11 minute read

Fiasta cun egliada el futur

Cun empau retard ha la Pro Lucmagn envidau la sonda vargada a Pian Segno alla fiasta da giubileum da 20 onns. La cussegliera guvernativa grischuna Carmelia Maissen ed il cusseglier guvernativ tessines Claudio Zali ha dau investa ellas stentas cantunalas per sustener l’avertura dil pass duront igl unviern.

ANDREAS CADONAU/FMR

Lacusseglieraguvernativaeparsuradildepartement d’infrastructura, energia e mobilitad dil cantun Grischun, Carmelia Maissen ha regurdau allas Alps ch’ein part da nossa identitad E ch’ils carstgauns che vivan els cuolms ein da vegl enneu sespruai da surmuntar quei che separa La cussegliera guvernativa grischuna ei sedrizzada la sonda vargada a Pian Segno dalla vart tessinesa dil Pass Lucmagn als presents alla fiasta da giubileum dalla Pro Lucmagn Per Carmelia Maissen ei gest la liunga historia dil Pass dil Lucmagn in mussament per la gronda valur ch’il pass ha buca sulet per la populaziun locala E per colligiar las duas varts dil pass s ’ engascha la Pro Lucmagn dapi varga 20 onns e perquei ha ella envidau la populaziun e la politicaperfestivarilsdusdecennisvargai

Continuadas investiziuns

E per dar in egliada el futur ed en quei futur dall’avertura dil pass duront igl unviern investescha il cantun Grischun considerablas summas, sco quei che Carmelia Maissen ha explicau. Investiziuns che succedan gest e che La Pro Lucmagn, cul president e cusseglier naziunal Martin Candinas al tgamun, ha presentau ella Val dil Blegn. Carmelia Maissen ha en siu plaid da fiasta era menziunau la gallaria al pei dil Péz Scopi ch’ei momentan enconstrucziunechedaventaaschia.«La pli liunga gallaria dall’entira reit da vias dil cantun Grischun.» Carmelia Maissen ha vinavon menziunau las ulteriuras investiziuns ch’il cantun impunda ils pro- xims onns ella via dil pass. Investir vul denton era il cantunTessin, sco quei ch’il cusseglier guvernativ dil cantun Tessin Claudio Zali ha getg la sonda vargada a PianSegno Scoschefdildepartementda vias dil cantun Tessin ha el explicau che la spunda sur la via dil Pass Lucmagn gest visavi Pian Segno retscheivi proximamein in indrez permanent da siglientar lavinas. Quei liug seigi empau il calcogn d’Achilles quei che pertucca lavinas e tener liber il pass. Tenor il president dalla ProLucmagnMartinCandinasfusseisecapescha pli sempel da construir en quei liug ina gallaria. «Il territori da Pian Segnosesanflaeninterritoridavalurnaziunala ed aschia eis ei buca pusseivel da construiringallaria.»Ilsdanersperiglindrez permanent da siglientar lavinas ha il cantun Tessin para mess dalla vart. Ulte- rius 15 milliuns ei il Tessin promts d’investir en in project d’uaul e che duess proteger ulteriuramein la via dil pass da lavinas, sco quei che Claudio Zali ha expliau. «Ils daners che la regenza tessinesa ha concediu sto il parlament cantunal aunc lubir.»

Fermir il traffic public MartinCandinashaaccentuauchelaPro Lucmagn vul era s’engaschar per promover il traffic public sur il pass. «Era sche nus essan sco uniun primarmein cheu per segirar l’avertura duront igl unviern.» Fermir il traffic public vul gir instradar dapli cuors e quei senza stuer midar posta sil hospezi. «A liunga vesta vesein nus era cuors dad auto da posta duront igl unviern.»Entochenchequelscurseschan vegn ei denton aunc a cuzzar in amen. Engraziau ha il president dalla Pro Lucmagn allas collaboraturas ed als collaboraturs dalla Pro Lucmagn. «Els han fatg e fan oreifra lavur per ch’il pass restia aviarts. E quellas collaboraturas e collaboraturs san far diever dad in impressiunont parc da maschinas, sco quei ch’ins ha saviu constatar la sonda vargada al pei dil Pass Lucmagn.

