Jason magazine (1995), jaargang 20 nummer 4

Jaargang 20 Nummer4 November 1995

v oor Int e rnationale Vraa s tukk e n

Het Midden-Oosten belicht

STICHTING STUDENTEN- EN JONGERENVERENIGINGEN VOOR INTERNATIONALE BETREKKINGEN

N

E

D

E

R

L

A

N

D

Inhoud 1.

Yitzhak Rabin L. Wecke

2.

Het huis van Saoed onder vuur PaulAarts

4.

Fundamentalisme, mag dat?

Hans jansen

7.

Jeruzalem, eeuwige hoofdstad of eeuwige twistappel?

Mike den Hartog

11.

Zuid-Libanon en Golan breekpunt?

Cyril Widdershoven

14.

Kazachstan, overgang of achteruitgang?

Charl Dinglel'

18.

Duitsland als macht Rob Asp eslagh

21.

Neuro L. Wecke

22.

sm

26.

Boekrecensies

27.

Wat is Sm?

28.

Wat is Jason ?

TMJ- .......ae la. blmoathly

"

..... ottlleJ..,.pou,

•

7:, ......

'Ihll

0!aIrman. jeroen Bakhuizen

VIce-CbaIrman: Andries van der Meulen ~atk .",1 Secn!Iaty: PIa Snijder

1'IeuuIer:Jur Kooterbok

Secn!Iaty: Bramske Dudok van Heel l'undraIIer: MarrlI!ueIInk Genen! AIfaba: Jemen Schollen Publk: ReIodoaa: Janlien Ruys SlB-Nededand: Roy Rempe

GeMnlIIoefd Drs. LJ. Bal

Drs. F.G.H. van den Broek Drs. F.G. C1eton Mr.Drs. A.H. Gierveld Mr F.A.M. van den Heuvel Drs.J.A. de Koning, M.Phll Drs.HJ.~r

A.W.L van der Lee Mr. R.H. van der Meer Drs. F.J.J. Princen Drs. EJ. Weterings

.w.....'C-....u

Prof Dr. E.Dekker, voorziner F. deBakker ProI'.Dr.J.ThJ. van den Berg Prof.Dr. H. de Haan Prof.Drs. V. Halberstadt Drs. GJJ.M. Hayen C.C. van den Heuvel HAM. Hoefnagels Mr. J.G . . de Hoop Scheffer Drs. R.W. Meines R.O. Praaning Drs. W.K.N. Schmelzer prof.Or.JG. Siccama Prof.Dr. A. van Staden Drs. L. Wecke

JIIIIOII CoDl8CtpOIaIB

Amsterdam: Peter Theunisz <020-{)254795J Groningen: Julia Doets (050-126466) Maanen-Jan El.ma (050-129252) Leiden: Krista Kuipers (071 -125100) Maastricht· Erik-Jan Goris (043-252161) ijmegen: ROllerdam: Mark Schipper (010-4144600 Utrecht: Sandra Gene' (030-512061)

JalOn Foundatkan Uan .... Meerdervoort 96 2517 All Tbe Hague JIboae; 070-3605658 F.... 070-3633285 The jason Foundation cannot be held accountable for opinions put forward in contributions to this publication

Subscriptions will he automalically rene· wed, unless you sent us a written cancelation before the firs' of december

LtIy-.t: PrIIII:

Jelle Kok DruIllwrU LtI'--"l B. Ir.

YITZHAK RABIN L. Wecke

H

et was, naar zeggen van correspondenten, een vriendelijke demonstratie. De TV-beelden ervan riepen de associatie op met de kruisrakettenmanifestaties aan het begin van de jaren tachtig in Amsterdam en Den Haag. Veel spa ndoeken nu met de leuze : 'voor vrede en tegen politiek geweld', Een zee van mensen demomilrerend voor een ernsti ge

zaak, maar niet bevangen door angst, eerder een blij en groOlschalig sociaal gebeuren, er werd gesproken en gezongen . Pre-

mier Yitzhak Rabin merkte nog op: 'wij moeren niet alleen voor de vrede zi ngen, maar er ook voor zorgen '. Zorgen voor de vrede in een land , waarin de verdeeldheid in een steeds diepere kloof tot uitdrukking kwam , in een regio waarin ext reme tegenstanders van het vredesproces, de Jihad , de Hamas en radicale Joden elkaar gevonden hebben in de wil dal vredesproces te verstoren . Een va n hen was de jeugdige religieuze fundamentalist die de aanslag pleegde en waardoor premier Rabin gedood werd. Weer een slachtoffer en het vredesproces had al zoveel slachtoffers geeist. Maar dit kee r vroeg het niet een bus vol passagiers o f een patrouille soldaten, maar de premier zel f, mede-architect en vooral uitvoerder van hel vredesproces, de soldaat, diplol11aat en eerste minister Yitzhak Rabin .

De illusie va n moordenaars van staatslieden en politieke leiders is dar de dood va n het slachto ffer een eind za l maken aan de door hen ongewenste ontwikk elingen . Maar hoe belangrijk personen ook zijn, de betreffende ontw ikkeli ngen worden nooit alleen door bepaalde mensen gemaakt. Yitzhak Rabin als hoofduitvoercIer en Shimon Peres als archi tect van het vredesproces, gaven gestalte aan een tijd die rijp was voor deze serieuze vredespoging. De oud-militair Rabin kon de, v~lI1wege veiligheidsredenen aarzelende, burgers over zijn vredesstreep trekken. Dat zal Peres minder gemakkelijk vallen , maar het vredesproces zal doorgaa n.

Dit is een verkorte versie van een op 6 november jongstleden uitgesproken column.

JaSOll Magaz j"e no. 4,

ovember 1995

1

Het Huis van Saoed onder vuur PaulAarts

H

e t rommelt in Saoedi-Arabië. D e afge lo pen maa nden k omen we steed s va ke r be ri chte n tege n over arresLati es va n moslim-fundamentalisti sche o pposa nten. De pos itie va n het k o ningshuis lijkt zwa kker d an ooit.

Vo lgens sommige" Saudi watche"';' zijn de d age n va n het Hui s van Saoed da n ook geteld . Niet alleen stapelen de econo mi sc he pro bl e me n zich o p , ma ar voo ral oo k de daarmee sa mengaande afkalvende legitimiteit van het regime in Ri y adh b are n d e n o di ge zorg e n . Een nu chtere analyse zal evenwel duidelijk m ak en dat het naa r all e waarschijnlijkhe id ( n og) ni e t zo ' n vaa rt zal l o p e n .

W eliswaar zijn de pro bl eme n seri eus va n aa rd , ma a r ve rge le k e n m e t d e o m va ng va n ve rge lijkbare problem en e lde rs in d e reg io zijn ze ni e t direc t exp l os ie f va n k arakt e r . "I h re So rge n m öchte ich ge rn e hahe n", za l me nig autocrati sch Ara bb ch leider uitroepen.

In zijn r ela ti e f k o rt e b es t aan (1 93 2) hee ft de Saoedische mo narchie al meerdere malen de nodige benauwde uren b e l ee fd . H et ge l e id elijke proces v an politiek en moreel ve rval , en groeiende islamitisc he o ppos itie, ze tt e echter pa s midden jaren zeve ntig in (na de moord o p k o ning Fe isal). Beg in jaren tachti g kwa men daa r economische problemen b ij al s ge vo l g va n t eru g l o p ende o li eo p b rengste n . D e T wee d e Golfoorl o g deed daa r in tweeë rlei opzicht nog een schepje boveno p : de islamitische o ppositie - toch al bijzonder ontstemd over de m o nd a in e leve nss tijl van ve le Saoedi 's - was ra zend over het binnenhal en van honderddui ze nden "ongelovi ge" Am erikaan se soldaten en de ko sten van de hele militaire operatie betekend en ee n finan ci ële aderlating, zelfs voo r het to t dan toe pui ss ant rijk e Sao edi- Arabi ë. Sinds d e Go lfoo rlo g i s de oppositie va nuit islamitisc he hoe k zie nde roge n gro te r gewo rd e n. Diss i-

2

JllSOII Mllgllzille no. 4,

d ente W a hh ab iti sc he oe lem a d oe n stee ds va ke r va n zic h spre ke n e n de famil ie-Saoed d rei gt het sl achto ffer te wo rde n va n zijn e ige n stra teg ie: doo r het overdadig gebruikmaken va n islamiti sche legi timati es stelt het regime zich aut o mati sc h b loo t aa n k riti e k van vro me, maar kriti sche geloofsgenoten.

D e b esc huldi g in ge n li gge n vo or he l o prap e n : d e l e idin g va n h e t land i s "pro-westers, corrupt en on-islamitisch".

D e Golfoo rl og hee ft voo r di ve rse land e n in d e he t Midd e n -Oos te n ingrij p end e gevo l ge n ge h ad . Eé n v an di e gevolgen verdi ent hi er bijzondere aandacht: de onbetw iste en meerdimen sionale hegemoni e va n de Vereni gde Sraten in d e Gol f regio. Da nkzij het succes va n Desert Storm hee ft het "politiek tribalisme" va n de koninge n, sheikhs en emirs kunn en overl even. Voor hun verdere voo nbestaa n zijn zij aangewezen op politieke en militaire steun va n \Vashingtan . Dat impliceert dat het o lieprijsen prod ukti ebeleid va n d e Golfl anden , in het bij zo nd er Saoedi-Arabi ë, zowel op nalionaal als op O PEC-ni veau, meer dan o oit re ke nin g mo et houden me t Am erika anse belangen. D<J arm ee lijken d e Am erikaan s-Saoedisc he betrekkin gen ee n hoogtepunt te hebben bereikt , het e ind punt va n ee n proces d at zijn wo rt e ls h ee ft in de jare n d e rti g. T o t medio 1992 konden de b eri chten over regelmatig Am eri kaans-Saoedisch olieoverl eg nog als "sa menzweringsth eori e" worden afgedaa n . T oen de lVashington Post in juli va n dat jaar uit documenten van het mini ste ri e va n Buit e nlandse Za k e n e n a nde re over he id ss lukk e n citeerde, blee k een en ander w el d egelijk te kl oppen: er wa s sprak e van ee n Am erikaan se-Saoedisch condominium.

De Amerikan en hadden in de afgelopen jare n stee ds o mstandi g de negatieve co nsequ e nti es aan gegeve n van een o liepri js di e zich buiten bepa alde marges zou bewegen . O p zijn beurt info rmee rd e Saoe di - Ar abi ë \V ashingto n

ovember 1995

getro u w ove r voorstell en die het in de o nd e rh and e lin ge n b inn e n de OPE C ging doen. \Va arOJ11 zouden de Amerikan en wa rm lopen voor de door som migen zo vurig bepleite "dia loog" tu ssen o lieproducenten en consumenten als een simpel têteà -Iête tu sse n de groo tste olie-exporteur en de l eide nde we reldm acht mogelijk is? Gevolg va n dit openlijk Amerikaa nsSaoedisc h condo minium is dat de olieprijs laag blijft. Daa rm ee is het dil emma geschetst voor de Saoedi sche heersers: me n is gedwo nge n om de olie- inko mste n te ve rgro te n o m d e d aarm ee d e g roe ie nde binn e nl and se o nv rede te kunn e n ~Ifk o r e n , 111 3 ::1r dat kan all een gerea liseerd word en via een forse prod ukti ebepe rkin g (d i e o p zijn beurt tOl een h ogere o li e prij s zo u l eide n) . H et hoeft echter geen betoog dat een dergelijk e ac ti e ni e t pas t binn e n d e zo ge k oesterd e "sp ecial relatiollship" m et de Verenigde Staten.

Vanaf 1983 al heeft Saoedi -Arabi ë een te ko rt o p d e beg ro tin g en d e staa tssc huld is ges tegen va n 23 proce nt van het bruto binnenlands pro dukt in 1989 to t bijn a 70 proce nt in 1994. Langzaam maar ze ker - mede onder druk va n het Int e rn ati on aa l M o ne tair e Fond s begint een bezuinigingsbeleid vorm te krij ge n . Vo ri g j aa r l e i d d e d at l o t ee n verl aging l11et 19 procent V~1n de staa tsuitgaven, d it jaa r stree ft men ern aar 6,3 procent minder uil te geven. Sinds ko rt krijgt de bevolking hogere prijzen voorgeschoteld voor onder andere benzine, elektri citeit , water en telefoon. De militaire uitgaven ( ruim een derde van het to taal) - e n d e uitga ve n v an d e k o ninklijke huisho uding ( bedrag o nbek end) - blijven buiten scho l. Van een ambiti eus pri vati se ringsprogramma is LOt nog toe niets gerealiseerd en het IMF dringt dan oo k aan o p in g rijp e nd e r maatregelen.

Voo ral snog zijn e r gee n te kenen van politieke onrust die direct voortk omen

uit deze b ezuiningsp o litiek ) ook al zuI len er zek er Saoedi 's zijn die zich afvra gen w aaro m zij wé l en d e ti endui zend prin sen en prinsessen niet de buikriem m oe ten aanhalen . N i eu we ro nd es va n (verd e rg aand e) b ezuini g inge n zu ll en w aarschijnlijk meer p o litiek pro test losm ak en en zich m oge lijkerw ijs voe gen bij de al besta ande o ppositie vanui t islamitische hoek .

In p etiti es aa n de k o ning (i n m e i 199 1 en se ptember 199 2) ma akt en i sl amitisch e o pposanten hun eise n duid elijk , ee n islamise rin g va n p o litiek en m aa tsc happij, ee n eind aan de corrupti e en een volledige heroriëntatie van de Saoedi sc h e buite nl and se p o litiek . In m e i 1993 w erd door een zestal pro minenre islamisten het Co mmilleef or the Defense of Leg itimate RighlS (C D LR) o p ge ri cht , ee n r ec ht stree k se uitd ag in g aan h e t adres v an de m o n archie. Binnen ko rte tijd o ntwikk elde d it comité zi ch to t de spreekbui s van een heu se o ppositieb eweging, logisch erwij s gevolgd door een verbo d o p ve rd er fun cti o n eren . Sindsdien o p ereert hel CDLR v anuit Lo n de n e n stuurt e lk e wee k 800 fa xe n d e we r e l d r o n d , m e t all e rl e i pikant e wetenswaard igheden o ver het re ilen en zeilen va n het ko ninkrijk , in het bij zonder va n de k oninklijke familie.

H et is ove ri ge ns niet een vo udig o m de st eun v an h e t CDLR in Saoe di -Arabi ë zelf vas tte stell en . O fsch oo n m en ee n g roeiende aanhang cla imt , is het wa arsc hijnlijk e r da t di e st eun toc h voo ral b ep erkt blijft to t religi eu s- intell ectu ele kringen (behalve in de pro vin cie Qa sim in het h artl and van de Nedjd , w aar men o ngetw ijfeld o p bredere sympathi e k an r e k e n e n ). D e i sl amiti sc h e o pp os iti e spree kt ni e t m e t éé n st e m e n i s ni e t

b e p e rkt t o t de ac ti v ite it e n va n h e t CDLR. H et islamistisch spectrurn - zónd er d e establishment oel ema - o m va t zowe l hard- fin e "n eo- Wahhabiti sc he" rad i cal en al s liberal e h ervo rm ers. H et CD LR hee ft een voet in beide k ampen .

D e ko ninklijke famili e spant zich in o m religieu ze con servatieven te coöpteren door zijn eigen islamiüsche k wa lificati es ex tra te b en adrukk e n . Al s h e t zo uitk o mt , d oe t m e n co n cess i es aan d e age nda v an h et co n serva ti eve k amp , m e t n am e waa r h e t g aat o m soci al e k w esti es (zoa ls rechten va n vro u we n) .

In d i e n n od i g ec ht e r ze t h e t r eg im e ge heel ni eu we instituti es o p o m da arm ee al te dwarsligge n de oe l ema p o li tiek mo nddood te maken. Iets dergelijks geb eurde bi j voorbeeld in o ktober 1994 t oe n d e Su prem e Co /.tll c il of Is lam ic Af/airs we rd in ges t eld , waa rm ee d e bestaande Co u nci/ of Sen ior Ulam a o p een zijsp oor w erd gezel. Dissidente predikers wo rd en met de regelmaa t van de kl o k o pgepakt , vaak sa m en m et gro te aant all e n v o l ge ling e n . K o rt o m , al s coöptati e niet werkt dan vo lgt repressie.

D e b e lan g rijk st e uitd ag in g voo r d e Saoedische mo narchie ko mt uit islamitisc h e h oe k , maar e r zijn n og and e r e ( I)acto ren d ie het regime in Ri ya dh zorgen ba ren . Sc hern ati sch aangeduid een d r ie tal : in d e ee rste plaa ts i s er sprak e va n een herni eu w de ri valiteit tu sse n de Ned jd en de H edjaz (de westelijk e ku ststreek ) , in het bij zonder met b etrekking to t de confisca ti e va n H ecl ja zi b ezittinge n. " M oge Allah d e d ag ve r v l oe k en waa ro p deze Ned jdi 's bij o n s ge bra cht zijn ", ri ep ee n zakenman uit de H edja z o nlangs uit. Een tweede punt va n voortd urende zorg is de positie va n de shi 'iti· sch e m inderh ei d in d e oos telijke, o li e-

rijk e provin cie al - H asa. Eve n l ee k h el er o p dat h e t reg im e to t ee n b lij ve nde regeling w as ge k o m en met d eze g roep va n tweede- rangs burge rs. In o kt o b er 1993 w as een akk oord geslo ten met d e shi 'itisch e o ppositie in ballingsch ap en wa ren allerl ei belo ften gedaan. Nagek om en zijn ze eve nwe l nie t. In d e d erd e plaats, en we lli cht h et minst b el angrijk e n d oo r so mmi ge w aa rn e m e r s h e t meest oversch at, de ri va liteit binnen de k o ninklijke familie zelf. H e t is j ui st d at er ee n ma chtss tri jd gaande is tu ssen de " Zeve n Soed airi 's" ( b e k end al s d e AI Fahd) en kroo nprins Ab d oe llah , m aa r h e t i s ni e t co rr ec t o m da ar àl te vee l n ad ruk o p te leggen . H et is immers erg o n w aarschijnlijk dal een va n cle senio rprinsen de hele familie-o nderneming op h et sp el zou w illen zetten 0 111 een tijd elijk , p ersoo nlijk voo rd ee l binn e n t e h alen . M ocht zich toc h zo' n fi guur aa ndien en , d an is de k ans g rool dal hij uit ges t o t e n wo rdt (zoa l s d at oo k in h e t verl eden is gebeurel).

Al s we all es o p ee n r ij ze tt e n , k ome n we voora lsn og niet lOt cl e conclusie dal de dagen va n her Huis van Saoed geteld zijn . Bi j bli jve nd lage o li e- ink o m st en echter - en bijgevolg een voort gaa nde po litiek va n bezuinigingen - zullen cl e Saoeclis steeds va ker alle zeilen b ij moeten zetten 0 111 de p o litiek e turb ul enti es binnen de p erken te ho uden .

Drs. P. Aa rts docee rt/llternatio na/e Betrekkinge n aa n de Univers iteit van A m sterd am e ll is verbo n de n aan bet Research Instilute/or Interna tional Politica/ Eco nomy a nd Foreign Policy AlIalysis (RECIPE).

HET NATIONAAL COMITÉ 50jAAR VERENIGDE NATIES hee ft een handreiking voor activiteiten ro nd de VN samengesteld o nder de tit el: SAMEN VOOR EEN BETERE WEREW Deze handreiking bied t orga nisaties, groepen en bewegingen: - info rm ati e over het brede we rkterrein va n de VN - inzicht in knelpunten en uitdag ingen voor de VN - thema 's voor de toeko mst van de VN - suggesti es voor eigen acti viteiten - adressen va n relevante o rganisa ti es - verwijzing naar literatuur en o ncle rw ijsm ateri aal De brochure is gratis verkrijgbaar bij het Natio naal Comité 50 Jaar Verenigde Nati es H eidelberglaan 8 Postb us 80125 3508 TC Utrecht tel. , 030 - 539 297

jason Magazine no. 4, November 1995

3

Fundamentalisme, mag dat?

Hansjansen

I

gen die de Amerikaanse gelee rd e lace werkte. De cu ltureel-antropoloog n de la te jaren zeventig en tachtig is Anthony F.C. Wallace heeft voo rgesteld Wallace h ee ft zij n o n derzoek o nder er een onv ru chtb are discussie in 1956 suggereert dat een versc heiden- Noord-Amerik aanse Indianen gedaan ) gevoerd ove r de vraag o f we het heid aa n bedreigingen er toe kan le iden die beduidend zwak ker waren dan de

woord fundamentalisme eigen lijk we l m ochten gebruik en wa nn eer we over de islam sp raken. Was die term eige nlijk niet te simplistisch voor zoiets inge-

w ikkelds' Op een bepaalde manier herinnert die discussie aan de discussies die er OOil gevoerd zij n over de juist benaming van wat wij nu de telefoon noemen. Is het woord telefoon niet te simpel om recht te doen aan de schoon-

dat de lede n van ee n maatschappij onder toenemende druk komen te staa n. "Militaire nederlage n, politieke onderwerpin g en buitengewone druk om zich aan een and ere cultuur aan te passen " kan dan resulteren in een intern culturee l conflicl. Wat Wallace hier formuleert klinkt als ee n precieze beschrijving van wa t er de laatste twee eeuwen in de Arabische wereld

heid en het vele gebruiksmogelijkheden gebeurd is. Is het mogelijk te betogen van het instrument? Zoa ls u misschien dat het moderne islllIllitische fundamenweet heeft de ontde kk er zijn patent talisme niet meer is dan een speciaal aa ngev raagd met gebruikmaking van de geva l van hel soo rt bewegingen dat term "elek trische sprekende telefoon ", en sprak m en aanvankelijk voora l va n

Wallace revitalizati e-beweging noemt?

In de beschrijving van revitalizatie-

Verenigde Staten die hen omringde en

die hun bestaan bedreigde. In de ja ren veertig en vijfti g was het uiteraard

absurd om nog te denken da t het gebruik van geweld op wat voor manier

dan ook de India nen nog kon helpen in hun strijd tegen de Ve renigde Staten.

Verder moet Wallace geloofd hebben dat socia le en politieke veranderingen

tot stand gebracht konden worden zonder het gebruik van geweld. In Amerika is dat mi ssch i en wel zo, maar in het Arabische M idd en-Oos ten niet. In de Arabische wereld k an de macht van de sta at alle verandering tegenhouden , of veranderin gen bewerkstelligen die niet

"sprekende telegraaf' . Toch is het "tele- bewegingen hecht Wallace grote wenselijk zijn. Derhalve staan in a ll e waarde aan de specifieke religieuze droom-ervaring. Heeft het islamitische mitische wereld vreesden dat het woord fundamentalisme zo 'n droom? In de 'fundamenta lisme ' te christe lijk klonk. geschiedenis van de godsd ienste n zijn Was de term niet afko m stig uit een er tal van zu lk e dromen geweest: een Amerikaans christelijk milieu, rond het gekruis igde heer die ve rsch ijnt aan wie einde va n de Eerste Wereldoorlog' Was hem liefllebben , een engel d ie een niets de term niet in 1920 gemaakt, en dan vermoedende profeet roept en hem een foon " geworden.

Zowel moslims als vrienden van de isla-

discussies betreffende het isla miti sche funda menta lisme de moderne staa t en de politieke macht van die staa t centraal. Dat maakt dat de term 'revitalizatie' moeilijk de algemeen geaccepteerd e naam kan wo rden voor wat wij nu het fundamentalisme noemen. Maar het betekem niet dat hel begrip revitalizatie

ook nog door een journalist' Zou het opdracht geeft, een tafel die uit de zoals Wallace dat gebruikt, niet kan helniet beter zijn om te spre ken va n "revo- hemel nederdaalt, enz. in fundamenta- pen bij de analyse van godsdienst of lutionair extremistisch neotraditi onalis- listische pam-fletten lezen we dat de fu ndamentalisme. wereld vervuld za l wo rd en van recht- In de vroege vaardiger jaren heeft de tisch ultra-islamitisch radicalisme"?

