Fitis 2012 nummer 2

VOGELWERKGROEP ZUID-KENNEMERLAND JAARGANG 48 NUMMER 2 2012

Fitis Driemaandelijks tijdschrift van de Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland Redactie

Han Buckx, Chris van Deursen, Adriaan Dokter, Antje Ehrenburg & Jan Kuys Rijnegomlaan 35, 2111 XM Aerdenhout, 023-5318334 fitis@vwgzkl.nl www.vwgzkl.nl

Redactieadres E-mail Website Kopijsluitingsdata

1 1 1 1

februari mei augustus november

Niet het bestuur van de Vogelwerkgroep, maar de redactie van Fitis is verantwoordelijk voor de inhoud van dit blad. Ondertekende bijdragen verschijnen onder verantwoordelijkheid van de auteur(s). Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na verkregen toestemming van de redactie en -indien het artikel ondertekend is- de auteur(s).

Bestuur Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland Opgericht 14 september 1951 Ereleden: Truus Bloem, Jacques Daan, Cor de Groot, Hans Vader Voorzitter Secretaris Penningmeester Overige bestuursleden

Peter van Holland, Nicolaas Witsenstr. 15, 1017 ZG A’dam, 06-1303108 Frank Dijkstra, Parklaan 95, 2011 KS Haarlem, 023-5316364 Henk Boersbroek, Kraanvogelln. 25, 2106 DD Heemstede, 023-5366601 Rino Abrahamse, Snippenbos 84, 1974 XZ, IJmuiden, 0255-520064 Antje Ehrenburg, Koppestokstraat 47, 2014 AN Haarlem 023-5248391 Martijn Korthorst, Oosterstraat 42, 2022 CX Haarlem, 06-10913429 Jan Kuys, Rijnegomlaan 35, 2111 XM Aerdenhout, 023-5318334 Johan Stuart, Zeilpad 6, 1991 MT Velserbroek, 023-5389481

Postbank:

3360626 t.n.v. Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland te Haarlem

Nieuwe leden van de Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland kunnen zich opgeven bij de secretaris (adres zie hierboven). De leden van de Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland ontvangen het blad Fitis. Het lidmaatschap voor volwassenen bedraagt €15 per jaar en €5 voor huisgenootleden. Leden van de Jeugdvogelclub en jongeren tot 20 jaar betalen € 8, jonge huisgenootleden € 3. Na 30 juni wordt 50% van de contributie in rekening gebracht.

Fitis 48 (2) 2012

Redactie De waarheid die de dichter J. C. Bloem (1887-1966), vermoedelijk onbedoeld, schetste in zijn “De Dapperstraat” is voor ons, anno 2012, ineens heel erg werkelijk. Lees zelf maar: Natuur is voor tevredenen of legen // En dan: wat is natuur nog in dit land? // Een stukje bos, ter grootte van een krant // Een heuvel met wat villaatjes ertegen.

Zoals hij dat opschreef, zo lijkt een aanzienlijk deel van Nederland (ook de politiek), al langer te denken. Natuur is verworden tot een sluitpost op ’s lands begroting. Waardoor verantwoordelijkheid daarvoor pas wordt genomen als met een Europees proces wordt gedreigd door de Stichting Das en Boom, zodat staatssecretaris Bleker op het werkelijk allerlaatste moment, Nederland vijf(!) Zweedse Korhoenders aanbiedt, om onze laatste levensvatbare populatie van de Holterberg voor definitief uitsterven te behoeden. Of dat helpt valt te betwijfelen. Diezelfde Bleker lapt rechterlijke uitspraken met volledige minachting aan zijn laars, waar het gaat om herstel van de Limburgse verbindingszones voor het behoud van de Hamster. Ooit werden daarvoor gelden gereserveerd en leek het project met glans te slagen. Bleker liet alles stoppen en vervolgens vochten provincie en Rijk elkaar de tent uit over de vraag wie de rekening moest gaan betalen. De Hamster natuurlijk! De nieuwe Wet Natuur laat voor veel soorten (waaronder de Das) weinig kansen over en zo vervalt steeds sneller wat met veel zorg, geld, deskundigheid en inventiviteit werd gecreëerd. Bleker liet, net als zijn recente voorgangers, bewust na om voldoende ruimte te maken voor dier- en plantensoorten.

Motief nú; er is geen geld. Toen dat er wel was deed men overigens ook bar weinig. Er werd zelfs geopperd dat die liefhebbers maar zelf moesten bijspijkeren als ze die mooie natuur zo nodig vonden. Liefhebbers van kunst moeten dan ook hun Rijksmusea maar onderhouden en voetballers de begeleiding van hun activiteiten in en rond de velden en stadions, dat is dan wel zo redelijk. Velen (maar helaas nog steeds een minderheid) dragen al bij aan landschapsonderhoud en herstelprojecten etc., maar het gaat om meer. Om meer bewustwoording, om meer geld en meer politieke betrokkenheid. Als veel Nederlanders kennelijk niet veel meer hebben met natuur, anders dan als decor voor sportevenementen, festivals en wandeltochten of verjaarspartijtjes, dan zullen wij de barricaden op moeten en weerbaarheid kopen. Door als VWG aansluiting te zoeken bij organisaties die van wanten weten. Het kost een beetje geld, maar kan heel veel winst opleveren, omdat eendracht nog altijd macht maakt, ook voor onze natuur. Misschien dat het dan toch wordt als in het gedicht: Dit heb ik bij mijzelven overdacht // Verregend, op een miezerigen morgen // Domweg gelukkig, in de Dapperstraat.

61

Fitis 48 (2) 2012

Overzicht resultaten tellingen 2011 Landje van Gruijters, Nova Zembla en Fort Noord Andrea Bloem Zo koud als het jaar begon, zo warm is het geëindigd. En zo zomers en vooral extreem droog het voorjaar was, zo nat en herfstig was de zomer.

Het was een jaar met uitersten voor wat betreft het weer. Zou het ook zo met de vogels gegaan zijn?

Bij deze een verslag van de resultaten van de wekelijkse tellingen in 2011 en waar mogelijk gekoppeld aan het weer en de waterstand op het Landje van Gruijters. De resultaten worden vergeleken met die van 2010. Ze kunnen afwijken van eerdere verslagen omdat in dit verslag – behalve waar expliciet vermeld - geen losse waarnemingen zijn meegenomen, zoals uit Waarneming.nl. Eerst wordt een overzicht gegeven van alle soorten die gezien zijn in het totale telgebied en per deelgebied.

Leuk zijn natuurlijk altijd de bijzondere waarnemingen en aangetroffen broedgevallen. En om een goed beeld te krijgen van het verloop van de eenden en steltlopers over het jaar wordt dit vergeleken met het verloop van de waterstand op het Landje van Gruijters. $%&'%()%* ./0*1%23/02456)17%58 9:3/2;%<(&/ ?:5729::5*

!"#"

!"##

+, +# => @,

++! =+ A#

Tabel 1. Aantal waargenomen soorten

Gehele telgebied

$%&'%()%* ,-.*/%01-.0234)/5%36 :;1-0<%=(&>;350:;;3*

!"#"

!"##

#""+ 7#+ 7+ !9+

#""+ 89+ ##+ 9?+

Tabel 2. Verdeling van de vogels over de subgebieden. abel 2. Aantal waargenomen soorten

Er is in 2011 in totaal 46 keer (2010: 44) geteld. In voor-, najaar en winter wordt wekelijks geteld. In de zomermaanden, juni t/m september, is 1 keer per 2 weken geteld. Uitzondering is augustus, waar in 2011 slecht 1 telling beschikbaar is. Het gebied wordt te voet en integraal op alle aanwezige vogels geteld, met nadruk op de watervogels. Er wordt gebruik gemaakt van een standaard telformulier waarop de waarnemingen per deelgebied worden genoteerd. In de meeste gevallen wordt in koppels gewerkt met verrekijker en telescoop. De telling wordt meestal in de ochtend van zaterdag of zondag gedaan. In de periode februari – maart bij voorkeur iets later (13.00 – 14.00) om de piek met Grutto’s mee te nemen. Extra waarnemingen als pullen, kleurringen e.d. worden apart en facultatief op het telformulier vermeld. In totaal zijn er door de tellers in 2011 20.792 vogels genoteerd. Ter vergelijking: in 2010 waren 62

Fitis 48 (2) 2012

het er slechts 13.972. Ongetwijfeld heeft het zachte winterweer 2011, ten opzichte van de kou in januari, februari en december van 2010 waarbij alles bevroren was, hier invloed op gehad.

In 2011 zijn in het hele telgebied 98 soorten gezien, inclusief de gegevens van Waarneming.nl zelfs 114 soorten. Het Landje van Gruijters is het meest soortenrijke deelgebied met 92 soorten gezien tijdens de tellingen en 112 in alle waarnemingen. Het aantal soorten wat in het hele telgebied maar ook in de subgebieden gezien is, is vrijwel gelijk gebleven ten opzichte van 2010 (tabel 1). Als gekeken wordt naar de verdeling van de vogels over de subgebieden in tabel 2, valt op dat in 2010 tweederde van de vogels op het Landje van Gruijters gezien werd, tegen nog slechts ruim de helft in 2011. Meer vogels dan in 2010 blijken dit jaar een voorkeur te hebben voor de fortgracht. Ook Nova Zembla lijkt wat meer in trek dan vorig jaar.

Aantallen per soort De Smient is de winnaar wat betreft aantal individuen in 2011, op de voet gevolgd door Meerkoet, Soepgans en Wintertaling (zie tabel 3A).

Wintertaling stond in 2010 nog bovenaan de lijst van de meest geziene soorten. Opvallend is de sterke toename in de aantallen getelde Meerkoet en Smient ten opzichte van 2010. Ook in aandeel ten opzichte van alle waargenomen soorten zijn ze flink toegenomen. Het aandeel Smient is toegenomen van 11 naar 16%, en Meerkoet van 7 naar 14% (tabel 3B).

Behalve Smient en Meerkoet zijn de totale aantallen Grauwe Gans, Spreeuw, Krakeend, Kuifeend, Ekster, Nijlgans en Aalscholver flink toegenomen. Knobbelzwanen zijn eveneens veel vaker gezien, maar dit komt doordat zich een paartje in de Fortgracht heeft gevestigd. Ze hebben er ook gebroed. Een lichte afname kan gezien worden bij soorten als Slobeend, Bergeend, Kievit en Soepeend.

In tabel 3C wordt weergegeven tijdens hoeveel reguliere tellingen een soort gezien is. Soorten die in meer dan 60% van de tellingen gezien zijn, met uitzondering van de Smient, zijn meestal jaarrond â&#x20AC;&#x201C; vaak in fluctuerende aantallen â&#x20AC;&#x201C; aanwezig1. Een aantal soorten waarvan het zwaartepunt duidelijk in de winter ligt, zoals van Krakeend, Slobeend en Wintertaling, worden vaak ook in de zomermaanden nog in kleine aantallen gezien. Tijdens het broedseizoen (mei, juni) zijn Slobeend en Wintertaling evenwel afwezig. Soorten die minder vaak gezien worden zijn seizoenssoorten (zoals de steltlopers in het voorjaar en typische wintergasten als de Kramsvogel), soorten die relatief zeldzaam zijn voor het gebied of moeilijk waar te nemen (zoals Lepelaar, Waterral of IJsvogel) of soorten die niet altijd meegeteld worden (zoals de tuinvogels bij de woonboten).

1

Dit percentage lijkt vreemd, maar er wordt gedurende vier zomermaanden half zo vaak geteld. Hierdoor wegen de overige maanden in de percentages zwaarder mee.

63

Fitis 48 (2) 2012

Tabel 3. Overzicht voor gehele telgebied. 3A: het totaal aantal vogels dat gedurende het jaar gezien is; 3B: het aandeel op het totaal aantal vogels; 3C: de frequentie in % dat de soort gezien is.

Tabel 3A !"#$%&'$$(#$%%&( ,--.! !"#$%& "$$34-$& !-$./0%!

8#%&$3&09#%/ 4304$$%: /30=8$;/0%!

8#9:$;$$%: /3=&&!9->$$%: !.3$$=8 4=#@$$%: $4!&$3 80&$3?-$% <803&$;4300# 4-4"$$=8 &=3$9==3 %#C9/0%!

009!A?-9B$3 4%->>$9<800% >$3/$$%: 4--9"$$!

4#$B#& 430"!B-/$9 @==& >-$3$%<809=8 8#&&$;48#4!&003& !-$.$$%: >90=8$;3$#/$3 ?=#!<809=8 80&$3!%#. .#".$9"$$!

Tabel 3B /011 /010 ''() 52'' 5*6( 51*5 *(15 *5*) *51) 217 +*' +** 611 '56 '55 5'5 *(* *)2 *67 *6+ *'' *1+ *1) *15 27 2+ 21 (2 72 7) +2 +( )1

*))) 2+2 *(*6 5155 *162 671 *115 2'1 ++5 5'' 5'+ *)) 5*' 55* *2( *)( +1 76 +1 *)+ 7' *71 *5( '1 27 (7 *)' 7' +1 7) 62

$$()&&%'*('$$(#$%%&( ,--.! !"#$%& "$$34-$& !-$./0%!

8#%&$3&09#%/ 4304$$%: /30=8$;/0%!

8#9:$;$$%: /3=&&!9->$$%: !.3$$=8 4=#@$$%: $4!&$3 80&$3?-$% <803&$;4300# 4-4"$$=8 &=3$9==3 %#C9/0%!

009!A?-9B$3 4%->>$9<800% >$3/$$%: 4--9"$$!

4#$B#& 430"!B-/$9 @==& >-$3$%<809=8 8#&&$;48#4!&003& !-$.$$%: >90=8$;3$#/$3 ?=#!<809=8 80&$3!%#. .#".$9"$$!

Tabel 3C /011 /010 *+, *6, *1, *1, 2, +, +, 6, ', ', 5, 5, 5, *, *, *, *, *, *, *, *, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1,

**, 7, *', *6, (, ', 7, 7, ), 5, 5, *, 5, 5, *, *, 1, *, 1, *, *, *, *, 1, *, *, *, *, 1, *, 1,

$$()&&%'*('#&%%*(+&( ,--.! !-$./0%! "$$34-$& 8#9:$;$$%: <803&$;4300# $4!&$3 4%->>$9<800% 4304$$%: 80&$3?-$% >90=8$;3$#/$3 4=#@$$%: !9->$$%: 009!A?-9B$3 4-4"$$=8 8#%&$3&09#%/ @==& %#C9/0%! /30=8$;/0%! !"#$%& >$3/$$%: 4--9"$$! !-$.$$%: 8#&&$;48#4!&003& .#".$9"$$!

8#%&$34-%#%/ ?-=&:=#@ 4#$B#& !.3$$=8 &=3$9==3 3#$&/-3! !A?-9$4!&$3 80&$3!%#.

/011 /010 *11 2( 2+ 2+ (2 (2 (2 (2 (7 7( 7( 7+ 7' 7' 7* +7 +6 +6 +1 )+ )' )' 66 66 61 61 '( '( '* '* '*

(2 (5 2' (+ (6 )1 71 77 7' 71 )7 )7 )7 )5 6* 6' )7 6( +* 6) 6) )1 6' *( '6 '+ 6( '2 '1 51 *+

Het is ook interessant om te kijken naar de spreiding van soorten over de deelgebieden. Het biotoop van de deelgebiedjes loopt nogal uiteen en de verwachting is dat de soortensamenstelling zich daaraan aanpast.

Het verschil is goed te zien in bovenstaande tabel 4. De Smient is duidelijk een soort die in alle deelgebieden in forse aantallen aanwezig is, in de winter wel te verstaan. Meerkoet is eveneens een soort van alle gebiedjes, al heeft Gruijters niet zijn eerste voorkeur. Wintertaling en Slobeend zijn echt soorten van het Landje van Gruijters, waar zij bij wat hogere waterstanden vaak op de aarden wallen te zien zijn. Voor Wintertalingen is het Landje ook goed toeven als ze, half verscholen in de rietkraag, beschutting en voedsel zoeken.

64

Fitis 48 (2) 2012

Tabel 4. De getelde aantallen van de meest voorkomende soorten in de deelgebieden. Nb. : de som van de 3 gebieden kan groter zijn dan het aantal voor het gehele gebied omdat een soort vaak in meerdere subgebiedjes zit bij één telling. !"#$%&'("#')*+,%-&*. !""#$

%&''

(

/0("'1&234" !""#$

%&''

(

50*-'/00*$ !""#$

%&''

(

67/89:8;!7/)

<=><

')*+

):;?69');/@

>A=

%,*-

B99:CD98

EFE<

%)*&

@B79/8

<AFE

'-*-

@B79/8

GHA

%'*%

C:;C99/I

<GJ<

',*'

@D9K);/@

<<JG

'&*.

B99:CD98

<=<

+*.

@B79/8

<<=>

'/*&

):?88D

=FA

+*%

@D9K);/@

<LA

/*+

@D9K);/@

HLA

''*-

67!I9'99/I

AAH

)*'

@K:99?6

<GF

/*'

C?7599/I

JL>

0*+

B99:CD98

AE<

/*-

67!I9'99/I

=>

0*%

67!I9'99/I

JJ<

0*0

@!DM99/I

LEE

0*)

C:;C99/I

=G

0*'

@K:99?6

<=L

%*/

):;?69');/@

G=J

0*-

@!DM99/I

LJ

%*.

9C@89:

<LF

%*&

C:;C99/I

EAA

%*-

9C@89:

LF

%*%

C/DMM9!16;;/

<FH

'*0

@K:99?6

EA>

%*-

C:;B@ND)9!

LF

%*%

6;89:OD9/

=E

'*%

6;89:OD9/

EE=

%*'

16;:89'C:;;7

GH

%*'

5??8

H>

'*%

8?:9!??:

<L=

'*0

;;!@POD!N9:

G>

%*&

;;!@POD!N9:

>E

&*+

CDCB99?6

<G=

'*0

C?7599/I

JG

'*-

16;:89'C:;;7

>F

&*+

9C@89:

<EG

'*'

CDCB99?6

JE

'*0

/7Q!);/@

GL

&*/

16;:89'C:;;7

<EG

'*'

/7Q!);/@

EG

'*&

):;?69');/@

GJ

&*/

C79N78

<FE

&*,

C/DMM9!16;;/

<=

&*+

8;59!99/I

GJ

&*/

M9:)99/I

HH

&*+

67/89:8;!7/)

<>

&*)

@!DM99/I

JH

&*-

67889'C67C@8;;:8

HF

&*)

M9:)99/I

<E

&*-

67/89:8;!7/)

JL

&*-

/7Q!);/@

AH

&*)

M!;?69':97)9:

<<

&*-

CDD!B99@

JG

&*-

MD9:9/16;!?6

AA

&*)

):;@K79K9:

H

&*.

