Jason magazine (1994), jaargang 19 nummer 4

Jaargang 19 N ummer4 A ugustus 1994

Magazine voor Internationale Vraagstukken

DE MAN ACHTER DE WEU DE TIJGERS VAN ZUID-OOST AZIË CONVERSIE IN OOST-EuROPA

JAS~N

Magazine for International Affairs

's,· .......

......

Inhoud

Bdlror-In-dJief: Drs.CyriI Widdetshoven

Da.Mike den ~ Dts.MIrIam Meekeli

~~ JklnaId Sandee

1_

Redactioneel

2_

De man achter de WEU Een interview met Secretaris-generaal Dr.Mr. W F. van Eekelen

ft::; c!::r'euken 'Ylce-OIairmán! Simon van den Dries

~vanderMe\lIen

.

van Veldhuizen

~ DIane de Vries

I'IIDdmISet:J~~

~~~Schaik

GeaeraI AfIiIIrs: Sleven Mertz

Zuidoost-Azië: niet alles is goud wat er blinkt Cuido Widdershoven

13. Society and State in Crisis: What went wrong in Somalia?

Martin Doornbos & j ohn Mat'kakis

C .. Boud DIs. LJ. Bal DIs. P.G.H. van den Broek Drs. P.G. Cleton Mr.Drs. A.H. Gierveld Mr. P.A.M. van den Heuvel DIs.I.A. de Koning, M.Phil DIs. liJ. Laseur Mr. ut van der Meer DIs. F.]J. Princen DIs. C.CJ. Veldkamp M.deWeger Drs. EJ. Weterings

17. Conversie in Oost-Europa Erik Dirksen

21. De wankele eenheid van Gelukkig Arabië Miriam Meekels

AdtiIMwY CcJandI Prol.Dr.I!.Dekker, voorziuer P.deBakker Prol.Dr.I.ThJ. van den Berg Prol.Dr.li. de Haan Prol.Drs. V. HalberslllClt Drs. G .J.J.M. Hayen e.c. van den Heuvel

25. Over onze Mrikaanse toekomst. \\7. va n Hasselt

29. Collective defence & security in Europe Douglas Hurd

H.A.M. Hoefnagels Mr.J.G.N. de Hoop Scheffer Drs. R.W. Melnes R.O. Praaning Drs. W.K.N. Schmelzer Prof.Dr. ].G. Siccama Prof.Dr. A. van Staden Drs. L. Wecke J_Con~

6_

32. A landslide going unnoticed Michiel de Weger

34. Wecke's Wereld

leiden: Amsterdam: Rotterdam: Utrecht: Groningen:

Kiista Kuipers Peter Theunisz Mark Schipper Sandra Genet Diederik van

(071-125100) (020-6254795) (010-4144601) (030-512061) (050-180262)

Maastricht: ijmegen:

Rappard En"k-Jan Goris Esther Peeters

(043-252161) (080-558549)

Juon P01lncJat!o'l1 laan YlID Meenlu .001196

~~~

I'lm: 070-3633285

Tbe J8II00 Poundatloo cannot be held c:owitIIbJe tor ooInIons put forward c:ontrIbutIons to ibis publbdoo Snbec:ripdons wtJ1 be automadcally wecI, wiIese JOU sent us a wilUen don before the fint of december

37. Boekbesprekingen

Toeristen-boom Redactioneel

D

eze maanden ontstaat weer de oslavië en Turkije. Een alge heel debajaarlijkse volksverhuizing naar cle voor de Spaa nse toeristen-industrie

het zuiden. Miljoenen mensen gaan vol goede moed en met de zon in hun gezicht naar de lande n rond de Middellandse Zee. Oude culturen zo-

was het gevolg; sommige streken lie-

ten een negatieve groei van meer dan zestig procent zien. H et Spaanse antwoord hierop was aanpassing van de als de Grieken en Romeinen krijgen te prijzen en meer service; dit alles bleef

maken met de barbaarse aanvallen van zonder resultaat. Toen kwam er hulp de erfgenamen der Hunne n , Germanen en Kelten. Roodverbrande, vervel-

van boven. De heersende ontevreden-

heid onder de bevolking va n de ande-

le nde aanvallers zullen worden begroet met vriendelijke armen en goe- voorbeeld volge n. Te rrorisme, bloedide , met veel drank weg te spoelen ge aanslagen en dreigementen zijn nu spijzen. Tenminste zo is de verwach- ook hoorbaar in Griekenland , ex-Joegting va n de Noorde rlingen. Dit zal ech- oslavië en de trekpleister van de neter ande rs uitpakken. Er is namelijk gentiger jaren Turkije. Aanslagen door re landen ging het 'goede' Spaanse

Koerden en andere terroristen resulteerden in het ineenzakken va n de De lande n rond de Middellandse Zee bloeiende jonge toeristen-industrie van

sprake van een toeristen-'boom'.

hebben al jarenlang te maken met toe- Antalya, Kapadocië, [zmir en [stanbul.

De gevolgen zullen merkbaar zijn voor strubbeli ngen. Hierbij denkt men voor- de gehele regio. al aan de Noord-Afrikaanse landen of Recentelijk zijn Griekse terroristen het het Midden-Oosten. Egypte, Algerije, voorbeeld van hun 'natuurlijke aartsTunesië en Israel staan al jaren in het vijanden' gevolgd. Vuilnisbak-bommen risten-onvriendelijke, interne politieke

verdomhoekje van de toeristenindustrie. Iedere week is er wel een artikel in de kranten te vinden over terrorisme, bomaanslagen op toeristen of bui-

en raketaanvallen op vestigingen van Nederlandse en Duitse multinationals

zijn hiervan het voorbeeld . Gevolgen voor de Griekse economie zijn al

tenlanders of dreigementen van funda- merkbaar. Door deze geschetste ontmentalisten tegen het Westen. Egypte wikkelingen zijn er verschuivingen en Algerije worden afgeschilderd als merkbaa r naar Duitsland , Oostenrijk landen waar elke buitenlander, toerist en Frankrijk, de nummer 1 bestem-

o f daar al jaren wonend , zijn of haar ming van de Nede rlandse toerist. Ook leven niet meer zeker is. Israel kreeg Spanje kan zich weer opmaken voor

jarenlang het predikaat onve ilig opgelegd door de ontwi kkelingen in de West bank of Gaza-strook. Terecht of onterecht, publiciteit is ook dodelijk!

De Noordelijke Mediterranee bleef hiervan vooralsnog verschoo nd. Spanje kreeg wel last van de veelvu ldige

hordes hamburgers etende, van de kokos-olie glimmende Nederlanders en Duitsers met hun kroost.

Vroeger waren hongersnoden en na-

tuurrampen nodig om hele volksstammen naar andere gebieden te verplaatsen. Nu is een bomaanslag in een

tegen toeristencentra prullenbak of een foto in de Telegraaf maar dit werd anders afgeschilde rd . voldoende om massa's mensen te

ETA-aanslagen

Deze aa nslagen waren Europees, niet weerhouden van een plezierig verblijf zo bloedig, niet zo extreem. Toch in hun favoriete vakantieland.

kreeg ook Spanje een klap; het toe risme verschoof naar Griekenland , Joeg-

•

Jason Magazine no. 4, August 1994

1

De man achter de WEU In het kader van het op handen zijnde afscheid van de Secretaris-Generaal van de WEl!, Dr.Mr. w.P. van Bekelen, ondernam de Jason-redactie de tocht naar Brussel voor een interview.

N

a het einde van de tegenstelling tussen Oost en West traden er grote verschuivingen op

in de politiek militaire constellatie van Europa. De opheffing van het Warschau-Pact, het neerhalen van de Berlijnse Muur en het samengaan van bei-

de Duitslanden maakte een algemene heroriëntatie van de Westeuropese en

Atlantische samenwerking noodzakelijk. De noodzaak van de Atlantische oriëntatie werd ondermijnd, afbouw

van buitenlandse militaire aanwezigheid werd bespreekbaar en een orintatie op Europa werd onderzocht. In dit machtsvacuüm werden verdragen gesloten als het Verdrag van Maastricht met zijn duidelijke Europese defensie component. Europa ging vijfenveertig jaar na dato eindelijk gestructureerd denken over een eigen defensie, een onafhankelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid en de daartoe behorende organen en instrumenten. Eén van de

organen die in deze periode de nodige aandacht kreeg was de WEU. Opgericht in het Verdrag van Brussel (948) en aangepast door de Verdragen van Parijs (954) , bracht de WEU de eerste dertig jaar van haar bestaan door als het zwakke broertje van de NAVO. Ook al kan de WEU bogen op haar successen bij het Frans-Duitse

rapprochement door de afhandeling van de Saar kwestie en de integratie van Duitsland in het Atlantisch Genootschap, het bleef een verweesde organisatie door het overweldigend

2

succes van de NAVO en de Atlantische gerichtheid van haar leden. De rol van NAVO ontnam de WEU een groot deel van haar mogelijkheden. Deze werden min imaal gecompenseerd door de bemiddelingsrol d ie ze jarenlang kon spelen tussen de EEG en het Verenigd Koninkrijk.

De WEU herrees in de negentiger jaren als een Phoenix uit haar as. Het Verdrag van Maastricht (991) en de Petersbergverklaring (992) betekenden een nieuwe start. Het Verdrag van Maastricht was de aanle iding voor het aanvaarden van de ItDeclaration on the role of WEU and its relations Wilh the European Union anel with the Atlantic AJliance Hierin werd vastgesteld dat de WEU ontwikkeld zal worden tot de defensiecomponent van de EU en tot de Europese pijler van de Atlantische Verdragsorganisatie. Om dit te bereiken moet de WE U de volgende sta ppen ondernemen: . 'formulate a Eliropean defence policy and carry forward its concrete implementation through the further developments of its O\"'n operationa l role' . 'promote the introduction of joint positions of its members into the Alliance's consliltation mechanisms'.

Tevens werd er in Maastricht besloten dat alle Europese staten werden uitgenodigd om lid te worden van de WEU of om waarnemer te worden. Alle andere Europese leden van de NAVO werden opgeroepen tot volled ig lidmaatschap van de WEU over te gaan.§, De transfer van het hoofdkantoor van London naar Brussel bracht de WEU ook dichter bij de Europese machtscentra, NAVO en EU. Sinds haar vestiging in Brussel in januari 1993, is er sprake van een versterking van de samenwerking tussen de WEU en de NAVO, waa rbij voornamelijk aandacht wordt geschonken aan de principes van 'tra nsparency e n 'complementan·tj. De versterkte incorporatie van de WEU in de instituties en de doe lstellingen van de EU dragen daar ze-

Jason Magazine no. 4, August 1994

lt

•

ker aan mee. Zich baserend op de Petersbergverklaring en de Verklaring van Rome (992), ontwikke lt de WEU zich tot het meest geschikte gereedschap voor de ontwikkeling van het gemeenschappelijk veiligheidsbeleid.

Met name de uitbreiding van haar associatie-overeenkomsten zijn gericht op de integratie van e1e vroegere Oostbloklanden in de EU en NAVO. De man die leiding gaf aan de WEU in deze belangrijke periode, 1989-1994, is de Nederlander Dr.Mr. W.F. van Eekelen. De volgende tekst zal dan ook bestaan uit delen van een interview dat werd afgenomen door Cyril Widdershoven en Miriam Meekels in het kader van het naderend afscheid van de secretaris-generaal. Zijn afscheid is gepland op 15 november 1994. Voor leden van Jason was het re levant gezien de jarenlange band tussen ]ason en Dr.Mr. van Eekelen. Samen met een aantal anderen heeft hij de eerste subsidie-aanvraag ingediend bij Buitenlandse Zaken voor de Stichting ]ason, te weten Fl. 2500,--. Zoals Mr. van Eekelen dat uitdrukt bezorgde deze subsidieJason 'een zekere respectabiliteit'.

Als voorzitter van de Raad van Advies van de Stichting ]ason en werkzaam op het Ministerie van Buitenlandse Zaken , was hij natuurlijk de juiste keus.

Na dit kort intermezzo volgt nu het interview.

Vorig jaar februari (1993) heeft U gezegd dat U een duidelijkere doelstelling wilt formuleren in de verhouding tussen WEU e n de NAVO. In hoeverre is dat gelukt?

Wat ik bedoelde met een betere verhouding met de NAVO is in de eerste plaats dal er geen achterdocht meer is tegenover de WEU en dat wij een beetje complementair kunnen werken.

Toen wij nog in London zaten was vooral de kwestie van de 'transpareney aan de orde. Met name de Amerikanen maar ook de mensen op het NAVO-hoofdkwartier vo nden de NA-

Biografie.

Dr.Mr. Willem Frederik van Eeke/en Geboren te Utrecht, 5februari 793 1 Getrouwd, twee kinderen · heeft rechten gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Utrecht (R.U.) en politicologie aan de Princeton University · gepromoveerd aan de R.U. in 1964; onderwerp "Indian foreign policy and the border dispute with China" · werkzaam vanaf 1957 bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en op de ambassade-posten in New Delhi, London, Accra en de Nederlandse NAVO-delegatie 0966-1971) · keerde als coordinator European Political Cooperation 09711974) en Director for Atlantic Cooperation and Security AJfairs 0974-1977) terug bijBZ werd in 1977 Tweede Kamerlid voor deVVD staatssecretaris van Defensie (1978]981) staatssecretaris voor Europese Zaken (1982-1986) · minister van Defensie (1986-1988) · werd 15 mei 1989 de nieuwe Secretaris-Generaal van de WEU 1. Griekenland tekende het 'Protocol on the accession to WEU of the Republic of Greece', 20 November 1992. De ministers gingen tevens akkoord met de 'Dec/aration on the acquisition of obseroer status by Denmark and Ireland'.

Ijsland, Noorwegen en Turkije werden geassocieerd lid van de WEU. (\VEU, 1993) VO allemaal maar een beetje griezelig dinge n van de To p. In de Top-ve rklaen ze dachte n dat we allemaal dingen ring (NAVO) vind je 9 keer een verwijaan het doen waren waar zij niks van zing naar de WE U en de European Dewiste n. Deze klacht hoor je nu niet fense Identity. meer. Op het gebied van de transparen- Er is nu , ook op ambassadeurs niveau cy hebbe n we nu goede resultaten be- en in de wekelijkse vergaderingen haald . Dat is gedeeltelijk door de we- sprake va n een WEU-bijdrage aan de derzijdse aanwezigheid, door onze liais- discussies.

Vroeger hadden de Am erikanen een ongroup.

Wat nog nie t hele maal goed is de com- beetje moeite met een WEU-bijdrage. plementaire kwestie. In hoeverre is de Zij dachten dat de Europeanen een cauWEU de Euro pese pijle r van de NAVO cus zouden houden, daar zijn ze nu van aan het worden? Dat willen we eigen- af gestapt. Indien de WEU ideeën aanlelijk. Daar hebben we ook wel een aan- vert en dan bereid is om daarover te zet voor. Bijvoorbeeld 22 novembe r prate n is er geen probleem. Iets anders hadden wij een ministeri ële zitting in is de methode die ge bruike lijk is bij de Luxemburg, daar he bbe n wij o ns com- GATT-onderhandelinge n, waarbij bijna muniqué zodanig opgesteld dat he t een geen komma is te veranderen. bijdrage was aan de NAVO-voorberei- H et derde punt is, is er een raakverdeI

ling mogelijk? Ik be n daar zelf nie t zo vreselijk enthousiast over, wan t dat is

allemaal een beetje abstract. De p recieze omstandighede n zijn altijd a nders, dus ik geloof dat je daar een grote flexibiliteit in acht moet nemen. \'V'aar het ei-

genlijk o m gaat bij NAVO-operaties als het niet om collectieve defe nsie gaat, dus buite n ons grondgebied , is he t volge nde. Zijn de Ameri kane n bere id om substantieel mee te doen, bijvoorbeeld met grondstrijdkrachten. Dan is er ook in de NAVO geen probleem om te zeggen dat he t hie rbij gaat om een NA VOoperatie. Maar doen de Amerikanen hier niet aan mee, maar wordt er wel

onderste uning gegeven, bijvoorbeeld inte lligence e n transpo rt, dan zal het een WEU-operatie moeten zijn . Hier-

Jason Magazine no. 4, August 1994

3

voor zullen er duidelijke afspraken moeten komen over hoe ondersteunen

de NAVO-middelen ons in de WEU. Van belang is de passage in de verk laring van de Top waarin staat dat (NATO assets! ter besch ikking kunnen worden gesteld aan de WEU. Deze afspraken gaan echter vrij moeizaam. Gedeeltelijk komt dit door de Franse positi e . Frankrijk neemt niet deel aan het NA VOhoofdkwartier!

Zo'n defensie-unie zal toch altijd de betekenis van de NA va moeten erkennen , proberen de Amerikanen er bij te betrekken. Ons conti nent is met de Amerikanen erbij veiliger dan zonder Amerikanen. Maastricht heeft het perspectief geope nd van een gemeenschappelijke defensie. Dat is nog ver weg. IK begrijp ook wel dat defensie is het terrein is waar landen hun soevere initeit het langst wille n bewaren. Zelfs in operaties à la Bosnië , waar je dus soldaten heenstuurt met risico's, denk ik wel dat la nden zullen uiteindelijk gaan beslissen met meerderheid van stemmen. De defensie-unie is dan het sluitstuk van de Unie als geheel. Problemen blijven aanwezig!

Wat heeft U gerealiseerd van Uw eigen doelstellingen gedurende Uw periode als secretaris-generaal van de WEU? Institutioneel hebben we een hele hoop voortgang geboekt, qua substantie zijn we zwak. Helaas niet alleen de WEU. Binnen het internationaal bele id zijn de EU, de NAVO, de CVSE en de VN erg zwak.

In hoeverre heb ik wat bereikt in d ie vijf jaar' We hebben toch veel meer profiel gekrege n. Toen ik kwam, schreef de Engelse pers steeds over de WEU als de 'dormant organisation'. Dat is nu verleden tijd. Nu heerst er alleen nog maar twijfel over de w il van de Europeanen. O nze plaats is nu bepaald als de Europese d imensie op het gebied van de veiligheid en de defensiesamenwerking en tegelijkertijd als de Europe- Bijvoorbeeld , zijn de landen, van de ouse pijler van de NAVO. Dat is duidelijk de Twaalf, bereid tot volledige deelnagepreciseerd met lMaastricht ' waar de me van de WEU in de Un ie' Vooral de WEU zijn eigen verklaring heeft aange- Ieren en de Denen hebben hier nog renomen, parallel aan het Verdrag. In het serves. Ook de nieuwe 'leden' , OostenVerdrag staat dat de Europese Unie ons rijk , Noorwegen, Zweden , hebben hun kan vragen, besluiten met defensie-im- reserves, voornamelijk gebaseerd op plicaties uit te werken en uit te voeren. hun jarenlange ne utra li teit. Praten over Echter zolang Ie rl and en Denemarken deze deelname maakt het natuurlijk ook niet bereid zijn die dimensie helemaal moeil ijker voor deze landen om hun rein de EU te betrekken, za l de WEU een spectievelijke referenda e rdoor te krijbelangrijke taak hebben. Wij zijn name- gen. lijk het enige orgaan in Europees verband waarbij ministers van Defensie Kiest U eerder voor verdieping dan aanwezig zijn, dat zie je verder niet. voor verbreding van het lidmaatDat is eigenlijk de toegevoegde waarde schap? van de WEU. Toegevoegde waarde in Ik was nooit zo e rg voor uitbre iding van de NAVO is er in het geval de Amerika- de Unie, want uitbreiding betekent altijd nen niet helemaa l mee willen doen , een verwateren. Ik vond dat di t nauw maar operationeel is de NAVO natuur- moest samenhangen met de verdieping. lijk veel beter uitgerust dan de WEU. Nu is dit een gepasseerd station , we zijn Dus als het mogelijk is dingen uit te uitgeb re id en ik zie ook best goede revoeren in de NAVO, als de Amerikanen denen. Oostenrijk, Finland, Zweden, bereid zijn om volledig mee te doen, het zijn relatief welvarende landen , ecodenk ik dat óók de Fransen zeggen dan nom isch zijn er geen problemen. Het is kunnen we het beter in NAVO-kader meer de vraag, zijn ze bereid zich Eurodoen. pees op te stellen. Misschien wel!

Echter hun neutraliteitsgedac hten beWelke hindernissen ziet U nog op de moeilijkt het geheel voortdurend. In weg naar een volledige defensie- 1995 worden ze lid en al in 1996 zal er moeten worden gesproken over de unie?

* U * * WEU *

*

4

Jason Magaz ine no. 4, August 1994

0

***

*

voortgang van de EU op de Intergouvernementele Conferentie. De converge mie moet voortsch rijde n.

Ik zeg altijd , wat de WEU o f de NAVO betreft moet je de veiligheidsdimensie samen zien met de economische en politieke d imensie. Als het gaat om stabiliteit in Oost-Europa , dat is toch een van onze hoofddoelen , dan moet die regio eerst economisch worden geholpen.

Ma rktecono mie en een pluralistische democratie zij n voor de politieke stabiliteit van groot belang.

Hierbij zal vooral het 'Forum of Consultation' een belangrijke rol gaan spelen, met name voor de Visegrad-Ianden, Bulgarije, Roemenië en de Baltische staten. Dit forum gaan we nu echt 'upgraden' , dat betekent dat je een keer per twee weken vergadert en je re lat ie versterkt met d ie landen. Vooral het feit dat deze dan geassocieerd partner worden, betekent een versterking van de samenwerking. Hier zie je dan ook weer de logica van de Europese integratie.

We zeggen dus, ben je volledig lid van de EU, dan kun je ook volledig lid worden van de WEU. Ben je geassocieerd lid van de Europese Unie (via de Europa Akkoorden), dan kun je ook geassocieerd partner van de WEU worden. Als je dus niet zo'n Europa-verdrag hebt, dan hoor je ook niet bij ons. Je kunt wel nog iets b ilateraal proberen, zoals Rusland , Oekraine of Malta.

Dit is dus het verschil met vroeger, de Europese lijn is versterkt.

Hoe staat U tegenover de volgende stelling? Turkije wil lid worden van de WEU zodat het uiteindelijk lid wordt van de EU? Ja, dat is waar. Turkije is natuurlijk ontevreden, maar aan de andere kant zeg ik tegen de Turke n; ju ll ie hebben bij de WEU toch meer dan jullie bij de EU hebben. Zij zijn geassocieerd lid van de WEU, ze kunnen volledig meedoen aan onze activiteiten. Ze zijn er in beginsel a ltijd bij behalve als een lid zegt we wille n dit onderwerp apart behandelen. Ze zitten er dus altijd bij, dat zit men in de EU niet!

Waarschijnlijk krijgen ze er nog een stapje bij. Ze worden opgenomen in onze Plann ingscel.

Hun positie in de WEU is gebaseerd op hu n lidmaatschap van de NAVO en natuurlijk ook om een zekere relat ie tussen Grieken la nd en Turkije te behouden.

Als geassocieerd lid hebben ze niet de gara ntie van Artikel 5 en ze kunnen nie t de consensus blokkeren. Ze kunnen

mee prate n e n deelne me n aan de con- meer. We hebbe n in de WEU nu een sensus building maa r ze kunne n geen sate lliet-centrum voor opleiding van foto-analiste n maar misschien dat w ij op veto uitspreken. een gegeven moment onze e igen satelStel nu dat d e Grieken en de Turken liete n zullen he bben , voor informatie e e n gewapend conflict krijgen. Wie enlof contro le o p de wape nbe heergaat er dan ingrijpen? De NAVO of sings-afspraken . Dat is we l iets waa r we voor de WEU een duidelijke rol zie n ligde WEU? Mijn nachtme rrie scenario was dat de gen . Ik de nk dat e r in de loo p va n d it Grieke n e r volledig zouden inkome n , jaar over die rake tdre iging we l besluite n dan zouden ze pro fite ren va n Artikel 5, zullen worde n geno me n. Voora l in het de automatische bijstandsclausule die Midde n-Ooste n, is e r een dre iging . Va n ve rde r gaat da n die van de NAVO . Dat Irak wete n we het e n Libië e n Iran beze zich daarna zoude n late n verle ide n hore n ook deze groep . De rakettechnotot een provocere nd be le id tegenover logie neemt nog steeds toe, afstande n de Turke n . De Turke n zoude n dit zie n worden steeds makkelijke r te overbrugals een 'casus be llP , e n dat daarna dan gen . Dat is wel degelijk een punt voor de Grie ke n een be roep zouden doen de WE U. om hun te he lpe n. Va ndaar dat we gezegd he bbe n. voo rdat he t verdrag aan De WEU wordt ingeschakeld aIs er Grie kenland werd aangeboden , dat een binnen d e NAVO sprake is van Outlid van de WE U nooit hulp va n Artike l 5 of-Area beleid! Hoe reageert U op dekan inroepe n tege n een lid van de NA- ze stelllng?

VO e n vice ve rsa. Dit geld natuurlijk Ja, dat is waa r, zo was het. Nu is het niet alleen t. o.v. Turkije, maa r het is nog gedeelte lij k zo. Be ha lve da t Wö rn er ook gedaan in he t kad er va n onze mo- in septembe r zei dat de 'out-af-area' degelijke uitbre iding in Oost-Eu ropa. Het bate is 'out-of-date'. Hij heeft gelijk is principieel vrij be langrijk deze o nt- wa nl a ls de Ame rikane n bere id zijn om wikkelinge n voo r te zijn. gro ndtroepe n te late n deelnemen in (Het verd rag met de Grie ke n is nog Bosnië dan is e r voor de NAVO gee n steeds niet ge ratificeerd door het Grie ks probleem meer. He t is alleen in he t geparle me nt e n doo r Nede rland e n de va l dat Ame rika nie t be re id is tot deelname aa n een out-af-area o pe ratie dan BRD, red .). ko mt het bij de WE U. De situatie is nu Welke rol ziet U voor de WEU in het ingewikkelder geworde n. Bij de mijnNon Prollferation Treaty (NPT)? opruim actie in de Pe rzische Golf was Het eerst moet je de aandac ht legge n bij het makke lijke r. Bij he t e mbargo tegen de Twaalft NPT/ Prolife ratie valt onde r Irak , 1990, hie ld de NAVO zich e r he lehet zogenaa mde 'action commune' . Als maa l buite n. In Joegoslavië , he bbe n wij de EU dit al doet e n uitsprake n hie rvoor be paalde acties e n de NAVO heeft bedoet, hoeft de WE U dit niet nog ee ns paalde acties. Dit is de hede ndaagse dunn etjes over te doen . be halve a ls he t evolutie! nodig wo rdt in he t kade r va n maatregelen tegen proliferatie. Bijvoo rbeeld het Naar aanleiding van Uw naderend idee van Reagan , het SDI, is hele maal afscheid willen we U nog een tweetverande rd e n de Ame rika ne n de nke n al persoonlijke vragen steDen. nu meer aan een 'theate r', aan een 'glo- Zou U nog willen doorgaan met Uw bal defe nse'. In he t kade r van dit p lan , functie? zulle n eerst o nze zuide lijke lande n hie r Ik zou be reid zijn tot aan de Inte rngoemee te make n krijge n. Hie rbij moet je verneme ntele Confe rentie in 1996 aan denke n aan het gegeven dat e r rakette n te blijve n . Dan ho re n we hoe de WE U zo ude n wo rden afgevuurd o p Euro pa doo rgaat, misschien op de zelfd e voet vanuit Noo rd-Afrika e n het Midde n- o f we l met een geheel nieuw begin in Ooste n. Daa r moe t toch wat tegenove r de EU. Echte r, ik geloof nu we rke lijk worde n gezet. we l dat he t 15 nove mbe r wel zal afloIk be n e r altijd voo r geweest dat Euro- pen , men ziet deze functie na melijk in peanen in de eerste plaats o nde r elkaar re latie tot de opvolging van Delo rs e.a. conclusies be re ike n of dat we eer wat Echte r, ook de opvolging zal moeilijk aa n moete n doen. Is deze rake tdre iging zijn in deze pe ri ode va n overga ng tot reëel? Op wat voor te rmijn e n als dat zo 1996. is wat doen we e r dan aa n?

Dit zou een gebied zijn waar we met de Wat ambieert U na d eze functie?

Amerikan en over zouden kunne n pra- Er zijn twee mogelijkhede n ; indie n er in ten , taakverde ling, produktie of dies Nede rland bij Bu ite nlandse Zaken iets

te doen is, dan zou ik da t le uk vinde n .

Ande rs zou ik we l wa t w ille n gaan schrijven over deze pe riode , misschie n in he t buite nland, aa n een un ive rsite it.

Ik heb twee jaar in Ame rika gestudeerd dus dat ke n ik wel! De wete nschappe lijke kant heeft me altijd wel ge tro kke n , maa r ik be n er nooit zou toe ge ko me n.