Gevraagd om dat dan te definiĂŤren , vaardigheid, en dat na de terugkeer van Amerikaanse geleerde Ralph Linton het beschreven onderzoekers meestal het- de islam de islamitische wereld welva - woord "naLivism" w ill en introuuceren zelfde als wal anderen met 'fundamen- rend zal zijn ) zowel "econo misc h als in 0111 de gevoele ns te beschrijven d i e talisme ' bedoelden. In 1989 heeft de de landbouw". Zulke uitspraken klin- iemand bevangen wanneer hij zijn cu lAmerikaanse geleerde Bruce B. ken missch ien wat prozaĂŻsch, maar in tuur e n zijn leefwijze bedreigd ziet door La wrence een rechtvaardiging voor het het moderne Midden-Oosten zijn recht- een andere cul tuur . Volgens Linton gebru ik van de te rm 'fundamentalisme ' vaard ighe id en we lvaa rt dingen die worden in die situatie bepaa lde bestaande of herinnerde elementen van gepubliceerd die zelfs de koppigste van eigenlijk alleen in dromen voorkomen. z ijn co ll ega ' s zal hebben overtuigd. Het revitalizatie-concept is jamm erge- een cultuur geselecteerd voor bij zonToen het , bovendien, steeds meer noeg minder nutrig bij het analyseren dere benadrukking , e n krijgen die e lebekend geraak te dat in de Arabische va n het fundamentalisme dan we we l menten symboli sche waarde. H oe dispers de woorden u_C en u_liyya, alle- zouden willen omdat \X1allace in zijn tinctiever zulke eleme nt e n zijn te n bei afgeleid va n tl_I, "fundamenten ", omsc hrij ving van het revitalizatie-idee opzich te van andere cu lturen .. hoe grogangbaar waren geworden , is het eigenli jk gee n aandac ht besteedt aan ter hun mogelijke waarde wordt als geleerde terminologie-debat versromd. politieke mach t. Uiteraard weerspiegelt symbool va n het unieke karakter van de De theorie van de revitalizatiebewegin- dat de omstandigheden waaronder Wal- maatschappij.

4

Jaso1l Magazine no. 4, November 1995

Volgens de definiti e va n Linton , is ee n moderne staat is in de tussentijd alomte- I aan de Sultan s. Daarmee is ec ht er de "nativisti c", "inheemsisti sche" beweging genwoordig, a lwete nd en a lma chtig voorbeeldfuncti e van de Go ud en Tijd in ied e re "bewuste georganiseerde geworden. H oe zou ee n alomtegen- Medina niet ve rl oren gegaan, want dit

pog in g" om "geselecteerde elementen woord ig, almachtig e n alwetend wezen was een godsdienstig voorbeeld. Bij een van een cultuur te laten herl even of in he t kunnen o ntlopen ve rgoddel ijkt e n god sd iensti g voorbeeld doet he t er zo aanbeden te worden? In het bijzonder vee l to e dat de zaken hi stori sch e n leven re houden".

Hoewel Linton niet aan het islamitische wa nneer er geen en.kele twijfel ge koes- o rga ni sa to ri sch in elk aa r ste ken. Maar fundamentalisme va n de late zeventiger tercl hoeft te worden aan het daadwer- her berekent wel dat in de vele eeuwen

die er gelegen z ijn tussen de Goude n jaren gedac ht kan hebben toe n hij deze kelijke bestaan ervan' woorden neerschreef, zijn ze wonderlijk De meeste moslims en cle meeste ori en- tijd van Medina en de Europese verovegenoeg precies van toepassing. I s e r ta li ste n zijn het e r ove r ee ns dat in de ring en va n de islamiti sche werel d , de ee n beter en distincti ever symbool van het unieke karakter va n de islamitische maatschappij denkbaar dan de islamitische we tten , de shar_~ a? Linton 's nalivism s ugge ree rt dat de nadruk die de moderne islam en het modern e islamitische fundam entalisme op de toepassing

Goude n Tijd va n de islam , de tijd van islamiLische wereld een ech te en effecde Pro feet (0. 632) e n zijn ee rs te vie r tieve scheidi n g h eeft geke nd tu ssen

opvolge rs (632-661) er geen o nd e r- politiek e n godsdienst. In de we re ld va n sc heid tussen politiek en god sd ie n s t de islam hebben politiek en goclsdiensf heeft kunnen bestaan. Volge ns d e eeuwen lang hun eigen ruimten gehad ,

Franse schrij ve r Jean-Cla ucl e Barreau oo k al h ebbe n ze e lk aar , uit e raard , was Mohammed zelfs cultureel een tijd- be誰nvloed en wederzijds elkaars bestaan

van de shar_,a leggen , bijna onve rmij - genoo t va n Abraham , d e bijb e lse erkend. delijk is. Verder, wat is er distinctiever patriarch die volgens Genesis 12 Haran Het islamitische fund ame m alisme wi t dan de speciale positie die de Ulema en ver laat om te gaa n naar het land dat deze door de eeuwen ge heiligde schei-

de Ayato llah 's bekleden in de wereld God h e m wijzen zo ude . De wereld ding ongedaan maken. Het wens t polivan de islam? Kh o meini 's visioen va n waa rin we ons Abraham moeten voorhet universe le oppergezag van de Aya- stellen , bedoelt Barreau , was zo primitollah 's is ee n prachtige illustratie va n ti ef dat er geen sprake kon zijn va n ee n wa t Linton heeft bedoeld toe n hij zij n onderscheid tussen godsdiens t en pol iti ek. H etze lfde gel dt, zo ste lt Barreau , nativism idee ontvouwde.

Hoe het ook zij, het woord nativism za l voor de wereld van Mohammed en zijn het nu zo ingeburgerde 'fundamenta- opvolgers in Medina. lisme ' we l niet mee r kunnen verd rin - Misschien heeft Barreau ge lijk , maar er gen , ni et zo zeer omdat het ee n onbe- is een belangrijk verschil tu ssen de situke nd e of v ree md - klinkende term is, ati e van Mohammed zoals die in de Islamaa r vanwege een beperking di e er mitisc he Traditi e wordt voorges teld en kl eeft aan he t begrip ac hter dit woord. de siruatie va n Abraham zoals het boek

tiek en godsdienst weer sa men te bren ge n zoa ls da t in de dagen va n de Profeet geweest is. H et fundamentalisrne wenst dat niet all een , fundam e nralisti sc he denkers en activisten hebbe n e r bloedig strijd voor gevoe rd , tege n de bestaande regi mes, en die regimes heb-

ben teruggevochten. De strijd in Egypte, in d e v roege zestige r jaren , heeft onda nks de execu ti e va n bijv. Sayyid Qub in 1966 , internationaal niet zo veel aandacht getrokken , m aar volgens

In he t artikel waa rin Linto n het beg rip Genesis die sc hildert. In de bijbeltekst ve len ging het toc h haast om een burnativisl17, beschrijft, gebruikt Linlon niet

wordt Abraham niet voo rge steld als geroorlog. De gebe urt e ni sse n die in

ee n kee r he t woord godsdienst. He t militair le id er, of als leider va n meer Algiers gevolgd zijn op d e ann ul ering gaat Limon om het connict tu ssen cultu- mensen dan zijn eigen hui s houd e n . va n de verk iezi ngen va n 1991/ 92 hebren. In zijn perspectief is een godsdienst

Mohammed , daarentegen , wordt voor-

ben overvloedig internationale aandacht

o nderdeel van ee n c ultuur. Of dat wel gesteld als iemand die vee lm eer man- gekregen (in de tu sse ntijd was de o f niet juist is, hangt af va n de manier waarop iemand de woorden 'cultuur' en 'godsdienst' definieert. Maar een concep t dat o m wat voor reden dan oo k geen rekening houdt met het religieuze karakter va n wat wij nu het islamitische fundamentalisme noemen , heeft weinig kans om de geaccepteerde term te wor-

nen le idt dan di e va n zijn eigen hui s-

draagbare ca mera uitgevonden) en nie-

houde n , en ee n groot deel va n zijn tijd mand hee ft er ooit aan ge twijfeld: dit wordt in beslag genomen door militaire was een burgeroorlog. zaken. Indi e n we de maat scha ppij H et islam iti sc he fundamentalisme is waarin Mo hammed leefd e nu met alle geleidelijk aan in de loop van de 19de geweld gelijk moeten ste ll en met ee n eeuw o ntstaan. In de 20ste eeuw , in de maat sc happij uit een ep isode di e zest iger jare n, begint het zijn huidige bekend is uit de Bijbel , dringt het Boek vor m aan te nernen , m ede o nd er

den , hoeveel inzicht het ook geeft in de

Ri chteren zich op. De Richte ren leidden invl oed va n de n ederla ag in deJuni-

ware aard va n hel funuaIllentalisme .

H e t komt er op ne e r dat we hoe dan ook vast zitten aan de term 'fundamen talisme '.

Het islamitische fundamenta lisme zoa ls we dat si nds het midden van de zeventi ge r jaren kennen is ni euw, al was het

militaire cam pagnes tegen de vija nden oorlog van] 9G7. Pa s in de zeve ntiger

va n de gelovigen, zij zijn tege lijkertijd jaren o nt w ikkel t het zic h lOt ee n fenode Profeten va n God, en zij leiden veel mee r mann en dan die van hun e ige n huishouden .

H oe het ook zij, in de decennia na de aankomst van Mohammed in Medina in

meen dat ook in het Westen zichtbaar is geworden . In Westerse berichten over de islamiti sche wereld van voo r d e zeven tiger jaren is het fundamentalisme bijna geheel afwezig.

alleen maar o mdat he t zich bezig ho udt 622, liggen militair , politiek e n god s- In een boek va n 320 blad zijde n uit 1965 met de m oder ne staa l. Die moderne die nstig gezag steeds in een hand, zoals van Pro fessor William Polk , Tbe Ul1ited s taa t bestaat pa s sinds de 19d e e n de he t was in de dagen van he t ri chten der Slates and Ihe Arab \Vorld, wordt he t 20ste eeuw . Het is natuurlijk dwaas om te beweren dat hel fundamentalisme al bestond voordat datgene waarmee het zich bezig ho udt bes tone!. Maar , de mode rn e staat bestaat niet alleen , de

richteren. D eze idyllische situatie heeft

fundamentalisme in het ge heel ni et

echter niet lang voo rtged uurd . De Kha- genoemd. Vo lgens de Amerikaanse liefen hebbe n zoa ls be kend geleidelijk senato r Frank Church was d it boek "een aa n hun godsdienstige gezag verloren waardevolle inl e idin g tot het Midden aa n de UIerna , en hun politiek gezag Oosten ", dat "waardevolle informatie

J aso" Magazine no. 4, Nove mbe r 1995

5

bevatte voo r ee n ieder die te maken

1961 lOL 1991 als correspondent va n de had mel hel Amerikaa nse Midden-Oos- Neue Zureher ZeUung in het Midden len beleid". Deze dr Polk was niel zo Oosten gewe rkt. Hij is buitengewoon maar iemand , hij was een hoge ambte- goed ge誰nfor meerd. In 1993 heeft hij

ziende geeslen mogelijk ma ak t om te

naar va n het Amerikaanse Ministerie een goed gedocumenteerd boek over va n Buitenlandse Zaken, en hoogleraar het islamitische funda mental isme in Harvard, in de afdeling Geschiedenis geschreven. Desalniettemin , in een en Talen van hel Midden Oosten. Vo l- algemeen boek over hel Midden-Oos-

roepen dat de islam nooit weg geweest I is. De islam, zo schrijft Professor Lewis is al buitengewoon effect ief als factor die di ngen verb iedt. De islam zou wel

hel Amerikaanse maandblad Commenlary. Hel art ik e l heet " The Return of Islam" -

wat het aan minder vooru it-

gens deze dr Polk is he t "de g roolsle ten van 1967 bespreekl hij het islamiti- eens een krachlige binnenlandse poli verdiens te van de islam dat de islam de eenvoud, sim-plicity, van zijn beginperiode heeft we ten vast te ho ud en ".

"Moslim zijn of worden", zo concludeert

sche fundamentalisme in precies een

ti eke factor kunnen worden wannee r

bladzij. Hij concl ud eert dal hel funda- het juiste type leider verschijnt. me ntalisme geen succes heeft gehad Het juiste type leider zou in derdaad omdat in het MO "grote groepen van de

dr Polk , "is gema kk el ij k". Met zulk e bevo lking " niet meer in puur isla miti topadvise urs is het geen wonder dat de sc he leuzen ge誰nteresseerd zijn en van Amerikaanse Midden-Oosten politiek af oordee l zijn dar de godsd ienst "zo min en toe bizar is geweest. mogelijk mel de politiek van doen moet Het tweede voorbeeld va n de naar ver- hebben. " houding geri nge zic htbaarhe id van de Het vroegste bericht over de volwassen-

spoedig verschijnen: in hel voorjaar van 1979 grijpt Khome ini de macht. H em mochten we fundamentalistisch noemen.

Dr. H . jansen is verbonden aan het instituut voor het islamitische Middenfu ndam e nt ali sme komt uit ee n boek wording van het islamitische fundamen- Oosten van de Rijksuniversiteit Leiden van twee jaar laler, 1967. Or Arno ld talisme is ee n artik el uit 1975 va n de Ho ttinge r, gebore n in 1926 , heeft van hand van Bernard Lew is, verschenen in

Op 24 o ktobe r jongstleden opende de Minister va n Defensie J.J. c. Voorhoeve de tentoonstelling

VIJFTIG JAAR VN De structuur, inste llingen en geschiedenis va n de Verenigde Naties in de afgelo pen vijftig jaar zijn op een rij gezet, waarbij de Nederlandse be trokke nhe id de rode lijn is .

De expositie geeft een inzicht in de wijze waarop de doelste llinge n va n de Verenigde Naties, zoals verwoord in het Handvest, worden verwezenlijkt. De Verenigde Naties he bbe n tal van midde le n o m deze doe lste llinge n te bere ike n , maar het zijn cle vredesoperaties die het meest in he t oog springe n. Daarnaast besteedt de tentoonstelling aandacht aan gespecia liseerde o rganisaties a ls UNICEF e n de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. De expositi e is gratis toegankelijk e n loo pt tot 25 februari 1996 in he t Voorlichtingscentrum van he t Ministe rie van Defensie , Kalvermarkt 38 te 's-G ravenhage.

Openingstijcle n: maa ndag va n 12.00 uur tot 17.00 uur en dinsdag tot e n met vrijdag va n 9.00 uur tot 17.00 uur.

6

Jason Magazine no. 4, November 1995

Jeruzalem, eeuwige hoofdstad of eeuwige twistappel?

Mike den Hartog

P de hindernisbaan die vredesproces in het Midd en-Oos ten heel , vormt de kwes tie Jeru zalem één va n de groo tste struik elbl ok-

O

ken. Niet alleen bescho uwen zowel de Israëli's als de Palestijnen Jeru zal em als

hun hoo fd stad , ook an cle re p arti je n

Illak e n ze ke re aa nsprak e n o p de stad .

H el be lre ft hi er me t name het bestuur over de daar aan wezige verschill ende christelijke, islamiti sche en Joodse heiligdo mm en . Sinds d e Isra ëlisc h-Pal estijn se toenaderin g van 1993 is de stad inze t gew ees t va n lal va n di epgaande discussies. O nderhandelingen kan men deze ges prekk en ni et noemen , maa r ee rd er po liti e k e sc he rmut se lin ge n .

B eh al ve d at e r de l aa tst e t ijd we ini g scho t in het vredes proces b lee k te zitte n , zo rgde d e kweslie ) eru zale m d it ja ar voor ex tra complica ti es. De regerin g Rabin was namelijk met ee n o mstr ed e n pl ~ln ge ko me n o m in he t in 1967 veroverd e Arabische gedeelte van de stad 53 hectare grond te o nteigenen ten be hoeve va n I sraë li sc he w onin gbouw.

VVarUkelvredesproces In d e Ar a bi sc h e we r e ld ze ll e dit annexa ti eplan veel kwaad bloed . Vertegen woordi gers va n de PLO verkl aa rden dat de Israelische regerin g met het bewu ste pl an het v red es proces ee n zwa re kl ap toebrac ht. Bovend ien we rd er in de VN-Veiligheidsraad een resolutie besproken die de annexatieplannen moes t veroorde len. De internati onale druk had w e ini g effec t aa ngez i en d e VS voor het eerst in vijf jaar wee r va n hun veto-rechl gel)fuikt maa kten.

Wat het vred esp roces betreft , b le k en de o nteigenings- of annexati eplannen inderda ad voor complicati es te zorgen.

D e sinds 1993 ve rbe terd e Israel ische betrekkin gen met de Arabische w ereld leken ec hter in het vri esva k te wo rd en ge plaat st. iet all ee n kwa m cl e Arahi-

sche Liga in Egypt e bijee n o m de zaa k te bes preke n e n de hulp va n d e VNVe ili ghe idsraad in te roe pen, Israë l's nieuwe Arabi sche partn ers in de regio , Maro k ko e n j o rd ani ë, nam en hi erbij zelfs het voort o u w. Syri ë mengde zich ook in d it dispuut. Het door Syrië aa ngesn ed en o nde rwerp , d e pos iti e va n j eru za lem, was in feite geen punt van o nde rh and eling tu sse n beid e landen.

Oo k sto nd dil o nd e rwe rp voo rlopi g n og ni et o p de o nd e rh a nd e ling sagenda.

De daad werk elijk e o nderh andelingen ove r d e stad moe te n vo lge ns d e in Os lo o nderh ande ld e Akk oord en va n W as hin gt on (a rtik e l V) in h et de rd e jaa r va n de inte rimp eriode pl aa tsv inden. Art ikel V.3.: " ft is II nderslood Ibal tbese negotia tions sball cove r re mai ning iss u es , inc/ uding j en/sa /e m, re/ugees, set//emen/s. sec li r ity arrange ments, bo rders, rela / fo ns and co-ope ra li on w ilb o/b er ne ig b bo urs , a ll d a /b e l' iss u es 0/ co mm.o n i17/eresf'. Aangezien de Akk oorden van Was hingto n in J 993 getekend we rd en zo ud e n d e o nde rhand e lin ge n ove r j eru zal em dus o p zijn vroegst in 1996 moeten beginnen. Het lijkt er echter op d at dit p as o p ee n vee l late r st adium za l gebeuren.

D eze affa ire laat ve rd er zien dat toek o mstige o nderhandelingen over j eru za lem zo nd ern1eer moe izaa m zull e n verl open. De pa rt ijen zijn in hun standpunten over de toe ko mst va n de stad in ieder geva l o nvermurw baar. In 1992 ze i p re mi e r Rabin nog d at ove r d e Israëlische soevere init eit te n aa nzien van j eru za lem ni et te o nd erhand elen vie l. Ee n jaa r ee rde r vo nd d e Isra ëli sc he rege rin g bove ndi e n ied e re dee lnam e va n Pales tijn se bew o ners van Oost-j eru za lem aa n de Conferentie v an Ma d rid o n acce pt abe l. D e Pal esti jnse o nafh ank e lijk sve rkl arin g uit nove mber 1988 l aa t e r oo k gee n g ra s ove r g roe ien: .. Tb e {Pa les linianJ

N a/iona l CO llll c il p roc/a im s, ill/b e /IC/me of God C/ nd Ibe A ra IJ people, Ib e

eslablishme nl of Ibe SIC/Ie of Pa lesline on 01.11' Paleslfll;clIl la lld. w i/b /be H oly Cily ofJerusalem as ils capilal"'. O p het po lit ie k e vlak roe pt deze ve rkl arin g bovendien op to t de terugtrekking va n I sraël uit all e Arabische en Palestijn se gebieden we lke in 1967 beze t werden , i nel usi ef (Oos t-I r ed.l)j e ru za Iem . De ve rklarin g bes luit met de fo rmul e dat d e PNC" irs co m p lele co n( ide l1 ce ilJ viCI0 1:Y on /be raa d /o./erll salem, /b e capi/a/ 0/0111' Paleslillia ll s tate"~ bevestigt.

Verdelingsplan Het uiteinde lijke doel va n het vredesproces is ee n tweestaten-o pl ossing en eventueel economische sa menwe rk ing.

Dit idee sta at niet zo ver af V3 n het VNve rd e lin gspla n uit 1947. H et ve rdelin gspl an va n d e VN o mhe lsde o nd er and ere cle grenze n va n de Ar abi sc he ( Pal es tijn se) staa t , d e Jood se staat en de stad.l e ru sa lem . Bove ndi e n wild e men met het ve rde lings pl an ee n economische unie tu ssen de j oodse en de Ar abi sc he sta at bewe rk ste lling e n .

Mochten ove r ee n paa r jaa r de o nderhandelinge n ove r de stad toc h beg innen dan za l ook het specia le int ernati o nale reg ime voor Jeru za lem. dat in he t ve rde lin gs pl an was vas tge legd , weer o p ta fel ko men .

Volge ns het pla n zou de stad .l e ruzalem nameli jk als een COIp Il S seperatlll11 o nde r ee n spec iaa l int e rn ati o naa l regime ko men en zou de stad door de VN bes tuurd moe ten worden . Hel statuut va n de stad w erd op pa pier moo i uit ge \ve rkt maa r er k W~lm ni ets van t e rec ht. Zo zo u h et o k to b e r 1948 in moe le n gaa n , l1"l a ar in pl ~l a t s daar van zorgden de oorl ogshandel ingen ervoor dat de stad in een door Israë l bestuurd dee l e n ee n doo r j o rd ani ë bes tuurd deel uiteen viel.

JaSOl1 MClgazille no. 4, Novemher

1995

7

Een omstreden stad

Iisch conflic t en de s tatus van Jeruza- kingen met elk aar aangegaan. I sraël lem. Verder riep PLO-vQorziuer Arafat heeft verder de belangen van het Vatiover de slad gaat op de eerS le plaals bij cle inauguratie van Ne lson Mande la caa n in jeruzalem e rk e n d, m aar m en terug lot 1948. In dat jaar werd de s tad als president van Zuid-Afrika op tot een kon de He ilige Stoel echter geen rol in een westelijk Israëlisc h e n een ooste- jihad om jeruzal e m te bev rijden. Deze ga randeren bij de toe k o m sti ge onderlijk Arabisch Uordaans-Cred.)] deel opge- uitspraak werd door de Israëlisc he auto- handelingen over de status van de stad.

De Arabisch-IsraeJische controverse

sp lit s t en ten tijde van de Zesdaagse riteiten geïnterpreteerd als een oproep oorlog in 1967 kwam ook hel Arabische lOL een heilige oorlog. Hierdoor kwam Oost-Jeruza le m onder Is ra ë li sch hel Palestijns-Israëlische vredesproces, bestuur. De VN-Veiligheidsraad nam dat meI de Akkoo rden van Wash ingIon s ind sd ien een aantal resoluties aan in gang was gezet, weer eens in gevaar.

Co nd e r andere de resoluties 252:1968, Om de voor uitgang in de Pal est ijn s267:1969,298:1971 en 478:1980) waarin Israë li sc he besprekingen te redden, Israë l werd opgeroepen om de slatus heeft de Palestijnse leider zijn uitspraak van Ut: sla u unveranderd te laten. Het- moeten uitleggen en tot een minder geen zoiets betekende als het Arabische oorlogszuchtige interpretatie m oete n karakter van Oost-Jeruzalem o n veran-

derd en annexaties e n o nte igen inge n ach te rw ege te laten. Ondanks deze inte rnati o nale druk werd de stad in 1980 door de Israëlische regering tot "de ee uwige en ondeelhare hoofdstad" van hel land uitgeroepen. Dit zette kwaad bloed bij de internationale ge mee n schap. Al s een reacti e op het Israelisch e besluit verhuisden ta l van diplomatieke vertegenwoordigingen die in de stad waren geves tigd naar T e l

He t Vaticaan heeft overigens ook diplomatieke betrekkingen met de PLO aa ngeknoopt. I n Ro m e i s men trouwens

geka nt tegen het Israelische besluit va n 1980 dat jeruzalem de eeuwige en o nd eelba re hoofds tad van Is ra ë l zou zij n. In 1982 ve rkl aarde het Vat icaa n dat de stad een int er nati onaa l gegara n deerde status m oes t krijgen in hel belang van zowel het Ch ri stendom als

afzwakken.