C:;B@ND)9!

EA

&*0

6;89:@/7K

>H

&*/

5??8

H

&*.

:7/)B?@

E<

&*.

CDD!B99@

>L

&*/

CDD!B99@

>

&*.

K7BK9!B99@

EF

&*.

@D9K99/I

>G

&*/

OD?8I?75

G

&*%

O?7@16;!?6

<H

&*%

M!;?69':97)9:

LE

&*-

P;/;I9@9');/@

G

&*%

@D9K99/I

<J

&*%

O?7@16;!?6

L<

&*-

@8D:BB99?6

G

&*%

);;7

<J

&*%

):D9/KDD8:?789:

G>

&*0

MD9:9/16;!?6

J

&*'

M!;?69':97)9:

<E

&*%

;;!@POD!N9:

JH

&*.

C;?6

J

&*'

P;/;I9@9');/@

<E

&*%

C!??8

JA

&*.

:7981;/)9:

J

&*'

M?719:I

<E

&*%

@POD!9C@89:

J>

&*.

5787@

J

&*'

IDI;;:@

<E

&*%

):;@K79K9:

J<

&*.

M?719:I

J

&*'

OD?8I?75

<<

&*'

Steltlopers beperken zich helemaal tot het ondiepe water en de droogvallende slikken van het Landje van Gruijters. De Grutto is de vierde meest geziene soort in het gebied. Andere soorten die een belangrijke plaats innemen zijn Tureluur, Kievit (ook broedend), Watersnip en Kluut. De overige steltlopers komen in zo kleine aantallen voor dat ze buiten deze tabel vallen.

Nova Zembla wordt gekenmerkt door kleine aantallen vogels en een beperkt aantal soorten. Het grote aandeel Grauwe gans wordt veroorzaakt door de waarneming van 2 grote groepen van 458, respectievelijk 134 vogels in juli en oktober 2011. Smient komt er vooral aan z’n trekken in het vroege voorjaar wanneer het gebied droog valt en in het najaar tijdens het weer onder water zetten.

65

Fitis 48 (2) 2012

Bijzondere waarnemingen Hieronder worden de bijzondere waarnemingen in 2011 beschreven. Bijzonder zijn waarnemingen van soorten die zelden gezien worden in het gebied, die erg moeilijk te zien zijn of soorten die op de rode lijst staan.

Tussen haakjes wordt vermeld of de soort als gevoelig, kwetsbaar, bedreigd of ernstig bedreigd op de rode lijst staat. In dit overzicht worden alle waarnemingen van de wekelijkse tellingen zowel als meldingen op Waarneming.nl meegenomen.

Lepelaar: er is regelmatig een (of meerdere) Lepelaar (-s) gesignaleerd.

Op 12 februari foeragerend op Nova Zembla en vooral in maart, april en mei, ,maar ook in augustus, in de Gruijters.

Zilverreigers: een Grote Zilverreiger is waargenomen op 16 en 17 maart en 12 november. Dit zijn sinds 2003 de eerste waarnemingen van deze soort in het gebied. De Kleine Zilverreiger is maar eenmalig op het Landje waargenomen, begin april, door Bert van der Kruis.

Eenden: begin maart heeft er enkele dagen een man Pijlstaart op het Landje van Gruijters gefoerageerd. Het Nonnetje is vooral een soort die tijdens de wintermaanden op de fortgracht wordt gezien, maar soms ook wel op het Landje als er flink wat water staat. In 2011 gezien in februari, maart en eind december. Dik Vonk meldt op 27 maart een Zomertaling.

Roofvogels: Dit jaar is voor het eerst een juveniele Visarend in het gebied gezien en wel op 1 oktober; deze werd verjaagd door een groep eksters. Er is zes keer een Sperwer gezien: op het Landje van Gruijters (5x) en rond Fort Noord in november. Eind april is door diverse waarnemers een Bruine Kiekendief (gevoelig) gemeld, maar sindsdien niet meer. Zowel eind maart als april is een Havik gesignaleerd. Ruud Bakker meldt op 22 juni en 3 juli een Slechtvalk boven het Landje. De enige Boomvalk (kwetsbaar) van dit jaar is op 21 september gezien door Lars Buckx.

Steltlopers: zie bij paragraaf 5 onder Steltlopers.

IJsvogel: niet echt zeldzaam, maar altijd weer bijzonder. Het is bekend dat regelmatig een paartje aan de westzijde van het forteiland broedt (hebben ze dat dit jaar ook gedaan?). Desondanks wordt hij tijdens de tellingen niet vaak gezien en dan meestal in de buurt van het fort. Er zijn waarnemingen van april, mei (2 exemplaren) tot eind november (1 exemplaar).

Oeverzwaluw: kleine groepjes zijn waargenomen tussen half april en begin mei. Het is onbekend of in het gebied gebroed wordt.

Waterpieper: geen zeldzame vogel, maar tijdens de telrondes toch niet veel gezien op het Landje. Losse waarnemers melden de soort daarentegen regelmatig tussen november en april, meestal in groepjes van maximaal drie. Evert van Huijssteeden meldde er elf op 19 november.

66

Fitis 48 (2) 2012

Kwikstaarten: de Gele kwikstaart (gevoelig) is 3x in april waargenomen.

Van de Rouwkwikstaart zijn eind maart 2 exemplaren gezien en begin april één exemplaar in een groepje Witte. De Grote Gele Kwikstaart is slechts één keer door Hans de Nobel waargenomen, op 7 mei op het Landje van Gruijters. Dit is een bijzondere waarneming, want in deze tijd van het jaar wordt de Grote Gele zelden in de regio gezien.

Moerasvogels: Blauwborst en Kleine Karekiet zijn regelmatig waargenomen, meestal door “losse” waarnemers. De meeste waarnemingen dateren van april, maar ook van mei tot eind juli. Van de Waterral is wel bekend dat hij er af en toe zit want hij wordt elk jaar wel gemeld, maar je moet erg veel geluk en een goed waarnemingsvermogen hebben om hem ook daadwerkelijk te zien of horen. In 2011 is hij alleen op 12 november roepend in het riet gehoord.

Zangers: eind mei is een Bosrietzanger en eind april is door diverse waarnemers een Sprinkhaanzanger waargenomen. Op 7 april heeft Han Buckx 2 Beflijsters gezien in de bomen langs het Landje.

Broedgevallen In het gebied wordt, voor zover bekend, geen broedvogeltelling gedaan.

De tellers melden in het voorjaar wel regelmatig vogels met jongen of op het nest. Daarom kan toch een – zij het beperkt – beeld gegeven worden van de soorten die het gebied als broed- of foerageergebied tijdens de broedperiode gebruiken. Van de broedvogels staan twee soorten op de Rode Lijst 2004, namelijk de Boerenzwaluw en Huiszwaluw. Zij zijn gewaardeerd als gevoelig.

Boerenzwaluw: in juli werd gezien dat een paartje klei verzamelde op het Landje van Gruijters en 2 weken later werd hier een paartje met jongen gezien.

Ekster: ook in juli werd een paartje met jongen gemeld.

Fuut: op de fortgracht werden 2 broedende paartjes gezien. Het eerste had een nest vanaf de derde week van april, het tweede vanaf de derde week van mei toen het eerste paartje inmiddels met 5 jongen rond zwom. Maar er was mogelijk ook nog een heel laat nest, want de dag voor kerst werd nog een ouder met een Foto: Mark Hessels juveniel gezien.

Grauwe Gans: in april en mei werden op het Landje van Gruijters 2 paren Grauwe Gans met pullen gezien. Een enkele keer maakten ze een

67

Fitis 48 (2) 2012

uitstapje naar Nova Zembla. Ook half juli werd nog een paartje met pullen gezien.

Huiszwaluw: op Fort Noord werd een paartje met jongen gezien.

Kievit: in april is op Gruijters een paartje op het nest gezien, een andere vogel is gezien terwijl hij een kuiltje draaide. In mei is waarschijnlijk een pul gezien.

Knobbelzwaan: vanaf eind april is een paartje op het nest gezien bij Fort Noord. De eerste helft van juli werden er 2 jongen gemeld.

Meerkoet: broedende Meerkoeten werden in het hele gebied gezien. Bij de fortgracht zijn minimaal 2, mogelijk 3, nesten gezien vanaf begin april. In mei/juni liepen er gezinnen met 4, respectievelijk 5 jongen rond. Op Nova Zembla is 1 nest gezien, maar geen jongen. Op het Landje van Gruijters werd begin juli een verlaten nest met 4 eieren aangetroffen en liep een juveniel rond.

Scholekster: op 20 juni leek een Scholekster op een nest te zitten in de Gruijters.

Soepgans: half april werden 4 paartjes met pullen gezien. Eén paartje in de Gruijters met 4 pullen en drie paartjes bij Fort Noord met respectievelijk 3, 4 en 7 pullen.

Waterhoen: op Fort Noord werd half mei een paartje met 5 jongen gezien, een maand later liep er in de Gruijters een paartje met 1 jong.

Wilde Eend: er hebben zeker 3 paartjes Wilde Eend op het Landje van Gruijters gebroed: half mei liep er een paartje met 3 pullen; half mei een paartje met 4 pullen en begin juli een paartje met 7 pullen. Op de fortgracht minimaal 1 paartje op 23 april gezien met maar liefst 14 pullen. Begin juli werd een paartje met 2 jongen gezien, misschien het restant van het eerdere nest.

Witte Kwikstaart: minimaal 2 paartjes hebben op of in de directe omgeving van het Landje van Gruijters gebroed. 21 mei werd een paartje met 3 jongen gezien, een week later 2 paartjes met elk 1 jong.

Waterstand Landje van Gruijters Bij de herinrichting van het Landje zijn twee peillatten geplaatst. Één peillat is bevestigd aan de buitenzijde van de klepstuw in de toe- en afvoersloot. Deze peillat geeft het waterpeil aan van het Zijkanaal B. Dit kanaal staat in open verbinding met het Noordzeekanaal. Het streefpeil van het Noordzeekanaal is 40 cm–NAP. Het peil in het slootje varieert met dat van het Noordzeekanaal. Deze variatie ligt tussen ongeveer 35 en 45 cm–NAP. De tweede peillat staat op ongeveer 10 à 15 meter afstand van de andere, in een slootje op het veld. Volgens het beheerplan is het streefpeil van deze peillat in de zomer 69 cm–NAP en in de winter het buitenpeil, namelijk 40 cm–NAP. Helaas is de peilstok op het veld bij werkzaamheden in oktober 2009 scheef geduwd. Op 2 juli 2011 is de stok weer

68

Fitis 48 (2) 2012

recht gezet, echter niet geijkt op NAP. De schatting is dat er ten opzichte van de scheve lat een verschil is van -8 cm. Waar bij een scheve peilstok bij een peil van -20 cm het Landje vol water stond, wordt het peil nu afgelezen op ongeveer -28 cm. Om de reeks peilstokgegevens van het veld enigszins vergelijkbaar te maken zijn de waarden sinds juli 2011 daarom gecorrigeerd met +8 cm . De veldwaterpeilen van 2011 en 2010 zijn weergegeven in figuur 1 en 2.

Verloop waterpeil veld 2011

1-dec

1-nov

1-okt

1-sep

1-aug

1-jul

1-jun

1-mei

1-apr

1-mrt

1-feb

-10

1-jan

0

-20 -30 -40 -50

Figuur 1. Verloop waterpeil veld in cm onder maaiveld (cmmv) in 2011. Begin juli is de peillat rechtgezet.

De waarden zijn vanaf die datum gecorrigeerd met +8 cm.

-60

Verloop waterpeil veld 2010

-20 -30

1-dec

1-nov

1-okt

1-sep

1-aug

1-jul

1-jun

1-mei

1-apr

1-mrt

1-feb

-10

1-jan

0

Figuur 2. Verloop waterpeil veld in cm-mv in 2010. De peilstok stond gedurende het gehele jaar scheef

-40 -50 -60

Januari en februari 2011 zijn relatief zacht verlopen. Het Landje stond grotendeels onder water bij een peil van om en nabij -20 cm. Vanaf half maart zakte het water langzaam en kwamen de slikkige randen bloot.

Het gras bleef bovendien lekker kort, omdat vanaf ongeveer begin maart met een tiental schapen begraasd werd. Omdat er sinds maart geen neerslag meer viel, gecombineerd met hoge, zomerse temperaturen in april droogde de grond snel uit. Begin mei lag het Landje van Gruijters bijna helemaal droog, de slikken waren veranderd in korsten. Alleen in de diepste greppels en de ringsloot stond nog wat water, maar de bodem was in zicht. Bovendien was de sloot aan de zuidkant helemaal volgelopen met bagger. De paar regenbuien die waren gevallen waren onvol-

69

Fitis 48 (2) 2012

doende om het water aan te vullen tot een voor vogels interessant niveau.

Na intensief overleg met het Recreatieschap is uiteindelijk besloten wat water in te laten. Op 24 en 25 mei stond het schuifje open en kon water vanuit het zijkanaal naar binnen stromen. Het waterniveau steeg in 30 uur zo’n 8 cm. In de sloten stond hierdoor weer een laagje water. Echter de droogte bleef en de verdamping was zo groot dat binnen paar dagen het gebied weer net zo droog was, zo niet droger, als vóór 24 mei.

Vanaf de 2e helft van juni is het gaan regenen en steeg het waterpeil weer. Vanaf half september stonden grote delen van het gebied onderwater op een waterpeil van rond de -20 cm. Op verzoek heeft het Recreatieschap eind november nog wat water uitgelaten, maar door een misverstand was dit veel meer dan de bedoeling was.

Als het verloop van het waterpeil vergeleken wordt tussen 2010 en 2011 valt op dat het Landje in 2010 veel geleidelijker indroogde. Het indrogen begon ook eerder, al vanaf begin februari 2010. Pas in augustus was het gebied grotendeels uitgedroogd, vergelijkbaar met de situatie die reeds rond half mei in 2011 was ontstaan.

Foto: Mark Hessels Het is belangrijk dat het gebied voor een groot deel indroogt om begrazing mogelijk te maken. Schapen en koeien zorgen ervoor dat de vegetatie kort blijft en het gebied niet te veel verruigt. Als de bodem langzaam indroogt ontkiemt bovendien het zeldzame goudknopje dat het gebied onder een gele deken van bloemetjes legt. Te ver indrogen (een peil van 50 cm), waarbij zelfs de sloten nog maar nauwelijks water voeren, is slecht voor het leven in de sloten en greppels. De geringe hoeveelheid water in combinatie met het mooie weer zorgt voor sterk schommelende temperaturen en zuurstofgehalte, al met al een ongunstig milieu voor vissen, waterplanten en ander watergedierte. Massale vissterfte kan het gevolg zijn.

70

Fitis 48 (2) 2012

Een aantal soorten nader bekeken De verwachting is dat een aantal vogelsoorten van het Landje van Gruijters direct reageert op de stand van het water in het gebied. In dit overzicht zijn twee soortgroepen wat verder uitgewerkt, namelijk de eenden en de steltlopers.

Eenden Eenden reageren op het Landje van Gruijters sterk op veranderingen van het waterpeil. Kort door de bocht: Is het peil hoog en vriest het niet, zijn er veel eenden. Is het peil laag of is het water bevroren, zijn er weinig tot geen eenden. De fortgracht voert altijd diep water, dat niet zo snel bevriest. Hier zijn bijna altijd eenden te vinden. Op Nova Zembla zijn vooral tijdens de winterperiode, als het niet vriest en het gebied onder water staat, eenden aanwezig. In 2011 werd het gebied rond 6 maart leeg gelaten en rond 19 november liep het in enkele dagen weer Peil veld

Verloop totaal aantal eenden tov peilverloop

Aantal eenden 500

30-12

10-12

19-11

29-10

7-10

11-9

16-7

17-6

21-5

30-4

9-4

20-3

5-2

26-2

-10

22-1

7-1

0

400

300 250

-30

200 -40

aantal vogels

350

-20

peil in cm-NAP

450

150 100

-50

Figuur 3. Totaal aantal eenden per telling op het Landje van Gruijters vergeleken met het verloop van het waterpeil op het veld.

50 -60

0

Totaal aantal eenden

Totaal aantal eenden 400 350 300 250

Figuur 4. Totaal aantal eenden per telling in de Fortgracht

200 150 100 50

24-12

3-12

12-11

22-10

1-10

10-9

20-8

30-7

9-7

18-6

28-5

7-5

16-4

26-3

5-3

12-2

22-1

1-1

0

71

Fitis 48 (2) 2012

vol. Van de 46 tellingen stond Nova Zembla 17 tellingen onder water.

Op het Landje van Gruijters varieert het peil sterk gedurende het jaar zoals beschreven in paragraaf 4.

In figuur 3 is het verloop van het aantal eenden in 2011 uitgezet tegen het waterpeil op het Landje van Gruijters. Figuur 4 toont de aantallen op de fortgracht. Januari 2011 was een koude maand met enige vorst.

Begin januari waren zowel het Landje als de fortgracht bevroren; eind januari was alleen het Landje bevroren. Wat opvalt is dat de koude winter 2010-11 het grootste deel van de eenden verdreven heeft. Eind 2011 was het met name op de fortgracht veel drukker. Waarom het in diezelfde periode op Gruijters zo leeg was, terwijl het waterpeil hoog was, is onduidelijk.

De droge periode in mei-juni zorgde er, in combinatie met het broedseizoen, eveneens voor dat de laatste eenden hun heil elders zochten. Het Landje blijkt vooral aantrekkelijk in het vroege voor- en najaar, mits de waterstand hoog is. Wintertaling en Smient zijn in beide perioden dan de meest getelde soorten.

In Tabel 5 wordt in de linker kolom het hoogste aantal per soort in 2011 weergegeven; in de rechter kolom de frequentie t.o.v. de 46 tellingen dat de soort is waargenomen.

Tabel 5. Maximale aantallen en presentie eenden in 2011 F"*+>&EGEH%9:>=&%I (&%)&&*+ 3%"4&&*+ 39:$&&*+ ;<**&=>& @A<B&&*+ @!:&*= C"$&A&&*+ D:A+&E&&*+ D:*=&%="A:*)

!"#

, 200 5 2 7.

018 2 286 2-.

$%&'

-./ 15/ ./ 1/ ,5/ 1,/ 0/ .,/ 70/

J<%=E;<<%+ !"#

, 226 52 1 6 051 6 56 26

$%&'

;<G"EK&!BA" 0/ 67/ 76/ 0/ 01/ -8/ 0,/ 6-/ ./

!"#

1 78 . ?

00 2-8 ?

21 .