ZERNEZ Observà pitschens lufs-tscharvers

Sco cha l’Uffizi da chatscha e pes-cha ha comunichà in venderdi, ha ün chatschader fat sül territori da Zernez üna fotografia d’üna luffa-tscharvera cun duos pitschens. Il chatschader d eira als 22 da lügl 2023 tard la saira vi d’observar sulvaschina, sco cha l’uffizi ha declerà in sia comunicaziun. I’s tratta uschè da la prüma cumprouva chi giran pitschens lufs-tscharvers chi sun nats in Engiadina, daspö cha quista spezia es gnüda extirpada illa regiun dürant la seguonda mità dal 19avel tschientiner Fingià l’on passà vaivan chatschaders annunzchà d’avair vis pitschens lufstscharvers.

Lura mancaivan però ils muossamaints. Circa intuorn l’on 1872 es il luf-tscharver gnü extirpà in Engiadina Bassa. Uossa viva daspö almain trais ons ün luf-tscharver mas-chel permanentamaing i’l territori intuorn Zernez. L’identificaziun precisa da la femna – cun seis duos pitschens – haja amo da capitar, sco cha’l chantun scriva in sia communicaziun da venderdi. (cdm/rtr/ fmr)

Cun aua e crappa in grotta

Actualmaing ha lö illa Grotta da cultura Schigliana a Sent ün’exposiziun cun lavuors dals ultims trais ons da Sabine Huber L’artista viva a Movelier (JU) e passainta daspö il 1998 dürant la stà ün temp illa cuntrada muntagnarda da Sent e contuorns.

BENEDICT STECHER/FMR

L’artista Sabine Huber viva e lavura daspö l’on 2009 a Movelier in seis atelier i’l Jura svizzer e s’ha laschada inspirar ils ultims ons, adüna dürant la stà, da la cuntrada muntagnarda da Sent e da seis cuntuorns. A las rivas illa Val d’Uina, pro la Clemgia ed in oters lös sun naschüdas dürant var 25 ons indombrablas pitturas da tusch sün palperi, squitschs da plantas, serias da monotipias, fotografias e videos, chi vegnan per part elavuradas inavant in seis atelier a Monvelier

Monotipias sun tecnicas da squitschs simpels chi servan a reproducziuns da disegns obain d’oters muosters. Cuntrari ad oters proceders da squitsch resulta adüna be ün’unica copcha incumparabla.

Sunà svess a la vernissascha

Sonda passada ha gnü lö la vernissascha da l’exposiziun da Sabine Huber a Sent chis nomna «aua e crappa» e chi düra amo fin ils 3 d’october 2023. «Eu sun rivada a Sent la prüma jada

S-CHANF dal1996cunmiatendaprolaVald’Uinaen’ha lura fat üna visita al cumün da Sent chid es stat per mai subit ün cumün da bellezza. Tuot la cuntrada m’ha fascinada e dat impuls per mias ouvras. Plü tard n’haja lura frequentà mias vacanzas illa Pensiun Platz a Sent. Eu m’ha confuondüda cull’art fingià da pitschna sü e n’ha lura fat ils stüdis a Basilea».

Sco cha l’artista ha dit in occasiun da la vernissascha, ha ella fingià expost üna jada illa grotta. E Nicola Deichmann chi realisescha las exposizuns insembel cun agüdonts, ha dit cha Sabine Huber haja gnü contact cun el e cha subit saja nada l’idea da far ün’exposiziun. Cun quai cha l’artista fa eir musica, ha ella imbelli svess la vernissascha cun seis saxofon. «Eu n’ha gnü da principi davent üna buna colliaziun culs indigens e m’ha chattada bainvgnüda quia», ha dit Sabine Huber in sonda a Sent.

Üna grotta per la cultura

La Grotta da cultura Schigliana Sent ha il böt d’inrichir la vita culturala a Sent e spordscha ad indigens e giasts üna rich’offerta d’occurrenzas da buna qualità. Bleras artistas ed artists han ils ultims ons gnü la pussibiltà d’expuoner lur ouvras in ün ambiaint adattà. La grotta es eir ün lö d’inscunter per indigens e giasts e spordscha la pussibiltà das barattar cun ün magöl vin e dad avair uschè ün contact persunal cun artistas ed artists.