Islam en jodendom.

Jeruzalem als gehee l mag dan wel de De Is rae li sc h-j ordaan se toenader in g facto onder Isra el isc h bestuur staan , de was politiek gevoelige r en leidde impliTempelberg blij ft een voo rnam e lijk Ara- ciet to t een Palestijns-j ordaanse controbisch-is l am iti sche aa ngelegenheid verse. londersteund door de Israelische rege- Terwijl de o nderhandeli ngen over Jeruring1- Net als Arabische nationalisten zalem tussen Israël en de PLO uitgesteld opgeroepen hebben om de s tad te ver- \V~lren tot na de uitvoering va n de

overen hebben Israelische heethoofd e n Akkoorden van Washington, bleek de pogingen gedaan om het islamitische en Jordaanse Koning Hu ssei n aanspraak te c hristelijke b estuu r over verschillende mak e n op h e t beheer van de isl am iti-

he ili gdomme n te bes lrijd e n . In 1984 sche hei lige plaatsen in de stad . Boven-

ondernam en joodse extre misten zelfs dien geeft de verklaring bij het ambassades van Zuid-Amerikaanse lan- een poging om een bomaans l ag in de vredesakkoord dat Koning Hussein en

Aviv. Het ging hier m et name o m

den.

AI-Aqsa moskee te plegen.

Met het Israëlisch-Arab isch conniet als ac hterg rond hebben ve rsch ill e n de Andere aanspraken

Premier Rabin eind juli vor ig jaar lekenden, de Koning een zeke re voor-

keurspositie

bij

de

toekomstige

rpotentaten! in het Midden-Oosten sinds Het Israël isch- Palest ijnse vredesproces o nderhandelingen over de permanente 1967 hun is lamiti sc h e o nd e rdanen h eeft ind irect nog lot tw ee andere vre- status van de stad. opgeroepen om de stad van de Israeli's desinitiatieven geleid, namel ijk een toe- Ondanks het feit d at de bevolking van of de joden te bevrijden. Dit soort nadering tussen het Vaticaan en I sraël Oost-.J e ru z~i1em voornamelijk Pa lestijn s op roepen hebben een id eo log ische en ee n Isra eli sch-j o rda ans vredesver- is, berust deze rol van de koning op

lading gekrege n a ls gevolg van een drag. Deze ontwikke ling is snel van de grond gekomen. Toen de Akkoorden de permanente staat van oorlog tussen van \'V'ashington in september 1993 nog Isra ël en he l gros va n haar buurlanden. door het Israëlische parlement moesten Ten tw eede va ll e n va naf 1967 zowel wo rden goedgeke urd , vond er al een Oost- a ls West-Jeruzalem o nd er Israë- ontmoe ting plaats tussen Paus j o hannes lisch bestuur. Tenslotte is e r de tegen- 11 en de Israë li sche Oppe rrabijn Lau. stelling tussen de godsdiensten onde r- In middels zij n I sraë l en het Vaticaan ling. Zowel Palestijnse nationalisten als ee n inderdaad diplomatieke betrekislamitische fundamentalisten hebben zich door bovengenoemde ideeën late n drietal co ntroversen. Allereerst was e r

een zekere logica. Sinds 1948 is het relig ieuze beheer van de heilige plaatsen in handen va n het H ashem itische koningshuis en ook betaalt het jordaanse Min isterie voor Islamitisch e Zaken de sa larissen va n het islamitische ambtenarenap-

paraat op de Westbank en Oost-j eruzal e m . Hiertoe behoort ook de zestig

leden lellende Islamitische Hogeraad

beïnvloeden. Dit vindt m en bijvoor-

bee ld terug in de naamgev ing van de Palestijnse krant Al-Quds (jeruza lem) e n het radiostation van het PFLP-GC va n AhmedJibril in Damascus, de Stem van

AI-Quds.

Oproepen voor de bevrijding va n de stad e n de aldaar aanwezige h e ilige plaatsen zij n legi o. In d e oo rl og m et Irak bijvoorbeeld was AI QlIds volgens w ijl en Ayatollah Khomeini het uite ind elij ke doel van het Iraanse leger.

Ook Sadda m Hu sse in probeerde z ijn bezeuing va n Ko ewe it te legi timeren

door verwijzing naar hel Arabisch-Israë-

8

Uitzicht over Klaagmuur met de gouden ROlskoepel Moskee op de acbtergrond.

JasollMagazille no. 4, November 1995

die in j e ru zalem zete l!. De j ordaa nse betalingen va n de sa lari sse n va n deze ambtenaren zijn ondanks de Israëlische inname van de Westhank en Oost-Jeruza l e m in 1967 doorgegaan. Ve rd er kreeg Ko ning Hu ssei n in 1987 va n d e Arabische Li ga zelfs het mandaat om co nta cte n met het Vaticaan over de j e ruzal em -kwes ti e te o nd e rh o ud e n .

Ook kan e rop gewezen wo rden dat toen in 1988 jordanië, na het uitbreken van d e In/ifCidCl, de band e n m et de \Vestbank verbrak , de religieuze betrekkin gen hiero p een uitzondering vormden. Jo rdani ë b lee f toen zelfs de sa larissen van de ambtenaren van religieuze za k en uitbeta len . Een b ijkomst igheid is dat de AI -A qsa moskee deel uit maakt van de familiegeschiedenis va n het Hashemitische koningshuis. In 1951 we rd immers k o ning Ahdallah , de grootvader van Hussein , hij heLhet reden va n de AI Aq sa moskee ve rm oord . Verder sta mt het Ha shemitische koningshuis af va n de profee t Mohammed en wil koning Hu sse in analoog he t Saoedisc he ko ningshuis aanzien aa n de ritel bescbermer van de heilige plaatsen ontlenen. Dit is niet onbelangrijk aangezien een ei nde aan de J-Iashemi ti sche voogdij ove r de h e ili ge plaatsen deJordaanse politieke rol in het Midden-Oosten kan minimaliseren.

D e Koning heeft oo k late n b lijk en dat hij nog altijd het nod ige te zeggen heeft over de hei lige plaatsen. Door de verkoop va n zijn villa's in Groot-Bri tt annië heeft hij d e Ro tskoepel-moskee voor 8 tot 10 miljoe n dollar kunn en laten restaureren . Als antwoord op de activiteiten va n Koning Husse in heeft de Pal estijnse Na ti onale Autorit eit zich gebogen ove r de oprichting van een Ministeri e voor Islamitische Zaken, zoa ls aanwezig bij iedere Arabische regering. Inmiddels blijkt de Al-Aqsa moskee twee imams te h ebbe n , één o p de l oonlijs t va n de Pal es tijn en e n éé n op di e va n Koning Hussein.

Arafat hee ft tijdens zi jn geschilmetjordanië diplomatieke steun gezocht. Zo hee ft hij zich tot de Amerikaanse minister va n Buitenlandse Zaken Christopher gewend alsmede tot de secretaris-generaal van d e VN Bou tr os-G hali e n de Katholiek e Pat ri arch van jeru za le m .

En i ge ste un hee ft hij gevo nd en bij d e secretaris-generaal va n cl e O rganisatie van d e Islam it ische Co nfere nti e (O IC) AI -Ga bid . D eze hee ft zich min of meer achter de PLO gesc h~ard , door te verkl aren dat de onderhandelingen over de uite ind elijke statu s va n j eru zalem een aangelegenhe id tu sse n Isra ë l e n d e

Palest ijnen vormen. Koning Hussein en Yasser Arafat schijnen inmiddels onderling toc h een of an dere regeling over deze kwestie overeen te zijn gekomen.

Arabische gelovigen Zonder een op lossi ng over de statu s va n de stad blijven ook bezoeke n aan de heilige plaatsen door Arabische gelov igen een o mstreden zaa k. Bij de Egypti sche K opt isc h -Ort h odoxe K erk bij voorbeeld ve rhin dert het uitblijve n van een oplossi ng va n het vraagstukje ru zale m d e reli g ieuze betre kking e n met Israël. Overige ns zijn hun onde rlin ge rela ti es in het ve rl eden we l ee ns slechter geweest. Dit kwam vooral doo r ee n eigendomsgeschil over het kl ooster Dei,. al-SultClIl. Dit in j e ru za l em ge l egen klooster moes t in 1970 op last va n de Israëlische militaire autorirei ten door de Egyptische monniken aa n de Ethiopisc he koptische kerk ove r wo rd en gedragen. Maar volgens ee n beslissing va n het I sraë li sch e Hooggerech tshof, een jaar later, diende het klooster wee r aan de Egypt ische monniken te worden teru ggeven. Toch duurde het rot na het Egyptisch-Israël ische vredesakkoord uit 1979 voord~1l cr sc hot in d eze zaa k kwam. Onda nks dit vredesak koord verbood Sh e n ouda 11 , de Paus va n de Egyptische Ko ptische Kerk, zi jn vo lgelingen o m op bedevaart naar j eruzalem te gaan , een religieus ritu eel dat voor 1967 rege lmatig plaatsvond.

Hierdoor kon het e ind 1993 gebeure n dat de eerste offi ciee l gesa nClioneerd e bedevaart va n Arabische gelovigen naar j eru zale m sin ds 1967 uit ee n o n verwachte hoek kwam. Een groep va n] 92 Libi sche bedevaa rt ga ngers kwam toen o p de islamitisc he feestdag Eid AI-Adba in Oos t-j eruza le m aan e n zou ged urende ee n driedaags ve rblijf de islamiti sc he heiligdom men op de Haram AISbClri/(de Tempelberg), namelijk de AIAqsa moskee en de Hos tk oepe l -moskee, bezoeken. Dit bezoek werd door de PLO gehekeld en het werd de Libiërs kwalijk genomen de hele onderneming m et I sr aë l geregeld te hebben. H et bleek echter al spoedig, dat Israë l geen symbolische waarde aa n het bezoek , in de zin va n een normalisa tie va n de cu lturele con tacte n met d e Arabische wereld, kon ontl enen. Op de tw eede dag van d e bed ev aart bra cht e n de Libiërs de Israëlische autoriteiten namelijk in grote ve rkgc nh eid . Tijd ens ee n persconferentie ri epen zij de moslimgemeenschap op o m jeruza l e m va n de Israeli 's te bevri jd en. Een bijkomend in ci de nt was dat zij bovendien he r

Saoedische bestuur over de islam itische heilige steden Mekka en Medina w ilden beëindigen. li et za l duidelijk zi jn dat hun gedrag niet conform de ve rwachtingen geweest is. Het feit dat er ove r hun k o mst tussen Libië en Israë l onderh andelingen hadden plaa tsgevonden, betekende wel ee n positieve o nt wik keli ng voor het vredesproces in het Midden-Oosten.

Bovendien moet worden opgemerkt dar he t bezoe k plaa tsvond voorda t de ge heime l s ra ë li sc h - Pal ~s tijn se ond erhandelingen in Oslo tot e~ n on tknoping waren gekomen en voor dat de autonomiebesprekingen in de Akkoorde n va n \Vashington werden vastgelegd. De formu le van de Akkoorden va n \V a-s hington bestoncluit het verkrijg en van zel nJestuur voor Gaza e n j ericho alvorens verd er te onderh andelen. Moeizame onderhan de lingen over de statu s van J eruza le m we rde n hierdoor tot een later tijclstip uitgeste ld . Dir laatste was allesbeha lve vreemd gezien de gevoel igheid van dc kwes tie en het aan tal betrokken partijen. Ten tijde va n het Libi sc he bezoek sto nd j eru za lem dan oo k n ie t op d e diplomatieke agenda.

Illegale annexatieplannen \Vat wel regelmatig op de internationale agenda heeft gestaa n zijn tal va n Israe lische annexa tieplannen \'a n h eze t geb ied in Oos t-j eruza lern en de bouw va n nederzettingen rond de stad.

De intern at ionale veroordeling hiervan is altijd vr ij sterk geweest. Dil geldt. zoa ls ee rd e r geme ld, ook voo r de dil jaar voorges teld e onteigen in ge n . D e inter nati o na le ve roorde lin g va n he t voorgestelde heleid van bndonreigeninge n be ru st ec ht er gee nsz in s o p drijfzand. Ten eerste ste lt hel verd el ingsplan dat de joodse staal geen Arabische g ro nd mag onte igenen met uit zonderin g van voor publieke doeleinden.

Bove ndi en moet in all e gevallen van onteigeni ng vooraf een vo lled ige vergoed ing be taa ld worden. Deze vergoeding moe l op zijn beurt va n te vore n door het Hoogge recht shof vastgesteld worden.

Ma ar in fe it e zijn de provisies van het verdelingsplan niet van toepassing. \X1m dan wel? Oost-Jeruz:J lern is net als Gaza, cle West-Bank en cle Go lan tijcl e ns cle oorl og va n 1967 in Israë li sc he hand en gekomen en behoort derhalve tol de Bezette Geb iede n. 11 ierdoor is ht:! { oorlogsrecht van toelXlssing ofwe l dc Conve nties van Ge nève. li et V ierde Protoco l behandelt onder andere hezette

jaso" Magazille no ..... November 1995

9

ge bi ed e n en wij st a nn ex ati e van d e hand .

Dan is er bovendien nog een hele reeks VN -resoluties waarin ann exa ti e en verand eringen in de statu s va n j e ruzalem veroordeeld worden.

Behal ve dat een onteigeningsprocedure eve nee ns niet in de geest li jkt te zijn van de Akkoo rden van Washington, kan h et oo k uitge l egd w o rd en al s ee n sc hending ervan. Annexati e van bezet geb ied is, zoals gezegd , strijdig met d e Conventies van Genève (en wel met het Vierde Protocol) . Aangezien het hier o m een algemeen vo lkenrechtelijk principe h andelt lijkt h et ook ee n schending te b et ek ene n va n het artik e l X IV van de Pos/z egel inz ake de Palestijnse aa//Spraak op de Tempeiherg.

Akkoorden va n Wa shingto n. Deze luidt namelijk als volgt: Ism el and /he Palesli- di e dit pl an niet steund e. De Republi - Rabin was aa nvankelijk va n mening dat nian AUlhority s hall exe rc ise Ih eir ke in se pres identen Reaga n e n Bu sh deze tw ee partijen van hun dissidente p owers and responcibilities purst.l anllo hebben het plan o veri ge ns als schade- mening zo ud en afzien. I n plaats daarIhis Agreemenl wUb du e regard 10 inler- lijk voor het vredesproces ervaren. O ok va n b l ek en b e id e p arti je n m eer r ek enationally-a ccepled I'l orms a lld princi- pres ident Clinta n schij nt deze mening ning te houden met hun Arabische achpies o/human ngh/s and /he mie o/Ia w. er o p na te ho uden . Zijn rechterhand AI terban e n di end en zij ze lfs ee n mo ti e H oe wel een relatie {li ssen ee n voorge- Gore hee ft zich echter tijdens Clinto n 's va n wantrouwen in . ste lde onte ige ning e n ee n eve ntu ele verki ezingscampagne in 1992 een sterk De rechtse Likud verkla arde dat men de sche nd ing van de me nse nrec ht e n te voorstander van de verhui zing getoond . onteige ning niet kon maken o mdat hel b e twist e n valt , lijkt ee n d e rg e lijk Opmerkelijk is dat niet all een de Arabi- Isra ël's international e pos iti e zou schabe leid spl an ni et overee nko msti g met sche w ereld gescho kt heeft gerea geerd den . Met deze o ppositie tege n het plan 'the rule o/laui. o p h e t su cces v an D ole, oo k w oo rd - li e t d e Likud tro uwe n s oo k d e e ige n voe rde rs va n d e I sra ë li sc he rege rin g b urgemees ter van j eru zale m , O lmert , Amerikaanse poker h e bb e n lat e n w e t e n d at d eze h e l e vall e n . O ndanks dat me n uitga at van Een ex tra compli ce re nd e fa ctor is het k wes ti e o p ee n zee r o nge lukki g he t id ee dat d e Likud a ll ee n punt e n vree mde be le id d at d e VS mo m entee l moment is gekomen. wild e scoren in verband m eI de parl eblijk e n te voeren ond er druk v an h et Ee n and e r punt d at hel Am e rikaan se mentsverki ez ingen van volgend jaar en d oo r d e Re publik e in e n ove rheer st e b el ei d o p zijn m inst hec ti sc h m aa kt i s ondank s de re serverin ge n ten aan zien Co ngres en Se na at ond e r le id ing va n de ve to in de Ve ilighe id sraa d ten aan- va n het vredesproces met de PLO heeft Bob D o le. Clinton moe t het hoo fd bie- zien een resolutie ove r de kwestie va n d e Likud w e l d egelijk res pec t voor d e den aan de Republikei nse revo luti e in de onteigening van de 53 hectare. Aan - I sraë li sc he buit e nl and se p o liti ek . Zo de Senaa t en het Huis va n Afgevaardig- gezien Washingto n als de hoofdspo nsor stond oo it de voo rm ali ge Israë li sc he d en . D o le lijkt al v roeg te ami ciperen va n het vrede sproces in het Midd en- premier Begin als een hardlin er binnen op de presidentsverkiezingen. Als Oos ten o ptreedt , is het hard e gebruik d e Likud b ekend m aar g ree p hij jaren presidentskandidaat probeert hij al vast va n dit ve to we l vree md . H et onthou - ge l ed e n t oc h met b e id e h a nd e n d e de stemmen van de jood se lobby veilig den van stemming had mischi en meer moge lijkh eid aan om met Egy pte vrete stell e n . Derh al ve h ee ft hij ee n o ud in de lijn der verw achting gelegen. H et desbesprekin gen te o penen . O pmerk evoo rste l ove r het ve rpl aa tse n va n de hee ft de regering Clinto n in ieder geva l lijk was dal an a li ste n daa rvoo r d e Am erika anse Ambassa de van Tel Aviv ee n ve roo rde lin g door de Euro p ese mening waren toegedaan dat met Begin naar Jeru zalem weer op tarel gebracht. Unie o pgeleverd . gee n vrede te onderh ande len viel. De Het doe l hiervan is het scoren van punh e l e k wes tie l ee k Hab in w ee r to t d e ten ten kos te van de rege ring Clinton. Israelische verkiezingspoker overtui ging gebra cht te hebben dat het Aang ez ie n hij vo o r het bewu ste p lan Ab ee n spi egel van d e Am e rikaan se vred es proces me t zo w e l Sy ri ë al s d e een meerderh eid achter zi ch hee ft zien p o liti e k blijkt m e n in d e I sra ëli sc h e Palestijn en weer de volle aa ndacht verte krij gen is het punten scoren Dole in Kn esset er ook van te houden om pun- dient. O p de voortdurende Syri sche eis ied e r ge val ge lukt. In 1984 kreeg dit- ten ten kos te van het beleid va n ande- dal de Golan ont ruimd moes t wo rd en zelfde plan ook veel steun in de Senaat ren te willen scoren. Zo heeft Rabin zijn voordat er daad werkelijk ove r een vreen Huis van Afge vaardige n, maar toen o nteige ningsplan alsnog moe ten afbl a- desverdra g o nderhand eld ko n worden b es l oo t d e toenma li ge Republikeinse ze n . D e g root ste o pp os iti e pa rtij, de hee ft Rabin de even o nhaalbare uitnodipres ident Reagan om het plan wee r in Likud , alsook twee kl eine linkse pa rtijen ging naar de Syrisch e pres ident uitlaten de spree kwoordelijk e l ade te laten ver- uit de rege ringscoaliti e wa ren namelijk gaan om in Jeru zalem te ko men onderdwijnen . Bij de presidentsverkiezingen va n pl a n o m tege n d e ont e ige nings- hande len . in 1988 blek en de Democraten het plan plann en te stemmen. Deze twee kl eine w eer tevoorschijn te heb ben ge haald . regeringspartijen waren de communisti- Drs. M. d en Har/ ag is politicoloog e n j esse jack son wa s toen d e enige geno- sche Ch ada sh en d e Arabi sc he D emo- Midden-Oosten d eskundige en maakt mineerde kand idaat van de Democraten c r ati sclle Partij ( ADP). D e regering deelt/i! van de redactie.

10

Jaso1l Magazi1le no. 4, November 1995

Zuid-Libanons positie steeds belangrijker in Israëlisch-Syrische vredesbesprekingen. Militaire situatie overheerst politiek.

Cyril Widdershoven

en o pl ossing voor het ArabischIsraëlisch conflic t wordt internati onaa l gerelateerd aan de Palestijn se kwt:s ti e. Palestijn se autonomie wo rdt beschouwd als de op lossi ng voo r het jarenlange milit ai re conflict tu sse n Isra ël en ha ar bu urstaten. \Xleini ge n sc hen ken ec hter aandacht aan de andere regionale factoren die met hun eigen dynamiek va n invloed zijn op de stabi liteit in de regio. M et name de co nfro ntatie tu sse n Isra ël en Sy rië va lt weg În cle meeste beschollwingenj dit hi aat word t in het volge nde art ikel be hand e ld . Oe aut eu r za l aa nda c ht sc he nk en aa n de regionale mili ta irpo litieke situat ie en de daaruit voortvloeiende strategische ontwikkelingen die va n in v l oed z ijn o p de vredesbesprekingen tu ssen Israë l en Syrië en de specifieke ro l va n Libanon.

De militaire ac ti es va n het I sraë li sc he lege r (lOF) in Zu id-Libanon zijn geen po lit ie ke stunt va n pr em ier Rabin o f va n de I sraëlische politiek. Het betreft ee n voortzetting van de al jarenlang gevo lgde Israël isc he po litiek t.a.v. d e militair-strategische si tu at ie aa n de gre n s va n Noord- I sraë l en de Gol anhoogte. Het sturen va n het lOF naar de door Isra ël ingestelde 'Veiligheidszone' is ee n uitvloeisel van de militair-pol itieke doctrine van het lOF De aanzet la l de militaire inmenging in Libano n we rd gegeven door de o ntwikkel ingen in Libano n rond 1975 en de gespannen verhoud ing tu ssen Israël en Sy ri ë op dat moment. D e Liban ese burgeroorlog, veroorzaakt door een op religie gebaseerde constitutie waa rdoor de Maronieten , de macht hadden en de aanwezigheid van een semi-a utonome Pales tijn se staar in Libanon, betekende ee n gevaar voor de noordgrens van Israël. T oe n de Syriers ingrepe n in het Libanees con rlict betekende dit ee n aantasting van de strategische verh oudingen in het gebied en de mogelijk-

E

heid tot een tweede Syrische from aa n de grens met Israël. Hel bovensraande leidde in 1978 tot de Litanie-operatie., Libanon kwam pa s echt in de politieke bes lu itvo rming va n de I sra ë li sc he beleidsplanners voor na de installering van de tweede regering Begin ( Likud , 198 1). Oe Israëlische regio nale politiek versc ho of nu va n een afwachtende 'pre-emplive' strateg ie naa r ee n openende, ze lf-rea lise rende strategie. De Israëlische regering bleek een duidelijk voors tand er va n he t e igenm ac htig realiseren va n feiten , d.m.V. hel lOF. Voo rbee ld en ware n de korte , maar hefti ge militaire operaties va n het lOF in Zuid-Libano n of het bombardement van de Osirak-reaclOr in Ir<lk 098]).

Oe Likud-ideologie, gecombineerd met Sharon 's filosofi e, l e idd e t o t d e Libanon-oorlog, d ie be k en d \verd onder versc hillende namen ; 'Opera ti e Vrede voo r Ga lil ea " of "Operati e Big Pines! ORAN IM". , 'Vrede voor Ga lil ea" W,IS de éérste militaire operati e va n het lOF, gebaseerd op het implementeren va n een po litiek e fil osofie door middel van een milita ire operati e di e het lOF uitvoerde si nds het o ntstaa n van de Israëlische staa t in 1948.

