 6

93

(Σ. τ. μ.) Περιλαμβάνεται στη συλλογή Μέτρα λιτότητας (βλ. σημ. 2).

“If they are going to kill me, better to kill me in a foreign language.” What he says sounds cynical. He believes it’s more tolerable to be killed abroad than by his own people. “This war is trite and pedestrian, filled with similes and ornate adjectives, its history is written in the font Comic Sans.” All responses to the death of friends on Facebook are equally as trite: if they are dead, there’s no reason to have a Facebook account anymore.

Ahmed apologizes to Greek men and woman for all the inconveniences that he and other Syrians have caused the Greeks. But at times his apologies hit like bullets: “I also wish to make a most humble apology to Greek society for exceeding the capacity of their detention camps.” Enlightenment transforms into genocide; humanitarian aid into fascism. Does Ahmed have to walk the long path from Damascus to Berlin for us to understand? That this perversion not only concerns him and his Syrian friends, but all of us? That the “slaughter” (of warmongers, war profiteers, capitalism, corporations) “is about to begin”?

The upshot: several of the new texts from Greece are dark and dystopian. They bring strange and sick things to the surface, yes, but not for the purpose of devolving into them. Rather, they do so in order to hold up a mirror to society: to reflect this world, its media and its language.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

2

English translation from: https://www.theguardian.com/books/translationtuesdays-by-asymptote-journal/2017/jan/10/translation-tuesday-the-war-iscoming-by-jazra-khaleed

93

H μαίανδροι και αραμπέσκ / Στην ακατάληπτη γλώσσα του πόθου / Χιλιάδες νεόφυτοι με απλωμένα δάχτυλα / Μπροστά στους ιερείς-δακτυλοσκόπους» γράφει η Ζαφειροπούλου στο ποίημά της Brand him with R for refugee7, το οποίο είναι μια ραψωδία για τη δύναμη, την αδυναμία και τον κόσμο της παραγωγής, όπου ο πόλεμος και η βία δεν είναι παρά μία μονάχα παράγωγος της συνάρτησης του καπιταλισμού. Το μακροσκελές ποίημα Ο Γάγιαθ είπε (Για τον πόλεμο που έρχεται)8 του Χαλίντ είναι γραμμένο από την οπτική γωνία του Γάγιαθ, γιου της Αϊσά, ενός πρόσφυγα από τη Συρία. Πρόκειται για τη διαδρομή του Γάγιαθ ειπωμένη σε δώδεκα9 σταθμούς, από την απόφασή του να φύγει από τη χώρα του μέχρι τη στιγμή που φτάνει να ριζοσπαστικοποιηθεί. «Αν είναι να με σκοτώσουν, τότε καλύτερα να με σκοτώσουν σε μια ξένη γλώσσα». Ακούγεται κυνικό αυτό που λέει. Του φαίνεται πιο υποφερτό να σκοτωθεί στην ξενιτιά παρά από τους συμπατριώτες του. «Αυτός ο πόλεμος είναι κοινότοπος και πεζός» και «η ιστορία του γράφεται με γραμματοσειρά comic sans». Όλες οι αντιδράσεις στον θάνατο των φίλων είναι επίσης πεζές: τώρα που πέθαναν, δεν έχει νόημα να έχει κανείς λογαριασμό στο φέισμπουκ. Ο Γάγιαθ ζητά συγγνώμη από τους Έλληνες και τις Ελληνίδες για κάθε είδους ενόχληση που τους έχουν προκαλέσει εκείνος και όλοι οι άλλοι Σύριοι. Οι συγγνώμες του μοιάζουν πότε πότε με πυροβολισμούς: «θέλω επίσης να ζητήσω ένα μεγάλο συγνώμη απ’ όλη την ελληνική κοινωνία που δε χωράμε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης». Ο διαφωτισμός μεταμορφώνεται σε γενοκτονία, η ανθρωπιστική βοήθεια σε φασισμό. Πρέπει να κάνει ο Γάγιαθ όλο τον δρόμο από τη Δαμασκό μέχρι το Βερολίνο για να το καταλάβουμε αυτό; Ότι αυτή η διαστροφή δεν αφορά μόνο εκείνον και τους Σύριους φίλους του, αλλά και όλους 7

(Σ. τ. μ.) Το ποίημα το βρίσκει κανείς στην ποιητική συλλογή της Λένιας Ζαφειροπούλου Σκληρό να σκοντάφτεις σε πέτρες (Εκδόσεις Πατάκη, 2016).

8

(Σ. τ. μ.) Από την ποιητική συλλογή του Γιάζρα Χαλίντ (Jazra Khaleed) με τίτλο Γκρόζνι (Υποκείμενο, 2016). Στο γερμανικό κείμενο αναφέρεται το όνομα Ahmed αντί για το Γάγιαθ, που συναντά κανείς στο πρωτότυπο ποίημα.

9

(Σ. τ. μ.) Σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας του γερμανικού κειμένου κάνει λόγο για δέκα σταθμούς. Επειδή όμως το ελληνικό ποίημα αποτελείται από δώδεκα μέρη, η μεταφράστρια επέλεξε να κάνει εδώ αυτή τη μικρή αλλαγή.

H εμάς; Ότι «σε λίγο αρχίζει η σφαγή» (ενάντια σε πολεμόχαρους, πολεμοκάπηλους, καπιταλισμό, ομίλους); Συμπέρασμα: Σκοτεινά και δυστοπικά είναι μερικά από τα νέα κείμενα που μας έρχονται από την Ελλάδα. Φέρνουν στο φως το παράξενο και το άρρωστο, όχι όμως με αυτάρεσκη διάθεση, αλλά με σκοπό να κρατήσουν μπροστά στην κοινωνία έναν καθρέφτη ο οποίος θα αντικατοπτρίζει αυτόν τον κόσμο, τα μέσα και τη γλώσσα που χρησιμοποιεί.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαριάννα χάλαρη

H

E

GENESIS VON JAN KUHLBRODT

D

Jan kuHlbroDt ΓένέςΗ

GENESIS

BY JAN KUHLBRODT

Um das Jahr 2010 herum war ich einige Zeit Redakteur der Literaturzeitschriften EDIT und Ostragehege. Die eine erscheint in Leipzig und die andere in Dresden. Und in jeder ihrer Nummern gibt es Übersetzungen. Zumeist Lyrik, aber auch Prosa und Essay, und ich bin der festen Überzeugungen, dass es nicht zuletzt diese Übersetzungen sind, die den Reiz der Lektüre von Literaturzeitschriften ausmachen. Denn man kann niemals alle Sprachen sprechen, kann nicht alle Texte lesen, bekommt aber so hin und wieder schlaglichtartig Hinweise und einen Eindruck der Unermesslichkeit sprachlichen Schaffens. Natürlich sollte man sich dabei nicht einbilden, auch nur einen Krümel von dem aufzunehmen, was die Literatur und Dichtung eines Sprachraumes bedeutet, und angesichts dieser Unermesslichkeit entsteht eine gewisse Demut, zumindest in mir. Ich werde also niemals alles kennen können, aber so lange ich lebe, besteht die Möglichkeit, Neues kennen zu lernen. Eigentlich ist das ein paradiesischer Zustand, solange man Neues und Anderes als Bereicherung empfindet.

Γύρω στο 2010 ήμουν για κάποιο διάστημα συντάκτης των λογοτεχνικών περιοδικών EDIT και Ostragehege. Το πρώτο κυκλοφορεί στη Λειψία και το δεύτερο στη Δρέσδη. Κάθε τεύχος περιλαμβάνει και μεταφράσεις, ποίηση κυρίως, αλλά και πεζά και δοκίμια, και είμαι πεπεισμένος ότι σ’ αυτές τις μεταφράσεις έγκειται εν τέλει η γοητεία των λογοτεχνικών περιοδικών. Δεδομένου ότι ποτέ δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε όλες τις γλώσσες ή να διαβάσουμε οτιδήποτε έχει γραφτεί, μπορούμε τουλάχιστον έτσι να παίρνουμε πού και πού μια ιδέα, να σχηματίζουμε μια αστραπιαία εντύπωση για την απεραντοσύνη της λογοτεχνίας – χωρίς φυσικά να τρέφουμε την ψευδαίσθηση ότι κατέχουμε έστω και ένα ψίχουλο από το σύνολο της ποιητικής δημιουργίας μιας γλώσσας. Μπροστά στην απεραντοσύνη αυτή αισθάνεται κανείς μια απογοήτευση, ή τουλάχιστον εγώ νιώθω έτσι. Δεν θα μπορέσω ποτέ να τα μάθω όλα, όσο ζω όμως έχω τη δυνατότητα να μαθαίνω συνεχώς κάτι καινούριο. Για όποιον αντιλαμβάνεται ως κέρδος το καινούριο και το διαφορετικό, πρόκειται μάλλον για μια ιδανική κατάσταση.

Around the year 2010, I spent some time editing the literary magazines Edit and Ostragehege. The former is published in Leipzig, the latter in Dresden. And in each of its volumes there are translations. Usually of poems, but also of prose and essays.

And I strongly believe that it is not least such translations that heighten the appeal of reading literary magazines. Because one can never speak all languages or read all texts, though occasionally one can get brief glimpses and impressions of the infinitude of linguistic creation. That said, one should not entertain the thought of being able to take in even an iota of what the literature and poetry of a language area means. The sheer infinitude of this produces a certain humility – at least it does in me. I may never be able to know everything, but as long as I live I have the possibility of learning new things. It is a blissful state, really, as long as one perceives new and different things as enriching.

Dass beide Zeitschriften, Edit und Ostragehege, sächsische Publikationsforen sind, kündet vielleicht ein wenig vom innersächsischen Widerstand gegen den derzeit nicht nur in Sachsen grassierenden Nationalismus, der letztlich auf eine auch sprachliche Monokultur abzielt, die von ihren Vertretern als irgendwie ursprünglich dargestellt wird, die es also rein zu halten gelte, die es aber gerade ursprünglich nie gab.

Den vermeintlichen Verfechtern des christlichen Abendlandes sei also ein Buch anempfohlen, das sie letztlich als Grundlage auch ihrer Kultur begreifen, und das monokulturell und auch monosprachlich gar nicht zu denken ist: die Bibel. Und weil die Bibel in einem multikulturellen Gewirr entstanden ist, ist Übersetzung in ihr auch Thema. Und aus diesem schon einmal vielsprachigen Buch sind Bücher und Texte in vielen anderen Sprachen hervorgegangen, Mythen sind auf Mythen getroffen, haben sich verzweigt und vermischt.

96

Το ότι και τα δυο περιοδικά κυκλοφορούν στη Σαξωνία αποτελεί ενδεχομένως ένα μικρό δείγμα ενδοσαξωνικής αντίστασης ενάντια στον εθνικισμό που ανθίζει την εποχή αυτή εκεί (και όχι μόνο) και ο οποίος προάγει, ως φαίνεται, μεταξύ άλλων και τη γλωσσική μονοπολιτισμικότητα, που οι εκπρόσωποί της προπαγανδίζουν ως στοιχείο μιας παράδοσης που οφείλει να διατηρηθεί ανέπαφη, αλλά η οποία ως τέτοια ουδέποτε υπήρξε. Για τους θεματοφύλακες, λοιπόν, της χριστιανικής Δύσης ενδείκνυται ένα βιβλίο, το οποίο ούτως ή άλλως αναγνωρίζουν ως θεμέλιο της πολιτιστικής τους ταυτότητας, αλλά το οποίο σε συνθήκες μονογλωσσίας και μονοπολιτισμικότητας θα ήταν αδιανόητο: μιλώ για τη Βίβλο. Ως γέννημα ενός πολυπολιτισμικού συνονθυλεύματος η Βίβλος θεματοποιεί την ίδια τη μετάφραση. Από αυτό το ούτως ή άλλως πολύγλωσσο βιβλίο γεννήθηκαν βιβλία

That both magazines, Edit and Ostragehege, are published in Saxony is perhaps telling of the opposition within Saxony to a brand of nationalism that is currently running rampant there and elsewhere – a nationalism that strives towards a monoculture, linguistically and otherwise. The proponents of this monoculture portray it as being natural or native in some way, hence it must be kept pure. Thing is, it never existed in the first place.

That said, I would like to recommend a book to the supposed defenders of the Christian Occident, one that they see as the basis of their culture but that could never be thought of as monocultural or monolingual in any way: the Bible. And because the Bible was created in a multicultural maze, translation is one of the issues inherent to it. This already multilingual book has been the basis of books and texts in many other languages; myths have encountered myths, branched off and mixed together.

The first thing that comes to mind when I think about such things are Elytis’s verses. The Axion Esti. That poem was one of

96

D Es sind Verse von Elytis, die mir bei solchen Gedanken zuerst einfallen. To axion esti. Das war eine frühe Begegnung für mich mit fremder, in diesem Fall griechischer Kultur. Meine Musiklehrerin war mit einem griechischen Kommunisten verheiratet, der nach dem Obristenputsch in der DDR lebte. Im Exil. Und letztlich durch ihn, und über die Musik von Mikis Theodorakis lernte ich Verse von Elytis kennnen. Speziell eben dieses Poem. Gepriesen sei! In der Übersetzung von Günter Dietz. Allerdings wich die gesungene Fassung auf der Platte von der gelesenen im Buch ab.

Was mich etwas verwirrte, aber mir gleichzeitig eben auch zeigte, dass es nicht die eine Übersetzung eines Textes gibt, sondern dass es sich immer um Varianten eines Textes handelt, der ja für sich existiert, in einem anderen Raum, in einer anderen Zeit.

Ein erster Schritt damals, eine erste Verwirrung und ein Moment der Gewissheit: ich bin Teil einer Welt, die hinter der Mauer weitergeht und sich sogar im einzelnen verzweigt. Wenn ich also eine Übersetzung lese, erhalte ich ein Schlaglicht aus und auf die Andersheit. „Kirschen, ins Lichtmuster gestickt.“ Ein Bild aus dem Elytistext, keiner Übersetzung entnommen, aber meinem Gedächtnis.

Ich zitiere die Genesis nach einem Text Paul Ricoeurs in einer Übersetzung von Till Bardoux. Man sieht die Sprachen von Anfang an verflochten. Kein Anfang, oder wie Novalis sagt: Alle Kunst ist Übersetzung.

Ricoeur jedenfalls zitiert die Bibelverse, die der Geschichte des Turmbaus zu Babel voraus gehen, deren gängigste Interpretation die Vielsprachigkeit als Strafe für die menschliche Hybris darstellt. Ricoeur zitiert Genesis 10, 31.32 „in denen die Vielzahl der Sprachen anscheinend einfach als faktische Gegebenheit aufgefasst wird. Die Wiedergabe dieser Verse lehnt sich an die ungeschliffene Übersetzung von André Couraqui an: Dies sind die Söhne Sems nach ihrer Sippe, nach ihrer Sprache, in ihrem Land, nach ihrem Volk. Dies die Sippe der Söhne Noahs, nach ihrer Geschlechterfolge, in ihrem Volk: Von ihnen aus werden sich die Völker auf Erden nach der Sintflut aufspalten.“

97

H

E

και κείμενα αλλόγλωσσα, μύθοι συνάντησαν άλλους μύθους, προέκυψαν διακλαδώσεις και επιμειξίες.

my early encounters with a foreign culture, in this case Greek.

My music teacher was married to a Greek communist who lived in the GDR after the 1967 coup. In exile. And it was ultimately through him and the music of Mikis Theodorakis that I became familiar with the poems of Elytis. In particular, with this poem.

Gepriesen sei! (EN: “Praise be!”) was added to the title in Günther Dietz’s German translation. But the version sung on the record I listened to was different from the one I read in the book. Which confused me a little, though it effectively showed me that there was not just one translation of a text – that there were always variants of one text – one that exists on its own, just in another space and time. It was a first step back then, a first confusion and a moment of certainty: I am part of a world that is still going on behind the wall and that even branches off in its details. So when I read a translation, I get to see a particular light cast on and by otherness. One image from the Elytis text: “Cherries, embroidered into patterns of light.” Not taken from any translation but from my memory.

Είναι κάποιοι στίχοι του Ελύτη που μου έρχονται στο νου σχετικά: Άξιον Εστί. Μια από τις πρώτες μου επαφές μ’ έναν ξένο πολιτισμό, στην περίπτωση αυτή τον ελληνικό. Η δασκάλα μου της μουσικής ήταν παντρεμένη μ’ έναν Έλληνα κομμουνιστή, ο οποίος, όταν έγινε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, ήρθε να ζήσει στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Στην εξορία. Από αυτόν και μέσα από τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη γνώρισα την ποίηση του Ελύτη. Και ειδικά το συγκεκριμένο ποιητικό έργο. Άξιον Εστί! Στη μετάφραση του Günter Dietz. Ανάμεσα, ωστόσο, στα λόγια των τραγουδιών του δίσκου και τους στίχους του βιβλίου υπήρχαν αποκλίσεις. Αυτό με μπέρδευε λίγο, μου έδειχνε όμως συνάμα πως δεν υπάρχει μία και μοναδική μετάφραση, αλλά παραλλαγές ενός κειμένου αυθύπαρκτου σ’ έναν άλλο χωροχρόνο. Ήταν ένα πρώτο βήμα, μια πρώτη σύγχυση και μια στιγμή βεβαιότητας: Είμαι κομμάτι ενός κόσμου που συνεχίζεται και πέρα απ’ το τείχος, που διακλαδώνεται ασταμάτητα. Διαβάζοντας κάτι από μετάφραση, δέχομαι ένα αστραπιαίο φως από και προς την ετερότητα. «Κεράσια, κεντημένα στο σχέδιο του φωτός». Εικόνα από το ποίημα του Ελύτη, που δεν δανείζομαι από κάποια μετάφραση, αλλά αποδίδω έτσι όπως την διέσωσε η μνήμη μου. Θα αναφερθώ στη Γένεση μέσα από ένα κείμενο του Paul Ricoeur σε μετάφραση του Till Bardoux. Οι γλώσσες, βλέπουμε, είναι εξ αρχής αξεδιάλυτες. Δεν υπάρχει αρχή ή, όπως λέει ο Novalis: Κάθε τέχνη είναι μετάφραση. Ο Ricoeur, λοιπόν, κάνει αναφορά στους βιβλικούς στίχους που προηγούνται της ιστορίας του Πύργου της Βαβέλ, όπου, σύμφωνα με την επικρατέστερη ερμηνεία, η πολυγλωσσία εμφανίζεται ως τιμωρία της ανθρώπινης ύβρης. Ο Ricoeur αντιπαραθέτει σ’ αυτό τα χωρία 10, 31 και 32 από τη Γένεση, «όπου η γλωσσική ποικιλία θεωρείται προφανώς δεδομένη: Οὗτοι υἱοὶ Σήμ, ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν, κατὰ γλώσσας αὐτῶν, ἐν ταῖς χώραις αὐτῶν καὶ ἐν τοῖς ἔθνεσιν αὐτῶν. Αὗται αἱ φυλαὶ υἱῶν Νῶε κατὰ γενέσεις αὐτῶν, κατὰ ἔθνη αὐτῶν· ἀπὸ τούτων διεσπάρησαν νῆσοι τῶν ἐθνῶν ἐπὶ τῆς γῆς μετὰ τὸν κατακλυσμόν.»5

Here I am going to quote Genesis from a text by Paul Ricoeur, translated into German by Till Bardoux.1 Languages are seen from the very beginning as being intertwined. No beginning, or as Novalis says: All art is translation.

In any case, Ricoeur cites the Bible verses that precede the story of the Tower of Babel, the most common interpretation of which being that multilingualism is a curse for human hubris. Ricoeur quotes Genesis 10:31-32, “in which the multitude of the languages is apparently simply interpreted as a given fact. The rendering of these verses follows the unpolished translation by André Couraqui: These are the sons of Shem, according to their families, according to their languages, in their land, according to their nation.

This the family of the sons of Noah, according to their generations, in their people: from these the nations of earth were divided after the flood.”2 1

And translated into English by me.

2

The English translation of the Bible is taken from the following source (see link). I altered it slightly to reflect the translated German text: https://www. biblegateway.com/passage/?search=Genesis+10%3A31-32&version=NKJV

97

D Die Vielsprachigkeit also nicht als Strafe, sondern als Gegebenheit. Und es sind auch nicht die sprachlichen Verständigungsschwierigkeiten, die zu Auseinandersetzungen und Kriegen führen, sondern Borniertheiten innerhalb der Sprachgemeinschaften, die andererseits auch universeller Natur sind.

Ich zitierte aus diesem Text von Paul Ricoeur, der meine eigene Position und meine Erfahrung recht gut zusammenfasst. Er heißt „Vom Übersetzen. Herausforderung und Glück des Übersetzens“ und ist 2016 in deutscher Übersetzung bei Matthes und Seitz in Berlin erschienen. Natürlich in jener Reihe mit dem vielsagenden Titel: Die fröhliche Wissenschaft.

Ich mochte diesen Text von Anfang an, weil er von der Unmöglichkeit ausgeht und in die Notwendigkeit des Übersetzens mündet, und weil er sich auf andere Texte bezog, die für mich in gewisser Weise kanonisch sind, vor allem auf Benjamins Aufgaben des Übersetzers, der die Sinnhaftigkeit des Übersetzens darin sieht, die Sprachen selbst in Kommunikation zu bringen.

Das Resultat ist einerseits eine Übersetzung, die einem Zeitkern unterliegt, die also immer ein vorübergehendes Resultat birgt, aber andererseits auch die Tätigkeit selbst. Vielleicht veranschaulicht das am besten eine Kommunikation oder ein Prozess anhand eines russischen Gedichts und des Hin und Her aus Übersetzung und Gegenübersetzung.

Nächtlicher Versuch einer Übertragung, und Rückübertragung.

Igor BulatovskyPetropolis, diaphan...

P. Celan* «Петрополь», «диафания» – в любом из этих слов есть маленькое место, где можно ткнуться вниз горячим лбом, не думая о вычурности жеста. Лишь черновой подстрочностью его смутясь немного и гордясь немного, прозрачное глотая вещество начального бессмысленного слога.

98

H

E

Η πολυγλωσσία δηλαδή, όχι ως τιμωρία αλλά ως δεδομένο. Και δεν είναι η γλωσσική ασυνεννοησία που θα οδηγήσει σε συγκρούσεις και πολέμους, αλλά οι πάσης φύσεως στενοκεφαλιές εντός των γλωσσικών κοινοτήτων.

Here multilingualism is not a punishment but a given fact. Moreover, it is not the misunderstandings due to linguistic obstacles that lead to conflicts and wars, but narrow-mindedness within the speech communities, which is in itself universal in nature.

Αναφέρομαι στο κείμενο του Paul Ricoeur, γιατί συνοψίζει πολύ καλά την τοποθέτηση και την εμπειρία μου. Λέγεται «Περί μετάφρασης» και κυκλοφόρησε το 2016 στα γερμανικά από τις βερολινέζικες εκδόσεις Matthes & Seitz. Στη σειρά με τον εύγλωττο τίτλο «Xαρούμενη επιστήμη», βεβαίως.