Cuort e bön

Sabine Huber es nada a Basilea ed ha stübgià a l’Università da Basilea istorgia d’art, ella ha frequantà la scoula da jazz e la scoula per art instructiva. Sper la musica e l’art educativa, cun disegnar, far gravuras, fotografias e sculpturas da palperi s’ha ella as specialisada eir ill’art da video Ils ultims ons ha ella expost a Delémont e pro exposiziuns da cumünanza eir sur cunfin in Italia e Spogna. Ella viva e lavura daspö il 2009 a Movelier

Da buna spraunza per l’Hotel Scaletta

L’hotel istoric Scaletta a S-chanf dess gnir aviert sülla stagiun d’inviern 2025/26. Ma aunz cu cumanzer cullas lavuors da fabrica, voul la Fundaziun Scaletta auncha ramasser var 1,5 milliuns francs.

Zieva üna renovaziun cumplessiva vess l’Hotel

Scaletta immez S-chanf d avrir sias portas darcho sülla stagiun d’inviern 2025/26. Cun 39 staunzas, ün restorant scu eir cun üna pitschna sela vess l’hotel darcho da der nova vita in vschinauncha, zieva ch’el es resto serro daspö da passa desch ans.

A maunchan 1,5 milliuns

La Fundaziun Scaletta S-chanf ho l’intenziun d’aquister e da transfurmer il cumplex istoric cun üna sanaziun structurela in ün hotel chi funcziuna in möd persistent Ed ella vuless garantir a lungia vista l’existenza da la chesa e da mantgnair quella scu lö d’inscunter Il proget da totelmaing 15,5 milliuns francs vegn sustgnieu eir da la vschinauncha da S-chanf da l’Agüd svizzer da muntagna dal chantun Grischun scu eir da la differentas fundaziuns e da privats. A la Fundaziun Scaletta

S-chanf maunchan auncha var 1,5 milliuns francs egen chapitêl per cha quist proget possa gnir lantscho Sper ün’acziun da crowdfunding haun ils iniziants uossa lantscho ün’ulteriura ideja per gnir a raps – que cun spordscher üna «dividenda» in fuorma da pernottaziuns. Que ho declero il president da la fundaziun, Herbert Schmid, invers RTR. Ils respunsabels haun il

La Fundaziun Scaletta vuless garantir a lunga vista l’existenza da la chasa.

VISUALISAZIUN MAD böt da ramasser la summa necessaria fin la fin da l’an, per pudair alura cumanzer a fabricher in avrigl dal 2024 e da fer la reavertüra in utuon da l’an 2026. (rtr/fmr)

La cumprouva in fuorma d’üna fotografia tras il spejel lung d’ün chatschader: in Engiadina Bassa haja darcheu dat üna reproducziun da lufs-tscharvers FOTO MAD UFFIZI DA CHATSCHA E PES-CHA

Valchava

Ün Steinway ha chattà la via in Val Müstair

La Chasa Jaura a Valchava po festagiar quist on seis giubileum da 50 ons. Plü o main sco regal d’anniversari ha ella survgni da regal ün piano da la cuntschainta marca Steinway In gövgia, ils 10 d’avuost 2023, vain inaugurà l’instrumaint ed ingrazchà al donatur.

VerslafindaquistaprümavairaesrivàaValchavaüninstrumaint precius – ün nöbel clavazin a cua/piano da la marca Steinway I’s tratta d’ün regal da HugoLeutenegger daTurich a favur da la Chasa Jaura. Sco cha’l museum regiunal e chasa d’art scriva in üna comunicaziun, voul ella ingrazchar als 10 d’avuost 2023 per quist generus regal e quai in fuorma musicala e festiva.Trais musicistas–DeniseHoerni(violina),RoseKavacs(violoncello)eBarb Wagner (clavazin) – rendan onur a l’arriv da l’instrumaint in Val Müstair Ellas sunaran illa sala da la Chasa Jaura ouvras da F Mendelssohn Bartholdy e da W.A. Mozart. Il concert d ingrazchamaint vain moderà da David Spinnler

Cul clavazin tras l’on da giubileum

Dürant tuot la stà e l’utuon daja numerus concerts cun ed intuorn il nouv Steinway in Chasa Jaura, uschè cha l’instrumaint dà ün rom festiv al giubileum da 50 ons d’existenza dal museum regiunal e lö d’inscunter cultural in Val Müstair (cdm/fmr)

Tuot ils detagls a reguard la Chasa Jaura e davart seis program cultural dürant l’on da giubileum sun da chattar sün: www.chasajaura.ch.