$%&'

2-/ 22/ 27/ 8/ ./ 08/ 8/ 12/ 7/

Het blijkt dat elk gebiedje zâ&#x20AC;&#x2122;n voorkeursoorten heeft. Bergeend heeft de grootste voorkeur voor Gruijters. Tafeleend, Kuifeend en Nonnetje zijn echte duikeenden die zich meestal beperken tot de Fortgracht. Krakeend, Wilde eend en Smient zijn wat opportunistischer; als het waterpeil maar voldoende hoog is zijn ze in het hele gebied te vinden. De Smient wil er dan graag wel wat lekker mals gras bij. Slobeend en Wintertaling hebben liever wat ondieper water, liefst met een rietkraag ter beschutting.

Steltlopers Het Landje van Gruijters is van de drie deelgebieden het meest geschikte biotoop voor steltlopers. In 2011 zijn door de vaste tellers ĂŠn losse

72

Fitis 48 (2) 2012

waarnemers in totaal 21 soorten steltlopers waargenomen, waarvan Kievit, Scholekster en Watersnip het meest frequent (38% van de 52 weken). Bijzonderheden waren Rosse grutto (5-6 maart), Regenwulp (18 en 23 april), Steenloper (29 april) en een groepje van 3 Steltkluten (20 april). Regenwulp, Steenloper en Steltkluut waren bovendien sinds het begin van de telreeks in 2003 nog niet eerder in het gebied gezien.

Het grootste aantal dat in één waarneming gezien is, is voor rekening van de Grutto, op grote afstand gevolgd door Groenpootruiter en Tureluur. Desondanks is een waarneming van een groep van 30 Groenpootruiters op 3 mei wel heel bijzonder.

Op Nova Zembla zijn op 8 en 13 maart 2011 respectievelijk een groep van 9 en 75 Grutto’s waargenomen. Verder een enkele Groenpootruiter.

Op de graslanden van Fort Noord zijn een aantal keer Scholeksters gezien (op 12 en 27 maart en 9 april) en op 6 mei een Oeverloper. De reden dat met name Nova Zembla zo zelden bezocht wordt door steltlopers is niet zo duidelijk. Zeker in het vroege voorjaar als het water afgelaten wordt en de bodem nat en zacht is, zou je ze wel verwachten. !"#$%&'("#')*+,%-&*. /"0 34563789!7:;7< 34567'A6<B5C!497< 34A<F;67< )<4759446<F;67< )<F664 )<F664';LA!B5CA7 )<F664'<4AA7 87M9NBB5 8;7:;6 8!7;57'9!7:;7< 8!FF6 47:7<!497< <7)75OF!9 APN4!78A67< A6775!497< A67!68!FF6 67MM;5P8A'A6<B5C!497< 6F<7!FF< OB67<A5;9 O;6)B6 QOB<67'<F;67<

1*&2 = D ?G IH JEH ?E ? ?I ?= ?H ?D ?H ? ?H ?

I K IH ?E >H ??

>?@ ?E@ ?H@ ?E@ >K@ ?H@ >@ ?G@ I=@ >K@ ?G@ ?K@ J@ I=@ >@ >@ =@ II@ I=@ ?K@ =@

Tabel 6. Maximale aantallen en presentie steltlopers

In figuur 5 is het verloop van de soortenrijkdom aan steltlopers op het Landje van Gruijters in beeld gebracht en uitgezet tegen het verloop van het waterpeil. Per week is op basis van alle waarnemingen het aantal geziene soorten opgeteld. De grafiek toont duidelijk dat ongeveer half februari de eerste steltlopers aangekomen zijn. De grootste variatie aan soorten was aanwezig van half maart tot eind mei (met een piek van 15 à 19 soorten tussen eind april – begin mei). Daarna nam het aantal soorten snel af, parallel aan het zakken van het waterpeil. Ondanks dat het waterpeil half juli weer begon te stijgen kwamen er toch geen steltlopers meer, zie ook figuur 7B. Het verloop van het aantal soorten is vergeleken met 2010 in figuur 6.

Hier valt op dat bij een meer geleidelijk afnemend waterpeil het aantal soorten vanaf half mei eveneens geleidelijk afneemt. Als eind juli het waterpeil weer oploopt uit zich dit - evenals in 2011 - niet in een toename van soorten. In 2011 lijken wel veel meer soorten steltlopers het

73

Fitis 48 (2) 2012

Landje te hebben aangedaan dan het jaar ervoor. De reden daarvoor is onduidelijk. Het aantal telrondes in 2010 en 2011 is vrijwel gelijk, dus daar zal het niet aan liggen. Wel is het zo dat de meeste steltloperwaarnemingen gedaan worden door zogenaamde “losse” waarnemers (Waarneming.nl).

Figuur 5. Het totaal aantal soorten steltlopers gezien per week in 2011. De onderbroken lijn toont het waterpeilverloop op het veld in cm-mv.

2011

Peil veld aantal soorten 20

0

1

3

5

7

9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

-10

18 16 14

-20

cm - mv

12 10

-30

8 -40

6 4

-50

2 0

-60

Figuur 6. Het totaal aantal soorten steltlopers gezien per week in 2010.

2010

Peil veld Aantal soorten 12

0

cm - mv

1

3

5

7

9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

-10

10

-20

8

-30

6

-40

4

-50

2

-60

0

In figuur 7 is de som van het maximaal aantal per soort per week weergegeven. Figuur 7A laat het verloop van het maximum aantal per week getelde Grutto’s zien. In figuur 7B zijn de overige steltlopers samengevoegd en weergegeven. De grafieken tonen duidelijk aan dat de piek met Grutto’s ongeveer twee maanden eerder valt dan van de overige steltlopers. Grutto’s lijken, ook voorjaar 2012 weer, geen moeite te hebben met een vrij hoge voorjaarswaterstand. Zij waren bovendien weg, ruim

74

Fitis 48 (2) 2012

voordat het Landje droogviel. De overige steltlopers komen in de periode dat het Landje langzaam droogvalt. De diverse soorten vereisen een variatie aan foerageerplekken, variĂŤrend van vrij diep water, zoals een Kluut, tot recent drooggevallen slik en zeer kort gras (Bosruiter, Kleine Plevier). Om een grote diversiteit aan soorten te krijgen, moet daarom ook een grote diversiteit aan foerageerplekken aangeboden worden. Van half maart tot de eerste week van mei (week 11-18) lukte dit prima.

Daarna werd het gebied snel te droog en vertrokken de steltlopers naar elders. Als dit verloop in aantallen vergeleken wordt met 2010 (figuur 7B onder), blijkt dat als het gebied langer onder water blijft staan en het water geleidelijker uitzakt, de steltlopers ook langer blijven. Zeker tot half juni 2010 (week 24) werden tussen de 40 en 60 vogels van diverse soorten gezien. Dit is een verschil van bijna anderhalve maand tov 2011. De opleving in het najaar bestaat vooral uit Watersnip, waarbij soms tientallen individuen gezien worden.

500

0 1

4

7

10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52

-10

450 400 350

-20

300 250

-30

200 -40

150 100

-50

50 -60

0

200

0 1 -10 -20

4

7

10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52

180 160 140 120

-30

100 80

-40 -50

Figuur 7A. Het maximum aantal Gruttoâ&#x20AC;&#x2122;s (doorgetrokken lijn) dat per week in 2011 gezien is. De onderbroken lijn toont het verloop van het waterpeil op het veld. Op de linker as het waterpeil in cm-mv.

Op de rechteras het aantal vogels.

60

Figuur 7B. De som van het maximum aantal overige steltlopers (doorgetrokken lijn) dat per week in 2011 gezien is.

40 20

-60

0

Bij nadere bestudering van de grafieken blijkt dat de meeste steltlopers gezien worden bij een waterpeil van -30 tot -37 cm. Gecorrigeerd voor de huidige, rechte peilstok (zie paragraaf 4) betekent dit een peil tussen -38 en -45 cm.

75

Fitis 48 (2) 2012

Figuur 7C. De som van het maximum aantal overige steltlopers (doorgetrokken lijn) dat per week in 2010 gezien is.

2010 -10 1 -20 -30 -40

Conclusies

70

0 6

11 16 21 26 31 36 41 46 51 60 50 40 30 20

-50

10

-60

0

Het telgebied Landje van Gruijters, Nova Zembla, Fort Noord is door zâ&#x20AC;&#x2122;n grote variatie in landschap en ondanks de geringe oppervlakte, een zeer soortenrijk gebied. Gruijters steekt er met kop en schouders bovenuit.

Behalve de meer gewone soorten, worden met enige regelmaat bijzondere soorten gezien, zoals beide Zilverreigers, Visarend en Steltkluut. Eenden en ganzen vormen de bulk van de aanwezige vogels. De krenten in de pap zijn de grote variatie aan steltlopers die het gebied bezoeken, met name in het voorjaar. Gruijters blijft daarnaast een belangrijke opvangplek voor Gruttoâ&#x20AC;&#x2122;s voordat ze elders gaan broeden.

Dat het gebied vooral een rust- en foerageergebied is blijkt wel uit de beperkte waarnemingen van broedgevallen. Van slechts dertien soorten is broedactiviteit of zijn pullen in het gebied gezien.

De waterstand op het Landje van Gruijters is, met name van maart tot eind juni van groot belang voor de aantallen steltlopers in het gebied.

Vooral in de periode april - begin juni luistert het waterniveau vrij nauw, het moet dan liggen op een peil tussen -38 en -45 cm (bij de huidige peilstok); als het water te hoog is vinden de meeste steltlopers het te diep; als het te droog is wordt het voor de meesten ongeschikt om voedsel te vinden. Voor eenden is het waterniveau in het voorjaar van minder belang omdat het voor de meeste soorten geen broedgebied is.

Dankwoord Dit verslag had niet gemaakt kunnen worden zonder de trouwe telgroep die vrijwel iedere week, weer of geen weer, in het veld hun rondje lopen.

Hiervoor grote dank. Bovendien wil ik alle mensen bedanken die hun waarnemingen op Waarneming.nl zetten of via het Vogelnet door mailen. Beide type waarnemingen hebben grote waarde om een volledig beeld te geven van de bijzondere vogelstand van het Landje van Gruijters, Nova Zembla en Fort Noord. Hopelijk wil iedereen hier nog jaren mee door gaan, ten behoud van dit unieke stukje natuur.

Andrea Bloem, CoĂśrdinator tellingen Landje van Gruijters Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland, mei 2012 76

Fitis 48 (2) 2012

BMP autoclustering: vooral een kwestie van doen!

Vergelijking van clustermethodes Leo Schaap en Antje Ehrenburg Al vele jaren inventariseren vrijwilligers van de Vereniging voor Natuuren Vogelbescherming Noordwijk (VNVN) broedvogels in enkele plots in het Zuid-Hollandse deel van de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD).

Broedvogels inventariseren is een boeiende hobby en levert bovendien een bijdrage aan wetenschappelijk onderzoek. Sinds 2011 kan een groot deel van het uitwerken van het veldwerk door het autoclusterprogramma van SOVON worden overgenomen. Met het autoclusteren wordt de BMP-methode toegankelijker en komt het accent op het veldwerk te liggen. Dit artikel behandelt het BMP-monitoren en legt verschillen uit tussen hand- en autoclustering.

Broedvogels monitoren Om een broedvogelinventarisatie volgens het Broedvogel Monitoring Project (BMP) van SOVON uit te voeren zijn door SOVON regels opgesteld (van Dijk en Boele, 2011). Het veldwerk gebeurt volgens een vrij strak schema in een klein telgebied. Het telgebied moet in maart-juni minstens 7 (vogelarm gebied) tot 10 maal (vogelrijk gebied) volledig worden onderzocht, meestal omstreeks zonsopgang en minstens eenmaal ‘s nachts.

Alle waargenomen soorten (inclusief exoten) worden met hun afgekorte naam en met speciale symbolen voor vijf typen waarnemingen zoals zang of nestindicerend gedrag genoteerd op de veldkaart.

De veldkaart is het belangrijkste stukje gereedschap om de inventarisatie uit te voeren. Het is essentieel om een goede kaart te gebruiken waarop zoveel mogelijk details te onderscheiden zijn. Ook een Google luchtfoto is goed te gebruiken en geeft verrassend veel details van de AWD. De waarnemingen moeten zo precies mogelijk op de kaart worden genoteerd. Dat valt niet altijd mee omdat er soms weinig ruimte is om alle waarnemingen te noteren. Daarbij komt dat het op gehoor bepalen van de plaats niet altijd nauwkeurig kan worden uitgevoerd. Je hoort een Nachtegaal in ‘die richting’ ongeveer in ‘dat struikje’ terwijl er ook over de eigen positie onzekerheid kan bestaan. Daarnaast is het van belang om de waarnemingen te onderscheiden conform de SOVON richtlijnen in: volwassen exemplaar in broedbiotoop, paar in broedbiotoop, ter-

77

Fitis 48 (2) 2012

ritorium indicerend gedrag, nest indicerend gedrag en nesten tellen. De meeste van deze waarnemingen worden als ‘geldige waarneming’ gezien.

Voor het duinterrein is vooral het territorium indicerende gedrag zoals de zang, de meest voorkomende geldige waarneming.

Boompieper, broedvogel in het Hoekgatterduin. Foto: George Hageman Na de inventarisatierondes worden per soort alle geldige waarnemingen op één kaart genoteerd, de zogenaamde soortkaart. Wat een geldige waarneming is wordt aangegeven in de BMP-handleiding en de bijbehorende tabel. Daarna worden op de soortkaart clusters van waarnemingen gevormd op basis van regels en voorbeelden die in de BMPhandleiding zijn opgenomen: • Betrek zoveel mogelijk waarnemingen van verschillende bezoeken in een cluster.

• Een cluster mag maar één waarneming per bezoek bevatten.

• Een waarneming mag niet verder dan de fusiegrens van het uitgangscluster liggen.

• Een cluster mag maar 1,5 maal de fusiegrens groot zijn.

• Een cluster moet minimaal één waarneming binnen de datumgrenzen hebben.

• Een cluster moet voldoen aan een minimaal aantal geldige waarnemingen gebaseerd op een berekening van het aantal normbezoeken.

78

Fitis 48 (2) 2012

Een cluster gebaseerd op twee waarnemingen is alleen geldig wanneer de waarnemingen minimaal 10 dagen na elkaar zijn gedaan.

Op basis van deze regels dienen zo veel mogelijk waarnemingen samengevoegd te worden tot een cluster, zodat zo weinig mogelijk clusters worden gemaakt. In de handleiding worden voor het vormen van clusters voorbeelden gegeven. Een cluster geldt als een territorium als aan de genoemde criteria wordt voldaan. Vooral omdat de BMP-methode soortspecifiek is - iedere soort heeft zijn eigen regels - is het handmatig uitwerken van de soortkaart erg arbeidsintensief en voor veel waarnemers bepaald geen geliefd onderdeel van het inventariseren.

•

BMP Hoekgatterduin 2010 Sinds 2011 biedt SOVON de mogelijkheid om na het online invoeren van de waarnemingen deze automatisch te laten clusteren. Om te onderzoeken of er verschillen zijn met handmatig clusteren heb ik van het jaar 2010 zowel een handclustering als een autoclustering gemaakt. Er is gekozen voor vergelijking van 2010 omdat de SOVON-handleiding met ingang van 2011 is aangepast. De jaren vóór 2011 zijn dus beter te vergelijken, alle gebaseerd op de handleiding van 2004 (van Dijk, 2004).

In tabel 1 staan de resultaten van hand- en autoclustering van het BMPplot Hoekgatterduin. Het valt direct op dat de autoclustering niet tot een trendbreuk leidt, althans, het kan op basis van deze cijfers niet worden aangetoond. De resultaten passen goed in het beeld van voorgaande jaren. Toch levert de vergelijking een aantal opmerkelijke verschillen op.

Hoewel het totaal van de autoclustering 2010, 13 stuks (6,3%) territoria meer oplevert is het verschil in absolute zin, zonder plussen en minnen tegen elkaar weg te strepen, een stuk groter namelijk 29 stuks (14,1%).

Dit is een ongecorrigeerd resultaat en ligt daarmee in dezelfde orde van grootte van elders in de AWD uitgevoerd onderzoek met het autoclusterprogramma van Van der Goes en Groot (van Groen, Oosterbaan en Ehrenburg, 2011). Dit onderzoek is professioneel uitgevoerd en leidde na onafhankelijke controle tot territoriumverschillen van 7, 13 en 4 procent voor drie verschillende plots. Een ander onderzoek van de VNVN uitgevoerd door Jaap Eisenga en Koene Vegter met gegevens van het BMP-plot in de AWD Wolfsveld-West 2011 levert ongecorrigeerd een vergelijkbaar verschil op van circa 15%.

Tabel 1: Resultaten van clustering 2006 – 2011 BMP Hoekgatterduin 2006 - 2011 Methode Hand Hand Hand Hand Hand Jaar 2006 2007 2008 2009 2010 Totaal aantal territoria 157 181 207 187 193 Aantal soorten 30 31 37 34 37

Auto 2010 206 36

Auto 2011 195 33

79

Fitis 48 (2) 2012

De verschillen zijn per soort onderzocht en daarvan wordt in het periodiek Natuuronderzoek van de AWD verslag gedaan (Schaap, 2012). Uit die analyse blijkt dat het merendeel van de verschillen te maken heeft met het verkeerd toepassen van de handmatige clustering. Na correctie hiervan blijven een aantal afwijkende autoclusters over. Het aantal fout ge誰nterpreteerde territoria wordt door autoclustering aanzienlijk verkleind tot minder dan 5% (9 gevallen) waarover discussie blijft bestaan.

Dit wordt ge誰llustreerd aan de hand van een paar voorbeelden.

Fitis In het onderstaande voorbeeld wordt aandacht geschonken aan de autoclustering van de Fitis die in 2010 in het Hoekgatterduin uitkwam op 36 territoria. Handmatig waren dat er echter maar 30. Wat is hier aan de hand?

Als alle waarnemingen in een tabel netjes naast elkaar worden gezet blijkt dat autoclustering 4 territoria teveel heeft berekend. Deze clusters zijn gemerkt met o, p, bb en gg (dit heeft te maken met de analyse die is uitgevoerd). Deze clusters kunnen naadloos overgaan in naburige clusters omdat ze binnen de fusiegrens van 100 meter liggen en hun waarnemingen niet in nabijgelegen clusters voorkomen.

Fitis, talrijkste broedvogel Hoekgatterduin 2010. Foto: George Hageman 80

Fitis 48 (2) 2012

Figuur 1. Autoclustering Fitis 2010 Hoekgatterduin Daarnaast blijkt dat tijdens het handmatig clusteren twee clusters over het hoofd zijn gezien, in de buurt van h en w. Dit komt omdat er zoveel handmatige waarnemingen op een hoopje liggen dat geen goed onderscheid kon worden gemaakt. Na een nauwkeurigere analyse en correctie blijven er 32 territoria over. Autoclustering leverde dus 4 territoria teveel en heeft waarschijnlijk te maken met onvolkomenheden in de software.

