Mikiša Mihailović - Trajanje Venčaca

Mikiša Mihailović

Trajanje

Venčaca

MMXVII

CTBAPHOCT

Mikiša Mihailović

Trajanje

Venčaca

Izdavač: Stvarnost – Aranđelovac Za izdavača: mr Dragan D. Todorović Tehničko uređenje i korice: Tijana Šukić Tiraž: 500 primeraka Štampa: Grafopak - Aranđelovac

SARADNICI U IZRADI MONOGRAFIJE mr Dragan Todorović, prof. Mirjana Preković, prof. dr Momčilo Pavlović, prof. dr Aleksandar Milojević, Nevenka Boldorac, David Đurđević, Radovan Arsenijević, Miodrag Petrović, Slobodan Marković, Nevenka Dojić, Emina Beloševac, Milan Bogdanović, Milan Anić i Boža Marković.

Dokumenta i fotografije korišćeni iz arhiva EPS, Wikipedije, TO Kladovo, Venčaca, Narodnog muzeja Aranđelovac, Smotre „Mermer i zvuci“, privatnih kolekcija i ličnog arhiva autora

Mikiša Mihailović

SEĆANJE NA VELIKO DELO Skoro da i nije poznato široj javnosti da je jedan grandiozni građevinski poduhvat delo vrsnih majstora Rudnika mermera i granita „Venčac“ iz Aranđelovca.

Početkom izgradnje hidroelektrane Đerdap, sredinom šezdesetih godina prošlog veka, nametnuli su se i mnogi, naizgled sporedni problemi. Potopljeni su prelepi stari mali gradovi, Donji Milanovac i Oršava na rumunskoj obali i manja naselja. Niz manjih spomenika i obeležja na Rimskom putu su izmešteni, ali se potapanje Rimskog put (Via militaris) nije mogao izbeći.

Trajanova tabla – TABULA TRAIANA – svakako je morala biti izmeštena. Njen svekoliki značaj zahtevao je da se problemu izmeštanja priđe sa Mikiša Mihailović najvećim poštovanjem i odgovornošću. Iza projekta izmeštanja stao je ceo državni vrh, SANU, crkva, javnost, mediji...

Glavni izvođač radova na hidroelektrani Đerdap bila je „Mostogradnja“ iz Beograda. Za podizvođača na dislociranju Trajanove table odabran je „Venčac“ iz Aranđelovca. Ozbiljnijeg iskustva na ovakvim radovima na prostoru Jugoslavije niko nije imao. Glavna referenca majstorima „Venčaca“ bili su slični poslovi u Egiptu, gde su tokom izgradnje Asuanske brane uspešno obavili premeštanje obeležja faraona.

Postojalo je nekoliko predloga kako sačuvati Trajanovu tablu. Isecanje na desetak manjih komada ili izgradnja kesona oko nje, bili su jeftiniji ali bi i njena autentičnost bila dovedena u pitanje. Vešti majstori „Venčaca“ prihvatili su najtežu ali i najbolju varijantu. Tablu su iz litice Kazana izvadili u jednom komadu od oko 300 tona, podigli je 22 metra iznad, i ponovo smestili u liticu.

Radovi su počeli 1. septembra 1967, a završeni u maju 1969. godine.

3

Ova monografija je je skroman doprinos mojih prijatelja i moj, da se ovaj veliki građevinski poduhvat otrgne od zaborava, a ljudima koji su izveli ovaj, jedinstven građevinski poduhvat oda zasluženo priznanje.

TRAJANJE VENČACA Radovi na Trajanovoj tabli su jedan u nizu angažovanja koje su „Venčac“ i njegovi vrsni kamenoresci imali tokom svog trajanja. „Venčac“ je uglavnom posmatran kao proizvođač kvalitetnog mermera i granita, ali su tragovi u očuvanju istorije, značajnim građevinskim objektima, kulturi...uglavnom zaboravljani.

Kamenoresci „Venčaca“ isklesali su spomen obeležja širom bivše Jugoslavije, ali i Evrope. Svakako, jedan od najznačajnijih su mermerni stubovi postavljeni u spomen kompleksu nacističkog stratišta u Mathauzenu.