I quote this text by Paul Ricoeur, which does a very good job of summarizing my own position and my experience. It is called On Translation. Translation as Challenge and Source of Happiness, published in German in 2016 by Matthes and Seitz in Berlin in a series with a title that speaks for itself: Fröhliche Wissenschaft (EN: “Joyful science”).3

Το κείμενο αυτό μου άρεσε εξαρχής, γιατί ξεκινάει από το αδύνατο για να καταλήξει στο αναγκαίο της μετάφρασης, και γιατί αναφέρει άλλα κείμενα που θεωρώ καθοριστικά, κυρίως το δοκίμιο του Benjamin Η αποστολή του μεταφραστή, όπου η ουσία και το νόημα της μεταφραστικής διαδικασίας εντοπίζεται στην μεταξύ των γλωσσών επικοινωνία. Ως εκ τούτου έχουμε αφενός μια μετάφραση που υπόκειται στο χρόνο και άρα κρύβει πάντα μέσα της ένα εφήμερο αποτέλεσμα, και αφετέρου την ίδια τη διαδικασία. Ίσως η εν λόγω επικοινωνία ή η διαδικασία να γίνουν καλύτερα αντιληπτές με το παράδειγμα ενός ρωσικού ποιήματος και το πηγαινέλα ανάμεσα στη μετάφραση και την αντιμετάφραση. Νυχτερινή απόπειρα μεταγραφής-αντιμεταγραφής Ίγκορ Μπουλατόφσκι Πετρούπολη, διαφάνεια...

P. Celan* «Петрополь», «диафания» – в любом этих слов есть маленькое место, где можно ткнуться вниз горячим лбом, не думая о вычурности жеста. Лишь черновой подстрочностью его смутясь немного и гордясь немного, прозрачное глотая вещество начального бессмысленного слога.

I liked this text from the very beginning because it starts with the impossibility of translation and ends with the necessity of it, and because Ricoeur also refers to other texts that are canonical for me in a certain way, especially The Task of the Translator by Walter Benjamin, who believes that translation’s meaningfulness lies in its getting the languages themselves to communicate.

The result is, on the one hand, a translation that is subject to a moment in time and therefore always harbors a temporary result but also, on the other, the task itself. Perhaps it can be best demonstrated through communication or a process based on a Russian poem and the back-and-forth from the translation and opposing or re-translation.

Nocturnal attempt to translate, and translate back.4 Igor Bulatovsky Petropolis, diaphan...

P. Celan* «Петрополь», «диафания» – в любом из этих слов есть маленькое место, где можно ткнуться вниз горячим лбом, не думая о вычурности жеста.

3

TN: The book was published by Routledge in English in 2006 as part of a series called “Thinking in Action” and is translated by Eileen Brennan.

4

TN: No English translation is provided here due to the nature of these backand-forth translations and the fact that the translator does not know Russian.

98

D

H

E

_________

_________

* Начало перевода стихотворения Мандельштама «В Петрополе прозрачном мы умрем...»

* Начало перевода стихотворения Мандельштама «В Петрополе прозрачном мы умрем...»

Лишь черновой подстрочностью его смутясь немного и гордясь немного, прозрачное глотая вещество начального бессмысленного слога.

Petropolis, diaphan ...

P. Celan*

_________

„petropolis“ und „diaphan“ – in jedem dieser worte gibt es einen kleiner platz, auf den man seine stirn ablegen kann, nicht um über diese geste nachzugrübeln wörtlich übersetzt zuerst, ist man etwas verlegen und ein wenig stolz wenn der sinn dann sichtbar wird durch die anfags wirren silben. *der Anfang von Celans Übersetzung eines Gedichtes von Mandelstam (В Петрополе прозрачном мы умрем...)

Mandelstams Gedicht und Celans Übertragung findet sich in: Ossip Mandelstam: Hufeisenfinder. Gedichte russisch/deutsch.

Herausgegeben von Fritz Mierau. Reclam Leipzig 1975/1993 Ich wählte hier ein russisches und kein griechisches Gedicht aus folgenden Gründen: Zunächst einmal stamme ich aus einer Stadt mit dem sprechendem Namen Karl-Marx-Stadt, und hatte also ab der fünften Klasse bis zum Abitur Russischunterricht, der allerdings keine wesentlichen Früchte trug, aber eine Art Nagel blieb, der mich immer wieder an mein Unvermögen erinnerte in verschiedenen Zungen zu sprechen. Hinter dem für die Stadt berühmten Karl-Marx-Monument übrigens ist an einer Gebäudewand eine riesige Tafel angebracht, auf der in vielen verschiedenen Sprachen ein Schriftzug zu lesen ist, der auf Deutsch lautet: Proletarier aller Länder vereinigt euch!

Dies und die Eingeschlossenheit in der DDR, die Verwiesenheit auf wenige zugängliche Weltabschnitte generierten eine gewisse Sucht. Eine Sehnsucht nach dem Fremden, dem auch sprachlich

99

Ίγκορ Μπουλατόφσκι Πετρούπολη, διαφάνεια...

P. Celan* «Петрополь», «диафания» - «πετρούπολη», «διαφάνεια» στην κάθε λέξη θα βρεις μιαν ακρούλα για ν’ ακουμπήσεις το καυτό σου μέτωπο χωρίς να μείνει η σκέψη σου στον στόμφο της χειρονομίας, παρά μονάχα στο εφήμερο, νιώθοντας λίγη αιδώ κι ύστερα λίγη περηφάνεια καθώς ρουφάς τη διάφανη ουσία μετά την πρώτη σύγχυση των ακατάληπτων ήχων. * Αρχή ενός ποιήματος του Μάντελσταμ, μεταφρασμένο από τον Τσέλαν: «Στη διάφανη Πετρούπολη πεθαίνουμε...» Το ποίημα του Μάντελσταμ και η απόδοση του Τσέλαν βρίσκονται εδώ: Όσιπ Μαντελστάμ: Εκείνος που βρήκε το πέταλο. Ποιήματα ρωσικά/γερμανικά. Εκδ. Fritz Mierau (Reclam Λειψία 1975/1993) Διάλεξα ένα ρωσικό κι όχι ελληνικό ποίημα για τους εξής λόγους: Καταρχάς, γιατί κατάγομαι από την πόλη με το εύγλωττο όνομα Καρλ Μαρξ, και διδάχτηκα σε όλο το γυμνάσιο ρωσικά, γεγονός που δεν απέφερε ιδιαίτερους καρπούς, πιο πολύ ένα αγκάθι μού άφησε, να μου θυμίζει συνεχώς πως ποτέ δεν θα καταφέρω να μιλήσω πολλές και διαφορετικές γλώσσες. Παρεμπιπτόντως, πίσω ακριβώς απ’ το περίφημο μνημείο του Καρλ Μαρξ στην πόλη μου, στον τοίχο ενός κτιρίου, υπάρχει μια τεράστια πλάκα όπου μπορεί να διαβάσει κανείς σε διάφορες γλώσσες το σύνθημα: Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε! Αυτό και ο εγκλεισμός στην Ανατολική Γερμανία, η περιορισμένη πρόσβαση σε ελάχιστα μέρη αυτού του κόσμου γέννησαν μέσα μου

_________ * Начало перевода стихотворения Мандельштама «В Петрополе прозрачном мы умрем...»

Petropolis, diaphan ...

P. Celan* „petropolis“ und „diaphan“ – in jedem dieser worte gibt es einen kleiner platz, auf den man seine stirn ablegen kann, nicht um über diese geste nachzugrübeln wörtlich übersetzt zuerst, ist man etwas verlegen und ein wenig stolz wenn der sinn dann sichtbar wird durch die anfags wirren silben. *the beginning of Celan’s translation of a poem by Mandelstam (В Петрополе прозрачном мы умрем...)

Mandelstam’s poem and Celan’s translation are from: Ossip Mandelstam: Hufeisenfinder. Gedichte russisch/deutsch. Ed. Fritz Mierau. Reclam Leipzig 1975/1993 I chose a Russian rather than a Greek poem here for the following reasons: to start with, I come from a city popularly referred to as Karl-Marx-Stadt and because, from the fifth grade until the end of high school, I studied Russian, though that did not bear much fruit. One important thing it did do, though, was remind me time and again of my inability to speak in many tongues. Not to mention the fact that, covering the wall of the building behind the monument to Karl Marx, which is well-known in the city, there is a gigantic plaque bearing the following phrase in several languages, rendered here in English: “Working men of all countries, unite!”

99

D Fremden. (Und natürlich, weil die Zunge ja nicht nur zum Sprechen taugt, nach kulinarischen Genüssen. Mein erster Gyros in Athen, und die erste Flasche Olivenöl, die ich in einem Frankfurter Supermarkt kaufte, werden mir immer in Erinnerung bleiben.)

Und vielleicht, oder ganz sicher genau das ist es, was mich außerhalb meiner Leipziger Wohnung gerade enorm verunsichert, dass Menschen, die im Grunde ähnliche Erfahrungen gemacht haben müssen wie ich, angesichts des Fremden in Panik verfallen und, man kann es nicht anders sagen, sich in bösartige deutsche Gartenzwerge verwandeln. Aber ich glaube und hoffe, eine Rückverwandlung ist möglich. Und die Arbeit der Übersetzerinnen und Übersetzer hält zumindest diese Möglichkeit am Leben.

H

E

τον πόθο. Έναν πόθο για κάθε τι ξένο, ακόμα και για το γλωσσικά ξένο. (Ακόμα και για τις ξένες γεύσεις, αφού η γλώσσα δεν είναι βέβαια φτιαγμένη μόνο για να μιλά. Ποτέ δεν θα ξεχάσω το πρώτο μου σουβλάκι στην Αθήνα και το πρώτο μπουκάλι ελαιόλαδο που αγόρασα σ’ ένα σούπερ μάρκετ της Φρανκφούρτης.)

That paired with the isolation of the GDR and the fact of having such limited access to other parts of the world all generated a sort of obsessive longing. A longing for the foreign, including the linguistically foreign. (And naturally, because tongues are not only useful for talking, a longing for exotic culinary delights. My first gyro in Athens and the first bottle of olive oil that I bought in a supermarket in Frankfurt will remain etched in my memory forever.)

Και ίσως, ή μάλλον σίγουρα, είναι γι’ αυτό ακριβώς που τώρα τελευταία νιώθω μεγάλη ανασφάλεια, όταν βγαίνω έξω απ’ το σπίτι μου στη Λειψία. Γιατί βλέπω ανθρώπους που, ενώ λογικά έχουν μοιραστεί παρόμοιες εμπειρίες με τις δικές μου, πανικοβάλλονται μπροστά στο ξένο και μεταμορφώνονται – δεν ξέρω πώς αλλιώς να το πω – σ’ εκείνους τους μικρούς κακούς νάνους των γερμανικών κήπων. Ευελπιστώ, όμως, ότι κάποτε θα ξαναβρούν την πρώτη τους μορφή. Και η δουλειά των μεταφραστών κρατά τουλάχιστον αυτή την προοπτική ανοιχτή.

And that is perhaps – no – it is undoubtedly why what’s going on outside my apartment door in Leipzig right now is so terribly unsettling to me: that people who have had experiences that are more or less comparable to mine go into panic mode in the face of the foreign and transform into – there’s no other way to put it – evil German garden gnomes. But I believe and hope that a re-transformation is possible. And that the work of translators keeps at least this possibility alive.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Έλενα παλλάντζα Translation from German to English: Jocelyn Polen

100

100

H

E

HOCH OBEN AUF DER BRÜCKE VON ELENA PALLANTZA

D

elena Pallantza ψΗλΑ πΑνώ ςτΗ ΓέΦυρΑ

A VIEW FROM THE BRIDGE

BY ELENA PALLANTZA

Die letzten Jahre ertappe ich mich immer öfter beim Gedanken, dass mich meine beiden Heimatländer inzwischen gleichberechtigt und gleichermaßen bewohnen. Die Zeiten des unschönen Konkurrenzgebarens und der beiderseitigen Expansionsbestrebungen sind überwunden. Als freiwillig Ausgewanderte genieße ich das ständige Hin und Her zwischen zwei Ländern und zwei Sprachen, denen ich gleich viel verdanke. Die Soziologen des letzten Jahrhunderts nannten meine Spezies „die privilegierten Heimatlosen“, aufgrund der heutigen Möglichkeiten physischer und digitaler Mobilität finde ich allerdings, dass der Begriff der „privilegierte Doppelbürgerin“ (bzw. des Menschen mit zwei Heimaten) meinen Status besser wiedergibt. Das Schreiben und Übersetzen dienen mir als Vehikel für meine interkulturelle Mobilität, und ich bekenne mich aus voller Überzeugung zu meiner Mitgliedschaft in der Gilde der Brückenbauer: mit einer Vorliebe für steinerne Bogenbrücken wohlgemerkt, weil sie von beiden Seiten gleichzeitig gebaut werden. An ihrem Scheitelpunkt wird der „Schlussstein“ eingesetzt –- so nennen die traditionellen Baumeister den letzten Stein, mit dem der Bogen „geschlossen“ wird. Erst von dort aus beginnen all jene Kräfte zu wirken, die die restlichen Steine fest an ihrem Platz halten und die Brückenkonstruktion selbsttragend und stabil machen.

Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά ακούω τον εαυτό μου να λέει ότι οι δυο μου πατρίδες με συγκατοικούν πλέον εξ αδιαιρέτου. Οι εποχές των ανταγωνιστικών συμπεριφορών και επεκτατικών τάσεων εκατέρωθεν έχουν παρέλθει. Εκουσίως εκπατρισμένη απολαμβάνω το αέναο πηγαινέλα ανάμεσα σε δυο χώρες και δυο γλώσσες, στις οποίες οφείλω εξίσου πολλά. Οι κοινωνιολόγοι του περασμένου αιώνα ονόμαζαν το είδος μου «προνομιούχο άπατρι», χάρη ωστόσο στις σημερινές δυνατότητες φυσικής και ψηφιακής κινητικότητας θεωρώ πως το «προνομιούχος δίπατρις» αποδίδει καλύτερα το status μου. Χρησιμοποιώ τη γραφή και τη μετάφραση ως όχημα για τις μετακινήσεις μου και δηλώνω μέλος της συντεχνίας των γεφυροποιών: με μια προτίμηση στις πέτρινες τοξωτές γέφυρες, γιατί χτίζονται κι απ’ τις δυο πλευρές ταυτόχρονα. Στο ψηλότερο σημείο τους τοποθετείται το «κλειδί». Έτσι ονομάζουν οι παραδοσιακοί τεχνίτες την τελευταία πέτρα που «κλειδώνει» το τόξο. Από εδώ εκλύονται όλες οι δυνάμεις που κρατούν τις υπόλοιπες πέτρες σταθερά στη θέση τους.

Increasingly, over the past few years, I have heard myself say that my two homelands have now equal rights of residence inside me. Long gone is the time of competitive attitudes and expansionist tendencies. My self-exile affords me the pleasure of a constant back-and-forth between two countries and two languages – I owe a great deal to both. Last century’s sociologists called the likes of me “the privileged stateless”. Of course, a stateless person has no homeland, whereas I, thanks to a number of modern physical and virtual mobility options, have two. I use writing and translation as my vehicle and I’m a proud member of the Bridge Builders Guild, with a soft spot for high, arched bridges. I like them because they are built simultaneously on both ends, with a final stone to seal the arc, the “keystone”, placed at the uppermost point. There lies the source of all the forces keeping the rest of the masonry firmly in place.

Doch zunächst ein bisschen Selbsthinterfragung: Was genau überbrücken wir schreibender- und übersetzenderweise eigentlich? Zwei Länder, zwei Kulturen? Aber gibt es dafür nicht geeignetere Berufe, wie etwa Reiseleiter oder Botschafter? Worauf fußt eigentlich unsere Qualifikation als Brückenbauer, Kulturund Sprachvermittler, obwohl es sich beim Schreiben bzw. bei der Arbeit mit Sprache überhaupt um Angelegenheiten handelt, die per se individuell sind? Aber vielleicht liegt genau hier darin die Antwort, in der im Dichter selbst beginnenden Fremde, wie es Heidegger einst formuliert hat. Wir sind von Haus aus Spezialisten der Fremdheit: wir schreiben, um unsere innere Grundfremd-

101

Τι ακριβώς γεφυρώνουμε ωστόσο γράφοντας; Δυο χώρες, δυο πολιτισμούς; Αλήθεια, δεν υπάρχουν γι’ αυτό πιο ειδικά επαγγέλματα, όπως ξεναγοί ή πρέσβεις; Τι είναι αυτό που μας καθιστά διαμεσολαβητές, μολονότι η γραφή και η γλώσσα είναι μια υπόθεση κατεξοχήν ατομική; Η ξενητιά αρχίζει εντός του ποιητή, λέει ο Heidegger, κι ίσως εδώ να βρίσκεται η απάντηση. Είμαστε ειδικευμένοι στην ξενότητα: γράφουμε για να υπερβούμε δημιουργικά την πρωταρχική εσωτερική ξενητεία, μεταφράζουμε, δηλ. διαχειριζόμαστε γλωσσικά την ξενότητα, διερευνώντας τη διαφορετικότητα των πραγμάτων, των ονομάτων και των ορίων τους, γεωμετρώντας επίμονα τον ενδιάμεσο χώρο από την αφωνία του πρωτότυπου ως την εύρεση των κατάλληλων ήχων που θα του ξαναδώσουν φωνή· μετονομάζουμε το ανοίκειο, ώστε να καταστεί οικείο.

What, though, are the gaps we bridge by writing? Those between two countries, two cultures? Aren’t other professions, say, tour guides or ambassadors, better suited for the task? What makes us fit to mediate, especially since writing and language is a predominantly private affair? Heidegger said that exile first exists within a poet’s soul, and this may indeed be the answer. We are exile experts: we write to creatively overcome that primordial foreign land within, which is to say we translate, we manage foreignness linguistically, exploring the otherness existing in objects, names, and their limits, persistently geometrising that interstitial space between the silence of the original and the quest for the right sounds to give it back its voice. That is, we make familiar the unfamiliar by giving it a new name.

In the evermore complex communities of our time, where we are required to coexist, trying out new methods of managing foreignness and bridging all sorts of personal or collective gaps is, of course, imperative, but also quite reasonable and exciting.

That’s when writing and language open up to the collective and

101

D heit schöpferisch zu überwinden; wir übersetzen, das heißt wir setzen uns sprachlich mit Fremdheit auseinander, wir erkunden die Unterschiedlichkeit der Dinge, deren Namen und Grenzen; beharrlich vermessen wir die Zwischenräume, die sich zwischen der Aphonie des Originals bis hin zur Entdeckung der geeigneten Laute, die ihm wieder eine Stimme verleihen werden, auftun; wir benennen das fremdartig Unvertraute um, so dass es uns vertraut wird.

In den zunehmend unübersichtlicheren, komplexeren Communities unserer Zeit, in denen wir zu leben haben, erscheint das gemeinsame Erproben von Umgangsweisen mit der Fremdheit, um dadurch die verschiedenen persönlichen oder kollektiven Klüfte zu überbrücken, wenn schon nicht zwingend erforderlich, so doch zumindest plausibel und gleichsam überaus reizvoll zu sein . Dann können sich das Schreiben und die Sprache dem Kollektiven gegenüber öffnen und eine ganz andere Dynamik entfalten. Kooperationen und Synergien in der Literaturlandschaft zweier Länder, seien es Gruppeneditionen, gemeinsame Übersetzungsprojekte, Workshops, Initiativen wie SYN_ENERGY oder das Diskussionspanel, an dem ich heute neben anderen Brückenbauern teilnehmen darf, sind Energiewunder. Sie entfesseln neue schöpferische Kräfte und haben einen multiplikatorischen Effekt.

Ausgehend von meiner eigenen Fremdheitserfahrung in Bezug auf meine beiden Heimatländer, meine beiden Sprachen oder die gegenüberliegenden Ufer meines Selbst, möchte ich hier ein paar Beobachtungen mit Ihnen teilen. Sie handeln von Brücken, die eingestürzt sind, aber auch von solchen, die noch standhalten. Dabei verorte ich den „Schlussstein“ für meine Brücken in zunehmendem Maße in Synergien.

In der Fremde – darin werden mir viele der zur Auswanderung gezwungenen Autoren, die ich schätze, sicherlich nicht widersprechen –kennt dich niemand von Kindheit an. Du hast keinen Platz in der Erinnerung der anderen (und sie natürlich nicht in deiner). Du kannst nicht einmal die Bücher teilen, die du in deiner Sprache gelesen hast und die dich geprägt haben, könnte ich

102

H

E

Στις ολοένα και πιο σύνθετες κοινότητες της εποχής μας, όπου καλούμαστε να συνυπάρχουμε, το να δοκιμάζουμε από κοινού τρόπους χειρισμού της ξενότητας, γεφυρώνοντας τα κάθε λογής προσωπικά ή συλλογικά χάσματα, μοιάζει, αν όχι επιτακτικό, αν μη τι άλλο εύλογο και συναρπαστικό. Τότε η γραφή και η γλώσσα ανοίγονται προς το συλλογικό και ξεδιπλώνουν μια άλλη δυναμική. Οι συνέργειες στο πεδίο της λογοτεχνίας δύο χωρών, είτε πρόκειται για ομαδικές εκδόσεις, κοινά μεταφραστικά πρότζεκτς, εργαστήρια, πρωτοβουλίες όπως το SYN_ENERGY ή αυτό το πάνελ στο οποίο έχω τη χαρά να συμμετέχω δίπλα σε άλλους γεφυροποιούς, συνιστούν ενεργειακά θαύματα. Εξαπολύουν νέες απρόβλεπτες δημιουργικές δυνάμεις και επιπλέον λειτουργούν πολλαπλασιαστικά.

develop an altogether new dynamic. When it comes to synergies between two countries’ literatures, be it collective publications, joint translation projects, workshops, initiatives such as SYN_ ENERGY, or this panel where I’m happily sitting next to fellow bridge builders, are nothing short of energy-releasing miracles.

They release new, unpredictable creative forces and trigger chain reactions.