De Israë lische regering verk laarde dat deze opera ti e een antwoord was op de diverse terroristi sche a:lnva llen van uit Zuid-Libanon en de moord aa nsl ag op ambassadeur Argov in Londen. Het feit dat de militaire operati e van het l OF gebaseerd was op een confrontat ie met het Sy ri sc he lege r wer d buiten beschouwing gelaten. De structuur en p lannin g va n de militaire ope rat ie we rd gerelateerd aa n de vera nderd e Israë lisch-Syrische stra tegische relati e in de per io de 1978- 198 1. Liban o n was de zwakke sc hak e l in I sra ë l s 'g rand strategy' geworden. De mogelijke ontw ikke ling va n ee n strategische Pa lestijns-Syri sc he alliantie, de aJnr3st ing va n de 'bufferzone' in Z uid ~ Lib a n on en de plaat sing va n d e Syrische Tweede

Di visie in de Beeka -va llei betekenden ee n aa nt asting va n de st rateg isc he mob ilite it va n het lOF e n de func ti e van de Golan- hoogte tijd ens ee n escale rend e rni li tai re co nfront ati e met Syri ë•. De uitwe rkin g en doelstellingen we rden echter gerelateerd aa n dc politi eke ideeën van Sharon en Ei tan; met name de vernietiging van de Palestijnse aanwezigheid en de vesti ging va n een Christel ijke/ Maronietische heerschappij poogde men met deze opera ti e te verwezenlijken.

De nati o nale e n internationale druk va n de USA en V T bracht de ope rati e tot stilstan d. Gedwo nge n door de binn en l an d se druk va n de I sr aë li sc he bevo lkin g besloot de reger in g, nu o nder le iding va n de Likud e n Arbei derspartij, tot een gefa seerde teru gtrekking uit geheel Libanon, met uitzonderin g va n de al ee rde r genoe md e veiligheidszone. Deze vei ligheidszone zou va naf 1985 een bro n va n tw ist en con fro ntati e zijn . De Israëlische aa nwezig he id in de vo rm van het lOF en de ste un aa n hel So uth Le banese Arm y (SLA) van majoor Lahad blek en als een rode doek op de gewape nde groe peringen in Liba non te werken.

Escalatie door veranderende s trategische realite it.

De si tu atie in Zuid- li banon esca leerd e ro nd 1987. Ges timul ee rd d oo r de opko mst va n de lntifada h ontsto nd er een duidelijke vers terkin g va n de bereidheid va n Palestijnse g roepe ringe n o m hun mil itaire acties te verhev igen. De voortdurende burgeroo rl og gaven de diverse Pales tijn se bewegingen de benodigde bewegin gsv rijh e id o m hun te rr o risti sc he ac ti es uit te voeren. Hun acti es viele n echter in het niet toen de Hezbolla h de fakk e l overnam en de slrijdl cgc n de 'duivel' Isra ël opende.

De combi nat ie van een Libanese staat o nd er Syrisc he militaire co ntro le-en

]asoll Magazine no. 4, November 1995

11

een door Iran en Syrië gesteunde met ee n ' defaclo-a nn exering ' va n ac ti evere opstell in g va n het lOF moet fllndamentali~lis c h e beweging aan Liban o n in 1990 een verslec hterin g van niet worden uitgesloten. De m oge lijkI sraëls n oo rd grens , vormde en vormt haar mili taire positie en een aantasting heid va n een 'land fo r p eace'-oplossi ng een potentiële militaire bedreiging. Van- va n h aar slrategisch concept. Posi tief m.b. l. de Golan en Zuid- Libanon is niet uit I s r aë li sc h oogp unt bestond heL waren d e berichten dat Sy ri ë, vo l gens a ll ee n afhan k e lijk van politieke w il gevaar uiL t wee delen. Het groots t e Westerse en Israë lisc h e bronnen , niet maar vooral van de militair-strategisch e gevaa r was de 'annexatie' van de Liba- d e be schikking h ad over raketten om ontwi kk elin ge n en de mening va n h et nese politiek e n h et l ege r door Sy ri ë. Cen traal - I sraë l te b ereiken, alle en Israël i sc h e vo lk tijdens d e eerst volDe Syrische militaire aanwezigheid SCU D-B en SAM -rakerten . De militaire gende periode. be tekende ee n hernieuwde dreig in g potentie van Syrië moet echter niet wor- Uitspraken va n p residen t Assad over de aan Is raël s zwaks te frontlin ie , ol. de den onderschat. positie van de Go lan , gedaan voo r de wederz ijd se erk enning van de PLO en regio ten wes ten va n de Gol an. Isra ëls I O ntwikkelinge n na d e G olfo orlog I sraë l , geven duide l ijk h e t Sy ri sc h e drie andere linies, de Galan t de Jordaan en de Sinaï zijn bijna o nneem baa r. D e (1990-199 1) . stan dpunt aa n . "Syria and all the Arabs fro ntlinie Golan is voor een conventio- De I sr aë li sc h e e r v~lringen t ijde n s de adbere 10 Ibe Go/all H eigbls,jerusa/em, nele oorl ogsvoering praktisch onneem- Gol foorlog, met name de Iraakse SCUD - the \Vest Bank alld Gazel. \Ve willnot baar; echter in de regio Zuid-Liban on, aa n va lIen op Te l -A v i v, en het I sra ë- hargain over oltr lerrilonés or relinquisb met name de directe gebieden ten wes- Ji sc h / \'V'es l erse o nverm oge n o m h i er a ll r rigbls" . De ze sp ec ifi ek e e ise n zijn ten van de Go l an zijn relatief vlak en ee n afdoend a nt woo rd tegenover te oo k n a de o nd e rt e k e nin g va n de du s uitermate gesch ikt voo r sne ll e en stellen veroorzaa kten in het gehele Mid- accoord en tu sse n de PLO en Israël hero n ve rwachte militaire Syri sche bewe- den-Oosten een h ausse in de verkoop- haald door de Sy ri ërs. De militaire situacti viteiten van sool1gelijke wapensyste- atie l eg t m e t n am e g r o te druk op e l k gingen gericht tegen Noord- Israël.

H et Syrische streven na ar een militaire m en. D e verk o p en aan de GCC-stat en 9 mogel ijk dip lo m ati ek initiatief. Ook al pariteit m et Israël maakte in de periode wa ren (en zijn) van een duizelingwek- heeft d e Arbeiderspartij in 199 1 ee n rond 1987/ 88 een ingrijpende verschui- k ende h oog te . Ec hter, I sraë l , Syrië en nieuw Gola n -i niriatie f aa ngeno m en , de ving door. De voora f gaande p er io d e Iran l aten ook geen gras g roeie n over m ilitai r-strategische situatie dwingt ook wo rdt gekenmerkt door twee verschijn- de versterk ing va n hun d efe nsieappa - h en tot vas th o ud e n aan ee n t o tal e se l e n ; h aa r voortdure nd e drang naar raat. v rede, onderbouwd doo r middel van ve rst erkin g van de invloed ss feer in De I s raël i 's l egde n de nadruk op de stringente vei ligheidsovereenkoms ten; Libanon en haar op co n ventione l e o ntwikkeling v an hun e igen 'Patriot'- vee l al int er n ati onaa l gesteu nd . Hel wapen s geric hte pariteit me t Israë l. De projectlO. Syrië en Iran ve rl egden hun Go l an -i nili at i ef gaat d an ook niet uit militaire con fron taties hadden vooral de aa ndacht n aar een o ffensievc re tak, nl. va n ee n gehele terugtrek kin g van d e zwak k e plekken va n h e t Sy ri sc h e de aankoop van de SCUD-C o f Nudong- Golan -hoogtes maar van een lerrito riaal potentieel blootgelegd.

I-va riant uit Noo rd- Ko rea. Ook zijn e r compromis, gebaseerd op een controleRo n d 1988 werd het voor Sy ri ë onmo- beri c hten over de l evering va n Chin a bevoegdheid van het IDF.ll ge lijk o m jaar conventione le pariteits- va n de M-l1 / M -9 aan Iran , Pakistan en De politiek-militaire rea liteit va n de verstreven te bereiken; mel name door de mogelijk ook Syr i ë. Bij d e Nudo ng- l houding tu sse n Isra ël en Syrië zal va n h erv o rmin gen i n d e USSR,. H e t gevolg gaa l het o m ee n SCU D -C va riant m e t groot belang blijken te zijn voor het slahi ervan was geen versoep eling van de ee n reikwijdte va n 1000-1300 km (de ge n va n alle vredesbesprekingen tussen vija ndelijkhede n in d e regi o maar een Syrische 500 k m ). Deze rakel kan uitge- de respectieve li jk e partijen in het con desastreu ze g reep naar andere o n co n- ru st wo rden m e t ee n co n ventionel e of flict. D e laats te o ntw ikkelinge n , voora l ventionele bewapening. Gesteund door AI3C-kop. Syr i ë e n I ran z i jn hi e rd oor na d e reis va n Chri sto ph er door h et Mde m ee r extremistische st aten in de voor h et eerst gezame nlijk in staat om 0, kunnen va n g ro ter be lang blijken te regio en gebruikmakend van het uiteen- I sra ë l t e treffen met ee n d erge l i jk zijn dan de puur fo rm ele overee nko l11 val l en van h e t W'a r sc h aupac16, k oos wape n II. De CI A en het I AEA zijn ervan sten ove r het Pales ti jnse vraags tuk . De Syri ë, analoog aa n dezelfde o ntw ikke- overtui gd dat Iran en oord - Korea een r ol va n Sy ri ë i s va n doorslaggevend lin ge n in Libi ë, Irak e n Iran voor de vergevorderd nuclea ir programma heb- be l a n g voo r h e t welslagen va n d e zoge naamd e ABC-bewapening. D e ben doorgevoerd.

I v redesbes pre kin ge n , haar militaire 'Atoombom der Armen ' kreeg een voor- De militaire o ntwikkeling aan I sraël s in v loed is van g r oot belang voor el k e aanstaa n de plaats in de bewapenings- n oord g r e n s vo rmt n og stee ds een ve iligh eidsoptie e n meL d e Sy ri sc h e bedreiging voor de vrede in dit geb ied. invloed op h et 'nieuwe Afwijzingsfront ' strategie van de Syrische politieke top .

De strate g i e om t e ki ezen voor ee n De o ntwikkelingen va n de laatste maan- ( H ama s, PFLP , H ez b o llah e.aJ moe t chemische bewap ening werd mede ver- den moe ten met name in dit perspectief zek er reke ning worden gehouden. Nier all ee n I sraël e n het \Vest en , maar ook oorzaa kt door het gegeven dat I sra ël worden gezien. de positie van Arafat i s voo r ee n groot ee n in p o liti e k opzic ht publiekelijk deel a fhank eli jk van d e Sy ri sc h e poligebruik maakte van haar eigen atomaire Conclusie. bewapening ~ .

De zogenaa mde De om w ikkelingen va n de laatste maan- I tiek . \'V'apengekletter en ora kelspreuken "Samson -OplÎo n " van Isra ël noodzaak te den , zoal s d e ve rdergaand e implem en - uiL Damascus zijn in het Midden-Oosten haa r buren to t een strategische aanpas- tering va n h et Os lo-accoord tu ssen de niet aa n dovemansoren ge ri cht. Teven s si n g va n h el militai re potentieel. H e t PLO e n I sraë l , betekenen gee n ver- is er ee n duide li j k verschil aa n wez ig o ntw ikk e l en van ee n eige n nu cleair schuiving in de militai r strategische situ- m et alle voorafgaande vredesaccoorden atie aa n I s r aë l s n oo rdgren s. Militair in deze regio. D e fin an ciële injec ties uit wapen was bijna o nmogelijkII. Voor I sraël b etek ende deze o ntwikke- gezien k o n h e t ee n verzwak king van de Verenigde Staten zull en achterwege ling aan haar noordgrens, in combinati e Israël s positie tot gevo lg h ebbe n . Een b l ijven. H et Congres en d e Senaa t zijn

I

12

Jaso .. Magazi1le no. 4, November 1995

~

6

8

De Knesset, hetlsraelische Parlement ni et meer geïnteresseerd in een vrede gebasee rd op Amerikaanse dollars. De koste n va n een mogelijke Israë lische on truimin g van de Golan zu ll en rond de 40 miljard Israë lische Sheke l liggen (meer dan FI.30 Miljard) die m oeten worden gedragen door een Israë lisc he econom ie o nder druk . De Syri sche kosten zull e n zee r zeker niet worden vergoed; dit betekent dat een vrede deze keer zal llloeten worden gebaseerd op wederzijds vertrouwen en een duidelijk eigen nationaal perspectier. Een vrede tussen I srae l en Sy ri e zal gee n koude vrede kunnen zijn; daar zijn de economi sc he indicatoren te n egat ief voor.

Deze vrede zal zich zelf moeten kunnen bedruipen!

Drs . C. IViddershoven is als MiddenOosten specialisl bezig met een promotie-onderzoek naar de proliferatie-problematiek van ABC-wC/pens in het Midden -Oosten aan het Department of IVar Studies, King 's College, Ul1ivers ily of London.

I

Maronieten: christelijk sek tari sch e gemeenschap, verd eeld in clans. Zij maakt deel uit van de Rooms-Katholi e k e kerk . D e ma c ht sposi ti e va n

I 1

~

deze sek t e is geregeld in het 'N ational Pa ct' of al-Mi th ak al-\X1aran i (1943).

Opera ti e Litani e; de doelste llinge n wa ren de ve rdrij ving van de PLOeenheden [ot meer dan JO kilometer van de grens , ve rni e ti g in g va n de infra -struc tuur e n he t in ste ll en van een 'cordon sanitaire'. z ie: \'(Iurmser , 0. , Tbe evo/u/ioH of

'I

IQ

11

Israeli grand s/ra/egy, s/ra/egy and /aelies and /b e eonflllence wOh classic democratic philosophy, (Ann Arbor, 1989) Voor uitleg 'grand strategy' en militaire doctrine van her lOF zie: \Vunn se r, D ., 7be evolution oflsrc/eli grc/nd

strategy, strategy (lI1d tactics and eonflllenee LVi/h classic democratie philosopby, (A nn Arbor , 1990) en Levite , A. , Offense and d~rense ill Israeli militaly doctrine, (T el -Aviv, 1989). T eve ns kan gebruik worden gemaakt va n Widdershoven , C.J.c.G.,

Operatie Vrede voor Calilea. De veranderende (0/ van de veiligheidsstrategie va 1/ hetlDF of boe de Israëlische veiligheidsstrategie verzandde in de politiek van de LiklId,

11

De wapen leveranties, onder Gorbatshov (vanaf 1984) , waren voora l defensief geor iënteerd. Een voo rbeeld hi erva n was het niet leveren van de door Sy ri ë gevraagde SS-23.

In : Karsh , E., Tbe Sovie/ Union alld Syria, (Londen, 1988), blz. 8 1 De mogelijkheid om ABC- wapens of grondstoffen te verkrijgen werd door de opkomst va n cle Ockraine, Kazachstan , T sjec h -Slowakye, Armenië en China, Brazilië en Noord Korea vergemakkel ijkt. zie: Herseh. S., . 77Je Samson Op/ion" Timmerrnan, K.R ., \'(Ieapolls ofA /a ss Des/ruclion; Tbe case of Iran , Syria and Libya, ( Los Angeles , 1992) en Eisenstadt, M. , Syria 's stra tegie lIIea pons, in : .lane 's 11llelligence Review, april 1993, blz. 169 GCC: Gulf Cooperat i on Cou n c il , lede n zijn Saoedi-Arabië, Koeweit , Qatar, VAE, Oman en Bahrain Israel heeft ook overeenkomsten met cle USA over sa m enwerking in h et GPALS-circu it.

VolgensJerusalem Post International Edition , 11 - 12 - 1993, en Sh inbun (Iapan ) za l Iran in december 1993 rond de 150 Rodong raketten hebben o nt vangen uit Noord-Korea. Radius 1000-1300 km.

Golan-intiatief: "The pea ce trealy with Syria \ViII be based o n Security Co un cil Reso luti o n s 242 eInd 338, whose meaning is th e principle of territorial comp rom ise wit hin a framework of a full and viable pea ce, in w hi ch th e secur it y needs of I srael will be provided for ... in any peace agreement with Sy ria and in th e [accompanyingl secu rit y ar ran geme nts Israë ls presence and contro l , both [through] se ttl emen t and militaril y, in the Golan Heigllls ... \ViII continu e" in : Ma 'oz, M " Syriart- /sraeli

Relaliol1s and the Middle East Peace Process.

(Kat ho li eke U niversiteit N ijm ege n , 1992)

JaS01l Magazi1le no. 4, November 1995

13

Kazachstan, overgang of achteruitgang?

Charl Dingler

in ds het u i teen va ll en va n de Sovjet-Unie in 199 1 is er veel aandacht geweest voo r de o nt w ikk elingen die er hebben pl aatsgevonden . V oora l

S

de Ru ssische Fede rati e sta at in het mid-

delpunt van de wes terse belangstelling , d e over ige re publ ieke n k rij gen slechts aandacht als er onlusten zijn .

D e Ce n t raa la z iati sc h e Re pub l i e k e n k o m e n bij ho g e uit zo n de rin g in h et nieuws, bij voorbeeld toen de preside nt va n Ka z ac h stan Naza rba ev h e t k ernw ap e n arse n aa l t a l in ze t va n o nderh andelingen w ilde mak en, of toen de EG-commissa ris Fra ns Andriessen na

zijn reis in 1992 naar de desbe tre ffende re publi ek en ze i d at d e EG m ee r aa nd ac ht m oes t ge ve n aa n d eze re pu bli e k en. Rece nte lijk w as K azac h sta n nog in het nieuws me t de verk oop van 600 k g ve rrijkt ura nium aa n d e V e renigde Staten .

In de toekomst zullen de Centraalaziatische republi eke n m ee r o nd er de aa ndacht k omen: in po litiek o pzicht is waar te ne m en dat land en al s I ran , I rak en Turkij e de kan s zi en hun invloedss feer Uil te breiden en dat ook - w aa r mogelijk -acti ef doen ; in economisch o pzicht k an deze regio, met name d e republiek Kazachstan aan impon antie aan zienlijk toenemen. Mo mentee l wo rdt door verschillende w es terse organi sa ti es zoal s h e t IMF , de Wer e ldbank e n d e EG assistentie verl eend .

In d it artikel w ordt nad er ingegaan o p de politieke en economische ontw ikkelinge n va n d e re publi e k K azac h st an sind s h et uitee n va ll en va n d e Sov jetUnie in 199 1. In het eerste d eel van dit artik e l w o rdt e ni ge ac ht e rg rondin form ati e gegev en over de geschiedenis va n d e Ka zac h e n . H e t t wee d e d ee l b e h and e lt d e int e rn e p o litiek e o ntw ikkelingen sinds 199 1, het d erde deel de economische o ntwikkelingen .

14

D e o nde rb o u w in g va n d it artik el me t va lide stati sti sche gegevens is pro bl ematisch omdat deze in de meeste geva llen niet voorhand en of o nna uwk eurig , of omdat de interpretati e van di e gegeve ns ni e t eenduidi g is. Kaz achstan ho udt pas sinds 199 1 eigen stati sti sche gegeve ns in uitvoerige r vorm bi j zoda t verge lij kinge n me t vroegere peri oden moeilijk is.

ei nde V, tn de onatllank eli jk heid va n de Kazachen.

D e uit b re idin g v an d e Ru ss i sc h e in vloedss fee r in Ce ntraal -Azië voltrok zich ge l eid e l ijk g edure nde de ze ven ti ende en achttiende eeuw. Ru sland was voora l geïnt e ressee rd in ee n stab ie le regio waa rbij ze de macht voo ralsnog bij de heersende volkeren lieten en probee rd e n te p aci fi ce re n wa ar d a t noodzak elijk wa s. I n d e n ege nti e nde ee u w li ete n ze deze po liti ek varen en ACHTERGROND , trokk en door middel va n militaire veroKazachen zijn va n oorsprong nomaden ve rin g naa r he t zuiden met als doel de e n a fsta mm e l inge n va n T urk se en veroverin g va n Centraa l Azië.

Mongoolse stam men. H et o ntstaa n va n de Kazachstaan se nati e is teru g te voe- Ti jd e ns d e co mmuni stisc he p eri o d e re n naa r het midd en va n de vijfti e nde werd o nder het Stalini sti sch bewind de ee uw . Er ware n d rie Z hu s! te o nd e r- collec ti visa ti e van de landbo uweco noscheiden : de Ulu (grote), O rta ( midden) mi e ter ha nel genomen . D eze co ll ecti en Kitsj i ( kl eine) Zhu s di e elk ee n dee l v i sati e g in g te n k os te va n vee l va n het l and bevo lkt e: d e Ulu Zhu s in mensenl evens. N aar sch'ltling verloren Z uid- , de O rt a Z hus in Ce nt raa l- en de in d e p e ri o d e 1926 - 1939 1,5 miljoe n Kit sji Z hus in \'{le sl- Kazac hstan . Z hu s K azac h ~ n het leven.\ wa re n fede rati es van aanee ngeslote n unies of groepen die ee n militaire een- PO LITIEKE SITUATI E, he id vo rmd en . T e zam e n vo rmden de dri e Z hus een gemeenschap in cultuur, H el uiteenva llen van de Sov jet-U nie in eco no mie en had de n ze ee n gem een - 199 1 had aa nva nkelijk nauwelijks conschappelijke taal. sequ enties voor d e po litiek e st ructuu r.

Gedurende d e v ijfti ende to t de zeven- D e Op p erste Sov jet , ge k ozen in 1990 , ti e nde ee u w wa s e r spr ak e va n ee n blee fintacl. p o liti e k e uni e di e o ptim aa l fun cti o- O p 7 maan 1994 we rden de ee rste vrij e neerde omdat er Kh anen regeerden di e p arl e m e nt sve rki ez ing e n ge ho ud e n g r oo t g ez ag g e no t e n . O nderling w aaraan po litieke partijen ko nden deelb es to nd ee n nau we b a nd tu ss en d e ne m en . Partij e n k o nd e n o ffi ci ee l Z hus. In de zeventi ende tot de negen- gereg istree rd w o rd en indi en zij mini t i e nde eeu w v i el d eze ee nh e i d l ang- m aa l 3000 l ed en h add en . H et ni eu we zaa m uit elk aar. D e drie Z hu s we rd en parl ement bestond uit 176 zetels w aarm ee r o na fh ankelijk . D oo r de ve r- van er 42 gerese rveerd w aren voo r de zwakkin g van macht bij de Chanen kre- presidentiële lijst. D aarm ee wi st Nazarge n de Kalmo ek s, ee n no mad e nstam baev zich ook in het parl ement in ruime va n mongool se afstammin g, de kans de mate ve rtege nwoo rdi gd . Op 12 m aart K azac hen in het zuid en aan te vall e n . 1995 o ntbo nd Naza rba ev het , nadat het T oe n de Kalm oe ks mee r e n mee r te r- constituti onele ho f bepaa ld e da t de in re in wonnen, stemde Rusland in 1730 in 1994 geho uden verki ezi ngen niet ove rm e t ee n ve rzoe k va n K az ach se zijd e Iee nk o m sti g de in de ki eswe t vas tgevoo r m ilit aire hulp . Dit betek end e het legde p rocedure geho uden w aren. Voor

jasonMagazine no. 4, November 1995

dit jaa r zijn er ni euwe ve rk iez in ge n In het proces naa r de democ rati e nam Kazac hsta n o p 28 janu,,,i I 993 tijd ens beloofd . de n ege nd e zittin g va n d e O p pe r st e D e ee rste algemene pres identsve rki e- Sovjet de constituti e aa n. De constitutie zinge n , ge ho ud e n in 1992, brac ht e n is o nderverdeeld in vijf secti es. In secti e president Nursultan Nazarbaev als enige dri e 'Th e state , its bod ies and in stitu k andi daa t aa n d e m acht. Va n 1989 to t ti o ns' word en tak en en be voegdh ede n 1990 was Naza rb aev eerste sec retari s vastgelegd van o nder andere de O pperva n de Com mun is ti sche Partij en va n ste Sovjet, de pres ident , het kabinet van 1990 to t 1992 regee rd e Naza r baev al s ministers en de territori ale organisaties. h oogs te w e tgeve nd e en pres ide nt , gek ozen d oor de O pperste D e Sovjet volgens de toen geldende wetge- ve rt ege nw oo rdi gen de mac ht is de ving. O p 29 april j.1. wi st Nazarbaev zijn O ppe rst e Sov jet. Zij w o r d t ge k oz en presidemschap te verl engen tot het jaa r voor ee n pe ri o de va n vijf ja ar. D e 2000 via ee n referendum . Aa n het refe- moge lijkheid to t een referendu m wordt rendum nam 91,3% van de gerechtigden geregeld in artik el 74. Dit moet worden deel waa rva n 95,4% zich uitsprak voor ge ho uden in geva l dat de wetgeving o f verl e nging va n Naza rb aevs p resident- resoluties moeten worden aa nge nomen die belangrijke sta atszak en betreffen . schap.