Tiers temperaturas pi bassas bunga atmosfera

Ensatge pi pac visitaders, plievgia all’antschatta e vers la fegn dall’occurrenza e tuttegna bungs affars per chels e chellas tg’on fatg venal lour products. Chegl la bilantscha dalla «Scuntrada» da venderde passo a Savognin.

GION NUTEGN STGIER/FMR

Siva digl 1985 ò la «fiera» da Savognin, oz numnada «Scuntrada», igl sies post fix aint igl calender d’arranschamaints dalla stad. Antschet ò l’istorgia dalla «fiera» da Savognin avant 38 onns cura tg’ò gia li a Savognin l’amprema «Scuntrada Rumantscha». Da lez taimp ins ò gia l’ideia d’anritgier ed agiuntar chella occurrenza cun ena fiera cun products ed artisanat indigen. L’organisaziun ò surpiglia a sies taimp l’Uniun da mastirants e commers Surses. Igl success dalla «fiera» da Savognin è sto grond, uscheia tg’ins ò decidia da lez taimp da cuntinuar cun chel event all’antschatta d’avost.

Treis persungas alla testa dall’organisaziun

Avant bung diesch onns è nia decidia da midar igl nom dall’occurrenza e chegl dalla fiera da Savognin tar la «Scuntrada». La raschung persiva è er tgi igl event ès’avanzoadegnadapletarenantopd’indigens e giasts, da blers proprietaris d abitaziuns u da tgesas da vacanzas e chegl dall’antiera regiun ed alloura er en inscunter da vigl e gioven Mido è an chels 38 onns alloura tgi igl domber d expositours indigens è sa redutgia fitg, persiva èn nias vetiers adegna daples expositours d’orsoura.

Realitad è alloura er tgi la «Scuntrada» è oz pitost ena occurrenza cun blera gastronomia, cun stands damagler e dabever e cun numerousas bars e chegl betg angal digls gastronoms sezs, mabagn er da plessas uniuns. Gio scu avant en onn on er venderde passo l Uniun da mastirants e commers Surses e las organisaziuns turisticas Anavant Surses e Turissem Savognin Beiva Alvra SA organiso l occurrenza. Appartignia agl comite d’organisaziun on Patrick Thurner,Veronica Janett- Netzer e LuanaTscharner

Passa 40 stands

Donn è tgi pac siva tgi la «Scuntrada» ò scumanzo è nia da plover e chegl cura tgi la veia principala a Savognin antschaveva planget a s’amplaneir cun blera gliout. Per bunga sort è igl temporal betg gist sto scu chel d’avant en onn tar la madema occurrenza, mabagn ensatge pi mievel.

Cun betg ple plover per varsaquantas ouras èn alloura tuttegna nias igls visitaders alla «Scuntrada», schi er per en po pi pacs tgi oters onns. Da plessas varts ins ò santia tgi seian pi pacs stands, chegl tgi Patrick Thurner dei, tgi seia ansomma betg. Passa40standsòido,deiel,chegltgiseia aint igl rom digls davos onns. El dei er tgi seia nia vandia blers products, aglmanc tants scu igls oters onns schi betg daples products. L’ambianza è stada ple tgi angal bunga tiers l’ora e las temperaturas pi bassas. Tot tg’era da bunga lunga e cuntaint da s’antupar e sa veir puspe eneda. Cuntaints eran er igls expositours tg’on per part er fatg bungs affars cun sa vender fitg bagn lour products. Sa verifitgia è tgi dasper la vasta gastronomia davigl da cumprar blera vistga- deira, roba da langa, tgapis e tgapelas e giaccas, persiva pac artisanat indigen ed er betg schi blers products dalla regiun.