Από τη δική μου εμπειρία μου στην ξενότητα αναφορικά με τις δυο μου πατρίδες, τις δυο μου γλώσσες ή τις αντίπερα όχθες του εαυτού μου θα’ θελα να μοιραστώ εδώ μερικές παρατηρήσεις. Μαρτυρούν γέφυρες που γκρεμίστηκαν και άλλες που αντέχουν ακόμα. Ολοένα και πιο πολύ εντοπίζω το «κλειδί» των δικών μου γεφυριών στις συνέργειες. Στον ξένο τόπο, σ’ αυτό συμφωνούν πολλοί εκπατρισμένοι συγγραφείς που αγαπώ, κανείς δεν σε ξέρει από παιδί. Δεν έχεις θέση στη μνήμη των άλλων (ούτε εκείνοι βέβαια στη δική σου). Δεν μπορείς καν να μοιραστείς τα βιβλία που διάβασες στη γλώσσα σου και σε σφράγισαν, συμπληρώνω εγώ. Όταν εκπατρίζεσαι παίρνοντας μαζί σου κυρίως μνήμη, γλώσσα και τα βιβλία σου, προσγειώνεσαι καταρχάς ανώμαλα σ’ ένα περιβάλλον που στέκει αμήχανο μπροστά στις αποσκευές σου. Πώς θα κατάφερνα να εξηγήσω στους γύρω μου από πού ερχόμουν, για να νιώσω οικεία; Ήταν μια βαθειά μπλε, ελληνοκεντρική περίοδος, στην οποία μετέφραζα πρωτίστως για να γίνω κατανοητή. Παρατηρώ εκ των υστέρων ότι όσο πιο επείγουσα ήταν η ανάγκη μου να γίνω κατανοητή, τόσο πιο πιστή μετάφραση έκανα. Ταυτόχρονα έγραφα εμμονικά στη μητρική μου γλώσσα και μόνο, με πραγματική αγωνία να μην την απωλέσω. Κάποτε κατάλαβα ότι για να νιώσω πραγματικά οικεία, δεν αρκεί να καλώ κόσμο στο σπίτι και να τους δείχνω τα παλιά άλμπουμ με τις οικογενειακές φωτογραφίες. Ή να

I would like to share some thoughts from my own experience in foreignness in my two homelands, my two languages, and the faraway shores of myself. These dipoles tell of bridges – some are crumbled, others still standing. I increasingly find the keystone to my own bridges in synergies.

Many of my beloved exiled authors agree that, in a foreign land, no one has known you since you were a child. You have no place in other people’s memories, nor they in yours. Let me add, here, that you can’t share the books you read in your mother tongue that left a mark. When you go into exile with little more than memory, language, and your books, you land head-first in an environment that doesn’t know what to make of your baggage. How would I manage to explain to people around me where I came from, and feel at home? That was a deep blue, Greek-centric period, during which I translated mostly to make myself understood.

Looking back, I realise that, the more urgent the need to be understood, the more accurate was the translation. At the same time, I wrote obsessively in my mother tongue alone, out of a genuine fear I might lose it. Eventually, it dawned on me that I would never get a true sense of belonging by inviting friends over and showing them old photo albums. Or going through finger dexterity exercises on my piano till I dropped. No, that was house arrest – another self-exile.

At a later stage, the Greek element receded or changed to make space for the German. I conceded to the partial loss, as it was counterbalanced by a better knowledge of my new surroundings. I didn’t care so much about being understood but focused mainly on understanding. I also became interested in promoting mutual understanding between the two worlds that defined me

102

D noch hinzufügen. Wenn du emigrierst, ohne viel mehr mitzunehmen als deine Erinnerungen, deine Sprache und deine Bücher, legst du zunächst einmal eine unsanfte Landung hin, findest du dich doch plötzlich in einem Umfeld wieder, das deinem Gepäck ziemlich ratlos gegenübersteht. Wie hätte es mir gelingen können, den anderen um mich herum zu erklären, woher ich gekommen war, um mich bei und mit ihnen zu Hause zu fühlen? Es war eine tiefblaue, streng auf Griechenland bezogene Periode, in der ich in erster Linie übersetzen musste, um mich verständlich zu machen. Im Nachhinein fällt mir auf, dass ich umso treuer übersetzte, je dringender ich das Bedürfnis empfand, verstanden zu werden. Gleichzeitig schrieb ich geradezu obsessiv ausschließlich in meiner Muttersprache, aus lauter Angst, sie könnte mir abhandenkommen. Später merkte ich, dass es nicht ausreicht, Menschen zu sich einzuladen und ihnen die alten Alben mit den Familienfotos zu zeigen, um mit der neuen Umgebung wirklich vertraut zu werden. Oder bis zur Erschöpfung Fingerübungen am Klavier zu spielen. Im Gegenteil, eine solche Haltung stellte eine Art Hausarrest dar und damit ein zweites Exil.

In einem nächsten Stadium tritt das griechische Element immer mehr in den Hintergrund und macht Platz für die Aufnahme des deutschen Elements Ich nehme den partiellen Verlust hin, gleiche ihn mit der besseren Kenntnis der neuen Umgebung aus. Mein Interesse verlagert sich: Nun geht es mir primär nicht mehr darum, verstanden zu werden, sondern darum zu verstehen. Außerdem will ich stärker zum gegenseitigen Verständnis der beiden Welten beitragen, dich mich prägen, damit ich mich ungehindert hin und her bewegen kann. An diesem Punkt tritt zum ersten Mal das Bild der Brücke in Erscheinung, wobei der Austausch von kulturellem Material im Vordergrund steht. Gleichzeitig lauert hier jedoch die Gefahr eines übermäßigen Wunsches nach Zugehörigkeit: zu schreiben, wie es die anderen von jemandem gemäß dessen Herkunft erwarten, das Übersetzbare zu übersetzen, das Erkennbare zu reproduzieren. Doch haben das Deutschland und Griechenland, oder mehr noch die Literatur und letztlich der Schöpfer selbst wirklich nötig? Kulturelle Ereignisse sind keine

103

H

E

παίζω ασκήσεις δακτύλων στο πιάνο μέχρι εξαντλήσεως. Αντίθετα, μια τέτοια στάση ήταν ένα είδος κατ’ οίκον περιορισμού, μια δεύτερη αυτοεξορία.

and ensure right of passage and smooth transitions. That’s when the bridge image first appeared in me, with an emphasis on the exchange of cultural material, but also along with the risk of an overwhelming desire to belong. To write as expected according to one’s origins, to translate the translatable and reproduce what was easily identifiable. What use is that to Germany, Greece, and even more to literature or to the artist themselves? Unlike honey and olive oil, cultural events are not fit for export. They’re more like flowers – if you ever tried to replant an olive tree or a bougainvillea from a southern climate into a northern one, you sure know what I mean. It takes meticulous care, horticultural support, and even some sort of mutation.

Σ’ ένα επόμενο στάδιο το ελληνικό στοιχείο υποχωρεί ή υφίσταται μετατροπές προκειμένου να ανοίξει ένα χώρο υποδοχής στο γερμανικό. Αποδέχομαι τη μερική απώλεια, αντισταθμίζοντάς της με την καλύτερη γνώση του νέου περιβάλλοντος. Δεν με ενδιαφέρει πια πρωτίστως να γίνω κατανοητή αλλά να κατανοήσω. Με ενδιαφέρει επίσης να συμβάλω στην αλληλοκατανόηση των δυο κόσμων που με ορίζουν, για να εξασφαλίσω συνθήκες απρόσκοπτης διέλευσης. Εδώ προκύπτει για πρώτη φορά η εικόνα της γέφυρας, με έμφαση στην ανταλλαγή πολιτισμικού υλικού. Εδώ ελλοχεύει όμως κι ο κίνδυνος μιας υπερβάλλουσας επιθυμίας του ανήκειν: να γράφει κανείς όπως αναμένουν οι άλλοι από αυτόν σύμφωνα με την προέλευσή του, να μεταφράζει το μεταφράσιμο, να αναπαράγει το αναγνωρίσιμο. Πόση ανάγκη το έχουν αυτό η Γερμανία, η Ελλάδα ή πολύ περισσότερο η λογοτεχνία και εντέλει ο ίδιος ο δημιουργός; Τα πολιτισμικά συμβάντα δεν είναι προϊόντα εξαγωγής όπως το μέλι και ελαιόλαδο. Ίσως θα ήταν πιο εύστοχο να τα παρομοιάσουμε με λουλούδια: όποιος έχει δοκιμάσει να μεταφυτέψει μια ελιά ή μια μπουκαμβίλια από το νότο στο βορρά, καταλαβαίνει τι εννοώ. Χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα, γεωπονική υποστήριξη και ένα είδος μετάλλαξης για να επιβιώσει. Το τρίτο στάδιο, στο οποίο βρίσκομαι εδώ και καιρό, εύχομαι να διαρκέσει πολύ ακόμα. Δοκιμάζω όλο και πιο συχνά να γράφω (και να μεταφράζω ή να αυτομεταφράζομαι) στα γερμανικά, αφού πρώτα με απασχόλησε εκτενώς το κατά πόσο αυτό συνιστά εσχάτη προδοσία – άλλος ένας κοινός τόπος εκπατρισμένων συγγραφέων που είχαν ασφαλώς πολύ πιο σοβαρούς λόγους από μένα να θέτουν το ερώτημα αυτό. Εντέλει όμως κάθε ιστορία ξενητείας, όσο ανώδυνη και προνομιούχος κι αν είναι, εγείρει το ζωτικό αίτημα επιβίωσης στο αλλόγλωσσο περιβάλλον. Εδώ ενδείκνυνται οι συλλογικές λύσεις: Μία από τις μεγάλες χαρές αυτής της φάσης είναι η εμπειρία της συλλογικής μετάφρασης με την ομάδα LEXIS. Ξεκίνησε ως πείραμα στο μάθημα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας που διδάσκω στο πανεπιστήμιο της Βόννης, για να εξελιχθεί σε μια

This brings us to the third stage, where I’ve been for a long time and hope to remain for much longer still. I have an increasing appetite to write in (as well as translate or self-translate into) German, after I spent some time wondering whether that mean high treason on my part – yet another literary topos for exiled writers who had, of course, more serious reasons for pondering the question than me. All stories of exile, however, no matter how privileged and painless, always raise the vital question of survival in a foreign-speaking environment. That’s where collective solutions come in. One of the great pleasures of this stage is my collective translation experience with the LEXIS group. It all started as an experiment in the context of the Modern Greek Literature module I teach at the University of Bonn, though soon evolved into a new practice, during which my students don’t just passively receive the literary texts through the existing translations but become creatively invested in transplanting them into their own language. Along the process, they reap precious benefits: linguistic self-awareness, collective rethinking, experiential exchange on what is considered (un)familiar.

Shall we return to that panoramic view from the bridge? Over the last decades, translation has enabled the uninterrupted and pronounced presence of Greek literature in Germany, though limited by obsolete and too topical aesthetic and ideological desiderata.

We need to prepare German reception and raise its expectations

103

D Exportprodukte wie Honig und Olivenöl. Vielleicht wäre es zutreffender, sie mit Pflanzen zu vergleichen: Jeder, der einmal versucht hat, einen Olivenbaum oder eine Bougainvillea aus dem Süden in den Norden zu verpflanzen, versteht, was ich meine.

Sie brauchen besondere Pflege, gärtnerische Fachkenntnisse und eine Art von Mutation, um zu überleben.

Was nun das dritte Stadium angeht, in dem ich mich schon seit geraumer Zeit befinde, so hoffe ich, dass es noch lange anhalten wird. Ich traue mir immer häufiger zu, auf Deutsch zu schreiben (und ins Deutsche zu übersetzen bzw. mich selbst zu übersetzen), nachdem ich mich zunächst ausgiebig mit der Frage gequält hatte, ob und inwieweit das den Tatbestand des Hochverrats erfüllt – ein weiterer Gemeinplatz emigrierter Autoren, wenngleich sie sicherlich gewichtigere Gründe als ich hatten, sich diese Frage zu stellen. Letztendlich wirft jedoch jede Auswanderungsgeschichte, so glimpflich und vorteilhaft sie sich auch entwickeln mag, die virulente Frage nach dem Überleben in einem fremdsprachigen Umfeld auf. Hierfür drängen sich kollektive Lösungen auf: So beschert mir die kollektive Übersetzungserfahrung mit der Gruppe LEXIS eine der größten Freuden der aktuellen Phase Was als Experiment in meinem Unterricht zur Neugriechischen Literatur an der Universität Bonn begonnen hat, entwickelte sich zu einer Praxis fort, in der meine Studenten nicht einfach literarische Texte aus bestehenden Übersetzungen passiv rezipieren, sondern den Prozess der Übertragung in ihre eigene Sprache aktiv und kreativ gestalten: sprachliche Selbsterkenntnis, polyphone Reflexion und kollektiver Erfahrungsaustausch über Vertrautes und Unvertrautes sind einige der unschätzbaren Vorteile dieses Verfahrens.

H

E

πρακτική κατά την οποία οι φοιτητές μου δεν προσλαμβάνουν απλώς τα λογοτεχνικά κείμενα παθητικά από υπάρχουσες μεταφράσεις, αλλά εμπλέκονται δημιουργικά στη διαδικασία μεταφοράς τους στη γλώσσα τους: γλωσσική αυτογνωσία, πολυφωνικός αναστοχασμός και βιωματική ανταλλαγή πάνω στο οικείο και το ανοίκειο είναι μερικά από τα ανεκτίμητα οφέλη αυτής της διαδικασίας.

so that it may embrace quality Greek literary works that are urgent and, having escaped the shackles of mainstream and bestselling subject matter, may contribute to a fruitful contact with the Greek condition. We need time, dialogue, creative activity and support from the publishing world. Another important factor is the role of bridge builders who refuse to reproduce stereotypes, oppose the demand for the expected, constantly prepare the ground for rebirth, point to enticing pathways of great perspective, and promote synergy between Greece and Germany that goes beyond crossing the bridge just to carry culture product in a box. There is indeed a meeting place that is worth exploring, as the cultural bonds between the two countries go far back and deep. Even the fact that they are also charged and burdened by complex is extremely interesting and useful.

Επανέρχομαι, κλείνοντας, ψηλά, πάνω στη γέφυρα για μια πανοραμική θέαση: Τις τελευταίες δεκαετίες η λογοτεχνική παρουσία της Ελλάδας στη Γερμανία μέσω μετάφρασης είναι αναμφίβολα αδιάλειπτη και αισθητή. Ορίζεται ωστόσο ως επί το πλείστον από αισθητικές και ιδεολογικές προσμονές παρωχημένες και επικαιρικές. Για να διευρυνθεί ο γερμανικός ορίζοντας προσδοκιών και να αγκαλιάσει ελληνικά έργα αξιόλογα, επείγοντα και χειραφετημένα από εύπεπτες ή ευπώλητες θεματικές, των οποίων η πρόσληψη θα συνέβαλλε στη γόνιμη γνωριμία με την ελληνική συνθήκη, χρειάζεται χρόνος, διάλογος, δημιουργική δραστηριότητα και εκδοτική υποστήριξη. Σημαντικός εδώ και ο ρόλος γεφυροποιών που δεν αναπαράγουν στερεότυπα, που αντιστέκονται στη ζήτηση του αναμενόμενου, προετοιμάζουν διαρκώς το έδαφος για την ανανέωση, προτείνουν ελκυστικούς δρόμους με προοπτική ή προάγουν ελληνογερμανικές συμπράξεις οι οποίες δεν μεταφέρουν απλώς κουτιά με πολιτισμό πάνω απ’ τις γέφυρες, αλλά παράγουν ζωντανό έργο. Υπάρχει ένας χώρος συνάντησης που αξίζει να διερευνηθεί, γιατί οι πολιτιστικές σχέσεις των δύο χωρών είναι μακροχρόνιες και βαθειές. Άλλο τόσο βέβαια είναι συμπλεγματικές και φορτισμένες. Ωστόσο, κι αυτό ακόμα είναι άκρως ενδιαφέρον και αξιοποιήσιμο.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Zum Schluss will ich noch einmal hoch auf die Brücke hinauf und einen panoramischen Blick wagen: In den letzten Jahrzehnten ist die literarische Präsenz Griechenland in Deutschland dank Übersetzungen zweifelsohne unablässig spürbar. Nichtsdestotrotz wird die Wahrnehmung der griechischen Literatur zumeist von ästhetischen und ideologischen Erwartungen geprägt, die entweder veraltet und klischeeverhaftet oder aber zu aktuali-

104

104

D tätsbezogen sind. Es gilt den deutschen Erwartungshorizont zu erweitern, mit dem Ziel, bedeutende griechische Literaturwerke aufzunehmen, Texte und Projekte, die aussagekräftig sind und sich von einer leichtverdaulichen und verkaufsorientierten Themenwahl emanzipiert haben, so dass deren Rezeption zu einer fruchtbaren Begegnung mit der griechischen Realität beitragen kann. Dafür bedarf es der nötigen Zeit und der Dialogbereitschaft ebenso wie der der kreativen Tätigkeit und der engagierten verlegerischen Unterstützung. Dabei sind Brückenbauer gefragt, die der Nachfrage nach dem Vorhersehbaren widerstehen, stets den Boden für Erneuerung vorbereiten, attraktive Pfade mit Perspektive vorschlagen und nicht zuletzt nachhaltige griechisch-deutsche Partnerschaften fördern, die nicht nur Kisten mit Kulturgütern über die Brücken tragen, sondern lebendige Werke produzieren. Es gibt einen Begegnungsraum, der es wert ist, intensiver erkundet zu werden, weil die kulturellen Beziehungen der beiden Länder über große Dauer und Tiefe verfügen, wenngleich sie in nicht geringerem Maße problematisch und historisch aufgeladen sind. Allerdings ist selbst das überaus reizvoll und bietet sich dafür an, zum beiderseitigen Vorteil umgemünzt zu werden.

Elena Pallatza übersetzte selbst ihren Beitrag aus dem Griechischen

D

H

E

VON DER TRADIOTIONSZEITSCHRIFT DIAVÁSO (– ICH LESE) ZUM ONLINE-LITERATURMAGAZIN O ANAGNÓSTIS (DER LESER): EIN ZEITENWECHSEL VON YIANNIS N. BASKOZOS (Chefredakteur des Online-Magazins O Anagnóstis)

ΑπΟ τΟ ΔιΑΒΑΖΩ ςτΟν ΑνΑΓνώςτΗ: ΑλλΑΓΗ έπΟχΗς ςτΟ ΒιΒλιΟ Γίαννησ ν. μπασΚοζοσ Διευθυντής του ηλεκτρονικού περιοδικού ο αναγνώστης

FROM DIAVAZO TO ANAGNOSTIS: A NEW AGE IN READING CULTURE YIANNIS BASKOZOS Editor-in-chief, Anagnostis online magazine

Die Krise in Griechenland brach in einer Zeit lang andauernder globaler Rezession aus. Nachdem ich 2005 die Leitung der traditionsreichen Literaturzeitschrift Diaváso übernommen hatte, die 1976 nach dem Zusammenbruch der Militärdiktatur gegründet worden war, machten sich die von der Krise ausgelösten Veränderungen fast gleichzeitig mit dem Einzug der Internettechnik und den Auswirkungen der sozialen Netzwerke auf dem Buchmarktbemerkbar.

Στην Ελλάδα η παρατεταμένη κρίση συνέπεσε με την σε μεγάλης διάρκειας παγκόσμια ύφεση. Έχοντας αναλάβει την διεύθυνση από το 2005 του ιστορικού βιβλιοφιλικού περιοδικό Διαβάζω, το οποίο δημιουργήθηκε το 1976 αμέσως μετά την κατάρρευση της δικτατορίας στην χώρα μου, γνώρισα τις αλλαγές που προκλήθηκαν από την κρίση σχεδόν ταυτόχρονα με την είσοδο της δικτυακης τεχνολογίας και τις αλλαγές που επέφεραν τα κοινωνικά δίκτυα στην αγορά του βιβλίου.

The prolonged period of crisis in Greece coincided with the long, global recession. Having been at the helm of Diavazo – a historic bibliophile periodical founded in 1976, right after democracy was restored in Greece – since 2005, I have been able to witness all the shifts in the book market that occurred as a result of the crisis, along with the introduction of online technologies and social networks.

Die siebenjährige Diktatur hatte Zeitungen und Zeitschriften zum Schweigen gebracht. Der demokratische Wandel und das Wiederaufleben der parlamentarischen Demokratie nach 1974 lösten hingegen einen regelrechten Publikationsboom aus. Neue Verlage schossen wie Pilze aus dem Boden, um die Bedürfnisse einer Leserschaft zu befriedigen, die sieben Jahre lang von den globalen Veränderungen (Hippiebewegung, Mai 1968 usw.) abgeschnitten war. Im Zuge dieses Aufschwungs wurden auch viele Zeitschriften aus der Taufe gehoben. Die Literaturzeitschrift Diaváso hatte das französische Magazine Littéraire mit seinem Schwerpunkt auf Buchvorstellungen, Rezensionen und Porträts angesehener Autoren zum Vorbild. Da es damals noch kein Internet gab, war die Zeitschrift aus den philologischen Fakultäten der griechischen Universitäten als notwendiges Hilfsmittel nicht mehr wegzudenken. Bis 2012, als der Betrieb des Blattes eingestellt wurde, gab es keinen bedeutenden Schriftsteller oder anderen Schriftgelehrten, der nicht auf den Seiten der Zeitschrift vorgestellt worden wäre. Diaváso startete als Monatsmagazin,

Η επτάχρονη δικτατορία είχε φιμώσει τα περιοδικά και τον τύπο. Η μεταπολίτευση με την λειτουργία και πάλι της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας προκάλεσε μια εκδοτική έκρηξη. Νέοι εκδότες ξεφύτρωσαν στα γρήγορα από παντού προσπαθώντας να καλύψουν τις ανάγκες ενός κοινού που για επτά χρόνια έμεινε αποκομμένο από τις παγκόσμιες αλλαγές (κίνημα των χίπις, Μάης 68 κ.ά). Παράλληλα εκδόθηκαν νέα περιοδικά. Το Διαβάζω είχε ως πρότυπο το γαλλικό Magazine Litteraire, με έμφαση στην βιβλιοκριτική, τις βιβλιοπαρουσιάσεις και τα μεγάλα αφιερώματα σε παλιότερους λογοτέχνες. Μη υπάρχοντος ακόμη του διαδικτύου, το περιοδικό μπήκε στα Τμήματα των Φιλολογικών Σχολών των Πανεπιστημίων της χώρας ως απαραίτητο βοήθημα. Μέχρι το 2012 που έκλεισε δεν υπήρχε λογοτέχνης ή ακαδημαϊκός των γραμμάτων που να μην είχε εμφανιστεί στις σελίδες του. Το περιοδικό ξεκίνησε ως μηναίο , έγινε λόγω αυξημένης ζήτησης δεκαπενθήμερο (με πωλήσεις 8000- 9000 φύλλα, τιράζ μεγάλο για τα ελληνικά δεδομένα) και ξαναέγινε μηναίο αργότερα. Μεγάλη καινοτομία του τα ετήσια Λογοτεχνικά Βραβεία Διαβάζω (1996- 2012), που κατέκτησαν

PANEL: SCHREIBPRAXEN UND PRÄSENTATIONSFORMEN

106

During the military junta (1967-1974), the Greek press was heavily restrained by censorship. When parliamentary democracy was finally restored, publishing boomed. New publishers mushroomed in an effort to cover the needs of a public that had been left in the dark for seven whole years, all while the world was changing dramatically (with the hippie movement, the May ’68 events in France, etc.). New magazines emerged; Diavazo was modelled after the French Magazine Littéraire, with an emphasis on book reviews, book presentations, and extensive features on authors of the past. The Internet was not around, and the magazine became an indispensable aid to literature university students all over the country. By the time it closed in 2012, there was no author or literary academic who hadn’t graced its pages.