Politiek gez ie n tra cht Naza rbae v ee n D e pres id ent , oo k voo r 5 jaar w ordt koe rs van ee nh e id te va re n w aa rbij gek ozen , krij gt het recht tOl. voordracht vri endschappelijke sa menwerkin g tu s- va n de prem ie r mini ster e n vice- prese n de twee groo tste bevolkingsgroe- mi e rs, de m ini sters va n buil enl andse p e n , de Kazac he n e n de Ru sse n d ie za ke n , d efe nsie , fi nancië n , bi nn e nres pect ieve lijk 41,9 en 37 proce nt, va n la ndse za ke n , d e voo rz itt e r va n he t de totale bevo lking uitmaken, voo ro p co mité voo r N ati onal e Ze ke rh e id e n sta at. Na tuurli jk is er sprake va n ee n hoofden van de diplomatieke d ienst. De herori ënterin g van nati onale waarden president benoe nll zelf de hoo fd en van waa rbi j de Kazachse tra ditie zich meer de admini strati eve territ o rial e reg io 's dan voorh een manifes tee rl. Dit proces (Obbsts). li jkt ec ht er ni et te le id e n tot ex tr eme te nde nse n .

D e De hu id ige in v loe d va n de Isla m in nati o na li sti sc he K azac hse cultuur l i jkt ook va nuit het Ka zachstan is relatief gering. In religieus verl eden voldoende o pen te zijn ander opzicht zijn de Kazachen nooit prakti setr aditi es toe te late n . In za ke de taal - rende Moslims geword en. Al s nomaden kw es ti e is duidelijk te zien dat het om ha dden zij ee n vrij geïso lee rd bes taan ee n co mpro mi svo rmin g gaa t waa r en bl eve n ze buiten de invl oeden va n iedereen zich in lijkt te kunn en vinden. de Islam die voo ral in de gro te steden D e Kazac hse taa l wo rdt volge n s d e ten zuiden va n de steppe vee l aa nhanni e uwe co nstituti e als o ffi ciële taa l ge rs had ; bij Kazachen was er vee leer e rk e nt , h et Ru ss i sc h al s ·Ian g u ag e o f sprake va n ee n verm enging va n eigen imernati onal intercourse'.6 De sta at zal ge bruik en en die van de Islam . N u de daarbij zorgdragen voor het behoud van grenzen open zijn proberen de islamitihet Hussisch . ln de constituti e is in sec- sc he land en hun in vloe dss fee r uil te ti e 5 (overgangsvoorzieningen), artikel brei den . A p pell erend aa n de gemeenschappelijk e achtergrond, trac ht men 4 opgeno men dato o p e n inge n te vin de n voo r sa me nTh ere shoL/ld be crea /ed cOlldiliollsfor we rk ing. Iran hee ft in Alm atyee n va n f ree a n d n on-charged training of /h e de grootste ambassades en onderh oud state larzguage durirzg tb e transilional nau we co nt ac ten met d e pla atse lijk e period . a/ th is p eriod ojfice-work proce- moefti ( K .N. Ratbek ). O ffi ciële contacd ures shall be run both in/he Kaz akh ten tu sse n Irak en Kazac hstan zijn e r and tbe Rl.lssian languages7 niet.

De invloed va n de Islam kan toenemen Aan va nk eli j k o ntsto nd er b ij d e invoe- met een ve rslechterende economische ring va n het Kazachs als offic iële taal bij situ ati e , waa rbij mee r me nse n in vee l Hu sse n beroe rin g. N u zij ec ht er arm oede terecht kom e n!!. De grensgeb e me rk e n dat dil in een pr oces van bieden in het zuiden zoude n hi ervoor gel eid elijkheid geschiedt , lijken vel en mee r in aanm erkin g kunn e n k o me n zjch daa r in te kunn en vinden. Kazach- o mdat daa r traditi onee l de aanhang al stan wo rdt d an oo k in het buit enl and sterk er is. als de po litiek meest stabiele repu b li ek gezien.

ECONOM ISCH E PO LITI EK Kazac hstan was in de voo rm alige Sovjet-U nie hoo fd zakelijk l evera ncier van grondstoffen en landbouwprod ukten .

De zwa re indu stri e was goed ontwikk eld . Deze een zijdige o nt wik k eling in d e afzonderlijk e republiek en was k enmerk end voor de voorm alige sovjetecon o mi e ; sl ec hts gemee n sc hap p e lijk vo rmd en ze ee n eco no mi sc h fun cti one re nd sys tee m. K ~l z a c hslan is in dit op zicht oo k hed en te n d age nog zee r nauw ve rbo nde n aan Ru sland . Dat is een va n de rede nen waa rom preside nt N ursult an Naza rb aev vooralsnog ee n hechte economische re latie met Husland w il bli jve n o n derh o ud e n . Ei nd 1994 deden een aa ntal belangrijk e Kazac hse bedrij ven - zich bewu st van de economische verstrengeling met de Ru ssisc he fed er ati e - ee n o proe p aa n het parl ement en de pres ident de banden met de federalie sterk aa n te halen en de Ru ssisc he taa l wee r o ffi ciee l in te voe re n .

Deze o proep vond geen gehoor bij het parl ement noch bij de regerin g. Van de totale expo rt naar de GOS-republi ek en wordt 71 % naar Husland geëx port eerd .9 Ook verwerking va n vee l grondstoffen v indt in Ru sl and p l aa ts. De voo r K azac hst a n b e l a ng rijk e ol i e e n gas , gewo nnen in W est-Kazac hstan, wordt hoofd zakelijk in Ru sland ve rwe rkt. Met het afsluit e n van co ntra cte n d oo r Ka zachstan met oliemaa tschappijen al s Chev ro n , Elf Aquit ain e, BI' , en AGIP hoopt Kazachstan de Ru ssische monopo liepositie te d oorbrek en . Er is echter ee n g r oo t l og i st ie k p rob l ee m . D e m ees te o li e pi j pl e idin ge n l o p e n ove r Ru ssisch grondgebied. Voo rn e mens om di e pijpl eidin gen via andere land en te laten lo pen zijn er voldoe nd e. Ti jd en s een ministeriee l bezoek aa n Turkije in september 1993 werd een o ffi cieel protoco l va n int e nti e o nd e rt e ke nd b e tr e ffe nd e d e aanl eg va n ee n o li epij p l eidin g ove r het g ro nd gebi ed van Turkije ( route Ka zachstan , Oezbekistan , Turkmenistan). De jongste ontwikke lin ge n zijn dat ee n pij p leiding naar Novorossysk ( RU SSische Federati e) zou moelen worden aa nge legd waa rvan de to tal e k os te n 300 m i lj oe n d o ll ar zijn .

V oo r al snog i s e r gee n duid e lijkh e id welk e pijpli jn w erk elijk aa nge l egd zal worden.

D e Hu ss isc he in v loe d op Kaz ac hse bed rij ve n in d e zwa re indu slri e waa r vee lal Ru ssische directeuren werk en is relati ef grool. Er zjjn nog sleeds nauwe ban d e n met het o ud e minist e ri e va n induslrie in Moskou. Zo is de voormalig

Jaso" Magaz{" e no. 4, November 1995

15

mini ster van het Kazac hse ministeri e van industri e Sos kovjets nu vice- pre-

mi e r in he t Ka bin e t va n J elts in . Info rme le ban de n zijn ne t a ls vroeger nog steeds van grool belang.

Vanuit het verleden heeft Ka zachstan te maken met zee r grote p robleme n die de ko me nde d ecennia be halve een o plossing ook veel investeringen behoeven.

Ee n van d e gro te pro bl e me n is d e indu stri e als gro te ve r vuil e r. H et produktieapparaat is sterk verouderd en aan vervanging toe. Aan tec hnol ogi e

voo r mili e u v ri e nd e lijk e re pro dukti e we rd nau we lijks aa ndac ht besteed e n ge ld o m dat nu aa n te sc ha ffe n is e r niet. De produktie sto pze tt en is even-

min mogelijk .

In de landbouw is evenmin een positief

beeld te schetsen : he t Ara lmee r vo rmt een milieuramp van ongekende grootte.

Gebruikt voo r de irri ga ti e va n land in

Kazachstan, Oezbekistan en Tu rkme ni-

dat hun vroege re arbeidsverlede n in het veranderende organisa tiestru ctuur heeft teken staa nde va n de opbouw va n het d e ove rh e id te make n me t a nde re communisme, achteraf bezien blijkbaar taa kstellingen. Publie ke taken die vooreen leugen was. Bovendien za l het dui- hee n b ij bed rijven lage n, ko men nu bi j delijk zijn d at met een ve rslechte re nde de staat terecht. Voor wa t de uitvoering economische situ ati e de bevolking niet betreft besta at geen geequipeerd appakan in zien w elk e ve rwo rve nheden de raa t. Daarbij is in veel geva lle n de fin an-

stan is dit mee r onge vee r tweede rd e verkl eind . De besta ande visindustrie is verdwenen en veel o ppe rvlaktewate r is verontreinigd doo r intensief gebruik van kunstmest. markteco nomi e nu eige nlijk l11 et zich Ka zachstan hee ft voort s te maken met mee brengt. Pri va ti se rin g is een begrip een g igantisch radioacti ef probleem in d at voo r d e m eeste n heel we in ig he t Se mipalatins k ge bie d , in d e o ude inh o ud hee ft ; het is vee lal ni et mee r unie gebruikt voor kernproeven. dan een papiertje waarop staa t dat men He t o plossen van d eze pro bl e me n za l iets bezit, maar dat feitel ijk weinig verde komende dece nnia ee n flink e aan - andering met zich meebrengt.

cie rin g voo r de uit voe rin g ni e t o f

na u we lijks o p te bre nge n . He t is d an ook n ie t ve rwo nde rl ijk d at voo ra l d e sociaa l zwak kere groepen de d upe zijn

va n deze o ntwikkelingen.

Uit ee n studi e van he t IMF " blijkt d e koo pkracht van mense n met ee n mini-

slag o p de nationale begrotin g beteke- Ve rde r he bbe n we o o k te ma ke n me t mumloon in 1993 te n o pzichte van 1991 nen. Geld hiervoor is er ech ter nauwe- het ve rze t va n regional e leid ers tege n slec hts 21 procent te zijn . In d ecembe r lijks wa ard oor men momen teel vooral de ni euwe politi e k . N iet all ee n angst 199 1 b e droeg he t minimuml oo n 342 afhankelijk is van projecten die vanuit voo r het onbekend e spee lt mee maa r roe b e l e n o p 1 ja nu a ri 1993 2.500 he t buite nland geïnitieerd e n gefin an- ook de veranderende machtsverhoudin- roe b e ilI . Gecor ri gee rd met he t ge n waa rbi j het administratieve appa- prijsindexcijfe r ko mt me n op 21%. cierd worden. raa t macht verli es t. Het is moe ilijk met name in de regio 's de ve randerin ge n door te voeren.

1991 met een privatiseringprogramma. Mo me ntee l is de pri va ti se rin g in ee n De facto verli e p e n ve rl oo p t d e fase be land waarin bedrij ven verkocht impl e m e ntatie da arva n noga l traa g. worden via het sta atscom ité voor staa tsO o rza ke n hie rvoo r zijn nie t alleen te eige ndom en het staatscomité voor privinden in het economisch tran sitiepro- va ti serin g. Er wordt ee n li jst v~ln bedrijces naar een marktgeri chte eco nomie. ven o pgesteld die massaa l of afzonderPrivatisering Kazachstan wa s de eerste republiek in

Ge pensioneerden word en in de meeste

gevall e n ge ho lpe n d oor hun kind e re n of buurtbewoners. Voo r velen van hen

z ijn d e hu idi ge o nt w ikk e lin ge n nie t mee r te begri jpe n. De ve rslechtere nde eco no misc he situ atie is ee n zee r ni j-

pe nd pro bl ee m waa r d e s taa t gee n oplossing voo r heeft.

W erkl oos heid is een ni euw p robleem

Oorzaken van sociaa l-psycho lo gische lijk ge pri vatisee rd ga an wo rde n . Het waa r nau we lijk s ad eq uaat op ge reaaard zijn wellicht van grote r belang. gaat hie rbij respectievelijk o m de kleine gee rd kan wo rd en. Ee n exac t bee ld is Een ve rled en van ze venti g jaar waa rin e n mi d d e lgro te bed rij ve n e n d e g ro te voo ralsnog niet te schetsen. Het Minisalles van de staat wa s, geen pri vé eigen- ondernemingen. Het staa tsaandeel voor teri e va n Arbe id voe rt ler com pl etering

do m besto nd en d e staa t een eenheids- kl e ine e n middelgro te bedrij ve n za l in me n s w ild e sc he pp e n die z ic h ni e t e lk geva l 51 % bed rage n te rw ijl dit bij o nde rsche idde drukt een stempel o p de de g ro te bedrij ve n kan va ri ë re n . H et sam e nle vi ng. Bij d e aanva ng van de TACIS programma va n de EG ve rleent econo mische omvorming in 199 1 werd onderste uning bij dit proces. e r d oo r ve le n hee l nega ti ef ge ke ke n naa r de coö peratieven w aar arbeiders Sociaa l-economische ontwikkelingen vaa k het tienvo udige ve rdi e nde n va n D e eco no mi sc he o mvo rmin g leidt tot het gebruikelijke loon. Voor de oude re n vee l ve rande rin ge n waa r de overh e id is he t nog steed s moe ilijk te begrijpe n ni et o p be rekend is. Behal ve met ee n

16 J ason Mag azi" e

no. 4, Novembe r 1995

va n de officiële statistieke n socio logisch onderzoek uit; gegevens zijn dus indica-

tief.

Vo lge ns d e vi ce - mini ster va n arb e id Begahmetov wa ren e r op 1 se ptember

199345.000 o ffi c iee l ge reg is tree rd e werklozen. maa r zou dat aa mal met de fac tor 5 verrn enigvuldigd moe ten wo r-

de n voor een reë le r bee ld . Bi j de sinds I 1991 besta and e a rbe id sburea us staa n

offi cieel 150.000 werkzoekenden. Naar z ijn sc h allin g z ijn e r echter 750.000 m e n se n op zoek n aar we rk . Ve rd e r h eeft m en te maken m et verborgen

werklooshe id waaronder wordt verSlaan dal arbeiders in d ienst van bedrijven met onbetaa ld verlof wo rd en gestuurd . Dit aantal zou rond de 121.000 li gge n . Zo rgwekkend is de toes t and

vooral in die sector van bedrijven waar vee l e nergie gebruikt wordt. Vanwege cl e stijgende energieprijzen komen deze bed rij ve n ﾃ始 liquiditeitspro blemen en moeten ze slu iten of hun arbe iders met o nhetaa ld verlof sturen .'

De opbou w va n een nieuw en effecti ef

socia al va ngne t zal vele jaren duren, maar belangrijker is dal het ook betaald kan worden. In het geval dat het sociale vangne t in gebreke bl ijft de onde rl aag va n de bevolking op te vangen, leidt dil

moe t een dienoveree nkoms ti g bed ra g in veste r en. Bij de berekening va n de in ves teringe n werd ee n koers van d e roebel aangehouden die ver afweek va n de werkelijke mark twaarde. Gezien het geringe aanta l werkelijk functionerende joint ve ntures ( rond de honderd) getu igd d eze vorm va n same n werking niel van een grote belangstelling.

Voora l snog heeft Kazach stan rel ati ef we ini g buitenlands kapitaal k unn en aan lrek k e n . Behalve in de o li e- e n gasindustri e zijn er weinig substantiﾃｫle in ves terin gen gedaan. Te verwachten valt dat de mil ilaire sector - in KazachSlan zijn ro nd de 50 militaire bedrijven interessant zal zijn voor b uiten l and se investeerders omda t daar relati ef hoger geschoold personeel aanwezig is.

een garant ie te bieden voor in vesteerders in Ka zachstan.

Drs. C. Ding/er is verbonden aan onderzoeks- en adviesbureau Yura 1

J

} 窶｢

Ka zac hstan heeft gekoze n voor ee n

o ngetw ijfeld tot grotere soc ia le onrus t. gele ideli jke overga ng n aa r de markt- , Dit kan een goede voedingsbodem zijn

econom ie waarbij ze bestaande belang-

6

voo r meer nationa listische tendensen en rijk e instituties niel d irect afschaft , maar tevens de invloed van de I slam vergro- op termijn omvormt. De formel e stap- , ten . pen naar de democratie zijn ge nomen, 11 dit bete k ent echter n og niet dat de O m haar economi e in k o rte termijn o p in vloed va n d e burgers in hel p o liti ek e te bouwen ziet Kazachstan buitenlandse proces wezen li jk vergroot is. Democrainvesteringen als een belangrijk middel. tie is een proces met spelregels die nog 9 Jo int ventures moesten aanva nkelijk als eerst moeten worden geleerd. Het gaat een belangrijk st middel daartoe dienen. hier niet om een analogie met het \ Xfes- 10 In 1990 voe rd e Kazachstan de we tge- ten , maar o m een e ige n ontwikkeling " v ing be treffe nd e buitenlandse inves- die in de Kazach se con ste llati e we rk tering in . Bij jo int ventures st e lt de zaam i s. H et implementeren va n forKazach se ondern em ing zijn gebouwen, mele democrarische instituties kunnen arbe iders en infrastruc tuur ter beschik- daarbij behulpzaa m zi jn. Het instell en kin g en d e buitenlandse investeerder van de democrati e i s ook ged i end o m

Voor een gedegen informatie over de Kazachen zie het boek van: Olcott, M.B . "The Kazakhs . Ca lifornia : Hoover Institulion Press, 1987.

De letterlijke verta ling van Zhus is honderd. Dit i s waa rsc hi j nli j k overge n omen uit he t M o n goo l s omdat deze gewe nd wa ren militaire een h ede n te tellen in ti en t al l e n , honderdtallen en duizendtallen .

Olcott, M.B. p . 184.

Bij he l sc hrij ve n va n dit stuk is d e info rm ati e gebruikt va n de directeur van het informatiecentrum van de Opperste Sovjet de heer M. Arenov.

CIA, World Factbook 1994 Th e Co nstituti o n oft he r ep ubli c o f Kazakhstan , AlmalY, 1993, p . 2.

Idem p . 18.

Van een juridisch sociaal vangnet is nog nauwelijks spra k e. Het va ng net dat er i s bestaa t voo ral uil hulp va n famil ie, vrienden o f buren .

IMF Economie Reviews. Washington , O.C. 1993, p. 87.

IMF economie reviews, p. 10.

O p 1 se pte mber 1993 bedraagt het minimumloon 4.500 roebel en is wel voorzie n in een ver h og in g, maar geen substantiﾃｫle.

j asm, Magazi" e no. 4, November 1995

17

Duitsland als macht R. Aspeslag h jf j aa r n a d e ra ze nd sn e ll e e n voo ral oo k onve rwac hte ve reniging v an d e b eid e Duitslanden lijkt d e nieuwe B o nd srepubliek Duitsland uit de verd ovin g van deze gebeurtenis te o ntwaken . De Bo ndsrepubliek voe lt zich ni e t mee r wat ze voo r 1990 was: ee n staat di e m e t n am e geografisch , maar ook politiek o ndubbelzinnig in W es t -E uropa ligt. In Europ a st aan intu sse n o o k ni e uwe tij de n voo r d e deur, w aarop het vereni gde Duitsland nieuw e politieke antwoorden moet zien te vinden. Europa is niet zo van zelfsprekend meer. De Duitse Euro pese po litiek m oe t z i ch o p and ere ve rgez i chte n instellen.

V

Zentralmacht Deutschland

niet va n harte3 is gebeurd , omd at Duitsl and angst voo r d e he rk rege n m ac ht heeft·,.

H et begrip ~ we reldm ac ht ' is echter ee n dubi eu ze term in een tijd dat er sprak e is va n machtsverval van de oude machte n va n de twinti gste ee uw. D e po li ti eke commentator va n de Südcle utsche Zeitung , Jo ffe, wijst erop dat er zich een betekenisverschui ving hee ft voorgedaan in d e de fini ë ring va n h e t b eg rip ' w e reldma cht ' : ni et ' w a rfare ' , ma a r ' w e lfare' vo rmt de k e rn van de para di gma v e ra nd ering~ . Duitsland is geogra fisch e n militair zek e r niet het groo tste la nd te r we re ld . Milita ir is he l vastgepind o p maxima al 370.000 m an , wa t all een al in ve rg elijking m et de d werg Noo rd-K o re a , dat éé n mil joe n man o nd er d e wap en en h ee ft , b eduidend mind e r is. Econ o mi sc h gez ien i s h e t echt er een reus van mo ndial e be teken is. O p die macht w o rdt Duitsland aa ngespro k en o m zijn ro l als wereldmacht ook in po litieke zin te spelen .

N i ettemin zal Duit sland , afg ez i en dat het dat ook niet wil , de rol niet kunn en ve rvull en , welke de V erenigd e State n e n de Sov je t U nie in de vijfti g jaren na d e Tw ee d e Wer e ld oo rl og h ebbe n gesp ee ld . Wereldmachten wa ren co nform de uitgangspunten va n het Wener Co ng r es in 18 15 h oofd ac te urs in ee n hiërarchisch gestru ctureerd e international e o rd e van stat en . In dit o p z icht is Duitsland o p dit mo ment gee n wereld rn ac ht en het zal dat niel w o rd en, oo k al is het nie t meer , in de woo rd en van Josef StrauB, een economische reus, die ni e t meer da n een p o liti eke dwe rg is.

Sc h wa n z6 o m sc hrijft d e p os iti e van Duitsland al s een 'europäische Zentralm ac ht' - e n hie rbij g rijpt hij O. a. terug o p Hack e, -di e al s teru ggek eerde mo ndiale macht dit ook nog tegen zijn zin in is.

De vereniging van Duitsland hee ft een nieuwe discussie opgeroepen, die zi ch ro nd he t b eg rip ' Ze ntralm ac ht ' ce n tree rt . En er zijds gaa t h et in h et d ebat om de vraag o f Duit sland ee n nieuwe ma cht ge worden is e n hoe di e ma cht gedefini eerd moet word en. And erzijd s roe p en steeds me er Duitse po litici e n politieke commentatoren, dat Duitsland me t z ij n n e ge n buursta ten wee r ee n ' zentf'<l le Macht ' in Eu ro pa is geworden .

De po litiek e betek enis va n die ligg ing, ind ien zij daarin gelijk hebben , is ingrijp e nd . W e hebben du s tw ee vrag en te beantwo orden: (1 ) wat is de betekenis v an Duitsland al s ma c ht , e n ( 2) wat wordt bedoeld met het begrip ' centrale Europese macht" D e mees te Duitse commentato ren z ijn het erover eens dat Duitsland weer een rol o p de po litiek e k aart van Euro pa en d e were ld speelt. Karl Kai se r b ewe ert dat Duitsland we er ee n van d e h oofdspelers van het globale sys teem is, al is dat aarzelend en niet ge wild .l In deze uitspraak verbindt hij twee elementen : (1) Duitsland is teru g o p het ton eel van Aan een o mschrijving va n Duitsland al s de w ereldpo litiek , maa r ook (2) dat dit centrale Europese machr kl even duide-

18

Jason Magazi" e no. 4, November 1995

Iijke bezwaren. Duitse politici en wetenschappers op het gebi ed va n de internati o n al e b etre kkin gen be d oe l e n m et deze term niet de centrale rol die Duitsland in d e E uro p ese p o liti e k di e nt te sp e le n gez ien zijn ni e u w ve rwo rve n macht. Zij w ij zen ero p , dat Duitsland na de herenigi ng wee r min o f meer tu sse n Oost- en West-Eu ro pa ligt. Deze ' Mittellage' wo rdt in het, intussen ingehaa lde, ma ar nog zee r interessa nte rapport uit d e CD U/ CSU- fra c ti e van Sc häubl e en Lamers van 1 september 1994" pregnant besc hreven . D e an al yse d ie zij va n de positie va n Duitsland maa kten staa t nog steeds overeind al zijn de concl usies in he t laa lsl e rapp o rt va n juni , dal uit de CD U/ CSU-fra cti e afk o mstig is, aa nmerk e lijk vag er gewo rd e n . Sc h äubl e e n Lam e r s sc hrij ve n dat d e geog rafi sc h centrale ligging tussen Oost en West het in het ve rl eden voor Duilsland moeilijk ge m aa kt hee ft om ee n d uurzaa m buitenla nds politiek eve nw icht Ie ont w ikk el en . In het r appo rt w ij zen zij o p d e ca ta str o fal e gevo l ge n va n d e Duitse politiek om als centrale macht de Europese conflicten te o verwinn en.