Program lateral Scu igls oters onns er ò er betg mantgea venderdepassotarla«Scuntrada»enprogram lateral Uscheia davigl gist pigls unfants ena bela purscheida cun ena pare da scliviglier, en percurs da bike, ena pare da golsdallascoladahockey legosgigantics, en carussel ed er en program spezial digl Pinocchio

Realitad è tgi nigns travagls gastronoms vevan ena musica tgi sunava agl li, chegl tgi era igls oters onns igl cass. Tuttegna ò la musica betg mantgea cun dar la noda musicala alla «Scuntrada» la capella Martegnas, la Musica instrumentala Savognin ed igls Fetters Sursetters.

PER VUS AL PULS DAL GRISCHUN rtr ch

19.00 LA STAILALVA

Ils schlaghers dals schlaghers

Nus giain bun 30 onns enavos e tadlain schlaghers dals onns 80 Igl è sco dad ir en in auter mund! Dentant, tgi avess cartì, plirs dals hits da lezzas uras audins anc oz – els èn daventads semperverds Per exempel: «Ich war noch niemals in New York» dad Udo Jürgens «Wahnsinn» da Wolfgang Petry, «Ich wollt nur mal mit dir reden» da Daliah Lavi u «Der Teufel und der junge Mann» da Paola ed anc bler dapli Bun divertiment!

Redacziun: Christa Soliva

F R Glarner

PETER KUMMER, HÄNS UND SCHÖGG BÄBLER BETTMÜMPFELI

GUETNACHTGSCHICHTLI VOM MEGERLIMUGGI UF

GLARNERTÜÜTSCH

48 Seiten, gebunden

ISBN 978-3-906064-96-3 CHF 29 –

PETER KUMMER, HÄNS UND SCHÖGG BÄBLER BETTMÜMPFELI

GUETNACHTGSCHICHTLI UF GLARNERTÜÜTSCH

Die Geschichten möchten Spannungen lösen, an das anknüpfen, was die kleinen Zuhörer im Moment besonders beschäftigt. Sie möchten aber auch anregen zum Mitgestalten und Miterzählen. Bettmümpfeli sind Geschichten der Brüder Hans Bäbler (Megerlimuggi) und Jakob Bäbler (Megi und Müüsli) zum Nacherzählen, zum Abändern, als Schokoladenersatz, zur Fortsetzung, zum Weiterspinnen.

GABI HEUSSI LEBEN FÜR DEN LADEN GLARNER LADENGESCHICHTEN –EINST UND HEUTE

256 Seiten, Broschur

ISBN 978-3-906064-95-6 CHF 29 90

SASI SUBRAMANIAM MEIN NAME IST FRIDOLIN

192 Seiten, gebunden

ISBN 978-3-907095-44-7 CHF 39 –

GABI HEUSSI

LEBEN FÜR DEN LADEN

GLARNER LADENGESCHICHTEN – EINST UND HEUTE

Ein Bürstenbinder legt den Grundstein für ein Modegeschäft, ein Zigermandli für einen OptikLaden, ein Skirennfahrer für ein Sportgeschäft. Geschichten, die das Leben, oder besser gesagt, der Laden schrieb – davon handelt dieses Buch. Oft beginnt die Geschichte bereits im vorletzten Jahrhundert. Ein kleiner Teil der Läden existiert noch und kämpft sich wacker durch das Internetzeitalter. Tauchen Sie ein in die 23 Ladengeschichten des Glarnerlandes und staunen Sie, was es einst alles zu kaufen gab.

SASI SUBRAMANIAM

MEIN NAME IST FRIDOLIN

Seit dem 6. Jahrhundert ist Fridolin ein Begriff. Das Glarner Wappen ist das einzige Kantonswappen in der Schweiz mit einer menschlichen Gestalt, dem «Sant Fridli». Sasi Subramaniam schuf als Fotograf einen «Fridolin»-Bildband. Die Texte stammen von Fridolin Hauser, dem Präsidenten des Fridlibunds. Das Vorwort schrieb die Kunstwissenschaftlerin Ursula Helg.

Buchhandlung oder bei der Somedia Press AG, www somedia-buchverlag ch, Telefon: 055 645 28