Having started out as a monthly publication, it soon became fortnightly due to great demand (circulation at the time was 8,000–9,000 copies, quite high for the Greek market), though it returned to monthly status later on. One innovative institution established by Diavazo were the Literary Awards of the same name (1996-2012), which quickly became prestigious when the

106

D erschien dann aufgrund der steigenden Nachfrage vierzehntägig (und erreichte mit 8.000-9.000 verkauften Exemplare eine für griechische Verhältnisse bemerkenswerte Auflage), um später wieder in den Monatsrhythmus überzugehen. Eine große Innovation war der von der Zeitschrift jährlich ausgelobte Literaturpreis (1996-2012), der es schnell zu hohem Ansehen brachte – im Gegensatz zu den staatlichen Literaturauszeichnungen, die unter dem Verdacht der Vorteilsannahme und Korruption standen.

DIE KRISE In der zweiten Jahreshälfte 2008 bricht in Griechenland die Krise aus. Als erste sind die kleineren Unternehmen betroffen, darunter auch die Zeitschrift Diaváso . Bis dahin hatten wir keinerlei Probleme. Die Redaktion arbeitete als Kollektiv, und sämtliche Erlöse wurden in die nächste Ausgabe gesteckt. Dagegen weigerten sich die Besitzer der Zeitschrift, auch ins Internet zu investieren. Sie hatten Berührungsängste diesem unbekannten Medium gegenüber, das in Griechenland erst damals anfing, seinen Siegeszug anzutreten. Der Rückgang der Werbeeinnahmen begann das reguläre Erscheinen der Zeitschrift zu gefährden. Die Seitenzahl wurde reduziert und der Inhalt gestrafft. 2012 tauchte ein Investor mit dem Plan auf, ein Webmagazin zu produzieren, dabei die Printversion weiterzuführen und parallel dazu diverse Geschäftsaktivitäten rund um das Buch zu betreiben. Kurz darauf gab er die Idee wieder auf, ich trat von der Redaktionsleitung zurück, und die Zeitschrift musste ihren Betrieb einstellen. Wir mussten der Krise unseren Tribut zollen. Über das griechische Wirtschaftsleben wurden Kapitalverkehrskontrollen verhängt, die im Zusammenspiel mit der übermäßigen Besteuerung auch die Verlagsbranche in Bedrängnis brachte.

Die Jahre von 2009 bis 2014 waren für das Buch fünf verlorene Jahre. Der Umsatz der Verlage sank um 50 %, fast dasselbe Ausmaß wies auch der Rückgang der Zahl der Publikationen auf: von 10.000 Titeln im Jahr 2008 auf 5.500 Titel im Jahr 2014. Das Nationale Buchzentrum (EKEBI) musste schließen und seine laufenden Projekte und abbrechen, wobei die Einstellung der Programme zur Übersetzungsförderung und zur Unterstützung der Lese-

107

H

E

γρήγορα κύρος – σε σχέση με τα κρατικά βραβεία που δέχονταν κριτικές για διαφθορά.

national literary awards were being criticised on grounds of corruption.

Η ΚΡΙΣΗ

THE CRISIS

Το δεύτερο εξάμηνο του 2008 αρχίζει η κρίση στην Ελλάδα. Πλήττονται πρώτα οι μικρές επιχειρήσεις και μεταξύ αυτών το Διαβάζω. Μέχρι τότε δεν είχαμε κανένα πρόβλημα. Το περιοδικό λειτουργούσε σαν κολεκτίβα και όλα τα έσοδά του επενδύονταν στο τεύχος. Οι ιδιοκτήτες του όμως δεν θέλησαν να επενδύσουν στο διαδίκτυο. Είχαν έναν φόβο μπροστά στο άγνωστο ίντερνετ που μόλις τότε ανέτειλε στην χώρα. Η πτώση της διαφήμισης άρχισε να επηρεάζει την έκδοση του περιοδικού. Λιγοστέψαμε τις σελίδες και «σφίξαμε» την ύλη. Το 2012 εμφανίστηκε ένας επενδυτής με σχέδια για δημιουργία δικτυακού περιοδικού, συνέχισης του έντυπου και δημιουργία παράλληλων επιχειρήσεων γύρω από το βιβλίο. Το παράτησε λίγο μετά, εγώ αποχώρησα από την διεύθυνση και το περιοδικό έκλεισε. Πληρώναμε την κρίση.

In Greece, signs of the crisis started to show in the second semester of 2008. Small businesses were the first to be affected; Diavazo, which had never had financial issues before, was among them. The magazine had always worked as a collective, and all the profits were invested back into the business. However, the owners hesitated to invest in the Internet market, perhaps out of a certain fear towards the then-newly emerging medium. Advertising profits started to drop, and the publication started to suffer from cuts in content and number of pages. In 2012, a new investor brought forward a plan to launch an online publication along with the print edition, as well as establish other peripheral businesses in the book market. Soon, the investor backed out, I resigned from my post as editor-in-chief, and the magazine closed. We were paying for the crisis.

Η ελληνική οικονομία μπήκε σε περιορισμούς (capital controls) και μαζί με την υπέρμετρη φορολογία επηρέασε τους εκδότες. Η πενταετία 2009- 2014 ήταν μια χαμένη πενταετία για το βιβλίο. Ο τζίρος των εκδοτών έπεσε κατά 50%, το ίδιο και ο αριθμός των τίτλων από 10.000 τίτλους το 2008 σε 5.500 το 2014. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίο έκλεισε αφήνοντας τα προγράμματά του ημιτελή. Κυρίως το πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων και της φιλαναγνωσίας( δηλαδή της λογοτεχνίας στο σχολείο). Η εποπτεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ (η λεγόμενη τρόικα) απαίτησαν την κατάργηση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, στοιχείο που «κτύπησε» κυρίως τα μικρά περιφερειακά βιβλιοπωλεία. Μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων πτώχευσαν. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ Μέσα στην κρίση κάποια πράγματα ανθίζουν. Υπήρξε μια ομάδα κριτικών λογοτεχνίας και ανθρώπων του βιβλίου που ήθελαν να υπάρξει μια συνέχεια του Διαβάζω. Μαζί με άλλους 7 κριτικούς λογοτεχνίας και συγγραφείς λάβαμε την πρωτοβουλία της δημιουργίας της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Ο Αναγνώστης με διευρυμένο περιεχόμενο σε σχέση με το παλιότερο

The restrictions imposed on the Greek economy (including capital controls), combined with the staggering taxes, had an impact on publishers. For the book market, the five years from 2009 to 2014 were lost to the crisis. Publishing turnover dropped by 50%, as did the number of titles – from 10,000 in 2008 to 5,500 in 2014.

The National Book Centre of Greece closed, too, at the expense of programmes that were never completed, most importantly the translation sponsorship scheme and the reading promotion programme (i.e., literature at school). In the context of financial supervision, the European Commission, the European Central Bank and the International Monetary Fund (often dubbed “the Troika” in Greece) demanded that uniform book pricing be abolished. The measure mostly affected small, regional bookshops, but also sent large book retailers into bankruptcy.

THE BIRTH OF ANAGNOSTIS To some, crisis is an opportunity for growth, and several literary critics and book experts wanted there to be a successor to Diavazo, so we teamed up with seven literary critics and

107

D kultur in den Schulen besonders stark ins Gewicht fiel. Das Aufsichts-Regime von Europäischer Kommission, EZB und IWF (der so genannten "Troika") forderte die Abschaffung der Buchpreisbindung, eine Maßnahme, wovon hauptsächlich die „kleinen“ Buchläden in der Peripherie „getroffen“ wurden. Große Buchhandelsketten mussten ins Konkurs gehen DER WERDEGANG VON O Anagnóstis Doch es gibt auch Dinge, die erst in einer Krise erst aufblühen: Eine Gruppe von Literaturkritikern und Literaten strebte eine Fortsetzung von Diaváso an. Ich und sieben weitere Literaturkritiker und Schriftsteller ergriffen die Initiative und gründeten die Gemeinnützige Gesellschaft Bürgerlichen Rechts O Anagnóstis (Der Leser). Die neue Zeitschrift sollte im Vergleich zur Vorgängerzeitschrift mit deutlich erweitertem Inhalt, allerdings ausschließlich im Internet erscheinen. Daneben sollte einmal im Jahr eine Printversion zu einem Schwerpunktthema herauskommen und schließlich auch die Institution der Preise eine Fortsetzung erfahren. Die Literaturpreise der Zeitschrift O Anagnóstis, die seit inzwischen fünf Jahren alljährlich vergeben werden, gelten als die renommiertesten im griechischen Raum, und niemand zweifelt daran, dass sie die Fortsetzung der Preise von Diaváso sind. Aber O Anagnóstis ist auch ein sich aktiv engagierendes Magazin, das unter anderem Kongresse, Tagungen, Hommagen an bedeutende zeitgenössische Autoren, Events – wie z.

B. zum 100. Geburtstag von Dada –,oder auch interaktive Spiele mit Mystery-Geschichten für Kinder organisiert. Die Themen, die uns bisher beschäftigt haben, betreffen die Identität der jungen Dichter- und Schriftstellergeneration (dazu bereiten wir für Anfang 2019 eine Konferenz vor), das Verhältnis zwischen Kriminalroman und Politik, den nicht-realistischen Roman, die in Zeiten der Krise erfolgten Veränderungen in der griechischen Lyrikszene, die Kinderliteratur, der wir eine Veranstaltung unter dem provokanten Titel Wie schreibt man ein schlechtes Buch für Kinder? gewidmet haben, die publikumswirksame Präsentation neuer interaktiver Kriminalgeschichten u.a.m.. In diesem Jahr (2018, A. d. Ü.) beteiligen wir uns zusammen mit vielen anderen Organisati-

108

H

E

περιοδικό, μόνον διαδικτυακό πια, με μια ετήσια αφιερωματική έντυπη έκδοση και συνεχίζοντας τον θεσμό των Βραβείων. Τα Λογοτεχνικά Βραβεία Αναγνώστη στα 5 χρόνια που υπάρχουν εξακολουθούν να θεωρούνται τα πιο έγκυρα της χώρας και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι είναι η συνέχεια των Βραβείων του Διαβάζω. Όμως ο Αναγνώστης είναι και ένα παρεμβατικό περιοδικό οργανώνοντας συνέδρια, ημερίδες, αφιερώματα σε μεγάλους εν ζωή λογοτέχνες, event όπως αυτό για τα 100 χρόνια dada, διαδραστικά παιχνίδια με ιστορίες μυστηρίου για παιδιά. Θέματα που μας έχουν απασχολήσει είναι η ταυτότητα της νέας γενιάς ποιητών και πεζογράφων (ετοιμάζουμε ένα συνέδριο στην αρχή του επόμενου χρόνου), η σχέση του αστυνομικού μυθιστορήματος με την πολιτική, το μη ρεαλιστικό μυθιστόρημα, οι αλλαγές στο ποιητικό τοπίο την εποχή της κρίσης, αφιέρωμα στο παιδικό βιβλίο με τον «σκανδαλώδη» τίτλο : «Πώς γράφεται ένα κακό βιβλίο για παιδιά», παρουσίαση νέων διαδραστικών αστυνομικών ιστοριών ανοικτών στο κοινό κ.ά Φέτος παίρνουμε μέρος στον εορτασμό της Αθήνας Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου 2018 σε συνεργασία και με άλλους φορείς. Στο πλαίσιο αυτό κυκλοφορήσαμε μια δίγλωσση (αγγλικά – ελληνικά) Ανθολογία 18+1 ελλήνων πεζογράφων που αξίζουν να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες

authors to form Anagnostis – the private non-profit company behind our new brainchild. The new magazine is only available online and offers more varied content compared to its predecessor. A commemorative print issue is still published once a year, and the Awards are still organised as usual. In their five years of existence, the Anagnostis Literary Awards are considered the most respected in the country, and there can be no doubt they honour the legacy of the Awards once established by Diavazo. Anagnostis, however, also likes to intervene by organising conferences, day workshops, events featuring important living writers, commemorative events such as the one for the 100th anniversary of the Dada movement, and interactive games for children based on mystery stories. The subjects discussed on the publication include the identity of the new generation of poets and fiction writers (we are organising a relevant conference for early 2019), the connection between crime fiction and politics, non-realistic fiction, the shifts in the poetic world in our time of crisis, and we have even hosted a feature on children’s books with the scandalous title “How to write bad children’s books”, as well as public presentations of new, interactive detective stories. This year, we are joining other organisations to celebrate Athens 2018 World Book Capital. In this context, we have launched a bilingual (English/Greek) Anthology of 18+1 Greek writers that should be translated into other languages. This is, more or less, how we entered the new era in book culture.

Κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα με ένα νέο τοπίο στον χώρο του βιβλίου. Η ΑΝΑΓΝΩΣΙΜΟΤΗΤΑ Υπάρχουν μερικά άλυτα προβλήματα που μας στενοχωρούν. Για παράδειγμα οι έλληνες δεν ξεφεύγουν από τον μέσο όρο του ευρωπαϊκού κανόνα (μόλις οι μισοί έλληνες διάβασαν ένα βιβλίο πέρυσι) και έχουν χαμηλά ποσοστά στο πεδίο των «σκληρών» αναγνωστών- αυτών που διαβάζουν τουλάχιστον 10 βιβλία το χρόνο. Οι πίνακες δείχνουν ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των ανθρώπων που διάβασαν πάνω από 10 βιβλία τον χρόνο (ηλικίες 25-64) ήταν 7,8%. Ένα ποσοστό που παραμένει αναλλοίωτο από την δεκαετία του ΄70 και δεν μεγάλωσε ούτε την περίοδο του διπλασιασμού των τίτλων. Δυστυχώς δεν υπάρχουν προγράμματα (αλλά και ούτε ανάλογη κουλτούρα από τους πολιτικούς που

BOOK AND READING STATISTICS Some persistent issues continue to disappoint. When it comes to statistics, Greeks cannot go above the European average – only half the population read one book in the past year – and the percentage of hardcore readers (those who read 10 books or more per year) is quite low, a meagre 7.8% (in the 25-64 age group). It is quite telling that this percentage has stalled since the 70s, and didn’t rise even during the boom, when the number of titles doubled. Unfortunately, the lack of schemes to promote reading at school or the development of libraries is directly con-

108

D onen an den Veranstaltungen anlässlich der Ausrufung Athens zur Welthauptstadt des Buches 2018,. In diesem Zusammenhang haben wir eine zweisprachige (englisch-griechische) Anthologie zu 18 + 1 griechischen Prosautoren herausgebracht, die es nach unserem Dafürhalten wert sind, in andere Sprachen übersetzt zu werden.

So oder so ähnlich gelangten wir an die Gegenwart, die mit einer neuartig formierten Buchlandschaft aufwartet.

DAS LESEVERHALTEN Es gibt einige ungelöste Probleme, die uns Sorgen bereiten. In punkto Leseverhalten etwa weichen die Griechen nicht vom europäischen Durchschnittswert ab (nur jeder zweite hat im Vorjahr ein Buch gelesen). Noch niedriger ist der Anteil der „Vielleser“, derjenigen Leser also, die jährlich mindestens 10 Bücher lesen.

Aus der einschlägigen Statistik geht hervor, dass der Anteil der Personen (im Alter von 25 bis 64 Jahren), die in Griechenland mehr als 10 Bücher pro Jahr lesen, bei 7,8 % lag. Ein Prozentsatz, der sich seit den 1970er-Jahren kaum verändert und sich selbst in der Zeit der Verdopplung der Veröffentlichungen nicht erhöht hat. Leider gibt es keinerlei Programme (und auf Seiten der regierenden Politiker auch nicht die erforderliche kulturelle Sensibilität)die zur Förderung etwa der Leselust in den Schulen, zur Schaffung von Bibliotheken usw. beitragen könnten.

DIE GUTEN NACHRICHTEN Während der Krise wurden viele neue kleine Verlage gegründet, die den griechischen Buchmarkt heutzutage nachhaltig prägen.

Sie haben den Mut aufgebracht, neue, unbekannte Autoren aus dem Ausland übersetzen zu lassen, vor allem aber jüngeren griechischen Schriftstellern ein „Obdach“ zu bieten. Die älteren Autoren publizieren nur noch äußerst selten, verfügen zwar ohne Zweifel über eine gewisse bewährte Qualität, zeichnen sich aber (abgesehen von Ausnahmen) nicht gerade durch Originalität oder Innovationsstreben aus.

Auch im Bereich der Buchhandlungen erfolgte eine Gegenreakti-

109

H

E

κυβερνάνε) για την ενίσχυση της αναγνωσιμότητας στο σχολείο, τη δημιουργία βιβλιοθηκών κ.ά.

nected to the overall lack of a reading culture, especially among those who govern.

ΤΑ ΚΑΛΑ ΝΕΑ

GOOD NEWS

Στη διάρκεια της κρίσης δημιουργήθηκαν πολλοί νέοι μικροί εκδοτικοί οίκοι. Αυτοί δίνουν σήμερα το στίγμα της αγοράς βιβλίου. Τόλμησαν να μεταφράσουν άγνωστους συγγραφείς αλλά κυρίως να δώσουν στέγη σε νεότερους έλληνες συγγραφείς. Οι παλιότεροι συγγραφείς εκδίδουν πολύ αραιά, έχουν βεβαίως κάποια κατακτημένη ποιότητα αλλά δεν διακρίνονται (πλην εξαιρέσεων) από πνεύμα πρωτοτυπίας και αναζήτησης.

The crisis saw the emergence of many small, new publishers, who are now shaping the Greek book market, as they dared to translate widely unknown authors and, more importantly, to take younger Greek writers under their wing. You see, the established writers of the past only publish scarcely and, despite their now acknowledged qualities, they generally don’t stand out for their originality or spirit of enquiry (with exceptions, of course).

Και στον χώρο των βιβλιοπωλείων υπήρξε μια αντίδραση καθώς νέα παιδιά (κυρίως πρώην βιβλιο- υπάλληλοι) διακινδύνευσαν την δημιουργία μικρών ποιοτικών βιβλιοπωλείων στην περιφέρεια του κέντρου. Αυτά τα βιβλιοπωλεία έγιναν πόλοι πολιτισμού, συσπείρωσαν τούς απογοητευμένους από την μαζική κουλτούρα αναγνώστες. Σήμερα οι εκδότες και οι συγγραφείς κάνουν ουρά για να παρουσιάσουν τα βιβλία τους σε αυτά τα περιφερειακά βιβλιοπωλεία.

Booksellers also became more proactive; younger people, mostly former employees in the book market, decided to take risks and open small quality bookshops on the outskirts of the city centre. These shops became cultural hubs and havens for readers who were tired of the mainstream. Today, publishers and writers queue up to present their books in those off-centre bookshops.

ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ Μέσα σε πολύ λίγα χρόνια το fb γέμισε ανθρώπους που αγαπούν το βιβλίο. Γέμισε παρουσιάσεις, κριτικές, ανθολογίες και διάφορα λογοτεχνικά κείμενα. Διεύρυνε το ποσοστό των ανθρώπων που συζητούν για το βιβλίο. Από την άλλη μεριά η εξάπλωση αυτή «θόλωσε» τα κριτήρια. Οποιοσδήποτε δημοσίευε κριτικές, εξυμνούσε ή κατέκρινε ένα βιβλίο, χωρίς να έχει τα εφόδια για κάτι τέτοιο. Σήμερα μπορείς να διαβάσεις στο fb παρουσιαστές βιβλίων που γράφουν «διάβασα έναν Ντοστογιέφκσι ( βέβαια, λεει, δεν έχω διαβάσει άλλα βιβλία του )και δεν μου άρεσε» και κάτω από αυτή την ανάρτηση να υπάρχουν εκατοντάδες like. Η εν λόγω κυρία θεωρεί σήμερα τον εαυτό της κριτικό βιβλίου. Παράλληλα αυξήθηκαν οι αυτό-προβολές βιβλίων, διηγημάτων και κυρίως ποιημάτων. Το fb μοιάζει να είναι μια θάλασσα (ατάλαντων κυρίως) ποιητών. Ομοίως αυξήθηκαν οι έμποροι- τυπογράφοι που έναντι ενός τιμήματος εκδίδουν βιβλία χωρίς κριτήρια ποιότητας. Οποιοσδήποτε με λίγα χρήματά εκδίδει ένα βιβλίο και μπορεί να

SOCIAL NETWORKS In a matter of a few years, Facebook has become quite popular with book lovers, and now hosts numerous presentations, reviews, anthologies, and a plethora of literary texts. On the one hand, this has led to more people discussing books and reading.

On the other hand, such proliferation has blurred the lines regarding criteria: just about anyone may post a review in praise of or against a book without being equipped to do so. These days, one can read posts by self-proclaimed book reviewers claiming that they have just read a Dostoyevsky they didn’t like, though admitting they have read none of his other works – and such posts are liked by hundreds of other users (let it me add here that the lady who published this very post considers herself a book critic). At the same time, more and more people are advertising their own books and short stories, but most often their poems; Facebook seems to be teeming with poets, albeit mostly talentless ones. A similar increase is seen in the number of commercial printing professionals who will “publish” anything for a price, without applying any quality criteria. For a small sum,

109

D on. Insbesondere junge Menschen (meist ehemalige Angestellte im Buchhandel) haben das Risiko auf sich genommen und in den Bezirken außerhalb des Athener Zentrums kleine auf Qualität und anspruchsvolle Literatur ausgerichtete Buchläden eröffnet.

Diese Buchläden haben sich inzwischen zu regelrechten kulturellen Anziehungspolen entwickelt, gelang es ihnen doch, die von der Massenkultur enttäuschten Leser um sich zu versammeln.

Heute stehen sowohl Verleger als auch Autoren Schlange, um ihre Bücher in diesen Buchhandlungen an der Athener Peripherie vorzustellen.