D e geda chte dal Duitsl and wee r ee n geo-po litiek e central e Euro pese macht ge worden is, is niet alleen gevaarlijk , ze is ook ni et juist. Duilsland wo rdt en erzijds slechts door een dun randje van de uiterste westrand van het Europese contin ent gesc heid e n ; and e rz ijd s i s z ijn oostgrens na de Tweede Wereld oo rlog na ar het Westen opgeschove n en hee ft het z ijn ' oos tgebi eden ' ve rl o ren. Oo k de na-oorl ogse ve ranke rin g, d e w es tbinding , van Duitsl and in West-Eu rop a hee ft van Duitsland ondubbelzinnig een Westeuro pees land gemaakt.

Psycho logisch k an het gevoe l ee n central e machl , n am eli jk wee r in ee n ' Mittellageposi[ion' [erecht gekomen te zijn to t Pavloviaa nse machtsre fl exen leiden.

Euro pa zit niet daarop te wac hten. Een van de uitinge n va n zulk e m ac ht sre-

flexen is de afkeer van ee n zich als ' ma cht ' definiërende mogendheid om met een veilighe idsvacuüm geconfronteerd te worden. Zo'n vacuüm bestaat: met name Polen maakt deel L1it van een tussen-Europa waa r de machtsverhoudingen met het wegvallen van de Sovjet

geïnterpreteerd dat het van een vorm va n ' machtsbezetenheid' en ' machtsverzot he id ' in het andere extreme va n 'machtsvergeetachtigheid' en ' machtsveronachtzaamheid' terecht is gekomen.

Duitsland za l ec hter een weg rn oe te n vinden en begaan die tot ' machtsmali-

Unie onduide lijk zijn . Duitsland hecht ging' voert. o m di e reden vee l be lan g aan de op nam e van Polen in de Navo en de Nieuwe oriëntaties

Frankrijk dreigt door het mili eubewuste Duitsland aa ngepakt te worden in ve rband met het besluit om kernproeven te houden . Indien zulke acties plaatsvinden, dan zullen deze een

opbloeiende liefde tussen Engeland en Frankrijk kunnen bevorderen.

Maastricht dreigt evenee ns op d e he lling te gaan. De Europese munteenheid wordt opgeschoven naar 1999 , maar

dan nog blijft d e invoering op die Europese Unie.

Oe vraag is nu voor Duitsland op welke Er bestaat gerede aanleiding voor Duits- datum onzeker. Frankrijk heeft de stap wijze het dit veiligheidsvacu üm en het land om zich op zijn rol in d e g lobal e genomen om allereerst de eigen econobinnenhalen van vooral Polen zal aa n- en meer in het bijzonder de Europese mische problemen, met name hel werkpakken. In het antwoord op deze vraag politiek te beraden met daarbij de bij- loosheidsvraagstuk aan te pakken. Deze spele n de ontw ikkel ingen binnen de zondere positie van het land in het ach- aanpak kan ee n verhoging van het Europese Unie een d oors laggeve nde terhoofd. De buitenlandse politiek van financieel teko rt in de staa tsh uishourol. Indien de lede n va n de Europese Duitsland wordt op dit mome nt name- ding betekenen , hoewel de Franse regeUnie hun eigen belangen steeds vaker lijk met ernstige probleme n gecon fron- ring dit met tegenmaatregelen probeert en kra chtige r voorop stellen ve rtra gen teerd. te verhinderen. Een verlagi ng va n het zij daarmee de Europese integratie. Duitsland staa t fei te lijk voor het gege- begro ting stekort is echte r ve re ist o m Duitsland zou dan verle id kunnen worden zijn co nseque nt multilateraal bui-

ven dat het een decennia-oud buiten- een gemeenschappelijke munt, waarin

la nds beleid dreigt te moete n opgeve n de Franse frank ook is opgen o me n , te

tenlands beleid voor bil aterale politiek ten gu nste van een beleid dat aan het realiseren. Engeland za l zich voorl opig in te ruilen en zich ook als een ce ntrale eige n Duitse belang meer voorrang zich tegen een Europese munt blijven Europese macht te gaan gedragen. geeft. Daartoe wordt het min of meer Schä ubl e en Lam ers stellen in hun rap- gedwonge n door nieuwe oriëntaties in port dat Duitsland zich uit eigen vei lig- de Europese politiek d ie met name heidsnoodzaak gedwongen zou kunnen Frankrijk zoe kt , maar ook door de voelen om de sta bilisering va n oostelijk andere Europese lidsta ten in soms meer Europa alleen en op traditi onele manier o f mind ere mate ged eel d word t. Vijf te realiseren. Jeltsin , de Russische presi- oorza ken vormen het probleem. dent, wees hi erop in zij n toespraak bij Oe motor van de Europese gemeende aftocht van de Ru ssische troe pen in sc happen, de Duits- Franse relatie staat se ptember 1994 waarin hij in de geest op de toch t. De Franse presi d e nt , en met citaten va n Bismarck vastste lde, Chira c, kiest op ' Gaullistische ' wijze dat de Europese veil igheid uitsluitend weer voor een eigen, onafhanke lijk e door samenwerking tu ssen Ru sla nd en Franse international e politiek, die oude Duitsland ve rw ezenl ijkt k on en kan Franse macht weer kleur moer geven. worden. De historisc he consequenties H et besluit o m de Franse kernmacht va n zo'n politiek zitre n echter nog vers met de proeven in de Pacific nieuw in de geheugens va n de burgers in de leve n in te blazen frustreren de verderlanden die tu ssen Rusland en Duitsland gaande Europese militaire same nwe ringek lemd ligge n. kin g e n de on twikk elin g va n ee n Feitelijk roepen de samens tell ers va n ge meensc happe lijk Europees veilig-

verzetten.

Buiten Europa voeren de Verenigde Staten ee n steeds hardere handelspolitiek die ee n onbeperkt vrij e-markt-systeem

to t doel heeft. Hoewel de pijlen nu nog voo ral op Jap a n gericht zijn , zal ook Europa met de Amerikaanse handelspolitiek geconfronteerd worden. De Amerikaanse eisen houden geen rekening met de Europese doelstellingen. Daardoor dragen zij aan ee n ontbinding va n

de Europese integratie bij. Zij gaa n ook in tegen de doelstellingen van de politiek van hun trouwste bondgenoten: Nederland en Duitsland.

Tenslotte dragen de in Duitsland levende opvattingen over de nieuwe Duitse machtspositie - Duitsland is de ce ntrale macht van Europa - ertoe bij, dat ook daar de dra ng o m een zelfstan-

h et rapport: ' Help! Ho ud ons vast , heidsbeleid. De Navo heeft aan interne dige p o liti ek te voe ren toeneem t. De anders begaan we ee n o nge luk! ' De samen hang verlo ren en wijkt voor de kreet van Duitsland om steu n van Russische bezwaren ten aan zie n van andere lidstaten va n de Europese Unie haar uitbreid ing naar het Oosten. bij het beheersbaar h ouden va n z ijn Frankrijk kiest onder nieuwe presidenoostgrens is niet alleen een uiting van ti ële leiding voor een grotere afs tand voorzic hli g builenlands beleid, maar jegens ee n verder doorgevoerde Euroook van een scherp bewustzijn van het pese integratie. H et koerst daarmee Duitse en Europese verleden. Het laat meer op de Engelse dan op de Duitse oo k een angstige houding zien jegens Europese politiek aan. Binnen de Euroee n te kra chtig geprofileerde Duitse pese Unie staa n de Engelse opvattingen ec hter vaa k lijnre ch t tegenover d e internationale rol.

Dit alles leidt ertoe dat ook onder Duit- Duitse ideeën over een verd iept e n sers de ongemakkelijk e impressie ont- federaa l Europa. De kwestie van de staa t dat zij op nieuw met international Brent Spar, de poging va n Shell om een macht geconfronteerd worden. Zij koes- reusach ti g 'o li evat ' in de Atlantische teren een gevoel van onzekerheid ten Oceaan te dumpen , en de zware kritiek opzichte van de rol va n Duitsland in het in Duitsland hierop hebben de Britsbuitenland. In Duitsland wordt dit zo Duit se ve rh oudi ng en ve r vuild. Ook

Duitse belangen dienen in de oge n van steeds meer Duitse politici en burgers beter vertegenwoordigd te worden.

Het einde van een bele id?

Het buitenlands beleid va n Duitsland kan tot op de dag va n van daa g met de begrippen ' multilateralisme ', ' federalisme ' en ' subsidia ritei t' worden gekarakteriseerd. Het door deze kenmerken gedragen Duits Europees beleid zouden ertoe moeten leide n dat de verbreding van de Europese Unie naar het Oosten op zo ko rt mogelijke te rnl ijn gereali seerd wordt. Duitsland hecht ook grote waarde aan de verdere verdieping va n de Europese Unie teneinde zijn veran -

j ason Magazine no. 4, November 1995

19

kering aan het \Vesten te versterken.

van de CD U/ CS U, de FDP , is ernstig positie in staa t zal z ijn om het tij te

Het vasthouden aan deze politiek wordt verzwakt. De minister van Buitenlandse keren. In zoverre is Duitsland dus duigefrustreerd door vijf nieuwe oriënta- Zaken, Kinkel , is als voorzitter van ele delijk niet een were ldmacht zoals deze ti es. In concre to betekent dit ten aan- FDP teruggetreden en zit als aangescho- door het Wener Congres van 1815 werd zien van de beide doelstellingen van de ten w ild in de regering. Met de Euro- opgevat. Europa mag echter b lij zijn als pese problemen en tegenstellingen, als- Duitsland weigert op de so lo toer te breding en verd iepi ng ernstig vertraagd mede her vertrouwen in e igen kracht , gaan om zo het e igen veiligheidsdi-

Duitse politiek, dat het tempo van verwordt.

met name als het o m de Duitse mark lemma op te lossen. De voornaamste

Frankrijk za l aan de verbreding van de gaat, neemt de bere idh eid b inn en Europese U ni e naar het Oosten om het Duitsland af om Europa nog vo lop te veilig he idsprobl eem van Duitsland op steunen en daarvoor ook zwa re lasten te lossen in het licht van de problemen op zich te nemen. in het gebied van de Middellandse Zee Duitsland zal aan de aandrang om zich

taak van Kohl , in zijn waarschijnlijk laatste periode als Bondskanselier, is Duits-

land te behoeden voor hegemoniale strevingen door de nadruk te leggen op

de tot dusverre gevoerde politiek van niet meer van h arte meewerken. De op eigen kracht te gaan ve rl aten weer- bescheidenheid die uiteindelijk tot een recente Europese top in Cannes heeft in stand moeten bieden. H et zal gedwon- volgehouden politiek van machtsmatidit opzicht Frankrijk meer opgeleverd gen worden op z'n minst te aanvaarden, ging leidt.

dat de verbreding en ve rdi ep in g van Europa op een zacht pitje gezet wor- De heer R. Aspeslagh is medewerker den. Daarmee zijn de belangrijkste Duilslandstudiën van het Nederlands doelstellingen van meer dan veertig jaar Instituut voor Internationale Be/rekkinDuitse Europese polit iek voorlopig op gen Clingendael en wetenschappelijk secretaris van de Stichting ter Bevordebehoe fte van Duitsland aan een uitbrei- een dood spoor terecht gekomen. ding va n een meerderheidsbesluitvorring van Duilslandsludiën in Nederming en een grotere betrokkenheid van Besluit land. de instellingen va n de Europese Un ie bij het besluitvormingsproces za l op De interne Europese proble m en en Noten voor wat betreft het Mediterrane gebied dan Duitsland ten behoeve van Centraal-Gost-Europa.

Engeland za l niet willen bijdragen aan de verdieping va n Europa. Met name de

een hard Engels ' nee' stuiten.

De problemen die zich nu aandienen,

tegenstell ingen, het einde van een tijdperk van consequente Duitse Europese zu ll en op de Intergouvernementele politiek en het gevoel in Duitsland dat

Karl Kaiser: ' Deutsche AuBenpolitik in der Ära des Globalismus'. Internaweer in een ' Mittellageposition ' is tionale PoiWk, 50(995) I (januar) , gedwongen , vragen o m nieuwe poliS. 35 ti eke antwoorden. De regeringscoalitie 3 Christ ian Hacke: \'(lelt macht wider in Duitsland functioneert niet optirnaal \'(lillen. Die Aussenpolitik der Bundesdoor de naderende ondergang van de republik Deutschland. Be rlijn : Ullstein, 1993.

FDP. De posit ie van de minister van Buitenlandse Zaken , Kinkel, is ernstig Gregor Schö ll gen: Angst var der Macht. Die Deutschen und ihre Ausverzwakt. AI deze fac toren maken de senpolitik. Berlijn: Ullstein , 1993. situatie voor Duitsland lastig om nieuw Europees beleid uit te s tipp elen. Als , Joffe: ' Deutsche AuBenpolitik - postgevolg van de problemen is het enthoumodern '. int ernationale Polilik, 50 (995) 1 (januar), blz. 44. siasme in Duitsland voor multil aterale politiek weggeëbd en dreigt ook de nog 6 Hans-Peter Sc hwanz: Die Zentra/bestaande liefde voor de Europese intemacht Europas. Deutscblands Rückkehr au/die \'(leltbühne. Berlijn: Siedgratie te bekoelen. AI blijft de verdergaande Europese eenwording en de Ier Ve rlag, 1995; blz. 71. e .v. westbind ing van Duitsland het centrale 7 Zie noot 2. uitgangspunt van de Duitse Bondskan- ~ CDU/ CSU-Fraktion: Überlegungen selier, Helmuth Kohl , toch is het nog zur europäischen Po/ilik. Bonn , maar de vraag of hij met zijn machtige 1.9.1994.

Conferentie va n 1996 (IGC) wel eens in het a ls een centra le Europese m acht ve rsterkte m ate naar voren kunnen

komen. Een o ndub be lz innige DuitsFranse positie, waarvan in principe steeds is uitgegaan, is achter de horizon van de Europese politiek verdwenen.

Samengevat betekenen deze ontwikke-

lingen een politiek van nog meer 'eigen land eerst' en dan pas Europa. De Frans-Duitse as ve rli est daardoor haar beteken is, die zij bij na vijftig jaar voo r

Europa had. Dat heeft niet a lleen gevolgen voor Europa , maar vooral ook voor

Duitsland.

De inzet van de Duitse politiek ten aanzien van Eu ro pa en daarbuiten dreigt

dus te mislukken. Daarnaast bestaan er interne problemen die deze kans op mislukking dreigen te bevorderen. De electorale positie van de coalitiegenoot

20

1

JasonMagazine no. 4, November 1995

1

WECKE's WERELD

Neuro Eerst zou cle munt va n de Europese Monutaire Unie 'ECU' heten, maar nu wordt het op voorstel van Bo ndskanse lier Ka hl , de 'Euro', Dat kan iedere Europeaan begrijpen en ook uitspreken is de redenerin g. De Duitsers hebben dan hun 'O ijro' , de Fransen hun 'Euroo' en de Engelsen hun 'You ro ' . Overigens zo goed is dal idee va n die naam Euro ook weer niet. In 2003 hebben we in Europa de Euro en zijn o nze gulden kwijt. \Va r moeten nu de kooplui op de markt zeggen: 'uw Euro is een Euraalder waa rd '? Overigens wat kom t er op die munt te staa n; toch niet cle kop va n Ke hl of va n de aloombomproever Chirac? En als ze bij het begin van de voetbalwedstrijd 'kruis of munt' moeten gooien, moet je nog maar afwachten of er nog een krui s op staat. Daar zu llen ze in Beieren overigens wel voor pleiten. En dan het metaal waar dat d ing uit gemaakt moe t worde n. Wij hechten nogal aan een hareIe gulden en dus ook een hareIe Euro. In dat verband is edel-staal wellicht een suggestie. En straks moelen we ook wee r aan de centen geloven: Euro-cemen en Euro-stuivers. We moeten aan het einde van de eeu w zol n drie miljard van die nieuwe munten slaa n en dat gaat miljarden kosten. Maar er zij n natuurlijk ook wel die daar wee r munt uitslaan. De muntenhandel za l fl oreren als nooit tevore n. Er zi jn nu al brave medebu rge rs die een voorraadje guldens voor het nageslacht onder de matras bewaren.

Als die Euro er ee nmaal is, dan zal het verre bu iten land niet ach terbl ijven. D e dan inmiddels ook verder ge intergreerde were lddelen l zoa ls daar zijn Amerika , Azie en Afrika zull en da n ook een Ameriko l Afrio en Azio hebben. Wat een gedoe en elan zwi jg ik nog maa r over de heibel die we zu ll en hebben met betrekking tot het randschrift. Vroeger haelden w ij 'God zij met ons' op de rand van de gulden gestanst. In de oorlog haelden de Duitsers da r ook op de sluiting va n de solclarenkoppel staa n, terwijl de Engelsen hel over "Gods own country' hadden. Maa r he l lijkt waarschijnlijk dat God er dit keer buiten gelaten worelt. God en geld horen ook nier zo erg bij elkaa r, of beter gezegd behoren niet zo erg bij elkaa r te behoren. Misschien kunnen we toch cle ruimte van de rand gebruiken om een enkel vooroordeel te ontmaskeren. Wat te denken va n een randschrift als IEuro-geld stink t niet? \Ve moesten er maar een Europees referendum over houden.

Drs. L. Wecke is boofd van hel Sludiecenlntm voor VredesvraagstukkeJl van de Katholieke Universiteit Nijmegen.

Jasoll Magaz ille no. 4, November 1995

21

Redactioneel I

~ De VN-Ca mpagne van de Stude nten- en jongere nve ren iginge n voo r Inte rn atio na le Betre kkin ge n (SIB) die o p 24 m aart in h,et Ministerie va n Buitenlandse Zaken va n start g ing mer het co n gres " Sam en we rking in

I

VN-ve rband: Unl ted fo r a bette r Wo rld' '' , is afgelo pe n 4 nove mbe r afgeslote n . De 8 SIB-vere niginge n he bbe n de afgelo pe n maa nde n vele lezinge n, symposia, congressen, fo ra e n zelfs een studie re is naa r he t VNI~ hoofdk wa rt ie r in New Vo rk geo rganiseerd in he t kad e r van d eze ca mpag ne. O p 3 nove mbe r vo nd he t ~_ e indcongres plaats. Dit congres had de naa m "gre nze n va n de to le rantie" meegekregen . De ke uze voor het onderwerp tolerant ie is niet zo ve rwonderlijk , aangezien dil het thema is da l de Verenigde Naties aa n hun jub il e umja ar he bbe n gegeven . De toename va n o nve rdraagzaamh e id in de we re ld kan le ide n to t conflicte n. Hoewel d e Ko ude Oo rl og voorb ij is en de spanninge n tussen he l Oostblok, ve re nigd in het Warschaupact e n het westblok, vere nigd in

ft

d e NAVO , zijn afgeno men, lijken de sp anningen tu ssen de staten , binnen de staten en tu ssen de volk eren , te zijn toegenome n . Reeds bestaande ontevrede nhe id e n o nde r de o ppervlakte aanwezige conflicte n , ko me n me t veel geweld tot een uitbarsti ng. Te de nke n va lt aan het uiteenvalle n van he t voormalige j oegoslavië en de spa nningen in de voo rma lige sovjetunie,

evenals de e tnische conflicte n o p diverse plaa tsen in de wereld.

He t co ngres is zee r s uccesvol ve rl o p e n. Na ee n a antal inleid e nde lezinge n va n Pro f. m r d c E.M.H . Hirsc h Ba llin , mevr. prof. dr JE. Goldschmidl e n dhr. M.E. Atesh wa re n e r een drietal worksho ps. Deze hadde n resp ectievelijk 'de gre nzen van de tole rantie in inte rmenselijke re laties', 'grenze n va n re ligie uze ve rdraagzaamhe id' en 'de plaa ts va n minde rh ede n in de Nede rl andse same nleving' to t o nde rwe rp. Tot slot was e r een forumdiscussie. De da g vo nd plaats o nde r toezie nd oog van dagvoo rzitle r drs J W. Deetman.

Na de Eu ro-Ca mpagne e n de VN-Ca mpagne zal de volge nde campagne die de Slude nte n- e n jo nge re n ve re niginge n voo r Inte rnatio nale Betre kkinge n orga niseert he t the ma "Het Ve rre Ooste n " meekrijge n . De 8 SIB-vere niginge n zulle n he t Ve rre Ooste n o nde r de loep neme n e n alle rle i sociale, juridische, we te nschappe lijke e n culturele as pecten hie rva n belichte n .

De voorbe re idinge n voo r de ze ca mpag ne zijn a l in voll e ga ng. De Ve rre Ooste n Ca mpag ne beg int in maart 1996. In dit kate rn zal ik me er informatie over deze campagne geve n.

Afgelo pe n 6 to t 12 juli heeft in he l lu iste rrijke Kurh aus te Scheveninge n SIB-TETMUN (The Euro pean Inte rnatio na l Mode l Uni ted Na tio ns) plaatsgevonde n. SIB-TEIM UN is ee n roll e ns pe l van d e Ve re nigde Naties, dat geo rga niseerd wo rdt door he t bestuur van de stichting SIB-TETM UN in same nwe rk ing met UNA USA. Aa n de confe re ntie dede n 160 stude nten uit 29 lande n mee. De manifestatie we rd geo pe nd in het Circustheate r, waa r de Secreta ris-Gene raal van de Vere nigde Naties, Boutros Gha li een ope ningswoo rd tot de toeschouwers richtte. In dit kate rn zal Marie ke Vos uitgebre id ve rslag doen over dit ro lle nspe l.

Wimmie Ho fstra De acti vite iten die in dit katern be ke nd ge maakt wo rd e n, zijn o nde r voorbe ho ud. De p ublicatie-datu m is 14 nove mber 1995 .

Plaatselijke activiteiten December 08

11 11

14

SIB-Rotte rda m SI B-Rotte rdam zal deze vrijdag naar de ex positie: 'Un fragment inache vé'. beeldhouwwe rken van Rodin gaa n. Deze te ntoonste lling wo rdt ge ho ude n in Museum He t Pale is Lange Voorho ut 74 te Den Haag. De koste n bedra ge n n.1 0,-. Voo r meer informatie kun t u contact o pne me n met het secre tariaat va n SIB-Rotte rdam: 0104081797.

SIB-Amste rdam Algemene Leden Vergadering. Deze ve rgadering vindt om 19.00 uur plaats. Voor meer informatie kunt u contact opnemen me t het secreta riaat va n SIB-Amste rd am: 020-6386358.

STB-Maastricht De we rkgroe p USA o rga niseert een lezing ove r d e invloe d van de media op d e publie ke opinie. Deze lezing wo rdt o m 19.30 uur in ca fé ;Va n Slo un ' gegeven. Voor meer info rmatie kunt u contac t opnemen met het secretariaat va n SIB-Maastricht: 043-3883469.

SIS-Maastricht Algemene Leden Vergadering in café 'Va n Slo un ' te Maastricht . Voo r meernfo rmatie kunt u contact opne me n mel he t secretariaat van SIB-Maastricht 043-3883469 .