Roodborsttapuit Al jaren zijn in het Hoekgatterduin twee paartjes Roodborsttapuiten aanwezig die ieder jaar hetzelfde territorium bezetten. Dit bleek met de autoclustering niet het geval te zijn: er werden drie in plaats van twee territoria berekend. Hier is iets bijzonders gebeurd dat aan de hand van de clusterkaart wordt uitgelegd (figuur 2). De kaart ziet er iets anders 81

Fitis 48 (2) 2012

uit dan die van figuur 1, het is een keuze die in het programma kan worden gemaakt. In figuur 2 zijn de verschillende typen geldige waarnemingen te zien: die met een cirkel zijn nest indicerend, X betekent de waarneming van een paartje, X betekent territorium indicerende waarneming zoals zang, en Ě&#x2026;X betekent een volwassen exemplaar. Tijdens het 12e en 13e bezoek zijn juveniele Roodborsttapuiten gezien die nog in het territorium rondscharrelden onder het toeziend oog van de ouders.

Figuur 2. Autoclustering Roodborsttapuit Hoekgatterduin 2010. Cijfers geven waarnemingen tijdens bezoekdata weer (1 = waargenomen bij bezoek 1, etc.). De cijfers waar lijntjes samenkomen geven de door de computer bepaalde uitgangswaarneming aan (12, 13 en 13). Samen met door lijntjes verbonden waarnemingen leidt dit tot zogenaamde autoclusters.

Volgens de voorschriften is iedere nest-indicerende waarneming een apart territorium, terwijl het in dit geval toch echt om dezelfde juvenielen gaat. De waarneming van het 13e bezoek had dus niet tot een apart territorium moeten leiden. Hoewel krap, vallen alle waarnemingen binnen de fusiegrens van 200 meter en de gecombineerde waarnemingen voldoen ook aan het criterium dat de cluster kleiner moet zijn dan 1,5x de fusiegrens.

82

Fitis 48 (2) 2012

Nachtegaal De Nachtegaal broedt in het Hoekgatterduin vooral in het duindoornstruweel langs het Oosterkanaal. In figuur 3 wordt een deel van de soortkaart weergegeven.

Figuur 3. Deel van de soortkaart Nachtegaal Hoekgatterduin 2010. De lijnen tussen waarnemingen geven autoclusters aan, de â&#x20AC;&#x2DC;ellipsenâ&#x20AC;&#x2122; geven de handmatige clusters weer. De bezoeken 9 t/m 13 liggen binnen datumgrens. De losstaande cijfers (zonder lijntje) geven de waarnemingen aan die bij autoclustering ongebruikt blijven.

De handclustering levert 14 territoria op, via autoclustering 13. Het verschil is te wijten aan de waarnemingen rond autocluster rond waarneming 9 in het midden van het kaartje waarvan in de buurt liggende waarnemingen 6 en 8 (ten zuiden) en 7 (ten noorden) bij de autoclustering niet worden gebruikt. Als je dit handmatig wel doet (zoals voorgeschreven door de BMP-regels: zo veel mogelijk waarnemingen in een 83

Fitis 48 (2) 2012

cluster zien onder te brengen) en 6, 8 en 12 vormen een uitgangscluster, dan ligt 10 te ver weg zodat deze 10 samen met 7 een eigen territorium kan vormen. Het gaat er dus om wat je als uitgangscluster neemt en dat de regel â&#x20AC;&#x2DC;cluster niet groter dan 1,5x fusiegrensâ&#x20AC;&#x2122; wordt toegepast.

Kennelijk gebeurt dit automatisch niet altijd goed.

Verder valt op dat bij autoclustering bezoek 4, een bezoek buiten de datumgrenzen (!), als centrum van een cluster wordt gebruikt. Dit komt vaker voor, het is ook op de soortkaart van de Fitis te zien, en zou je handmatig niet doen. Clusteren doe je meestal op basis van het bezoek met de meeste waarnemingen binnen de datumgrenzen. Ook valt op dat er waarnemingen (zwart van kleur) niet gebruikt worden terwijl ze gemakkelijk aan een nabijgelegen cluster kunnen worden toegevoegd.

Conclusies Handmatige clustering leidt door de complexiteit van BMP gemakkelijk tot fouten. Autoclustering daarentegen is niet alleen uitgerust met een gebruiksvriendelijke interface, maar maakt ook de invoer van waarnemingen gemakkelijk en overzichtelijk. De administratie wordt goed en toegankelijk bijgehouden en betekent minder werk achteraf.

Het grootste voordeel is dat minder menselijke fouten optreden. In het geanalyseerde geval blijft een afwijking bestaan tot minder dan 5% van het totaal door autoclustering bepaalde aantal (Schaap, 2012). Bovendien zorgt autoclustering voor een betere standaardisatie die van groot belang is voor het vogelonderzoek.

Zoals hierboven is aangetoond is autoclustering niet op alle fronten ideaal. De autoclustering gaat anders dan handmatig zou gebeuren. Ecologische aspecten worden niet meegenomen, terwijl ook de autoclustermethode voor fouten zorgt. Handmatig wordt uitgaan van een uitgangscluster waar vanuit omliggende waarnemingen al of niet worden toegevoegd. Autoclustering daarentegen neemt een willekeurige waarneming als uitgangswaarneming, soms ligt deze waarneming zelfs buiten de datumgrenzen.

De waarnemer die overstapt naar autoclustering dient zich bewust te zijn van een paar verschillen omdat de handmatige spelregels niet helemaal gelijk zijn aan die van de computer: 1) Autoclustering werkt niet met een uitgangscluster maar met een uitgangswaarneming die zo te zien willekeurig wordt gekozen. Bovendien beperkt autoclustering de clustergrootte en komt nooit tot 1,5x de fusieafstand.

2) Autoclustering haalt soms een waarneming van ver terwijl er een andere waarneming van dezelfde ronde dichtbij ligt. Dat ziet er in verge-

84

Fitis 48 (2) 2012

lijking met een handmatige clustering heel raar uit. Digitaal maakt dat niet uit, het algoritme van de computer is mathematisch gericht en ecologische kenmerken komen er niet in voor.

3) Er is er geen mogelijkheid om bij autoclustering een 100% uitsluitende waarneming aan te geven. De autoclustering gaat er van uit dat alle waarnemingen 100% uitsluitend zijn, terwijl dat voor de handmatige methode anders is. SOVON benadrukt dat in het veld de goede afweging gemaakt moet worden: gaat het om een nieuw individu, of is het mogelijk dezelfde vogel die al eerder is genoteerd?

4) Er is met autoclustering geen mogelijkheid om gebruik te maken van grensgevallen. Een waarneming valt erbinnen of erbuiten. De administratie houdt het keurig bij maar ze worden niet gebruikt bij het berekenen van clusters. Een zekere manipulatie is natuurlijk mogelijk door deze waarnemingen binnen de gebiedsgrenzen te schuiven.

Dat hier niet teveel gebruik van moet worden gemaakt lijkt duidelijk.

Standaardisatie van een meting treedt pas op met zeer strikte regels ook al houdt een vogel zich niet aan gebiedsgrenzen.

Roodborsttapuit: 2 broedparen in Hoekgatterduin. Foto: George Hageman

85

Fitis 48 (2) 2012

Ten slotte nog een paar andere opmerkingen: • Men dient er rekening mee te houden dat autoclustering zich niet handmatig laat corrigeren of voor een deel met de hand is in te vullen; het is óf het een óf het ander. Correctie achteraf in de SOVON database is mogelijk omdat de BMP-tabel op internet nog steeds handmatig kan worden ingevuld. Men kan dus voor deze optie kiezen.

• Autoclustering legt de territoriumstip regelmatig op een waarneming van vóór de datumgrenzen, iets wat je handmatig nooit zou doen.

Uitgangspunt van handclustering zijn de waarnemingen van het bezoek met de meeste waarnemingen na de datumgrens.

Dit alles laat onverlet dat er grote waardering is voor het werk van SOVON. Het is een geweldige prestatie om een dergelijk groot automatiseringsproject in relatief korte tijd door te voeren. Daarbij is veel aandacht geschonken aan de gebruiksvriendelijkheid. Inventariseren wordt hiermee aantrekkelijker omdat het minder arbeidsintensief is geworden.

Nu nog de mogelijkheid om de papieren veldkaart te vervangen door een tablet computer zoals een iPad. Dat zal nog een extra groot voordeel hebben: de geïntegreerde GPS-ontvanger zal de positie van de waarnemer exact weergeven, zodat daarover geen onzekerheid hoeft te bestaan.

Daarnaast wordt, mits zorgvuldig aangepakt, de inventarisatie beperkt tot veldwerk, het ideaal van iedere vogelaar!

Ten aanzien van de autoclustermethode zal meer onderzoek gedaan moeten worden om tot een optimale methode te komen. Dit heeft vooral te maken met de grootte van de fusieafstand en het niet vormen van uitgangsclusters rond de waarnemingen van het bezoek met het hoogste aantal binnen de datumgrenzen. In die zin volgt de autoclustermethode de handleiding niet. Daarnaast zou de invoer sterk verbeterd kunnen worden door een groter invoerscherm van de onderliggende luchtfoto.

SOVON kan bovendien bijdragen aan een beter begrip door inhoudelijk meer en beter over autoclustering met vrijwilligers te communiceren om er uiteindelijk voor te zorgen dat hand- en autoclustering niet van elkaar gaan verschillen.

Literatuur –

– –

–

86

Dijk, A.J. van, 2004. Handleiding Broedvogel Monitoring Project, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen.

Dijk, A.J. van, en Boele A. 2011. Handleiding SOVON Broedvogelonderzoek. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen.

Groen, Frank van, Oosterbaan Bernhard en Ehrenburg Antje. 2011.

Broedvogels clusteren met een computerprogramma, een uitkomst?

In: Natuuronderzoek, natuurberichten uit de Amsterdamse Waterleidingduinen, Waternet, Jaargang 21, nummer 1, maart 2011.

Schaap, Leo, 2012. SOVON auto- en handclustering vergeleken. In: Natuuronderzoek, natuurberichten uit de Amsterdamse Waterleidingduinen, Waternet, Jaargang 22, nummer 1, maart 2012.

Fitis 48 (2) 2012

Slechtvalken op Alticomtoren in Haarlem in 2011 Rob Jansson Op19 maart 2011 zag Paul Marcus het vrouwtje in broedhouding liggen in de nestkast. Hieruit konden we aannemen dat ze een start had gemaakt met het broeden. Dat proces start bij het leggen van het derde ei, zodat we alvast wat voorlopige data uitrekenden en een planning maakten met betrekking tot kritieke momenten.

Ringen Het blijft altijd spannend om te ontdekken wat je aantreft bij het voorzichtig openen van de nestkast. Een grote verrassing dit keer, want het waren zeer uit de kluiten gewassen jongen van al gauw 3 a 4 weken oud. Het meeste ideale is om de jongen te ringen wanneer ze zoâ&#x20AC;&#x2122;n 2 weken oud zijn. Dit keer zaten we er aardig naast met onze berekening, omdat ze kennelijk eerder gingen broeden. Dan is het oppassen geblazen en extra voorzichtig te werk gaan, eerst de kast van buitenaf afsluiten en dan pas de kast verder openen is het devies. Daarnaast weten ze op deze leeftijd heel aardig hun klauwen te gebruik en ben je dus iets langer bezig. Op 20 mei, een hele mooie zonnige dag, zijn de jonge Slechtvalken geringd door Jos Blakenburg.

Dit jaar waren het twee vrouwen en een mannetje en helaas een onbevrucht ei. Tijdens het ringen werden de biometrische gegevens opgenomen en genoteerd en werd van elk jong DNA-materiaal afgenomen. Ook werden er zoveel mogelijk prooiresten verzameld die in- en rond de kast te vinden waren.

Ringen en vastleggen van biometrische Gegevens. Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Rob Jansson

87

Fitis 48 (2) 2012

Op de voorgrond het mannetje dat op 15 januari 2012 gespot wordt in de Mottigerpolder nabij Sassenheim door Job de Ridder.

Uitvliegen Eind mei verschenen de eerste jongen op het rooster en begin juni begon het mannetje daadwerkelijk te vliegen. De vrouwen zijn een stuk groter en zwaarder en kiezen daardoor later het luchtruim. Het uitvliegen en de dagen erna blijft altijd een erg spannende tijd. Het is toch niet zo heel eenvoudig om terug te vliegen naar de hoge toren en door allerlei draaiwinden rond de toren is zelf naar boven vliegen zwaar in de eerste dagen.

Prooien Tijdens het ringen en tijdens de najaarsschoonmaak van de gehele toren worden de prooiresten en ringen verzameld en gedetermineerd. In het najaar wordt er aan de kast onderhoud gepleegd en wordt die ook schoongemaakt. Tijdens het ringen doen we dit alleen op het dak in de directe omgeving van de nestkast, anders zouden we teveel verstoren.

88

Fitis 48 (2) 2012

Hoewel de prooien voor het overgrote deel uit Postduiven, Stadsduiven en Spreeuwen bestaan, troffen we hier dit seizoen ook nog andere prooiresten aan: Gierzwaluw, Tureluur, Watersnip, Dwergmeeuw, Visdief, Merel, Koperwiek, Zanglijster, Kramsvogel, Grote Lijster, Kievit, Sierduif, Turkse Tortel, Grutto, Rosse Grutto, Zilverplevier, Grote Bonte Specht, Meerkoet, Houtsnip, Zwarte en Groenpootruiter. Tevens een pootje van een Kanoet met kleurringen. Helaas was het andere pootje met onder meer de metalen ring niet te vinden. Jammer, anders had Jeroen Reneerkens ons meer kunnen vertellen over dit individu.

Bij de laatste schoonmaak troffen we ook nog een klein metalen ringetje aan van het museum van Parijs, maar omdat er geen vogelresten meer aan zaten moeten we wachten op hun gegevens.

Op 15 januari 2012 wordt het jonge mannetje waargenomen in de Mottigerpolder in de omgeving van Sassenheim/ Pootje van Kanoet Voorhout door Job de Ridder.

Hij had de mazzel om de ring af te kunnen lezen.

Onderhoud Dit najaar werd 25 kilo vies grind verwijderd uit en de kast en weer aangevuld met nieuw. In totaal ligt er op de bodem van de nestkast een laag van 8 cm fijn grind met een gewicht van ongeveer 75 kg. Het dak en alle open torenbordessen zijn ontdaan van rommel en van prooiresten.

Dankwoord Hierbij wilde ik de volgende personen bedanken voor hun inzet en betrokkenheid gedurende het broedseizoen van de Slechtvalken op de Haarlem toren in 2011: Jos Blakenburg (WSN), Charles Dupon, Johan Stuart, Paul Marcus, en Herman Naarding (Alticom).

89

Fitis 48 (2) 2012

MUS-tellingen in Zuid-

Kennemerland 2007-2010 Antje Ehrenburg Sinds 2007 heeft SOVON een nieuwe landelijke stadsvogeltelling geïntroduceerd: het Meetnet Urbane Soorten, ofwel MUS. In dit artikel wordt ingegaan op de eerste telresultaten van onze regio: Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer.

Achtergrond en methode Hoe het stadsvogels vergaat is niet goed bekend. Toch is het belangrijk te weten hoeveel er zijn en waar ze zitten. Sommige stadsvogels zijn inmiddels doorgedrongen tot de Rode Lijst en leefgebieden in steden worden voor vogels steeds belangrijker. Nu al bestaat 16% van Nederland uit stedelijk gebied, en dat zal alleen nog maar toenemen. SOVON en Vogelbescherming Nederland willen graag meer weten over de vogels in de stad om, waar nodig, maatregelen te kunnen nemen. Iedereen kan daarbij helpen door de vogels in zijn/haar buurt te tellen. Meedoen is eenvoudig en kost weinig tijd. Voorwaarde is dat je de stadsvogels en hun geluiden moet kennen, zo'n 35-75 soorten in totaal. Eén telling zal ongeveer anderhalf uur duren. Er worden drie tellingen in het voorjaar gedaan. Er is voor MUS een handleiding en een internetcursus beschikbaar.

MUS is geen eenmalige telling, maar een meetnet dat gebruik maakt van telpunten. Op elk telpunt tel je gedurende precies vijf minuten alle vogels die je daar ziet en/of hoort en die een binding hebben met het terrein. Overvliegende Kemphanen tellen dus niet mee, een jagende Sperwer wel. Verder: een zingende Merel telt net zo goed mee als een foeragerende Merel. Het onderscheiden van zogenaamde territoriumindicerende waarnemingen (zoals bij het BMP) is dus niet nodig. Binnen het MUS-project verzamelen we vogelgegevens uit alle bebouwingstypen, van kleine gehuchten tot grote steden, inclusief havens en industrieterreinen. Je kiest je eigen telgebied. Deze zijn gebaseerd op het Nederlandse postcodesysteem en variëren dus in grootte. Binnen een postcodegebied zijn door SOVON vooraf twaalf telpunten aangewezen waar je een telling doet. Als teller kies je zelf een toegankelijke plek zo dicht mogelijk bij zo'n aangewezen punt. Er zijn drie tellingen per seizoen. De eerste twee vallen in de ochtenduren (van zonsopgang tot maximaal twee uur daarna), ergens tussen 1 en 30 april, en tussen 15 mei en 15 juni. De derde telling valt tussen 15 juni en 15 juli en vindt plaats in de

90

Fitis 48 (2) 2012

avond om met name Gierzwaluwen en andere avondactieve soorten te registreren. De uiteindelijke teldatum kies je zelf, voorwaarde is alleen dat het in deze periodes valt.

Figuur 1. Kaartje van een MUS-telplot in Haarlem Zuid-West postcodegebied 2014 met 11 telpunten

Telinspanning Voor dit artikel heb ik gekeken naar de beschikbare MUS-data uit het werkgebied van de Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland. In onze regio liggen in totaal 19 telplots: van IJmuiden tot Hillegom en van Overveen tot Badhoevedorp, de meeste in Haarlem. Er zijn op deze 19 plots over de jaren 2007 â&#x20AC;&#x201C; 2010 133 tellingen uitgevoerd, dat is gemiddeld 7 tellingen per plot over vier jaar. Er zijn maar vier plots die alle jaren drie keer zijn geteld (12 tellingen/plot), de meeste plots zijn 2 of 3 jaar geteld.