DIE SOZIALEN NETZWERKE Innerhalb weniger Jahre wurde Facebook zum Sammelbecken von Buchliebhabern. Es avancierte binnen kürzester Zeit zu einem ausgesprochen beliebten Ort für Buchpräsentationen und Rezensionen, und zur Präsentationsplattform von Anthologien und vielen verschiedenen literarischen Texten. Durch Facebook erweiterte sich die Zahl der Menschen, die über Literatur diskutieren, enorm. Auf der anderen Seite hat dieser Anstieg die Kriterien für gute Literatur erheblich verwässert. Plötzlich konnte jeder Rezensionen posten, nach Gutdünken ein Buch feiern oder verreißen, ohne das dafür erforderliche Handwerkszeug zu besitzen. Heute kann man auf Facebook etwa Einträge der Art lesen: „Ich habe ein Buch von Dostojewski gelesen (immerhin gibt sie zu, keine weiteren von ihm zu kennen, A. d. V.), und es hat mir nicht gefallen“, und darunter stehen Hunderte von Likes. So kann sich die besagte Dame heute als Buchkritikerin fühlen. Gleichzeitig nahm auch die Selbstvermarktung bei Büchern, Kurzgeschichten und vor allem bei Gedichten durch die Autoren selbst zu. Facebook ähnelt einem Ozean, in dem es von (überwiegend untalentierten) Dichtern nur so wimmelt. Ebenso hat die Zahl der Vermarktungs-, Vertriebs- und Druckdienste zugenommen, die gegen einen Obolus, aber ohne jegliches Qualitätskriterium Bücher herausgeben. Jedermann kann heute für kleines Geld ein Buch veröffentlichen und es über Facebook bewerben. Die griechische Presse hat eine große Anzahl von Lesern verloren, das Feuilleton der Zeitungen ist entweder geschrumpft oder ganz

110

H

E

το διαφημίζει από το fb. Ο ελληνικός τύπος έχασε μεγάλο αριθμό αναγνωστών, μείωσε ή εξαφάνισε τις σελίδες βιβλίου αφήνοντας την πληροφόρηση για τα βιβλία στις τυχαίες εμπνεύσεις των ανθρώπων του fb. To site του «Αναγνώστη» κράτησε τα παλιά κριτήρια. Δημοσιεύονται κείμενα για βιβλία ή για τέχνες που σχετίζονται με τον λόγο, κατόπιν κρίσεως από μέρους της Συντακτικής Επιτροπής. Αυτό έχει συμβάλλει πολύ στην απόκτηση κύρους του Αναγνώστη ανάμεσα στους συγγραφείς.

anyone can have their book published and advertised on Facebook. Meanwhile, the Greek print press has lost a great part of its readership and downsized or eliminated the pages devoted to books and reading, leaving the development of such content in the hands of random social media users. Anagnostis still adheres to old-fashioned quality principles. Any content on books or the art of the written word cannot be published unless it has been reviewed by the Editorial Committee, which is why the site is highly regarded by authors.

Το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν έχει μέχρι στιγμής μεγάλη ανταπόκριση αν και οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι εκδίδουν τα έντυπα βιβλία τους και ηλεκτρονικά. Ο τζίρος είναι κάτω από το 1% και στην ουσία αυτή τη στιγμή ( εν μέσω κρίσης που εκτιμάται ότι θα διαρκέσει πολύ περισσότερο) κανείς δεν επενδύσει σε αυτό.

INFO : To περιοδικό ο Αναγνώστης έχει περίπου 15.000 διδικτυακούς φίλους, 60.000 μας διαβάζουν κάθε μήνα στο fb. Απευθυνόμαστε κυρίως στο κοινό που διαβάζει συχνά και είναι πελάτης των βιβλιοπωλείων. Αναρτούμε ένα κείμενο την ημέρα, πραγματοποιούμε δεκάδες ομιλίες και εκδηλώσεις μέσα στη χρονιά. Στο δυναμικό μας ανήκουν οι πιο γνωστοί κριτικοί λογοτεχνίας στην Ελλάδα όπως ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, η Ελισάβετ Κοτζιά, ο Κώστας Γ.Παπαγεωργίου, η Κατερίνα Σχινά, ο πανεπιστημιακός Ευριπίδης Γαραντούδης, η Μαρίζα Ντεκάστρο και άλλοι πολλοί. Έχουμε μεγάλη διείσδυση στους καθηγητές και φοιτητές των Παιδαγωγικών σχολών και σε όσους ασχολούνται με την λογοτεχνία για παιδιά. Τα βιβλία που τιμώνται με τα Λογοτεχνικά Βραβεία του Αναγνώστη αυξάνουν την κυκλοφορία τους, τα βιβλιοπωλεία τα τοποθετούν στις βιτρίνες τους, και πάντα συζητιούνται στον λογοτεχνικό κόσμο.

To date, e-books haven’t been met with enthusiasm, even though major publishers do launch electronic editions along with the print ones. They only make for a meagre 1% of the turnover, therefore chances of anyone investing in them are slim – especially in a crisis predicted to last much longer.

INFO: Anagnostis has about 15,000 online friends, while 60,000 users read our fb posts every month. Our readership mainly consists of people who read and buy books on a regular basis. We post one text every day and organise dozens of lectures and events every year. Our team boasts the most widely known literary critics in Greece, including Vangelis Chatzivasileiou, Elisavet Kotzia, Kostas G. Papageorgiou, Katerina Schina, the academic Evripidis Garantoudis and Marisa De Castro. The site is very popular with the staff and students of all teaching-related academic departments, as well as with people with an interest in children’s literature. The books honoured with the Anagnostis Literary Awards enjoy increased sales, grace bookshop windows and always capture the attention of the literary world.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

110

D eliminiert und der Einblick in die Bücherwelt ist der Lust und Laune der Facebook-User überlassen. Die Website von O Anagnóstis hält indes an den alten Kriterien nach wie vor fest. Veröffentlicht werden Texte zu Büchern und zu sprachaffinen Künsten allgemein, – die Entscheidung darüber fällt die Redaktion. Dies hat wesentlich zum Renommee von O Anagnóstis unter den Schriftstellern beigetragen.

Das E-Book hat noch keine breite Akzeptanz erfahren, obwohl die großen griechischen Verlage ihre gedruckten Bücher auch digital herausgeben. Der Umsatz vom E-Book-Verkauf liegt jedoch unter 1 % des Gesamtumsatzes, und deshalb investiert zurzeit (inmitten einer Krise, die voraussichtlich noch lange andauern wird) eigentlich niemand in elektronische Bücher.

ZAHLEN UND FAKTEN Das Online-Literaturmagazin O Anagnóstis hat rund 15.000 Follower, seine Facebook-Seite wird monatlich von ca. 60.000 Menschen gelesen. Wir wenden uns hauptsächlich an Vielleser, die häufig Buchhandlungen frequentieren. Wir posten jeden Tag einen Text und führen jährlich Dutzende von Vorträgen und Veranstaltungen durch. Zu unserer Redaktion gehören die bekanntesten Literaturkritiker Griechenlands, wie etwa Vangelis Hatzivassiliou, Elisavet Kotzia, Kostas G. Papageorgiou, Katerina Shina, Marisa De Castro, das Mitglied der Athener Akademie Euripides Garantoudis und viele andere. Wir erreichen sehr viele Lehrende und Studierende an den pädagogischen Hochschulen und auch viele Menschen, die sich mit Kinderliteratur beschäftigen. Die Bücher, die mit den Literaturpreisen der Zeitschrift ausgezeichnet werden, steigern ihre Auflage, kommen in die Auslagen der Buchhandlungen und werden in den einschlägigen Literaturkreisen ausgiebig diskutiert.

Aus dem Griechischen übersetzt von Athanassios Tsingas

H

E

SICH ÜBERSETZEN VON SIMONE KORNAPPEL

D

simone kornaPPel ΜέτΑΦρΑζΟντΑς ΜΑς

TRANSLATING ONESELF

BY SIMONE KORNAPPEL

Übersetzen lässt sich zwischen Sprachen, aber auch zwischen Medien und Formaten, vom Analogen ins Digitale, von der Statik in die Dynamik. Text in Übersetzung, speziell übersetzte Lyrik nun, taucht in meiner Wahrnehmung in Magazinen oder Anthologien entweder zweisprachig gesetzt auf oder lediglich in einem Übertrag, der die jeweilige Hauptsprache des Literaturmagazins oder der Anthologie widerspiegelt. Gesehen werden so Ergebnisse eines Transferprozesses, nicht aber viele Entscheidungen und Erwägungen, die innerhalb dieses Prozesses stattgefunden haben und ggfs. zwischen Autor/Autorin und Übersetzer/ Übersetzerin besprochen oder diskutiert wurden. Vieles bleibt unlesbar für Leserinnen und Leser: Warum und wie fiel die Entscheidung, dieses eine Wort, eben jene Formulierung zu nutzen?

Welche Besonderheiten der übersetzen Sprache, des übersetzen Gedichtes bedingen Limitationen in der Übersetzung? Warum kann ich nicht, was der Originaltext kann? Was hat Autor/Autorin und Übersetzer/Übersetzerin innerhalb ihrer jeweiligen Arbeit besonders beschäftigt, worauf lag der Fokus? Für den Print muss ich früh entscheiden, was ich abbilden kann und mag, lege fest.

Aus all den Daten, die mir zur Verfügung stehen, mir gegeben sind, wähle ich aus und entscheide mich bei übersetzten Texten in aller Regel für das Ergebnis des Transferprozesses, den fertigen Text in zwei Sprachen, ergänzt durch die Viten der Beteiligten.

Und auch in digitalen oder sagen wir digitalisierten Magazinen beschränkt sich die Abbildung zumeist auf das Ergebnis des Transferprozesses, ggfs. aber addieren beiderlei Formate bereits digitale Erweiterungen, Audio oder Videodateien z. b., die häufig und noch via QR-Code hinterlegt sind. Das enhanced eBook der Berliner Lesebühne Kabeljau und Dorsch ging hier, gelöst nun von Übersetzungen der einen Sprache in eine andere, einen Schritt weiter und ließ 2016 Video, Audio und Textpräsentation in einer einzigen, groß angelegten digitalen Datei zusammenkommen; das epub3-Format inkludierte die Medien schlicht, übersetzte

Mεταφράζουμε από τη μια γλώσσα στην άλλη, αλλά και από το ένα μέσο ή μορφότυπο στο άλλο, από το αναλογικό στο ψηφιακό, από το στατικό στο δυναμικό. Μεταφρασμένα κείμενα, ειδικά ποίηση από μετάφραση, συναντάμε, απ’ όσο βλέπω, σε περιοδικά ή ανθολογίες, είτε σε δίγλωσση μορφή είτε σε απόδοση που αντανακλά την κυρίαρχη γλώσσα του εκάστοτε λογοτεχνικού περιοδικού ή της ανθολογίας. Καθίστανται έτσι ορατά τα αποτελέσματα μιας διαδικασίας μεταγλώττισης, όχι όμως και οι επιμέρους αποφάσεις και επιλογές που έλαβαν χώρα κατά τη διαδικασία και συζητήθηκαν ενδεχομένως διεξοδικά μεταξύ συγγραφέων και μεταφραστών. Πολλά είναι αυτά που οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες δεν θα αναγνώσουν ποτέ: Πώς και γιατί πάρθηκε η απόφαση να χρησιμοποιηθεί η συγκεκριμένη λέξη ή διατύπωση αντί για μια άλλη; Ποιες ιδιομορφίες της γλώσσας που μεταφράζω ή του ποιήματος που μεταφράζω επιβάλλουν περιορισμούς στην όλη διαδικασία; Γιατί δεν μπορώ να επιτύχω αυτό που επιτυγχάνει το πρωτότυπο; Τι ήταν αυτό που απασχόλησε κυρίως τον ποιητή/την ποιήτρια και το μεταφραστή/ τη μεταφράστρια κατά την εργασία τους, πού εστίασαν; Για την έντυπη έκδοση πρέπει από πριν να αποφασίσω τι θέλω και τι μπορώ να δείξω, είναι κάτι που καθορίζω εγώ. Κατά κανόνα, όταν πρόκειται για κείμενα από μετάφραση, και αφού σταχυολογήσω το υλικό που έχω στη διάθεσή μου, επιλέγω τελικά να παρουσιάσω το αποτέλεσμα αυτής της μεταγλώττισης, το έτοιμο δηλαδή κείμενο σε δυο γλώσσες, συνοδευόμενο από τα βιογραφικά των συμμετεχόντων. Ομοίως, και στα ηλεκτρονικά ή ας πούμε στα ψηφιοποιημένα περιοδικά η παρουσίαση περιορίζεται στο αποτέλεσμα, ενίοτε όμως με επιπρόσθετες ψηφιακές προεκτάσεις, όπως αρχεία ήχου και βίντεο, συχνά μάλιστα τροποποιημένα ώστε να είναι προσβάσιμα μέσω κωδικών QR. Το enhanced eBook (βιντεοβιβλίο/επαυξημένο ηλεκτρονικό βιβλίο) της βερολινέζικης αναγνωστικής πλατφόρμας Kabeljau und Dorsch, χειραφετημένο από το σχήμα «μετάφραση από τη μια γλώσσα στην άλλη»

Translation can take place between two languages, but also between media and formats, from analogue to digital, from static to dynamic. When I think about the translation of texts, especially of poetry, I see it the way I’ve seen it in magazines or anthologies: either with the poem in each of the languages laid out next to one another or in a single rendering in the main language of the literary magazine or anthology. In both formats, the results of a transfer process are visible; however, the many decisions and considerations taken by the translator and, where applicable, the discussions and disagreements between translator and author during the translation process are not. A number of things remain unreadable to readers: Why and how was the decision made to use this word or that formulation? What peculiarities of the language being translated, the poem being translated, create limitations in translation? Why can I not do what the original does? What was it that especially preoccupied the author and translator in his/her respective work? What was the focus on?

For print publications, I must decide, specify, early on what I can and want to display. From all the data available, all the data given to me, I select and, in the case of translated texts, generally decide on the result of the transfer process: the finalized text in two languages supplemented by the author’s and translator’s CV. In digital – or shall we say digitized – magazines, the display is likewise usually limited to the result of the transfer process, though in some cases both formats are already capable of adding digital enhancements, such as audio or video files that are frequently still stored in a QR code. Now freed from translations from one language into another, the Berlin-based reading series organizers Kabeljau und Dorsch took the enhanced eBook a step further, merging video, audio and text presentation in one large digital file; the epub3 format incorporated the media in a simple way and translated the entire thing into one format: an eBook.

In 2018, the French magazine QR Revue did something different.

112

112

D sie in toto in ein Format, ein ebook. Das französische Magazin QR Revue arrangierte 2018 dagegen einen analogen, kleinformatigen Leporello, zu dem eine eigene App existierte: heruntergeladen und aktiviert, ließ sie die Illustrationen über eine augmented reality-Erweiterung, die mit der Kamera des Endgerätes interagierte, so im Display des Tablets oder Mobiltelefons beweglich werden. Entsprechend in den Illustrationen selbst hinterlegte Bildmarker machten die Darstellung von visuellen Bild-überlagerungen in der Perspektive der Kamera möglich, zusätzlich wurden für jedes Bild hinterlegte soundpoetry- Beiträge eingespielt.

Was das Abbilden von Übersetzungs-prozessen Sprache x in Sprache y wiederum betrifft, hat sich 2018 das Berliner Magazin randnummer dazu entschlossen, für seine Ausgabe Unlesbarkeit analog und über farbige Folien die Kommentierungen zwischen Autorin und Übersetzer sichtbar zumachen. Zudem sollten in einem anderen Übersetzungspart die jeweiligen Entscheidungsfindungs-prozesse der Übersetzerin sichtbar gemacht werden, sprich offengelegt werden, wie sich bestimmte Textstellen in Arbeitsschritten der Übersetzung entwickelt und modifiziert haben und wo die Schwierigkeit der Übersetzung an dieser oder eben jener Stelle bestand. Dass diese Unlesbarkeit letztlich in einem Printformat mittels farbiger Folien sichtbar gemacht wurde, ist ein Behelf, vielleicht ein haptisch schöner, der jedoch aus Zeitgründen, auch aus finanziellen Gründen so zustande kam.

QR-Code-Erweiterungen gab es ebenso, schlicht auch, weil diese Form des Codes, der digitalen Erweiterung gut akzeptiert ist.

Andere Codes, die ein Einbinden digital hinterlegter Elemente ebenso hätten ermöglichen können, wieder über herunterzuladende Apps oder auch allein über Code und Gerätekamera, sind dagegen deutlich unbekannter und hätten damit auch mehr Schwelle gestellt. Die ursprüngliche Idee, die sich aller Hoffnung und Förderung nach in den nächsten Jahren umsetzen lassen wird, jedoch war hier, die Ausgabe digital über augmented reality zu erweitern. Eine eigene AR-App zu konstruieren und dergestalt z.b. die Kommentieren zwischen Autorin und Übersetzer, ihren Austausch an spezifischen Textstellen, per Bildüberlagerung zu addieren. Zusätzliche Überlegung war, die letztlich übersetzen

113

H

E

προχώρησε το 2016 ένα βήμα παραπέρα και συνδύασε βίντεο, ήχο και παρουσίαση κειμένου σε ένα μεγάλο ενιαίο ψηφιακό αρχείο· τα πολυμεσικά αντικείμενα ενσωματώθηκαν στο μορφότυπο epub3 και μετατράπηκαν στο σύνολό τους σε ένα μορφότυπο, ένα ηλεκτρονικό βιβλίο (ebook). Στον αντίποδά του το γαλλικό περιοδικό QR Revue δημιούργησε το 2018 ένα μικρού σχήματος έντυπο εικονογραφημένο πολύπτυχο (λεπορέλο) που συνοδευόταν από μια δική του εφαρμογή: Κατεβάζοντας και ενεργοποιώντας την εφαρμογή, μπορούσες μέσω μιας προέκτασης επαυξημένης πραγματικότητας που αλληλεπιδρούσε με την κάμερα της τερματικής συσκευής, να δεις στην οθόνη του τάμπλετ ή του κινητού σου τις εικόνες να κινούνται. Ειδικά τοποθετημένοι δείκτες εικόνων καθιστούσαν δυνατή την οπτική αλληλοεπικάλυψη εικόνων από τη θέση της κάμερας, ενώ συγχρόνως κάθε εικόνα ήταν συνδεδεμένη με ένα αρχείο soundpoetry. Σε ό,τι αφορά τώρα την απεικόνιση μεταφραστικών διαδικασιών από μια γλώσσα Α σε μια γλώσσα Β, το βερολινέζικο περιοδικό randnummer επέλεξε στο τεύχος Unlesbarkeit (Το μη αναγνώσιμο) να αναδείξει τα σχόλια μεταξύ συγγραφέων και μεταφραστών μέσω έγχρωμων διαφανειών, με τρόπο δηλαδή αναλογικό. Επιπλέον, σ’ ένα άλλο σχετικό με τη μετάφραση «κεφάλαιο» εμφανίζονταν οι επί μέρους διαδικασίες λήψης αποφάσεων, δηλαδή μπορούσε να δει κανείς ανοιχτά πώς ορισμένα αποσπάσματα κειμένων εξελίχτηκαν και διαμορφώθηκαν βαθμιαία κατά την πορεία της μεταφραστικής εργασίας και ποιες μεταφραστικές δυσκολίες προέκυψαν στο ένα ή το άλλο σημείο. Το γεγονός βέβαια ότι τελικά το «μη αναγνώσιμο» κατέστη ορατό σε έντυπη μορφή με τις έγχρωμες διαφάνειες, ήταν μια λύση ανάγκης, απτικά ενδεχομένως καλαίσθητη, στην οποία ωστόσο κατέληξαν προφανώς για λόγους εξοικονόμησης χρόνου και χρημάτων. Το εγχείρημα περιλάμβανε και προεκτάσεις με κωδικούς QR, καθώς η συγκεκριμένη μορφή ψηφιακής επέκτασης είναι ευρέως διαδεδομένη. Αντιθέτως, πολλοί χρήστες δεν είναι εξοικειωμένοι με άλλους κωδικούς, εξίσου ικανούς να ενσωματώσουν ψηφιοποιημένα στοιχεία μέσω εφαρμογών ή άλλων κωδικών ή συσκευής με κάμερα, κι αυτό μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά. Η αρχική ωστόσο ιδέα, που σύμφωνα με όλες τις προσδοκίες θα υλοποιηθεί μέσα στα επόμενα χρόνια,

They put together an analogue, small-format leporello book that paired with an app: once downloaded and activated, the illustrations in the book could move on the display of the tablet or mobile phone by way of an augmented reality enhancement that interacted with the end device’s camera. The image markers stored in the illustrations themselves allowed visual image overlays to be displayed from the camera’s perspective and, in addition, sound poetry pieces were played in for each image. As regards showing translation processes from language X into language Y, Berlin-based literary magazine randnummer decided to visualize the back-and-forth between the author and the translator using colored slides in its edition entitled Unlesbarkeit (EN: “unreadability”) in 2018. Furthermore, in a different translation part, where the translator’s particular decision-making processes are made visible, i.e., revealed, the reader can walk through the development and modification of certain passages in the translation process step-by-step and see the places where the translator had difficulties. That this unreadability was ultimately visualized with colored slides in a print format was a makeshift solution, albeit one that feels nicer to the touch. Because actually, we chose to print it for lack of time and money. And there were already QR-code extensions, pretty simple ones too, because this type of code, digital extension is commonly used.