Januari 15

22

SIB-Nijmegen De we rk groep Afrika organiseert in same nwe rk ing me t de ve re nig ing Ca ro lus Magnus een le zing over psychiatrie in Afrika. Spre ke r is Pro f. d r Ko rtma n . De lez ing za l o m 20.00 uu r in café van Da le, va n \'Veldere nSlraat 126 in Nijmegen , p laatsvinde n. Voor meer info rmatie kunt u contact o pne me n met het secreta riaat van SIBNijmegen: 024-3552441.

JasDr' Magaz ine no . 4, Novembe r 1995

sm Verre Oosten Campagne 1996 I ~ Het Verre Oosten sta at weer volop in de belangstelling. Nadat enige jaren de aandacht van politici , o ndern emers en wetenschappers vooral uitg ing naar de o ntwikkelingen in Oost-Europa, kijkt men op dit ogenblik naar landen als China , Indonet'i ië en Zuid-Ko rea. Met de handelsdelega tie naar China en het sta atsbezoek aa n Indo nesië zijn .) de ogen weer gericht op Zuidoost Azië. De economische opkomst van Oost-Azië wordt door \Vesterse economen

rIJ I

e n critic i met gemengde gevoele ns bekeken. Men aarzelt tussen angst en bewondering, tussen protectionisme

enerzijds en hoop o p nieuwe afzetm arkten anderzijds.

M et de Verre Oosten Ca mpagne za l de SIB vele cuhurele, econo mische, socia le en hislOrische asp ec ten va n verschill ende landen in h et Verre Oosten belichten. Met name China , Japan en Indo nesië zullen vee l aandac ht krijgen tijd en s de ca m pagne.

Opzet Campagne De ca mpagne za l worden geopend met een congres op 1 maart 1996. In de vier maanden die volgen zullen de verenigingen in de steden aClivireiten orga niseren . 24 mei volgt een o ndernem ers-congres dat geheel aan China gewijd zal zijn . Tenslo tte wordt de ca mpagne op 28 juni afgesloten ITlet een congres over Indonesië.

Het Verre Oosten dichterbij; openingscongres Op I m aa rt word t de campagn e geopend met een congres in het Ministerie van Buitenlandse Za ken , dat zich vrij breed op het gehele Verre oosten za l richten. Enkele sprekers zullen de verh oudingen en problem en in deze regio belichten. Daarnaast worden in een aantal workshops verschillende landen i n het Verre Oosten bestudee rd. Dit o peningscongres heeft als voornaamste doel een eerste in leiding te vorm en op de o nderw erpen die in de campagne aan de o rde worden gestelcl.

Campagne in de steden Naast de drie grote, landelijke congressen , orga nise ren de verschillende SIB-afdelingen tijd ens deze campagne acti v iteiten die kunn en variëren van lezingen , symposia , congressen en fora tOl excursies en studi ereizen . Net zoa ls bij de voorgaa nde landelijke campagnes, heeft ook nu weer elke maand in de ca mpagne een eigen them a. Deze th ema 's zijn: maart: Japan en Korea; april: Burma, Cambodja, UIOS , Thailand en Vietnam; m e i: China, Hongkong en Taiwa n; juni: Filipijnen, Indonesië, Maleisië en Singapore.

Aan de hand va n deze indeling zullen de pla'Hselijke verenig ingen hun acti vite iten in het kader va n de Verre Oosten Ca m p agne organiseren.

China in de lift, China op drift? ; ondernemerscongres Hel o ndernemerscongres is hellweede congres dat door de landelijke Verre Oosten Campagne-commissie georganiseerd zal worden. Dit congres za l op 24 mei 1996 geho uden worden. Tijdens het congres worden de m ogelijkheden besproken om te inves teren in China. \'(Iat zijn de op ti es voor same nwerkin g? Bestaa t er de mogelijkh eid en studie o f stage in dit land te lopen' Vragen die we hopen te b eantwoo rden door een bijzonder dagprogra mma sam en te stellen , voor en door bedrijven in samenwerking met de Studenten en jongerenverenigingen voor Inl ernatio nale Betrekk ingen (S IB). De landelijke comm issie zal voor dit congres sa m enwerken m et ee n o nd ernemerso rgani sa t ie, het Minister ie va n Econ o misc h e Za k en en de Kamers van Koophandel.

Indones ië, de band met het Verre Oos ten; eindcongres H et congres dat deze ca mpagn e zal afsluiten za l zich met name richten o p de betrekkingen l ussen Nederland en Indo nesië.

H oe is de relatie met Neder land na 50 jaar o n afl13nk elijkheid? Veranderen de i nterne en ex l erne verhoud ingen? Niet al leen econo mische, maar ook culturele en sociale aspecten va n Indonesië zullen aan de orde ko men .

jason Magazille no. 4, November 1995

23

TEIMUN 1995 Marieke Vos I ~ The European International Model United Nation s Con ference' werd dit jaar voor de achtste maal gehouden. TEIMUN is een rollenspel , waarin een week lang versch illende organe n van de Verenigde Na ti es worden nagespeeld . Enthousiaste studenten uit de gehele wereld komen naar deze conferentie. Dit jaa r waren da t 160 jonge.) ren uit 29 verschillende landen. Gehu ld in jasje-dasje of mantelpak, en soms in traditionele kledij, bogen zij zich van 6 tot en met 12 juli ove r internationale problemen. Overda g discussieerden ze over ernsti ge aangelegen heden, waarbij er vol vuu r werd betoogd en veel werd gelobbyd. 's Avonds waren er soc ial e activiteiten , zoa ls een beachvolleybalwedstrijd en een aanta l feesten.

In 1988 werd de eerste TEIMUN conferentie gehouden. UNA USA , een orga nisatie gelieerd aan de VN , organiseerde al jaren een VN-rollenspel. Het leek hen een goed idee als een dergelijk spel ook in Europa zou plaatsvinden . Via de NWN , de Nederlandse VN vereniging, kwamen ze bij de SIB. SIB-Groningen w ilde het model organiseren. De eerste TEIMU was zo succesvol dat men besloot om het voort te zetten. Sindsdien vindl TEIMU elk jaar plaats. Twee jaar na het eerste model werd er een sti chting in het leven geroepen. SIB TEIMUN is nu een onan,a nkelijk e organisatie, die nog steeds vanuit Groningen opereert. Het spel wordt elk jaar in Den Haag gehouden.

D it jaar was het Kurhaus te Scheveningen het decor voor TEIMUN. Verschil lende orga nen va n de VN werden nagespeeld. Elk orgaan had een of twee onderwe rp en waarove r werd ged iscussieerd. De deelnemers ve rtege nwoord igden (in tea ms m et tu ssen de I en 4 l eden) ee n land dat niet hun eige n l and was. Ze waren verdeeld over de ee rste en de derde commissie van de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad en het Internationale Hof van ]ustitie. Voor de eerste commissie stonden twee o nderwerpen op de agenda: ' Inhumane and illegal weapons' en de herzien ing van het Non-Proliferatie Verdrag. De derde commissie boog zich over ' the aclvancement of women' en de ~ e liminat i o n of racism and racial c1iscrimination'. De Veiligheidsraad trachtte tot ĂŠĂŠn VN leger te komen en maatregelen te nemen die de raad zouden hervormen. H et Internationale Hof van]uslilie wijdde zich aan de zaak Gibra ltar.

De vergaderingen verliepen volgens de regels van de VNo En ook het jargo n va n d e VN maakten de deelnemers zich snel eigen : in de commissies van de Algemene Vergadering werkten ze hard aan ~ draft reso lutio ns', lieten ze zich op de ' speakerslist' zetten en werd het ' formal debate' herhaaldelijk afgebroken voor ' caucusing'. De inzet van de deelnemers was erg groot en velen hadden thuis het land dat ze g ingen vertegenwoord igen bestudeerd . H et was verbazingwekkend hoe serieus en professioneel de vergaderingen werden gehouden en hoe men tot de laatste dag de standpunten van de landen bleef verd edigen. Geheel volgens de regels was er ook een staf van presidenren, voorzitters en natuurlijk de secreLaris-generaai , d it jaar gespeeld door Lideweij Vermeulen.

Waar het in de Algemene Vergadering allemaal om draaide waren de resoluti es. Deze werden de laatste dag o p de vergadering in stemming gebracht. De twee commissies hadden de vijf dagen daarvoor hard gewerkt om hun wensen om te zetten in ~ draft resolutions '. Om daartoe te komen moesten hun p lannen op papier worden gezet: ze vormden een ~ wo rking paper' waarin hun wensen waren verwoord. Elk lid van de vergadering moest dit stuk ontvangen. De chaos die soms in de computer- annex copieerkamer ontstond als verschillende delegaties hun plannen wilden uitwerken, was dan ook niet verwonderlijk. Over de ' draft resolutions' werd in de commissies gestemd . A ls ze werden aangenomen dan konden ze in de Algemene Vergadering in stem ming worden gebracht . Uiteindelijk werden er in de Algemene Vergadering 12 van de 14 resoluties aangenomen. De president van de Algemene Vergadering, J. Cole Smith, merkte over deze laatste sessie op dat hij nog nooit een vergadering had meegemaakt die in drie uur 14 resoluties kon behandelen. O ndanks deze twijfelachtige eer die de vergadering ten deel viel , zei hij dat het een nuttige ervari ng was geweest. De werking van diplomatie was velen duidelijk geworden. H et sa menwerken met mensen va n zovee l verschillende nationaliteiten had deze ervaring bijzonder gemaakt.

De verscheidenheid aan deelnemers was duidelijk te zien in de houding en de werkwijze, zowel in de commissies va n de Algemene Vergadering als in de andere organen. De eerste commissi e boog zich over onmenselijke en illegale wapens en het Non-Proliferati e verdrag. De derde commissie wijdde zich aan het verdrijven van racisme en discriminatie en de vrouwenprobl ema ti ek. Nana Ewusiwa Fynn vertegenwoord igde Zi mbabwe. Zij was ze lf afkomstig uit Gha na. Zij vertegenwoordigde echter geheel Afrika, zoa ls alle sub-sa haraanse Afrikaan se landen deden. De problematiek was voor alle landen in Afrika hetzelfde: de etnische connicten en de problemen met de landmijnen in voormalige oorlogsgebieden waren twee van deze problemen . Nana maakte deel uit van de eerste com missie. Het o nderwerp va n deze commissie was echter niet relevant voor Afrika: Afrikaanse landen hadden immers geen ABC wapens. Zij werden verscheurd door oorlogen waarin conventionele wapens werden gebruikt. Hel probleem van de landmijnen was een van de grootste problemen van Afrika.

Dit werd aangesneden in de eerste commissie. De Afrikaanse landen wilden geen verbod op landmijnen, ornda t dat onhaalbaar zou zijn . Rusland was daar bijvoorbeeld tegen. \Vat wel werd gerea liseerd was een programma van de verwijdering van landmij nen in landen als Ango la en Mozambique.

Bij de problematiek va n de landmijnen raakten de eerSle en de derde commissie elkaar. ]udite Taela vertegenwoordigde Angola en kwam uit Mozambique. Zij maakte deel uil va n de derde commissie, die zich boog over o.a. de vrouwenproblernatiek. In Afrika waren mannen de voornaamste slachtoffers van de oorlog , ze i zij. De vrouwen bleven achter en woonden na de oorl og nog steeds in vluchtelingenkampen . Zij konden niet terug naar hun woonplaats omda t het gebied, waar na de oorlog vrede was gekomen , bezaaid lag met landlllijnen. De vrouwen als voornaamste overgebleven groep en als degenen die het land bewerken werden slachtoffer va n deze mijnen. Volgens Judite moesl er een VN programma komen

I

24 JasonMagazine

no. 4, November 1995

waarin de Afrik aanse landen hulp kregen om de te verwijderen. Uite indelijk werd er een resolutie over deze problematiek aa ngeno men. In deze resolute werd dit hulpprogramrna gekoppeld aan voorzieningen voor Afrikaanse vro uwen. judite en Nana wa ren idealistisch over de rol die TElMU zou kunnen spelen in de ' echte politiek' va n de VNo Zij erk enden dat de V al veel deed voor Afrika, maar wezen op de marginalisa ti e die Afrika steeds ten deel va lt . Hoe vaker de belangen van Afrika werden vertegen woordigd hoe beler, volgens hen. ~ In Africa we are o ne' ze i ana. En hun deelname aan TEIMUN was weer een stap in de goede ri ch ting.

Andere deelnemers aan de commissies van de Algemene Vergadering benadrukten hoe moeilijk het was een land goed te vertegenwoordigen. Ruxandra lIea vertegenwoord igde Roemenië. Zij was afkomstig uil Duitsland. Ze moest de lijn van de Roemeense poli tiek volgen . Toen de Franse k ernproeve n op Mururoa werden besproken moest zij Frankrijk blijven steu nen, omdat Roemenië pro Frankrijk is. Dat v iel haar zwaa r o mdat zij tegen deze proeven geka nt was. Sasha Panin , een deelnemer uit Ru sland d ie Nieuw Zee land vertegenwoordigde, drukte het zo uit : hij kende de politiek va n Nieuw Zeeland goed, ~ but his head was Ru ssian'. Rodrigo Ra vil el vertegenwoordigde Irak . Geen gemakkelijk land voor een ambassadeur in de Algemene Vergaderi ng. Toch was het beleid va n Irak volgens hem rede lijk simpel : altijd tegen de Verenigde Staten. Hij stond alleen in de Vergadering, omdat er weinig landen uit het Midden Oosten vertegenwoordigd waren. Deze eenzaamheid correspondeerde we l goed met de positie va n Irak , imm ers ~ a n ybody w ho is suppo rted by Jraq is susp icious ' . Rod ri go speelde zijn rol bijzonder goed. In de laatste ' Teimun Daily', het krantje dat alle deelnemers elke dag ontvingen, reageerd e hij op eerde r in de krant afgedrukte berichten over Irak 's biologische wapens. Hij ageerde tegen de ' false content s' en de ' highly offensive language' in deze berichten en ontkende alles.

De samenwerkin g in de commissies was volgens Rodrigo, die rechten in Chili studeerde, verfri ssend door de verschill ende werkwijzen van de deelnemers. Vooral het verschil tu ssen de juristen en de politiek wetenschappers trad naar voren. De eerste hadden een formele houding ten opzichte van de p roblemen, de tweede een praktische en soms idealistische blik.

De Veil ig heidsraad boog zich over één VN leger en de hervormingen va n de raad. Het eers te onderwerp vergde echter zoveel tijd dat men aan hellweede niet meer toekwam. En dat was niet de eerste keer, volgens Bas va n de Vliet die Tsjechië vertegenwoordigde. Het o nderwerp stond al dri e jaar op de agenda en was nog nooit fatsoen li jk aan bod geweest.

Leek het spel hier op de werkelijkheid' De Veiligheidsraad kwam wat traag o p gang. Vooral de eerste verga deringen behaalden weinig resultaat, zo zei de president van de raad, Andrew Flanagan . Na ] 2 uur ve rgade ren w aren er ei ndelijk 2 cIraft reso lu tions, die beide werden gevelOoci. Men begon toen maar met het tweede punt, kee rde toch terug naar het eerste, veranderd e één woord en de resolutie werd aangenomen. Een eigenaardige ga ng van zaken, maar exemplarisch voor de raad in deze TE IMUN. Volgens Andrew ~ (lirl om:1cy in every lurn ofthe argurnem'.

I-Iet Internat ionale Hofvanjustitie vormd e het derde o rgaan dat werd nagespeeld . Dil had ee n ietwat bijzondere positie in TElMUN . Door het sterk juridische karakter van het Hof w:tren alle deelnemers stud enten in recht. Dit jaar waren er ook een aantal jonge advocaten onder hen. Deze juridische sfeer plus het feit dat het overl eg in het Hof geheim was lOt de uitspraak volgde, gaf het geheel een besloten karakter. De president va n het Hof, Andrew Comrie-Picard , beaa mde dit.

Zelfs 's avonds, als alle deelnemers zich lOL in de late uurtjes vermaakten, was dat verschil merkbaar. Dan waren de rechters en de advocaten va n het Hof zo moe va n hun werk dal er van doorzakken wein ig meer kwam. Het Hof behandelde de zaak Gibraltar. Dit was in het echte Hof nog nooit gebeu rd , zoda t de deelnemers geheel onbevooroordee ld konden werk en . Er waren twee advocaten, een voor Groot Brittannië en een voor Spanje, d ie de zaak voor de 15 recht ers uitvochten . De twee advocaten maakten deel uit va n de sta f va n TEIMUN. De deelnemers waren de rechters, d ie uit hun midden een president va n het Hof kozen.

Na lang vergaderen werd er een uitspraa k van zes pagina's geschreven, waarin Groot Briuannië G ibraltar behield.

All e papieren van de zittingen en de besluitvorming waardoor deze uitspraak tot stand was ge ko men , werden ve rni etigd .

Maar de uitspraak was niet het belangrijkste voor de deelnemers. Het meest interessa nt voor Anclrew was ~ to see how pol icy and law interact '. Het Interna ti onale Hof van Justi ti e is hel enige hof dat politiek en recht kan combineren , o mdat zij niet is gebonden aan één staat.

De rechters van het Hof hoefden geen land te vertegenwoordigen, o mdat rechters onpartijdig horen te zij n . Toch waren verschillen tussen de deelnemers merkbaar, omdat de rechtssystemen va n hun landen va n herkomst verschilden. Het meest opva llend was een uitspraak van een rechter uil China. Na een zeer langdurige discussie riep hij getergd uit: ~ Vot e first, ask queslions later!' .

De vijf dagen vergaderen , l obbyen en napraten in Scheveningse cafés werden afgesloten met een picknick in het Vondel park te Amsterdam. De o pen sfeer en het niet afla tende enthousiasme van de deelnemers waren hier duidelijk voelbaar. Zij beschouwden TEIMUN 1995 als een gesl aagde conferen ti e. Ze hadden er veel geleerd over verschillende culturen , over politiek en de VN en ervaring opgedaan in het sluiten van compromissen . Het team va n zeven Russische deelnemers hoop te d e ervaring die ze bij TEIMUN hadden opgedaan te kunnen geb ruik en bij hun eige n ac ti v itei ten in Ru sland. Zij waren lid va n UNA Ru ssia, een vijf jaar o ude orga nisa ti e die democra ti e d ichter bij de Ru ssische jo ngeren wi lde brengen. De Afrikaanse N~lI1a enjudite hoopten hun ervaring te kunn en gebruiken in de internationale loopbaan die zij amb ieerden.

De Verenigde Nat ies bestaan dit jaar v ijftig jaar. O ndanks ele kriti ek die de o rg ani sa ti e uil versch ill ende hoe k en krijgt, blijft het vertro uwen in de VNo De ~ peace-keeping ' ligt o nder vuur, maar de VN heeft op vele andere gebieden successen geboekt. Daarnaast leeft het besef dal de VN de enige organisa tie is die wereldwijd haar rnacht kan uitoefenen. Dit vertrouwen uit zich o nder andere bij TEIMUN, waar ieder jaar weer een groot aantal deel nemers op afk o mt. Een aalltal dat overigens elk jaar toeneemt. En een groeiend aantal deelnemers dat uit de gehele wereld komt zegt misschien wel iets over het oordeel van die wereld over de VNo Jaso" Magazi1le no. 4. November 1995

25

Boekrecencies THE LONGMAN COMPANION TO THE MIDDLE EAST SINCE 1914 R.Ovendale

Longman Group, New Vork (992) prijs, '>' 15.99 ISBN 0 582 06305 1 378 pagina's (pb) Hel vredesproces in h et Midden-Oosten

ve rl oo pt ni e t zo nde r s lag o f s t OO l. Dat dit echter n iet het exclusieve recht va n deze tijd is bewijst Tbe Longman Co mpanimz/o (be Middle East since 19 14. Anders dan d e titel doet ve rmoeden gaa l dil na s la gwerk verder te ru g dan h et jaa r 19 14 ('178 1: een ze kere e m ancipa tie voor de J o den in de Verenigde Staten na de Onafhankelijkheidve rkl aring'); ke nm e rk e nd is derhalve de uitgebreide o pzet van het boek.

Een centrale plaats ne me n dertien chronologisc he overzic hten in. Achtereenvolgens hebben zij betrekk ing op: de opkomst va n

mode rn e natie-sta te n in he t Midde n-Oosten , he t o nt s taan van de s taa t Is raë l, de b ete keni s van o li e, ter ror is m e , d e ' Mo ssadeq'~c ri s i s in Iran, de o pkomst van Nasser e n zijn filosofie , de Suez ~c ri s i s, de ArabischIs raë lische Oorlog , de o pk o ms t va n de Isla m e n de Khom ei ni ~ revol uti e in Iran , her Palestijns vluchtelinge nvraagstuk , de oorl og in Libanon, d e oo rl og tu sse n Iran e n Irak en te nslo tte d e Go lfoorl og. Bij deze veel~ o mvatt e nd e o verzichten ontb reekt , opme r~ kelijk ge noeg, een hoofdstuk gewijd aan de p rob le ma ti e k rond d e wa te rvoorzie ning; we lk e va n essent ieel belang is met betrekking to t de inte rnatio nale ve rho udinge n in het Midden-Oosten.

Het hoofdstuk met biog rafi eë n bevat ko rte levensbeschrijvingen van , voor het Midd e n ~ Oosten van be lang zijnde personen, var i ë~ re nd va n Abdullah ( kon in g van Jord ani ë/ 1 948~ 1 95 1 ), Yasser Arafat (leider va n de PLO/ 1969-heden), Dav id Be n Gurion (premi e r va n Is raë l/ 1948- 1953), Jimm y Cafl e r ( preside nt va n de V.S ./1977- 198 I), Dag Hammarskj ö ld (sec re taris-ge ne raal van de VN/1953-196D, Anw.r Sa dat (pres ide nt van Egyple/1970-1981) tol Husni al Zaim (presid en t va n Syrië/ 1949). Daarnaa st worden per land d e leiders , de pre m ie r, mini ster va n Buitenlandse Zaken alsook de politieke partijen en bewegingen wee rgegeven. In he t de rde deel worde n d e diverse re leva nte

26

ve rd rage n , ove ree nk o ms te n, al lianties en VN~ reso luti es in een ko rr bestek beschre~ ven. Va n ee n geheel ande re aard z ijn de maar li efst nege nende rtig be handeld e religies e n sec te s w elk e in deze reg io va n betekenis zijn.

Wat zou ee n naslagwerk z ijn zon d er de di verse soc iaa l-econom ische kwantitatieve gegevens e n geografische illustraties? Deze ' me tg ezel o p uw lOc ht doo r he t Midd e n ~ Oosten ' biedt onder andere stati s ti sc he gegeve ns over olie p rod ucti e e n -reserves alsmede een zestal kaarten: het Na bije Ooste n (923), de belangrijkste o lievelde n e n pijple id ingen, het Arabisc h gebied, P a l e~ s tina e n Transjordan ië ( I 947- 1948), Israël met om ligge nde la nden en Iran/ Irak . Een verklaren de woo rdenl ijst tenslo tte co mpl e~ me nteerd het geheel.

In dit ove rzichte lijk geschrift word t in he t kort he t b re d e sc;:d a van o nd e rwer p e n in zake de betrekkingen in het Mi dde n -Oos~ ten behandeld. Korto m , The Longman Companion 10 the Midclle East sillce 1914 is ee n duid e lijk e n rege lm ati g te gebruiken na s lagwerk voor degenen di e zich (a l clan n iet begin ne nd) bezighouden met het Mid~ den~Oosten sinds 1781.

(M.C.)

