Over geld gesproken… De helft van de wereldbevolking verdient minder dan 1,65 euro per dag – en moet daarvan rond zien te komen. Meer dan een miljard mensen zit vast in huisvesting te slecht voor woorden. Kunnen we hier iets mee vanuit ons vakgebied? Of is het te onrendabel?
De verborgen Markt Miguel Heilbron Fräser
Een informeel gebouwd huis volgens de oorspronkelijke Zenzele-techniek
Variatie op het basistype van het vernieuwde Zenzele-huis
20
Thema3_P_20tm26.indd 20
pantheon 5 ’04’05
Tien jaar geleden organiseerde het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam een tentoonstelling over zelfbouwwijken: De verborgen opgave. Het idee: architecten en stedebouwkundigen moeten niet alleen voor 'de rijken' bouwen, maar ook de gigantische opgave van arme zelfbouwwijken serieus nemen. De woning en de omringende 'habitat' (het woongebied) vormen één van de kernopgaven voor architecten en stedebouwers. Volgens de Habitatafdeling van de Verenigde Naties wonen – alleen al in steden – bijna een miljard mensen in ‘slumomstandigheden’ (een derde van alle stedelingen ter wereld), afgesneden van basisvoorzieningen als bijvoorbeeld water, met veel mensen op elkaar gepakt, soms op zwaar vervuilde grond. Stormloop Veel mensen die in dit soort omstandigheden leven, zijn al eerder uit plattelandsgebieden gevlucht. Ze verwachtten hun overlevingskansen te kunnen vergroten in de stad. In ontwikkelingslanden zorgt de stormloop naar steden in de komende vijfentwintig jaar voor een verdubbeling van het aantal stedelingen, grofweg van twee naar vier miljard mensen (terwijl de totale stadsbevolking in de geïndustrialiseerde wereld min of meer constant blijft: een miljard mensen). Vijfennegentig procent van de verwachte groei van de wereldbevolking van 2000 tot 2030 is groei van Derde Wereldsteden. Zestig jaar geleden was er nog maar één 'megastad' met meer dan tien miljoen bewoners: New York. In 2015 zullen er drieëntwintig megasteden zijn, waarvan maar liefst negentien in ontwikkelingslanden. Lagos, de dan op twee na grootste stad van de wereld, heeft inmiddels grote bekendheid gekregen door het nog te verschijnen onderzoek van Rem Koolhaas met Harvard Design School's Project on the City. De oud-hoofdstad van Nigeria groeide tussen 1950 en 2005 van 300 duizend tot meer dan 10 miljoen mensen. Met dit soort duizelingwekkende ontwikkelingen levert de aanleg van infrastructuur en woningen allicht problemen op. Veel mensen moeten zichzelf letterlijk een dak boven het hoofd bouwen. Omdat
S T Y L O S
hier vaak geen grond voor beschikbaar is, kom je al snel uit bij vervuilde of gevaarlijke plekken in de stad, grond die eigenlijk niemand wil. In het geval van Lagos zeggen plaatselijke autoriteiten van Lagos State: 'about two thirds of the state's total land mass of 3,577 square kilometres could be classified as shanties or slums' (The Daily Times of Nigeria geciteerd door Davis). Lagos heeft waarschijnlijk het grootste continue oppervlak van stedelijke armoede ter wereld. Maar vergelijkbare toestanden tref je aan in de favelas van Brazilie, in de villas miseria van Buenos Aires, in de colonias populares van Mexico City, in sommige townships in Zuid-Afrika, in de bidonvilles van Abidjan, kampungs van Jakarta, de chawls en zopadpattis van Mumbai, de katchi abadis van Karachi, etcetera
Men lijkt niet te beseffen wat een ontmenselijkend effect zulke ruimtes hebben. etcetera. Allemaal hebben ze gemeenschappelijke eigenschappen, maar ook eigen onderscheidende kenmerken. We hebben het immers wel over plekken in verschillende klimaten, culturen en werelddelen! People & Profits In de laatste decennia groeiden sloppenwijken explosief. De Verenigde Naties verklaren dit deels uit negatieve effecten van het huidige wereldhandelssysteem, maar ook economisch beleid waar ontwikkelingslanden toe bewogen zijn (o.a. door internationale financiële instellingen) hebben stedelijke armoede vaak doen toenemen. Een marktgerichte aanpak vergroot vaak de uitsluiting en marginalisering van armen, aldus de Verenigde Naties. Dit druist in tegen hun strijd voor mensenrechten, maar toch hebben ze inmiddels een 'Cities Alliance' gesloten met de Wereldbank (een van de drie internationale financiële instellingen) om ‘oplossingen voor de sloppenwijk-uitdaging te zoeken en te bepleiten, die adequate huisvesting voor iedereen zullen verzekeren’ (VN mediacentre). Het ligt dus niet meer zo zwart-wit.
W I N K E L E N
A L G E M E E N
18-7-2005 10:30:37