Niz građevina, od crkve Svetog Đorđa sa mauzolejom na Oplencu, Belog i Starog dvora, francuske ambasade, Muzeja savremene umetnosti, Kuće cveća, Pobednika na Kalemegdanu, tornja na Avali, spomenika u Parizu, Londonu, Njujorku, Moskvi... Jedno krilo Bele kuće sagrađeno je od belog mermera sa Venčaca. Postolje kipa Slobode u Njujorku takođe.

Od mermera sa Venčaca najeminentniji vajari Jugoslavije i celog sveta izvajali su preko 250 skulptura od kojih se 79 nalazi u jedinstvenoj galeriji pod otvorenim nebom, u parku Bukovičke Banje.

4

Bojan Radović

ARANĐELOVAC – GRAD MERMERA I PRIRODE Pre više od pola veka u Aranđelovcu započelo je stvaranje jedne velike i plemenite ideje. Ideje spoja umetnosti i kulture na veličanstvenom podneblju Aranđelovca i čitave Šumadije.

Ideja da se na jednom mestu okupljaju najznamenitiji vajari, slikari, književnici, muzičari i svi oni kojima je u srcu kultura, a umetnost u duši.

Stvaranje oblika, prikaza i značenja, mermer sa Venčaca, park Bukovičke banje i veliki stvaraoci - to je obeležilo decenije aranđelovačke istorije.

Tradicija duga više od 50 godina ostavila je ogroman zalog: više od 3000 umetnika iz mnogih zemalja sveta radilo je i ostavilo traga u više od 250 skulptura, od kojih se 79 nalazi u parku Bukovičke banje; Bojan Radović preko 800 radova umetničke keramike po kojima je Aranđelovac poznat svuda u svetu; preko 1000 muzičko scenskih događaja na Otvorenoj sceni u parku koji ponovo dobija svoje vodeće mesto koje mu po lepoti pripada.

Ideja živi i dalje. A svaki Aranđelovčanin ponosno stoji pred veličanstvenim sklupturama kojima je okružen park Bukovičke banje u miru decenijskih i stoletnih stabala. Lepota našeg parka, mir skulptura i umetničkih dela u njemu, snaga su koja krepi, na mestu otvorenog srca i duše za svakoga.

On je svedok jedne epohe i ponosan reprezent umetnosti i kulturnog stvaralaštva.

Veliki ljudi započeli su ideju kulture i umetnosti u pravom izvornom značenju reči, ideju koja traje i danas. Mermer i zvuci odjekuju Bukovičkom Banjom od 1966. godine, kada su eminentni umetnici tadašnje SFRJ smestili sve umetnosti pod okrilje Bukulje i parka Bukovičke Banje u Aranđelovcu, privilegovani smo što najznačajnija imena svetske kulture i umetnosti, dolaze i 5

ostavljaju deo sebe nama. A naši stručnjaci su poznati u čitavom svetu po svojim poduhvatima. Svedoci smo velikog posla koji su obavili majstori sa Venčaca prilikom dislokacije Trajanove table na nekadašnjem „Carskom drumu“ na Đerdapu. Daleko su poznati poduhvati izmeštanja faraonovih obeležja pri gradnji čuvene Asuanske brane ili radovi na spomeniku u Mathauzenu, koje su obavili ljudi iz Aranđelovca. Slavu naših predela prenosili su ne samo eksponati iz Aranđelovca, već i njegovi stanovnici.

Nadaleko čuveni venčački mermer, mineralna voda, prirodne lepote i ljudi šumadijskog kraja bili su magnet za stotine hiljada posetilaca kroz decenije iza nas, a Otvorena scena je svedok svih onih koji su prošli Aranđelovcem. A prolazili su mnogi slavni ljudi i oni koje istorija nije zabeležila. Šetao je ovim stazama i čuveni vojvoda Živojin Mišić, pre njega Karađorđe i knjaz Miloš Obrenović i drugi istaknuti ljudi naše istorije.

Jedinstveno u čitavom svetu, to je ključna reč za Aranđelovac. Jedinstveni su i voda i vazduh i mermer i glina i park i svaki od umetnika koji su, prethodnih skoro pola veka, stvarali i nastupali u parku Bukovičke banje - u „Starom zdanju“, u vajarskom i keramičarskom ateljeu, na Otvorenoj sceni. Jedinstven je park- muzej skulptura od belog venčačkog mermera nastalih na Simpozijumu „Beli Venčac“. Jedinstvena je zbirka umetničke keramike Simpozijuma „Svet keramike“. Jedinstven je Smotra umetnosti „Mermer i zvuci“. Jednistveni su i mineralna voda i venčački mermer. Sklop mira i prirode – to smo mi, jedinstveni ljudi ovog kraja.