Sommige plots zijn dus weer verlaten, andere komen erbij. Het aantal getelde telplots schommelde in onze regio per jaar tussen de 10 en 14 (zie figuur 1). In heel Nederland zijn in 2010 551 telplots geteld. Met 14 getelde plots neemt onze regio dus slechts 2,5 % van alle getelde plots voor haar rekening. Naar rato van aantal inwoners in onze regio t.o.v. de ruim 16 miljoen Nederlanders doen we het niet slecht, ook dat bedraagt namelijk 2,5 %. Aangezien we echter op een relatief kleine oppervlakte wonen is de bevolkingsdichtheid in onze regio ruim drie maal zo

91

Fitis 48 (2) 2012

hoog als het Nederlandse gemiddelde (ZK: 1224, NL: 403 inwoners/km2) en vind ik dat de telinspanning in dit URBANE meetnet in onze regio wel wat omhoog mag. Verderop leest u hoe u mee kunt gaan doen vanaf 2012.

Figuur 2. Totaal aantal getelde vogels (alle soorten gesommeerd) en aantal getelde MUS-plots in werkgebied VWGZKL 2007-2010.

Resultaten In de jaren 2007 tot en met 2010 zijn in onze regio in totaal 27462 vogels geteld, verdeeld over 93 soorten (in heel Nederland: 163 soorten in 2010). Telden we in de eerste drie jaar iets meer dan 6000 exemplaren per jaar, in 2010 telden we bijna 9000 vogels (er waren ook meer telrondes). Het gemiddeld aantal getelde vogels per telronde stijgt van 197 (2007) naar 231 vogels per telling (2010). Uit de MUS-tellingen in onze regio blijkt de Kauw over de jaren heen de meest getelde stadsvogel te zijn, met 4729 stuks, bijna 39 stuks per telronde. De Kauw wordt gevolgd door Zilvermeeuw, Merel, Houtduif, Gierzwaluw, Koolmees, Huismus en Spreeuw.

Ook landelijk is de Kauw een van de meest geziene stadsbewoners. De soort is in de eerste vier jaar MUS licht toegenomen, er zijn echter grote regionale verschillen. In de eerste SOVON-Nieuws van 2012 zal te lezen zijn hoe het de Kauw en de andere soorten is vergaan in 2011. Over heel Nederland gezien zijn naast Kauw en Houtduif ook Turkse Tortel, Zwarte Kraai en Wilde Eend zeer talrijk geteld.

92

Fitis 48 (2) 2012

Bijzondere vogels die in onze regio tijdens een MUS-telling met ĂŠĂŠn exemplaar de afgelopen jaren zijn genoteerd zijn de volgende: Bonte Strandloper, Boomvalk, Draaihals, Goudvink, Grauwe Vliegenvanger, Groene Specht, Lepelaar, Pauw, Roek, Snor, Sprinkhaanzanger en Tapuit. Het dus bij een MUS-telling zeker niet alleen Kauwen tellen, ook deze leuke soorten kun je tegenkomen!

Figuur 3: Verspreiding van de Kauw in de provincies Noord- en ZuidHolland en Utrecht in 2011. De stipgrootte is de maat voor het aantal Kauwen per postcodegebied. Bron: SOVON. Het gemiddeld aantal getelde vogels per telronde stijgt van 197 (2007) naar 231 vogels per telling (2010). Ik heb hier niet direct een verklaring voor. Misschien waren de telomstandigheden in het voorjaar van 2010 net iets gunstiger dan in de andere jaren. Of misschien worden de waarnemers in de loop der jaren wat handiger in het waarnemen?

93

Fitis 48 (2) 2012

Van de Merel zijn 2599 exemplaren geteld (2007–2010) en staat daarmee op de derde plaats. Foto: archief Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland

Zelf meedoen?

Als u interesse heeft om vanaf 2012 mee te doen, kunt u meer informatie vinden op de website van SOVON. Hier kunt u ook een postcodegebied in uw buurt uitzoeken: http://www.sovon.nl/default.asp?id=367. Via ‘aanmelding’ kunt u zien welk postcodegebieden vrij zijn en zich aanmelden. MUS is een leuke telling om als beginnende vogelaar aan mee te doen, want echt moeilijk is het niet! In onze regio kunnen nog vele tellers aan de slag. Laten we niet achterblijven bij sommige steden en dorpen, zoals Groningen, Almere, Zoetermeer en Bunschoten, die vrijwel vlakdekkend ‘geMUSt’ worden. Ook in Den Haag is MUS gepromoot, waardoor er in 2011 45 postcodegebieden zijn geteld. MUS is een telling waarmee eenvoudig de verspreiding en aantalsontwikkeling van de stadsvogels gevolgd kunnen worden. Doe mee!

Dank aan alle mensen in onze regio die één of meer jaren MUS-tellingen hebben gedaan en ingevoerd.

Literatuur – – –

94

MUS blijft groeien, SOVON-Nieuws, jaargang 23 (2010) nr.4 Vier jaar MUS op rij, SOVON-Nieuws, jaargang 24 (2011) nr.1 CBS, cijfers inwoneraantallen en oppervlaktes

Fitis 48 (2) 2012

De Gekraagde Roodstaart, zomervariant van Roodborst?

In de Antieke Oudheid dacht men dat Roodborst en Gekraagde Roodstaart (Phoenicurus phoenicurus) een en dezelfde vogelsoort waren. Aristoteles (384–322 v. Chr.) benoemde de Roodborst (Erithacus) tot wintervariant van de Roodstaart. Plinius (23–79 n. Chr.) was ook die mening nog toegedaan en voegde daaraan zelfs toe dat de Roodstaart, net als de Grasmus, plotseling in verschijning en van kleur kon veranderen. Kennelijk leefde die opvatting een lang en hardnekkig leven.

De Britse natuurkundige William Turner (circa 1500 – 1568) wijdde aan deze misvatting een in het Latijn geschreven boek (1544) dat in Keulen werd uitgegeven. Hij bestreed daarin de opvattingen van Plinius en Aristoteles en verweet hen dat ze wel erg ver van de waarheid waren afgedwaald! De wetenschappelijke naam van de Gekraagde Roodstaart is Phoenicurus phoenicurus. Die komt uit het Grieks. Phoinix staat voor de kleur rood en uros is van het zelfstandig naamwoord urá (staart) afgeleid, zodat de wetenschappelijke naam precies hetzelfde betekent als de Nederlandse naam Roodstaart. Deze ooit zo bekende vogel kreeg uiteraard tal van volksnamen. Wat te denken van Muurnachtegaal, Blauwpaapje of Roodbaard. De naam Kersendief is onbegrijpelijk, want aan deze vruchten maakt hij zijn snavel niet vuil.

“Een karakteristieke vogel en cultuurvolger die in tuinen, zelfs volkstuinen,en parken tot de algemene vogelsoorten behoort”. Dit soort uitspraken was in de jaren ‘60 van de vorige eeuw in vogelboeken steevast te lezen. Een ruime eeuw daarvoor schreef J.F.Naumann (1780-1857), de grondlegger van de Duitse ornithologie, zelfs: „Hij behoort in de meeste landen van ons werelddeel tot de algemene vogels. Alleen in streken waar bomen en struiken ontbreken, feitelijk onbeduidende gebieden, komt hij niet voor”. Vandaag de dag is een voortdurende afname van deze broedvogelsoort, variërend tussen 50 - 90 procent, in grote delen van Europa vastgesteld. Herstel en handhaving op laag niveau zijn kernbegrippen, die nu bij het lezen over de Gekraagde Roodstaart steeds terugkeren.

Wat is er gebeurd? Een hele rij factoren wordt als verantwoordelijk voor de sterke afname genoemd. Naast het verlies en de vernietiging van hoogstamboomgaarden, het verloren gaan van oude boombestanden of solitaire parkbomen met flink wat nestholtes, speelt ook de intensivering van het grasland en de verwijdering van heggen in het boerenland een belangrijke rol. De bemesting van grasland, voor een snelle groei en

95

Fitis 48 (2) 2012

de vervroeging van de maaidata in het voorjaar, veroorzaakt een structuur van hoge vegetatie en daar heeft de Gekraagde Roodstaart een broertje aan dood. Hoge vegetatie maakt het namelijk moeilijk om op de bodem nog iets eetbaars te kunnen vinden. Dit werd in een in 2010 gepubliceerde studie (Martinez en anderen) duidelijk vastgesteld. Zou bij ons de vergrassing van natuurterrein niet dezelfde negatieve invloed hebben?

Onbelemmerde toegang tot voedsel is belangrijk.

Bij de keus voor een voedselgebied is niet de kwantiteit van voedsel doorslaggevend, maar veel meer de goede bereikbaarheid daarvan.

Daarom is het voor de Gekraagde Roodstaart niet alleen belangrijk potentiële broedmogelijkheden te behouden, maar nog meer om spaarzaam begroeide plekken in het broedterrein te bewaren of opnieuw te maken. Daar is soms een stevige aanpak van de verschraling aan te bevelen, omdat regelmatige bemesting tot een hoge en dichte vegetatie leidt.

De Gekraagde Roodstaart leeft hoofdzakelijk van insecten, die hij op de bodem en in de kruidlaag zoekt, soms ook in de lucht vangt. Dat zijn vooral Duizendpoten, Pissebedden, wormen, slakken en in de nazomer en herfst veel vruchten als Vlierbessen. Eind zestiger jaren kreeg de Gekraagde Roodstaart een enorme opdoffer toen in de Afrikaanse Sahelzone een droogteperiode aanbrak. Daarvan herstelde die stand zich behoorlijk, maar die bleef toch achter bij de vroegere.

De Gekraagde Roodstaart is een lange afstandstrekker die de Sahara kruist om in het Afrikaanse savannegebied te overwinteren. De verblijfstijd daar is nogal verschillend. Vaak maken de vroegste terugkomers hun opwachting in de eerste maartdecade, in sommige jaren is dat wel een maand later. Veel Gekraagde Roodstaarten verlaten ons land alweer in juli en augustus, maar diverse doen dat pas begin september en de achterhoede kan wel tot begin november passeren. Vraag niet hoe die nog aan de benodigde kost komen, maar het lukt ze kennelijk wonderwel.

Soms heel ongewoon zijn de broedplaatsen van de Gekraagde Roodstaart. Het is nog niet zo lang geleden dat bezorgers van Tante Pos regelmatig brievenbussen tegenkwamen met de papieren mededeling daarop “Niks ingooien, broedende vogels” In veel gevallen ging het dan om Gekraagde Roodstaart, Winterkoning of Koolmees die de brievenbus tot broedplek verhieven. Ongeveer een maand moesten bewoners en besteller de brievenbus ontzien. Broedsels worden ook aangetroffen in opgehangen klompen of schoenen, holle pijpen en buizen, treinsignalen, weerstations et cetera. Als geliefde vogel heeft de Gekraagde Roodstaart

96

Fitis 48 (2) 2012

keus uit tal van kunstnesten en kasten. In sommige gebieden broedt daarin de halve Gekraagde Roodstaartenpopulatie. Nog steeds broeden ze ook traditioneel, op dakbalken, onder dakpannen, in natuurlijke boomholten, achter losse boombast, in muurholtes. Achter versieringen van grafstenen, in holle ruimten van hekpalen, in takkenbossen, bloempotten, achter betimmeringen aan huizen, binnen gebouwen en soms ook in verlaten zwaluwnesten of oude nesten van Merel of Gaai.

Eenzijdig is de soort duidelijk niet.

Schade door of voor de Gekraagde Roodstaart?

Verklaarde tegenstanders van de Gekraagde Roodstaart waren in vorige eeuwen met name de imkers. In geschriften, nog begin vorige eeuw, leest men over schade die drieste mezen, met roofzuchtige vliegenvangers en roodstaarten, bij bijenhouders aanrichtten. Gelukkig is de weerstand tegen vervolging van die vogelsoorten kennelijk succesvol gebleken, want tot grootschalige bestrijding is het nooit gekomen. Uiteindelijk verdween er weer een vooroordeel naar het fabelrijk.

Nog in de 19e eeuw gold de Gekraagde Roodstaart, net als vele andere kleine zangvogels, als een niet te versmaden lekkernij. Zeker in gebraden vorm! De houding tot de Gekraagde Roodstaart is geheel ten gunste veranderd door zijn niet aflatende ijver in het wegvangen van lastige en vraatzuchtige insecten. Om die eerste kwaliteit werd de soort door mensen op het platteland in de kooi in huis gehouden. Het in een kooi houden gold als uiterst moeilijk Desondanks werd hij vaker gekooid dan zijn Zwarte verwant, omdat hij bijna het hele jaar door vlijtig zong. Alleen zijn alarmroep tek-tek-tek werd als vervelend of irritant ervaren.

Velen zijn verrukt van zijn zang, de sierlijkheid van zijn bewegingen en houding, en het fraaie mannelijke verenkleed . Dat er in die fraaie ‘verpakking’ een vechtersbaas huist is minder bekend, maar zijn domein wordt met hand en tand verdedigd, tegen vreemde soorten, maar ook, en even rigoureus, tegen soortgenoten. Geenszins een timide vogel dus.

Literatuur –

–

Martinez, N., Jenni, L., Wyss, E., Zbinden, N. (2010): Habitat structure versus food abundance: the importance of sparse vegetation for the Common Redstart Phoenicurus phoenicurus, J. Ornithol. DOI 10.1007/s10336-009-0455-6.

Springer, K. B., Kinzelbach, R. K. (2009): Das Vogelbuch von Conrad Gessner (1515–1565), Heidelberg: Springer.

C. van Deursen, W.P. Speelmanlaan 8, 2111 WZ Aerdenhout

97

Fitis 48 (2) 2012

Gierzwaluw symbool stedenband Haarlem - Mutare

Gierzwaluw als symbool van verbondenheid met Mutare.

Dit jaar bestaat de stedenband Haarlem-Mutare 20 jaar. Onze band wordt gesymboliseerd door de Gierzwaluw. De Gierzwaluw overwintert in Mutare en broedt in het voorjaar in Haarlem. In dit jubileumjaar gaan we veel activiteiten organiseren, waarbij we deze bijzondere en beschermde vogel als een verbindend element gebruiken. De Gierzwaluw als metafoor voor de verbinding tussen de leefwereld in het zuiden en het noorden, als overbrenger van boodschappen tussen beide continenten.

De Gierzwaluw symboliseert de band tussen Haarlem en Mutare en de uitwisseling tussen deze steden. Tijdens zijn vlucht tussen Haarlem en Mutare kijkt de vogel naar onze wereld.

In Mutare is hij de aankondiger van de regentijd. Dit is een zeer belangrijke periode in Afrika. Daarom is het ook volstrekt verboden om deze magische vogel te doden. Het diertje heeft een sterk symbolische waar98

Fitis 48 (2) 2012

de. Het belichaamt sociale kwesties zoals migratie, grensoverschrijdend gedrag, burgerschap - autochtoon/ allochtoon bepaling en de relevantie ervan, ontwikkelingssamenwerking en uitwisseling. Omdat deze vogel zo trouw ieder jaar naar hetzelfde nestje komt en de verbondenheid tussen ons en onze partners in Mutare weergeeft heeft de stedenband deze vogel tot haar symbool verklaard.

Activiteiten in Haarlem Gedurende het gehele jaar 2012 gaan we een groot aantal activiteiten uitvoeren, waarbij we de Gierzwaluw als een verbindend element gaan gebruiken. Het wordt een veelzijdig project dat zal worden uitgevoerd in zowel Haarlem als Mutare. In dat project staan zowel kunst, natuurbescherming en internationale samenwerking centraal.

We gaan het project met vele partners in de stad uitvoeren. Een werkgroep van betrokkenen bij de stedenband, gemeente Haarlem, Haarlemse bibliotheken, vogelbescherming en Haarlemse kunstenaars houdt zich bezig met het ontwikkelen van het programma. We richten ons met name ook op kinderen van de Haarlemse en Mutarese basisscholen.

Een afgestudeerde Nederlandse biologe zal dit voorjaar in Mutare op de primary en secundary scholen hierover gedurende twee maanden een lesprogramma geven. In Haarlem hebben van drie basisscholen in totaal 300 kinderen een gierzwaluwles gevolgd. Voor het basisonderwijs in Haarlem is hiervoor de educatieve website http://www.haarlem-­â&#x20AC;? mutare.nl/gierzwaluw/ beschikbaar. Deze website wordt in de loop van het schooljaar nog verder uitgebreid.

Nestkastjes Als onderdeel van het educatieve programma zijn er 250 nestkastjes gezaagd door leerlingen van het Sterrencollege. Door kinderen van de basisschool zijn die met hulp van deze VMBO school in elkaar geschroefd.

Ze zullen onder meer worden opgehangen aan woningen van de woningstichting PrĂŠ Wonen.

Tentoonstelling Gierzwaluw-KZOD in de Waag van 19 juli-5 augustus 2012 Kunstenaarsvereniging Kunst zij ons doel organiseert een tentoonstelling in de Galerie de Waag, Spaarne 30 rood te Haarlem. Haarlemse kunstenaars laten zich door deze vogel en door de stedenband inspire-

99

Fitis 48 (2) 2012

ren om een kunstwerk te maken. De tentoonstelling is te bezoeken op donderdag t/m zondag van 15.00 – 17.00 uur.

Muziektheaterstuk ‘De gelukkige prins’ op 27 januari 2013 in de Toneelschuur Met deze eenmalige muziektheatervoorstelling naar het sprookje van Oscar Wilde viert de Stedenband Haarlem-Mutare dat ze de volwassen leeftijd heeft bereikt van 21 jaar. De Gierzwaluw staat symbool voor de stedenband en haar werk. Een kleine trekvogel die vanuit zuidelijk Afrika helemaal naar Nederland komt om zich voort te planten, en dan de hele weg terugvliegt.

Als hij in Haarlem gezien wordt weten we dat de zomer is begonnen en als hij dan weer in Mutare gezien wordt weten de mensen dat de regentijd begint. Omdat de regentijd is in Afrika zo belangrijk is, is het daarom het ook volstrekt verboden om deze magische vogel te doden.

Datum voorstelling: zondag 27 januari 2013 om 15.00 uur in de Kleine Zaal van de Toneelschuur. Toegangsprijzen: volwassenen €. 15,50, volwassenen met korting €. 13,50 (zoals CJP en lid Toneelschuur) Kinderen: €. 11,50

Natuurbeschermingsnieuws Zou het aan het voorjaar liggen of is het toeval? Er is deze keer bijzonder veel te melden over natuurbeschermingsactiviteiten.

Beheerplan en werkplan Haarlemmerhout In het vorige natuurbeschermingsnieuws maakte ik al melding van onze pogingen om in het beheerplan meer aandacht te krijgen voor de bijzondere natuurwaarden in de Haarlemmerhout. Nu het beheerplan bijna klaar is, kunnen we met genoegen vaststellen dat dat – tenminste op papier – vergaand gelukt is. Ons eerdere advies is voor het overgrote deel overgenomen. Wij helpen nu mee om de voor het beheer relevante natuurwaarden letterlijk in kaart te brengen.