Other codes that could have also made it possible to integrate digitally stored elements – here also with downloadable apps or even just with code and the device’s camera – are by contrast much less known and thus created another hurdle. Our original idea, which we are still working towards and hope can be realized in the next couple of years, was to digitally enhance the edition via augmented reality; to build our own AR app that would allow us, for example, to add the author-translator exchange about specific passages via image overlay. Another consideration was to reproduce the printed texts exclusively in their original language. In the case of the edition of randnummer in Korean and Kurmancî (one of the Kurdish languages), the idea was that the German translation only be visible digitally as an image overlay: either as text that could be placed over, between or next to

113

D Texte im Print nur in ihrer Original-sprache abzudrucken, im Falle der randnummer-Ausgabe in Kurmanci, einer der kurdischen Sprachen, und in Koreanisch, und die deutschsprachige Übersetzung lediglich digitale, als Bildüberlagerung dazuzuschalten. Dies entweder als Text, der sich gleich im Gesamten über, zwischen oder neben den Printtext legt oder in einer mehr lupenartigen Funktion, die immer genau jene Textteile „übersetzt“ anzeigt, die das Display fasst, im Fokus sind. Hintergrund war hier der Gedanke, dass die Übersetzung nicht wenige Entscheidungen trifft, treffen muss und somit, gerade bei Lyrik, einen übersetzerspezifischen Fokus auf den Originaltext legt. Auch Videos innerhalb des Heftes, Poesie in Gebärdensprache oder Textperformances, die Tanz inkludieren, wären so bereits auf dem Papier, indirekt über die augmentierte Realität, in Bewegung gekommen. Fußnoten und erklärende Anmerkungen, die unter den Texten stehen, hätten, nein, könnten so in spe bei Bedarf eingeblendet, digital addiert werden. Anteilig übersetzt ins Digitale. Von existierenden oder angedachten Erweiterungen nun noch einen Schritt weiter, sind mir zwei Projekte aus den letzten Jahren besonders in Erinnerung geblieben: die Schreibschule Frankfurt, die auf der eintägigen Internationalen Konferenz Was ist Gegenwart die dortigen Beiträge unmittelbar in ein ebook überführt hat oder das Projekt cloud poesie, einer Workshop-Performance, die Autorinnen und Autoren die Möglichkeit digitalen Schreibens und Publizierens bot, so Wege kollektiven Dichtens ausgetestet hat. Unter Mitarbeit des Publikums wurden Gedichte weitergeschrieben, geremixt und gemeinsam performt. Eine Initialversion des ebooks wurde dabei am Abend der Veranstaltung konstruiert. Ein unmittelbares Übersetzen von Performance selbst. Was aber kann in einer Performance ins Digitale übersetzt werden? Innerhalb des Projektes QRfeldein wurden reale, analoge Orte mit digitalen verknüpft, quer auf dem Tempelhofer Feld QR-Codes verstreut, die, den selben Code gescannt, immerzu unterschiedliche Bezugspunkte, Hintergrund- und Nebeninformationen zu Gedichten addierten und auf den Displays der Endgeräte preisgaben: Videos, Audios, verbundene oder anzitierte Texte, von denen jeder Anwesender, jede Anwesende unterschiedliche zu sehen bekam,

114

H

E

ήταν κι εδώ η ψηφιακή διεύρυνση της έκδοσης μέσω augmented reality: δημιουργία μιας ειδικής AR-εφαρμογής και προσθήκη μέσω επικαλύψεων εικόνας π.χ. των σχολίων μεταξύ συγγραφέων και μεταφραστών, της μεταξύ τους ανταλλαγής δηλαδή αναφορικά με κάποια σημεία του κειμένου. Μια επιπλέον σκέψη ήταν και τούτη, τα μεταφρασμένα κείμενα να εμφανίζονται μόνο στο πρωτότυπο, στην προκειμένη περίπτωση της έκδοσης του randnummer στα Kurmanci, μια κουρδική γλώσσα, και στα κορεατικά, ενώ η γερμανική μετάφραση να εμφανίζεται μόνο ψηφιακά μέσω εικόνων επικάλυψης. Κι αυτό είτε με τη μορφή πρόσθετου κειμένου που εμφανίζεται πάνω, δίπλα ή ανάμεσα στο έντυπο κείμενο είτε μέσω μιας λειτουργίας εστίασης, η οποία εστιάζει μόνο στο τμήμα του κειμένου που φαίνεται στην οθόνη και το οποίο εμφανίζεται «μεταφρασμένο». Το σκεπτικό ήταν εδώ ότι κατά τη μεταφραστική διαδικασία λαμβάνονται ουκ ολίγες αποφάσεις και επομένως, ειδικά στην ποίηση, έχει ενδιαφέρον να γίνει ορατή η ιδιαίτερη ματιά του μεταφραστή πάνω στο πρωτότυπο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, βίντεο, ποίηση στη νοηματική γλώσσα ή περφόρμανς που συμπεριλαμβάνουν χορό θα μπορούσαν απευθείας να τεθούν σε κίνηση μέσω της επαυξημένης πραγματικότητας. Υποσημειώσεις και επεξηγηματικά σχόλια στο κάτω μέρος του κειμένου, θα μπορούν μελλοντικά να ανοίγουν κατ’ επιλογήν και να εμφανίζονται ως ψηφιακές προσθήκες. Κατά μία έννοια μεταφρασμένα στην ψηφιακή γλώσσα. Πηγαίνοντας τώρα ένα βήμα πέρα από τις ήδη υπάρχουσες ή τις προσδοκώμενες προεκτάσεις, θα αναφέρω δύο πρότζεκτ των τελευταίων χρόνων που εντυπώθηκαν στη μνήμη μου: η Schreibschule Frankfurt, που σε μία διεθνή ημερίδα με θέμα Τι είναι παρόν; πέρασε επί τόπου όλες τις εισηγήσεις σε ebook ή το πρόγραμμα cloud poesie, ένα επιτελεστικό εργαστήρι, που, παρέχοντας σε ποιητές και ποιήτριες τη δυνατότητα ψηφιακής γραφής και έκδοσης, διερεύνησε τις δυνατότητες συλλογικής συγγραφής. Με τη συνέργεια του κοινού συνεχίστηκε η συγγραφή των ποιημάτων, έγιναν ρεμίξ και από κοινού επιτελεστικές παρουσιάσεις. Το βράδυ της εκδήλωσης δημιουργήθηκε μια πρώτη εκδοχή του ebook, εν είδει μιας απευθείας μετάφρασης της ίδιας της περφόρμανς. Πώς μεταφράζεται όμως ψηφιακά μια περφόρμανς; Στα πλαίσια του προγράμματος QRfeldein,

the printed text or using a zoom-like function that would always show precisely the text passages being captured by the display (i.e., being focused on) in their translated form. The rationale behind this was that the translator makes, must make, a great many decisions and thus, especially when it comes to poetry, a translator-specific focus is placed on the original text. Indirectly via augmented reality, videos within the magazine, poetry in sign language or text performances with dance would have come to life right on the paper. Footnotes and explanatory annotations beneath the texts would have, no, could have been superimposed, added digitally where necessary. Translated proportionately into the digital. Moving a step beyond existing or imagined enhancements, there are two projects in particular from the past few years that stick out in my mind: first, when Schreibschule Frankfurt immediately transferred the talks given at the one-day international conference Was ist Gegenwart? (EN: “What is the present?”) into eBook format; second, the cloud poesie project, a workshop performance that gave authors the possibility to write and publish digitally, and tested out methods of collective poetry writing. In collaboration with the audience, poems continued to be written, mixed and performed together. An immediate translation of performance itself. But what elements, what part of a performance can be translated into digital format? For the QRfeldein project, which linked actual, analogue places with digital ones, QR codes were scattered across Tempelhofer Feld, a former airport in Berlin which is now a vast public park. Each time the same code was scanned, it generated different reference points as well as background and other information about the poems on the displays of the end devices: videos, audio files and associated or cited texts, which were displayed differently to everyone present, opened a hypertext that could be discussed with the guests during the group walk through the park and that was in turn expanded upon with comments from the group. How is one thing connected to another, why and how was this or that used, and how is and where is this passage translated in text, and where can it be found? Which “I” is speaking? In order to shift the gears back to the translation process from one language to

114

D eröffneten einen Hypertext, der während des gemeinschaftlichen Ganges über das Feld mit den anwesenden Gästen diskutiert werden konnte und der wiederum durch Anmerkungen aus der Gruppe erweitert wurde. Wie hängt was in zusammen, warum und wie hat dieses oder jenes Verwendung gefunden, wie ist und wo ist diese Stelle in Text übersetzt, wo zu finden'? Welches Ich spricht? Um das Rad hier wieder zum Übersetzungsprozess Sprache in Sprache zurückzuschlagen und einen Performanceaspekt zu addieren, können sie sich abschließend vielleicht etwas vorstellen: Sie sehen eine Bühne und zwei oder vier oder x wenig ausgeleuchtete Personen. Nur auf die Gesichter fällt Licht, dann wird das Gesicht der gleichen Autorin projiziert, überblendet.

Gelesen werden Texte eben dieser Autorin, angefertigt von unterschiedlichen Übersetzern/Übersetzerinnen. Das überlagerte Gesicht des/der Lesenden bewegt sich mit, die Mimik des Sprechens und des Gesprochenen wird überlagert, die anderen Gesichter stehen still. Spricht der Übersetzer/die Übersetzerin keinen Text, sondern schlicht über ihre Arbeit, entfällt die Projektion.

Real time face tracking and projection mapping als Performance, um den Charakter des Übersetztseins, den Charakter verschiedener Stimmen einer Person zu unterstreichen. Und mit dem Bild mag ich gehen.

H

E

πραγματικοί, αναλογικοί τόποι συνδέθηκαν με ψηφιακούς μέσω κωδικών QR, διάσπαρτων στο πάρκο του Τέμπελχοφ. Σκανάροντας έναν κωδικό, προστίθενταν στα ποιήματα ολοένα και νέα σημεία αναφοράς, πραγματολογικά στοιχεία και δευτερεύουσες πληροφορίες που εμφανίζονταν στις οθόνες των τερματικών συσκευών: αρχεία βίντεο και ήχου, κείμενα ή παραπομπές σε κείμενα, διαφορετικά για κάθε παραλήπτρια ή παραλήπτη, συνέθεταν ένα υπερκείμενο που κατά τη διάρκεια του κοινού περιπάτου μέσα στο πάρκο μπορούσε να γίνει αφενός αντικείμενο συζήτησης με τους επισκέπτες και αφετέρου να εμπλουτιστεί με τη σειρά του από τις σημειώσεις και τα σχόλια της ομάδας. Τι συνδέεται με τι και πώς, γιατί και πώς χρησιμοποιήθηκε το τάδε στοιχείο, πού βρίσκεται το τάδε τμήμα του κειμένου μεταφρασμένο και με ποια μορφή; Ποιο ποιητικό εγώ έχει το λόγο; Επιστρέφοντας στο σημείο αυτό στη μεταφραστική διαδικασία από μια γλώσσα σε μια άλλη γλώσσα και για να κλείσω με την προσθήκη ενός στοιχείου περφόρμανς, θα σας καλούσα να φέρετε στο μυαλό σας την εξής εικόνα: Έχετε μπροστά σας μια σκηνή θεάτρου με δύο ή τέσσερα ή περισσότερα άτομα, όλα υποφωτισμένα. Το φως πέφτει μόνο στα πρόσωπά τους, όπου αμέσως μετά προβάλλεται το πρόσωπο μιας συγκεκριμένης ποιήτριας, επικαλύπτοντάς τα. Διαβάζονται κείμενα αυτής της ποιήτριας, μεταφρασμένα από διάφορους μεταφραστές ή μεταφράστριες. Το επικαλυμμένο πρόσωπο αυτού που διαβάζει αρχίζει να κινείται παράλληλα, οι μορφασμοί από την εκφώνηση και το λόγο επικαλύπτονται, τα άλλα πρόσωπα παραμένουν ακίνητα. Όταν η μεταφράστρια ή ο μεταφραστής δεν εκφωνεί κείμενο παρά μιλάει για τη δουλειά του, η προβολή σταματά. Ανίχνευση προσώπου σε πραγματικό χρόνο (Real time face tracking) και χαρτογράφηση προβολής (projection mapping) σε επιτελεστική μορφή, προκειμένου να φωτιστεί το συστατικό στοιχείο της μετάφρασης, οι διαφορετικές φωνές ενός προσώπου. Και μ’ αυτή την εικόνα κλείνω.

another while adding elements of performance to it, I ask you to please picture the following: You are looking at a stage and there you see two or four or any number of dimly lit people. Only their faces are illuminated. Then the face of the author in question is projected, cross-faded. The texts of this author, as rendered by different translators, are read aloud. The superimposed face of the reader moves with it, the mimicry of speech and what is spoken are superimposed; the other faces are motionless. If the translator is not reciting any text but simply speaking about his or her work, there is no projection. Real-time face tracking and projection mapping are part of a performance that emphasizes the character of being translated, the character of a single person having different voices. And it is with this image that I wish to end.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

Μετάφραση από τα γερμανικά: Έλενα παλλάντζα

115

115

H

E

DIGITALE LITERATUR. SCHREIBPRAXEN UND PRÄSENTATIONSFORMEN VON LILY MICHAELIDES

D

lily micHaeliDes ψΗΦιΑκΗς ΜΟρΦΗς λΟΓΟτέχνιΑ πρΑκτικές ΓρΑΦΗς κΑι ΜΟρΦές πΑρΟυςιΑςΗς

DIGITAL LITERATURE. WRITING PRACTICES AND FORMS OF PRESENTATION

BY LILY MICHAELIDES

Ich lade Sie ein, zu einer literarischen Reise in die virtuelle Realität, die uns dazu verhelfen wird, über verschiedene zeitliche Stationen zum Hier und Heute zu gelangen und anschließend einen Ausblick in die Zukunft zu wagen.

Σας προσκαλώ σ’ ένα λογοτεχνικό οδοιπορικό εικονικής πραγματικότητας, που θα μας βοηθήσει, μέσα από σταθμούς σε χρονικές περιόδους, να φτάσουμε στο σήμερα και να δούμε το μέλλον…

Come with me on a literary travelogue into virtual reality, as the milestones of the past bring us closer to the present and herald the future.

Ort: Zypern, eine Insel im östlichsten Teil des Mittelmeers, Kreuzungspunkt zwischen östlichen und westlichen Kulturen. Zeit: fließend.

Τόπος: η Κύπρος, ένα νησί σταυροδρόμι πολιτισμών ανατολής και δύσης, στο ανατολικότερο μέρος της μεσογείου. Χρόνος: ρευστός.

The location is Cyprus, an island where the East meets the West, off the easternmost coast of the Mediterranean. The time is indefinite.

Σταματώ τον χρόνο στον 19° αιώνα όπου το νησί βρίσκεται υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο νησί εκτός από τους κατακτητές Οθωμανούς ζουν, στο μεγαλύτερο ποσοστό, ελληνοκύπριοι καθώς και τουρκοκύπριοι, αρμένιοι, Λατίνοι και άλλες εθνικές μειονότητες.

H τέχνη του λόγου έχει πανάρχαιες ρίζες και αποτέλεσε βασικό παράγοντα της εθνικής του αυτογνωσίας.

Let’s stop time in the 19th century, while the island is under Ottoman rule. Apart from the Ottomans, the population consists, for the most part, of Greek Cypriots, as well as Turkish Cypriots, Armenians, Latin Europeans, and other national minorities. The art of speech is deeply rooted in antiquity, and has functioned as a critical element of national awareness.

Οι απαρχές της νεότερης κυπριακής ποίησης, όπως άλλωστε και της υπόλοιπης λογοτεχνίας, τοποθετούνται συμβατικά στο 1878, χρονιά κατά την οποία το νησί πέρασε στην επικυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας. Η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε και από την εισαγωγή στο νησί του πρώτου τυπογραφείου. Η σταδιακή ανάπτυξη της τυπογραφίας με την έκδοση εφημερίδων, αλλά και λογοτεχνικών περιοδικών είχε ευεργετική επίδραση στην ανάπτυξη της λογοτεχνίας.

Typically, the period of Modern Cypriot poetry, and of Modern Cypriot literature in general, starts in 1878, when Cyprus fell under British rule. That year was also significant as it saw the installation of the first printing press on the island. As printing developed and newspapers and periodicals appeared, literature started to

Ich halte die Zeit im 19. Jahrhundert an, als die Insel noch unter der Herrschaft des Osmanischen Reiches steht. Neben den osmanischen Eroberern leben auf der Insel vor allem griechische und türkische Zyprer, Armenier, Latiner und andere ethnische Minderheiten. Die Literatur hat uralte Wurzeln und spielte bei der Entwicklung des nationalen Selbstverständnisses eine wichtige Rolle.

Die Anfänge der modernen zyprischen Lyrik sowie der Literatur insgesamt werden üblicherweise auf das Jahr 1878 datiert, als die Insel unter britische Oberhoheit kam. In demselben Jahr wurde außerdem die erste Druckerei auf der Insel gegründet. Die allmähliche Verbreitung des Druckwesens und die Herausgabe von Zeitungen und Literaturzeitschriften hatten einen positiven Einfluss auf die Entwicklung der Literatur.

Die erste Phase der zyprischen Literatur reicht von 1878 bis etwa 1920.

Die zweite Phase umfasst die Zeit von 1920 bis zum Kampf um die Unabhängigkeit von Großbritannien, der zwischen 1955-1959 stattfand. In dieser Zeit wurden die Fundamente der zyprischen Literatur gelegt, und es entstanden neue Ausdrucksformen, von denen viele bis heute fortbestehen.

In den folgenden Jahren entwickelt sich eine neue dynamische Generation von Lyrikern und Prosaautoren, die als Generation

116

Η πρώτη περίοδος της λογοτεχνίας εκτείνεται από το 1878 μέχρι περίπου το 1920. Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια από το 1920 μέχρι τον αγώνα για απελευθέρωση από τη Μεγάλη Βρετανία, δηλ. το 19551959. Κατά την περίοδο αυτή τέθηκαν τα θεμέλια της κυπριακής λογοτεχνίας και ανοίχτηκαν καινούργιοι δρόμοι έκφρασης, πολλοί από τους οποίους ακολουθούνται μέχρι σήμερα. Στα χρόνια που ακολουθούν εμφανίζεται μια νέα δυναμική γενιά ποιητών και πεζογράφων, η οποία χαρακτηρίζεται ως η γενιά της ανεξαρτησίας.

The first period of Modern Cypriot literature extends from 1878 to ca 1920.

The second period extends from 1920 to the campaign against the British Rule, i.e., 1955–1959. During those years, the foundation was laid for modern literature in Cyprus, and some of the new paths of expression created at the time are still trodden today.

In the years that followed, a fierce new generation of poets and novelists emerged, which is known as the Generation of Independence, while the Turkish Invasion in 1974 was to become the main source of inspiration for later generations of authors.

Of course, the partition of the island also introduced the dichotomy between Greek Cypriot and Turkish Cypriot literature,

116

D der Unabhängigkeit bezeichnet werden kann.

Die türkische Invasion im Jahr 1974 wurde zur grundlegenden Inspirationsquelle für die nachfolgenden Schriftsteller.

An dieser Stelle muss ich jedoch hinzufügen, dass die Teilung der Insel 1974 auch die Aufspaltung der zyprischen Literatur in ein griechisch-zyprisches und ein türkisch-zyprisches Lager nach sich zog. Die „Identitätskrise“ bildet das zentrale Thema im Werk dieser türkisch-zyprischen Literatengeneration.

Die türkischen Zyprer nehmen Unterschiede zwischen sich und den Türken wahr, die sich nach der Zweiteilung auf der Insel niederließen. Gleichzeitig werden ihnen die Gemeinsamkeiten mit den griechischen Zyprern umso stärker bewusst. Während Türken etwa morgens Tee trinken, trinken türkische Zyprer ihren Kaffee. „Durch die Invasion von 1974 haben wir die Hälfte unserer Kultur verloren“, geben türkisch-zyprische Autoren in Aufsätzen und Interviews freimütig zu. Aus diesem Grund bringen sie einen von ihren türkischen Kollegen unabhängigen, eigenen Schreibstil hervor.

Im Allgemeinen beschritt die Literatur Zyperns nach 1974 neue Wege des Ausdrucks und erwarb sich im Laufe der Zeit ihr eigenes Profil.

Aber wie ist es heute um die Literatur bestellt, und wie gehen zyprische Schriftsteller mit den „Neuen Medien“ und der Vorherrschaft der digitalen Technologie um? Zweifellos hat deren Entwicklung den Alltag der Autoren und die Art und Weise, wie sie die übrige Welt wahrnehmen, erheblich verändert.

So wollen wir nun einen kurzen, zusammenfassenden Blick auf den Bereich der digitalen Literatur werfen, uns die kreativen Möglichkeiten näher ansehen, die die „Neuen Medien“ der Literatur bieten, und zugleich untersuchen, wie diese heutzutage in der zyprischen Literaturszene genutzt werden.

Eine Methode zum besseren Verständnis der digitalen Literatur

117

H

E

Η Τουρκική εισβολή του 1974 αποτέλεσε το βασικό υπόστρωμα της έμπνευσης των συγγραφέων που ακολούθησαν.

hence the identity crisis experienced by this very generation of Turkish Cypriot authors. When other Turkish populations moved onto the island after the partition, Turkish Cypriots started to realise how different they were from the new settlers and, at the same time, how similar to their Greek Cypriot neighbours. For instance, Turks drink tea in the morning, while Turkish and Greek Cypriots prefer coffee.

Εδώ όμως πρέπει να σημειώσω πως η διαίρεση του νησιού το ‘74, σήμαινε και διαίρεση της κυπριακής λογοτεχνίας σε ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή. Η «κρίση ταυτότητας» είναι το κεντρικό ζήτημα αυτής της γενιάς των τουρκοκύπριων λογοτεχνών. Οι Τουρκοκύπριοι ανακαλύπτουν διαφορές με τους Τούρκους που εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά τη διχοτόμησή του. Όσο βλέπουν τις διαφορές μαζί τους, τόσο συνειδητοποιούν τις ομοιότητες με τους ελληνοκυπρίους. Για παράδειγμα, ενώ ο Τούρκος πίνει τσάι το πρωί, ο Τουρκοκύπριος πίνει καφέ. «Με την εισβολή το ‘74, χάσαμε το μισό του πολιτισμού μας» ομολογούν σε κείμενα και συνεντεύξεις τους τουρκοκύπριοι λογοτέχνες. Γι’ αυτό και αναπτύσσουν δικό τους στυλ, ανεξάρτητο από αυτό των Τούρκων ομότεχνών τους. Η λογοτεχνία της Κύπρου, γενικά, μετά το ‘74 προχώρησε προς καινούργιους δρόμους έκφρασης, διαμορφώνοντας με το πέρασμα των χρόνων τη δική της φυσιογνωμία. Τι γίνεται όμως σήμερα, και πως αντιμετωπίζει ο κύπριος λογοτέχνης τα «Νέα Μέσα» και την κυριαρχία της ψηφιακής τεχνολογίας; Σίγουρα η εξέλιξη αυτή έχει αλλάξει την καθημερινότητά του και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον υπόλοιπο κόσμο. Τώρα ας δούμε, επιγραμματικά, το χώρο της ηλεκτρονικής λογοτεχνίας και τις δημιουργικές δυνατότητες που προσφέρουν τα «Νέα Μέσα» στην τέχνη του λόγου και πώς χρησιμοποιούνται σήμερα στον κυπριακό λογοτεχνικό χώρο. Μία μέθοδος για να κατανοήσουμε το πεδίο της ηλεκτρονικής λογοτεχνίας είναι να προσεγγίσουμε τις μορφές με τις οποίες αυτή εμφανίζεται στα δεκαοκτώ περίπου χρόνια της ιστορίας της. Στην ιστοσελίδα (http://eliterature.org/about ) του Οργανισμού Ηλεκτρονικής Λογοτεχνίας κατονομάζονται τα εξής είδη ηλεκτρονικής λογοτεχνίας: 1. Υπερκειμενική λογοτεχνία, 2.

“After the Invasion in 1974, we feel like we have lost half our culture,” admit Turkish Cypriot authors in texts and interviews.

That’s why they had to develop their own style and take their distance from Turkish literature. After 1974, Cypriot literature moved on to explore new horizons of expression, shaping its own identity with time. Let’s have a look, though, at what this literature is like today, and at Cypriot authors’ attitudes towards new media in our time of digital dominance. Along the same lines, we will explore the basics of electronic literature, as well as the new creative potential unlocked by new media in the field, and the use Cypriot literature makes of them.

We can better understand electronic literature if we become acquainted with the forms it has taken on over its 18 years of existence. The Electronic Literature Organization website (http:// eliterature.org) lists the following categories and genres of electronic literature: 1. Hypertext literature; 2. Kinetic poetry; 3. Computer art installations incorporating literary elements; 4. Digital characters conversing like human characters; 5. Interactive fiction; 6. Narratives in email, mobile text or blog form; 7. Poems and narratives produced by text generators; 8. Collective texts; and 9. Online literary performance.

The Internet seems to be just the right space for reading short fiction and very short poetry, which places a new generation of such texts in the field of electronic literature.