Smotra „Mermer i zvuci“ prerasla je lokalne i nacionalne okvire i postala manifestacija po kojoj se Aranđelovac prepoznaje svuda u svetu umetnosti, a park Bukovičke Banje predstavlja monumentalni spomenik kulture koji pleni i očekuje posetioce. Rekonstruisan je paviljon „Knjaza Miloša“, takozvana „Biveta“, u toku su veliki radovi na stazama i zelenim površinama u parku, a budućnost donosi nove velike planove rekonstrukcije Otvorene scene i čitavog kompleksa koji će, nadamo se, na radost svih stanovnika i posetilaca, u decenijama koje slede biti simbol čitave Srbije i Balkana, a Aranđelovac učiniti prestonicom turizma.

6

mr Dragan Todorović

TRAJANOVA TABLA I NEIMARI SA VENČACA Vobis gratis ago quod tabulum servastis Traianus, ili u prevodu: Hvala Vam što ste mi sačuvali tablu, Trajan – naumio je Mikiša Mihailović da ovoj knjizi odredi moto. Imao je na umu vaskoliki kulturni značaj Trajanove table na obali Dunava, u blizini Tekije, a još više neimarski podvig venčačkih neimara, koji 1967. godine sačuvaše tablu od potapanja pri izgradnji hidroelektrane u Đerdapskoj klisuri. Rudarima, tehničarima i inženjerima „Venčaca“ - učesnicima jedinstvenog graditeljskog poduhvata u svetu, posvećena je ova knjiga.

Beli venčački mermer, oblikovan u ploče različitih dimenzija, građevinari „Venčaca“ su u minulim decenijama ugrađivali od Crkve „Svetog Đorđa“, sa mr Dragan Todorović kriptom Karađorđevića na Oplencu, do ambasade Francuske u Beogradu, krila Bele kuće u Vašingtonu, Mathauzena, Lepenskog Vira, spomenika Tesli u Njujorku, Karađorđu i Knjaz Milošu, Kuće cveća... Ulepšava i brojne fasade i trgove širom bivše Jugoslavije i u mnogim svetskim metropolama.

Bez venčačkog mermera ne bi bilo ni nadaleko poznatog Simpozijuma „Beli Venčac“ i Smotre umetnosti „Mermer i zvuci“, koji traju pd 1966, samo godinu ranije od velikog poduhvata venčačkih neimara.

Pre nekoliko godina Mikiša Mihailović je objavio knjigu „40 godina sa vama“, u kojoj je predstavio četiri decenije bavljenja novinarstvom. U zajedničkoj knjizi sa aranđelovačkim penzionerima objavio je nekoliko priča i pesama.

Radeći u Modnoj konfekciji „Rudnik“, čijih 800 zaposlenih žena je pronelo slavu Aranđelovca na evropskom tržištu najboljih košulja, i objavljujući tekstove i poneku pesmu ili priču u novinama i časopisima širom zemlje (od SFRJ do 7

današnje Srbije) Mikiša je iznedrio i druge stvaralačke izazove, poput osnivanja organizacije Inicijativa „Opomena Černobilj“, čime je izrazio zabrinutost za opstanak čovečanstva. Sa grupom prijatelja organizovao je i dostojno odavanje počasti, podizanjem spomenika i spomen ploče u Banji, dr Vladimiru Špringeru, lekaru, Jevreju iz Nemačke, koji je tragično stradao 1943. godine. Navedene inicijative su prihvaćene od strane predstavnika domaće i međunarodne javnosti, pa su, u znak priznanja i podrške u Aranđelovac dolazili, ili Mikišu Mihailovića pozivali u posetu, ambasadori Ukrajine, Belorusije, Rusije, Izraela, Švajcarske, Kube, Palestine, Makedonije, Venecuele, Alžira, Sirije, Iraka, Finske...

Knjigom „Trajanje Venčaca“ Mikiša Mihailović je prikazao jedinstvenu istorijsku vezu izmeštanja Trajanove table, s jedne strane, ali i svih graditeljskih pregnuća neimara Venčaca, s druge strane koji više od jednog veka pronose slavu belog mermera sa Venčaca.