Er resteert nog wel één belangrijk discussiepunt: Onderdeel van de Hout is ook het zogenaamde Vogelbos, oorspronkelijk onderdeel van het voormalige landgoed Eindenhout (het ‘Huis met de beelden’). In dit verwaarloosde voormalige hakhoutbos heeft zich de laatste decennia een

100

Fitis 48 (2) 2012

ongekend hoge dichtheid van vooral bosvogels ontwikkeld. De gemeente wil hier nu het oude hakhoutbeheer in ere herstellen. Dat zou betekenen dat binnen drie jaar het gehele bos - met uitzondering van singels langs de rand - zou worden gekapt, ten koste van de vogels. En daarna zouden de bomen (lees: sprietjes) elke zeven jaar opnieuw worden â&#x20AC;&#x2DC;afgezetâ&#x20AC;&#x2122; (lees: opnieuw gekapt).

Het Vogelbos langs de Leidsevaart in Haarlem Vanwege de cultuurhistorische betekenis van de hakhoutcultuur en de bijzondere natuurwaarden die hakhoutbos heeft voor onder andere mossen, willen de natuurvertegenwoordigers in de adviescommissie wel akkoord gaan met een periodieke kap. Maar dan wel met een langere kapcyclus, zodat er ook nog een behoorlijk bos kan ontstaan. Op dit punt is het nog niet gelukt de gemeente te overtuigen. Afgesproken is dat deze specifieke vraag aan een groep van deskundigen wordt voorgelegd, waarin overigens ook de vogelwerkgroep vertegenwoordigd zal zijn.

Bouwplan landgoed Elswouthoek De lezers van de regionale kranten kan het niet zijn ontgaan: in Bloemendaal woedt een flinke politieke discussie over het bouwplan van een extra woning/ villa op het landgoed Elswouthoek. De diverse krantenartikelen schetsten vooral het beeld van een nieuwe eigenaar en ondernemer, die hier zijn droom wil realiseren. En van een gemeente die deze droom al jaren zonder redenen zou dwarsbomen. In de hoog opgelopen discussie dreigde volgens ons echter het belangrijkste inhoudelijke punt geheel onder te sneeuwen. Namelijk dat deze ondernemer binnen de Ecologische Hoofdstructuur een extra woonhuis wil realiseren. Terwijl dit duidelijk in strijd is met alle provinciale regels en het gemeentelijk beleid. Het toestaan van een extra woonhuis op dit landgoed zou boven101

Fitis 48 (2) 2012

dien een enorm precedent scheppen voor de rest van de gemeente. Er zijn in Bloemendaal nog véél meer bosrijke percelen in de EHS waar makkelijk een of twee huizen bijgebouwd kunnen worden. Als je dat op één plek toestaat is het hek van de dam.

Naar aanleiding hiervan hebben we een ingezonden brief naar de krant geschreven én een brief naar college en raad. Hierop volgde een gesprek met de wethouder, die begrip had voor onze zorgen. Daarbij bleek er bovendien iets heel raars aan de hand te zijn. De eigenaar heeft niet alleen een mooi plan voor een extra villa gemaakt, maar daaraan voorafgaand ook al een bouwvergunning aangevraagd voor een ‘zomerhuis’ en een paardenstal. Gelukkig heeft de gemeente een ontwerpbesluit gepubliceerd, waarin dat verzoek wordt afgewezen. Alleen wordt ook daarin het belangrijkste argument niet genoemd, namelijk dat het landgoed in de EHS ligt. Wij willen de gemeente in een nieuwe brief daarop wijzen.

Haarlem in actie tegen meeuwenoverlast

Nóg zo’n actualiteit uit de krant: de gemeente Haarlem, wethouder Rob van Doorn voorop, tracht haar burgers te beschermen tegen meeuwenoverlast. In grote advertenties en affiches roept de gemeente op om de meeuwen vooral niet te voeren en geeft zij voorlichting hoe je binnen de regels van de wet kunt voorkomen dat meeuwen in woongebieden gaan broeden.

De wijze waarop meeuwen door de gemeente werden afgeschilderd – uitsluitend als lastpakken, bijna als ongedierte dat je moet bestrijden - zinde ons al lang niet. En de wijze waarop de gemeente burgers adviseert om op de rand van de wet meeuwen te belemmeren evenmin.

Maar omdat er andere, belangrijker acties waren hebben we deze gang van zaken lang op zijn beloop moeten laten. Er is nu een brief in de maak, waarin we om een overleg met de wethouder vragen. Daarbij willen we de gemeente wijzen op haar wettelijke verplichting en nadrukkelijk ook aandacht vragen voor de bescherming van broedplekken van meeuwen daar waar ze geen of weinig overlast veroorzaken.

Een klein succes valt nog wel te melden. De gemeente wilde meeuwen die op het dak van een school al bezig waren met broeden, daaraan hinderen. Een oplettende natuurliefhebber heeft dat weten te voorkomen.

102

Fitis 48 (2) 2012

Weidevogels in Hillegomse polders bedreigd De zeer vogelrijke polders tussen Hillegom en Bennebroek worden nu wel van heel veel kanten tegelijk bedreigd. Ook dat was uitvoerig in de krant te lezen. In de eerste plaats worden de waardevolle vogelgebieden bedreigd door het bouwplan voor een zeer grote manege. Dat deze angst niet voor niets is, bleek dit voorjaar toen de eigenaar van de manege de graslanden rigoureus liet maaien, terwijl er nog grote aantallen pullen van weidevogels rondliepen - ronduit schandalig! En dan is er nog de bedreiging door de aanleg van de zogenaamde Duinpolderweg, waarvan de planvorming nu in volle hevigheid – met zeer druk bezochte informatieavonden voor de bevolking – is losgebarsten.

Gelukkig maakt de Vereniging Behoud de Polders zich sterk om al deze bedreigingen tegen te gaan. Zij voert een beroepsprocedure tegen de door de gemeente Hillegom verleende vergunning voor de bouw van de manege. Zij stelde ook, waar ze kon, de brute wijze van maaien aan de kaak. En zij neemt ook, mede namens de vogelwerkgroep, zeer actief en kritisch deel aan de bijeenkomsten over de plannen voor de weg. Stelling van de Vereniging Behoud de Polders en de Vogelwerkgroep is: deze weg is nergens voor nodig. Nut en noodzaak zijn volstrekt niet aangetoond.

Oosteinderpolder ten zuiden van Bennebroek

Overig kort nieuws –

De sloop van Overbos in Heemstede ligt nog steeds grotendeels stil.

De Blauwe Reigers hebben er ongestoord en succesvol kunnen broeden, zoals we zelf hebben kunnen constateren. Naar verwachting zullen omstreeks 1 juli alle jongen zijn uitgevlogen. Direct daarna zal het gebouw worden gesloopt. Over de wijze van sloop is goed overleg met ons gevoerd. Na de zomer gaan we praten over de planning van 103

Fitis 48 (2) 2012

–

–

de bouw en over mogelijkheden om aan het gebouw voorzieningen te treffen voor vogels en/of vleermuizen en voor een meer vogelvriendelijk beheer van het park.

Een groepje uit de vogelwerkgroep probeert in overleg met de Stichting Behoud de Groene Zoom na te gaan welke maatregelen kunnen worden getroffen om de Verenigde Polders weer vogelvriendelijker te maken. Het aantal weidevogels is daar, mede door de verlaagde waterstanden, de laatste jaren schrikbarend achteruit gegaan. Recent heeft een eerste verkennend gesprek plaatsgevonden met de boer, die het grootste deel van het gebied beheert.

De gemeente Haarlem is eindelijk met het al lang verwachte concept van een Ecologisch Beleidsplan naar buiten gekomen. De vogelwerkgroep vindt het prachtig dat de gemeente zo’n plan opstelt. Nu we het resultaat zien, hebben we helaas twijfels of het plan een voldoende status krijgt, zodat je er daadwerkelijk wat aan hebt. Ook zijn vele van de voorgestelde maatregelen zodanig vaag geformuleerd, dat we ons afvragen of dit echt iets oplevert. Op korte termijn vindt er een participatiebijeenkomst plaats waar we onze twijfels en kritiek kunnen inbrengen. In een volgend nummer van de Fitis zullen we dieper ingaan op dit plan.

Chris Brunner

Fietspad Waterleidingduinen dreigt er nu toch te komen Natuurbeschermingsnieuws extra

Het fietspad door en/of langs de AWD houdt de gemoederen de laatste tijd weer flink bezig. In Fitis 45 (4) 2009 heb ik verslag gedaan van de gang van zaken rond de klankbordgroep en in Fitis 46 (3) 2010 is de voorkeursroute besproken die de organisaties hebben ingediend. Na het afwijzen van dit tracé (aanwezigheid van Nauwe Korfslak) is door de provincie besloten de dienstwegroute weer van stal te halen. Dit is de route waar het ruim drie jaar geleden allemaal mee begon en die tot zeer veel verzet leidde. Ik heb hier te weinig ruimte om het tracé van deze route en van de alternatieven nogmaals te bespreken en verwijs dan ook naar de voornoemde Fitisartikelen. De concrete bezwaren van verschillende maatschappelijke organisaties, waaronder de VWG, zijn ook daar te vinden. Kort gaat het om de verstoring van rust omdat de zonering in het gebied verdwijnt (1). Fietsers dringen immers veel verder door in het duingebied dan enkel wandelaars. Aantasting van Natura 2000 gebied

104

Fitis 48 (2) 2012

door vergravingen en aanleg van een fietspad (2). En een precedentwerking voor verdere fietsontsluiting (3). Tegen deze drie zaken protesteren wij al vanaf het begin middels onder meer deelname aan de klankbordgroep.

De wandel-, en natuurorganisaties voelen zich nu buitenspel gezet.

Zonder enig verder overleg is de dienstwegroute breed in de pers uitgemeten en gepresenteerd als de enig mogelijke route. De VWG heeft veel moeite met deze gang van zaken en deelt de conclusie van de provincie niet. Wij menen dat er vele mogelijke routes zijn, maar dat de provincie duidelijk naar een bepaalde route toewerkt. Het rapport van onderzoeksbureau Arcadis, dat de dienstwegroute heeft onderzocht in opdracht van de provincie, achten wij onvolledig en op enkele punten zelfs onjuist. Daarnaast zijn de door ons aangedragen alternatieven lang niet zo uitvoerig onderzocht. Meten met twee maten dus.

Natuur-, en wandelorganisaties binnen en buiten de klankbordgroep hebben nu op initiatief van de VWG de handen ineen geslagen en gezamenlijk de natuurbelangen te verdedigen. Volgende maand maakt de raadscommissie in Amsterdam een keuze over de voorgestelde route van de provincie. Tot die tijd doen wij het uiterste om de raadscommissie te overtuigen van onze standpunten middels brieven, persberichten en lobbywerkzaamheden. Wij menen zeker een punt te hebben aangezien het rapport van Arcadis de natuurschade ons inziens onjuist weergeeft.

Daarnaast is er onvoldoende waarborg dat het alleen bij dit fietspad blijft en ook wordt volledig voorbij gegaan aan de verstoring van de zonering in het duin.

Mocht dit helaas geen effect sorteren en keurt de raadscommissie de dienstwegroute goed, dan zijn wij voornemens juridische stappen te onderzoeken en eventueel te ondernemen. Aangezien de VWG een vereniging is vraag ik bij deze de leden om hun zienswijze. Juridische procedures kosten tijd en geld en bepalen naar buiten toe mede het gezicht van een vereniging. Een keuze als deze is niet louter door het bestuur te nemen, maar dient ook langs de leden te gaan.

Graag ontvang ik zowel positieve als negatieve reacties zodat het bestuur een breed gedragen keuze kan maken. Mijn contactgegevens staan op de omslag. Liefst onderbouwde reacties per e-mail (adres hieronder), zodat ik dit op schrift heb staan.

Peter van Holland Peter3012@hetnet.nl

105

Fitis 48 (2) 2012

Het Jaar van de Klauwieren is begonnen De eerste klauwieren druppelen binnen dus nu is het hoog tijd om potentieel geschikte klauwiergebieden te claimen via www.jaarvandeklauwieren.nl Op deze site kunt u naast alle informatie over het klauwierenjaar een gebied claimen dat u wellicht als Vogelwerkgroep deze zomer wilt controleren op de aanwezigheid van Grauwe Klauwieren. Meedoen is heel eenvoudig: Via de volgende link komt u op de inlogpagina voor het claimen van een telgebiedje: http://jaarvan.sovon.nl/user/login. Het inloggen is hier gelijk aan het inloggen zoals dat gebruikelijk is op de SOVONsite. Mocht u nog niet beschikken over persoonlijke inloggegevens dan kunt u die op dezelfde pagina aanvragen.

Na inloggen ziet u een kaart van Nederland waarop u kunt inzoomen tot het door u gewenste niveau en kunt u tevens grenzen trekken. Na afronding kunt u direct een prachtige veldkaart printen en uw waarnemingen met ĂŠĂŠn druk op de knop in de Automatische Clustering invoeren. Meedoen aan het jaar van de Klauwieren is dus heel eenvoudig!

Een spannende maar zeker ook zeer waardevolle klus waarbij ook nultellingen bijzonder welkom zijn. Interessant is het ook dat u, wanneer u geen Grauwe Klauwieren heeft gevonden, soorten die voorkomen in een gelijksoortig habitat wel doorgeeft. Denk dan aan soorten als Geelgors, Paapje, Kneu en Roodborsttapuit . De Grauwe Klauwier is aan een opmars bezig. Met uw hulp kunnen we zo de verdere areaaluitbreiding goed vastleggen!

Inmiddels zijn de eerste gebieden geclaimd, maar er zijn nog veel meer potentieel geschikte klauwiergebieden. Wellicht kunt u met uw vogelwerkgroep meedoen en ook een of meer gebieden claimen?

106

Fitis 48 (2) 2012

Jaarrapport 2011 van Nestkast is uit!

Een rapport met een, eigenlijk voor iedere vogelaar, interessante inhoud. Dat mag best gezegd worden van het rapport Nestkast 2011. Het is alweer het derde op rij en het lijkt steeds mooier en alweer boordevol, soms onbekende, informatie te staan.

De feiten zijn aangedragen door totaal 59 deelnemende nestkastwerkgroepen en/of SOVON controleurs voor in totaal 144 terreinen. Het leeuwendeel daarvan blijkt vooral in het zuiden, oosten en noorden van Nederland actief. Traditioneel was er ook altijd een levendig nestkastgebeuren langs de westrand van Nederland, maar op de een of andere manier is dat nooit uitgemond in samenwerkende ringgroepen, zoals dat wel gebeurde in bijvoorbeeld 't Gooi.

Hoewel er geen enkele sprake kan zijn van competitie tussen de bij Nestkast betrokken groepen doet iedere groep meer dan zijn uiterste best om mooie gegevens te produceren, die al even fraai in het eindrapport zijn verwerkt. Er zijn verwachte en onverwachte vogels in nestkasten broedend aangetroffen. Van sommige soorten is de teneur gewoon slecht: Ringmus, Spreeuw. Voor andere daarentegen, de Bonte Vliegenvanger bijvoorbeeld, gloort er weer hoop. Het gemiddelde broedsucces van de Bonte Vliegenvanger was 78,1% , het gemiddelde nestsucces was 85,7% (SOVON, n=270 legsels) en dat nestsucces is het hoogste sinds 1992.

Heel leerzaam is het beeld dat nestkastonderzoek in vele jaren opleverde over de Holenduif. Een puntgaaf overzicht over het verrassende wel en wee van een vogel die soms wel vijf broedsels per jaar produceert en die soms al broedt, terwijl de Bosuil (erkend vroegbroeder) nog niet begonnen is. Vermoedelijk weten de meeste vogelaars dit helemaal niet!

Van het broedseizoen 2011 zijn de gegevens van 14.808 nestkasten ontvangen; dat is bijna gelijk aan 2010 (15.231) en meer dan in 2009 (6.591). Van deze kasten waren er 9.473 bezet; de gemiddelde bezettingsgraad was dus 64,0% dat is 5,7% lager dan in 2011 (69,7%). In totaal zijn er gegevens van 9.770 legsels ingestuurd en zijn er, over alle soorten, 76.724 eieren gemeld, kwamen daar 60.248 jongen uit en zijn er in totaal 53.909 uitgevlogen jongen gemeld.

Er zijn broedgevallen van maar liefst 22 soorten gemeld in allerlei nestkasten, kisten en boxen. Op een paar soorten gaat het verslag wat dieper in en dat levert goede gegevens en nieuwe vragen op, zoals over Koolmees, Pimpelmees, Bonte Vliegenvanger, Ringmus, Boomklever, Spreeuw, Holenduif, Gekraagde Roodstaart, Zwarte Mees en Bosuil.

107

Fitis 48 (2) 2012

Als je al deze cijfers tot je door laat dringen en vertaalt naar alle uren van eenmalige of meervoudige nestkastcontroles en ringerij dan kom je tot verbluffende overpeinzingen. Dit is een tak van vogelsport voor mensen met â&#x20AC;&#x153;Ausdauerâ&#x20AC;?, want ga maar na. Iedere keer weer hetzelfde ritueel. Ladder(s) ophalen, meesjouwen door het terrein, beklimmen tot vaak best redelijke hoogte en het vervolg in omgekeerde volgorde. En als dan alles verdwenen (uitgevlogen) is moet de boel ook worden schoongemaakt, vervangen of gerepareerd. Dat allemaal als liefdewerk. Bikkels zijn het. Mijn achting voor deze groep van vogelkijkers is enorm gestegen na het doorlezen van hun tweede, maar zeker van hun derde rapport. Een aanrader derhalve die U kunt downloaden vanaf nestkast@nioo.knaw.nl. Een waarschuwing, U bent er zeker een avondje mee zoet.

C.van Deursen

Agenda: lezingen en excursies Samen vogelen op zondag 2 september: fietsexcursie Spaarnwoude en Houtrak Op de fiets zijn we flexibel, we gaan op zoek naar watervogels, stellopers en roofvogels in de verschillende plasjes en polders aan de oostkant van Haarlem. We bezoeken de polders van Spaarnwoude en de braak liggende akkers in de Houtrak.

Verzamelen om 9.00 op parkeerterrein bij de Veerplas, A. Hofmanweg 62 Haarlem (in de Waarderpolder).

Zondag 19 september: bezoek ringstation Cornelis van Lennep in de Kennemerduinen De vogeltrek is in volle gang, dus een drukte op het vogelringstation.

Han Buckx zal tekst en uitleg geven over het doel en de werking van dit oude ringstation. Wellicht zijn er nog mooie vangsten te bewonderen. De excursie is van circa 10.00 tot 12.00. Opgeven vooraf is noodzakelijk, dit kan bij Martijn Korthorst Samen vogelen op zondag 7 oktober: Vogeltrek in de Kennemerduinen De vogeltrek is in volle gang. Op de telpost bij Parnassia staan dagelijks vogelaars. Waarom staan ze daar en wat komt er zoal langs gevlogen?