Ik heb toc h juist in deze laatste jare n lOch een beetje kunne n meedoen e n dat is misschien iets wa t inte ressant is o m eens o p te schrijven!

JasonMagaz{ne no. 4, August 1994

•

5

Zuidoost- Azië: niet alles is goud wat er blinkt!

Drs. Guido Widdershoven De Zuidoost Aziatische economische groei fungeert als 'Angstgegner' voor het Westen. Toch z ijn ook hier wolken aan de horizon verschenen.

Drs. Guido Widdershoven gaat in op de succesformule en plaatst kritische kanttekeningen.

I

7,2 procent. Te r vergelijking, voor de gehele wereldeconomie voorspe lt de AO B een groei va n 1,8 procent.

In de volgende paragrafe n za l ik een behandeling geven van de hie rboven aa ngehaalde landen, waarbij naa r de oorzaa k wordt gezocht va n de snelle

doel gesteld o m de bevolking op te voeden tot gehoorzame e n respectvolle burgers. Door middel va n scho lingsprogramma's en campagnes worden burgers voortdurend gewezen op hun ver-

antwoordelijkheden e n de maatregelen

die genomen w orden indien men zich economische groei. Zo nodig worden er schuldig maakt aa n misstanden. Dit al-

kritische kanttekeningen geplaatst.

les heeft ertoe geleid dat zich een neu-

rose heeft meester gemaakt van de Singaporese samenleving onder de Singap ore naam kiasu.. Ki asu betekent zoveel als De re publiek Singapore beslaat een ei- 'bang om de boot te missen'. H et uit land van 625 vierkante kil ometer voor zich op maatscha ppelijk nivea u in het de zuidkust va n Maleisië plus een 58-tal zeer prestatie en carrière gericht denken

kleine eilandjes. Onder invloed va n het en handele n. n een mum va n tijd ontwikkelt he t gestegen bevolkingsaantal (mome nteel ene na het andere land in Zuidoost zo'n drie miljoen inwoners) heeft Singa- Deze ingredië nte n hebben e rtoe geleid Azië zich va n ontwikkelingsland tot pore een schrijnend tekort aan bouw- dat Singa po re op economisch vlak ui-

een economische macht w aarmee reke- grond. H et aanwezige tropische regen- terst succesvol kan acteren. O f de overning moeten worden gehouden. Ter- woud en de natuurlijke he uvels moes- heid in de toeko mst haa r pate rnalistimen als protectionisme, slavernij, kud- ten hiervoor veelal w ijken. Bovendien sche houding kan be ho ude n moet e rn-

degedrag, ja zelfs liberalisme worden heeft men gedeeltes va n de kuststrook stig worden betwijfeld . De sterk gestedikwijls aa ngevoerd o m deze ontwikke- drooggelegd. gen welvaa rt zorgt ervoor da t een groter De o plope nde bevolkingsdruk deed de deel van de bevo lking in aanraking ling in Azië te verklare n.

W at is de oorzaak van het succes van voormalige Britse kroonkolonie verwor- komt met westerse ideeën e n denkbeeldeze stormachtige groei, en moet West- den tot één grote bouwput. D e Peopl e's den. Hierdoor wordt de roep om een liEuropa zich zorgen maken?

Action Party, aa n de macht sinds 1959, be rale re houding van de overheidslikoestert de wens van Singapore, een chamen sterker.

Het bruto natio naal p rod ukt ( BNP) van smeltkroes van Chnezen, M aleiers en Singa pore groeide tussen 1965 e n 1990 Indiërs, een homogene nati e te maken. met ruim zes procent per jaar. Zuid-Ko- Zowel het bo uwprogramma als het rea en Taiw an groeiden in deze periode Central Provident Fu nd valle n o nde r met bijna zeven procent per jaar. Cijfers het gezag van de overheid . De bevolwaa rvan de Europese lande n alleen king koopt een huis op afbetaling bij de maar kunne n drome n! Ho ngkong, Indo- Housing and Development Board. Deze nesië, Maleisië e n Thailand he bben zich projectontwikkelaar we rkt in opdracht naast Japan eve neens geschaa rd in de en onder auspiciën van de staat. H et groe p van snelle groeie rs, terwijl China Cemral Providem Fund is een overook niet mag o ntbreke n in d it illuste re heidsorgaan waa r burgers in loondienst verplicht spare n o m deel te kunne n negezelschap. men aan basisvoorzieningen als huis-

Zuid -Korea

Na de Ko reaanse oorlog in de jare n vijftig en de staa tsgreep van generaal Park

Chung Hee in 1961, we rd het binnenla ndse beleid be paald door twee punten. Ten eerste moest Zuid-Korea in snel tempo moderniseren en een industriestaat w orden. Ten tweede moest het

land gevrijwaa rd blijven va n de invloeden van het communistische Noord-Ko-

rea. O p econo misch vlak begon de bloei in de jare n zestig. Dit was het ge-

Aziatische O ntwikkelingsbank vesting, medische zorg en onderwij s.

De (AOB) voorspelt in haa r rappo rt 'Voor- Het systeem baseert zich op ve rplicht uitzicht op Aziatische Ontwikke ling' ] sparen vanuit een individuele grondvoor de aziatische economieën in 1994 slag. Iede re burger spaa rt voor zijn ei-

volg van de combinatie van lage lonen en het verbod om te staken. Een ideaal klimaa t om te investeren.

een groeicijfer van zeven procent en gen basisvoorzieningen. voor het jaar ern a een groei van zelfs Bovendie n heeft de overheid zich te n

H et democratiseringsproces kwa m pas

6

jason M agazine no. 4, August 1994

na de dood van Park Chung Hee in de jaren tachtig aarzelend o p gang. Dat dit zolang op zich heeft laten wachten is te wijten aan het effectieve onderdruk kingsbeleid van de regerin g. Het proces is desondanks op ga ng gekomen, mede dankzij de groeiende welvaart waardoor er in de samenleving behoe fte ontstond aan meer openheid.

Traditiegetrouw hebben veel sectoren in Zuid-K orea protecti e gekregen. De Koreaanse overh eid stelde echter hoge eisen aan de ondern emingen om co mpetatief te blij ven. Tegenover de goedkope leningen en de snelle afgave va n vergunningen, sto nd de verplichting om de k osten binnen een bepaa ld percenta ge te brengen en te houden. Het percentage ve rschilt per industrietak. Gebeurde het in onvoldoende mate dan w erd de geldkraan o nherroepelijk dichtgedraaid. Dit spel van het zoeken naar een evenw icht tu ssen concurrentie en samenwerking ve reist de nodige kennis. Te veel samenwe rking tussen bedrijfsleven en de overheid leidt tot het verli ezen va n een competati eve strategie en werkt k artelafspraken in de hand . Ko reanen hebben in het verleden bewezen een meester te zijn in dit evenwichtsspel. De bureaucratie heeft op dit punt dan ook aanzien verworven.

Dit in tegenstelling tot de vijandige houding die wo rdt aangenomen ten opzichte van het buitenland . M en voelt zich bedreigd door de grote mogendheden China, Ru sland en Japan . Terwijl de relati e met Amerika een haat-liefde ve rhouding is.

Economische politiek is dan ook veeleer geopolitieke stratego. Een echt buitenlands beleid is derh alve niet voorhanden, of wordt gedo mineerd door niet-rati onele argumenten. O m buitenlandse investeerders aan zich te binden dient men zijn wereldvisie aan te passen. Andere problemen zijn de hoge kosten van levensonderhoud , de door speculatie excessief gestegen grondprijzen en de tekortschietende infrastru ctuur. Bovendien wordt Zuid-Korea bedreigd door de lage lonen in Th ailand, Indonesië en China.

mago. Nu de concurremiekracht ten opzichte va n de echte lage-lo nen-landen in de omgeving afneemt, onder in vloed va n stijgende loonkosten en een opw aardering van de New Taiwa n dollar, wordt men gedwongen de arbeidsintensieve produktie over te laten aan anderen en acti ef te worden in hogere marktsegmenten waa r technologie en k ennis sleutelbegri ppen vorm en. De economische b eleidsmakers in Taiwa n will en derhalve nadruk leggen op hightech . Echter door het slechte kwa liteitsimago lopen Taiwanese producenten zo' n twintig miljard Amerikaanse dollar w insten. D e regerin g heeft daarom een stimul eringsprogramma opgesteld waardoor er meer aan dacht wordt besteed aa n onderzoek , ontwikkeling en de fabricage van hoog-techno logische produkten. Zowel binnenlandse als buitenlandse investeerders kunnen zich onder gunstige voorwaard en vestigen.

gaat naar China en Zuidoost-Azië. Economisch gezien weet men we l raa d met het vasteland (China), maar po litiek en diplo matiek gezien is Taiwan sterk geïsoleerd gera akt. Het buitenlandse beleid zal danig moeten worden aa ngepast.

Economisch gezien za l men zijn visie meer moeten gaan ri chten op (W est) Eu ro pa, Amerika enJ apan.

In 1997 raakt G rool-Brittannië zijn kroonko lo nie Ho ngko ng o fficieel kwijt aan China. Va naf dat mo ment geldt het als Speciale Admini strati eve Regio va n China. Maar nu al zijn Ho ngk o ng en China volledig geïntegreerd . De economie va n Hongko ng drijft o p de hypergroei van China. Dankzij China heeft Ho ngk o ng een groei van 5,5 procent.

Maar volgens sommige econornen ligt deze groe i veel hoger. De naburige Chinese provincie Guangdong en Hongkong slo ten een overeenkomst dat resulteerde in de snelste industri ële economische revolutie aller tij den. H ongko ng w o rdt derh alve gezien als sturende kracht achter de groei en ontw ikkeling van Zuid-China en een groot deel va n de Chinese ku st.

Sinds China in 1978 begon met haar open-deur-politiek is over en wee r zo'n tw intig miljard dollar geïn vesteerd . Duizenden Chinese bedrijven in Hongko ng sluiten joint-ve ntures met hun moederbedrijven in de Volksrepubliek . Vele dollars vanuit China word en genvesteerd in onroerend goed in Ho ngk ong.

Hierdoor zijn de prij zen voor onroerend goed exorbitant gestegen.

Om de economische groei in China te financiëren hee ft China behoe fte aan veel geld . Daa r Hongk ong één van de grootste bankenconcentraties bezit in de wereld, is ze de belangrijkste effectenbeurs va n China. Plusminus 75 in Ho ngkong genoteerd e ondernemingen zetten ten minste drie kwa n van hun omzet om in China. Bovendien zijn meerdere Chinese staa tsbedrijven genoteerd aa n de beurs van Ho ngk o ng.

In een Zesjaren-plan voor de economie is onder meer al s doelstelling opgenomen dat 25 procent van de totale industriële produktie moet bestaan uit hoogw aa rdige technologie (zo'n zestig miljard Amerikaanse dollar) . De uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling moeten worden opgeschroefd naar drie procent van de omzet. Bedrijven in strategische industri eën (biochemie, informatietechnologie, machine-industri e) krijgen be- De betek enis van Ho ngk ong zal na lastingvoordelen bij grote investerings- 1997 all een nog maa r toenemen. Men projecten . bezit namelijk de meest effi ciënte haven, de grootste luchtvaart-hub en het Bijna nergens ter w ereld is de kl oo f tu s- belangrijkste management-, ontwerp-, Taiwan sen de stedelijke en infrastru cturele on- marketing-, investerings- en fin ancieel De explosieve groei in de afgelo pen de- derontwikkeling en het wel vaartsnivea u centrum van China . Verder is H ongcennia heeft Taiwan we lva render ge- zo groot als in Taipei. Menig bouwpro- k ong, dankzij haar verl eden, de meest maakt. Het begrip 'made in Taiw an' is ject gaat ten onder aan corruptie. Er vrije, kosmopolitische stad van de regio w ereldberoemd , maar heeft tevens ge- w ordt te weinig geïnvesteerd in de bin- en daard oor het communicati ekana al zorgd voor een twijfelachtig kwaliteitsi- nenlandse economie en te veel kapitaal van China met het W esten. Echter de

Jaso" Magazi" e no. 4, August 1994

7

concurrentie van Shanghai als beoogd zaken-metropool van China zal in de toekomst sterk voelbaar worden.

groei bruto nationaal produkt 1965-1990

Indonesie

Dertig jaar geleden behoorde Indonesië nog tot de armste landen ter wereld.

Politieke stabiliteit en economische groei waren nodig om de traumatische ervaringen onder Soekarno van de jaren

vijftig en zestig te doen vergeten. President Soeharto's Nieuwe Orde was het voorbeeld van een corporatistische staat. De staat was aldus gericht op samenwerking van publiekrechtelijke beroeps- en bedrijfsorganisaties. Naast het sociale en politieke leven werd ook de economie volledig door de overheid bepaald. Nadruk kwam onder andere te liggen op fundamenteel onderwijs voor een zo groot mogelijk deel van de bevolking.

groei BNP in procenten

Aziatische groeier.·

OESO-landen

-Hongkong, Indon'I" , JIPan , Male"'it, 8lnglpor., Taiwan, TheHand, Zuid-Kor••

Buitenlandse investeerders hebben In- democratiseringstendens bij enkele hel exportpakket uit industrieprodukdonesië ontdekt. Vooral onder invloed buurlanden en het feit dat Indonesië in- ten, zoals consumentenelektronica en van de lage lonen, de (relatieve) ar- ternationaal voor vol wil worden aange- microchips. Overheidslichamen voeren beidsrust en het uitermate gunstige be- zien. in succeslanden veelvuldig overleg met lastingklimaat. Het investerings- en be- Positief is de steun die twintig donor- het bedrijfsleven. Zo werd in Maleisië leggingsklimaat in Indonesië is en blijft landen en financiële instellingen Indo- tien jaar geleden de leus 'Maleisië Inc.' recht evenredig aan de politieke stabili- nesië dit jaar toegezegd hebben van 5,2 geïntroduceerd. In dit kader komen teit en het gevoerde economische be- miljard dollar. Indonesië heeft gezegd overheid en bedrijfsleven regelmatig bij leid. Zodoende stijgen de investeringen dit geld te gebruiken voor verbetering elkaar om te inventariseren welke maatfors , hierbij staat Nederland te boek als van de infrastructuur en voor natuurbe- regelen genomen dienen te worden om één van de belangrijkste Europese han- scherming. de economische groei te bevorderen. delspartners van Indonesië (de relatie Hierbij wordt geprobeerd een zo groot tussen beide landen is sterk verbeterd Bij dit alles moeten kanttekeningen mogelijk deel van de bevolking mee te ondanks dat Indonesië in 1992 de ont- worden geplaatst. Het nog steeds op de laten profiteren van het gunstige econowikkelingsrelatie met ons land verbrak). strijdkrachten leunende politieke bestel mische klimaat. Het land is namelijk In de eerste vijf maanden van dit jaar heeft weinig raakvlakken met westerse een smeltkroes van bevolkingsgroepen. hebben buitenlandse bedrijven 24 pro- democratische normen. Een voorbeeld Maleiers, Chinezen en Indiërs leven cent meer geïnvesteerd dan in dezelfde hiervan is het verbod op drie toonaan- vreedzaam naast elkaar; de Maleiers beperiode vorig jaar. Het totale bedrag gevende kranten in juni van dit jaar. De heersen de bureaucratie, de Chinezen komt uit op 5,1 miljard dollar. Het aan- corruptie is gigantisch. De financile sec- vanoudsher het zakenleven en de Intal projecten bedroeg 144, de binnen- tor blijft een zorgenkind, doordat de de- diërs de vrije beroepen. landse investeringen gingen van 12,2 regulatie in 1988 op een chaos uitliep. Deze stabiliteit heeft economisch geen biljoen roepia naar 24 ,7 biljoen roepia Deze de-regulatie was bedoeld om windeieren gelegd. De afgelopen zes (f1 24 miljard). Andere ingrediënten van privébanken te laten concurreren met jaar groeide de econom ie met gemidhet economisch succes zijn de nage- de staatsbanken, nieuwe monetaire deld 8,7 procent. Een onstuimige groei noeg onbeperkte natuurlijke rijkdom- bronnen aan te boren en de economie die wordt beteugeld door een verstanmen als olie, aardgas, steenkool, goud, te stimuleren. Ondanks dat de rust dig monetair beleid, waardoor de inflatropisch hardhout, tropische vruchten, enigszins is teruggekeerd en de rente- tie laag blijft 0993: 3,6 procent) . vis, rubber , palmolie, koffie en thee. voet dalend is, heeft de financiële markt (Bursa Efek, de effecten-beurs van Ja- Het buitenlands beleid wordt daarnaast Nu het economisch goed gaat, Indone- karta) bij buitenlandse beleggers aan gekenschetst door (relatieve) openheid sië kent al enkele jaren een economi- vertrouwen verloren. Daarnaast blijft de en liberalisering. De combinatie van sche groei van meer dan zes procent, gestaag oplopende buitenlandse schu ld een liberaal buitenlands beleid, politie-

neemt de roep om deregulering en libe- van bijna f 200 miljard een molensteen ke stabiliteit en nauwe betrekkingen ralisering sterk toe. Gezien de opko- om de nek van het archipel. tussen bedrijfsleven en overheid heeft mende concurrentie van andere lage-logezorgd voor een forse toename van nenlanden als China en Viëtnam, met

Ma/eisie

buitenlandse investeringen en zal er toe

vaak beter geschoolde werkkrachten, leiden dat Maleisië zich aansluit bij de zal verdere liberalisering een harde Maleisië industrialiseert in hoog tempo. echte tijgers als Singapore, Zuid-Korea, noodzaak worden. Daarnaast is er de Inmiddels bestaat zeventig procent van Taiwan en Hongkong. Snelle groei leidt

8

Jason Magazine no. 4, August 1994

een koersstijging va n de ye n. Het Door het schrijne nd tekort aan gekwali- schoolvoorbeeld van een vicieuze cirfi ceerd e n hoogopgeleid personeel zal kel!

echter o nhe rroepelijk tot oververhitting van de economie (snel stijgende inflatie, infrastructurele onderontwikkeling, een te kort aan gekwalificeerde arbeids-

ger segment van industri ële produktie.

kra chten en een explosieve loonkostenstijging. Tevens ontstaa t er kapitaal-

den om binne n afzienbare tijd jong ta- Voor veel bedrijven wordt het dan o ninle nt o p te leide n. teressant om vanuit Japan te exporteren. Rede n o m de prod uktie te ve rplaatsen naa r het buitenland . Vroeger gold vooral het lage-lone n-argume nt, tegenJapan woordig verleggen j apanse bedrijven O ndanks een licht he rstel in de eerste hun investeringen naar andere landen helft van dit jaa r maakt de japanse eco- om minder last te ondervinden van de,

vlucht naa r China , door de lagere koste n aldaa r.

het voor de regering een hele toer wor-

Oo k in Maleisië zal men genoodzaakt worde n snelle r over te schakele n op technisch geavanceerdere produktieprocessen om zodoende he t (stijgende) aandeel van de loonkoste n in de totale nomie, net als Europa, slechte tijden alsmaar duurder w ordende yen. Deze kostencomponent een halt toe te roe- door, dit in tege nstelling tot de rest van ye n heeft de j apanse exporte urs, zoals pe n middels een hoge re arbeidsprod uk- Azië. j apan heeft te make n met een de staal-, au to- en el ektronische indusKeynesiaanse conjunctuurcrisis die het trie, de laatste tij d flink doen inleveren

ti viteit.

gevolg is va n een te lage re nte eind ja- o p hun marges e n hun marktaandeel.

Thailand

ren tachtig, w aardoor er te hoge inves-

te ringe n in zowel binne n als buitenland Ingegeven door de recessie is er een giThailand is een relatieve laa tbloeie r in werde n gepleegd en de hie rmee ge- ga ntische herstructureringsprogramma de Oostaziatische regio. Ho ngkong, j a- paa rd gaande risico's uit het oog wer- va n de economie op gang geko me n. Lapan, Maleisië, Singapore en Taiwan gin- den verl oren. Het veel te ruime mone- gere importprijzen worde n nu ten dele gen voorop wa t betreft de economische taire beleid leidde na melijk tot gigan- doorberekend aan de consument. O p groei. Ca mbodja, Laos e n Vietnam wa- tisch hoge aa ndelen- en onroere nd deze manier hoopt men een stijging va n ren verwikkeld in oorl ogen en werden goed prijzen. Door dit ruim e bel eid communistische dictaturen. Birma ver- konden j apanse bedrijve n goedkoop dween door een socialistisch militair be- aan investeringsfondsen komen. Naast wind van het internati onale toneel. he t fe it dat men goedkoop ko n lenen,

Daarentegen bleef Thailand als e nige in kon me n da nkzij de hoge koers/ winst verhoudingen o p de beurs tegen lage

de regio als overl evende over.

kosten risicodragend ve rmogen aantrek-

de consumptieve vraag te bewerkstelligen. D e in de industri e en distributie

aanwezige verborgen werkloosheid wordt drastisch aa ngepakt. Bedrij ven hebbe n een ove rschot o pgebouwd aan kantoo rwe rknemers (salary man). Deze werkneme rs hebbe n namelijk een contract voor het leven aa ngebode n gekre-

Het boeddhisme e n de Chinese minder- ken. Met als gevolg een investeringsheid in het land zorgden er, samen met golf. gen. In ruil voor een laag aanvangsa lahet ingrijpe n va n de mo netaire be- ris bood de werkgever garantie o p Ame rika, als bondgenoot, voor dat het kapitalisme goed kon gedijen. De Thai- leidsmake rs in Tokyo kelde rden de prij- werk , een elk jaar stijgend loon, een se export ve rschoof in de jaren zestig zen va n de aandelen en het onroerend goed pe nsioen e n hypotheekfaciliteiten. e n zeventig geleidelijk in de richting goed. Samen met de opwaa rdering va n In een land waa r de sociale zeke rheid van de secundaire sector. Aanvankelijk de yen was de recessie een feit. o p een laag pitje staa t zijn d it zeer goewas de expo rt gericht op agrarische Momenteel zijn de banke n nauwelijks de vooruitzichten. produkte n (nog steeds is Thailand num- nog in staa t de economie vlot te trek- D e hiërarchische organisatiestru ctuur mer 1 op de exportlij st van cassave, ken. Met be hulp va n miljarden investe- va n j apanse bedrij ve n heeft e rtoe geleid rubber en rij st), Momenteel bestaat zo'n ringen in de openba re sector probeert dat me n zowel op het gebied va n de 76 procent van de expo rt uit ind ustrie p- de overheid het o ngunstige tij te ke re n. prod uktkwaliteit e n produktverbete ring rodukten. Tegenover deze positieve als op he t gebied va n de produktie proeconomische geluiden sta at een insta- Afgelo pe n jare n is de yen ste rk geste- cesbeheersing e n produktietechnologie biel po litie k systeem e n tie rt de corrup- gen ten opzichte van de Amerikaanse pe rfectio nistisch te werk is gegaan. Echtie in alle lagen van de Thaise bevol- dollar. Een dure yen maa kt de impo rte n ter, de hierdoor ontstane managementking welig. Dat dit betrekkelijk weinig voor j apa n goedkoop. Va n deze lage re lagen hebbe n ervoor gezorgd d at een nadelige gevolgen voor Thailand heeft importprij zen merkte de consument groot gedeelte va n de creati viteit verl oopgeleve rd mag een wonder heten. desonda nks weinig. De lage re impo rt- re n is gegaan. Gezie n het fe it dat de EuBlijkbaa r vergoedt econo mische groei, prij zen zorgden wel voor een ve rgrotin g ropese en Am erikaa nse concurrentie die voor welvaart zorgt, vee l. De in- va n de (bruto) winstmarges bij bedrij- hun o pgelopen achterstand grotendeels vloed van militairen is desonda nks de ven. De combinati e van negati eve eco- hebbe n ingelo pe n en de rest van Oostlaatste jare n teruggedrongen onde r het nomische groei e n de vrijwel gelijkblij- Azië eveneens effi ciënter te w erk gaat

Na

bewind van de democratische coaliti e-

vende consumentenprijzen voor import-

rege ring va n Chuan Leekpai.

goede ren d rukt zodoende het j apanse loosheid leide n me t alle sociale en imporlvolume. Geen hoger impo rtvolu- maa tschappelijke o nrust va n die n.

Net zoals een veel andere Aziatische

me derh alve, maar wel een ve rbetering D oor het systeem van levenslange ar-

zal dit tot een snel toenemende we rk-

landen heeft Thailand een slechte in- van de ruil voet ( verhouding tussen im- beidscontracten, wa ar men van af w il frastru ctuur. D aarnaast wordt de con- en exportprij zen). Daard oor leidt een stappen, is er een zeer starre arbeidscurrentie van China en Vietnam als la- apprecia ti e van de yen vaa k tot een ver- markt in j apan o ntstaa n. De daglo ne rs ge-Io nen landen sterke r voelbaa r. Thai- de re ve rgroting va n de j apanse handels- (werknemers met een contract voor

land wo rdt daa rdoor eveneens gedwon- overschotte n. Het stijgende handels- korte tijd) vorme n de rhal ve de fl exibele overschot zorgt op zijn beurt weer voor o nderkant va n de j apanse arbeidsmarkt.

gen om over te schakelen naar een ho-

JasonMagazi1le no . 4, August 1994

9

Bij hoogconjunctuur overstijgt de vraag naar dagloners het aanbod. Daarentegen is e r bij laagconjunctuur sprake van een groter aanbod dan vraag naar dagloners.

strenge j apa nse importregels. Het han- dere landen, veela l bi nnen de regio , delsconflict japan-V.S. kan in zoverre zorgt de gestegen yen ervoor dat pronegatief uitpakken voor de Europese dukten van andere Aziatische econoUnie dat de liberalisering van de we- mieën re latief goedkoper worden. De reldhandel vertraging oploopt. groei van andere landen in de regio

krijgt zodoende een flinke stimulans Onder invloed va n de dale nde impo rt- Een gecordineerde aanpak voor de dol- va n de appreciërende ye n. Daar komt prijzen en de momentee l stijgende bin- lar is broodnodig om rust te brengen op nog bij dat deze produkten , zijnde banenlandse investeringen kan het over- de internationale valutamarkt en de weschot op de handelsbalans afnemen. reldmarkt. De V.S. vinden rentestappen

Een depreciatie van de yen lijkt zich aldus vaag aan de horizon af te tekenen.

Tevens vindt er een verruiming van de markttoegang voor buitenlandse ondernemingen plaats. Volgens de japanse

sisgoederen, relatief conjunctuur onge-

voelig zijn. De vraag heeft derhalve nod ig. Minister van Financië n Lloyd weinig te lijden van de slechte econoBentsen wil een ve rlaging van de korte mie in Japan . rente door japan en Duitsland. De j a-

panse minister van internationale han-

China

del en industrie (MITI) Ryutaro Hashi-

moto voelt evenwel we inig voor deze Vijf jaar na de slag op he t Tiananme nling of afschaffing va n de importregels aa npak o mdat het onduidelijk is of dit ple in (beter be kend als het Plein va n de van de sectoren onroerend goed , finan- significante voordelen voor de (we- He melse Vrede) in Be ijing is er o p het ciële diensten en telecommunicatie en reld)economie met zich meebrengt. D e- gebied va n de democratisch openheid het overnemen van de buitenlandse in- ze starre houding va n het MITI wordt weinig gebeurd in China . De roep om

regering kan dit gebeuren via versoepe-

specti evoorschriften voor auto's, medi-

ook aangenomen bij de uitvoering va n democratie was het gevolg van de economische liberalisa tie onder Deng Xiao-

cijnen en huishoudelijke apparatuur. de herstm ctureringsprogramma's om de Net zoa ls in Zu id-Korea bestaat er in j a- j apa nse economie uit het slop te trekpan een nauwe samenwerking tussen ken. Het MITl e n het ministerie van Fioverh e id e n bedrijfsleven bij het verza- nanciën houden zich bijna uitsluitend me le n van kennis op het gebied va n bezig met het terugdringen van het betechnologie en kwaliteitscontrole. D eze nauwe banden moeten een positieve bijdrage kunn en leve ren aan het economische herstructureringsproces.

Begrippen als toewijding, discipline, plichtsbesef e n saabisu-seisbin (dienstbare geest, klantgerichthe id) zijn wijdverbre id onder de japanse bevolking en onlosmake lijk verbonden met he t maatschappe lijke leven. Daarnaast heeft

ping . De hoop bleek ijdel te zijn. De gevolgen van deze gebeurtenis hebben die pe sp oren achter gelaten. De zo zorgvuldig opgebouwde internationale grotingstekort, ontstaan na de oliecrisis goodwill werd plotskla ps weggevaagd. in 1973. De huidige crisis vraagt echte r Buitenlandse investeringen we rden in om liberalisering van de consumenten- de ijskast gezet e n China kreeg het ste mpel va n harde re pressie ogeplakt. vraa g.