The first hypertext novel afternoon, a story by Michael Joyce was published in 1990. Cypriot literature opened the portal into the new era of expansion and experimentation, cautiously at first, with relevant posts making their appearance at the beginning of

117

D besteht darin, auf die verschiedenen Erscheinungsformen einzugehen, die sie im Laufe ihrer ca. 18-jährigen Geschichte ausgebildet hat.

Auf der Website (der Organisation für elektronische Literatur http://eliterature.org/about)werden folgende Formen digitaler Literatur aufgeführt: 1. Hypertextliteratur, 2. kinetische Lyrik, 3.

Computer-Art-Installationen, die literarische Elemente enthalten, 4. digitale Charaktere, die Gespräche zwischen realen Personen simulieren, 5. Interaktives Erzählen, 6. Erzählungen in Form von E-Mails, SMS oder Blogs, 7. Gedichte und Erzählungen, die durch Textgeneratoren entstehen, 8. Texte, die kollektiv verfasst werden, und 9. Online-Literatur-Performances.

Die Tatsache, dass das Internet ein geradezu idealer Ort für die Lektüre kurzer Erzählungen und Gedichte zu sein scheint, erlaubte einer neuen Generation dieser Art von Texten, in das Feld der digitalen Literatur vorzudringen.

Der erste Hypertextroman, „Afternoon“ von Michael Joyce, erschien 1990.

Zur selben Zeit entstand in Zypern, zuerst noch zaghaft, ein Webportal für literarische Fortentwicklungen und Experimente.

Anfang des 21. Jahrhunderts erscheinen dort die ersten Einträge. Seitdem fanden zahlreiche, mitunter von dreidimensionalen Grafiken und Sound-Dateien begleitete Prosatexte und Gedichte Eingang in das Internet.

Ein wichtiges Forschungsinstrument stellt die Internetplattform der Zyprischen Nationalbibliothek dar, die sich seit 2012 an der digitalen europäischen Bibliothek Europeana beteiligt und auf moderne Technologien setzt. Im Bereich der Philologie findet man dort literarische Werke, Gedichte und Studien auf Griechisch, Englisch und Armenisch (http://cypruslibrary.moec.gov. cy/filologia.html). Andere digitale Bibliotheken wie die der Universität Zypern, der Fakultäten für Neugriechisch oder der kommunalen Bibliotheken bieten kostenlose Onlinedienste an, die ebenso frei und offen wie auch aus der Ferne zugänglich sind.

118

H

E

Κινητική ποίηση, 3. Εγκαταστάσεις computer art που εμπεριέχουν λογοτεχνικά στοιχεία, 4. ψηφιακοί χαρακτήρες που συζητούν προσομοιάζοντας ανθρώπινους χαρακτήρες 5. Διαδραστική μυθοπλασία, 6. Αφηγήματα υπό μορφή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, sms μηνυμάτων ή blogs, 7. Ποιήματα και αφηγήσεις που παράγονται από γεννήτριες κειμένου, 8. Κείμενα που έχουν συγγραφεί συλλογικά και 9. Διαδικτυακές λογοτεχνικές performance.

the 21st century. Since then, authors have been posting texts and poetry extensively, occasionally even enriched with 3D graphics and sound. The digital platform of Cyprus Library, compatible with Europeana since 2012, is an important research tool that makes the most of new technologies. The literature collection includes novels, poetry and essays in Greek, English and Armenian. Digital libraries operated by other organisations, including the University of Cyprus, the Department of Modern Greek, as well as municipal libraries, offer digital services and remote access free of charge.

Το γεγονός πως το διαδίκτυο μοιάζει να είναι προνομιακός χώρος για την ανάγνωση σύντομων αφηγήσεων και πολύ σύντομων ποιημάτων, τοποθετεί μια νέα γενιά αυτού του είδους των κειμένων στον χώρο της ηλεκτρονικής λογοτεχνίας. Το πρώτο υπερκειμενικό μυθιστόρημα, το «Afternoon, a story» του Michael Joyce δημοσιεύθηκε το 1990. Στο χωροχρόνο της Κύπρου άνοιξε, επιφυλακτικά στην αρχή, η «ηλεκτρονική πύλη» για λογοτεχνικές επεκτάσεις και πειραματισμούς. Αρχές του 21ου αιώνα εμφανίζονται οι πρώτες αναρτήσεις. Από τότε, κείμενα και ποίηση παρουσιάζονται εκτεταμένα στο διαδίκτυο που εμπλουτίζονται, κάποιες φορές, με τρισδιάστατα γραφικά και ήχο. Ένα σημαντικό εργαλείο έρευνας αποτελεί η ψηφιακή πλατφόρμα της Κυπριακής Βιβλιοθήκης που, σε συμβατότητα το 2012 με την Ευρωπαϊκή Βιβλιοθήκη Europeana, αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες. Στο φιλολογικό της τμήμα βρίσκουμε λογοτεχνικά βιβλία, ποιήματα και μελέτες στα ελληνικά, στα αγγλικά και στα αρμένικα (http://cypruslibrary.moec.gov.cy/filologia.html ). Άλλες ψηφιακές βιβλιοθήκες όπως του Πανεπιστημίου Κύπρου, των νεοελληνικών σπουδών, δημοτικές βιβλιοθήκες κλπ, παρέχουν δωρεάν ψηφιακές υπηρεσίες ανοικτής, και εξ’ αποστάσεως, πρόσβασης. Στο βόρειο, κατεχόμενο τμήμα του νησιού το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλίο, με τίτλο "Kibris'ta Sol" του Tufan Erhürman, που δημοσιεύθηκε το 2006, ήταν πολιτικό. Σήμερα, συναντούμε στο διαδίκτυο «κινητικά ποιήματα» κυπρίων καθώς και λογοτεχνικά κείμενα μικρής έκτασης όσο και

In the occupied part of Northern Cyprus, the first e-book, Kibris’ta Sol by Tufan Erhürman, published in 2006, was political.

Today, online Cypriot literature includes kinetic poems, as well as short or longer fiction published on a number of blogs, forums and e-zines (https://cyprusinfocus.org, https://www.euc.ac.cy/ en/university-publications/cadences).

Poems and texts also appear on Facebook and twitter – in general, social media sites seem to be popular because they allow communication between users via short, direct messages, with length limitations actually functioning as a trigger for quite a few online “authors”.

Individually or collectively, we have all started to become parts of this realm of digital literature, creating multimedia-enriched texts, bridging them with graphics and live performances (https://www.youtube.com/watch?v=Ea3Q-s4RwkE, https://www. youtube.com/watch?v=u1Pd92r7eV4&feature=youtu.be). Our efforts encouraged other poets and artists to create similar works and showcase them in international conferences.

Established literary institutions in Cyprus include the International Literature Festival ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον (Ancient Greek for “to the shores of Cyprus”) and the International Festival for Young Poets @ the First Step, hosted by the Ideogramma cultural organisation. Ideogramma has participated in several EU programmes, enabling Cypriot authors to meet significant literary personalities from around the world and take part in interacti-

118

H

E

Im besetzten Nordteil der Insel erschien im Jahr 2006 mit dem ausgeprägt politisch angehauchten „Kibris'ta Sol“ von Tufan Erhürmandas erste E-Book.

D

εκτενέστερα, δημοσιευμένα σε blogs, forums και ηλεκτρονικά περιοδικά (https://cyprusinfocus.org https://www.euc.ac.cy/en/ university-publications/cadences ).

ve literary events where, quite interestingly, speech interweaves with electronic graphics and other forms of artistic expression, such as visual art, dance, theatre, music etc.

Heute findet man im Internet von Zyprern verfasste „kinetische Gedichte“ sowie kurze oder auch längere literarische Texte, die auf Blogs, Foren und in Online-Zeitschriften veröffentlicht werden (https://cyprusinfocus.org https://www.euc.ac.cy/en/university-publications/cadences).

Ποιήματα και κείμενα συναντούμε επίσης στο facebook και στο twitter. Οι ιστότοποι αυτοί, κοινωνικής δικτύωσης, είναι πολύ δημοφιλείς γιατί ο χρήστης επικοινωνεί με άλλους χρήστες μέσω σύντομων μηνυμάτων. Ο περιορισμός αυτός λειτούργησε ως έναυσμα για πολλούς «λογοτέχνες» του διαδικτύου.

All this indicates that technology is an integral part in the lives of Cypriot authors of all ages. Thanks to the Internet and the increasing digitisation, it is now easy for artists to share content with a large readership, all the while building new communication channels.

Auch auf Facebook und Twitter kann man Gedichte und Prosatexte finden und lesen. Die sozialen Netzwerke sind besonders beliebt, weil die Nutzer der Websites sich direkt über Kurznachrichten miteinander austauschen können. Auf diesem Weg gelang vielen „Internetautoren“ der Durchbruch.

Σ’ αυτή την περίοδο, τόσο προσωπικά όσο και συλλογικά, μπήκαμε στο χώρο της ψηφιακής λογοτεχνίας δημιουργώντας κείμενα με πολυμέσα, ενώνοντας τα με γέφυρες γραφικών και ζωντανές περφόρμανς (https://www.youtube.com/watch?v=Ea3Q-s4RwkE

It is true that the exciting new potential or even the eventual shortcomings of new technologies can’t be accurately specified due to the ever-changing nature of the electronic world, and today’s indispensable tools may well become obsolete tomorrow. However, the fact remains that the world wide web has greatly facilitated learning, opinion exchange, expression, interaction and, most importantly, communication, with every new trend.

Mittlerweile gibt es im Bereich der digitalen Literatur multimediale Texte - sowohl von einzelnen Autoren als auch von Autorenkollektiven -, die mit grafischen Brücken und Live-Performances kombiniert werden (https://www.youtube.com/watch?v=Ea3Qs4RwkE https://www.youtube.com/watch?v=u1Pd92r7eV4&feature=you tu.be). Das animierte auch andere Dichter und Künstler, ihre Werke auf internationalen Treffen zu präsentieren.

In Zyperns Literaturszene haben sich das internationale Literaturfestival „ες γην εναλίαν Κύπρον“ („es jin enalían Kýpron“/ „aus einem anderen Zypern“) und das internationale Literaturfestival für junge Dichter „Στο Πρώτο Σκαλί“ („Sto Próto Skalí“/ „Auf der ersten Stufe“) der Kulturorganisation „Ideogramma“ etabliert.

Die Teilnahme von „Ideogramma“ an europäischen Programmen ermöglichte es zyprischen Schriftstellern, sich mit bedeutenden Autoren aus dem Ausland auszutauschen und an interaktiven literarischen Veranstaltungen teilzunehmen. Eine wichtige Entwicklung, die sich auf diesen Veranstaltungen zeigt, ist die enge Verknüpfung zwischen Sprache und digitalen Grafiken sowie anderen Kunstformen, wie z. B. Visual Art, Tanz, Theater oder Musik.

Die Technologie ist also Teil des Lebens zyprischer Autoren,

119

https://www.youtube.com/watch?v=u1Pd92r7eV4&feature=you tu.be ). Ήταν μια προσπάθεια που ώθησε και άλλους ποιητές και καλλιτέχνες, οι οποίοι δημιούργησαν και πρόβαλαν το έργο τους σε διεθνείς συναντήσεις. Στη λογοτεχνική σκηνή της Κύπρου καθιερώθηκαν το Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ, ες γην εναλίαν Κύπρον, και το Διεθνές Φεστιβάλ για νεαρούς ποιητές «Στο Πρώτο Σκαλί» από τον πολιτιστικό οργανισμό Ιδεόγραμμα. Η συμμετοχή του Ιδεογράμματος σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα, έδωσε επίσης τη δυνατότητα σε κύπριους λογοτέχνες να έρθουν σε επαφή με σημαντικούς λογοτέχνες του εξωτερικού και να συμμετέχουν σε λογοτεχνικές διαδραστικές εκδηλώσεις. Μια σημαντική εξέλιξη που παρουσιάζεται σ’ αυτές τις διοργανώσεις είναι η «εμπλοκή» του λόγου τόσο με ηλεκτρονικά γραφικά όσο και με άλλες μορφές τέχνης, όπως visual art, χορό, θέατρο, μουσική κ.α.

Translation from Greek to English: Alkiviadis Zalavras

Η τεχνολογία, λοιπόν, είναι μέρος της ζωής των κυπρίων λογοτεχνών, ακόμη και των μεγαλύτερων σε ηλικία. Διαδίχτυο και ψηφιοποίηση σημαίνει γρήγορο μέσο για μεταφορά και μοίρασμα με πολλούς αναγνώστες, κτίζοντας ταυτόχρονα γέφυρες επικοινωνίας. Όλες, όμως, αυτές οι νέες δυνατότητες, αλλά και κάποια μειονεκτήματα που επιβάλλει η ψηφιακή τεχνολογία, δεν μπορούν με ακρίβεια να καθοριστούν αφού, στις μέρες μας, ο χώρος της

119

D

H

selbst derjenigen der älteren Generation. Internet und Digitalisierung ermöglichen es, Texte schneller zu verbreiten und mit vielen Lesern zu teilen und so Brücken der Kommunikation zu schaffen.

ηλεκτρονικής τεχνολογίας είναι ταχύτατα μεταβαλλόμενος. Κάτι που σήμερα θεωρείται σημαντικό εργαλείο, ίσως αύριο να θεωρηθεί παρωχημένο.

Allerdings lassen sich diese neuen Möglichkeiten, aber auch eventuelle Nachteile der digitalen Literatur nur vage erfassen, da sich die Technologie in der heutigen Zeit permanent und rasant verändert. Etwas, das heute als wichtiges Werkzeug genutzt wird, ist daher morgen vielleicht schon wieder überholt.

Ένα, όμως, είναι γεγονός. Στη σημερινή εποχή, της ραγδαίας εξέλιξης, ο παγκόσμιος ιστός του κυβερνοχώρου έδωσε τη δυνατότητα μάθησης, ανταλλαγής απόψεων, έκφρασης και διαδραστικής επαφής, με όλες τις τάσεις των Ηλεκτρονικών Μέσων, και το πιο σημαντικό, έκανε εύκολη και άμεση την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο.

Eines ist jedoch sicher: In unserer Zeit, in der sich alles sehr schnell verändert, bietet uns das Internet über die verschiedenen elektronischen Medien die Möglichkeit, uns weiterzubilden, Meinungen auszutauschen, uns auszudrücken und digital miteinander zu kommunizieren, und noch wichtiger: Es vereinfacht und beschleunigt die Kommunikation zwischen Menschen weltweit.

Aus dem Griechischen übersetzt von Ina Berger

120

120

H

E

DIE FRAGILE SCHÖNHEIT DES DIGITALEN – DER LYRIK-CODE DES VERLAGHAUS BERLIN VON ANDREA SCHMIDT (Verlegerin im Verlagshaus Berlin)

D

«Η έυθρΑυςτΗ ΟΜΟρΦιΑ τΟυ ψΗΦιΑκΟυ κΟςΜΟυ» - Ο πΟιΗτικΟς κώδικΑς τών έκδΟςέών VerLaGSHauS BerLIn τησ αντρεα σμίντ (εκδότριας του Verlagshaus berlin)

“THE FRAGILE BEAUTY OF THE DIGITAL” – VERLAGSHAUS BERLIN’S POETRY CODE

BY ANDREA SCHMIDT (Publisher at Verlagshaus Berlin)

WIE ALLES BEGANN

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΛΑ

HOW IT ALL STARTED

2005 gründeten wir aus einer Schnapsidee heraus einen Verlag für Lyrik und Illustration. Seitdem wird das Verlagshaus Berlin geführt von Jo Frank, Dominik Ziller und mir. Ursprünglich wollten wir nur eine Zeitschrift machen. Wir brannten für Lyrik und hatten das Gefühl, dass gerade eine Revolution in der Buchbranche im Gange ist. Die Produktion von Büchern wurde durch neue Drucktechniken und Prozessabläufe finanziell viel günstiger, so dass auch kleine Auflagen von Publikationen in hochwertigen Druckverfahren und ausgewählten Papieren für kleinere Verlage erschwinglich wurden. In dieser Zeit gründeten sich viele Independent-Verlage, die diverse Nischen in der Literatur besetzten, neue Literaturen hörbar machten, und somit maßgeblich zur literarischen Vielfalt beitrugen.

Το 2005 ιδρύσαμε, από μια τρελή ιδέα, έναν εκδοτικό οίκο με αντικείμενο την ποίηση και την εικονογράφηση. Έκτοτε οι εκδόσεις Verlagshaus Berlin λειτουργούν υπό τη διεύθυνση του Τζο Φρανκ, του Ντόμινικ Τσίλερ και εμού. Αρχικά, πρόθεσή μας ήταν να εκδώσουμε ένα περιοδικό. Λατρεύαμε την ποίηση και είχαμε την αίσθηση ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε στον χώρο του βιβλίου μια επανάσταση εν εξελίξει. Η παραγωγή βιβλίων είχε καταστεί πολύ πιο προσιτή οικονομικά χάρις σε νέες τεχνικές εκτύπωσης και ευρύτερες τυπογραφικές διαδικασίες, ώστε ακόμα και μικρότεροι εκδοτικοί να μπορούν να τυπώσουν τις εκδόσεις τους σε μικρά τιράζ, με τυπογραφία άριστης ποιότητας και σε διαλεγμένο χαρτί. Την εποχή εκείνη ιδρύθηκαν πολλοί ανεξάρτητοι εκδοτικοί οίκοι που κάλυπταν διάφορους τομείς της λογοτεχνίας, παρουσίασαν νέες εθνικές λογοτεχνίες και συνέβαλαν τα μέγιστα στη λογοτεχνική ποικιλία.

What started out as a hare-brained idea resulted in us starting our own publishing house for poetry and illustration in 2005. And Jo Frank, Dominik Ziller and I have been running Verlagshaus Berlin ever since. Originally we only wanted to do a magazine. We burned for poetry and felt the book industry was undergoing a revolution. Thanks to new printing and processing techniques, producing books became significantly less expensive. So much so that even small publishing houses could afford to print small runs of publications that used high-quality printing processes and select papers. During this period many independent publishing houses established themselves: they found their various literary niches, made it possible to hear new voices, and thus greatly helped foster literary diversity.

Zunächst als Zeitschriftenverlag gedacht, entwickelten wir uns mehr und mehr zu einem Buchverlag für Lyrik und Illustration.

Mittlerweile haben wir fünf Edition entwickelt, die von deutschsprachiger Gegenwartslyrik, über internationale Stimmen, bis hin zu verschollenen Manuskripten und Essays ein breites Spektrum abdecken.

Wir veröffentlichen Autor_innen, die mit ihrem Schreiben Positionen zum Ausdruck bringen und neben den Texten steht immer die Illustration als gleichberechtigte Ausdrucksform. Aus Gedichten und Bildern spricht der Mut, Themen zu formulieren und Debatten anzustoßen. Anspruchsvoller Typografie, die Verwendung ausgewählter Papiere und langlebige Fadenheftungen machen unsere Publikationen zu kostbaren Gesamtkompositionen.

POETISIERT EUCH. Unsere Spezialität sind Gedichte, jene »Universen auf kleins-

121

Από εκδότες λογοτεχνικού περιοδικού, όπως είχαμε φανταστεί αρχικά, αρχίσαμε να εξελισσόμαστε όλο και περισσότερο σε εκδοτικό οίκο ποίησης και εικονογράφησης. Έτσι, έχουμε πλέον αναπτύξει πέντε σειρές εκδόσεων, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα σύγχρονης γερμανόφωνης ποίησης, διεθνών φωνών, έως και άγνωστα χειρόγραφα και δοκίμια. Εκδίδουμε συγγραφείς οι οποίοι/-ες εκφράζουν με τη γραφή τους διάφορες θέσεις, ενώ τα κείμενα συνοδεύει η εικονογράφηση ως ισότιμη μορφή έκφρασης. Από τα ποιήματα και τις εικόνες φανερώνεται το σθένος της διατύπωσης θεμάτων και δημιουργίας ερεθισμάτων προς διάλογο. Η τυπογραφία υψηλών προδιαγραφών, η χρήση εκλεκτού χαρτιού και οι ανθεκτικές κλωστές βιβλιοδεσίας καθιστούν τα έργα που εκδίδουμε ένα υψηλής αισθητικής συνολικό έργο.

Although we originally intended to be a magazine publisher, over time we turned more and more into a book publisher for poetry and illustration. In the meantime, we have developed five editions that cover a wide spectrum of genres such as contemporary poetry in German, international voices and long-forgotten manuscripts and essays.

We publish authors who express their views in writing and illustration stands its ground as an equal form of expression alongside the texts. The courage to articulate issues and spark debates communicates in poems and images. Ambitious typography, select papers and durable thread-stitched bindings transform our publications into beautiful overall compositions.

POETICIZE YOURSELVES. Our specialty is poems, or, as the poet Ron Winkler once described them in a poem, “universes in the tiniest of spaces.” In

121

D tem Raum«, wie es der Lyriker Ron Winkler in einem Gedicht beschrieb. In ihrer Komprimiertheit können sie die ganze Schönheit der Sprache abbilden, große Geschichten erzählen und punktgenau dringliche Themen der Gegenwart verhandeln. Wurde unser Engagement für diese Universen anfänglich noch als Liebhaberei belächelt, stehen wir heute mit unserer Leidenschaft längst nicht mehr allein. Auch andere Independent-Verlage widmen sich mittlerweile dieser kleinsten Gattung.

Die Lyrik eröffnet sich immer größere Räume, das Interesse an Gedichten nimmt zu. So wurde z. B. 2015 das erste Mal der Buchpreis der Leipziger Messe an einen Lyriker verliehen. Der Preisträger Jan Wagner hatte zuvor auch Texte in unserer Zeitschrift veröffentlicht. Es wächst eine neue Generation von lyrikbegeisterten Jugendlichen heran, die sich meist über Hiphop und Poetry Slam schließlich zeitgenössischen Gedichten annähern. Auf Lesungen treffen wir immer öfter auf enthusiastische Schulklassen und Lehrer_innen, die an Fortbildungen in Sachen Lyrik interessiert sind.

Wir arbeiten eng mit unseren Autor_innen und Illustrator_innen zusammen und begleiten sie meist über Jahre hinweg. So entstehen Beziehungen, die die Stärke des Verlagshaus ausmachen – eine Gemeinschaft, die sich dem Poetisieren verpflichtet. Der Slogan »poetisiert euch«, aus einem Gedicht des Lyrikers Crauss, hat mittlerweile ein Eigenleben entwickelt und ist unserer Verlagshaus-Motto geworden: In sozialen Netzwerken geht der Aufruf um die Welt. All diese Entwicklungen bestätigen uns in unserem langjährigen Engagement für die Lyrik.

LYRIK IM DIGITALEN RAUM Mitte der 2010er Jahre gab es einen erneuten Wandel in der Buchbranche: E-Books eroberten den Markt. Da, wo viele alteingesessene Buchhändler_innen erst einmal das Sterben des Buches befürchteten, sahen wir die Chance, weitere Räume für Gedichte zu erschließen: Lyrik im digitalen Raum.