Tijdens deze excursie volgen we de vogeltrek vanaf Telpost Parnassia in de Kennemerduinen, tevens maken we een wandeling door de duinen naar het Vogelmeer. De excursieleider zal de deelnemers wijzen op de

108

Fitis 48 (2) 2012

verschillende vliegbeelden, de specifieke roepjes van de doortrekkende soorten en uitleggen hoe bij de grotere groepen de aantallen geschat worden.

Verzamelen om 8.00 op de parkeerplaats van restaurant Parnassia, Bloemendaal aan Zee. Wat is “Samen Vogelen? “ Leden zoeken naar gelegenheid om hun kennis met elkaar te delen.

Oud-cursisten hebben de behoefte het geleerde in praktijk te brengen, en vooral ook om in contact te komen met andere leden van de Vogelwerkgroep. De Vogelwerkgroep organiseert elke maand een informele vogelwandeling voor alle leden. Concreet betekent dit dat op elke 1de zondag van de maand (soms de 2de) samen gevogeld kan worden in de nabijheid van Haarlem. Voor deze vogelwandeling wordt geen route of parcours verstrekt. Er is geen echte gids, er wordt wel naar gestreefd dat er altijd een bestuurslid van de vogelwerkgroep aanwezig is. De uitgekozen locaties bevinden zich te midden van de mooiste vogelgebieden in ons werkgebied. Het vertrekpunt ligt bij voorkeur nabij een café of andere gelegenheid, om onder genot van een versnapering, aan het eind van de wandeling, de waarnemingen van die dag met elkaar te bespreken.

Algemeen Mocht u twijfelen of een excursie voor u wel geschikt is, of u wilt graag maar informatie, neem dan gerust contact op met de excursieleider, of met Martijn Korthorst (martijnkorthorst@hotmail.com). De ervaring leert dat het aantal mensen dat meegaat op excursies wisselend is. Over het algemeen zijn de groepen niet groot, en kunt u gerust meegaan en het een en ander opsteken! Wilt u zelf ook een excursie organiseren, of heeft u een verzoek, twijfel niet en neem contact op met Martijn. Kijk ook eens op www.vwgzkl.nl voor de laatste informatie, nieuwe excursies of wijzigingen.

Extra reminder per e-mail?

Vergeet u vaak dat er een excursie of lezing is, of kunt u de Fitis niet meer vinden? De VWG wil u als lid de service aanbieden dat u een paar dagen van te voren nog even een reminder per e-mail gestuurd krijgt.

Wilt u deze mailtjes voortaan toegestuurd krijgen, mail dan even naar martijnkorthorst@hotmail.com.

109

Fitis 48 (2) 2012

Jeugdvogelclub weer op stap naar verre bestemmingen!

Minstens één keer per maand verkent de Jeugdvogelclub de natuur van Zuid-Kennemerland of de Haarlemmermeer.

Op zoek naar de Blauwborst. Foto Johan Stuart

Landje van Gruijters in de zon, Fort Noord in het donker Eerste paasdag, 8 april 2012, waren er 15 enthousiaste kinderen, die graag het Landje van Gruijters wilden bekijken. Het gebied is altijd goed voor veel van dichtbij. Grutto’s, Tureluurs, Wintertalingen, Slobeenden en ook twee Kleine Plevieren zagen we. De Blauwborst liet zich jammer genoeg maar even horen en zien. Wel zongen er Tjiftjaffen, Fitissen en Rietgorzen. Af en toe was de Groene Specht te horen boven het munitiebos en we zagen we een Havik die zijn plekje aan het verdedigen was. Af en toe dook hij heel spectaculair naar beneden en joeg een Buizerd weg.

110

Fitis 48 (2) 2012

We mochten ook Fort Noord van binnen bekijken! Fortwachter Ziegel Ziegelaar leidde ons rond met mooie verhalen. Soms best eng, maar wel heel interessant. Wat een vragen hadden de kinderen!

Roely Bos liep met ons mee. Zij gaat in Amsterdam ook een Jeugdvogelclub oprichten.

Jonge bosuilen ringen Op dinsdag 24 april mochten we mee met Fred en Henkjan Koning om jonge bosuilen te ringen. Fred is bijna 50 jaar (!) geleden gestart met onderzoek naar de roofvogels en uilen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Hij kent de roofvogels daar bijna persoonlijk! Het was erg leuk om die mooie jongen van dichtbij te zien en zelfs vast te houden! Er waren maar liefst 20 kinderen gekomen!

Na het ringen hebben we nog een wandeling gemaakt door het duin. We vonden een skelet van een hert en we hoorden een roerdomp.

Best bijzonder!

Met een uilskuiken op de foto!!!!!

Eendenkooi Stokman Zondag 13 mei waren we op bezoek bij Simone en Anton Stokman van de eendenkooi â&#x20AC;Śâ&#x20AC;Ś..Stokman in Vijfhuizen. Een heel bijzonder en oud gebied. Ademloos luisterden de kinderen naar de verhalen van Simone en Anton. We zagen de vangpijpen, broedkorven, een nestje van een Winterkoning en we mochten een nestkastje van de Pimpelmees open maken. Er zaten negen jongen in! Het kooihondje liet heel mooi zijn werk zien. De eendenkooi is zeer rijk aan planten en vogels door het hakhoutbeheer. Veel bomen worden om de 15 jaar afgezaagd. Dat levert een dicht woud op met veel ondergroei. Heel leuk was de net uit Afrika gearriveerde Spotvogel.

111

Fitis 48 (2) 2012

Na de tocht door het bosje rond de kooiplas mochten we chocomel drinken op het terras bij de boerderij. En daar was nog van alles te ontdekken: paarden, jonge eendjes, hooi, stro (weet jij het verschil?), schapen, volière, een kerkuilennest, glinsterende steentjes in het pad en natuurlijk Bastogne koeken. Het was een topochtend! De 15 kinderen bedankten Anton en Simone hartelijk!

Bizarre vondst in de Oostvaardersplassen. Foto Els Hoekstra

Oostvaardersplassen met jong en oud Op 26 mei was er een extra excursie. Met 38 jeugdleden en volwassen leden van de Vogelwerkgroep gingen we op excursie naar de Oostvaardersplassen. Er waren ook leden mee van de Jeugdnatuurgroep van de Heimanshof uit Hoofddorp. Het werd een schitterende dag met veel vogels, Edelherten, heckrunderen en gezelligheid. Eerst op excursie door het gebied op een grote bolderkar. We mochten zelfs uitstappen om rond te kijken. Daarna zijn we tussen het riet naar de vogelhut de Grauwe Gans gelopen. We hoorden en zagen allerlei rietvogels. Voor de hut zocht een Lepelaar naar vis. De laatste twee uur van de dag waren we aan de westkant van het gebied om daar bij de Oostvaarders en het Jan van de Boschpad te kijken. Daar ook veel vogels en de grote kudde 112

Fitis 48 (2) 2012

konicspaarden. Wat een rijk gebied! Dennis heeft de lijst met vogelsoorten bijgehouden. Het waren er 76!

Lepelaars, Koekoeken en Bosrietzangers Op 10 juni verkenden we met 11 kinderen de oevers van de Liede. De lepelaars in het bosje van Landschap Noord-Holland maakten indruk.

Je kunt heel goed de bedelende jongen op de nesten bekijken. Af en toe daalde er een vogel boven de kolonie. Toen zijn we over de lange fietsbrug naar het rietveld van de Liede gelopen. Daar zagen we: rietzanger, rietgors, kleine karekiet, snor en bosrietzanger. Wat zingt dat vogeltje toch leuk. Hij imiteert er lustig op los. Dennis wees ons op alle koekoeken die rond vlogen. Best veel. Verder zagen we een sperwer, slechtvalk en boomvalk. We hebben ook gekeken naar grassoorten. De opdracht was aren van verschillende soorten te plukken. Eline vond 15 verschillende soorten gras!

Broedende Lepelaars in de bomen bij De Liede. Foto Ramon Philippo

113

Fitis 48 (2) 2012

Wat gaan we in de herfst doen?

Zondag 9 september 9.30 tot ca. 14.00 uur – Trekvogels op en rond de Zuidpier Het is altijd spannend in IJmuiden. Op en rond de Zuidpier kunnen overal vogels opduiken. In deze tijd komen ook wel zangvogeltjes uit zee aanvliegen. Verzamelen: busstation Station Haarlem. We nemen lijn 75 naar IJmuiden.

EXTRA Zondag 16 september - Strandkorren met de NJN We sluiten als dat kan aan bij de Landelijke strand- en kordagen van de Jeugdbond NJN. Met een net door de branding allerlei beestjes vangen.

Details volgen over de mail.

Zondag 14 oktober van 10.00 tot 13:30 uur – Vogels vangen op de Vinkenbaan AWduinen Miljoenen vogels vliegen over naar het zuiden of westen. We gaan naar het ringstation in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Verzamelen: Ingang Zandvoortselaan, Bentveld (bij rotonde).

EXTRA Woensdag 24 oktober van 16.00 tot 18.00 uur - Avondtocht naar het burlen van de damherten We gaan met een paardenkar de AWduinen in om te genieten van het imposante burlen van de damherten. Aanmelden noodzakelijk. Verzamelen: Ingang De Zilk van AWduinen, Joppeweg 1, De Zilk.

Dit moet je weten als je meegaat Doe stevige schoenen aan en warme kleren! Heb je een verrekijker, neem die mee. Er zijn ook wat leenkijkers. Afspraak is verder dat het jullie club is, dus geen ouders mee.

Antje Ehrenburg, Anne Balk, Martijn Korthorst, Erwin Robbertz en Johan Stuart (contactpersoon). Zeilpad 6, 1991 MT Velserbroek, j.stuart@planet.nl, 023-5389481 of 06-53129644. Kijk voor foto’s van de activiteiten op http://jeugdvogelclub.weblog.nl.

114

Fitis 48 (2) 2012

Vogelwaarnemingen in ZuidKennemerland aflevering 183 1 februari â&#x20AC;&#x201C; 1 mei 2012 Dit overzicht is een selectie van de meest interessante vogelwaarnemingen in het werkgebied van de VWG Zuid-Kennemerland in bovengenoemde periode. Alle relevante meldingen worden in het archief van de VWG opgenomen. Het overzicht betreft grotendeels nog niet geverifieerde waarnemingen (voor opname in het archief vindt wel verificatie plaats). U wordt verzocht waarnemingen van soorten die in Nederland worden beoordeeld door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) toe te zenden aan deze commissie, p/a CDNA, postbus 45, 2080 AA Santpoort-Zuid. Hiervoor kunt u speciale CDNA-formulieren gebruiken (op te vragen bij bovenstaand adres) of via de site www.dutchbirding.nl De Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland streeft er naar om over zoveel mogelijk waarnemingen van beoordeelsoorten een uitspraak van de CDNA te krijgen.

Februari 2012 Tijdens het winterweer werden maximaal 60 Wilde Zwanen uit de AW-duinen gemeld (Wnl). Ongekende aantallen Brandganzen spoedden zich door de vorst op de 4e naar het zuiden. Op telpost Parnassia, Kennemerduinen werden 3380 exx geteld (Lar). Op de 4e vlogen 2 Witbuikrotganzen mee met gewone zwartbuiken zuidwaarts langs Parnassia (Lar). Op de 17e vlogen weer twee exx naar het noorden langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). De eerste officiĂŤle Roodhalsgans voor de regio (afgezien van dubieuze zomervogels in het verleden) zat op de 25e in een groep Kolganzen in de Hekslootpolder (Huy ea). Het hoogste aantal Nonnetjes dat wegtrok voor het ijs betrof 68 exx in de middag van de 5e over de Zuidpier (Gro). Op de 8e vlogen 3 Parelduikers naar noord langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc), gevolgd door een ex op de 19e (Buc).

Een Kuifduiker zwom op de 8e voor telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). De gehele maand was ook een vogel ter plaatse tussen de beide pieren, vaak goed te zien vanaf de Noordpier (Wnl). Op dezelfde dag zwom een Geoorde Fuut bij de Zuidpier (Hop).

Een Roodhalsfuut migreerde op de 16e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc).

Roerdompen werden gezien bij de Bokkedoorns, Binnenliede, Hekslootpolder, maar vooral in de AW-duinen met een maximum van 7 exx op de 6e (Deu). Vanaf de 12e werden twee onvolwassen en een prachtig uitgekleurde adulte Kuifaalscholvers regelmatig gezien bij de Zuidpier en de sluizen van IJmuiden (Wnl). Deze vogels bleven tot en met april. Maar liefst 900 Aalscholvers foerageerden tijdens de koude op de 4e bij de Zuidpier van IJmuiden (Wnl). Op de 24e zat er een Grote Aalscholver bij de Zuidpier (Noh). Tot diep in februari werden flink wat Grote Zilverreigers gezien, met name in de AW-duinen. Grootste aantallen: 3 exx op de 2e langs de vijver in het Haarlemmermeerse Bos (Bog) en 5 exx streken neer langs het betonnen kanaaltje in de AWduinen op de 6e (Bui). De gehele maand waren een onv en een adult vrouwtje Ruigpootbuizerd aanwezig bij de Zwanenburgbaan van Schiphol. Op de 2e werd een ex in de AW-duinen gezien (Wnl) en op 4e trok een ex langs telpost Parnassia (Lar). Een Smelleken zat vanaf de 16e langs Tweeduizend El, Schiphol (Wnl). Deze vogel werd daar voor het laatst op 10 april gezien (Mar). De vorst van begin februari deed ook 589 Wulpen besluiten om op de 4e langs telpost Parnassia naar het zuiden te vliegen (Lar).

Door het winterweer lieten Bokjes zich vaak goed bekijken. Uit de hele regio kwamen meldingen, maar de AW-duinen, met zijn vele niet dichtgevroren wateren, boden de beste kansen om dit fraaie vogeltje te bekijken. Na de 11e werd, met de dooi, opeens

115

Fitis 48 (2) 2012

geen enkel ex meer gemeld. Overal in de regio werden in de vorstperiode Houtsnippen gezien. Ook voor deze soort was de beste plek de AW-duinen. Op de 20e werd een dode Grote Jager gevonden op het strand van de Zuidpier (Wnl). Een adulte Zwartkopmeeuw zat op de 23e in het Zuider Buiten Spaarne, Haarle (Wnl). Kleine Burgemeesters werden bij de Zuidpier gezien op de 8e (een adult naar N, (Krb), op 21-22 februari (een 1e winter ex, Wnl), op de 24e (een adult tp op het strand, Sla) en weer op de 26e (een 1e winter ex, Wnl). Grote Burgemeesters werden, net als in de vorige maanden, veel gezien rond de Zuidpier. Op de 24e werden hier 2 exx gezien (Wnl). Daarbuiten zat op de 1e een ex op het strand voor Bloemendaal aan Zee (Buc) en op de 15e vloog hier een 2e kj ex naar zuid langs (Buc). Op de 18e zat een adulte Geelpootmeeuw op het sluizencomplex (Wnl). Op de 22e werden twee exx gezien op het strand van IJmuiden (Pie). Een adulte Pontische Meeuw zat op de 18e en 19e op het strand bij de Zuidpier (Lar) en een onv ex was hier op de 23e (Wnl). Op de 19e zaten er ook 2 exx op het strand van Bloemendaal aan Zee (Buc). Op de 1e werd een dode Alk gevonden op het strand bij de Zuidpier, IJmuiden (Spa). Op de 11e zwom een levend ex naast de pier (Rot) en op de 16e trok een ex naar noord langs Bloemendaal aan Zee (Buc). Vanaf de 11e tot en met 27 april werden maximaal 4 Velduilen op Schiphol gezien (Wnl). Op de 21e werd een overvliegende Kerkuil gezien langs de A4 bij knooppunt de Hoek (Wnl). Op de 26e vloog een roepend ex door de Duinlustparkweg, Santpoort-Zuid (Ber).

IJsvogels werden natuurlijk veel gemeld tijdens de vorstdagen, maar werden na de 15e stukken zeldzamer. Het is waarschijnlijk dat het winterweer een zeer negatieve invloed op de stand van deze soort heeft gehad. In maart en april werd maar ĂŠĂŠn zeker broedpaar waargenomen, bij Ipenrode, Heemstede (Wnl). Daarnaast waren er nog eenmalige waarnemingen bij voormalige broedlocaties in deelplan Houtrak en bij Fort Benoorden Spaarndam (Wnl). Op de 4e verscheen ook een Pestvogel boven telpost Parnassia (Lar). Opmerkelijk is de waarneming van een laagvliegende en frequent roepende Raaf die op de 4e eerst langs telpost Parnassia vloog (Lar) en later werd opgemerkt bij de Zuidpier van IJmuiden (Sla). Bijzonder is de waarneming van een Pallas Boszanger op de 5e in het dennenbos aan de Zandvoortselaan, AW-duinen (Wyt). In dit zelfde bos zat 10 jaar geleden ook een exemplaar in de winter. Klapeksters waren talrijk deze winter met verschillende exemplaren in de AW-duinen, Kennemerduinen en Duin en Kruidberg (Wnl). Op de 28e zaten er twee Bonte Kraaien in het Oosterveld, AW-duinen (Bee). Waarnemingen van Appelvinken deze periode waren talrijk, maar kwamen bijna uitsluitend uit de duinstreek en landgoederen (slechts twee uit het poldergebied) en er werden nergens groepjes van meer dan 10 exx gemeld (Wnl). Sneeuwgorzen worden als wintergast steeds zeldzamer in onze regio. De enige twee waarnemingen uit de gehele periode kwamen van 7-8 maart: 1 ex bij de Zuidpier (Pie,Krb).

Maart Leuk is de binnenlandwaarneming van een Rotgans in de Hekslootpolder op de 21e (Mej). In de AW-duinen werd een maximum van minstens 52 Krooneenden gezien op de 13e (Krb). Ook verbleef er een paartje Krooneenden op verschillende plasjes in de Kennemerduinen (vele) en op de 26e en 27e werd een paartje gezien in de Groene Weelde, Haarlemmermeer (Bee). Grote Zee-eenden passeerden de Zuidpier op de 10e (4 exx, Wnl) en de 18e (weer 4 exx, Wnl) en telpost Bloemendaal aan Zee op de 23e (1 ex, Buc) en 29e (4 exx, Buc). Op de 24e trok een Roodhalsfuut langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Op de 18e zwommen twee Kuifduikers bij de Zuidpier (Wnl). Vanaf de 6e werden weer Geoorde Futen gezien op de bekende broedlocaties in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland: Vogel- en Spartelmeer en zo nu en dan Duinmeer. Maximaal 10 vogels werden waargenomen (Wnl). Op de 15e werden de eerste Zomertalingen van het jaar gezien; 3 exx trokken naar noord langs Bloemendaal aan Zee en een mannetje zat bij het Vogelmeer, Kennemerduinen (Buc). Maar liefst 9 exx trokken op de 23e naar noord langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Verder waren er meerdere waarnemingen uit de Hekslootpolder en de Zuidpier. Een mannetje IJseend spoedde zich langs telpost Bloemendaal aan Zee op de 23e (Buc). Op de 1e trokken 2 Grote Zilverreigers over de Ringvaart bij Cruquius (Tho). Van 11-27 maart viel een ex te be-

116

Fitis 48 (2) 2012

wonderen in de Poelpoder, Schalkwijk (Wnl). Een Rode Wouw trok op de 8e over de AW-duinen (Deu). Op de 10e hing een vogel rond bij Zandvoort (Wnl). De twee Ruigpootbuizerden van de Zwanenburgbaan, Schiphol bleven de gehele maand aanwezig.