Ondanks de tegenvaller op voo ral het De politiek instabilite it in japan zorgt democrati sch vlak, is het programma

evenrnin voor een daadkrachtige aan- van economische modernisering verder pak va n cl e gerezen binnenlandse en voortgezet. D e roep om democratie za l buitenlandse problemen. D e coalitie op termijn weer aanzwellen. Binnentussen de liberaal-democratische partij landse, maar vooral buitenlandse, inves-

(LDP) e n haa r gezworen aartsrivaal de teerders blijken namelijk een hekel te

men altijd grote interesse getoond voor sociaa l democratische partij lijkt op hebben aan een instabiel, ondoorzichtig vernieuw ing op technologisch en we- voorhand gedoemd te mislukken. Op en inefficiënt overheidsbeleid. Zoals tenschappelijk gebied. Hun argwaan cruciale economische en buitenlands- momenteel he t geval is. Daarnaast heeft voor een te groor optimisme heeft ertoe politieke issues verschillen beiden sterk de welvarende en sterk ontwikkelde geleid dat men een snelle en adequate va n mening. D e enige reden voor de middenklasse in China behoefte aan aanpak van problemen en nieuwe situ- vorming van deze coa litie is hun antipa- meer zeggenscha p nu men frequenter aties kent. Deze ingrediënten hebben- thie tegen cl e hervormingsprocessen. in contact komt met buitenlandse relavoor een economische bloei gezorgd De LDP is name lijk ve rstrikt geraakt in ties. die zijn weerga niet kende, en zullen in menig corruptieschandaal , ontstaan de toekomst een positieve bijdrage blij- door haar nauwe samenwerking met de De overgang van de socia listische plabureaucratie e n het bedrijfsleven. neconomie naar een meer kapitalistiven genereren. sche georiënteerd e markteconomie zal Het hande lsconflict tussen japan e n de De export vanuit japan naar de rest van een proces van va llen en opstaan blijV.S. blijft daarentegen grote zorgen ba- Azië heeft daarentegen weinig te leiden ven. Naast de, hierboven al beschreven, ren. Hierdoor is het vertrouwen in de va n de appreciërende yen . Bedrijven al- situatie va n een 'sociaa l' compromis tus-

Amerikaanse dollar verder gedaald, zo- daar, opgezet door en o nder de leiding sen de overhe id en het volk, waarbij he t dat de waarde va n de dollar sterk onder va n japanse firma 's, worden veelal volk genoegen moet nemen met politiedruk is ka rnen te staa n (wederom een

voorzien van onderdelen uit het moe-

ke onvrijheid maar daarvoor in ruil een

appreciatie va n de ye n). Het gedaalde derland japan. Tevens zijn de meeste economisch laissez-faire krijgt aangevertrouwen in de Amerikaanse dollar landen in de regio ste rk afhankelijk van re ikt, doemen e r nog e nkele grote opheeft ook negatieve gevolgen voor de de invoer van j apanse kapitaalgoede- stakels op aan de horizon .

Europese exporteurs. Ofwel zien zij hun winstmarges op de Amerikaanse markt sterk dalen ofwel verliezen ze een

ren.

De dreigende hyperinflatie (zo' n dertig

procent op jaarbasis), de verliesgevende (groot) gedeelte va n hun marktaandeel uitwerking op de ge he le regio. Naast staatssector en het grote aantal werkeloaldaar. De verhouding Europese Unie- het feit datjapan se ondernemingen hun zen op he t platteland. De hype rinflatie japa n is altijd sterk beïnvloed door de investeringen gaan verleggen naar an- is onder andere het gevolg van de ex-

10

De recessie in j apan heeft een positieve

Jason Magazine no. 4, August 1994

tre me economische groei. De tota le waa rde va n alle geprodu ceerde goederen e n d iensten zal dit jaa r naa r alle waa rschijnlij khe id toe ne me n met 11 ,5 procent. Door de overga ng naar een ma rkteconomie zijn er e norme ge breke n in vele ve rliesgevende staatsbedrijve n aa n het daglicht geko me n. De staa tsbedrijven zijn de grootste werkve rschaffe rs voor de 1,2 miljard inwoners va n China. De econo mische vooruitga ng is mede te danke n aan het kunstma tig in standhoude n, dmv. subsidiring e n de ve rstre kking va n len ingen , va n staa tsbedrijven. Dit ka n echter niet la ng in vol geho uden worde n. De economische hervorminge n zu llen derhalve o nhe rroepe lijk le ide n tot het fa illie t gaa n va n vele staa tsbedrij ven . Dit vooruitzicht is vooral zo rgelijk o mdat deze bedrijven zorge n voo r onde r ande re huisvesting e n medische verzorging. Sociale voorzie ninge n e n de belastingd ie nst zijn veelal o nbe ke nde begrippe n bij de bevolking . Sinds juli heeft de overh e id voo r bijna alle sectore n een we rk looshe idsverzeke rin g in het leven ge roepe n.

Va naf ja nuari va n dil jaar heeft men , met a lle maatsc happe lijke wee rsta nd e n corrupt ie va n d ien, een be lastingstelste l ingevoerd. De Chinese staa t behoort financieel tot de zwaksten van de were ld.

De rijksinkomste n sto nden in 1992 op 16,6 procent va n het BNP (de rij ks inkomsten va n de Nederlandse overh e id ligge n ro nd de 29 proce nt va n het BNP). Er zal da n ook binne n het overhe idsa pparaat een mentaliteitsverandering moeten o ptrede n, zoda t me n de grip beho udt o p de maa tschappelijke, sociale, politie ke en economische ve rhoudingen .

Sinds in 1978 met het economisch mode rniseringsprogramma is begonne n hebbe n veel buite nlandse investeerde rs Ch ina o ntde kt. In 1993 we rd een bedrag va n 25,75 miljard do llar geïn vestee rd. Dit jaar wordt echter reke ning gehouden met een da ling va n vijftig p rocent. Volgens de staatsadministratie he t gevolg va n he t fe it da t de a nde re landen in de regio meer geld hebben aa ngetrokk e n e n va nwege de pogingen va n de regering o m de sne lle groei te bete ugelen . Daa rnaast zijn sinds 1 januari va n d it jaa r e nke le belastingvoo rdele n voor doo r bui tenlande rs gefi na ncierde bedrijven ingetrok ke n.

Positief voor de o ntwikke li ng va n China (en de we reldecono mie) is de ve rle nging va n China's status a ls meest begunstigde ha ndelsnatie (MFN) van de VS. Zowel voor Ame rika als Europa blijft op

liet de V.S. stelselmatig links liggen .

Sterke r nog, door een indru kwek ke nde mili taire mac ht op de been te brengen we rd en de communistisch gezinde lande n vrijwel geïsoleerd . De nadruk op inpe rkin g va n het communisme zo rgde ervoor da t de V.S. ande re issues, zoa ls de democratie e n de me nsenrechte n, uit De meest productieve secto r van de he t oog verl oor.

Chinese econo mie zijn de p latte landsonde rneminge n. Zij zijn het krachtigst De economie va n de V.S. heeft in hoge in de kustprovincies e n vo rme n daa r, mate ge profiteerd va n zowel het ge-

deze ma nier de be langrijkste groeimarkt beschi kbaar.

Daare ntegen zulle n de schendingen va n de mensenrechten grote zorge n blijve n baren , nu de Chinese autori teite n vrij spe l hebben ge kregen na de continue ring van de MFN-status.

economische groei Zuidoost Azië 1993 groei BNP in procenten China Singapore Maleiaië Thailand Indonealë Taiwan Hongkong Zuid-Korea I

o

2

4

8

8

10

12

14

18

bron: Al latlloht ontwikkelIng.bank

opril 1994

mede da nkzij investeringen uit Hongkong en Taiwa n , de moto r achte r de export-hausse. De expo rtgroei wordt mome nteel minde r omdat de binnenlandse vraag niet bij te bene n is. Hieruit blijkt o pnie uw hoe be la ngrijk Hongkong is voo r de Chinese econo mie. Het be nod igde ka pitaa l, voor o nde r a ndere de ve rbe te ring va n de infrastructuur, wordt via de beurze n en gevestigde onde rnemi nge n in Ho ngkong beschikbaar geste ld .

Tot slot Na de Tweede Were ldoorlog is de ontwikkeling va n Azië in ste rk e mate bepaald door de Ko ude Oorlog.

Enke le landen zoa ls Indo nesië e n Male isië konde n ste une n op hulp va nu it de V.5. Dit we rd ingegeve n door het fe it dat deze lande n aa ntoonde n we inig op te hebbe n met de communistische grondbeginsele n. Landen , zoals Viëtna m e n in ze ke re mate ook China, d ie wel iets op hadde n met deze beginsele n

voerde buite nla ndse bele id aa ngaa nde Azië a ls de aa nwezighe id va n het Amerikaanse leger a ldaar. Regeringe n d ie poli tiek afll anke lijk wa ren va n Ame rika gaven destijds vrij baa n aa n he t Ame rikaa nse bedrijfs leven. In deze situatie kwa n1 verandering met de econo mische op komst va n j a pa n in de regio.

De dominante positie va n buite nla ndse investeerder e n exporte ur in de regio is door j apan overge nome n. Momenteel begint Chi na zich o p te we rpe n als grootmacht binne n de regio. O f dit e rtoe zal le iden dat j apan een stapje te rug moet doe n, lijkt o nwaa rschijnlijk. Voor zijn ve rdere groei heeft Ja pa n China namelijk hard nodig a ls (consume nte n) markt e n fabrie k. China daa rentegen heeft ste rk e behoefte aan de expe rtise e n e rvaring van Japa n op technologiegebied . De economische integratie in Azië neemt, o nde r invloed va n de toenemende onderli nge investeringen en hande lsbetre kkingen, snel toe. Door de sne lle economische groei w illen de meeste landen in de regio

Jaso1lMag azi1le no. 4, August 1994

11

door Zuidoost-Azië. Daarentegen dient

e r wel te rdege re ke ning te worde n geho ude n me t een verdere o ntw ikke ling va n de reg io o p zowel po litie k, sociaa lmaatsc happelijk als econo misch gebied.

In plaa ts va n de schuld va n de Westeuro pese recessie te zoeken in onder andere de opkomst van Azië, dient men

de ha nd in de e ige n (europese) boezem te steken . In dit kader is een intensive-

ri ng va n de hande lsbe tre kkinge n van de Europese Unie met de regio Zuidoost-

Azië hard nodig. De landen in deze regio he bbe n o nder invloed va n de sne lle econo mische groei be hoefte aa n kennis e n ervaring op het gebied va n de infrastructuur. Door de stijgende koopvoor vol worden aangezien en inmen- kortschie t grijpt de overh e id in. Hie rb ij g ing van buiten af wordt alsonwenselijk moet gedacht worden aan ondelWijs en ge had . Me n heeft de overtuiging zelf in gezondhe idszorg. Veelbeteke nd e n staat te zijn om interne problemen (o.a . hoopgeve nd is de aa ndacht voo r het we rkl oos he id, de roe p o m meer de mo- o nderwijs. Er word t extra geld uitgegecratie, mensenrechtenvraagstukken, ar- ven aan basis- en beroepsondelWijs. moede) te kunn e n o plossen .

Tenslorte bestaa t er na uw overleg tus-

kracht is er een snel groeiende consu-

mente nmarkt. O mdat deze la nde n langzaa m overschakelen va n een planeconomie op een markteconomie liggen er voor buitenlandse bedrij ven en inves-

teerders derh alve goede mogelijkhede n .

sen overh e id en bedrijfs leven .

De o ntw ikke ling in Zuid-oost Azië heeft dus ie ts weg va n een domino-effect. In rap tempo wo rdt het e ne na he t andere land in de regio (eco no misch) volwassen . De lantaarn van laagste-Io ne nland verschuift via Taiwan, Zuid-Korea en

Intern die nt de Europese Unie o rd e o p za ke n te ste llen wa t betreft de stru ctureH et zou echter te eenvoudig zijn om al- le we rklooshe id . Ee n gematigd loonkosleen maa r aa ndacht te sche nken aa n de, ten bele id ka n hierbij be hulpzaam zijn . hierboven beschreven, succesfa ctoren Me n moet echte r niet de illus ie hebbe n van de Aziatische economieën. Veelal ooit nog te kunnen concurreren met lazorgen succesfactoren voor een keerzij- ge-Io ne n lande n als bijvoorbeeld China

Indo nesië ri chting Thailand e n China. de. Zoals ook hie r het geval is. De fl exiO o k o p he t gebied va n de machtsve r- be le e n adequaa t reagere nde arbeidshoudingen vindt er een wisseling van ma rkt is mede tot stand geko me n door de macht plaats. O ndanks he t fe it dat de arbeidskoste n zee r laag te ho ude n .

Japan de (econo mische) moto r van de Sociale voorzieningen (onder andere regio blijft, zal de macht gedeeld moe- we rkl ooshe idsuitkeringen, arbe idsongete n gaa n worde n me t China. Dat de schiktheidsregelingen) staan of in de kleinere landen, onder invloed van hun kinderschoene n of o ntbre ke n geheel. economisch succes, meer en meer een Aa n de arbe idsomstandig heden va n de eigen mening beginnen te ventileren is werke nde klasse valt nog veel te verbenie t verwo nde rlijk. teren.

De ste rk achtergebleven o ntw ikke ling In de studie 7be Easl Asian Miracle, van de infrastru ctuur za l in de toekomst Economie Growth and Public Polic» een sterk remmende factor word en bij probeert de We reldbank te analysere n verdere economische groei. De aanwelke rede ne n te n g rondslag liggen aan dac ht voor milieu vraagstukk en valt bohet succes in Azië van Hong kong, Indonesië, Japan, Maleisië, Singa-

po re, Ta iwan, Thailand e n Zuid-Ko rea.

een prioriteitsbehandeling en is er op

12

Een

intensivering

die nt e r bovendien plaa ts te vinden tussen de verschille nde overh eden e n he t bedrijfsleven . Hie rbij moet gedacht worden aan onder andere fi sca le faciliteiten en investeringssubsidies voor het be-

d rijfsleve n . Een taa k voor de Europese Unie lijkt me! Uit het rappo rt va n de Wereldbank kwam naa r voren dat de opkomst va n de aziati sche economieën

o nde r a nde re het gevolg was va n de nauwe samenwerking tussen overh eids-

instellinge n e n het bedrijfsleven . Het is

schikt aa n het te behale n econo misch kritische ho uding te n o pzichte va n zijn e ige n ha ndele n ko mt Euro pa de recesgewin.

Ook o p po litiek vlak zij n e r kantte ke- sie zeer zeker te boven!

•

Drs. G.G.F.G. Widdershoven heeft Economie gestudeerd aan de Katholieke Universiteit Bra bant en is redacteu r van va n de bevolking. Voor democratische j ason Magazine. vrijhede n is de tijd aldus nog niet rijp .

1. Aziatische Ontwikkelingsbank rapO p de vraag of West-Euro pa zich zo r- port 'Vooruitzicht op Aziatische Ontw ikgen moet maken kan volmondig nee ke ling' 12-04-1994 2. We re lbank rappo rt 'The east asian wo rde n geantwoord.

Er is gee n (e nke le) rede n o m aan te ne- mirade, economie growth and public men dat het Westen be dre igd wordt po licy' 1993

ben ze het besef dat ze niet-westers te machtsfactor. Herstfll ctureringsprogramzijn en ke nne n ze de mogelijkheden ma's opgezet door de overheid stuiten van de regio\ een conservatief macro- dan ook o p weinig tot geen weerstand

de arbe idsma rkt sprake van vrije loonvo rming. In gevallen waar de markt te-

duktieprocessen.

maar dat men het weet in Europa. vendien in het niet biL en is onderge- Met een porti e gezond verstand en een

Alleerst volgde n al deze la nden , o n- ningen te plaa tsen. De ambtenarij is nog danks hun grote ve rschille n (wel heb- altijd een nie t weg te denke n (corrupte)

econ omisch beleid. Door de overhe idsuitgave n strak in de hand te ho uden blijft de rente vrij stabie l en de inflati e laag.

Daa rnaast krijgt de expo rto ntwikke ling

en Tha iland . De aa ndacht die nt daa ro m gericht te zijn o p hoogwaard ige(re) pro-

Jason Magazine no. 4, Au gust 1994

Society and State in Crisis: What went wrong in Somalia?

Martin Doornbos & Jobn Markakis The crisis in Somalia bas attracked worldwide attention. Several solutions bave been offered, none were valid. In tbis article tbe autbors, Martin Doornbos andJobn Markakis, will offer a new perspective on tbe relation between bistory, clannisbness and imperialism.

separate for purposes of analysis. All economy, the commercia liza ti on of pa sthe more sa, since same of the analyti-

toralism, its subordinati on to a centrali-

ca l approaches we will explore focus zed state, etc. The secand criti cism is leon one or th e other of the (wo. At the velled at the alleged confusio n of kinsend, we wi l! want to consider (h e hip with c1annishness. According to Ahquestion of compatibility between So- med Samatar, the traditional kinship mali society and the post-colo n ia I sta te.

stru cture was based on the communal

The importance of kinship, i.e. clan, re-

mode of production , and was governed by cultural and political norms . nd in-

lationships is the element highlighted in stitutions, like the RER and th e XEER, a ll attempts to explain Somali society which regulated intra and inter-clan rebehaviour. Having been introduced in

latians, including conflict.

the first scholarly study of Somali society by I.M . i ewis three decades ago The changes wrought by the experien(961), it appears to have been valida- ces of the past one-hundred years, par[ed by current history. Lewis' thesis is ticularly the partial commoditizatio n o f that the segmented clan system remains production, have transformed Somali the bed rock fou ndatio n o f pastoral So- society, according to Ahmed Sama tar.

T

he Somali crisis has widely drawn mali society, and 'c1annishness' - the New social strata ha ve emerged; pastorattention to the question: 'what primacy of clan interests - is its natural a l producers, me rchants, petty bourwent w rong in Somalia?' In Dur divisive reflection on the politica I level. geoisie, intelligentsia. These ha ve been view, th is question should not be ad- Lewis' thesis is the starting point of ma- caught in a deepening economie crisis, dressed by way of a jJostmortem. Unlike ny subsequent studies. Said Samatar the result of Somalia's dependence on those who regard the past in the case of who wrote the first study of the Somali the global market, and are forced to Somalia as an aberration best forgotten, state with David iaitin (987) accepts compete in a si tu ati on a f material and and certainly nat to be re-Iived, we be- this thesis, and describes how c1annish- social insecurity no t regulated by tradilieve that the past is always wi th us. No ness pervaded and made a mockery of tional norms anc! institutions. In this st'fresh start' can be divorced from th e the politica I syste m in independe nt So- ruggle for survi va l, individua ls seek past. lndeed, if it is to prove a meaning- malia . Generally, the persiste nee o f this su pport on the basis of ge neralized ful exercise, a fresh start must be linked phenomenon is regarded as harmful. kinship, but outside all traditiona l to (he past. In th is sense, an understan- Sa id Samatar regards the segmented so- norms and rules that forme rl y regulated ding of w hat went wrong is in dis pensa- cial stru cture as a recipe for 'institutio- intra anc! inter-group relations. It is this bIe to the search for solutio ns to the na lized instability' (1990). Omar asman situati on that gives rise ta clannishness, present predicame nt of the Somali pe- Rabeh (988) was moved to deno unce that is, the pursuit o f kinship interests ople. While it would be too much to ex- the 'nomadic mentality' for its malignant without restraint and at the expense of peet that we can provide th e answer to influe nce o n Somali politica I Iife, and everything e lse. In this perspective, such a complex question in th is brief Ali Galaydh refers derisively to the 'Iine- clannishness as curently manifested is presentation, what we hope to do is to age ideology' (990) not a reflection of the survival o f tradiexplore certain paths that have al ready Ahmed I. Samata r published his own tional kinship relatio nships, but of the ir been identified and seem promising in study of Somali political Iife in 1988. In transformation anc! decay. the quest for such an answer. this and subsequent publ ications, he criticizes the approach pioneered by so- Writing in the same perspective, Abdi The notion of 'state and civil society in cia I anthropolpgy as a-h isto rical and Samatar, Ahmed's brother, has docucrisis' highlights the two components state and society - th at concern s us. Alt-

conceptually confused. The first cri ti- mented the transformati on o f the ecocism re fers to the fallacy of assuming nomy and society in northern Soma li

hough there is an evident artificiality in that the structure of Somali society sur- (now Somaliland) (989). These autconceptual separation between vived essentiall y intact the imperialist hors, and othe rs as weil, pin the blame the m, it might be useful to keep the two intrusion, its integration into the global for the political disintegration of Soma-

the

j ason Magazine no. 4, August 1994

13

lia on a ruling class, made up of the in- assumpti on tha t a miniscule western telligentsia and petty bourgeoisie, for educa ted cla ss wou ld rul e Somalia ; naexploiting clannishness to promote their lurally, it seemed , since o nl y they could Qwn interests; 'politicizing tribalism ,' is ad ministe r a modern state. What folIowhat Yousuf J.A. Duhul ca lls it Cl993). wed is weil known , but simply put, SoNo allowance is made for the cons- mali traditional institutions and custotraints imposed on politicians by the ma ty authority were discarded, and the structure of Somali society. If the clan degrading o f traditional va lues and stru cture is indeed 50 impo rtant , it is norms began. In the field of conflict redifficult 10 see how polilicians can ope- solution , fo r insta nee, traditional practirate outside it.

not a few African stat es would have collapsed by now. For various reasons , foreign powers ancl intern ational o rganizations are committecl to the preserva-

tion of lhe state pattern wrought by imperialism

in

Africa , ancl

th ey

have

offe red support to evety embattled regime in th e continent. Th e H orn , more

than any othe r region, has been affected by foreign intervention . Both the ce was th ought not o nl y irrelevant but a East and the West ha ve come to the aid v iolation of state authority. of all the sta tes in this regio n, at one ti-

Hussein M. Adam Cl992) believes the me o r another. Th e result was to esca latransfo rmation of Soma li society has g i- What also followed was the shift of po- te violence far above the level that doven the clan a 'trade union' ra le to defend its members' interests. Am ong th e

inte rests il defe nds is lh at o f clan recognition and prestige as weil as social justiee. This is necessarily a negati ve fa le, for it expresses the tradilio nal equalitarian ethos of Somali society. When th is e thos and the traditio nal clan balance is

wer away frorn the interacti on between the various pastoral groups w ithin what

mestic resources permitted , and to de-

lay the inevitable collapse. Now with was basica ll y a stateless society (like a the e nd of the Cold War rivalry, the mi-

minisystem of ineternational relations) and the consequent dislocation of the time-tested process of conflict resolution .

I nstead, significant aspects of this we re transferred to the urban-based adminisupset, as it was under the Siad Barre re- trati ve and po litica I centre , which thu s gime, then a struggle to reestablish it is became an important new element and inevitabie. Hussein argues that elite ma- pla yer in this field. Soon e no ugh the nipulation is a factor in the assertion of centre began to relate and to respond clannishness, but it is not the sole cau- mo re to th e needs and interests of new se. One needs lO ask why the peo ple emerging ca tegories like merchants, trarespo nd so readil y lO the ca ll for clan ders, exporters, urban propery owners,

litary underpinning o f authoritarian re-

gimes in this regio n has been pulled away, accelerating the ir collapse. However, international agencies appear o n

the scene and tbey have a need to have state systems restored.

Throughout Africa , whateve r the ideology of the regime, the state controls the production anel distribution of material

and social resources. The struggle for

anchored in real socio-economie pro-

resources, th erefore, is waged through than to the ongoing require me nts of the agency of th e state , because access pastora lism . Pastoralism instead , in the to state power provides access to repe rspective of the new classes, began to sources. In Soma lia, as weIl as in Ethio-

cesses, a po int thaI is take n up below.

be treated less as a distinct way of life pia , Erilrea and Sudan, state control of

solidarity, in peace and wa r. He belieyes it is because clan consciousness is

anel more as an economie resource to

Whe ther o ne regards clannishness - the be tapped. The politica I initiative was prim acy o f clan interests - as a reflection take n away from the pastoral sp here of traditional Somali society, or of its and the politica I marginalizatio n of the tran sfo rmation and decay, it is argued pastoralists began (Doorbos, 1993). that this phe nomenon matured in the In Somalia as elsewhere th roughout Afbosom of the modern state, a system of rica, the post-colonial slate had certain rule with which Somali society had no salie nt features w h ich are not unrelated previous experi ence. Therefo re, the nature o f the state and its relati on to Somali society is of cru cial importna ce. In referring to the state here we do not mean simply Siad Barrels regime, w hich

is widely b lamed for the tribalizatio n of Soma li po litica I life. The pattern that Siad Barre pe rfected was laid down before he arrived o n the po litical scene.

to its failure to win popular acceptance.

the econom y reached extreme proportions lInder the pseudo-marxist military

regimes w hich ru led these states in the 1970s and 1980s. During the 1980s, all three countries experienced sharp economic decline. As aresuIt, material in-

securi ty a nd the slruggle for resources inte nsified sharpl y, and so did the conflict for state power.

Highl y centralized , it sought to impose a unifo rm sel of rules and po licies of Another characteristic feature of lhe alie n origin on highl y diffe re ntiated so- p ost-colo n ia I state in the H orn of Africa cietjes. Highl y authoritari an, it stin ed no rmal p o litica I competition w hich re-

is the monopoli zation of state power by one or several groups and the conse-

and highl y centrlized syste m o f rule, the western model of representati ve gover-

fl ects the balance of domestic social for- q ue nt excl usio n of lhe rest. The Amhara in Ethiopia , the Arabs in Suda n, and the pressure th at could onl y be contained MOD (Marehan, Ogaden, by force. As a result, force became the Dolbahanda)clan coalitio n in Somalia ma in instrument of rul e, ancl eventuall y are weil known cases. Equally well state power was cl aimed by those w ho known is the fact that the mo nopoly of w ield the instruments of fo rce , th e mili- state power afforded these groups privitary. Throughout Africa , it is the military liged access tot resources. It was in o rwho are defe nding the post-colo n ia I der to prolecl this privi lege lhat the state became the oppressor of those w ho state. challe nged the I11onopolization o f poLeft to th eir own resources , the military we r, and in the final ho rrific phase of in Africa would not be able to pe rform the conflict th e state waged wa rs o f exth is function for long. W ere it not fo r term inati on aga inst its own subjects.

nment, the bureaucratie mode of administrati on , a western code of law and

the genero us support th ey recieve from abroacl , they woulcl ha ve been overw-

This patte rn was introduced under colonial rul e, and was accepted uncritically by the Somali nationalist movement in

the 1950s. It was the n that a number of complex, interrel ated , but alien con-

cepts were adopted to govern Soma li po litical life. Amo ng the m was the imperative o f the Ination state ,' th e unitary

ces , and created explosive oppositio n

Refe re nce lO lhe olher counlries of the justice, e te. Most crucial o f all was the helmed by domestic oppositio n, and H orn was made in order to establish a

14

jason Magazine no. 4, August 1994

comparative frame that mighl help us to sedentary communities. In the Horn , put the experience of Somalia in a cle- pastoralists did not ereate states of their arer perspecti ve. As noted, the other own , no r did they acquire them bu y states in (he region shared the characte- conquest. Barth (1973) and Khazanov ristﾃ残s described above and also became (983) maintai n th at the absence of poe ngulfed in violent confli ct. Deprived o f Iitical superstru ctures among pastoralists foreign support as a result of th e end o f is expla ined by the mode of production th e Cold War, the states in the region w hich ne ither needs nor can affo rd state began to crumbl e . The collapse of the institutions.

was especia lly favoured (Ozay, 1971) the state e merged as a re latively abundant source of resources and , inevita-

bly, it became the bone of conte ntio n .

Beca use competition took place at the level of the state, a measure of aggrega(ion was necessary sa that clans could

com pete e ffectively at thsi level. The refore, the scope of clannishness expanded from the lower levels of agnalic post-colonial state is a regional , not 50lely a Somali, phe nome no n. Elhiopia Kha zanov observes that the pastoralist kinship to the full clan and even the has had a s imilar experie nce a lready, production cycle is guaranteed in the clan family. In this ex panded form, the while Suda n and DjiboUli are like ly to lower levels of social orga niza ti on, and clan came to ri ya l th e nati on. share this experience in due course. it is these levels that ex hibit polilical auWhat is meant by collapse is not a chan- w nomy normally. Somali traditional po- Thi s was the pattern of the civil war duge o f regime, but the fragmentation of litical practice conforms with this obser- ring th e 1980s, and remains the pattern existing sta te units, and th e reconstru c- vation . It was clan sub-divisions that o f th e curre nt connict. ln the struggl e tion of politica I systems o n the basis of performed autonomous political roles. for positions in the stale o f the future entirely new principles. Having lost Erit- Hussein M . Ada m makes a related point thi s is w h at the internecine struggle is

when he sta tes that clan consiousness is rooted in real socio-economie procesbased on e thnicity. Should this experi- ses. The implication is that to the extent m ent fail , Ethiopia will face disintegra- that Somali society rema ined in the traditon al pastoralist mode, it had no need (ion. rea, Ethiopia is now experimenting w ith a navel pattern fOf sta te orga ni za tion

aboul - lhe clan is the inva riabie controlling element. Solutions to the on-

going connict, and prescriptions for a new state model must take this into ac-

count. Mo re to the point, the design for for, nor cou ld it afford the post-colo nial a future state must take into account the ln the analytical perspective sketched state that was imposed on it. Perhaps, it factors , intimated in th is presentation, above and in a regional context, (he is no accident that the most intense re- that e leva led clannishness to such policollapse of the Somali state does no t action was registerecl in northern Soma- tical heights, in order to avoid another seem a mystery. What is puzzling to lia (now Somali-land), where the pasto- mismatch between society and state.