Za svoj dugogodišnji rad primio je brojna priznanja, među kojima su Povelja Kulturno prosvetne zajednice Srbije, Plaketa „Politike“, Povelja JNA, zahvalnica časopisa „Stvarnost“ i Julska nagrada Aranđelovca.

Mikiša Mihailović, Dragomir Pavlović, Milorad Jovanović i mr Dragan Todorović na Đerdapu 2016. godine

8

SADRŽAJ PREDGOVOR Mikiša Mihailović SEĆANJE NA VELIKO DELO.................................................................3 TRAJANJE VENČACA.................................................................4 Bojan Radović ARANĐELOVAC – GRAD MERMERA I PRIRODE..............................5 Mr Dragan Todorović TRAJANOVA TABLA I NEIMARI SA VENČACA.................................7 Izvor: Wikipedija TRAJAN....................................................................................................9 TRAJANOVA TABLA ............................................................................11 Prof arh. Milorad Dimitrijević (1924-2008).........................................13 DECEBAL NASPRAM TRAJANA........................................................15 General Dragosav Lacković VIA MILITARIS.....................................................................................16 OPIS VIA MILITARISA........................................................................17 VOJNI I PRIVREDNI ZNAČAJ VIA MILITARISA.........................18 DISLOKACIJA TRAJANOVE TABLE...................................................21 IZVOD IZ ZAPISNIKA...........................................................................22 DRAGOMIR PAVLOVIĆ........................................................................26 POČETAK RADOVA..............................................................................27 SPISAK RADNIKA NA PODIZANJU TRAJANOVE TABLE..............32 ŽIKA VASILJEVIĆ..................................................................................33 97

DRAGOMIR PAVLOVIĆ........................................................................34 STANOJE KUZMANOVIĆ...................................................................36 RADOŠEVIĆ ŽIVOMIR........................................................................39 MILORAD JOVANOVIĆ........................................................................40 MILAN PANTELIĆ.................................................................................41 BRANISLAV PANTELIĆ.......................................................................42 ŽIVOMIR JOVANOVIĆ..........................................................................43 Zorica Ćiraković TRAJAN..................................................................................................44 Đuro Milekić ISTER – NEBESKO OGLEDALO..........................................................45 Prof. dr Dobrivoje Mihailović VENČAČKI MAJDANCI......................................................................47 KO SU BILI MAJDANCI?......................................................................49 BREZOVČANI MAJDANCI...................................................................51 MAJDANSKI UPRAVNICI....................................................................53 UPRAVNIK BORISAV – GOSPODIN BORA........................................57 ZNAČAJNI OBJEKTI.............................................................................61 KUĆA CVEĆA.......................................................................................62 KAPETAN KOČA PUTUJE....................................................................63 SPOMENIK SLOBODE..........................................................................64 LAVOVI...................................................................................................65 KARAĐORĐE U ORAŠCU....................................................................66 MAUTHAUZEN.....................................................................................67

98

puk. prof. Željko V. Zirojević TRAJANJE VENČAČKOG MERMERA.............................................69 MERMER I ZVUCI................................................................................71 RADOJKO ĐUKANOVIĆ.....................................................................74 Mikiša Mihailović, maj 2016, Politika, Glas osiguranika VETERANI PRED TRAJANOVOM TABLOM.....................................76 Danka Novović, RTS „Treće doba“, mart 2017.

BLISKI SUSRET SA DAVNIM VREMENIMA...............................78 Mikiša Mihailović, mart 2016, Politika, Novosti, Kurir IZMEŠTANJE TRAJANOVE TABLE....................................................79 Radisav Čučulanović, (Časopis EPS, ENERGIJA) GENERALOV PLES NA KAMENOJ LITICI.....................................81 Nemanja Baćković, Politikin Zabavnik, Ilustrovana Politika KADA JE GENERAL SPASAVAO CARA.............................................83 Ana Cicović, Viši kustos – arheolog, Muzej Gornji Milanovac RIMSKA PLOČA SA RUDNIKA........................................................86 Dr Dušan Vujinovć MERMER – OD UMETNOSTI DO MEDICINE...................................89 Mr ph Dimitrije Jovanović KAMEN, VODA, VAZDUH...................................................................90 Katarina Marinković SUSRET PRIRODE I KULTURE............................................................91 Miloje Vujanović SRPSKA VERONA.................................................................................93 Biljana Radašinović SAČUVATI OD ZABORAVA VELIKA DELA...................................95

99