LEADERS HIP IN AN INTERDEPENDENT WORLD

The statesmanship of Adenauer, De GauUe, Thatcher, Reagan & Gorbachev G. lonescu Longman Group , Lo ndo n (991) Pri js, S, 15.99 ISBN 0 582 05302 1 336 pagina's, paperback Ko nra d Ade na uer, Charl es de Ga utl e, Mar~ ga re t Thatc her, Rona id Reagan e n Mikhail Gorba chov zijn voo rbeeld e n va n verded ige rs va n de soeve re inite it va n hun land d ie tegel ijkertijd een 'i nt e rd e pe nde nti e~po liti e k ' hebbe n gevoerd . In Leadership in tm Interdependenl World wordt aan de hand histori sc he ant eced e nten e n omstand ig hed e n e ne rzijds e n ananlyse va n h un o nt va nkelijkheid voo r de poli tie k van int erd epe ndentie anderzijds ingegaa n op cl e ve randerin g, we lk e o nd er invloed van kennis en tec hn o logie teweeg is gebracht , van d e o ude, traditonele po liti e ke oo rdele n in een

Jas01' Magazi1le no. 4, November 1995

ni e u we politiek op basis va n interdepende me verh oudingen. Hoe deze vera ndering heeft ge resu lte e rd in he t o ptre d e n va n voo rn oe md e s taats li ede n gedure nde hun regeerperiode, welke valt in de period e va n de Kou d e Oo rl og, wo rdl in cleze uit gave behandeld. lonescu (Emiri tu s Pro fessor, Manchester University) tracht te komen tot een verkl aring van het feit dat soeve re in iteit in toe ne me nde mate ge re lati ~ vee rd wo rdt en int e rd e pe ndentie s teed s meer op d e voo rgrond treedt. Na ee n uit voe ri ge be hand eling va n he t co ncept van interdepe ndent ie e n de vor min g va n de Europese Ge mee nsc ha p wijd t de au te ur aa n el ke staa ts man e n d e belfeffende staatsvrouw een hoofdstuk.

Adcn:.lUc r was in belangrijke mat e verantwoordelijk voo r d e wede ropbo uw va n Duits land e n de vormin g van een va n ee n ma cht ige en ge res pec teerd e s taa t. Va n d e vi jf voornoemde persone n was deze staatsman de eers te wel ke een sa me nh a ngend sys teem van d ece nt ra lisatie door de vor~ ming van een federatie w ist te bewerkstelli· ge n . Vo lge ns lon esc ll ware n hi e rbij twee fa cto re n ke nm e rke nd voor de posit ie va n d e Du itse le ider ten o pzich te van zijn vie r co ll egae: he l rec ht van eX lc rn e defe nsie was Du itsland ont nomen (e n overgenome n door de drie gea lli eerde st rijdkrac hte n) en Adenaucr was in staa l voo rnoemde nie uwe s tru cture n va naf cle basis op te zette n . Hi j geb ruikte zijn politieke tal e nt door s pecifieke na tiona le be lan ge n te combine re n met inter- e n transnationa le midde len.

Oe Gallil e was ste rk geric ht op ee n sterke e n soeve re in e s taat we lk e o na fh anke li jk W,IS va n inte rn e en ex te rn e fa cto ren. Hij ha d da n ook moe ite me i de ve re isre n voo r interd epende ntie . O ndank s het feit da t hij ni e t be rei d was to t h et accepteren va n e ni ge federa listi sche doelstd lingen in d e Europese Gemeenschap plaa tste hi j Frank rijk, sa me n met Duits la nd, aa n het hoofd van deze int erna tio nal e organisatie. Op he t geb ied van de eco no mi e st imul ee rd e De Ga llil e de Fra nse buiten la nd se hande l en m e t be hulp van ee n neo ~c orporatist i sc h eco no mi sc h pl a n g a f hij ruim le aan d e same nl ev ing voor directe participatie in het beleidsproces.

Daar waa r Aclenauer e n De Gau lI e hun land, a ls gevolg van de in de T weede We reldoo rl og gelede n schade, moesten

opbo uwen waren de redenen voor de

H et Midden-Oosten heeft de laatste jaren

mie , d e positie van de Il istadrut en de

'wederopbou w' va n G root-Briuannië voor

ingrijpende ve rand eringen doorgemaakt.

mevrouw Thatcher gelegen in ee n andere

Het e inde van de Koude Oorlog, de Iraakse

hoogte va n subsidie-stromen aa n de religieuze organe n in de Israë l wo rd en t otaal

hi sto ri sc he missie. Haar taak lag in het van

inval in Koeweit ( 1990) en de Golfoo rl og

o nd e rg esneeuwd door de botsing tu sse n

binnenuit geneze n van de ziekte van de oude staat na twee Labour-regeerperioden.

( 199 1) en het A rabi sch- l sr3~ li sc h v redesproces met als klap op de vuurp ijl het Oslo-

Likud en Arbeiderspartij ove r de vraag of dat

Zij stond een minder bu reauc rat ische Brit se

akkoord (993) tu sse n de PLO en I sra ël.

nederzettingen rechtvaardigt. De conci liaire

samenleving voo r waubij zij weigerde haar

Diverse externe veranderen h ebbe n hun

pogi ngen hiertoe te zie n a ls ee n deel van

impact gehad op de positie van Israël in het

Israëlische maatschappij wordt verdee ld en er o ntsta an twee politieke kampen die bijna

een veel grotere g lobale o ntwikkeling richtin g d isc i pline en wederzijdse offers

Midden-Oosten en de were ld. Robert O. Freedma n , auteur en verbonden aan de Da l-

op voet V~1I1 oo rlog met elkaar leven. Voor

gebracht door staten .

t im ore Hebrew Uni ve rsity, heert met z i jn

Re ,l g~111

heeft een aantal politieke pr io ri te i-

laatste werk de aanze t gegeve n tot het be-

Illrele ve randeringe n binnen de Israëlisc he maat sc h appij m oe t ik ve r wijzen naar h et

ten, te weten ve iligheid en eco nom i sc he

sch rijve n va n de periode 1990 - 1994. Hierin

boek

g roe i , gesteld. I lij was van menin g dat als het strategisch con nict met de Sovje t-Unie in

is met name V'1I1 doorsl:!ggevend belang het gegeven dal e r ee n duide l ijke deling va n

geeft t:en accuraat en begrijpeli jk ove rzicht

het voo rdee l va n de Verenigde Staten

deze periode moet wo rden gemaakt; 1990-

beslech t zou wo rd en, de hieruit voongekomen vrede dc ge legen heid bood om ach-

1992 Israël en de Likud, 1992- 1994 Israël en de Arbeiderspartij. Beide periodes ver-

maatschappij waarbij de religieuze bewegingen en partijen als Shas, NR P, Gu:,h Emonim en de opkomende invloed van /\ r<lbisch

teraf a'l n aangegane verp lichtingen te kun-

sc hill e n dermate van elkaa r dat er b ijna

geori ë nt eerde partijen ah. I 1 ~I(bsh cn ADP

nel1 vold<x:n.

sprake is van twee to t aal \erschillende

voldoende aandacht krijgen . Freedman legt

Met betrekking tot Gorbachov (waa rbij aangetekend dat het 'Gorbachov -tijdperk' bij

werelden. Onder de Liku d za t de Israë li sche de nadruk op de internationale contex t terpolilieke leiding voora l op een con frontatie- w ijl Kylt: en Peters meer va nuit de Israëli-

pub lica ti e niet ten einde was) stelt de auteur

koers. De alom bekende nederzettingen-

sc he samenleving ope reren . Dat beide we r-

dat zijn 'con tra-revolutie' neerkomt op ee n dramatische poging om de zwaar gccentrali-

kwestie met de Verenigde Stalen over hun kredietga ran t ies, d e obst ru ct ieve houd in g

ken o pva ll end veel aandacht sc henken aan de religieuze e n Ar~l bische k~lmpen geeft

see rde Sov iet - staatte hcr vormt:n to t ee n

van ee n aantal vooraansta ande Likud politici

haar respectievelijke in vloed aan. l iet gege-

maatschappij welke bett:r ka n bestaan in de m o d e rne sa m enle v in g en vo ldoet aan d e

ti jdens de multi -Iatera le vredesbes prek ingen en de dreigende sp litsing va n de Israëlische

ve n dat de regering Rabi n mogelijkerwijs de v redesonderhandeli nge n m et Syrii.! en de

vereisten V~1I1 in terdepende ntie.

same nlevi ng in twee k ~l mpen waren lijdsge-

mogel ijkt: terugg~l vc v~ln de Golan z~l l moe-

De vi jf staatslieden vo ldoen met hun beleid aan de interne en externe voorwaa rden voor

bonden factoren, inherent verbon den aan de Likud en h aa r leide rs S h ~ll11ir , Levyen Neta nya hu . Deze confront::l tiekoers werd de

ten baseren op de steun va n splint ergroeperingen als Shas en l-I ad~l~h maakt h et dilem ma van Rahin en de centnd e rol V'ln

vrede teruggave van land en on truimi ng va n

een beter in zicht in de op bouwen de struc-

v~ln

Kyk en Peters. ' \'(Ibitber Israël?

va n de ve rand eringen binnen de Israëli sche

interdependentie op verschi llende manieren,

Likud bijn::l noodlottig tijdens de verk iezin -

deze stromingen in de Isra dische same n le-

o m verschille nd e beweegredenen en me t

gen van 1992 . Haar verlies was niet drama -

v in g duidc l ijk. ' Isrtl ël lUider Rabiu ' e n

verschillend succes . l o n escu besluil zijn

ti sch , de Arbeiderspartij g reep ec ht er de

' \'(Ibitber Israël zijn beide noodzakelijk lees-

boek met ee n c ita at van Aristoteles: 'een waar staatsman heeft niet allee n zijn oge n

macht. H e t gegeve n dat de ve rki ez ingen eigenlijk ni et h::U1delden o m 50ciaa l-econo-

voe r voor mensen die zich bezighouden met het Ar~lbisch - I s raëlisch co nnict of het Mid -

ope n voo r h etgee n abso l uut het beste i s,

mi sc he facto ren ma:H om persoonsgebon-

den-Oosten. l3eide we rk e n zij n dermate

maar teve ns voor hetgeen het beste is o nd er de o msta nd igheden van zijn tijd'.Leadership

den media -s pek tak els we rd du idelijk uit de cam p agnes v~ln be id e part i je n . H et was

goed gerecherchee rd dat men beide afzond erlijk kan lezen. I ndi e n de mogelijkheid

in all b l lerdependellt \florlrl is een boe k dat

Netanyahu tegen Rabin. Rabin 's militaire sta-

van een co mbinati e best aat is dit aanbeve-

goe d bru i kbaar is voor dege n e n die z ic h

tuur , zijn ve ilighe id sim ago en zijn oorl ogs-

len s\V aardig . Voo r ee n jui st beg rip v<ln de

be zighouden me t internation::i1 e belrekk in-

verlede n gaven de doorslag in de ve rki ezin-

inte rn e problema t iek v:l n de I sr:Jt: li sche

gen in het algemee n en met int erdependentie-t heo rieën in hel bijzonder. De beschrij -

ge n . De Arbeiderspartij werd de groot ste p artij en kon i n cO\11b in ati e m et M eretz e n

same nleving en de rol van de vred esbesprekingen hi e rop zijn beide boeken geschikt.

v in g van de gevoe rd e p o liti e k van de vij f

Shas een coa litie vo rmen, gesteun d door de

D e toekomst va n de hele regio sta al gedu-

staats lieden d ient ter illustratie va n het inter-

Arabische partijen in de Knesset. De pe riode Rabin W ~IS e n is va n groo t belang voor de

dependentieparadigma.

(M .C.)

rende de eerstvolgende periode op het spel.

huidige en toekomsti ge o ntwikkelingen in

Kra chtmeti ngen lussen Israël en Syrië, politieke co nfrontat ies binnen dc Israë li sche

ISïJël en de haar om ringende Arabische staten. Freedman leg t de nadruk in zi jn boek

sa menlevi ng (Neta nyahu -Ibbi n , etanya hu Levi, Rabin -Peres) of extern zoals een moge-

WHITH ER I SRAË L ? T H E D O M ES TI C

bij de ve rsc hui vinge n in de politieke bele-

lijk afwijzen van een nieuwe I sra d i sche

CHAU.ENGES

vi ng van het Israëlisc he volk , de opkomst

( Likud -)regering va n afspraken met de PNA

Keith Ky le, Joei Peters l.B.Taurus ( London. 1994)

van het media-circus en dc ' t.v.-personaliry cu l tus ' en de impact v:l n de onde rtekening

of Syrië kunn en hed gem~l kke li jk roet in het eten gooien . De vredestrein SI:I:lt nog ni et zo

ISBN I 850438684 ISRAËL UNDER RABIN Robe rt O. Freedman Westview Press (Oxford, 1995) pri js,';: 40.95 (he)!';: 13';0 (pb)

ISBN08 13321239

van het Gaza-j eri cho akkoord tussen de PLO

vas t op de rail s. Bei d e werken geve n hier-

en Israël. Het opheffen van het taboe om te o nderhandelen met de ' duive l en terro ri st

voo r genoeg voorbeekk n .

Arafat ' heeft de Isradische sa menleving zeer

Drs. Cyril \f!idders!Jovell is als Middell -Oos-

teil d eskundige bezig met een MPbilI PbDonderzoek aaN het DefJart meNt of \'(lar Stu ren , zoals de opvang va n Russische jode n , dies, KiNR's Collc-'Re. Ullil'(!,.sj~) ' ofLofldofl .

verdeeld en beide kampen o p een confron -

tatiekoers gezet. Sociaa l-economische facto-

de l iberali sering van de Israël isc he eco no-

Ja so" lI1ag az i"e no. 4. November 1995

27

Wat is SfB? I ~ De sti chting Sm-Nede rland (SlUden ten- en jo ngeren verenigingen voor Internati onale Betrekkingen) ho udt zich

J ~ ~

I

bezig met internationale vraags tukken. SIS-Nederland is de platformorganisatie van 8 vere nig ingen die sa me n ruirn 2.000 leden hebben. De sti chting coördineert de activiteiten van de SIS-verenigingen , sti mu leert , financiert

en o rgan iseert pro jecten op nationaal en internationaal niveau en onderhoudt co nt~l cl en met diverse binnen- en bui tenlandse organisaties.

De SIB werd opgeri ch t in 1947 en operee rt o nder eleze naa m sin eIs 1962. Intern ationaa l is de s m bekend als de Dutch Un ited Nati ons Student Association (DUNSA). De stichting is geassocieerd liel va n vele nati ona le en internationale non-gouvernementele organisa ties, zoals de Europese Beweging Nederland (EBN), het Nederlands Genootschap voor Internationale Zaken (NG I Z) en de Nederl andse Veren ig ing voor de Ve renigde Nati es (NVVN). Ook o nderh oud t de SIB con ta cten met ambassades, ministe ri es en andere instellingen. De SI B heeft geen enkele binding met en ige politieke stroming o f godsdienstige overtuiging. De SI B onderschrijft wel het Handvest van de Ve renigde Naties en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

De v erenigingen en d e werkgroepen Er zij n 8 SI S-vere nigingen, die gevestigd zijn in de volgende uni versiteitssteden: Amsterdam , Groningen , Leiden, Maastri cht, N ijmegen , Ho tterda m , Tilburg en Utrecht. Binnen deze verenigingen bestaan diverse werkgroepen welke zich bezig ho uden met een speci fi ek aspect van internati ona le betrekkingen. Zo zijn er de werkgroepen: Europese Integratie, Verenigde Naties, Afrika , Latijns-Amerika , Midden-Oosten , Oost-Europa , Kunst en Cultuur, Milieu en Religie. De werkgroepen organiseren congressen, debatten , fora , lezingen, excursies en slUd iereizen.

Ac tivite iten De stichti ng SIB-Nederland besteedt bijzondere aandach t aan de VN , de Europese Unie en ~Ic tu e l e intern ati o nale gebeurtenissen.

SIB Verre Ooste rt Ca",pagrte Van I maart tot 28 juni 1996 o rga niseert st ichting SIB-Nederland een landelijke Verre Oos ten Campagne. In deze vier maanden zu llen de 8 SI B-steden allerlei culturele, economische, hisLOrische en sociale aspecten va n de verschil lende landen in het Verre Oosten belichten. De campagne wordt 1 maan geopend met een congres 'het Verre Oosten d ichterbij'. Op 24 mei is er een o ndern emerscongres over China en op 28 juni word t de campagne afgesloten met een congres over Indo nesië. Informa tie: secretariaat VO-Campagne: tel. 071-521735 1.

SIB-TEIMUN TEIMUN (Th e European Interna tional Model Unitecl Nations) is een sirnulatie va n de VN en is georga niseerd door stichting SI B-TEIMUN in sa men wer king met sti chting SIB-Nede rl and . TE IM UN b iedt aan o ngeveer 250 stud enten uit 30 l anden de mogelijkheid o m door middel van een rollenspel, de we rking va n de verschillende o rganen van de VN te doorgronden . De deelnemers vertegenwoordigen een ander land dan hun thuisland bij de Veiligheidsra ad , de Algemene Vergadering of het Internatio nale Gerechtshof. SIB-T EIM U is een unieke mogelijkheid voor jongeren o m in een internat io nale o mgevi ng te debatteren, onderhandelen en oplossingen aan te dragen voor actuele mo ndiale problemen. TEIMU wordt gehouden in juli. Informa tie: secretariaat SI B-TEIMUI : tel. 050-3132333, rax. 050-3632095.

Adressen: Secretariaat Sm -Ned e rland Poslbus 148 3500 AC Utrecht 070-3622376 Secretariaat Sm-Amsterdam Prinsengracht 92 1015 DZ Amsterdam 020-6386358 Secretariaat Sm -Groningen

Postbus 1287 9701 BG Groningen 050-3634674 Secretariaat Sm -Leiden Hugo de Grootstraat 27 23 11 XK Leide n 071-5277559 Secretariaat SIB-Maastricht Oud e Tweeberge rpoort 2 621 1 TD MaaSlricht 043-3883469

28

Jasoll Magaz i"e no. 4, November 1995

Secretariaat SIB· Nijmcgen Th. van Aq ui noSl ra at 3 K.5S 6500 HK Nijmege n 024-3552441 Sec retariaat Sm -Rotterdam Burg. Oudlaan 50 NT-1 I 3062 PA Ronerdam 010-408 1797 Secretariaat VITE Postbus 90153 5000 LE Tilburg 013-4662722 Secretariaat Sm-Utrecht Kruisstraat 201, K.204 3581 GK Utrecht 030-2532884

Wat isJason?

D e StichtingJason is in 1975 door jongeren opgericht om te voorzien in ee n duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige i nformati e over inte rnat io na le vraagstukken. Ja so n is ni et gebonden aan en ige p o litieke partij en heeft geen leve nsbesc houwelijk e grondslag. jaso n info rmee rt op Iwee manieren . Door het tweemaandel ijks uitgeve n van dit blad en doo r het o rganiseren van activiteiten, zoa ls buitenland -bo rrels, co ngressen , excursies, fora en uitwi sse l in gen . Hecente o nd erwerpen va n Jason Magazin e waren: D e Veranderende Verenigd e Na ti es ( Engel st al ige editie), O ude Ko lonia le Band en , OostEuropa in balans' en Multinationals.

Wi lt u m ee r i nformati e voe r de act i viteiten van d e Stichtingjason, sc h rijf of he l clan naar het vo lgende adres of neem conta ct op met d e Jaso n Conta ct Perso nen in uw stad , vermeld in het colo fo n.

Stichting)ason Laan van Mee rdervoort 96 2517 AR De n Haag tel: 070- 3 60 56 58

This publication has been made possible by :

e

,,,.. ,,..VSB FONDS

PHILlPS

I

-~ -

ÂŽ Royal Dutch/Sh ell

I

NATO Information Service

M.A.O.C Gravin van By landt Stichting

-Antw oor dkaar tIk abonneer mij op Jason Magazine en ontvang voo r f30 ,- zes numm e rs, è n all e uilnodigingen voor d e activiteiten van Stichting ja son.

(U wo rd t ve rzoc ht te wachten met beta lin g totdat u een acceptgiro wo rdt toegezonden)

aam: Adres: Woonplaats: Postlode:

Deze antwoo rdk aart in ee n e n ve l oppe zonde r postzegel sturen aa n : StichtingJason Antwoordnummer 107 j J 2'50 I WB 's-Graven hagc

Te lefo on: Hand lekening:

J t:I .'iOIl

Magazi"e no.

-I. Novcmher 191)5

29

Index Jason Magazine 1994/1995 1994/4.

Mi ri am M eekels & Cyril Widdershoven

Guido Widdershoven Martin D oornbos & John Markakis Erik Dirksen Miriam Meekels W. va n Ha sselt

Douglas Hurd Michiel de Weger Leon Wecke

-Report o n th e Atlantic Treaty Association Y Ollth Sem inar

-Redactioneel -D e man achter de WEU.

elr. Marten van Heuven

Een interview met Secretari s generaa l Or.Mr. W .F. van

df. Djanguir Atamali

Eekel en

G ijs Jeuken &

-Zuid-Oost Azië: ni et alles is goud wat er blinkt -Society anc! State in Cri sis: \Xfhal went wrong in Soma lia?

-Co nversie in Oost-Europa

Andries Ve rmeulen

1995/ 2

security in EUfope -A landslide going unnoticed

Bo b Reil13le1a

-D e VN als economisch beleids-

-Wecke 's Wereld -Boekbesprekingen

PhY . Evel1s

-H et maatschappeli jk draagvlak voor de VN -Destroying UN peacekeeping

Recht: De Rode-Krui slijn o f die van Artsen zon der Grenzen? mechanism e

Allbright -C hanges anc! opportunities! An interview wi lh Mr.Jamie P.Shea

A. Boxhoorn

-Transatlantic Security -Biography Manfred Worner -Italië: h et begin van de T weede o f de VerlengeIe Eerste Republiek'

Bas de Bruijn

-Media en Politiek: een gevaa r-

Craig Francis

-Au stralian Na ti onl:lliclentity -Wec kels Were ld

Jaap va n Rijsw ijck &

drs. Caspar Veld kamp

Congresverslag

lijke relatie

-Boek besprekingen Benoit Vanhees & Mike den Hanog Malcolm Rifkind

bluf o f reële dreiging -Speech

1995/ 1

Constantin Vlad

K. Borodin

Same merits "nd limits -U krain e; balan ce as a farm of

stability drs. R.).M. Koster

dr. Christoph Bertram

-Crea ting AII - European security structures

-Biogra phy W illy Claes -NATO on track forrh e 21st

GlIiclo Wiclde rshoven

Z.). de Beer Cyril WieleIershoven

mr. Malcolm Rifkind mr. Willy Claes

-The Atlanti c Community

-Sp eech b y th e Secreta Iy General of NATO -Kirchberg Erklärung der Westeuropäischen U nion

In terview w ith H .E. MI'. Teodor Melescanu, Minister of State, Min ister o f Foreign Affairs of RotllanÎa Unired N~lti ons Transitiona l Aut ho rity in Ca mbod i ~l.

De inspanningen waard geweest?

H uyssoon China IS greep naa r de \vereld m acht.

Th e relationship be tween DlItch business and Sou th Africa.

Th e Mediterranean . New pro

blems for NATO' Ronaid Sandee Mike den H artog Minister Voorhoeve va n Defensie

centmy

-Biography Jose Cutileiro

kingen -Openingscongres SIB VN-Campagne

1995/ 3

-Korea's nucleai re intenties:

-Natio nality and nationali sm in the course of reform:; in Ru ssia -Th e PO' Program and thc Viscgrad Groupls Co-opera ti on -Partnership for Peace:

would not serve US inrerests -Nederland en V laanderen in Europa : N ieuwe ve rh oud ingen in de Lage Land en -Studemen- en jongeren veren iging voor lmern ationa le Betrek-

-Boekbesprekingen

Hu yssoon

Alexander Du leba PhD.

- Redactio neel - D e Veiligheids ra ad en he t inte rnati o nal e Humanitaire

W.J .M. va n Genugten

Amba ssador M adel eine

Leon Wecke

structures - Ru ssia ls ro le in Euro pean security stru ctures -Genera I statem ent of the AT A youth seminar -Book reviews

-D e wankele eenheid van Gelukkig Arabië -Over onze Afrikaanse toekomst -Collective defen ce &

1994/ 5 Miriam Meekel s & Cyril Widdershoven M. van Heuven

-NATO : New challenges, olel

Th e Am eri ca n bo ycott of Iran .

Hel geweldloze vrijh eidsstreven va n Kosovo .

Veiligheidsbeleid Verenigde Naties o nd erhevig aan ve rande ringen.

Gerard Mentjox & Ro nalel Sandee

Dutch Company Colleclio ns.

Th e co llecti o n of [NG in Amster dam .

H endrik Jan Laseur

Loopbaan zo nd er G ren zen.

SII3-Nederl and Reviews