With ths i in mind , one cannot hel p but most observers is (h e fact that the par- ralist mode is predominant. lies to (h e Somali con flict are not regionaI, ethni c, religious or linguistic Fo llowing th is line of thought, o ne can groups - as in Ethiopia , Sudan and Dji- say there was amismatch between a sobouti - but clans and sub-clans of whal ciety whose traditional mode of political was previously acclaimed as one of (he practice was, according to Lewis (980), very few 'nation sta tes' in Africa. Con- 'democratie to the point of anarchy,'

wonder how usefull the various formu -

las of alien origin that a re pressed o n the Somali people w ill prove. The Somali must look for inspiration into their

own culture and political tradito n fo r the solution to their problems.

nict of the sort that occurs in the o th er and lhe highly centrali zed, a uthoritastates of th e H orn is defined as 'e thni c', rian, militarized anel violent post-colo- It might be worth raising th ese points in a label that carries its own facile ca usal nial state ruled by a tiny, westernized a wider perspective. As pointed out alexplanation. H owever, for a nat ion' to elite class. This mismatch is the essence ready, the collapse of the Somali state fall apart at the sea ms (clans) and to dis- o f the Somali problem, for even in lhe system is not unique. There is a grosolve its own state , that is something best circumstances this arrangement wing incidence of disintegration of state that nega tes the concept of the 'nation wo uld have proved troublesome. And stru ctures in Africa and elsewhere (exstate' as developed in the West and the circumstances were not good. The Yugoslavia) and the tre nd may weil acadopted in Africa. According to the con- situation was exacerbated by the mono- cellarate in th e years to come. The fa ct cept, the possesion of its own state is a po liza tion and exploitatio n of state po- thal Somalia was o ne o f the first instancategorial imperative for a nation; isn't wer w hich had two dimensions. O ne ces of total collapse on th e African scethi s what nationalism is all abollt? was the exploitation of the majority in ne, may not be too surprising in the the rural sector - nomads and farmers - lig ht of the extent and sharpness of the The re are two possible approaches to by the urban minority, and the other mismatch between the post colon iaI stathe solution of the puzzle. One is to as- was the rise to politica I hegemony of te and th e nature and stru cture of Sornasume the Soma li do not constitute a na- lhe clan coa lilio n labelled MOD. li society. This means also, however, tion; at lea t not the conventional definithat the Somali may likewise be amo ng tion of the term. The other is to assume Of course, as argued by Abdi Samatar the first in Afriea to devote attent io n to th at lhe state imposed o n the Somali a nd others, Somali society did no t retain entirely novel principles of restructuring was not suited to the needs of this na- its pristine nomadic pastoralist character state-civil society relationships. Unextion. There is some truth in both as- during the post-colonial period. The pecteclly, perhaps, the re is a unique sumptions. A concept lacking rigorous new soda l strata that emerged - mer- moment and opportunity to take th e definition, the 'nation' certainly was not chants', petty bourgeoisie, inte llige nts ia lead in rethinking and reshaping lhe conceived with nomadic pastoralist so- - foune! their material and social welfare post-colonial state in Africa. cieties in mind; although th e Somali depended very mueh upon the state. meet all th e conventional criteria. O ne For the latter two grou ps, the state be- Soma lia's special features require unorfeature of these socie lies is that th ey do came th eir sole employer and patron. thodox and o rigi nal thinking about not crea te states, unless they subjugate W'ith the inllux of foreign aid - Somalia w hat might be appropriate institutional

Jaso" Magazi1le no. 4, August 1994

15

solutions in a largely pa storal context.

Yousuf, JA .D., 7be Somali Tribal TangIe: 7be Tribal Solidmity versus the Sta te, • pa per presented to the first confe rence of the European Associalio n of So mali Studies, Lo ndon, 23-25 Septe mbe r 1993

w hat kind, with w hat structures, and for

Abo ve all , it will require approaches which and w ho's purposes. w hich allow a larger ro le to the pastoralists the mselves in elevelo ping the kinel of instituti ons, codes ancl contractual ar-

ra nge me nts they consiele r most appropriate in runn ing th eir own affairs. This is • paper p resel1ted to the Uppsala FOl1lm not necessaril y a plea for a 'non-state' or on Crisis Management and the Polities 'anti-state' position. It is just to uncler- ofReconciliatiol1, 15-19 jal1uari 1994 Mmtin Doombos, Il7Stitute of Social Stu-

dies, 7be Hague j ohn Markakis, Dept. of History, University of Crete

score that no matte r how compelling the centra lizing incl inations of post-co-

lo nia l states anel ru li ng classes have Refe rences been, working towarcls the construction of a different 'balance of power' be- Barth , F., 'A General Perspective on tween state and 'ci viI ' institutions would Nomad-Sede ntary Re lations', in : Ne lson,

seem not impossible anel h ighl y elesira- C. (ed .), 7be Desert and the Sown, Unive rsity of Califo rnia Press ( Be rkebie (Doorbos, 1993). ley,1973) Having sa id that, however, it is by no mea ns evident th at one will succeed in Doornbos, M., 'Pasture and Po lis: The any approach at state reconstnl ctÎon af- Roots o f Po litical Marginalizatio n of So-

te r the collapse o f it in Somalia. Fo r any mali Pastoralism', in : Marka kis, J (ed.), Conflict al1d the Dec/ine of Pastoralism ceeel , the re wo ulel need 10 be e ithe r so- in the Hom of Africa, (Londo n, 1993) such state form ati on processes to suc-

me very compell ing reasons to want to have a common state framework , or el- Ga laydh , A.K., 'Notes o n the Sta te ofthe se a single overriding dominant power Somali State', in : that just lays it dow n, as the Romans Hom of Africa 13, 1-2, 1990

did . Of the latte r the re is no chance neither in Somalia nor elsewhere in

Af- Hussein , M.A., 'Soma lia:

M ilitarism,

rica today. As fo r compell ing reaso ns to Warlordism ancl Democra cy?', in: Reshare a comma n political system, th is view CI( A(rican Political Economy 54 , might be either a cammon enemy, or 1992 same very obvious advantages one

Kha za nov, A.M., Nomads and the Outsdide \Vorld, Cam brielge Un ive rsity Press, (Cambridge, 1983)

wo uld e xpect to derive fro m sharing a po litical fra mework. Fo r Somalia , the commo n e ne my has practically disappeareel (and made place for ene mies within), while Ihe aelva ntages of pooling

Lewis, I.M ., A Pastoral Democraey , Ox-

resources are not S directly evid ent.

forel Uni ve rsity Press, (Oxfo rd , 1961)

Pe rhaps o ne may weil need to fa ce the prospect o f d iffu sed , 'decentralized powe r' fo r some time to come, unless the logic of go ing logethe r suggests itself.

The fa ct that Somalia diel for some time constitute a state cannOl be conside red

Le wis, I.M., n Je Modern History of Somalia: From Nalioll to State, Weidenfeld & Nicholson (Lo ndon, 1980) Oma r, O. R., L'Etat et Ie Pansomalism, Ed itio ns Le De rwish, (Paris, 1988)

a sufficiently convinci ng reason 10 go

back to it aga in , g iven its dismal pe rfo r- Ozay, M., Effeclive ness of Foreign Aid mance - again , unless o ne finds the re Somalia, in : 7be j oumal of Modern Afriwe re ele me nts in it that a re still wo rth ca,., Studies 1971 , 9,1 retaining or building upon. AIso, it is in itself n OL good enough a reason to want Samatar, S" Laitin , 0 ., Somalia: Nation

have a state because the UN wants it in Search of a State, Westview Press, - as counte rpart, mailbo x or for fear of (Boulde r, 1987) blank spots e me rging o n Ihe political map of Afri ca. Incidentally, reestablis- Samatar, A., 7be State and Rural Transhing peace and reconciliation which the f onnalion in Somalia, 1884-1986, UniUN ca me in for is one thing, bu ilding a versity of Wisconsin Press, (Madison , commo n state is anothe r. The to w 1989) should not be confused.

In sho rt, the re is a need to think very Sa matar, A., Socialist Somalia: Rhetoric hard as to w hy o ne wo uld wa nt 10 ha ve and Reality , Zed Press, ( Lo ndon, 1988)

10

a commQn state

16

LO

begin w ith, and if sa,

Jason Magaz ine no. 4, August 1994

Conversie in Oost-Europa?

Drs. Brik Dirksen De economische problemen van de transformatie van staatsgeleide economie naar kapitalisme zijn groot. Conversie van de bewapingsindustrie is hiervan het voorbeeld.

Drs. Brik Dirksen behandelt de knelpunten van de overgang naar de civiele produktie. Tevens bespreekt hij de noodzakelijke aanpassingen en beoogde gevolgen.

beho re n te slijten op de we re ld markt.

1927 , o ntwikke lde de Sovjet-volkshuisMe n ste lde zich oorspronke lijk voor da t houd ing zich in de ri chting va n wa t w ij conversie een groötscheepse omschake- nu een consumptiemaatschap pij zouling van militaire naar civiele produktie den noemen . Dit werd door Stalin met zou inhouden . Dat mag als mislukt be- lede ogen aa ngezien . Toen hij eenmaa l

schouwd wo rd en . Wat wèl is ge be urd , zijn mac ht geconsolideerd had , ga f he r is dat de militaire produktie voor een Industria lisa ti edeba t hem de argurnen-

groot deel tot stilstand is ge ko me n. In te n o m de o ntw ikke ling va n de Sovjethet hiernavolgende za l worden inge- volkshuishoud ing in een radicaa l andegaan o p enige aspecten va n de conver- re richting te sturen . Het middel va n de sie tussen 1989 en 1994. vijfjarenplannen verschafte hem het instrument 0 111 d it te doen.

De Sovjetunie

Sinds 1928, he t startpu nt va n het Eerste Vijfja renplan , wa re n de noden va n de

De ge he le Sovjet-volks huishoud ing was consument veruit o ndergeschikt aa n dat o nde rgesc hikt aan de be langen va n de ene doel: een sterke, volkomen onafzware en de defensie-industrie ( het mi- ha nkelijke Sovjetunie. Dit werd nog litair-industriële complex). Ee n be lang- meer gelegitimeerd door de inva l va n rijke reden hiervoor was Stalins angst Duitsland in 1941 (i n die tijd de mac hvoor buitenlandse overheersing. In Ru s-

ti gste militaire nati e va n de westerse

land heeft me n een ste rk historisch be- wereld) , en het tern auwernood verslaa n

Inleiding

w ustzijn , waa rin de inval van de Mo ng-

va n deze tegenstander. Toen in plaa ts

o le n in de midde leeuwen , de veldtocht van Duitsland de VS de nieu we vijand Po litici e n be leidmake rs in Oost-Eu ropa' va n Na po leon in 1812 (die le idde tot de werden ko n niets de absolute prioriteit zoeken momenteel wanho pig naar ma- vernietiging va n Mosk ou), en de neder- van het militair-ind ustriële complex in nieren o m nog iets van het voormalige laag tegen Duitsland in de Ee rste We- de Sovjetu nie weerstaan . Deze absolute industrië le parade paa rd, de bewape- reldoorlog een grote ro l spele n. Daa r prioriteit blee f bestaan tot o ngeveer

nings-industriez, in deze lijd va n econo- kwam bij dat tijde ns de burgeroo rlog 1985. He t aa n de mac ht ko me n van mische transfo rmati e in tact te houden . van 1918-1920 tussen de Rode n e n de Gorbatsjov en de door hem gevoerde Veel Ooste uro pese industriële bedrijven Witten, geïntervenieerd werd door o.a. o ntwa pe ningsbes prekinge n met de VS zijn in een ge privatiseerde, aa n concur- Franse, Engelse en Am erikaanse troe- leidden tot een to rn en aa n die prio ri rentie van de we re ldma rkt onde rhevige, pe n om hun e ige n be la nge n te besche r- teit. we reld ni e t le ve nsva tba a r. De vra ag men . Ook de Polen bevochten hun o nnaar hun produkte n is voor een groot afhankelijkh eid in die pe riode.

Een niet bij iedereen in het Westen bedeel weggevallen . Dat geldt met name De toeko mst va n he t Bolsjewistische re- k end fe it was, dat in de Sovjetuni e veel voor die bedrijven, die w apens en an- gime hing aa n een zijde n draadje. Toen duurzame consumptiegoederen ( ijsk asde re militaire goedere n in dit post-Kou- te n lange leste het tij ten gunste van de ten, radio-en televisietoestellen, fotocaRoden was ge keerd, Le nin in 1925 over- mera 's etc.) door bedrij ven van de nede Oorlog tijdpe rk produceren .

In Oost-Europa heeft een tijdlang de il- leed e n Stalin aan de macht kwam, gen ministeri es, die tot het militair- inlusie geleefd , dat met een overschake- speelde in die ns gedachte n één gege- dustri ële complex behoorden, werden li ng naar civie le produkten het militair- ven een rol: nooit meer zou een buiten- ve rvaa rdigd . In 1989 ware n 345 fabrieindustrië le bedrijfsleven in stand ko n landse macht het lot van Rusland (i n- k en en 200 resea rch-instituten betrok wo rde n gehouden . Nu begint men zich middels uitgeg roeid tot de Sovjetunie) k en bij produktie van civiele goederen . langzamerhand te rea lisere n, dat gee n bepale n . In de peri ode vanaf 1921 ech- In tabel 1 is een overzicht gegeven van haalbare zaak is. Dat le idt e r nu wee r te r, de tijd die be ke nd kw am te staa n het aandeel van de bewapeningsind ustoe , dat Ooste uropese bedrijve n o p al- onder de naam NEP, Nieuwe Economi- tri e in de produktie van een aantal le rlei manieren pogen wape ns en toe- sche Politiek, en die zou eindigen in duurza me consumptie-artikelen .

jasonMagazil,e no. 4, August 1994

17

In 1989 maakte President Gorbatsjov van de Sovjetunie een plan bekend, dat inhield dat zo'n 400 bedrijven in de bewapeningsindustrie en zo'n 100 bedrijven van civiele ministeries, die zo nu en

dan militaire opdrachten kregen, zich geheel of gedeeltelijk zouden gaan toeleggen op de produktie van civiele goederen. Een nieuwe betekenis van het woord Iconversie' was geboren. Dit was

in de hoogtijdagen van de 'perestrojka' e n ZO op het eerste gezicht was het plan heel logisch: vanwege de ontspanning in de strijd tussen de twee grootmachten, de Verenigde Staten en de Sovjetunie, kon de produktie van wapens en

militair toebehoren worden verminderd.

Gelijkertijd bestond er in de Sovjetunie een schreeu wend tekort aan consump-

tiegoederen. Wat leek er logischer om de relatief goed uitgeruste defensie-industrie zich over te laten schakelen naar de produktie van consumptiegoederen?

Ten vierde heeft de bedrijfsleiding in de meeste gevallen geen enkel benul van moderne westerse marketing- en verkooptechnieken en logistiek management.

Ten vijfde was de bewapenings-industrie in het Sovjettijdperk geheel geïsoleerd van de rest van de samenleving. Geheimhouding werd tot in het absurde doorgevoerd. Wil men van de talenten van personeel en anderen een beter gebruik maken, dan dient een veel opener beleid gevoerd te worden.

Ten zesde werd in het begin van de conversie over het hoofd gezien, dat conversie nieuwe investeringen met zich meebrengt. Pas na verloop van tijd we rd pijnlijk duidelijk, dat er absoluut geen sprake kan zijn van een kosteloze overgang van

Tabel 1 Aandeel van de bewapeningsindustrie in de produktie van duurzame consumptiegoederen in 1989

Problemen Produkt De te converteren bedrijven hebben echter te maken gekregen met een flink aantal'overgangsproblemen', die concrete invulling van het begrip Iconversie' bemoeilijken, Ten eerste is daar de overgang van kunstmatig laag gehouden input-prijzen naar prijzen op wereldmarktniveau. Afschrijvingen, researchkosten, onderhoudskosten, etc. speelden vroeger geen enkele rol.

Ten tweede is er het verlies van een gepriviligeerde slatus (met loegang tOl hel beste personeel en de geavanceerdste technologie) en het nu met andere sectoren moeten strijden om de steeds minder wordende subsidiegelden.

Ten derde vormen ook de grote milirairindustriële bedrijven vaak de enige of belangrijkste we rkgever in de plaats van vestiging. De gehele bevolking van een russische provinciestad is dan afhankelijk van dit ene bedrijf. Mijlenver in de omtrek is vaak geen andere werkgelegenheid voorhanden. Bovendien maakt het grote woningtekort het voor de bevolking moeilijk te verhuizen. De bedrijven hebben t.a.v. hun werknemers een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Die wordt nog versterkt door het feit, dat ook in allerlei maatschappelijke diensten via de bedrijven wordt voorzien. Ziekenhuizen, kindercreches, kantines, e igen boerderijen waar voedselgewassen bestemd voor die kantines, worden verbouwd, vakantiehuizen, al dit soort zaken worden door de bedrijven zelf geleverd.

18

aandeel

koelkasten meer dan 97% wasmachines meer dan 70% stofzuigers 69% televisietoestellen 100% naaimachines 100% tape-recorders meer dan 97% motorfietsen meer dan 50%

Bron: Hans-Henning (1989).

Schröder,

militaire naar civiele produktie. Volgens Stsepinsky (1993) dienen er voor elke roebel minder defensieproduktie 1,5 a 1,8 roebel geïnvesteerd te worden!

Dit alles heeft er toe geleid, dat men tussen 1988 en nu wel veel plannen gemaakt heeft, en uitvoerig gedelibereerd heeft, hoe verder te gaan met de conversie, maar dat er niet al te veel concreets is gebeurd. De conversie valt in geheel Oost-Europa samen met de invoering van de privatisering van het bedrijfsleven, en de totale tï.:lnsformatie van de diverse volkshuishoudingen. Dit proces blijkt veel pijnlijker en kostbaarder te zijn, dan men tijdens de omwenteling van 1989 dacht.

terugval van de produktie is O.a. terug te voeren op de ineenstorting van de handel tussen de Comecon-lidstaten , het uiteenvallen van de Sovjetunie en maatregelen , voortVloeiend uit de overgang naar het kapitalisme. Herstel van de produktie is economisch gezien de belangrijkste uitdaging waarvoor politici en beleidmakers zich gesteld zien.

Privatisering is momenteel politiek gezien het enig haalbare antwoo rd. Dat houdt echter in, dal er op economisch gebied een groot aantal maatregelen genomen moeten worden.

Er moet een juridisch kader voor de private sector geschapen worden, In dit verband kan gedacht worden aan nieuwe arbeidswetgeving, contractwetgeving, een Wetboek van Koophandel, reguleringen op het gebied van buitenlandse investeringen en arbitrageregeling. Ook zal een nieuw belastingstelsel moeten worden gecreëerd met een effici ënt werkend apparaat dat belastinggelden int. Er moet een geheel nieuw boekhoudkundig kader worden geschapen met creatie van regels voor de financiële sector en bankregulering. Eigendomsrechten moeten gedefinieerd worden en men moet beslissingen nemen met betrekking tot de teruggave van ooit geconfisceerd eigendom.

Alle bovengenoemde maatregelen horen tot de 'omgevingsfactoren'. Daarnaast dienen dan maatregelen genomen te worden op het gebied van prijshervormingen, de creatie van een sociaal vangnet en macroeconomische stabilisatie , terwijl daarnaast hel gehele privatiseringsproces uitgevoerd dient te worden. Deze gehele gigantische operatie kan allee n succes hebben als er ook een psychologische omslag bij de bevolking plaatsvindt en als deze maatregelen geen speelbal worden van politieke machtsstrijd. Met name in de Russische Republiek is dat laatste het geval.

Kan het Westen assisteren?

De transformatie van de Oosteuropese industrie is een gigantische operatie, die grote maatschappelijke kosten met zich meebrengt. Het Westen heeft er belang bij, dat dit met zo weinig mogelijk maatschappelijke onrust gebeurt. Een soepel uitgevoerde conversie vermindert het risico op emigratie van militaire specialisten naar landen met regimes, die het Westen potentieel vijandig gezind zijn.

TrallsfonnaUe en crisis Een verkl eining van de Russische deEr heeft zich in Midden- en Oost-Europa fensie-industrie verhoogt ook de intereen economische crisis ontwikkeld, met nationale veil igheid. een grote terugval van de produktie. Die Het Westen zou giften of kredieten kun-

Jason Magazine no. 4, August 1994

Tabel2 Deelname van Westerse bedrijven in conversie in Rusland Plaats

Naam bedrijf

Oorspronkelijke produktie Nieuwe prodnkten

Westerse partners

Jekaterlnaburg

'Oeral electro-mechanische fabriek'

instrumenten v(X)r kernwapens

video-recorders, <Dspelers

Phllips

instnunenten voor kernwapens

radio-actieve isotopen

Amaersham Intern.

regelsystemen voor kernwapens

computeronderdelen en integrated circuits

Fins bedrijf

uraniumverrijking

katalysatoren voor motorvoertuigen

Amerikaans bedrijf

TsjeIjabinsk-65

Nijni Novgorod

onderzoeksinstituut

Sverdlovsk-44

SL Petersburg

'Impuls'

controlesystemen voor ruimtevaartuigen

magnetronovens

Italiaanse en Zuid-Koreaanse deelnemenrs

Kaliningrad

'Fakel' ontwerpbureau

ruimtevaart toebehoren

aandrijfmechanisme voor ruimtevaartuigen

Amerikaans bedrijf

Moskou

'Saturnus' organisatie straahnotoren voor gevechtsvliegtuigen

straahnotoren voor RollsRoyce civiele transportvliegtuigen

8ron:J. Cooper, 1993, p.36 nen verstrekken voor civiele infra-struc- te rugliep van 28000) in 1988 tot 20 in tu rele projecten, als uitbreiding van het 1992. De pseudo 'shocktherapie' van telecommunicatienetwerk, transportwe- Gaidar leidde er toe dat in 1992 de milizen , milieuprojecten. Hierbij zou dan de taire produkten met zo' n 70% terugliep.

Oosteuropese defensie-industrie inge- De werkgelegenhe id na m ook af, maar schake ld moeten worden bij de toeleve- niet met hetzelfde percentage als de ring. Als daarbij dan ook nog op niet al produktie. Volgens Stsepinsky (1993) te grote schaal Westerse bedrijven bij nam de werkgelegenheid in de defenzouden zij n betrokken , kan een kader sie-industrie slechts met 10% en in de worden geschapen waarin bepaalde onderzoekscentra met 17% af. Dat beteprojecten op serie uze wijze ter hand kent dat de arbeidsproduktiviteit sterk worden genomen. Als voorbeeld volgt gedaald is, wat weer zij n neerslag vi ndt in tabel 2 een (niet volledig) overzic ht in de lagere lo nen. De gemiddelde van projecten waarin Westerse bedrij- loonvoet in de defensie-industrie beven in de Ru ssische conversie participe- draagt nu 63% van de gemiddelde loonvoet in de gehele industrie. ren.

Het huidige gevecht 0'" het defensiebudget in Rusland Ongeveer 70% van de militair-industriĂŤ-

De Opperste Sovjet van de Russische Federatie nam op 20 maart 1992 de Wet op de Defensieconversie aan. De belangrijkste consequentie van deze wet, was dat er de juridische basis mee werd gelegd voor het geven va n financiĂŤle kred ieten, om er lone n e.d. mee te kunnen blijven betalen. Een ander e lement in de wet is dat er in tot uiting word t gebracht, dat vermindering va n staatsorders twee jaar van te vore n dient re worden afgekondigd, zoda t dat bedrijf dan a l de nodige maatregelen kan neme n.

In tabel 3 worden nog e nige voorbeelden gegeven va n conversie in Rusland .

le capaciteit van de voormalige Sovje tunie bevindt zich binnen de gre nzen van de huidige Russische Republiek.

Het probleem is hoe nu een evenwicht te vinden tussen het handhaven van een adequate defensie-industrie en het ve rminderen van de omvang van de in het huidige tijdsgewrich t, veel te grote defensie-industrie. Het zonder e nige p lanning of beleid, zomaar teloor laten gaan van vele bedrij ven is voor de Russen en andere Oosteuropeanen , die in dezelfde situatie zitten , o nverteerbaar.

Men heeft echter moeten accepteren, In 1993 we rd gele ide lijk aan duide lijk, dat b.V. de produktie va n zware ta nks dat er in de Russische Republiek aa n

een nieuwe militaire doctrine werd gewe rkt (Stulbe rg, 1993). In november vorig jaa r bleek da t de kern van het nieuwe Russische bewapeningsprogramma bestond uit de kwalitatieve verbetering va n het Russische bewapen ingsa rsenaaI. In de toekomst zoude n wapenaa nkopen worden beoordeeld op kosteneffectiviteit, produktiviteit en technologisc h vernuft, in plaats van op de kwantitatieve criteria , die geleid hebben tOl een re usachtige hoeveelhe id, vaa k weinig bruikbare wapens. Het is niet lange r acceptabel om b.v. de hoeveelhe id projectielen, waarover men kan beschikke n als maa r uit te breiden , ten koste va n de ontwikke ling van laser-gele ide projectielen en slagkrachtverhogende info rmatiesystemen.

Duidelijk is, dat met de lessen va n de Golfoorlog va n 1991 in gedachten, de Russen zich met het beste wat de Amerikanen produceren , willen meten. Beoogd is een radicale he rstructurering van de strijdkrachte n en een totaal nie uw beleid, met als kern: kwalite it Lp .v. kwantiteit. Hand haven van een gedeelte van de bewapeningsindustrie is noodzakelijk voo r die kwantitatieve verbete ring. Maar dat vereist een bele id , dal haaks staat op het te voeren conversiebe leid. Illustratief is dat kortgeleden in 37 reg io's va n de Russische Federatie door meer clan 400.000 personen werd gedemonstreerd voo r constru ctieve maa tregele n door de overh eid. De kans

Jason Magazine no. 4, Augus t 1994

19

Tabel 3.

Conversie in Rusland

Naam bedrijf

Oorspronkelijke produktie

Nieuwe produktie

I 'Sjtamp' in Tula

munitiefabriek

gaskachels en samovars

'Sibpribormasj' in Bijlsk

munitiefabriek

landbouwmachines

Chemisch bedrijf in Brijansk

explosieven

meubelen, eau-de·cologne

1. In dit artikel wordt de term Oost-Europa gebruikt voor al de voormalige Warschaupact-landen m.u.v. de exDDR. Het juiste begrip Centraal- en Oost-Europa is te omslachtig om steeds te herhalen.

2. In dit artikel worden de termen defensie-industrie , bewapeningsindustrie en militair-industrieel complex door elkaar gebruikt, maar ze geven alle die bedrijven aan, die produkten leveren aan het militaire apparaat.

• 'Elektrochimpribor' kernkoppen in Sverdlovsk·45

magnetrons, toebehoren voor zuivelindustrie en olie- en gasindustrie

'Baltisjki Zavod' in St. Petersburg

turbines voor oorlogsschepen

toebehoren voor visserij en vlswerwerkingsindustrie

motorenfabriek in Kaluga

motoren voor tanks

toebehoren voor schoenenindustrie en textielindustrie

Literatuur

K. Bush, informatie op NATO-Colloqui-

um 1994, Brussel 29 juni- 1 juli 1994

J. Cooper, 'The convers ion of the forBron: J. Cooper (1993), p.25 ~ is aanwezig dat de conversie naar de en 'om de militairen buiten de pol itieke achtergrond verdwijnt. besluitvorming te houden'.