122

H

E

POETISIERT EUCH.

their compactness, they are capable of displaying all the beauty of language, telling powerful stories and poignantly negotiating issues of our time. While people may have belittled our devotion to these universes as a hobby at first, we stand with many others who share our passion today. Other independent publishers have since started to devote ink to this tiniest of genres.

Ειδικότητά μας είναι τα ποιήματα, εκείνα τα «σύμπαντα περιορισμένης έκτασης» όπως τα περιγράφει σε ένα έργο του ο ποιητής Ρον Βίνκλερ. Στη συμπυκνωμένη τους μορφή μπορούν να αποτυπώσουν την ομορφιά της γλώσσας εν συνόλω, να αφηγηθούν μεγάλες ιστορίες και να θίξουν με ακρίβεια φλέγοντα θέματα του σήμερα. Αν και η αφοσίωσή μας σε αυτά τα σύμπαντα γέννησε αρχικά κοροϊδευτικά χαμόγελα για το «χόμπι» μας, εδώ και καιρό δεν είμαστε πια οι μόνοι που ασχολούνται με αυτό το πάθος. Ολοένα περισσότερες ανεξάρτητες εκδόσεις αφιερώνονται σε αυτό το μικρό λογοτεχνικό είδος. Η ποίηση επεκτείνεται συνεχώς σε διάφορους χώρους, το ενδιαφέρον για τα ποιήματα αυξάνεται. Έτσι, το λογοτεχνικό βραβείο στην Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας απονεμήθηκε το 2015 για πρώτη φορά σε ποιητή. Ο Γιαν Βάγκνερ, που έλαβε το εν λόγω βραβείο, είχε δημοσιεύσει κείμενά του στο περιοδικό μας. Μια νέα γενιά εφήβων μεγαλώνει, η οποία αγαπάει την ποίηση και παρακολουθεί κυρίως τη χιπ χοπ σκηνή και τους διαγωνισμούς σύγχρονης ποίησης. Στις παρουσιάσεις βιβλίων συναντάμε όλο και πιο συχνά σχολικές τάξεις και εκπαιδευτικό προσωπικό που με ενθουσιασμό δείχνουν το ενδιαφέρον τους να εκπαιδευτούν περαιτέρω στο ποιητικό είδος. Συνεργαζόμαστε στενά με τους/τις συγγραφείς και τους/τις εικονογράφους μας και τις περισσότερες φορές ακολουθούμε παράλληλη πορεία επί πολλά χρόνια. Έτσι, δημιουργούνται σχέσεις που αποτελούν το δυνατό σημείο του εκδοτικού μας οίκου —ή μάλλον μια κοινότητα αφοσιωμένη στον ποιητικό ρυθμό και τη δημιουργία. Το σλόγκαν μας, poetisiert euch (σε ελεύθερη απόδοση: «Ας πλημμυρίσουμε ποίηση»), που προέρχεται από ένα έργο του ποιητή Κράους, μετεξελίχθηκε και διαθέτει πλέον αυτούσια υπόσταση, αποτελώντας το μότο των εκδόσεών μας. Μέσω των κοινωνικών δικτύων έχει «ταξιδέψει» δε σε ολόκληρο τον κόσμο. Όλες αυτές οι εξελίξεις δικαιώνουν τη μακρόχρονη αφοσίωσή μας στην ποίηση.

Poetry is expanding its horizons. And the interest in poetry is growing. For example, in 2015, the Leipzig Book Fair Prize was awarded to a poet for the first time. The prize winner, Jan Wagner, had previously published texts in our magazine. Today a new generation of young poetry lovers is growing up, most of whom discover contemporary poetry by way of hip-hop and poetry slams. At readings we meet more and more enthusiastic school classes and teachers who are interested in studying and learning more about poetry.

We work closely with our authors and illustrators, usually over many years, which allows us to build relationships that make up the backbone of our publishing house. We have built a community that is committed to poeticization. Our slogan, poetisiert euch (EN: “poeticize yourselves”), originally from a poem by Crauss, has taken on a life of its own and became our publishing house motto: the call goes around the world in social networks.

All these developments have confirmed our long-time commitment to poetry.

POETRY IN THE DIGITAL WORLD In the mid-2010s, there was yet another huge shift took place in the book industry: e-books were dominating the market. Right at the moment when many long-established booksellers feared the death of the book, we saw an opportunity for poems to inhabit even more places: poetry in the digital world.

So now we wanted to publish e-books. Initially, we were curious: Where was poeticized literature in the digital world?

We dug around on the typical e-book platforms and found historical dramas, vampire novels, erotic thrillers… The world of e-books is a paradise for genre fans! But our research also show-

122

D Nun wollten wir also E-Books machen und waren zunächst neugierig, wo die poetisierte Literatur im digitalen Raum zu finden ist. Wir recherchierten auf gängigen E-Book-Plattformen: Arztnovellen, Vampirromane, Erotikthriller – für Genre-Fans ist die Welt der E-Books ein Paradies! Die vergleichende Recherche zeigte aber auch: Gedichte sind nur am äußersten Rand zu finden, zwischen Selfpublishing-Formaten und lieblosen Gesamtausgaben.

LYRIK IST VIELSCHICHTIG IN DEN DARSTELLUNGSFORMEN UND IM DETAIL Wenn man sich Gedichte im gedruckten Buch anschaut, erkennt man unterschiedlichste Darstellungsformen: linksbündig oder zentriert, mit Fußnoten, Einschüben und Kommentaren, im Blockoder Treppensatz. Gedichte brauchen Raum, um sich zu entfalten. Der Zeilenbruch bestimmt den Rhythmus, die Leserichtung, aber auch den Inhalt.

Auch auf sprachlicher Ebene gibt es zahlreiche Elemente, wie z.

B. Anlaute, Alliterationen oder Parallelismen, die eine Strukturierung des Textes vornehmen. Sie sind Stilmittel, um Klang und Rhythmik in den Text zu bringen und ihn zu ordnen. Die Vielfalt der Strukturen bildet sich in Konstellationen der Fragilität ab: Jedes Wort, jeder Vers schafft neue Planeten; Stilmittel ordnen den Raum, schaffen Flugrouten und verweisen immer auch auf andere Universen. Die bisherigen konventionellen Darstellungsmethoden im E-Book sind für die Vielschichtigkeit von Lyrik nicht geeignet, da sie bislang die Ästhetik von Büchern imitieren: Papiermetaphorik als Andeutung von Haptik, linksbündiger Flattersatz, Seitenumblätter-Funktion als Simulation des Analogen.

DIE EDITION BINEAR Unserer Meinung nach gab es einen zentralen Denkfehler in bisherigen digitalen Lyrik-Konzepten: Unsere Seh- und Lesegewohnheiten sind vor allem für das Lesen einer bedruckten Papierseite trainiert. Die Augen ermüden schnell, wenn sie in eine Lichtquelle schauen und Schriftkontraste ungewohnt erfassen müssen. Es macht daher wenig Sinn, die unterschiedlichen Medien ‚Papier‘ und ‚Bildschirm‘ einander anzugleichen oder sie ge-

123

H

E

ΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ψΗΦΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ

ed that poems were only found in the outermost margins, between self-publishing formats and half-hearted collected works.

Στα μέσα της δεκαετίας του 2010 συντελέστηκε μια αλλαγή στον τομέα του βιβλίου: Τα ηλεκτρονικά βιβλία κατέκτησαν την αγορά. Ωστόσο, εκεί όπου πολλά βιβλιοπωλεία με μεγάλη ιστορία στον χώρο άρχισαν να τρέμουν ότι έφτασε το τέλος για το βιβλίο, εμείς είδαμε μια ευκαιρία να αξιοποιήσουμε και άλλους χώρους για την προώθηση του έμμετρου λόγου: Ποίηση σε ψηφιακή μορφή, λοιπόν. Αποφασίσαμε να εκδώσουμε ηλεκτρονικά βιβλία, αφού είχαμε την περιέργεια να δούμε ποια θέση θα είχε η ποιητική δημιουργία στον ψηφιακό κόσμο. Κάναμε έρευνα σε δημοφιλείς πλατφόρμες ηλεκτρονικών βιβλίων: νουβέλες με ιατρική θεματολογία, μυθιστορήματα με βρικόλακες, ερωτικά βιβλία μυστηρίου —για τους λάτρεις συγκεκριμένων ειδών λογοτεχνίας, ο κόσμος του ηλεκτρονικού βιβλίου είναι ένας παράδεισος! Η συγκριτική έρευνα μας έδειξε, όμως, και το εξής: ότι τα ποιήματα βρίσκονται κυρίως στο περιθώριο του συγκεκριμένου χώρου, κάπου ανάμεσα στις αυτοεκδόσεις και τα άστοργα «στοιβαγμένα» άπαντα ποιητών. ΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΥΣΧΙΔΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ Όταν κοιτάζει κανείς ποιήματα σε κάποια έντυπη έκδοση, αναγνωρίζει κάθε είδους μορφές παρουσίασης: με αριστερή ή κεντρική στοίχιση, υποσημειώσεις, προσθήκες και σχολιασμό, πλήρη στοίχιση ή εσοχές. Τα ποιήματα χρειάζονται χώρο για να αναπτυχθούν. Ο διασκελισμός καθορίζει το μέτρο, την κατεύθυνση της ανάγνωσης αλλά και το νόημα. Και σε γλωσσικό επίπεδο υπάρχουν, όμως, στοιχεία, π.χ. αρχικοί φθόγγοι, παρηχήσεις ή παραλληλισμοί, τα οποία διαμορφώνουν το κείμενο. Πρόκειται για καλολογικά στοιχεία, τα οποία προσδίδουν μελωδία, ρυθμό και μορφή στο κείμενο. Η ποικιλία των μορφών απεικονίζεται στη διαμόρφωση της ευθραυστότητας: Κάθε λέξη, κάθε στροφή δημιουργεί νέους πλανήτες. Τα καλολογικά στοιχεία διαμορφώνουν τον χώρο και χαράσσουν πορείες πτήσης και παραπέμπουν πάντοτε και σε άλλα σύμπαντα. Οι μέχρι πρότινος συμβατικές μέθοδοι παρουσίασης στα ηλεκτρονικά βιβλία

The display and the details of poems are as multifaceted as the genre itself When reading poems in a printed book, we see them displayed in many different ways: left-aligned or centered; with footnotes, insertions and comments; justified or stratified. Poems need space to unfold. The line break not only determines the rhythm and reading direction but also the plot.

There are also countless linguistic elements – initial sounds, alliteration or parallelisms – that can structure the text. They are stylistic devices used both for bringing sound and rhythm into the text and for organizing it. The diversity of the structures reflects itself in constellations of fragility: each word, each verse creates new planets; stylistic devices arrange the space, create flight paths and are always pointing to other universes. Until now the conventional methods of displaying poetry used in e-books have not suitably reflected the multifaceted nature of poetry as they have merely imitated the aesthetics of books: paper imagery to evoke the feel of a physical book; left-justified, ragged-right text; a page-turning function to simulate the analogue movement.

EDITION BINEAR We believe that, up to this point, there has been a major logical error in the way digital poetry has been conceptualized: our seeing and reading habits are trained above all to read on paper.

Our eyes get tired quickly when they look for too long at a light source and are forced to register type contrasts in ways they are not used to. Therefore, it makes little sense for two different media – paper and screens – to be treated similarly or have them imitate one another. Poetry in the digital world must be reconceptualized!

And we wanted to find a solution. While poring over medieval texts, such as those by Walter von der Vogelweide, we disco-

123

D genseitig imitieren zu lassen. Lyrik im digitalen Raum muss neu gedacht werden!

Und wir wollten eine Lösung finden! Beim Lesen mittelalterlicher Texte, z. B. von Walther von der Vogelweide, entdeckten wir einen Metacode, der in das Buchstabensystem eingefügt wurde, um Sinnzusammenhänge voneinander zu trennen. Um Absätze oder Zeilensprünge im Blocksatz zu markieren, wurden Trennzeichen, wie z. B. Punkte auf der Mittellinie, eingefügt. Das war ein treffendes System, das man auf die Darstellung von Lyrik im digitalen Medium übertragen könnte. Der Lyrik-Code war geboren.

Eigens für unsere damals neue digitale EDITION BINAER entwickelten wir ein flexibles Code-System aus einer erweiterbaren Anzahl von Zeichen, die die Struktur des Gedichtes abbilden und eine perfekte, von Lesegeräten unabhängige Lesbarkeit von Lyrik in E-Books ermöglichten. Der Code fügt sich unauffällig in die Gedichte ein und ist für Leser_innen schnell zu erfassen. Er gewährleistet bei beliebiger Vergrößerung die Lesbarkeit der Struktur des Gedichts.

Da, wo die Komplexität von Gedichten in E-Books bislang zerstört wurde, etwa durch willkürliche Zeilenumbrüche, schafft es die EDITION BINAER mit dem Lyrik-Code nicht nur, diese in E-Books zu erhalten, sie schafft auch neue Konstellationen für Gedichte im digitalen Raum! Ob es Vorträge, Essays, Vorgängerversionen oder weitere Gedichte sind: E-Books bieten neue Möglichkeiten, den Entstehungszusammenhang von Texten mit zu veröffentlichen. Mit dem Lyrik-Code bringen wir das Gedicht in den virtuellen Raum und erweitern es um diesen.

KEINE LYRIK IM DIGITALEN RAUM IST AUCH KEINE LÖSUNG! Wir stehen neuen Entwicklungen aufgeschlossen gegenüber und versuchen sie als Chance zu betrachten, weitere Räume für die Lyrik zu erobern. Der von uns entwickelte Lyrik-Code ist ein Versuch, Lyrik im digitalen Raum neu zu denken. Er ist aber auch ein Ansatz zur Weiterentwicklung. Das Verlegen von Lyrik ist eine Entscheidung aus tiefster Überzeugung, dafür wollen wir alle Möglichkeiten, ob analog oder digital, nutzen, um die Stimmen

124

H

E

δεν προσφέρονται για την πολυπλοκότητα της ποίησης, αφού μιμούνται την αισθητική των βιβλίων: μεταφορική χρήση της έννοιας του χαρτιού με στόχο την επίτευξη της απτικής αίσθησης με υπαινικτικό τρόπο, λειτουργία αλλαγής σελίδας σε προσομοίωση του αναλογικού τρόπου ξεφυλλίσματος.

vered a metacode embedded into the lettering system in order to distinguish different contexts from one another. Separators, e.g., dots on the midline, were inserted to mark paragraphs or line jumps in justified texts. It was a system that could be applied to displaying poetry in digital media. That’s how poetry code was born.

Η ΣΕΙΡΑ BINAER Κατά τη γνώμη μας, υπήρχε ένα βασικό σφάλμα στις μέχρι τώρα προσεγγίσεις ψηφιοποίησης της ποίησης: Οι συνήθειες όρασης και ανάγνωσης που έχουμε αναπτύξει, έχουν διαμορφωθεί κυρίως από την ανάγνωση έντυπων σελίδων. Τα μάτια μας κουράζονται γρήγορα όταν πρέπει να κοιτάζουμε σε μια πηγή φωτός με ασυνήθιστες αντιθέσεις μεταξύ γραμμάτων και φόντου. Συνεπώς, δεν έχει και πολύ νόημα να γίνει εξομοίωση των μέσων «χαρτί» και «οθόνη» ή να μιμηθεί το ένα το άλλο. Η ποίηση στον ψηφιακό κόσμο πρέπει να τεθεί επί νέας βάσης! Θέλαμε, λοιπόν, να βρούμε μία λύση! Κατά την ανάγνωση μεσαιωνικών κειμένων, π.χ. του Βάλτερ φον ντερ Φογκελβάιντε, ανακαλύψαμε έναν μετα-κώδικα που είχε προστεθεί στο σύστημα γραφής, προκειμένου να διαχωρίζονται οι νοηματικές σχέσεις. Για να σημειωθούν παράγραφοι ή διασκελισμοί σε πλήρη στοίχιση, εισήχθησαν σημεία διαχωρισμού, π.χ. τελείες στη μέση τυπογραφική γραμμή. Επρόκειτο, δηλαδή, για ένα σύστημα κατάλληλο προς εφαρμογή στην απεικόνιση της ποίησης στο ψηφιακό μέσο. Είχε μόλις γεννηθεί ο κώδικας ποίησης. Ειδικά για την τότε νέα ψηφιακή μας σειρά BINAER αναπτύξαμε ένα ευέλικτο σύστημα-κώδικα από έναν αριθμό σημείων, ο οποίος δύναται να εμπλουτιστεί. Αυτά τα σημεία απεικονίζουν τη δομή του ποιήματος και προσφέρουν μια ιδανική δυνατότητα ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων ποίησης, ανεξαρτήτως των εκάστοτε συσκευών ανάγνωσης. Ο κώδικας σημειώνεται πολύ προσεκτικά στα ποιήματα και γίνεται πολύ εύκολα κατανοητός από το αναγνωστικό κοινό. Εξασφαλίζει την αναγνωσιμότητα της δομής του ποιήματος σε οποιαδήποτε μεγέθυνση κειμένου. Και ενώ η πολυπλοκότητα των ποιημάτων είχε έως τότε καταστραφεί κατά τη μετατροπή τους σε ηλεκτρονικά βιβλία, για

We developed a flexible code system specially for our (then) new digital EDITION BINAER based on an expandable number of characters that represent the structure of the poem, thereby enabling poetry to be read perfectly on all e-book readers. The code blends discreetly into the poems and is very quick and easy for readers to grasp. It ensures the structure of the poem will be readable regardless of the print size.

Where the complexity of poems in e-books had until now been spoiled with random line breaks and the like, EDITION BINAER manages, with poetry code, not just to retain such complexity in e-books – it also creates new constellations for poems in the digital world! E-books offer new possibilities of publishing documents related to the text’s creation such as lectures, essays, previous versions or other poems. With lyric code, we bring the poem into the virtual world and expand its reach there.

LEAVING POETRY OUT OF THE DIGITAL WORLD IS NOT AN OPTION! We are open to the new developments coming our way and try to see these as an opportunity for poetry to conquer more territories. Our poetry code is an attempt to rethink poetry in the digital world. But it is also a starting point that should be developed further. We are deeply committed to our decision to publish poetry. Which is why we want to take advantage of all possibilities, whether digital or analogue, in order to make the voices of our authors heard – even if sometimes it’s not in our economic interest.

Poeticize yourselves.

Translation from German to English: Jocelyn Polen

124

D

H

unserer Autor_innen hörbar zu machen – manchmal auch gegen wirtschaftliche Interessen.

παράδειγμα μέσω αυθαίρετων διασκελισμών, η σειρά BINAER καταφέρνει με τον ποιητικό της κώδικα όχι μόνο να διατηρήσει την πολυπλοκότητα της ποίησης στην ηλεκτρονική έκδοσή της, αλλά και να δημιουργήσει νέες μορφές ποίησης στον ψηφιακό κόσμο! Είτε πρόκειται για εισηγήσεις, δοκίμια, προηγούμενες εκδόσεις ή καινούργια ποιήματα, τα ηλεκτρονικά βιβλία προσφέρουν νέες δυνατότητες: τη δημοσίευση όχι μόνο των ίδιων των κειμένων αλλά και των συνθηκών της δημιουργίας τους. Με τον ποιητικό μας κώδικα εισάγουμε το ποίημα στον ψηφιακό κόσμο και τον διευρύνουμε.

Poetisiert euch. www.verlagshaus-berlin.de

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΛΥΣΗ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ψΗΦΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ! Αντιμετωπίζουμε με ανοιχτό πνεύμα τις νέες εξελίξεις και προσπαθούμε να τις θεωρήσουμε ευκαιρίες για να κατακτήσει η ποίηση και άλλους χώρους. Ο ποιητικός κώδικας που ανέπτυξαν οι εκδόσεις μας συνιστά μια απόπειρα επαναθεώρησης της ποίησης στον ψηφιακό κόσμο. Πρόκειται, όμως, και για την αφετηρία μιας μετεξέλιξης. Η έκδοση ποίησης είναι μια απόφαση ύψιστης αφοσίωσης, γι’ αυτό θέλουμε να εκμεταλλευτούμε κάθε δυνατότητα, είτε αναλογική είτε ψηφιακή, προκειμένου να ακουστούν οι φωνές των συγγραφέων μας —κάποιες φορές, μάλιστα, και ενάντια στο όποιο οικονομικό συμφέρον. Ας πλημμυρίσουμε ποίηση.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Μαριάννα τσάτσου

125

PROJEKTBETEILIGTE SYN_ENERGY BERLIN_ATHENS Künstlerische Projektleitung:

Dr. Michaela Prinzinger

Organisatorische Projektleitung:

Linde Nadiani

Projektmitarbeiterinnen:

Giulia Silvestri, Marlies Weixelbaumer, Lena Hintze

Presse- & Öffentlichkeitsarbeit:

Sabine Schaub, Sofia Stavrianidou, Philipp Böhm

Webbetreuung:

Jure Kapun

Gestaltung:

Ella Cartella

Filmische Dokumentation:

Urs Mader

Protokoll:

Maria Brand

Fotografische Dokumentation:

Kanella Tragousti

Übersetzungen & Lektorat:

Marianna Chalari, Ina Berger, Nina Bungarten, Dirk Uwe Hansen, Jazra Khaleed, Elena Pallantza, Jocelyn Polen, Michaela Prinzinger, Marianna Tsatsou Athanassios Tsingas, Theo Votsos, Alkiviadis Zalavras

Projektidee:

Michaela Prinzinger & Katharina Deloglu

Unser Dank gilt außerdem

Lisa Konzem, Hans Korfmann & Malte Heidemann.

Ein Projekt von Lettrétage e. V. und Diablog Vision e. V.

VERANSTALTUNGSORTE Lange Lesenacht: Heimathafen Neukölln, Karl-Marx-Straße 141, 12043 Berlin Symposium, Lesungen, Café: Literaturhaus Lettrétage, Mehringdamm 61, 10961 Berlin

KONTAKT syn-energy@lettretage.de // info@lettretage.de Weitere Informationen: www.syn-energy.lettretage.de // www.lettretage.de // www.diablog.eu

126

126

FÖRDERER Das Projekt SYN_ENERGY BERLIN_ATHENS. Griechisch-deutsches Literatursymposium und Lesungen wurde vom Hauptstadtkulturfonds sowie der Stavros Niarchos Foundation gefördert.

UNTERSTÜTZER Die Verpflegung der Teil-nehmer*innen während des Symposiums sowie das Frühstück im Rahmen des Meet and Greet Cafés am 21. Oktober wurde von Mana Natur übernommen, mit freundlicher Unterstützung der Presseabteilung der griechischen Botschaft Berlin.

Die Präsentation der begleitenden Fotoausstellung von Kanella Tragousti erfolgte mit freundlicher Unterstützung der griechischen Botschaft.

MEDIENPARTNER

127

127

www.syn-energy.lettretage.de