Op de 13e werd ook een ex gezien over de sluizen van IJmuiden (Wnl). Een Smelleken zat op de 5e bij de Zwanenburgbaan, Schiphol (Mar). Op de 3e vloog een Zwarte Ibis noordwaarts over het centrum van Haarlem (Spa). Aan het begin van de maand werden door de oostenwind meerdere groepen Kraanvogels trekkend over de regio gezien: 22 ex op de 5e over Schiphol (Mar), op de 6e minimaal 1 ex ’s avonds over Heemstede (Noh), 5 exx over de Velserbroek (Wnl), 10 exx over de Kennemerduinen (Bep), 30 exx over Haarlem-West (Sle) en meer dan 40 exx over de Haasvelderduinen, AW-duinen (Pom). Op de 12e trokken er 42 exx over Nieuw-Vennep en op de 14e 27 exx over Schiphol (Wnl). Een fraaie adult Strandplevier zat op de 31e op het strand bij de Zuidpier (Cot). Een mooi aantal van 2548 Bonte Strandlopers haastte zich naar de noordelijke troendra’s op de 24e, geteld vanaf telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Helaas worden doortrekkende en pleisterende Kemphanen in het voorjaar in de regio steeds zeldzamer. Op de 22e trokken er 28 exx naar noord langs Parnassia (Huy), maar kwamen uit de polder vrijwel geen waarnemingen. Op de 25e zaten er maximaal 5 exx in het Landje van Gruijters (Rot). Ook de teloorgang van de Grutto uit zich in lagere aantallen in onze regio. In maart werden maximaal 300 pleisterende exx gezien in het Landje van Gruijters (Wnl), waar “vroeger” een veelvoud van dit aantal werd geteld.

Tussen de Grutto’s van het Landje van Gruijters zaten max 100 IJslandse op de 8e (Mej). De gehele maand waren hier ook IJslandse Grutto’s aanwezig met een maximum van 90 exx op de 8e (Mej). Erg vroeg waren de 2 Regenwulpen die op de 8e naar noord vlogen langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Een dode Grote Jager werd op de 5e aangetroffen op het strand bij de Zuidpier (Spa). Een adulte zomerkleed, altijd mooi, Zwartkopmeeuw zat op de 11e bij de Zuidpier (Wnl). De dag erna passeerde een adult telpost Bloemendaal aan Zee, gevolgd door exx op de 19e, 26e en 29e (Buc,Gee).

Een 2e kj ex volgde op de 29e (Buc). De gehele maand werden een eerste en twee winter Grote Burgemeester gezien bij de Zuidpier van IJmuiden (Wnl). Op de 29e trok en 1e winter ex naar noord langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Op de 1e zat een 2e kj Geelpootmeeuw bij de Zuidpier (Wyt) en op de 17e werd een 3e kj ex langsvliegend in de havens van IJmuiden gezien (Wnl). Dode Alken werden bij de Zuidpier nog gevonden op de 4e en 15e (Spa,Pie). Op de 4e trok een Velduil noordwaarts over de Zuidpier (Bee). Vanaf de 7e werden weer Rouwkwikstaarten in de regio opgemerkt, maar waren de gehele periode nergens algemeen (Wnl). Maximaal 5 Baardmannetjes zaten tussen 16-31 maart bij het Kennemermeer, IJmuiden (Wnl). Meerdere Klapeksters waren nog de hele maand te zien in de AW-duinen en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland (vele). Zo werden er 3 exx op de 2e gezien bij het Rechte en Kromme Schusterkanaal, AW-duinen (Ter). Twee Roeken vlogen naar zuid op de 20e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Op de 24e zat er een Geelgors aan het begin van de Zuidpier (via Krb).

April Op de 1e zat er een Kleine Rietgans in de Spaarnwouderplas (Tan). Intrigerend is de waarneming van een wat afwijkend gekleurde man Witoogeend op de 30e in het Spartelmeer, Kennemerduinen (Nob). Maximaal twee mannetjes en een vrouwtje Krooneend bleven de gehele maand in de Kennemerduinen rondzwerven (Wnl). Op de 1e trokken 6 Maar liefst 9 exx trokken op de 23e naar noord langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Vier Grote Zee-eenden trokken langs de Zuidpier op de 8e (Hol), gevolgd door 7 exx op de 14e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Gou,Lar) en 5 exx daar op de 23e (Buc). Dat de Zomertaling waarschijnlijk niet meer broedt in de polder, blijkt uit de enige waarneming van de maand in dit gebied: een mannetje op de 8e in de Houtrakkerbeemden (Wnl). Daarnaast werden exx gezien in de Kennemerduinen, AW-duinen en Kennemermeer, IJmuiden (Wnl). De eerste Kwartel van het jaar werd op de 29e geringd op VRS Van Lennep, Kennemerduinen (Pul), waarna nog 3 exx volgden de dag erna (Bon ea). Twee Parelduikers vlogen voorbij telpost Bloemendaal aan Zee op de 2e (Buc), nog één ex op de 23e (Buc) en op de 30e (Gou). Op de 5e werd een

117

Fitis 48 (2) 2012

langstrekkende Roodhalsfuut vanaf telpost Bloemendaal aan Zee gezien (Buc), evenals op de 14e (Gou,Lar), 23e en 29e (Buc). Op de 14e trok een Kuifduiker naar noordelijke broedplaatsen langs Bloemendaal aan Zee (Gou,Lar). Hoempende Roerdompen werden weer op diverse plekken in de AW-duinen gehoord (Wnl). Een Grote Zilverreiger verbleef van 20-23 april in de Vereenigde Binnenpolder, Spaarnwoude (Buc,Pie).

Ooievaars bezetten paalnesten langs de Middenduinerweg, Santpoort-Noord (Kru) en bij het Reijgerbos, Bennebroek (Wnl). Ontbraken de vogels dit jaar op het bekende nest aan de Fazantenlaan, Heemstede? Een Steppenkiekendief werd geclaimd over Fort Spaarndam Noord op de 30e (Wnl). Rode Wouw vloog op de 29e ten noorden van het Vogelmeer, Kennemerduinen (Hin,Zij). In de namiddag van de 29e trok een 2e kj Zwarte Wouw naar noord over telpost Parnassia (Lar). Mogelijk hetzelfde ex vloog de volgende ochtend vroeg heel rustig zuidwaarts over Vogel- en Spartelmeer, Kennemerduinen (Nob ea). Op de 30e werd ook een vogel bij de Marelberg, AW-duinen gezien (Tho).

Op de 4e zaten er maar liefst 3 Ruigpootbuizerds rond de Zwanenburgbaan van Schiphol (Rot). De laatste dag dat hier een ex werd opgemerkt was de 27e. Op de 14e trok de eerste Visarend van het jaar over het Haasveld, AW-duinen (Wnl), gevolgd door exx op de 27e over de AW-duinen (Deu) en de 30e over de Marelberg, AW-duinen (Tho) en de Zuidpier (Gdi). Een Smelleken jakkerde op de 5e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc) en telpost Parnassia (Gor,Lar). Op de 23e werd een ex gezien in de AWduinen (Wnl) en op de laatste dag van de maand trok een vogel door de Kennemerduinen (Wnl). Op de 14e trokken twee luid roepende Kraanvogels over de Kennemerduinen (Wnl). IJslandse Gruttoâ&#x20AC;&#x2122;s werden nog tot en met de 14e in het Landje van Gruijters gezien, hoewel het slechts om enkele exx ging (Wnl). Op de 1e zat een ex bij de Spaarnwouderplas (Tan) en op de 18e werden hier nog 20 exx waargenomen (Mar). Op de 22e werd een Bokje gezien in Duin en Kruidberg (Wnl). Een Kleine Jager vloog op de 8e landinwaarts langs telpost Parnassia (Lar). Een fraai aantal van de schitterende Dwergmeeuw, migreerde op de 14e langs Bloemendaal aan Zee: 48 zuid / 2068 noord (Lar,Gou). Een 1e winter Zwartkopmeeuw pleisterde op de 4e op het strand van IJmuiden (Pie). Een 3e kj ex trok op de 5e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc), gevolgd door een adult op de 14e (Gou,Lar). Op de 18e vloog een adult ex rond bij de Zuidpier (Ble), op de 22e vlogen twee vogels bij de Zuidpier (Wnl) en op de 30e trokken weer 2 exx over de Zuidpier (Gdi). Off-seasonal is de Drieteenmeeuw die op de 29e voorbij Bloemendaal aan Zee kwam zetten (Buc,Gou). Een eerste winter Grote Burgemeester werd de hele maand april gezien bij de Zuidpier (Wnl). Nog een eerste winter was op de 23e ter plaatse op het strand van Bloemendaal aan Zee (Buc). Een 2e kj Kleine Burgemeester vloog op de 26e langs telpost Bloemendaal aan Zee (Buc). Op de 30e kwam een Velduil uit zee zetten bij de Zuidpier (Gdi). Op de 6e werd een Kerkuil gezien bij golfclub Houtrak (Buc). In de nacht van 13 op 14 april vloog een ex roepend nabij Burgemeester Rijkenspark, Santpoort-Noord (Kru). Op de 15e werd een ex opgemerkt nabij de parkeerplaats van Elswout (Lar). Twee Zomertortels zaten op de 25e bij de Bruid van Haarlem, Kennemerduinen (Deu). Zeer bijzonder is de waarneming van een roepende Middelste Bonte Specht bij Middenduin op de 24e (Wouter Helmer). Dit is pas het tweede geval van deze soort, na die van mei 1997 van Huis ten Vogelenzang. Helaas is de vogel van Middenduin niet meer gezien na de 24e. Het recordaantal langs Parnassia trekkende Boerenzwaluwen werd op de 29e verbrijzeld, toen de teller na een dag tellen op maar liefst 6953 exx bleef staan (Lar). Een Engelse Kwikstaart vertoefde in het Landje van Gruijters van 16-19 april (Wnl). Op de 29e passeerde een ex telpost Parnassia (Lar), gevolgd door 2 exx de dag erna (Lar). Op de 30e werd ook een ex gevangen op VRS Van Lennep, Kennemerduinen (Bon) en zat een ex in het Kraansvlak (Kie). Leuk is de waarneming van een overtrekkende Duinpieper op telpost Parnassia op de 29e (Lar). Op de 30e zat er een Paapje in het Langerak, Kennemerduinen (Deu) en bij de Zuidpier (Grd). Vanaf de 4e trokken er Beflijsters door de regio, met een maximum van 22 exx in het Kraansvlak op de 11e (Kie). De waarnemingen kwamen vooral, zoals gebruikelijk, uit de duinstreek. Van 4-11 april zat een mannetje in een weiland achter Alverna, Aerdenhout ter hoogte van de achtertuin van de familie Buckx (Buc,Lar). Een Snor zong op de 30e bij het Spaarnwouder-

118

Fitis 48 (2) 2012

veen, Vereenigde Binnenpolder (Pwi). Een Bonte Vliegenvanger werd op de 30e zowel in de AW-duinen als de Kennemerduinen gezien (Wnl). Op de 29e trokken 3 Roeken langs telpost Parnassia (Lar) en de dag erna vlogen 3 exx over de Zuidpier (Gdi). Klapeksters bleven lang hangen. De laatste werd op de 15e in de Grote Markt in de Kennemerduinen gezien (Nob). Twee Europese Kanaries vlogen afzonderlijk van elkaar langs telpost Parnassia op de 30e (Lar). De enige waarneming van een Kruisbek deze periode kwam op de 1e uit de Kennemerduinen (Buc). Een vrouwtje Geelgors vloog roepend langs telpost Parnassia op de 20e (Lar).

Deze waarnemingenrubriek is samengesteld uit waarnemingen van: Atk Robert Atkins Ban Andrea Bloem Bar Ruud Bakker Bee Peter vd Beek Bep Patrick Bergkamp Ber Arnoud van den Berg Bla Jan van Blanken Bje Jeroen Breidenbach Ble Leo Boon Bma Marc Broeckaert Bmi Michiel Boeken Boe Henk Boersbroek Bog Gerben de Boer Boh Harm Botman Bon Maarten Bongertman Bor Alwin Borhem Bov Floris Bovelander Brj Joop vd Brink Bru Ellen de Bruin Buc Han Buckx Bui Rob Buiter Bul Peter Bulsing Cot Fred Cottaar Dam Rob van Dam DBA DBA-vogellijn/site Deu Chris van Deursen Die Jaco Diemeer Dok Adriaan Dokter Doo Co Dooms Dijk Ronald van Dijk Eek Koos van Ee Eig Klaas Eigenhuis Eff Rob Effern Ehr Antje Ehrenburg Eyk Pieter van Eijk Gar Jacob Garvelink Gdi Dick Groenendijk Gee Steve Geelhoed Gno Norman Graafsma Gor Mark Gorissen Gou Amon Gouw Gro Hans Groot Grp Peter van Graafeiland Grw Wim de Groot IJms IJmuiden-site Roy Slaterus

Hie Ferdy Hieselaar Hin Martin Hin Hoe Ed Hoek Hol Age Niels Holstein Hop Fred Hopman Huy Evert van Huijssteeden Jar Rob Janson Jul Pim Julsing Kem Christien Kemp Kie Eef Kieft Krb Bert van der Kruis Kru Ben Kruijsen Laa Silvan Laan Lam Joop Lambert Laf Franke van der Laan Lar Lars Buckx Lun Ruud Luntz Maa Erik Maassen Mar Paul J. Marcus Mej Jan Meijer Mru Ruud Maaskant Mul Jan Mulder Mun Piet Munsterman Nal Alie van Nijedaal-Postma Nie W. Nieuwenhuizen Nob Pim de Nobel Noh Hans de Nobel Nuy Peter Nuyten Oos Bernard Oosterbaan Pie Arno Piek Pwi Will Price Pom Willem Pompert Pul Dolf Pull Ren Nico Rensen Rot Rutger Rotscheid Scm Marcel Schalkwijk Scw Wim van der Schot Sla Roy Slaterus Sle Ben Sleeman Slm Marcel Slaterus Slo Nico Slotboom Sno Edwin Snoek Spa Tom van Spanje Sta Arno Stoute Str Cyria Strijbosch

119

Fitis 48 (2) 2012

Stv Ab Steenvoorden Stu Johan Stuart Swa Karel Swaving Dijkstra Tak Paul Tak Tan Dirk Tanger Ter Gemma Terpstra Tho Pieter Thomas Vdh Berry vd Hoorn Vee Piet Veel Ven Harry Vendel

Vli Piet van Vliet Vma Marcel Verhaart Vri Rolf de Vries Wei Peter vd Weiden Wie Jan Wierda Wnl Waarneming.nl Wyt Steven Wytema Wou John vd Woude Zijd Marianne Zijderveld Zje Jesse Zwart

Ik wil iedereen bedanken voor haar of zijn medewerking!

Het waarnemingarchief is voor iedereen te raadplegen! Stuur me een mailtje en ik maak een overzicht van waarnemingen van de gewenste soort(en) en/of gebieden.

Waarnemingen voor Fitis 3 kunnen via www.vwgzkl.nl of via een e-mail doorgegeven worden tot 15 augustus 2012 aan: Hans Groot, E-mail: beeksma.groot@hetnet.nl Wilt u op de hoogte blijven van het laatste nieuws, geef u dan op voor het Vogelnet Zuid-Kennemerland: VogelnetZuidKennemerland-subscribe@yahoogroups.com. Waarnemingen die via deze VZK e-mailgroep verspreid worden, belanden ook in het waarnemingenarchief.

 Â

120

Contactpersonen Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland

Natuurbescherming Chris Brunner, Bos en Vaartstraat 22, 2012 LH Haarlem 023-5320911, cmbrunner@hetnet.nl Veldwerk Rino Abrahamse, Snippenbos 84, 1974 XZ IJmuiden 0255-520064, m.j.abrahamse@xs4all.nl Excursies Martijn Korthorst, Oosterstraat 42, 2022 CX Haarlem 06-10913429, martijnkorthorst@hotmail.com Jeugdvogelclub Johan Stuart, Zeilpad 6, 1991 MT Velserbroek 023-5389481 / 06-53129644, j.stuart@planet.nl Cursussen Claudi Boersbroek, Kraanvogellaan 25, 2106 DD Heemstede 023-5366601, claudiboersbroek@kpnplanet.nl PR Hans Vader, 3e Loosterweg 56, 2182 CW Hillegom 0252-520444, hansvader@hotmail.com Ledenadministratie Frank Dijkstra, Parklaan 95, 2011 KS Haarlem 023-5316364, frankdijkstra@upcmail.nl Meldpunt voor overtredingen tegen vogels Algemene Inspectie Dienst (AID) 045-5466222 Meldpunt voor directe hulp aan vogels Dierenambulance Haarlem 023-5334323 Stichting Vogelrampenfonds, Kweektuinstraat 1, Haarlem 023-5255302

Inhoud

61 62 77 87 90 95 98 100 102 106 107 108 110 115

Redactie Overzicht tellingen 2011 Landje van Gruijters Nova Zembla en Fort Noord Andrea Bloem BMP Autoclustering: vooral een kwestie van doen Leo Schaap, Antje Ehrenburg Slechtvalken op Alticomtoren in Haarlem in 2011 Rob Jansson MUS-tellingen Zuid-Kennemerland 2007-2010 Antje Ehrenburg Gekraagde Roodstaart, zomervariant van Roodborst?

Chris van Deursen Gierzwaluw symbool stedenband Haarlem - Mutare Natuurbeschermingsnieuws Chris Brunner Fietspad Waterleidingduinen dreigt er nu toch te komen Peter van Holland Het jaar van de Klauwieren is begonnen Jaarrapport 2011 van Nestkast is uit!

Chris van Deursen Lezingen, Excursies, Agenda Martijn Korthorst Jeugdvogelclub weer op stap naar verre bestemmingen!

Vogelwaarnemingen in Zuid-Kennemerland aflevering 183