Er zijn echter aanwijzingen dat, net als Op 24 juni jl. werd door beide kamers in de dagen van de Sovjetunie, veel devan het Russische parlement, de Staats- fensie-uitgaven onder een andere noedoema en de Federatieraad, eindelijk de mer in de begroting voorko men, en dat federale overheidsbegroting voor het de werkelijke hoogte van de defensiejaar 1994 goedgekeurd. De uitgaven zijn begroting ongeveer 80 biljoen roebel is, begroot op 194,4 biljoen roebel (onge- een bedrag dat ligt in de buurt van het veer 100 miljard U.S. $), de inkomsten oorspronkelijk door de Ministerie van zullen naar officieel wordt verwacht Defensie genoemde bedrag. slechts 124,4 biljoen roebel bedragen.

Dat betekent een overheidstekort van

70 biljoen roebel, wat volgens de officiële (maar gemanipuleerde) cijfers neerkomt op 9,6% van een verwacht Bruto Binnenlands Produkt van 730 biljoen roebel.

Het lijkt er op dat de agrarische sector de grootste winnaar en het militair-industriële complex de verliezer is van het gevecht om de allocatie van middelen.

De middelen, bestemd voor de landbouw zijn verhoogd tot zo'n 20 biljoen roebel. Voor defensie werd oorspronkelijk 87 biljoen roebel gevraagd, maar uiteindelijk werd 40,6 biljoen roebel gealloceerd (K. Bush, 1994).

Ondanks de aanname van de begroting door het parlement wordt er nu verder gelobbied om aanvullende bedragen te verkrijgen. Zo wordt er druk uitgeoefend om de defensie-begroting te verhogen tot 55 biljoen roebel. Dat bedrag is door zegslieden van Defensie genoemd als het absolute minimum, nodig om het land adequaat te verdedigen

20

Conclusie In de voormalige Sovjetunie, maar ook in de andere landen van het 'Oostblok' had het militair-industriële complex absolute prioriteit bij de allocatie van middelen.

Van oudsher werden in de defensiebedrijven ook duurzame consumptiegoederen vervaardigd. Conversie, in de zin van een sterkere concentratie op de produktie van consumptiegoederen, leek na de veranderingen in Oost-Europa voor de hand te liggen. In de praktijk gaat de geplande conversie echter moeizaam, maar door vermindering van defensie-uitgaven neemt de militaire produktie sterk af. Een nieuwe defensiedoctrine leidt er in Rusland toe dat er sterke druk wordt uitgeoefend om een gedeelte van de bewapeningsindustrie te handhaven. De kans bestaat dat conversie ondergeschikt wordt aan modernisering van een gedeelte van het Russische militair-industriële complex.

Jason Magazine no. 4, August 1994

mer Soviet Defence-industry' , Post-Soviet Business Forum, R.U.A. , 1993 Hans-Henning Schröder, 'Conversion Approach to the Defence Industry', Report of the Institute for Soviet Studies of the Federal Republic of Germany, 1989 Youri Stsepinsky, 'Defence conversion as an element of industrial restructuring in Russia', NATO-Colloquium 1993, Brussel 1993 Adam M. Stulberg, 'The high polities of arming Russia' , RPF/RL Research Report, vol 2, #49, 10 December 1993

Drs. E. Dirksen is universitair docent bij de vakgroep Strategisch Management en Markttheorie van de Universiteit van Amsterdam en doceert over de economieën van Oost-Europa op het Oost-Europa Instituut van dezelfde universiteit

De wankele eenheid van 'Gelukkig Arabië' Drs. Miriam Meekels In d e maand datJemen zijn vierde verjaardag van de eenheid z ou vieren, raakte het land verwikkeld in een burgeroorlog en zag het hoe de afscheiding van het Zuiden voltrokken werd Drs. Miriam Meekels gaat in op de achtergronden van een oorlog die d e eenheidsdroom van veelJemenieten op gewelddadige wijze heeft verstoord

aan het samenraa psel van stammen sche legers in de Zesdaagse Oorlog tevoorbijgegaan. Eeuwe nlang vormde he t ge n Israe l kwa m e r in 1967 een e inde stamverband de enige autoriteit wa ar- aan de VAR e n Egypte trok zijn troepe n aan de Jemeniete n hun rechte n en ten lg uil Noord-Jemen. plichten o ntleenden.

Het land werd gele id doo r generaa ls e n Noord-Jemen werd met de val va n het o nder le id ing va n kolo nel Ali Abdallah Osmaanse Rijk na de Ee rste We re ldoor- Sa lah, een vooraa nstaa nd lid va n de za ilog een onafhankelijke staat. Hoewel Je- ditische stam der H ashim , ging Noordmen eeuwenlang deel uitmaakte van Jemen een pro-westerse koers varen.

het Osmaa nse Rijk, werd het afgelegen gebied in fe ite bestuurd door de Za idiete n, een islamitische groepe ring die zich afgesplitst heeft va n de Sjïiete n. Me t het verkrijgen van de onafhanke lijkhe id maakten de zaiditische imams van Noord-Jemen een streng islamitisch imamaat dat de modernisering van de twintigste eeuw volledig aan zich voor-

bij lie t gaan .

De stamstructuur bleef echte r de belangrijkste gezagsbasis voor de Je me nieten die bij voorkeur het recht in eigen handen bleven nemen.

In he t zuide lijk deel va n Je me n we rde n in 1971 het Britse protectoraat Aden en een losse federatie van Arabische stammen samengera apt en uitgeroepen tot

de De mocratische Volksre publie k Jemen. D e Britten in Aden gaven in het

kader va n hun déko lo nisatie politie k de 1951 ove rleed volgde e r ee n strijd om scepter terug aan de Jemenitische bezijn o pvolging waarbij de twee grootste volking. Groot-Brittannië trok zich terug stammen elkaar betwi stten. D e stam- uit haa r kroonkolonie die sinds 1839 menstrijd resulteerde in een burgeroor- he t belangrijkste milita ire steunpunt log toe n ko lo nel Abdallah al-Salla l in vormde in de beveiliging van de zee1962 de mac ht greep e n van het ima- weg naar Indië. Bovendie n hadde n de maat een republiek maakte. D e nieuwe Britte n Ade n o ntw ikkeld tot een mode rimam Muhammed al-Badr vluchtte naar ne opslagplaats e n doorvoerhaven voo r de berge n waar hij het ve rzet tegen de de hande lsgoede ren va n Zuidoost-Azië Re publike inen organiseerde. President en het W esten Nasse r va n Egypte stuurde een leger van 60.000 ma n o m de rust in het De Britten lieten Zuid-Jemen achter met Noord-Je me n te he rste lle n en zijn een moderne infrastru ctuur en een goed droom van een Pan-Arabische eenheid georga niseerd, door de Britte n getraind te realiseren. Noord-Je me n we rd deel leger. Daa r waa r he t zuide lijk deel va n va n de Vere nigde Arabische Re publiek Je men gelijke tred had ge houde n me t (VAR) waar ook Syrië van deel uitmaa k- de o ntwikkelingen va n de twintigste te e n waarin Egypte het voor he t zeg- eeuw, w as het Noorden nog maar pas gen had. Vanuit de be rgen ging he t ve r- begonnen met een inhaalrace vanuit zet van de stammen echter onvermin- een midde leeuws, geïsoleerd bestaa n.

Toen de laatste imam van Jemen in

inds me nsenheugenis hebbe n krijgshe re n, ko ningen en ande re machthebbers een verlange nd oog op he t zuidweste lijk deel va n het Arabisch schie re iland laten valle n. Was het niet de strategische ligging die hun ve roveringsdrang aanwakke rde dan was

S

het wel de aanwezigheid van een grote voorraad goud, wierook , kaneel, mirre

en ande re kostbaa rheden. De Ro me inen noemden dit paradijselijk deel va n het schie re iland 'Arabia Fe lix" Gelukkig Arabië. Een oud verlangen naar een

hechte en machtige eenhe id van he t gebied ligt te n grondslag aan de fusie van Zuid- e n Noord-Jeme n die o p 22 me i in 1990 uitbundig ge vie rd werd. In we rkelijkhe id heeft de eenhe id van Ge lukkig Arabië nooit bestaan.

Historische verd eeldheid.

derd voort en met steun van SaoediArabië dat niets moest hebben van een

Egyptische supre matie onder het mom De verenigillg va n Arabische eenhe id, keerde n vrijwe l is Jemen onbe kend e n de ontwikke ling alle stammen zich tegen het Egyptische Na het ve rt rek va n de Britte n , zocht van enige staatsstru ctuur is evenzeer bew ind. Na de nederlaag van de Arabi- Zu id-Je me n ste un bij de Sovje t-Unie .

D e traditie va n een sterk centraal gezag

Ja sonMag azine no . 4, August 1994

21

Een permanente stroom roebels hield al-Beidh uit het Zuiden werd vice-presihet moderne leger in stand en de nieu- dent. Er werd een begin gemaakt met we republiek werd ingericht naar het de militaire integratie door noordelijke voorbeeld va n haar weldoener. Zuid-Je- troepen in het Zuiden te plaatsen en vijf men noemde zich marxistisch en onder- zuidelijke brigades naar he t Noorden te hield nauwe betrekkingen met andere sturen. Een daadwerkelijke samenvoecommunistische staten. H et land maakte ging va n de beide legers werd nog even

zich economisch volledig aflla nkelijk van de Sovje t-Unie die het strategisch belang va n Aden o nlosmakelijk met haa r buitenlandse politiek had verbo nden. De Democratische Volksrepub liek Jemen werd een be langrijke pion in de Koude Oorlog.

den. Als het Zuiden die o lie zelf had kunnen houden, waren er voldoende middelen geweest om de levensvatbaar-

he id van de Democratische Volksrepubliek Jemen te gara nderen en had het Zuide n met haar lage bevolkingsaantal nog maar wei nig economische proble-

uitgesteld. De olie-export moest de men gekend. nieuwe staat economisch levensva tbaa r

maken. Het Noo rden exporteerde reeds De revenuen van de olie-export worden sinds 1987 o lie vanuit de ooste lijke re- echter in Sa na en niet in Aden beheerd. gio Ma rib en het Zuide n was in 1989 Aden beleefde nooit de opleving als in-

begonnen met de olie-export vanuit de ternationale goederenomslagplaats, nab ijgelegen Hadramuth. waar veel Zuid-Jemeniten na het einde van het communistische systeem en de De ingrijpende vera nderingen die onder De eenheid leek aanva nke lijk inderdaad aansluiting met het Noorden op ge-

Go rbatsjov in de Sovjet-Unie we rden goed geregeld , maar de eenhe id kreeg hoopt hadden. De tot het voormalige doorgevoerd, hadden voor Zuid-Jemen geen kansen om zich hecht te maken. Noord-Jemen behorende haven Huda igrote gevolgen. Gorba tsjov sloot een De grootste fout die de nieuwe regering da aan de Rode Zee bezit meer dan volgroot aantal bases in de H oorn van Afri- maakte was het nalaten van de unifica- doende capacite it voor heel Jemen. ka. Ook Zuid-Je men moest zich voor- tie van beide legers. Waren zij onder Aden kwam niet meer in het verhaal taan zien te redden zonder de gebruike- één commando geplaatst, da n had de va n de eenhe id voor en de hoofdstad lijke geldstroom uit de Sovjet-Unie. Va n eenheid wellicht een grotere kans va n Sana ontw ikke lde zich ten koste van de rijke, maar conservatieve Arabische lan- slagen gehad . De be ide legers deden in zuidelijke havenstad tot het o nmiske nde n als Saoedi-Arabië hoefde de Vol ks- fe ite dienst als partijmilities van de bare middelpunt va n Je men. republiek geen steun te velWachten zo- noorderling Salah en de zuiderling allang het Marx boven Muhammed bleef Beidh. Gee n va n de beide le iders wens- Zonde r rwijfel had het Noorden met zijn aanbidden. Met meer dan vie r miljard te de controle over de e ige n strijdkrach- ruim 10 miljoen inwoners niet alleen dollar buitenlandse schuld zag de rege- [en op te geven. Ook al waren er enke- een numeri ek ovelWicht op het Zuiden ring zich genoodzaakt een opendeurpo- le brigades van noord naar zuid velWis- dat slechts rwee miljoen inwoners telt; litiek ten aanzien van het Westen en an- seld, de hoge offi cie re n bleven hun het Zuide n ging zich beheerst voelen dere Arabische landen te gaan volgen. broodheren in Sana o f Aden trouw . Zo- door het Noorden. Door de oplo pende Bovendien werden er intern steeds wel Noord- als Zuid jemenitische leger- nationale schuld van Jemen moest Aden meer vraagtekens gesteld bij de wijze eenheden kregen vanaf de unificatie de bepaalde sociale voorzie ningen e n de waa rop de regering de staatsideologie gelegenhe id zich voo r te bere iden op gezondhe idszorg grote ndeels afschafuitvoerde. Het regeringsapparaat was een wederzijdse confrontatie.

fen. De prijzen rezen de pan uit en het

Zuiden vond dat het onevenredig veel ve rlamd door interne twisten. In 1986 liet de toenmalige president Ali Nasser Evenmin werd de intern e wetgeving ge- moest betalen voor de sociale achtershet vuur openen op zijn eigen Politbu- harmoniseerd. Zo bestond er in het Zui- tand van de grote massa noorderlingen.

reau waa rbij tienduizend doden vielen. den bijvoorbeeld een wet die de verDe Jemenitische massa ko n nauwelijks koop e n het gebruik va n quat, een drug Verkiezingell warm of koud worden van de marxisti- waaraan een groot deel va n de bevolsche idealen waar de regering mee leur- king ve rslaafd is, o p donderdag e n vrijde. De Zuide lijke regering zag dan ook dag ve rbood . Op de staa tsboerderije n De ge nadestoot voo r de eenhe id va n Jegeen andere uitweg dan die waarover van het marxistische Zuiden was het men werd ingeleid door de eerste algesinds de o nafllanke lijkhe id al gefluisterd zelfs ve rboden de q uatplanten te ver- mene parlementsverkiezingen. De verbouwen. Het Noorde n daarentegen, kiezingen die moesten dienen als een werd: de ve re niging met he t Noorden . kende geen enkele wetgeving op het be la ngrijke fase in de democratisering gebied van het quat-kauwen. l

en vereniging van de twee jemens, kon-

den de kloof tussen noord e n zuid nie t In politieke zin was de gre ns tussen bei- overbruggen en maa kte n veeleer de Met veel ceremonieel werd de fu sie van de Jemens in mei 1990 opgeheven , de barsten in de wa nke le eenhe id zichtZuid-Jeme n en Noord-Jemen op 22 mei praktijk gaf echter niet meer dan een baar.

1990 leven ingeblazen. De staatkundige vluchtige afspiegeling va n de politieke

Wankele eenheid

eenheid van Jemen was een feit. En-

eenheid weer. De j emenieten bleven

De relatie tussen de president en vice-

tho usiast spra k de regering over de har- zich Noorde rling of Zuide rling voelen president van j emen kelderde naar een monieuze wijze waarop de eenheid ge- en buitenlandse staatshoofden we rden dieptepunt toen de uitslag va n de verorganiseerd was. In Aden werden am- tijdens officië le bezoeken steevast twee kiezinge n het Zuiden zo goed a ls uitbassades en regeringsgebouwe n geslo- maal o ntvangen ; eerst door Ali Salah en rangeerde. De j emenitische Socialistische Partij (jSP) van he t Zuide n met viten. De zuidelijke leiders verkasten naar vervolge ns nog eens door Ali al-Beidh . ce-preside nt al-Be idh aa n het hoofd Sana, de hoofdstad va n het voormalige Noo rd-Jemen en de hoofdstad van het Tot overmaat va n ramp werd er vlak na kwa m met 56 zete ls op de derde plaats nieuwe Je me n. De noorderling Ali Ab- de ondertekening van het fusieverdrag , te recht. Boven zich moest de JSP niet dallah Salah werd president e n Ali Sa lim een grote bel olie gevonden in het Zui- alleen het noordelijke Algemene Volks-

22

Jason Magazine no. 4, August 1994

congres va n preside nt Salah me t 121 ze- dend w aren met informatie over hun bang dat een, da nkzij de o lie-o pbre ngtels erk ennen, maar moest het ook nog militaire ve rli ezen en het aantal slachteens opkijken tegen een tweede noor- offe rs.

de lijke partij die zich bovendie n op de islam baseerde. Me t 62 zete ls o ntnam Op 4 me i, in de maand dat Je me nie te n de islamitische Islah partij de zuide lijk de vierde verj aardag van hun eenheid JSP alle kansen o p e nige zeggenschap zouden moeten vieren, barstte de bom . in de nieuw te vormen regering. Een Voo r de te levisie verklaarde preside nt coalitie van de drie grootste partije n Sala h de eenhe id van Je men desnoods zou, voor zover een dergelijke coa litie met gewe ld te wille n bewa ren hetgeen überhaupt in de noorde lijke plannen de separatiste n als een oorlogsverklavoorkwa m, overheerst worden door de ring in de ore n klonk . In de vroege ochtwee partij en uil het Noorden die samen tend van 5 me i zette de zuidelijke luchtmacht de strijd in met een bombardegoed waren voor 183 zetels. me nt o p de hoofdstad Sana. De zetel De coalitie is er nooit gekome n. Ve rbol- va n de regering, het radio- en televisiegen sloeg vice-preside nt Ali al-Be idh de station en het internati onale vliegveld deuren van het parlement in Sana ach- werden getroffen. Preside nt Salah ko nter zich dicht en ve rtrok naar Aden met di gde de noodtoestand af e n nog dieeen leger va n vertrouwelingen in zijn zelfde dag kwamen de noorde lijke parkie lzog. Zelfs voor de o ffi cië le ambts- lementsleden bijeen om vice-president aanvaarding als vice-president kwa m hij al-Be idh af te zette n. De luchtmacht van niet teru g. D e 18 politieke en militaire

Noord-j emen nam wra ak en bombar-

he rvormingspunte n die hij als secreta- deerde het ge bie d rond Ade n. De oorris-ge ne raal van de JSP had opgeste ld, log was in volle hevighe id losgebarste n. werden nooit uitgevoerd . Het gefluister over afscheiding va n het Zuiden werd N a twee we ken va n hevige gevechten luider. O ver en w eer werden er be- verklaarde Zuid-Je me n zich op 21 me i

sten rijk e, j emenitische staa t de Ba/a nce of Power in de regio in gevaa r za l brengen. Met name va n Iraa nse zijde is Sa-

oedi-Arabië he rhaaldelijk ervan beschuld igd de oorlog in Je me n tussen het Noorden en Zuiden aa ngewa kkerd te hebbe n om zo het land te destabiliseren.

Andere Arabische lande n zoa ls Egy pte , maken zich niet zo zeer zorgen over een ve rstoord machtsevenw icht op het Arabi sch schiereiland, maar huiveren bij

de gedachte aa n de o pko mst va n een nieuwe islamitische staa t in de regio.

Zowel Zuid-Je me n als Egypte hebbe n herhaa lde lijk gewaarschuwd voo r de poginge n va n de Islah partij om alle verworvenheden van de j emenitische eenheid en democrati e te ve rnietigen en een islamitische staar naar het voorbeeld van Iran en Soeda n, binnen j emen te vestigen. Een nieuwe arme, maar ongenaakbare islamitische staa t in haar omgeving is meer dan Egypte met de hete adem va n de Soeda nese islamisten in haar nek , kan verdragen. Een islamitische Soedanees-j emenitische as

schuldigingen en dre igeme nten ge uit. onafhankelijk. Maar buite n Somaliland, Zowel AH al-Be idh als Ali-Salah waren een niet erkende afsplitsing va n Soma- is een waar schrikbeeld voor Egypte e n herhaalde lijk het mikpunt va n aa nsla- lië, durfde nie mand in de hele we reld ande re lande n in de reg io. gen en er ontstonden schermutselingen de nie uwe Democratische Republiek Jetu ssen zuidelijke en noordelijke milities. men te erk ennen. M oest de oorlog - zo- De le ide r van de Isla h partij, sje ikh Abals he t Noo rde n beweerde - beschouwd dallah al-Ahmar is een vooraa nstaand Ee n eeuwe noud ge bruik, de gijzeling worden als een interne kwestie w aa r- lid va n de Has him-stam, dezelfde stam van vooraansta ande leden va n andere

mee de buitenwe reld zich dus niet w aar ook president Sa lah en vele andemoest bemoeien, of was de kwesti e in re hoge fun ctio narissen in Je men lid

stamme n o m be paa lde zake n van de stamle iding gedaa n te krijge n, werd Je men beslist geen inte rne aangelege ndoo r de Zuid-Jemenieten toegepast te- he id - zoals het Zuide n de we re ld we nsgen de autoriteiten in Sana. Geen voor- te duide lijk te ma ke n - maar een oorlog aansta ande leden van Arabische stam- o m te strijde n tegen de bezette rs van

va n zijn . Preside nt Sa la h heeft zijn stamgenote n op be langrijke regerings poste n gezet en heeft zo een machtsmonopolie voor de H ashim-stam gecreëerd . D at

zette kwaad bloed bij de lede n van de zeld om de regering in het Noorde n te te it te rug verla ngt' Met deze boodschap Bakil , de ande re Noo rd je me nitische

men, maar buitenlanders werden gegij- een land dat haar vroegere soevereiniontregelen en haar te dw ingen de sepa- gingen ve rtegenwoordigers van de D eratisten hun zin te geven. D e ve rh ou- mocratische Re publiek Je me n langs de

stam. D e Bakil -stam steunde daa rom

het Zuide n in haar strijd tegen Sana. Anding tussen be ide Je me ns was op zijn de uren va n alle politie ke le iders in de de rzijds steunde n de bedoeïnensje ikhs, Arabische wereld om steun te zoeken die tijdens het communisme in het Zuidie pte punt beland. voor de Zuidjemenitische zaak .

den hun macht waren kw ijtgeraakt , de

noorde lijke strijdkrac hte n.

Deoor/og

All een de Verenigde Arabische Emiraten

In fe bruari we rd e r in de Jo rdaanse hoofdstad Amman een poging gedaan de ruzie bij te legge n. De Jemenitische le iders onde rte kende n een verzoe nings-

CVAE) e n Saoedi-Arabië ware n ge ne igd partij te kiezen e n eerde r he t Zuide n dan het Noorden te ste unen. SaoediArabië en de VAE zijn de ste llingname va n president Salah in de Golfoo rlog

verdrag, maar het mocht niet meer baten. Pogingen die na Amman werden

o nderno me n om de schuldvraag te be-

ten gunste van Irak nog niet vergeten.

Ove ri gens was Irak het enige land dat in de burge roorlog o pe nlijk de kant van Noord-Jemen en president Salah koos.

Buiten de erge rnis die Salah tijdens de Go lfoorlog bij de Saoedië rs had opge-

Beide partijen betrokk en zonder pard on

ook de burge rbevolking bij de gevechte n. Het Noo rde n maakte gebruik va n de zogenoemde huma n wa ve factie die uitgaat van optim alisa tie va n de infanterie door massale mobilisati e van met

name de jeugdi ge bevolking. Net als Iran in de oorl og tegen Irak , mobiliseer-

de he t Noorde n met be hulp va n de islamitische Islah partij, je ugdige gelovigen die werde n o pgeroe pe n tot de Jihad, de va n de buite nwe re ld enig inzicht in de roepen, zien ze het noordelijke streven he ilige oorlog tegen de onge lo vigen in situatie te krijgen werden bemoeilijkt naar een ste rk verenigd Jeme n o p he t het Zuide n. In het Zuide n deelde he t ledoordat beide partije n uite rst te rugho u- Arabische schiereiland niet zo zitten, ger wapens uit aan de burgers, onder antwoorden, leidden tot nieuwe schermutselingen. Het strijdve rl oop was nauwelijks te reconstru eren en pogingen

Jason Magazine no. 4, August 1994

23

wie zich goed geoefende strijders be- worden vergoten voordat de eenheid vonden , zoals de 'Rode Wolven', ge- van Jemen een Gelukkig Arabië vertenoemd naar de beruchte bergrebellen genwoord igt. Het is enkel de vraag hoedie het in de jaren zestig tegen de Brit- veel bloed de bevolking nog wil geven. ten opnamen.

•

1. Metzemaekers, L. , Interoenlie VN nationa le organisaties a ls de Verenigde geen oplossing voor jemen (FD 10-5Naties, de Arabische Liga en de Gulf 1994) Cooperatio n Council (GCC), de Jemenitische partijen rond de tafel te krijgen.

Hun pogingen mislukten jamme rlijk, nu eens door zuide lijke halsstarrigheid, dan weer door noordelijke koppigheid.

Twee maanden lang probeerden inter-

Aanvankelijk was het president Salah

Drs. MKH. Meekels heeft Midden-Oosten Studies gestudeerd aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en heeft voor haar studie stage gelopen op de Nederlandse Ambassade te Cairo . Zij is redactrice van jason Magazine en werkzaam de mogelijkheid van een militaire over- als docente Wereld-Oriëntatie hij de ISK winning op het Zuiden. Een voorstel Utrecht. van het Zu iden tot een staakt het vuren die de strijd probeerde te stoppen. Hij verklaarde zelfs te willen aftreden als hij daarmee de eenheid tussen Noord en Zuid-Jemen kon redden. Maar nada t het Zuiden zich o nafhankelijk had verklaard, zag president Salah alleen nog

en de vorming van een regering va n

Nationale Redding werd geweigerd, bang dat het Zuiden gelegenheid zou krijgen zich te reorganiseren en wapens

van bevriende landen te ontvangen. Hij zette de jacht in op a l-Beidh persoonlijk en elke poging van het buitenland of de internationale gemeenschap wekte grote wrevel bij de president op. Hij wenste de oorlog niet anders te zien dan een rebellie van het Zuiden tegen het wettelijk gezag die rigoureus onderdrukt moest worden.

Ondanks een sterke luchtmacht en militaire of financiële steun van Saoedi-Ara-

bië bleken de zuidelijke troepen uiteindelijk niet opgewassen te zij n tegen de legers van het Noorde n. Op 7 juli maakte de regering in Sana officieel bekend dat de zuidelijke rebellie was neergeslagen. De separatistische leiders zouden het land zijn uitgevlucht en een schuilplaats in Oman gevonden hebben. De vice-president van de Democratische Republiek Jemen zocht zijn toevlucht in

Saoedi-Arabië en verklaarde daar dat Ali Salim al-Beidh nog in Jemen zat en dat de oorlog niet afgelopen was. Hij verkondigde dat het Zuiden zich zou reorganiseren en met alle mogelijke middelen de strijd voort zou zetten.

Wat president Salah betreft is de binnenlandse vijand verslagen en heeft hij de Jemenitische eenhe id hersteld. De eenheid is echter zwakker dan ooit en

kan niet bogen op de steun van een enthousiaste bevolking, zoals dat het geval was in mei 1990. Er zal nog veel bloed

24

Jason Magazine no. 4, August 1994

toekomst.

Overonze

Commentaar en vragen bij Kaplans 'The Coming Anarchy'.

Drs. w.G. van Hasselt Het artikel Tbe Coming Anarchy' verscheen infebruari 1994 in Tbe Atlantic Monthly ' en het werd in verkorte vorm in de mei-editie vanJason Magaz ine afgedrukt. Hierna z ullen enkele elementen daaruit nader worden beschouwd, gevolgd door een korte evaluatie.

D

e anarchie van de komende 50 jaar moet volgens Robert D. Kaplan worde n begre pe n in

termen va n een schaars mil ieu, culturele en racia le conflicten, politieke geografie en de transfo rmatie va n oorl og.

Elk van deze e le mente n berust deels o p de voorafgaande, waarbij het milieu de veilighe idsissue gaat worde n. Zijn methode spreekt tot de verbee ld ing.

H et gaat niet om een soort politieke 'science fi ction' of 'horror fiction', zo men wil. Immers,wat er volgens hem staat aa n te komen, is nu reeds w aar te nemen: Kaplan illustreert zijn toeko mstscenario met w at nu in W est Afrika te zien is of anders gezegd, W est

Afrika fungeert als toeko mstbeeld voor de gehe le beschaving . Voorts o nderbouwt hij zijn scenario met verwij zing naa r enkele, soms opmerkelijke, maar

veelal be ke nde theorieën. He t blijft natuurlijk de vraag of dit tot de verbeelding spreke nd re laas ook methodologisch voldoende overtuigt. Het 'G rote Verhaal va n De Toeko mst' dat Kaplan voor ogen hee ft , kan volgens ve len immers zelfs niet meer over het heden

geschreve n worde n, ondanks o ns groter begrip van complexe vormen va n sa menhang, waarbinnen ons moderne

leven zich afspeelt.

De wraak van d e natuur

de Naties niet alleen voonkwa m, maar

waa ruit de VN ook na 1989 een n ie uKaplan ste lt dat wat in Afrika gebe urt,

we impuls kreeg. Waarom noemt hij

voor de mondiale toekomst even relevant kan zijn als de Balkansituati e hon-

UNCED e n Age nda 21 niet, o f bescho uwt hij de rgelijke processen ook als 'oppe rvlakkige fe nome ne n'?

