Kunst ontrafeld
Tjitske Zuiderbaan
Het zijn geen willekeurige draden en touwen waaruit de boomachtige structuren bestaan.
Kunstenaar Janaina Mello Landini (1974) ontrafelt touwen tot een veelvoud aan subtiele draadjes die ze doelbewust met spijkers of afplakband aan vloer, muur, of plafond bevestigt. Wat bomen lijken, kunnen echter net zo goed aderen zijn, zenuwbanen of netwerken in een computer.
Achter al haar werken zit een onderzoekende nieuwsgierigheid naar de wereld om haar heen.
Landini werd in 1974 geboren in São Gotardo, Minas Gerais in Brazilië. Een stadje met zo’n 40.000 inwoners op acht uur rijden van São Paulo waar ze tegenwoordig woont en werkt. In haar geboorteplaats waren geen culturele voorzieningen als theaters en musea. Kunst was er niet voorhanden. Toch wilde Landini kunstenares worden. Mede door het gebrek aan voorbeelden in São Gotardo keurde haar moeder dit af. ‘Ze kon zich niet voorstellen dat je van kunst kon leven, kunstenaar was geen beroep. Studeren aan de universiteit werd wel gestimuleerd. Al van kinds af aan ging ik op bouwplaatsen kijken om het groeiproces van de bouw te bekijken, een studie architectuur lag daarom voor de hand.’
Van architectuur naar kunst Toch was het haar moeder die haar uiteindelijk een zetje in de artistieke richting gaf. ‘Vijf jaar na mijn architectuurstudie aan de Federal University of Minas Gerais stuurde mijn moeder me een krantenknipsel over de kunstacademie aldaar. Die zocht zij-instromers met een bepaald studieniveau. In 2004 meldde ik me aan en werd ik geselecteerd.’ Ze ging beeldhouwen studeren, maar verliet de opleiding voortijdig omdat ze aan het werk kon in Museum Inhotim in Belo Horizonte. Hier assisteerde ze gerenommeerde kunstenaars bij locatiegebonden kunstprojecten. ‘We bouwden bijvoorbeeld een heel gebouw en vervolgens het kunstwerk erin. Zo kon ik mijn architectuurstudie inzetten. Ik werkte met de beste
Achter de naaimachine met op de achtergrond het rugschot van de kerkbanken voor burgemeesters, raad en notabelen. Foto Chantal Verhoeckx.
kunstenaars van de wereld van dat moment. Dat was de échte academie. Leven en werken met dit soort grote namen.’ In 2009 had ze haar eerste eigen expositie van een groot project op locatie.
De invloed van internet
In 2013 verhuisde Landini naar São Paolo. ‘Nadat ik in 2015 exposeerde in een bekende galerie in de stad ging het helemaal los! Ik werd gespot op internet en sindsdien krijg ik verzoeken uit alle windstreken,’ vertelt ze enigszins verbaasd. Het succes van haar projecten lijkt haar te overvallen. ‘Dit kunnen verzoeken zijn van particulieren, maar ook opdrachten voor in de openbare ruimte. Mijn werk zit in de Franse nationale collectie en ik heb een vertegenwoordiger in het Midden-Oosten. Ik weet niet wat er was gebeurd wanneer ik in de jaren 90 was begonnen, vóór het internettijdperk.’
Uniek
Gedreven door nieuwsgierigheid verdiept Landini zich in wiskundige abstractie, cartografie, architectuur, wetenschap en de kennis van de natuur. Uniciteit is een terugkerend thema, net als oneindigheid. ‘Een mens is uniek en kan alleen zijn eigen leven leiden en niet dat van een ander. Elk mensenleven is hierdoor anders. Je ervaart het door je eigen ogen. We kunnen alleen onszelf echt kennen, de ander nooit helemaal. Wel zijn levens met elkaar verbonden. Een gemeenschap vormt een uniciteit. Maar elk uniek mens kan niet alleen leven. Je eet brood van de bakker, je draagt kleren van de kleermaker. We zijn allemaal verbonden.’ Die connectie probeert de kunstenares tot uiting te brengen in haar werk, met touw als medium. ‘En ook dat touw is een uniciteit. Net als elke ontrafelde draad waaruit het touw bestaat, een uniciteit op zich is. Na de allerlaatste draad bestaat er alleen nog oneindigheid.’
Weefselcyclus
In 2017 nam ze deel aan de Textiel Biënnale in Museum Rijswijk. En nu heeft ze haar eerste solo-expositie in Nederland in de Akerk in Groningen. De installatie Floating, die ze hiervoor maakte in het hoogkoor valt binnen de reeks Ciclotrama . Dit zelfbedachte woord is een samenvoeging van cyclus (ciclo) en weefsel (trama). In deze serie probeert Landini haar fascinatie voor oneindigheid uitdrukking te geven. Ze ontrafelt alle draden en zet ze vast op van tevoren berekende plekken in de ruimte. Met dit proces verandert ze de beleving van de ruimte.
Achter de zon aan
Naast Floating presenteert Landini een overzicht uit deze en andere series van 2016 tot nu. Wat inspireerde haar om Floating te maken? ‘Alles volgt de zon in een spiraalvormige beweging. Met hedendaags materiaal vertel ik het verhaal van de kerk, van alle mensen die hier gebeden hebben en zijn samengekomen om zich te verbinden met iets waarin ze geloofden. Al de draden samen in een spiraal gedraaid, verbeelden het idee van tijd en ruimte. We draaien niet alleen maar om de zon, we bevinden ons altijd op een andere plek in de ruimte. Het idee van tijd kristalliseert terwijl ik het werk maak. De tijd die verbonden is met de gebruiksgeschiedenis van dit gebouw, waarbij het doek waaraan de draden zijn bevestigd het heden vertegenwoordigt.’
Wat werken in een kerk anders maakt dan op andere plekken in de openbare ruimte, is onder meer die gebruiksgeschiedenis. ‘Alleen al de hoogte is niet normaal in publieke ruimtes. Het kerkelijk licht dat van achter de installatie komt. Zo mooi. De zon die door de ramen valt, het is bijna magisch.’
De Braziliaanse kunstenaar Janaina Mello Landini. Met Ciclotrama in de Akerk heeft ze haar eerste solo-expositie in Nederland. Foto Duncan Wijting.