Kaplan verbindt de bevolkingsexplosie met de 'wraa k va n de natuur'. Sne lle

derd jaar gelede n voor de Ee rste Wereldoorlog. Was dat een politiek-sta at-

kundig gevaarlijk broeinest, de huidige Afrik aanse situatie toont een meer ele-

menta ire (bijna lette rlijk van de elementen) bedre iging.. nature unchecked . Hierin ligt voor Kaplan ook het visioen van de 'wraak van de natuur' jegens de westerse cultuur die sedert de industriële revolutie de mens van de

natuur heeft gescheiden. Dat he eft er toe gele id dat vele n - o ndanks he t grotere milieubewustzijn - de nauwe band tussen het politieke systeem en het natuurlijke systeem waarop dat ru st, nog niet genoeg onderk ennen. Maar zij is aan het teru gkeren, die natuur, en dat zullen we weten: lilt w ill have incredibIe security implications" . D oor die onderschatting blijven we voora lsnog hangen in primair etnische en religieuze verkl aringen voor conflicten, maar

bevolkingsgroei en milieudegrada tie hangen vanzelfsprekend samen, maar

bedoelt hij nog ie ts meer me t dat ve rband? Manifesteert de wraak va n de natuur op de c u huu r zich bij uitstek

ro nd de bevolkingsgroei omdat de menselijke voortplanting zich als geen andere menselijke activiteit afspeelt op de grens va n nafuur en cultuur?

Soever einiteit bij dag, chaos bij nacht !!Tyranny is nothing new in Sierra Leone or in the rest of West Africa .... Crime is w hat makes West Africa a natural point of departure for my repon on

what the po litica I character of our plane t is like ly to be in the twe nty first

ook dergelijke verklaringen zulle n ve r-

century."

vagen, naarmate bevolkingsgroei, ziekten, ontbossing, bodemerosie en milieuvervuiling mondiaal doorzetten.

Volgens Kaplan is e r geen regio te r were ld waa r politie ke geografie zo

Water, dat w ij e igenlijk alleen nog maar in klate rende be rgbeekjes als het oeroude èn springlevende element kunn en ervaren, zal volgens Kaplan in de volgende eeu w een schaars goed

worden me t alle gevaarlijke gevolge n va n die n. In het licht va n derge lijke grootschalige schaarsten zullen de democratische tendensen die w ij nu mon-

diaa l - ook voorzichtig in Afrika - zien groeie n, vermoedelijk slechts o ppe rvlakki ge fe no menen b lijke n te zijn .

"Democracy is problematic; scarcity is more certain", zo luidt zijn verwach-

ting. Hie r is Kaplan de neo-Ma lthusiaa n die niet lijkt te w illen weten va n het gedachtengoedwaaruit de Verenig-

misleidend is als in West Afrika. Sierra Leone is op de kaa rt een nati e-staa t met echte grenzen. In rea liteit wordt de 'soevereiniteit' alleen bij daglicht in Freetown en in delen va n het platte-

land 'uitgeoefe nd' door een 27-ja ri ge kapite in . Er heerst in fe ite de staa tsrechte lijke vormlooshe id va n het door oorlogen gete iste rde feodale Euro pa va n vóór 1648. Ee n 'failed state' ko rtom, maar dat begrip uit JAn Agenda for Peace' gebruikt Kaplan niet.

West Afrika begint volge ns hem tegenwoordig weer te lijke n o p de Victoriaanse kaarten va n die regio, met enkele - thans ex treem overbevolkte - kustplaa tsen met wa t handel en daar achter een binnenland dat weer onbekend en

jas on Magazine no. 4, August 1994

25

'unexplored' lij kt te worden. In dit beeld van de in essentie 'pre-moderne' (pre-Cartesiaanse kan men ook zeggen) kaart ziet Kaplan ook de 'Last Map' opdeinzen, "an ever-mutating re presentati on of chaos" , waa rbij machtscentra voortdure nd in beweging zijn als in de Middeleeuwen.

Is he t nu echt overtuigend om de toekomstige politieke kaart va n de were ld te baseren op de specfiek proble matische kaart va n (West)Afrika , die op kunstmatige w ijze als nergens anders door kolonia le machten is gemaakt'

Juju-spirits ell de val van de CFA Franc

Kaplan w ijst op ontwrichting door verstedelijking en de daarmee ge paa rd gaa nde verstoring va n het culturele evenw icht van de vroegere rurale gemeenschappen (een evenwicht mèt armoede overigens). Deze ve rklaring voor sociale ontwrichting is allerminst nieuw, maar interessant is dat een Westafrika anse minister wordt geciteerd die constateert dat de ontwrichting naar verhouding geringer is in Noordafri kaanse sloppenwijke n vanwege het 'sociale anker' va n de Islam . Een dergelijke constate ring va n een Westafrikaanse minister is re levant voor o ns Europea ne n omdat wij o nze angsten nu juist fix e re n o p de uitwasse n va n orthodoxe vormen va n de Islam. Interessant zijn in dit verband Kaplans gedachten over de betekenis van de 'Gouden Be rg', de slop pe n van Ankara die de 'fo rmidab le fabric of Turkish Muslim culture' I) to ne n. Een sloppenwijk die bij nadere kennismaking blijkbaar toch leefbaar is vergeleke n met de elle nde van dergelijke wijke n in West Afrika.

West Afrika kent, a ldus voornoemde minister, overwegend 'oppervlakkig' Christendom e n Islam. Onder die oppervlakkige cultuurlaag zit volgens Kaplan een veel dieper geworte ld animistisch geloof. Zelfs in die mate dat het een more le samenleving in de weg staa t, waarmee overigens in zekere zin een band tussen mo raa l en mono-theïsme wordt geïmpliceerd.lJ Daa r komt nog bij dat door de leegloop van het platteland naa r de dichtbevolkte kuststreken - de val van de cacaoprijs e n het vertre k va n Frans tale nt in de jare n '80 gaven een aanzet tot dit proces de 'immore le' samenleving alleen maar wordt verste rkt. De heersers zulle n zich uite inde lijk naar de waarden va n deze sloppen voegen, aldus Kaplan, en daarin moet men ook een profetisch beeld

26

op mondiale schaal zien .

He t is opme rkelijk dat Kaplan nu juist West Afrika kiest a ls he t model voor de komende ana rchie , te rwijl de Franse invloed daar relatief lange tijd voor relatieve stabilite it zorgde . De CFA Franc was een symbool va n die stabilite it en de recente - overi ge ns door velen a l lang aa nbevole n - devaluatie va n dat muntstelsel symboliseert de nie uwe verhoudinge n va n de regio. Waar Frankrijk zich aan het te rugtre kke n is, zie t Kaplan in e lk geval een steeds grotere invloed va n Nige ria. Terwijl Kaplan wel over de toekomstige rol van Nigeria spreekt, valt o p dat hij nie ts over het nie uwe Zuid Afrika zegt,waarvan een belangrijke rol in heel Afrika verwacht mag worden. Of moeten we vrezen dat hij ook de o ntw ikke linge n in dat land als oppe rvlakkig fenomeen beschouwt binnen zijn scenario?

Dat conflicten met armoede e n e lle nde samenhangen is overbekend, maar over bepaalde cultuurpsycho logische en zelfs psychiatrische aspecten va n conflicten hoo rt men weinig. Kaplan snijdt dit o ndelWerp aan met zijn opmerkingen over de animistische cultuur. Hij merkt daarbij op dat veel gruwelijkhede n in Liberia in verband kunnen worde n gebracht met het geloof in juju.s pirits. He t is jamme r dat hij daar niet nader op in gaat. Hoe 'duurzaam' zijn die 'geesten? Welke 'geesten ' be heersen het bloedbad in Rwa nda' Dat zijn vragen die men zich kan ste lle n .

Een methodologisch probleem daa rbij is da t Afrikaanse 'geeste n' doorgaans voer voor antropologen e n voor musea zijn.

Soms ook voo r experts die bij tijd en w ijle wijzen op het belang va n de cu lturele dimensie va n o ntw ikke lingssamenwerking. Maar zij worden doorgaa ns niet ve rgeleken met de in de geïndividualiseerde westerse maatschappijen voorkomende fenomenen a ls psychosen. Welke meer collectief be leefde psychosen ,voortkomend uit collectieve angste n,zijn aan het werk onder de strijd tussen de 'proletarische' Hutu's en de 'aristocratische! Tutsi's? Of zijn de uitze ndingen va n een tot geweld opstokend radiostation in een arm e n overbevolkt land voldoende ve rklare nd? Kortom, kan een Afrikaanse (sociale) psycho logie o ns iets w ijzer make n omtrent Afrikaanse conflicten dan het ge bruikelijke beroep o p 'e tnische ' verklaringen, nog afgezien van de vraag of in he t geva l van Rwanda wel sprake is va n een etnisch conflict. Omdat deze conflicten same nhange n met Afrikaanse mode rn i-

JasonMagazine no . 4, August 1994

sering , lijkt het in e lk geval weinig zinvol deze a ls lo ute r 'primitief' af te doen.3) Kaplan gaa t overigens, o nde r veIWijzing naa r Va n Crevelds !The Transformation o f War' , wel uitgebreid in op de psychologie van de strijde rs in de komende conflicten, voor w ie vechten geen midde l maar doel is. Het wordt als 'bevrijding' ervaren : "By compeiling the senses to focus themselves on the here and now, war can cause a man to take a leave o f the m." Aangrijpe nd e n verontrustend zijn die analyses zeker!

De oud-a mbassadeur va n Rwa nda in Be lgië leek dergelijke vrage n - anders dan de Westafrikaanse minister - te verdringen , toen hij zich onlangs o p de TV zeer verbaasd af vroeg hoe zoiets in een 'pays très catholique! kon gebeuren. De Nigeriaa nse journalist Femi Akomolafe (Volkskrant 19/7/ 94) heeft weer een andere reactie. Hij o ntraadt Europeanen zelfs zic h te verdie pen in Afrika: "Hoe meer jullie , Europeanen , je in o ns ve rdie pen ,hoe minder jullie o ns begrijpen".

Hij doet Kapl ans artikel dan ook af met een lach .

Maar Europese journalisten kunne n het natuurlijk toch niet laten om over Rwanda na te denken: "The actions betray a n unconscionable viciousness", schrijft Dowden in de Independent over de moordpartije n in dat land. Hij signaleert hie r zelfs een soort 'Endlösung'. Zal de 'inte rnationa le gemeenschap' die ne t als de mode rn e geneeskunde - 'preventie' als steeds belangrijke r instrument ziet, derge lijke diep verborgen krac hten ooit tijdig kunnen begrijpen e n deze dan voorkomen?

Ook onze westerse perceptie va n massale e lle nde e n geweld is uite rst problematisch, want bij gebrek aan begrip zoeke n w ij onze toevluchl in een soort reflex-gedrag dat niet zo nder 'goede bedoeling' is. Maar dergelijk gedrag is niet duurzaam en het le idt onvermijdelijk tot onverschillighe id. Anders gezegd , ook de CNN- kijker lijkt behoefte te hebbe n aan een soort the rapie om te leren begrijpe n wat hij e ige nlijk wel ziet. Begrip is imme rs een voolWaarde om boven reflex-gedrag uit te stijgen en zo tot ondermeer more le afwegingen te komen.

First Mail ell Last Man

Dat de menselijke perce ptie gewoon gee n raad weet me t o nvoorste lbaar gewelddadig gedrag (ho nde rddui ze nden doden in slechts weken) lee k ook zichtbaar te zijn in de Veiligheidsraad die eerst lroepen terugtrok e n deze kort

daarop weer in het vooruitzic ht ste lde, waarbij he t debat over de vraag of hier al dan niet een 'misdaad tegen de me nshe id' werd bedreveneen wa t surrealistische indruk leek te make n bij de publie ke opinie.

Oe 'mensheid' , de 'ime rn ationale gemeenschap' - e n in he t verle ngde daarvan de Verenigde Na ties - zijn (Ka miaanse) 'verworvenheden' van de Ve rlichting.

Be leeft die Ve rlichting zijn laatste tijd?

Volgens Kaplan, die dat begrip nie t hanteert, zal hoogstens een kle ine minderheid e rfgenamen van de Verlichting ("Last Man, weil fed, health y, pampered by technology") de milieu-bedreigingen op zeer kunstmatige wijze kunnen wee rstaan , maar wèl omgeven door een grote rneerderheid verliezers (TT First Man, conde mned to apoor, nasty, brutish a nd s ho rt life" ).

In New Vork kan men he t leven van First Man en Last Man al bestuderen: "Think of a stretch limo in the potholed streets of New York City, where homeless beggars li ve. Inside the limo are the air-conditioned post- industrial regions of Nort h America, Europe, the emerging Pacific Rim , and a few othe r isolated places, with thei r trade summ itry a nd computer-informatio n highways. Outside is the rest of mankind , going in a complete ly different direction. TT

behoeden voor een strijd tussen 'First Man' en 'Last Man'. Dat situaties als in Rwanda de geloofwaardigheid van het verlichte denken va n 'An Agenda for Peace' ste rk onder druk zetten, neemt niet weg dat die andere trend er toch is.

Evenmin is het ge heel nieuw om met 'Afrika' onbe\VUste westerse angsten te openbaren of te voeden, zoals Kaplan lijkt te doen. Zo noemde c.G .jung Afrika al het 'onbewuste va n Europa'5l.

Het lijkt er op dat Kaplan met zijn griezeibeeld va n Afrika vooral hen de stuipen o p het lijf wil jagen die zich doorgaa ns met 'high polities' bezighouden en die in het a lgemeen denken dat 'containment' va n de Afrikaanse elle nde mogelijk is, terwijl de rest va n de wereld haar weg vervolgt 6). Daarin ligt de primaire 'poli_ tie ke' boodschap van zijn scenario.

Naast diverse verbande n e n ana lyses die voo r veel experts al lang gesneden koek zij n (milieu, demografie, armoede en conflict of het 'Zuiden in het Noorden' ete.) en die soms reeds als thema op de po litieke agenda staan , bevat het scenario zeker ook nieuwe trends en samenhangen . Intrigere nd is Kap lans ve rgelijkende analyse van de sloppe nwijk als 'lakmoestest' va n de aangeboren kracht of zwa kte va n een cu ltuur. Ook de verwac hting dat de komende decennia beheerst zullen worden door 's mensen 'ongelijkhe id' e n door een verschu iving van het belang va n politieke waa rden naar Een evaluatie die va n persoonlijke veiligheid is interesAI met al brengt Kaplan een soort escha- sant, terwijl zijn anal yse va n de verwaehttologie die zo aa ngrij pend is dat men bare agressie en oorlog ronduit angsthaar gaarne tot 'literatuur' zou verklare n, wekkend is 7) . zij het niet voor op het nachtkastje. Een aa ngrijpende analyse maar wellicht toch Louter analytisch gezie n is het de vraag niet zo uniek, wa nt met zo' n mix van hoe dwingend die door Kap lan gesignaljo urnalistiek en intellectueel talent is e r eerde nieuwe trends en same nhangen va n veel materiaal in de wereld van va n- wel zij n. Men ontkomt soms niet aa n de daag een toekomstige mondiale nacht- indruk van een wat eclectische aa npak merrie te maken . Aan doomesday-scena- en in zekere zin lijkt Kaplan soms ook rio's lijkt trouwens geen gebrek sinds de wa t op een negentiende eeuwse determibipolaire spanning va n de Koude Oorl og nist. met zijn é ne apocalyptische angstbeeld va n de tota le nuclea ire vernietiging ac h- Voorts vragen 'beleidsmakers' zich nater o ns ligt. Onze verbeelding weet ken- tuurlijk af wat zij aan zo'n analyse hebnelijk inde rdaad nog geen raad met de ben. Wellicht zijn zij meer gedie nd met nie uwe onzekerheden . Aan de andere twee scenario's, twee toekomstbeelden kant is er wel degelijk een bewustzijn met contrasterende veronderstellingen. va n mondiale bedreigingen en zijn er Daarbij kan me n denken aa n het soort ook pogingen de nieuwe onzekerheden strategische toekomstanalyses zoals She ll te kanaliseren. Men denke bijvoorbeeld die maakt in 'Global Scenarios'. Het gaat aan het UNCED-proces e n ook aa n 'An dan niet zozeer om voorspelling op basis Agenda for Peace' uit 1992. Kaplan had van extra-polatie, maa r om scenario's die zijn sombere verwachtingen wat meer de geest uitdagen en deze voorbereiden kunnen spiegelen aan de rge lijk denken op plotselinge vera nderingen . e n hande len, dat toch een oprechte e n Het scenario van Kap lan vraagt in e lk gerealistische poging is 0111 de we re ld te val om een alternatief.

VoetnotelI " Kaplan spreekt va n de 'formidable Turkish Muslim culture' maa r idealiseert haa r niet, uiteraard a lleen al va nwege het probleem van de Koerden.

Toch illustreert zij n analyse de kracht va n de 'seculiere' cultuur va n dit zo strategisch gelegen land. In zekere zin kan men Turkije een post-isla mitische same nleving noemen, zoals sommigen de EU een post -christelijke samenleving noemen, maar Kaplan zegt het nog s ubtieler: 'Tu rkey has been li ving the Muslim equiva lent of the Protesta nt Reformation."

De strategische liggi ng va n het land hangt e ne rzijds sa me n met de zeer gevoelige regio, waa r veel landen moeite hebben ( meer dan Turkije) om fundamentalistisch re ligieuze invloed op de politiek te weren e n anderzijds met de wa tervoorraden waalva n de Arabieren en Israeli's in toenemende mate afhankelijk zullen zij n. Kaplan betwijfelt echter sterk of de Turkse natie-staat in zijn huidige vorm deze wate rschat za l erven .

Interessal1l is dat de minister he t woord humanisme niet in de mond neemt. Het human isme in zijn weste rse vorm (die ook in politieke zin staat voor !het ge heel va n weste rse waarde n') is strikt genomen een !k ind' van het joods en christelijk monotheïsme. Bestaat er zo ie ts a ls een Afrikaans 'huma nisme? l)

" Dergelijke vragen gelden uiteraard ook voor het vaak nog o nbegrepen 'massa-psychotisch' karakter va n gewelddadige conflicten als in voormalig Joegoslavië,confli cten die in 'primitivi te it' in de westeuropese publieke percepLie nie t o nde r doen voor Afrikaanse.

-I ) Oe filosoof Lolle Na uta die in zijn artikel 'Afrika bestaat niet' trachtte aa n te tonen dat het verschil tussen de Afrikaanse en Europese cultuur uit niet meer dan een 'laagje ve rnis' bestaat, omkomt n .a.v. Ru a nda ook niet aa n refl ex-gedrag: '~e voelt je machteloos e n je stort op de g iro". Toch b lijft het daar niet bij,want hij e rkent dat onze respectering van de universaliteit van waarden niet noodzakelijk leidt tot uni versele interventie doo r 'ons':"We kunnen nie t overa l ingrijpen. Her kan alleen maar een kwestie va n afweging zij n, nu we va n die eenvoudige tegenste llingen van de Koude Oorlog verlost zijn ."(Volkskrant 1/ 6/ 94)

"

Die zelfde Jung betreurde het

Jaso" Magazi"e no. 4, August 1994

27

ove rigens dat de tale ntvolle Albe rt Schwe itzer naar Afrika ging! Moreel verwer-

pelijk misschie n va n Jung, maar sto nd Schweitzer niet ook aan het begin van een typische westerse 'interventie' in Afrik a die sommigen in de jaren ta chtig

zelfs 'tรถdliche Hilfe' durfden te noemen' Oe reeds eerde r geciteerde Nigeriaanse journalist Femi Akomolafe lijkt in de zelfde richting te wijzen: "Oe ergste gesel die Afrika treft zijn de Euro peanen". ~

Edward Mortime r (Fin. Times

ll / S) is ook geraakt door Kaplan: "50 I am forcing myself to th ink abo ut Rwanda, at least fOf a minute or two", zo om-

schrijft hij zijn normale o mgang met dat probleem. Na lezing van Kaplan: "But he did succeed in making Africa a little harde r to shrug ofr' .

Hij meent ook dar Kaplans boodschap ondermeer is dat het Aziatisch succes e n he t Afrikaanse drama twee kante n van de zelfde munt kunne n blijke n te zijn . Interessant, zo u in dat perspectief Gunnar Myrdal die met zijn 'Asian Drama' (ca 1970) volgens

sommige n de plank mis sloeg, uiteindelijk toch gelijk krijgen?

7)

Lezing va n Kaplan roept soms

associaties o p me t het methodologisch niet onomstreden maar fascinerende

oeuvre va n Prof. Or J.H . va n de n Be rg.

Ove r he t 'he rstel van de ongelijkheid' en het 'herstel va n de elementen' leze

men 'Gedane Za ke n' (1977) dat handelt over de gevolgen va n rwee omwentelin-

gen in de westerse geestesgeschiedenis .

โ ข Drs. W.G. van Hasselt is Assistent Adviseur Beleidsplanning op het Ministerie van Buitenla ndse Zaken . Bovenstaand artikel is geschreven op persoonlijke titel.

28

JasonMagaz ine no. 4, August 1994

Collective defence & security in Europe Toespraak van de Britse minister van Defensie Douglas Hurd tot de Algemene Vergadering van de

l

Iy and mo re e ffectively. This is no t, as used to be suggested , anti-Ame rican .

On the contrary, as President Climo n made clea r in his speech last week in this city, it is w hat he expects and hopes fo r. Nobod y w ho ta lks to US po litiWEU, cians of a ny complexio n could do ubt th e ir suppo rt fo r Europeans do ing mo re Parijs, 14Juni 1994. to de fend the ir o wn interests. lndeed if we fa il to do this, the US w iJl find it inust over a week ago I w as in Nor- creasing ly difficult to justi fy sho ul dering mandy fo r the 50th Anni versary of the burden o f ma inta ining a large militaD-Day. It was a moving occasio n . It ry presence o n o ur soi!.

o ught ho me to me how easy it is, 50

yea rs o n, to take fo r g ranted th e peace While stre nthening o ur own defe nsive and p rospe ri ty which we now enjoy . ca pability, we must also reach o ut o t But these have been based o n a st rong o ur ne ig hbo urs in the East. Fro m th e and long-standing commitment to ffiU - debris of the Be rlin Wall , we must build lUal defe nce - no t least o n th e part of bridges. The countires of Central and th e United States. Spe aking to th e Na- Eastern Euro pe are looking for nwe ti o na l Assembly he re in Paris last week, structures and new certainties, so are Preside nt Clinto n pledged to maintain th e Russians. We must be the re to re100,000 US troo ps in Euro pe, as part o f spo nd. a continuing dete rminatio n te maintain the vigo ur and effectiveness of the The Western Euro pea n Unio n lies at {he transatlantic alliance. The last US Presi- centre of these new po licy challe nges. It de nt to address the Fre nch Assembly, is slowly develo ping from a Iittle- kno wn Woodrow Wilso n in 191 9, also came to acro nym into ta ngible evide nce of EuroEUfope w ith a visio n. But one w hich , pean readiness {Q contribute mo re to tragicall y, crumbled w he n the Ame ri- o ur own defe nce. cans withdrew fro m EUfope. It was a stupid and dangero us e rro r, fo r w hich Our Assembly is uniqu e - th e only Eu robo th Euro peans and Ame ri cans shared pean parliamentary assembly devoted blame, and it must no t happen aga in. to defence matte rs. Whe re bette r to take The case fo r a greate r European cohe- fo rward the public debate abo ut how re nce on defe nce does no t a nd must Eu ropeans sho uld meet the three cha lno t rest o n the false assumptio n that the le nges I have o utlined : - to maintain the e ffectiveness of NATO Americans are o n their way ho me.

- {Q build up Euro pe's own de fe nce caSince 1945 Weste rn Euro pe has e njoyed pability the protectio n o f the most succesful de- - to o pe n up to the Eas!. fensive alliance in history. Without a

s ho t be ing fired , we wo n the Cold War. But that is no t the e nd of the sto ry, just the beginning of a new chapte r. We must mainta in and adapt the Alliance to prepare it to meet th e challe nges o f tomo rrow. These are constantl y changing, and so must o ur approach to securi ry and defe nce.

How do we envisage meeting thes e cballeng es?

We have a va ri ety o f instruments at o ur disposal. The re are a range o f bodies w ith securi ty and crisis ma nagement respo nsibilities, inciuding the UN, CSCE, NATO, WEU and EU.

Today that cruciall y means Euro pean We s hou ld ne read y to draw upo n the countries working together more c1 ose- full range of possibi lities, making sure

that effo rts made by di fferent bo dies are mutllall y re info rcing a nd do not cut ac ross each o th er.

NATO lies at the hart o f Euro pean defence and secllri ty. Ir is central {Q {he task fac ing all Euro pe an governme nts: to susta in and e nhance securi ry thro llgho ut Euro pe. NATO is th e bed roc k of o ur colleclive security. NATO above all e mbodi es the transatIantic po litica I and military links sa vital fa r Eura pe's freedo m and prosperi ty. Earlie r this yea r NATO sllmmit gave a full e ndo rseme nt {Q the devela pme nt of European Security and Defence ide ntity - as same th ing w hich s ho uld stre ngth e n th e Alliance, no t wea ke n it.

NATO is exte nd ing security Eastwa rds.

The partne rship for Peace laun ched by j anuary's NATO Summit is designed to e nhance eveyone's security - w itho ut diminishing any ind ividual country's security of creating new ba rri e rs. [t w ill he lp us build a defe nce re lati o ns hi p between NATO a nd each Partne r tailo r-made to match the Partne r's particul ar needs.

Twenty countries have signed the Partne rship so far. Last week's NATO meeting af Ministe rs in Istanbu l decided ta p ress ahead w ith develo p ing a re latio nship w ith each Partne r w hich e nables the ir fo rces to work w ith and accustom the mselves to NATO, and e ncoura ge such po liticall y impo rtant changes as de mocratic control o f th e milita ry and transparancy in de fe nce budgets.

Ministers alsa unde rlined the Alliance's suppo rt fo r th e re fo rm p rocess in Russia and o ur wish to develo p re latio n a nd promo te a b roa d d ialogue . We welcome Russia's declared inte ntio n ta jo in Partners hip fo r Peace o n the sa me bas is as o th er Pa rtners. We wa nt th is to lead to a far-reaching programme of coope ralio n , corresponding to Russia's size and impo rtance. No vetoes, no surprises, grow ing coope ratio n. That is the prescriptio n fo r dealings with Russia w hich I put to Mr Kozyrev and President Ye lts in in (he Kremlin last ma mh . Fo r a soundbite il is standing u p we il .

Jaso n Magazine no. 4, Au gusl 1994

29

NATO Ă&#x17D;tself meanwhile is making a fresh effort to adapt its structures and practices, building upon its decades of joint planning and exercising, to be better able to support peacekeeping and crisis management. NATO is also setting an example with its work on proliferation. NATO's approach recognises that the main responsibility must be to maintain and strenthen the non proliferation regime. Indefinite and unconditional extension of the Non Proliferation Treaty next yea r wi ll be an essential e lement of this. NATO's work complements that done in other fora, including WEU. In these and other ways NATO is fulfilling its role as a indispensable foudation for stability in the wider Europe amd beyond. But it will only be as st rong as its members make it. In this new era the onus is more than ever on the European Allies to take their full share of responsibility.

At Maastricht European leaders decide that WEU should be developed as a means of strengthening the European pillar of the Alliance, as weil as the defence component of the European Union. In May at Luxembourg, Minister launched a new status of Associate Partnership for the sic Centra I European countries and three baltic States who had previously been members of \XTEUs Forum of Conslutation. WEU has grown over the two years since the petersburg Declaration from an organisation with nine mebers, to one where the Council in its fullest form meets with twenty-four countries from all parts of our continent. We need to ensure that th is precocious growth is matched by institutional underpinning.

posed and warmly welcornes the even closer association now offered by WEU to the three NATO Allies who were already Associate Me mbers: Turkey, Norway and Iceland .

There is no contradiction between the Europeans! wish and need to contribute more coherently to their common defenee and security, and the maintenance of NATO as the essential framework underpinning European security. They are two sides of the same coin . The arrangements agreed at the NATO Summit show the way forward. The WEU will be able to call upon NATO common assets and military capabilities, in consultation with the Alliance, for operation launched on WEU!s own initiative or following requests from the European Union. This arrangement is based on the assumption, which must surely be correct, thal WEU operations using NATO asse ts w ill have to commanbd politcal support from all NATO allies. We must maintain and develop the close working re lationship between WEU and NATO, including contacts between the Secretaris and military planners. These links have developed weil since WEU's move to Brussels. But we now need a further push to ensure complete transparency and complementarity between the two organisations.

WEU's operational capacity will need to be further refined, again building on the outcome of NATO Summit. Work is continuing in Nato on the Combined Joint Task Force concept. As agreed at the Summit, Combined Joint Task Forces will be available for use under WEU auspices as weil as in NATO led operations. WEU is also able to draw on a range of other forces and headquarters staff which have been declared availabie for ilS use, including multinalional formations such as the Eurocorps, the UK/Netherlands Amphibious Force, and the UK, Netherlands, Belgian, German Multinational Division. This gives us in principle a wide range of assets from which we can select lo gel the ri ghl combination of militaty capability and the right political label for each case.

WEU's planning capability should also be strengthened, through links with NATO's planners in the spirit of the NATO Summit decisions.

The new framework set up at Luxembourg w ill a llow us to get the besl value out of working both with those European Allies not members of the European Union, and the Central and East European and Baltic States. The UK worked hard to help set up the new 'Associate Partnership! status. 1t reflects the EUs closeness to the Centra I Ellropean and Baltic States. It offers them lhe opportunity to take part directly in collective discussions on European defence po liey. WEU!s eontriblltions to this process complements NATO's Partnership for Peace. In WEU, our partners will witness at first hand the will for genuine colleetive seeurity and mu ltinational How does European defence sit defence in a forum where Europeans witb tbe wider framework ofCFSP? seek to take more responsibility for their own decisions. The UK also pro- The close cooperation which the Twel-

30

Jason Magazine no. 4, August 1994

ve member states of the European Union have developed - first under European Political Cooperation and now unde r the Common Foreign and Security Policy - should now grow in strenth.

We and the ether membe r states are working hard to develop a CFSP which builds on Dur common aanalyses of fore ign and security policy issues and leads to effective action by consensus.

We look forward to the further strenghtening of CSFP soon through the accession of four new membe r states of [he European Union - Norway, Sweden , Finland and Austria. They will bring with them their partiClilar ex pe rience and expertise, lheir regional outlook and their strong global vision. They have promised a full and posit ive contribution to the development of the security aspects of CSFP. I am delighted at the result of the referendum in Austria.

That is a real encouragemnt for all of us who believe in the vocation of the European Union to expand , and it is not sensible for us to claim in \X1estern Europe the litle of Europe without being willing to ex pand our membership towards the centre and East.

We also want closer links wilh the countries of Central and Eastern Europe on lhe full range of CSFP issues. This was the aim of the initiative which the ltalian Foreign Minister and I launched last Dece mber, for clsoer involvement in the two integovernmental pillars of the Union for the six Central and Eastern European countries which have Euroep Agreements. We now have a framework for wide-ranging dialogue and pmcrical cooperation.

COllclusions

In our analysis of secu rity and defenee, we aim to combine a firm commitment to essential prnciples with the new thinkling required in a changing world. NATO is the foundation of our seeurity.

But we are actively seeking new ways of associaling WEU, CSFP and CSCE with NATO. Britain's wholehearted participation in the European Un ion is the foundation of our prosperity and reinforces our diplomatic influence in the world. But we are clear that the European Union must find new flexible and imaginative forms of cooperation if it is to ensure the prosperity and influence of its members.

The Europe of Monne l and Schuman

played its role in burying the o ld e nmi- effective cooperati on berween goverlies of \Vestern EUfope and restoring nme nts whe rever that is both helpfui th ose countries' maleral wea lth and and in line with what Europe's peoples confide nce. The next stage is pe rhaps w ant. 11 is a Eu ro pe ba sed on consent . even more ambitious. The ex-communist coulllries have suffered econo mie The pat few years have been diffieult tistagnation and political stultiHcation mes for Euro pe's idealists. Th e M aastwhich sapped the natural e ne rgies of richt Treaty showed up a huge ga p betheir peoples. We must find ways o f e n- tween the governing elites and the pecouraging their economie dynamism o ples they re presented. Our respo nsibiand their politica I self-confide nce, while lit is to bring policies and institutio ns inhelping he m to ove rcome the ethnic to line with wh at our countries are reand natio nal divisions which w ere sup- ad y and willing 10 do. The post-war gepressed so effectivi ly by authoritarian nerations w as succesfu l in relallnching regimes.

Euro pe afte r the awfulness of wa r. Our ehalle nge now is 10 build effecti vely on W e can help develo p their economies, the peaee they ereated. thro ugh the Euroe p agreeme nts and the partn ership and cooperati on agree- WEU has a partieular eontributio n 10 ments. W e can in vo lve th em in (he acti- make, building on the Oexibil ity of its vities o f the intergoverme nta l pillars of strllctures and the variabJe geometry of [he Maastricht Tre.ty. We sho uld also its me mbe rship. Over the last year my find fa rms of cooperati on th at do not fi - Lu xembourg colleagues have succesflil gure in the Europea n Community ae- Iy stee red the WE U IOwards its furthe r q uis but whieh are va lued by the eoun- enlargemenr and {he develo pment of its lries concerned . What we w ill th en have is a continent with different tracks and d ifferent degrees o f cooperati on and in-

o perational capabilities, induding d oser

links with NATO . in the mo nths ahead under hte Duteh Preside ncy, WEU tegratio n, whe re no-one need feel thre- needs 10 press ahead bOlh with its poliate ned by the progress made by othe rs, ey debate and its practical develo pme nt. but whe re eveyone has a stake.

We must keep o ur heads o ut o f the coulds. \Y/e aim to crea te real pl anning

In develo ping thsi mo re Oex ible model opti ons ancl operati onal possibilities for our relations with Centra I a nd Eas- which add 10 the range o f defe nce and tern EUfo pe, w e are repea ting o ur experience w ithin th e ex istin g European

security instruments available in pursuĂ&#x17D;t

Britain sees as harmful (Q competiti veness and jobs, so w e have o pred out, to

lions in the Adri atic and on the D anllbe. \Y/e must make a success o f WE U's sup-

o f shared Euro-Atlantie objeelives . To Union. The multi-speed model is alre- succeed, WE U must be a rigoro us a nd ady the re in the time-table fo r economie tightl y manges practical ente rprise, not and moneta ry unio n . The va ri abie geo- just anothe r windy talk-sho p. We must metry a pplies to soeia l po liey, whieh draw 1he lessons from succesful opera-

the Sc he ngen agreeme nts, whe re three po rt fo r the proposed Euro pean Unio n countries are not full members, and lO

Administrati on in M ostar. W e must look

defe nce, whe re not e very EU member fo r new chances to contribute w here belongs to the \VE U. The countries put- we have something o f va lue to give. i ting men into th e field in Bosnia have been dirve n by their own national tradi tio ns and ci rcumstances. But our initiati ve to he lp bring peace te Bosnia is no

know that we ca n count upon your

Chairma n, Sir Dudley Smith, and the Assembly as a who le 10 suppo rt and help .

â&#x20AC;˘

less Euro pean fo r all that. The European Unio n has provided the negOliating framework as w eil as a huge humanitarian

effort . Weea n take legitimate pride in the way we helped contain th e wa r and relieve th e human suffering w herever we could . O ur cooperatio n has prevented Euro pean po wers in vo lving th em-

selves o n diffe re nt sides as they did in ea rli er generatio ns.

Thi s Europe I am describing is mo re

complex than the o ld Euro pe. But it is rea listi c. ft is pragmatic. Jt encourages jason Mag a z ine no. 4, August 1994

31

A landslide going unnoticed

Michiel de Weger

LastJanuary's NATO Summit adopted a concept with far-reaching consequences. Combined Joint Task Porces (CJTP) constitutes a double edged concept: a military instrument backed by politicial aims. ft wiU create a landslide in the 'European security architecture: But sofar CJTP has hardly received any attentiotl. Of course consequences will only begin to be feit slowly and gradually, but the accumulated consequences will become substantial and perhaps even monumentaL Aim s of qTF

Politically, NATO has three aims in installing CJTF: to adapt ATO structures to be able to perform 'out-of- area'/ peacekeeping opera ti ons, to allow the WEU to make use of NATO facilities so as to e nable it 10 operate inde pe ndentIy from (the US and) NATO ilself, to allow jo int ope rati ons with non-member states to attempt ta manage peace and

stability in Europe.

chain'. In other words , hea dquarters 10 guide multinational land-, air- and sea

is often believed. Thirdly, the UN and CSCE will be able to request NATO pe-

forces possibly without any furthe r link to NATO. NATO me mbe r states would

sult of NATO's ada ptatio n of its own

have to decide unanimously to activa te

slructures and capab ilities, will become

a CJTF. Participating nations the n have to contribute forces. Planning for such

increasingl y effecti ve and quick to respond .

acekeeping operations, w hich, as a re-

opera ti ons must be done in advance.

The countries invo lved in the different CJTF's wi ll be d iffe re nt, as will the type of operatio ns the CJTF's will be designed for. All countries in the CSCEarea are in agreemen t as to wh ich are

the most Iikely Ihreats or conflicts that may emerge. CJTF allows joint pre paration fOf these cases .

NATO gave the Partne rship fo r Peace programme priority in the first five months afte r the Janua ry 1994 Brussels SUITunit, but the developme nt of CJTF is now in full swing. In the first stage cooperatio n with the WE U will be focused o n. In June 1994 NATO and WEU Ambassaclors met to discuss a joint strategy 10 gel [he jo b do ne as quickly, effi cie ntly and satisfa ctory as possible. Since initiating the join t o pe-

ration to e nfo rce the boycoll of Serbia and Montenegro on the Adrialic, NATO and WEU ha ve helcl jo int Military Comminee meetings. In aclclclition, regular planning meetings ancl lower level politica l meetings have taken place fo r abo ut o ne and a half yea rs now. Secondly, ove r lhe coming years NATO will de vel op relatio ns with individual partner countries in Central, Eastern

and Northe rn Europe via Partnership fo r Peace which afte r th at ca n be moulded into CJTF concrete military and

Consequetlces

Concerning the conseque nces for the 'European security architecture', the

concept of CJTF will , if full y and succesfull y developed: • change

ATO from a collective de-

[ense organi zati on into a 'collective defense-and-security-suPPo l1 organizarion i,

• give (military o pe rational) substance to the WEU, • pOle ntially provide the EU with a defe nse ide ntity 10 complement and e ncourage its emerging fo reign polici es,

• reflect the relation between the US and Western Europe thar the US desires,

• stop the ca lls of the UN and CS CE for the ir own forces and keep them focussed o n their role as legitimizers, • for certain Centmi , Eastern or Nort-

hern European states start the integratio n process towa rds NATO and WEU me mbe rship, • fo r othe r Central , Eastern or

o rthern European states deter-

mine the way in which rhey wil! relate 10 the emerging system o f collective security by allowing rhem 10 contribute forces o n an ad hoc basis.

Steps in development

planni ng cooperatio n in peacekeeping 'multinational , tri-service headquarters,

Militarily CJTF aims fo r NATO to create

measures and beyond. Ir is most Iikely that NATO will fi rst develo p close ties

based on deployable self contained elements of NATO's existing command

w ith the fa rmer neutral countries, not w ith the fonner WarsawPact states as

32

Jaso n Magazine no. 4, August 1994

How far will CJTF be develo ped' Thar de pends on the countries involved in the diffe re nt phases of development. In the first phase o nl y the NATO member

states will be involved. As in the Cold gether with (symbolic) forces from EuWar, overcoming an 'US-French' divide ropean and North American is required. But now, the matter is of a member states. technical rathef than of a politica I natu-

NATO •

re: instead of on a grand design and poIitical relations , discussions are on per-

sonel and equipment and military relations. Moreover, development of the WEU can be handled step by step. Also 'Michiel de Weger was a stagiaire at the the second stage of developing CJTF in- NA TG Press Service and Division of Po/ivolves no grand design - it depends on lical Affairs. He is a memher of the jason the relations NATO develops with indi- Foundation 's General Board. vidual countries in Centra l, Easrern and

Northern Europe. These relations will first be developed through participation in PFP, but will smoothly be stretched into CJTF. No non-member can block CJTF's development, while every additional cou ntry developing links with NATO (or later WEU) will take CJTF possibilities a step further. If Austria does not want to undertake peacekeeping with NATO , Sweden and Finland might want to. CJTF might even develop into conditional NATO membership: a country can be offered contingency planning for operations with NATO to defuse a crisis or to repel an ou(-

right attack against its territory. CJTF mighr seem to create a chaotic system of operationa l cooperation arrangements between countries. But thar is

only temporary. The third phase of CJTF in some way does depend on the number of cOllntries joining NATO in

CJTF's. It depends on the extent of overlap in membership with the CSCE. Perfect overlap will make specialization to a definitive relationship between NATO and CSCE/ UN more likely. If all participate in PFP/ CJTF, all recognize the likelihood of contingencies creating a demand for joint operations. Then they would be far more like ly to concentrate their efforts in CSCE/ UN on legitimizing operations, rather than ad hoc gathering o r even gathering of troops for permanent disposal.

Whtch qTF's?

Apart from the WEU, what ot her CJTF's are likely? This is no more than a n educated guess: • a peacekeeping headquarter for operations in (he CSCE-area consis-

ting of European NATO member states, Scandinavian countries and later (or ini-

tially just with smaller involvement) the Visegrad states .

• a crisis deployment CJTF for operations in the Baltic and Visegrad states with these states participating to-

Jason Magazine no. 4, August 1994

33

Wecke's Wereld

Drs. Leon Wecke

Walvis.

(27 mei 1994) Het was wel altijd even slikken. En vies was het ook. Maar vergeten doen

we het niet. En dan bedoel ik niet de IRT-affaire met zijn ter zake handelingsonbekwaam verklaarde ministers, nee dan bedoel ik dat lepeltje levertraan dat indertijd zo van belang was.

Tegen heug en meug eens per dag en ook op zondag moest je het innemen.

Later werden er smaakjes aan toege-

voegd en moet het voor opgroeiend Nederland een minder kwalijke operatie zijn geweest. Nadat we onze walvisvaarder "Willem Barents" naar het buitenland verkocht hadden , heeft niemand in Nederland nog op de spijskaart naar gebakken walvis met spnIitjes gekeken. Maar dat is helaas niet overal zo. In japan wordt nog "de Dag van de \'Valvis" gevierd en niet om de

met uitsterven bedreigde soorten aan een veilige plek te helpen , maar om de consumptie van het vlees van ons grootste zeezoogdier te stimuleren. Op

de walvisconferentie in Mexico waren de Japanners er samen met de Noren op uit het verbod op de walvisvangst te doorbreken. De japanners hadden een aamal kleine Latijns-Amerikaanse

ontwikkelingslanden zo ver gekregen lid te worden van de Internationale Walvis Conferentie. Zij betaalden daarvoor hun lidmaatschap, riante hotelkosten alsmede een bedrag in de ontwikkelingspot. En als tegenprestatie werd alleen een stem van Dominica , Sancta Lucia , Grenada , St. Vincent en andere landen, waar men nog nooit van een walvis gehoord heeft, ten gun-

34

ste van het japanse standpunt gevraagd. En dat standpunt van j apan was niet zoa ls het Franse voorstel luidde: een reservaat voor walvissen ten zuiden van de 40e breedtegraad, maar een ten zuiden van de 60e breedtegraad. Er komt nu als compromis een kleiner reservaat dat zich beperkt tot het Zuidpoolgebied en de om ringende wateren. De walvissen zijn in angst ige afwachting: zij hopen uiteraard op een echt veilig gebied , maar ze weten dat als mensen het over veilige gebieden hebben , je je daar niet al te veel van moet voorstellen. Als die tweebeners al geen veilige havens voor hun soortgenoten kunnen garanderen, hoe zal het dan met de veil ige havens voor de walvissen zijn gesteld' Wij Nederlanders lopen met Greenpeace voorop om die walvismoord tegen te gaan en dat doen we op een moment waarop we feestelijk de eerste Hollandse Nieuwe binnenhalen. Nu is een haring natuurlijk geen walvis en nog minder een bedreigde d iersoort, maar [och is het de vraag of een haring als je hem de keus laat, liever geharpoeneerd wordt dan langzaam stikt binnen de mazen van het net. Maar met walvissen hebben we iets, niet alleen omdat veel soorten dreigen uit te sterven, maar ook omdat ze zo groot zijn en tegelijk zo weerloos. En omdat we goede herinneringen aan de wa lvis hebben. Mocht een mens ooit, wat per definitie niet kan, door een walvis verzwolgen worden , dan loopt het nog altijd goed af. Zo ook toen Jonas in de walvis zat: daar at hij zijn buikje ZO dik als een pad. Dat weten we nog wel; maar alleen Jonas was geen Japanner en dat weten de walvissen ook.

jason Magazine no. 4, August 1994

Ruuden Ruud (31"ni 1994) \Y/e s lapen er niet beter op. Werd menig Nederlander eerst alleen gekweld door de gedachte dat onze demissionaire premier straks geen voorzitter zal worden van de Europese club, nu is daar nog aan toegevoegd dat ook onze eerste voetballer geen deel zal uitmaken van onze nationale club. Wat een problemen. Die Lubbers, heeft tien jaar lang het vaderland trouw gediend en zal nu straks als dank onder een paarse coalitie naar de WW moeten , vooropgesteld dat daar nog plaats voor hem is, want als de voortekenen niet bedriegen zal men de WW niet aanzienlijk verlagen , maar er wel voor zorgen dat er heel wat minder mensen een beroep op kunnen doen. En dan is het de vraag of een arme miljonair als Lubbers nog aan het gemeentelijk loket kan aank loppen. Kok en May-Weggen hebben een dergelijk rampspoedig perspectief voor onze Ruud a l voorzien en beijveren zich dan ook de premier schriftelijk en mondeling bij een ieder die het wel of niet horen wil aan te bevelen als de Europeaan bij uitstek, die als enige de meest geschikte opvolger van Delors is, de huidige voorzitte r van de Europese Commissie. May heeft zich tevens nogal boos gemaakt over de Nederlandse pers, die onvoldoende lovend over Lubbers als eerste Europeaan zou schrijven. De vraag is wel waar het mens zich mee bemoeit: ook in Nederland is persvrijheid en op de media berust gelukkig niet de plicht o m bij te dragen ex-politici aan een nieuwe baan te helpen. In dit geval

zijn het de Europese regeringsle ide rs op straat slape n eveneens niet, overtre- monstreen, zoals voo r zoveel landen in de wereld geldt, dat ondanks de econobepale n wie he t wordt e n niet de Ne- De heer Major ontving overigens vo rige mische crisisversch ij nselen de rijken de rlandse pers, die he t ook niet kan week veel ad hesie betui gingen van di- steeds rijker e n de a rme n steeds arme r helpe n dat de partij va n Lubbe rs zo dra- verse za kenlieden in het centrum van wo rden . Als iets dat grote e iland ontmatisch verl oren heeft , Lubbe rs zij n lijst- Londen, wier portie ke n als slaapgele- sie rt dan zijn he t niet de dak lozen, maar tre kke r aan zijn noodlot heeft overgela- gen he id door onbe huisden benut wor- wel een regering die daklozen voo rtten en twee demissionaire ministers als- de n. maar heel wat meer in aantal wa- brengt en da n ook nog de o nge hoorde nog het burgerbos - niet te verwarren re n roch de negatieve reacties o p deze brutaliteit heeft die slac htoffers va n haa r met Burger's Bush - zijn ingestuurd. H e- aa nva l van de prime min ister op de o n- beleid de schuld aa n hun ellendige situlaas voor Lubbe rs hebbe n Kohl e n Mit- de rste laag va n zijn e igen maatschappij . atie in de e ige n versleten schoenen te terand een andere kandidaat op het To ny Blair, de mogelijke opvolge r van schui ven . oog, de Be lgische premier Dehaene, bij- Sm ith als le ider va n de Labo ur Party genaamd de loodgiete r, d ie ze ke r niet noemde Major wraakzuchtig, kleinzielig uit christe lijke bevlogenheid voor zijn e n beperkt in zijn denkvermogen. De Mensenrechten christen-democratische collega plaats conservatieve regering heeft immers zal maken . Nee, voor Lubbers ziet het zelf in hoge mate voor de bedelaars en er niet goed uit. Misschien is de beste dak lozen gezorgd . In 1988 maakte zij o plossing dat hij solliciteert naar een een e ind aan de socia le uitkeringen De velWezenlijking van me nsenrechten plek bij het Nede rlands e lftal. Hij zou voor 16- tot 18-jarige n . Twee jaa r gele- in China blijkt niet op te wegen tegen daar de portefeuille van ausputze r kun- den werd een groot aa ntal psychiatri- de winst die de ha nde l met China het ne n krijge n, de taak om bijvoorbeeld sche inste llingen gesloten en de patië n- Amerikaanse bedrijfsleven oplevert. De Nederlandse overtredinge n tijde ns de te n toevertrouwd aan de zo rg in de Ve renigde State n hebben e ind vorige wedstrijd aan het oog va n de sche ids- maa tschappij met als gevolgd dat een week de status va n meest beg unstigde rechter te o nttrekke n door saillante be- aantal va n he n niet zo zee r in de maa t- handelspartner van China ve rle ngt. Die wegingen te maken of anderszins de te- schappij a ls wel daarbu iten e n in de specia le sta tus word t niet langer gekopgenpartij te desoriënteren met schijn- goot te recht kwam . Gebleken is dat een peld aan het mensenrechtenbele id va n aanvalle n of verbale verwijzingen naar kwart van de thu isloze n in Londen be- he t land , zo heeft preside nt Clinron moraal en goede zeden . Naa mge noot staat uit ex-militaire n , die wegens bezui- meegedeeld .

Ruud Gullit zou ondertussen alsnog een niginge n hun baan zijn kwijt ge raakt. De president heeft gezegd dat de kopgooi naar het voorzitterschap van de Major denkt dat hij door middel va n de peling zijn nut heeft ve rloren . Vo ri g jaar Europese Commissie kunnen doen. Hij actie tegen de alle rzwa ksten in de sa- liet Climon overige ns nog weren dar er is in Europa o ngetwijfeld bekender dan me nleving een punt kan scoren in de d it jaar zeker ve rle nging voor de ChineLubbers en zou als voorzitter van de Eu- strijd o m conservatieve stemmen voor ze n in zou zitten als zij e rnst zo ude n ro pese Raad va n Ministers per definitie de Eu ropese ve rkiezingen . Volgens de maken met he t naleven va n de mensende centrale spits zijn . Of moete n de peilingen zou de partij va n Major negen rechten. Nu da t hebben de Chinezen conclusies anders luide n? Voetbal is van de huidige tweeëndertig zetels goed begrepen: e rnst maken met de oorlog. En Gullit heeft desertie ge- overhouden, maar het is wel de vraag mensenrechten bleek echte r vooral te pleegd. En daarop staat in oorlogstijd o f dit campagne punt van de premier bestaan uit het toene me n van de sche nde koge l. Misschie n kan Koeman die veel zode n aan de verkiezingsdijk za l dinge n. Het rapport va n de Human zette n. Groot-Brittannië te lt naar schat- Rights Watch Asia spreekt van een "sig_ pegel voor zijn rekening ne men . ting vierho nderddui zend dak lozen, nificante algemene verslechte ringII. Aan waarvan een deel in kartonnen doze n de inde rtijd door Clinton genoemde de nacht doorbrengt. Gelukkig voor punten zoa ls de vrijheid va n emigratie Bedelaars Major sterven e r jaarlijks zeshonderd in e n een ve rbod va n de uitvoer van doo r de Londense straten , maar dat biedt on- middel va n dwangarbeid vervaa rdigde voldoende tegenwicht daar gezien de produkten naar de Ve ren igde State n (6juni 1994) de plorabele sociale zorg e r e lk jaar blijkt nie ts te zijn gekomen. In weerwil meer bijkomen . Het probleem van de van de grondwettige vrijhe id va n godsD-Day is vijftig jaa r gelede n en daarmee dak lozen is een gevolg van de sociale die nst worden grote aantalle n gelovige n verlede n tijd. De uitvalsbasis voor D- ineensto rting die tijde ns Thatcher's be- opgepa kt, gemarteld en naa r werkkamDay, Engeland is e r nog steeds en de wind in gang gezet werd en tijde ns Ma- pen afgevoerd. Filrnregisseurs worden regering be re idt weer een aanval voor, jor krachtig voortgezet. Wat Major ge- in de ban gedaa n als zij zich te o nafhandit keer nie t op de Duitsers , maa r op de daan heeft is het kwalijk voortbrengsel ke lijk to nen . Desondanks heeft p resivan zijn e igen po litie k als een zelfstan- dent Clinton late n wete n dal e r enige eigen bede laars.

"Aanstootgevend, een vle k op het land- dig kwaad aan te merken. Het is zoiets verbetering is gebracht in de Chinese sischap'll dat zijn de bedelaars in Groot- als een dief die in braak pleegt e n ver- tua tie va n de mensenrechten , zij he l Brittannië, aldus premier Major. Hij riep volge ns een ingezonde n stuk schrijft nie t zoveel als hij had gehoopt. Maar het publie k op de bedelaars bij de poli- met als inhoud dat he t met die diefstal- dat mag de hoge hoed va n Uncle Sam tie aan te geven, zoda t ze kunnen wor- len afge lopen moet zijn. Maar als het er- niet drukk e n. Het Amerikaanse bedrijfsden opgepakt en niet langer de toeris- ge ns in het belang va n het Engelse volk leven heeft te veel belang bij handel ten kunne n afschrikken. Lette rlijk zei mee afgelopen moet zijn, dan is he t wel met China om dat door gezever over hij : "bedelaars zijn slecht voor het toe- met de regerin g Majo r, die ook voor dit mensenrechten in de waagsc haal te stelrisme ll 11 8ede le n is absoluut niet nodig, Europees land nog eens duidelijk de- le n . Ee n concessie van Clinton aa n zjjn die in een o ndemocratisch onderonsje ders dienen te worden gearresteerd".

Jason Magazine no. 4, August 1994

35

en het Amerikaanse geweten is dat voora lsnog geen munitie en wapens aan China geleverd mogen worden. Nu zal dat de schendingen van de mensen-

rechten niet echt beïnvloeden ode Ch inezen zijn zelf grote exporteurs van wapens en voor martelen kun je met een zweep, een eindje touw, een donkere kamer en een brandende sigarettenpeuk al een heel eind uit de voeten.

Soms moet wat het zwaarst is, het zwaarst wegen en dat zijn op de commerciële Amerikaanse weegschaal niet de mensenlevens va n politieke gevangenen maar wel de winst op de export naar China. Misschien is Clinton ook

over de streep getrokken toen hij vernam dat de doodstraf in China massaal en snel wordt uitgevoerd en men zo doende de gevangenen jaren wachten

in de dodencel bespaart. Vorig jaar telde Amnesty International in China bijna vierduizend doodvonnissen en executies. Twee internationale mensenrechtenorganisaties hebben overigens ook

nog bewijs aangeleverd dat in gevangenissen prominente dissidenten doende zijn met de kwaliteitscontrole op rubber-handschoenen, die vervolgens naa r

de VS worden uitgevoerd. En die rubber-handschoenen hebben de Amerikanen wel degelijk nodig, want hun huidig mensenrechtenbeleid is te vies om

zonder handschoenen aa n te pakken .

•

Drs. L. Wecke is verbonden als polemoloog aan het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken van de Katholieke Universiteit Nijmegen. Bovenstaande columns vonnen een selectie uit zijn wekelijkse publicat ies.

Algemene Rectificatie.

In het artikel 'Wecke's Wereld', in JM3, zij n een aantal type- e n spellingsfouten opgetreden . Deze zijn tijdens de verwerking van de gegevens opgetreden. Hiervoor biedt de redactie haar verontschuldigingen aan.

36

Jason Magazine no. 4, August 1994

Boekbesprekingen J. Bill en Robert Springborg, Polities ken een onderscheid tussen traditie als ne ve rho udingen zijn van grote invloed achterlijk o f traag fe nomeen o f va n groot maatschappelijk en cu ltureel beCollege Publlshers (New York, 1994) lang.

Maatschappe lijke structure n in 480 pp., IX niet-westerse state n zijn meestal gebaISBN 0·673·52276·8 seerd op traditionele machtsstructure n, U2,95 he t Midde n-Ooste n is hie rop geen uitDe jaren tachtig en negentig zijn perio· zondering. des van grote veranderingen in het Midden-Oosten. De Iraanse revo lutie, de Polities in the Middle East is dan ook te Iran-Irak oorlog, de inval in Afghani- verdele n in twee dele n . Een socio-anstan , de Palestijnse lntifadah en de Golf- tropo logisch deel en een politiek-ecooorlog tege n Irak zijn va n doorslagge- nomisch dee l. In het eerste worden de vende bete ke nis voor de inte rne en in- maatschappelijke structuren ge relateerd terregionale ontwikkelingen in de regio. aan begrippen a ls e lite-vorming, 'authoOok voor het Westen hadde n deze cri- ritarian-distributÎve syste m', z u ~ a m a, natio nalisme, wataniyya en 'interlocking sissen gevolgen.

In deze vie rd e editie van Polities in the groups'.

Middle East wordt voortgeborduurd op De ideologie wordt verbonden met de de bestaande patronen en structuren . historische invloed van de islam e n he t Men probeert be langrijke vera nderingen personalisme. Hie rbij wordt vermeld dat in ideo logieën, machtsstructuren en de po litie k e n de maatschappij in het economische relaties te duiden e n te Midde n-Oosten doorspe kt is met re ligie; "has been awas h in ideology (a nd re lianalyseren. gion,red .)". De islam is va n doorslaggeHierbij wordt het boek ve rdeeld in ne- vende invloed geweest op de familiegen hoofdstukken. De belangrijkste verhoudingen , groe psstnJcnlren en po lihierva n be handelen een reeks va n on- tieke machtselites op nationaal nivea u .

Toch is ook de invloed va n he t persoderwe rpe n zoals de opkomende vraag naar politie ke nalisme onoverzie nbaar. T.E. La wrence participatie, democratie en groeiend re- zei al het volge nde, "In the East persons spect voor de Universele Mensenrech- were more trusted than institutio ns". Dit is nog steeds zo. Lidmaa tschap va n fa ten , · het opkomende islamitisch fundamen- milieverbanden , groepen o f partije n zijn van groot be la ng. Het Midden-Oosten is talisme, · de ve rschillende manie ren waarop de he t grote voorbeeld voo r de 'informal regeringen hierop een antwoord probe- group politics'. Personalisme is va n groot belang. Voorbeelden a ls de Franren te geven, de ontwikkelingen va n de nationale jiehs, Gemayels, Jumblatts in Libanon of economieën en de politieke conseque n- de Marei-groep in Egypte geve n dit a l ties voor lage of negatieve econo mische aa n .

De verstrengeling van de re ligie e n het groei · de invloed van de bewa peningswed- personalisme heeft dan ook gele id tot een vorm va n 'patrimonia 1 leade rship'. loop op de economie e n politiek .

Kenmerken zijn persoonlijke relaties, Bill e n Springborg leggen de nadruk bij informele verhoudingen e n het baseren de behandeling van bovenstaande on- van de macht op het aloude principe derwerpen op de s panning die e r be- van ve rdeel e n heers. He t laatste is veelstaa t tussen modernisering en de kra cht al gebaseerd op militaire macht e n bevan de traditie. Het laatste wordt door kwaa mhe id (Ataturk , Nasse r, Abdul Weste rse deskundige n vaak gezien als Aziz lbn Saud). een middeleeuws fen omeen . De auteurs zijn het hier niet mee eens en ma- Deze structure n, machtscentra e n inter-

in tbe Middte Bast, HarperCollins

op de inte rnationa le e n regiona le ontwikkelingen in het Midde n-Ooste n .

Springborg e n Bill proberen deze verbanden dan ook te verd uide lijken in hun hoofdstukke n over het Arabisch-Israelisch confli ct, de Golf-regio e n de verhouding tussen politiek-economische o ntwikke lingen en o lie.

Persoonlijke voorke uren, ideologieën e n relaties zijn vaa k naar vo re n geschove n om de Go rdiaanse knoop van het Arabisch-lsrael isch conflict te ontwarre n . Be ide au teurs hebben dit probleem ook aangepakt. Me t name de uitleg va n de staa tsstru ctuur, politieke verhoudingen e n inte rregionale verhoudingen wo rden op een zeer d uide lijke manier behandeld. Toch blijven een aa ntal hiaten over. Er wo rdt bijvoorbeeld weinig aandacht gescho nke n aa n de verhoudin g PLO-A rabische we re ld, de invloed va n Syrië of de rol va n het opkome nde fundamentalisme in Gaza en op de West Bank. Wel wordt voor de dui ze ndste keer aandac ht geschonken aan de relatie Verenigde State n e n lsrae l. Deze specifieke relatie is va n groot belang geweest voor de ontwikke ling van Israe l e n haa r militaire macht. Echter, me n moet ook ve rme lde n dat met name Egypte lsrae l benaderd in het ve rkrijgen va n militair-economische hulp van de Vere nigde State n (US AID).

Het onderwerp over de Golf-regio wordt o nde rges neeuwd doo r de overdreven aandacht voor het Iraa ns fundamenta lisme. Hierbij ZOLI ook aa ndacht moeten worde n gesc honken aa n het gegeven dat de positie va n Iran voo ral op militair ge bied va n groot belang is. De proliferatie va n conventione le en ABCwa pens make n regio nale spanninge n gevaarlijker. Ook wo rdt maar minimaal aandacht gesc ho nken aa n de interne o ntwikke linge n van de kleinere state n als de VAE , Oman, Jemen o f Ku wayt.

Irak en de o ntwikke lingen in Koerdistan of in de Iraakse Moerassenregio worden in he t geheel nie t o f bijster summier behandeld.

jasonMagazille no. 4, Augus t 1994

37

Het laa tste hoofdstu k is dan wee r een O nder le iding va n Professor Lawre nce verademing. De relati e tussen o lie rijk- Freedm an wordt een zee r breed sca la dom , politiek e participatie en interne va n o nderwerpe n be ha nde ld , ve rdeeld ontwikke ling wordt behande ld o p een in vie r o nde rdele n. overzichtelijke manier . Vooral d oor het

geb ruik va n het theoretisch kade r van Luciani e n Be blawi e n hun be roe mde werk 'Tbe Rentier Sta te~ Bill e n Springbo rg volge n de gro te lijnen va n genoemd boek en ma ke n d uid elijk dat de rust in de o lie-state n voorn ame lijk is gebaseerd o p de alo ude machtsstructure n va n he t 'patrimo nial leadership' e n o p de gelde n uit de o lie-explo itatie. De laa tste jare n geve n dan ook aan dat dit een wa nke le bas is is. De ac hte ruitga ng in de o lie-inko mste n (lage re prijze n) en de roe p o m po litie ke participatie va n de eigen bevolking ve roorzaken een toene mende druk o p de e lite o m te ko men to t een compro mis. Wordt hie raa n niet voldaan , dan zal een geweldsex plosie tot de mogelijkheden be ho ren , al dan nie t geste und door exte rne mogendhede n. Niet a lleen de autocratische regimes staa n o nder druk, het th eocratische Iran heeft ook te maken met inte rn e spanninge n en een groeie nd e gewe ldsspiraa l.

Het eerste o nde rd eel be hande lt de Britse de fe nsiepo litie k. Hie rbij wo rdt aandacht gesc ho nke n aan de gevolge n van het uiteen valle n van het Oostbl o k, de daar o ptrede nde conve rsie e n achte ruitga ng in militaire dre iging voor het Weste n. Ministe r va n De fe nsie Ma Jcolm Rifkind ri cht zich in zijn betoog voo ral op de nie uwe ro l va n nuclea ire bewa pening in de Britse defe ns ie strategie. Hij blijkt een voo rsta nder te zijn va n he t beho ud va n de e igen nu cleaire capacite it.

Dit wordt ge re lateerd aa n het fe it dat de aanwezighe id va n nucleaire bewapening een stabilisere nde facto r is gebleke n tijde ns de Ko ude Oorl og. Ook legt hij uit dat e r bij het vredesdi vide nd eerst moet worden ge ke ke n naar een kwa lite itsverbetering va n de krijgsmacht, daarna pas naar een troe pe nverminderin g. Dit kan wel eens een controversieel standpunt blijke n te zijn .

And rew Coney (Uni versity of Bradfo rd) re latee rt de Euro pese veiligheidssituatie aa n de respecti evelijke be lange n in de Balkan . De invloed va n de j oegoslaviëcrisis maakt duid e lijk dat grote regio nale e n Eu ropese belange n worde n geschaad door de oorl ogshandelingen .

Hie rbij wordt wee r eens een lans gebroken voor herzie ning va n de containme nt-po litie k e n een ve rste rking van de preventieve diplo matie.

Springbo rg e n Bill he bbe n een goed gestru ctureerd boek geschreven, bestemd voor een breed publie k. Toch wo rdt er een redelijke algeme ne kennis e n inzicht in de proble mati e k va n het Midde n-Oosten van de lezer gevra agd . He t is een aanrade r voor diege ne die meer over machtsstru cture n e n politie ke o ntwikke ling in de regio w il wete n.

• Deel twee be hande lt de Europese veiligheid . Als be langrijkste punt wordt de Cyril Widdershoven invloed va n de o pvolge rstate n va n de Sovjet-Unie beke ke n. Ste phe n She nfie ld (V.5.) de po neert hie rbij een be lang rijke Centre for Defence Studies, Bras- ste lling. "The most impo rtant strategie fact re lating to the te rrito ry of the forSfry'S Defe1lce Yearbook 1994 me r USSR is that it can still be regarded Brassey's (London, 1994) 360 pp_ as a sing le strategic s pace" (blz. 83). Dit gegeve n moet dan ook deel uit blijve n ISBN 1-85753-033-0 maken va n a lle nie uwe veilig he idsstraMO,OO tegieën va n NAVO e n WE U. Dit fundeert hij door aan te geven dat Rusland Brassey's Defence Yearbook wordt uit- op weg is naar een herstel van zijn 'imgegeven door het gezag he bbende Cent- pe ri alistische rijk', mede mogelijk gere fo r Defe nce Studies in Londo n , in sa- maakt door de hoge mate van economime nwerking met o nde rzoekers e n we- sche interdepe nde ntie tussen de GOSte nschappe rs van ande re institute n zo- staten en het gevaar van de langere als de Faculty o f War, King 's College Russische g re nze n . Het laatste is een Lo nde n . Bij he t Yearbook hande lt het groot gevaar voor d e interne en regiozich o m een standaard werk dat bij e lk nale verhoudinge n binne n Rusla nd e n zichzelf respectere nd internati o naal ge- moet dan ook worden tegengegaan. o ri ënteerd instituut in de biblio theek Bovenstaande facto re n veroorzake n dan zou moete n staa n. ook de noodzakelijke centrifugale krac hte n die een he rste l va n het Russi-

38

JaS01l Magazi1le no . 4, Aug ust 1994

sche rijk kunne n bes poedigen (blz.84).

Genoemde o ntw ikke linge n kunne n een uitbreid ing va n de NAVO (of WE U) bemoeilijke n . Uitbre iding me t state n di e ve rwikke ld zijn in inte rregionale spa nningsvelden zijn niet de juiste pa rtne rs o m binne n de NAVO te hale n . Simo n Lunn (North AtJantic Assembl y) geeft dit ook aan in zijn stuk . O nde r de ko p "NATO in evolutio n' be hande lt hij de kwesties va n de dialoog , Partnership fo r Peace e n same nwe rkin g. De ro l van NAVO e n WE U zijn ve rande rd naa r aanle iding va n de incorpo ratie va n de 'out-ofarea'-problematie k in NAVO e n de nie uwe rol van WE U als Euro pese defe ns iecompo nent van de EU, zoals de ES DI e n de CjTF's. O ok is e r sp rake van de ve rschuiving va n de 'collective defence' naar crisismanage me nt e n conflictpreventie.

Toch ko men Lunn e n David Low overeen in hun me ning over de incorporatie va n nie uwe leden . Be ide zijn voo rstander va n een he rwaa rde ring van de NACC, met inbegrip va n het stimuleren dmv. meer inho ud e n slagkracht voor dit instituut, in tegenste lling to t de mogelijke uitbre iding van NAVO met de Visegradl anden of de voorm alige Sovjet-Unie.

Bovenstaa nde o nde rwerpen beho ren to t de inte ressa nte de len in tegenste lling tot het uitge mo lke n onderwe rp van de crisis in j oegoslavië. O o k in dit werk beha ndele n drie aute urs de crisis, elk va nuit een ande r standpunt. Tho rnberry, Messery-Whiting en Tiho mir Lo za hebbe n zich goed va n deze o ndankbare taak ge kwete n . Echte r de o riginalite it bleef ve r te zoeke n.

He t de rde deel is weer zee r re leva nt e n bijste r interessant. Regiona le veilighe id behande ld aspecte n als het vredesproces in het Midde n-Ooste n , Zuid-Afrika , de Hoorn van Afrika e n he t Ko reaanse schiereiland. De eerst genoemde o nde rwerpe n blijke n zeer o nderhevig aan veran dering. Het vredesproces heeft na he t totstand ko me n va n dit boek grote vera nderingen o nde rgaa n . De geschetste o ntwikke lingen hebbe n hun waarde als refe rentiekade r nie t ve rl o re n . Toch had Efraim Karsh, als gewaardeerde Midde n-Ooste n deskundige, een die pgaa nder stuk kunne n formul ere n . Nu heeft het veel weg va n een e ncyclo pedisch artike l, ko rt e n bo ndig zonde r uitleg of achterg rond e n.

Me t dezelfde ontwikke lingsstructuur heeft ook he t o nde rdeel Zuid-Afrika te ma ke n . Voor de situatie ro nd 1993 is het een must o m d it deel te lezen . Ech-

ter, de o ntwikkelingen zoa ls die zich goed voorbeeld va n. H et Yearbook behebben voorgedaa n in 1994 zijn niet handelt alleen de problem ati ek va n voorzien . Jammer, maar welke deskun- Joegoslavië, Georgië, A zerbeidsjan en dige had deze wel kunne n voorzien? Somalië. Voor de uittocht van 1994 Gavin Cawthra is hie rin niet alleen o p Rwanda is nog geen teken te zien . D eskundigen zijn nog niet instaat om zo' n deze we reld . internatio nale ramp o p tijd te kunnen duiden , met alle gevolgen va n dien .

Abiodun Alao, als schrijver van h et 'Angeven de ontwikkeli ngen in Toch archy and Tran qllility in the Ho rn o f Afdca', sch itte rt a ls ke nner va n de pro ble- Rwanda het gevaar va n deze p roblem amatie k va n deze regio. Zijn betoog is tiek aan. Hier zullen NA VO , WEU, ASEeen verademing voo r de lezer e n kan AN, VN en EU de n odige aandacht aan al s referentiek ader dienen bij bestud e- moet b esteden . Robin Stephenson geeft ring van andere conflicten in Afrik a. in zijn artikel de relevantie hiervan al Ook zijn vergel ijk ingen tussen de con- aan , misschien is er toch nog een ro l flicren in Eritrea, Somalië, Ethiopië, Su- voor Boutros Gh ali's leger?

• dan en Djibo uti zijn interessant en zeer goed . Hij b eschrijft niet alleen maar wa arschu w t de lezer ook voor andere Cyril Wielelershoven

geva re n . Met name het vluchte lingenprobleem in de Hoorn moet niet worden o nderschat. D eze p roblematiek Peter Ludlow (ed.), Europe a ..d the

kan, geste und d oor bu ite nlandse in- M editerra lleall menging ( Libië, Iran o f Irak) leiden lOt Brassey 's (umdon 1994) een grote r d ram a d an zich nu voo rdoel 262 pp., V ISBN 1-857 53-059-4 in Rwa nda. ;t30 D eel vier k an gezien worden als het e nige juiste sluitstuk. Prolife ratie, wa- Nadat het Center for Euro pea n Po l icy penbeheersi ng en vlu chtelingenproble- Studi es (CEPS) in Brussel zich gerealimatiek kunnen word en gezien als de seerd had dat haar werk zaamheden japroblem en voor deze tijd . Met name de renlang hoo fd zak el ijk op de Oost-Europro liferatie va n conventionele en ABC- pese landen gericht wa ren, we rd als wa p en s veroorzaken grote gevaren in een corrigerend gebaar een workshop crisisregios in Azië , het Midden-Oosten georganiseerd over de Europese Unie en het M editerrane gebied. H et CEPS en Afrika .

President Clinto n zegt in het stuk va n w ilde zich zelf en andere Europese instiMalcolm Dan do over bio logische wa- tuten herinn eren aan belangrijke kwesties die de relatie tu ssen Europa en onp ens het vo lgende: 'One o f o ur most urgent pri orit ies m ust ze zuiderburen betreffen en die te beb e attack ing th e pro l iferati o n o f wea- langri jk zijn o m zonder omkijken aan pons o f m ass destru ctio n, w hether th ey voorbij te gaan . Zo we rd er kr itische are nuclea r, chemica I or biological, and aandacht gescho nken aan de w ijdverth e b all istic missiles that ca n rain down spreide mythen over de islamitische on p opulati ons hlmdred o f miles aw ay' dreiging en over de horde p o tentiële migranten die staan te trappelen om (b lz 287).

Dit geeft h et b elang aan en de hieraan richting Europ a te kunn en trekken . Peverbonden gevaren. Ook moet vo ld oen- ter Lu dlow , de di recteur va n het CEPS, de aandacht wo rden gescho nken aan bracht een achttal p ap ers bijelkaar, dat de Conven tional Fo rces in Europe (CFE) door auteurs uit ve rschillende landen o nderhandelingen . T roe penreducties in sp eciaal voor de workshop vervaardigd Eu ro pa vormen ook een vermin dering we rd en bewerkte ze to t een alomvatva n de dreiging in de rest va n de we- tend b oek over crucial e k westies in de relati e va n de Euro pese Unie en het Mereld .

H et grootste directe gevaar voor de sta - diterrane gebied. biliteit in de meeste regios is echter va n puur menselijke aard , nl. de vl llchtelin- ln de inleiding van Peter Ludlow wo rgen pro blematiek . N iet alleen het leed den de auteurs voorgesteld en hun spedat deze mensen wordt aangedaan is cifiek e bijdragen word en ko rt ingeleid . groot, de optredende maatschappelijke Wat de inleiding echter mist is een helsp anningen bij op va ng en imegrati e in dere definiti e va n wat de auteurs preandere landen destabil iseert menige cies bedoelen wa nneer ze het hebben maatschappij . Het o pkomend natio na- o ver 'Lhe MediLerranean t • Naarm ate de lism e en rechts-extremisme zijn hier een lezer in het boek vordert , w ordt duide-

lijker dat de auteurs geen afgeb akend gebied in gedachten hadden toen zij achter de schrijftafel k ro pen en dat het Mediterrane gebied voor elke auteur een ander territo rium b estrijkt. A fw isselen d wordt de aa ndacht geri cht o p de M aghreb , het Midden-Oosten en Turkije. De noordk ant va n het Mediterra ne geb ied wordt buiten bescho uw ing gelaten . In Eu.rope anel the Meeliterranea n gaat het dan ook puur om de buren va n de Euro pese Unie in het Zuiden en Zuidoosten.

Na de stortvloed va n p ost-Koude-Oorlog-boek en waa ru it de geïnteresseerde lezer de laa tste jaren heeft kunnen putten, is het bijna een verlichting om gedegen materi aa l te lezen dat nu eens niet over de Un ie-zorgen ten aa nzien va n de voorm alige Oostbl ok landen handelt . In dit boek va n het gereno mmeerde CE PS wordt er b ij de Euro pese Unie op aa ngedrongen de problemen in het M ed iterrane gebied niet te verwaa rlozen door alle aandacht naa r de landen in Oost- en Centraal Euro p a te verplaatsen. In hun artik el doen de auteurs steevast een b eroep op de Unie o m een duidelijke en algemene 'Med iterrane Po l itiek ' te gaan voeren , o nda nks de eno rm e sociale en po litieke diversiteit va n de M editerrane regio. Econo misch moet de regio als een geheel beschou wd worden .

Zo k ost het Professor Tovias va n de Hebrew University in Jeru sa lem geen bijzondere m oeite o m te spreken va n 'de Mediterrane econ omie'. H ij beschou w t het gebied als een fro ntlinie tu ssen islam en christendom. Naast het fe it d at niet alle staten seculier zijn , m ak en ook de ta lrijk e religieuze minderh eden (in Egypte, Israel , Cypru s, Turk ije) het er niet gemakk elijker op om de regio als één geheel te b enaderen . Bovendien is de p olitieke verscheidenheid grool. Militaire dictaturen, parl em entaire democratieën en semi-feodale rno narchieën zijn in één regio te vinden.

Vo lgens Tovias zijn d it echter allemaal non-economisch e facto ren en hij w ijst d aaro m op de hom ogene k limato logische en geografische o mstand igheden van de regio zoa ls de wa terschaarste, de algemene bodem geschiktheid voor de teelt va n ci tru svru chten, k atoen en tab ak , de grote aantrekkingsk racht va n toeri sten , maar ook de strategische ligging va n de M editerrane landen tu ssen Europa en de o lieproducerende landen in de Golf. Zowel Euro p a als de Golf-

Jasoll Magaz i"e no. 4, Au gust 1994

39

staten zijn gedwongen om met de Medi- heldere beschrijving van de achterligterrane landen samen te werken, als ze gende problemen te geven e n maken voor het transport liever geen gebruik ze duidelijk da t de relatie met Turkije, wensen te maken van de alternatieve, zelfs belangrijker is dan die van de EU maar kostbare route rond Afrika. Deze met de Maghreb. Zeker na de Golf Oorgeografische en klimatologische facto- log en de ineenstorting van de Sovjet ren liggen de doorsnee econoom nauw Unie is er het een en ander veranderd. aan het hart. Dankzij dergelijke ge- Er is een gemeenschappelijk veiligmeenschappelijke omstandigheden ligt heidsbelang ontstaan, nu Turkije is gaan het voor de hand om te spreken van 'de dienen als buffer tussen Europa en de Mediterrane economie'. landen in Centraal Azië en het MiddenOosten.

Ook Tovias pleit voor één Mediterraan

beleid van de EU . De Unie beoordeelt Peter Ludlow is er in geslaagd de relatie de M editerrane slechts vanuit één crite-

tussen de EU en haar zuiderburen van

rium: Zijn ze lid van de EU of zijn ze het een groot aantal kanten te belichten. niet' Zij die geen lid zijn, de MNMCs Dankzij de compilatie van gespeciali(Mediterranean countries that are

000-

seerde artikelen krijgt de lezer een ge-

members of the European Cornmunity) degen en vrijwel compleet inzicht in de verdienen de politieke wil van de EU huidige relatie. Europe and the Mediterom de slechte economische situatie in ranean is een echte aanrader voor een de regio te verbeteren. De opkomst van fundamentalisme en de frustraties van

ieder die geïnteresseerd is in het actuele wel en wee van de EU en haar buiten-

de MNMCs nu de EU haar citrusvruch- landse politiek. ten uit de voormalige Sovjet Unie haalt, maken een heroriëntatie op het Medi-

terrane gebied noodzakelijk.

Miriam Meekels

Daar waar professor Tovias nog waarschuwt voor het groeiende fundamentalisme) relativeert Maha Azzam een

hoofdstuk verderop de dreiging van het groene gevaar. Azzam beschrijft een scenario waarin een populair islamitisch

regime de harten van de bevolking weet te veroveren en de corruptie en

armoede van het land aanpakt. Dit is een reden minder voor potentiële mi-

granten om de koffers in de kast te laten staan en veel Moslim migranten in het Westen die te maken krijgen met ra-

cisme, krijgen de behoefte om te rug te keren en deel te nemen aan de opbouw van een nieuwe staat waar ze wel ge-

loof in hebben.

De betekenis van de politieke islam voor de EU komt in het hoofdstuk verder nauwelijks aan bod en Azzam raakt verdiept in een uiteenzetting van de in-

gewikkelde situatie van Moslimgroeperingen in Egypte. Hij weet weinig nieuws onder de aandacht te brengen en vervalt in een samenvatting van wat

gerespecteerde auteurs op dit gebied als Rubin en Piscatori, ons al jaren geleden

konden vertellen.

Veel interessanter zijn de laatste twee hoofdstukken van Heinz Kramer en

Seyfi Tashan over de relatie van de EU me t Turkije. Hoewel deze relatie een uitgemolke n thema dreigt te worden, weten de auteurs met een frisse kijk een

40

Jason Magazine no. 4, August 1994

•

Wat isjason?

De Stichting ]ason is in 1975 door jo ngere n o pge ri cht o m te voorzie n in ee n duide lijke be hoefte va n jongere n aa n evenwichtige informatie ove r internatio nal e vraagstukke n. ]ason is ni et gebo nd e n aa n e nige po litie ke partij e n heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. ] ason info rmee rt op twee mani e re n.

Door het tweemaande lijks uitgeve n van dit bl ad e n door het orga nisere n van acti vite ite n, zoals buite nland-borre ls, congressen, excursies, fora e n uitwisselinge n. Rece nte o nde rwe rpe n van ] ason Magazine ware n: De Veranderende Ve re nigde Naties (Enge lstalige editie), Oude Ko lo niale Bande n, Oost-Europa in balans? en Mu ltinationals.

Wil je meer info rmatie voe r de acti vite ite n va n de Stichting j ason, schrijf of bel dan naa r het v o lge nde adres o f nee m contact o p met de ]ason Contact Pe rsone n in je stad , ve rme ld in het colo fo n.

Stichting Jason Laan van Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag tel: 070- 3 60 56 58

Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door: I

-~I

ING~GROUP

ATIIT

delta lloyd

e

@

NATO Information Service

PHILlPS

Royal Dutch/Shell -Antwoordkaart-

Ik abo nn ee r mij o p j ason Magaz ine e n o ntva ng voor f30,- zes numme rs, è n all e uitnodigingen voo r de acti vite ite n va n Sti chting j ason.

Naa m: Adres:

(U wordt ve rzoc ht te wac hte n met beta ling totdat u ee n acceptgiro wordt toegezonde n)

Woonplaats:

Deze antwoord kaa rt in een e nve loppe zo nder Postcode : postzege l sture n aa n: Stichting j ason Telefoon: An twoordnumme r 107 11 2501 WB 's-G ravenhage Handteke ning:

Index Jason Magazine 1993/1994 1993/4.

1994/1. Mediapulatie

Tom Kuperus

De Palestijnse staat

Rony Brauman

When suffering makes a good story

Lech Walesa

Tenets of Polish Security Policy

Jacob M. Bik

Press and Public Affairs in the Security Area

Peter Kooijmans

Het Midden-Oosten werkbezoek Stefan Landsberger

Chinese Media

Malcolm Rifkind

Peace-keeping or Peace-making Cas par Veldkamp

Aanhaken bij BZ: Het ' Klasje'

James Dobbins

The Transatlantic Relationship Médecins sans Frontières

Liberia, leave it to the Neighbours

Pieter van Geldrop

In dienst van de vrede The Stanley Foundation

Ethnicity and Foreign Policy

H.l. Regeur

IAEA

Water

M. Glenny; D. Hi ro; F. Springer

Book Review

Jeroen Warner Sophi e Verburgh

Leven in barakken 1994/2.

1993/5. Aandacht voor Duitsland

Minister van Buitenlandse Zaken dr P.H. Koo ijmans

Nederlands Buitenlands Beleid: Mogelijkheden en beperkingen in

Tom Ku perus

Absu rd

een veranderende omgevi ng

Christoph. Driessen

Philips, drugs en Beatrix

Tom Kuperu s

Ru ss ia and the C IS: 199 1- 1993

E. de Roy van Zuydewyn

German arms ex ports

Jozef Braun

Project Partnership for Peace and the Czech Republic

Ursu la Mehrländer & Günther Schultze

lmmigration concept For Germany

Robert D. Kapl an

Th e Coming Anarchy

Hans-Ulrich Seidt

A new security environment

Arend Jan Boekestijn

De Kwad ral uur van de Nederlandse Tomaat

Jacco Kroon

Oost-Duitsland in de verkoop Peter Van der Knaap

The Commiuee of the Reg ions:

Jaap Rodenburg

Milieubeleid in Duitsland

Lesley d' Huy

Veranderingen in de VN

Emma Mull er

Lebanon & Uni fi I

Martijn Hop

Oostenrijk en de EG

The Outset of a 'Europe of the

Reg ions'?

Prof.Dr. G. Teit1er

Conflicten aan de Grenzen van Inv loedssferen

1994/3.

Dr.Mr. W.F. va n Eekelen

De man achter de WEU

Een interview met Secretaris-generaal

1993/6. WAR

Emma Mulder

South Lebanon, the War Continues

Jean -Christophe Rufin

Paradoxes of Armed Protection

Marc Klumper

Peace in War

Tom Kuperus

An Empire Dying

Lászlo Maracz & Erik-Jan Keyzer

Another Perspective is Needed

Barbara Rijk s

Restructuring the Security Council

Mathijs Ransijn & Jaap Rodenburg

International Greenhouse Policy

Gu ido Widdershoven

Zu idoost-Azië: niet alles is goud wat er blinkt

Martin Doornbos & John Markakis

Society and State in Crisis: What went wrong in Somalia?

Erik Dirksen

Conversie in Oost-Europa

Miriam Meekels

De wankele eenheid van Ge lukkig Arab ië

W. van Hasselt

Over onze Afrikaanse toekom st.

Douglas Hurd

Collecti ve defence & security in Europe

Michiel de Weger

A lands lide going unnoticed Wecke's Wereld

Cyril Widdershoven &

Miriam Meekels

Boekbesprekingen