Jason magazine (1989), jaargang 14 nummer 3 by Stichting Jason

INHOUDSOPGAVE. REDACTIONEEL J ason Magazine is een tweemaandelijkse uitgave van de Stichting Jason, gericht op jongeren die zich interesseren voor internationale politiek. In elk nummer wordt aan de hand van een aantal artikelen getracht een evenwichtig en gevarieerd beeld te geven van een internationaal politiek vraagstuk. De redactie onthoudt zich hierbij van iedere politieke stellingname. Redactieleden kunnen echter wel op persoonlijke titel een artikel schrijven. Wie wil reageren op in Jason verschenen artikelen, of denkt zelf een bijdrage te kunnen leveren, wordt verzocht te schrijven naar: Redactie /secretariaat Jason , Laan van Meerdervoort 96

2517 AR Den Haag. Telefoon: 070-605658. Postgiro: 3561025. Bank: 456855548.

Overname van in Jason Magazine verschenen artikelen kan slechts geschieden in overleg met de redactie. REDACTIE JASON-MAGAZINE Hoofdredacteur: On na Maliepaard. Hans Paul Andriessen.

Frank Kleibrink. Hans van der Lee.

Chiel de Leeuw. Huib van Olden. Jaap Reerink. Teun Struycken.

DAGELIJKS BESTUUR Voorzitter: Drs. A.H. Gierveld. Vice-voorzitter: Drs. F.J.J. Princen. Secretaris: E. Flipse.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PAG.

NAVO WERD VEERTIG JAAR GELEDEN OPGERICHT, MAAR WAAROM OOK WEER? Chiel de Leeuw over de achtergronden van de NAVO . . PAG. 3 DE NAVO-TOP: HERRIJZENIS IN PLAATS VAN BEGRAFENIS. Frank Kleibrink, Hans van der Lee en On no Maliepaard waren voor Jason Magazine bij de NAVO-top in Brussel. PAG. 6 MOOIE WOORDEN GORBATSJOV HEBBEN MACHT SOVJETUNIE NIET AANGETAST. Tekst van een toespraak van minister van defensie F. Bolkestein. .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... PAG . IO MGR. ERNST: DE NOODZAAK VAN EEN ALLESOMVATTEND VREDES-IDEE. Interview met Mgr. Ernst, vice-voorzitter Pax Christie Internationaal. ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. PAG. 13 DE WEST EUROPESE UNIE ALS EUROPESE PEILER VAN NAVO. Dr. W. F. van Eekelen, oud-minister van defensie, over de West Europese Unie. . .... . . . . . . . . . . . . . . . . PAG. 16 JASONTER PLEKKE. Verslag van bijzondere gebeurtenissen waarbij Jason Magazine aanwezig was. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . PAG. 18

Algemene Zaken: G. Klatte. Penningmeester: G. Vogels. Je p: G. Frings. Fund Raiscr: Hol . Lasc ur. Public Affairs: T Dcrsigni.

ALGEMEEN BESTUUR Mr. F.C.M. Caris. Mr. P.H. Goedhart. Drs. M.C.A.M Huisman. Drs. R. Hillebrand. Drs. A.M. Knaapen.

O.M.H. Maliepaard. F.J. Marcus. RH. van der Meer.

E.C.H.M. van de Pas. Drs. J .C. de Vries. Drs. D. H. Zandee. RAAD VAN ADVIES Prof. dr. W. Dekker, voorzitter.

J.Th.J. van den Berg. J.M. Bik. Prof. mr. J .F. Glastra van Loon.

Drs. G.J.J.M. Hayen.

JOSEPH LUNS OVER DE NAVO:THE GURU HAS SPOKEN. Interview met oud-minister en oud-NAVO-topman mr. J. Luns. . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . PAG. 20 VERJAARDAG NAVO HOUDT DIENSTPLICHTIGEN NIET ERG BEZIG . Reportage van Jaap Reerink over dienstplichtigen en de NAVO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PAG. 26 VERJAARDAG NAVO IS EIGENLIJK GEEN REDEN TOT FESTIVITEITEN. Sovjetvisie op veertig jaar NAVO door K. Michailov. . . PAG. 28 BLOKDENKEN IN DE TOEKOMST NIET LANGER ONVERMIJDELIJK. Interview met mevrouw R. Beekers door Hans van der Lee. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PAG. 29

C. C. van den Heuvel.

HAM. Hoefnagels. Mr. J.G.N. de Hoop Scheffer. RD. Praaning.

Drs. W.K.N. Schmelzer. Prof. dr. A. van Staden.

Prof. dr. H. W. Tromp. Prof. dr. P.M.E. Volten. Drs. L. Wecke.

ISSN 0165-8336

NEDERLANDSE JONGEREN EN HUN VISIE OP DE NAVO. Resultaten van een opdracht van Jason Magazine gehouden NIPO-onderzoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PAG. 30 DOEL VAN DE NAVO IS ONDER DE JONGEREN GEMEENGOED. Een onderzoek in opdracht van de Novib. . . . ...... PAG. 34

Veertig jaar NAVO Op 4 april 1949 werd in Washington het Noord Atlantisch Verdrag

getekend. Naast de Verenigde Staten, Canada en de deelnemers aan het verdrag van Brussel besloten ook Noorwegen, IJsland, Italie, Denemarken en Portugal toe te treden. In 1952 volgden Griekenland en Turkije en in 1955 de nieuwe Bondsrepubliek. De na-oorlogse geo-politieke verhoudingen, belichaamd in de deling van Europa, vonden dan weerslag in het ontstaan van de NAVO en het Warschau Pact. Twee militaire machtsblokken; ontstaan door onverzoenbare ideologiën en gescheiden door het IJzeren Gordijn. Sindsdien zijn er perioden van verbeterde en dan weer verslechterde relaties tussen Oost en West. Zo hebben we de Koude Oorlogindejaren '50 meegemaakt en Deténtein dejaren '70. Begin jaren '80 was weer een afkoeling waarneembaar. Al deze ontwikkelingen steken echter scherp af tegen de periode ingeleid met de komst van Michail Gorbatsjov. Waar in het verleden betrekkingen met het Oostblok getypeerd konden worden als "agreeing tot disagree" ligt de nadruk vandaag, dankzij Gorbatsjov's loslaten van achterhaalde Marxistische dogmas, op fundamentele en structurele verbeteringen van de Oost-West betrekkingen. Dit zijn interessante tijden. De Chinese wijsgeer Confucius merkte twee en een half millennium geleden geleden op dat historisch interessante perioden de meeste slachtoffers en grootste sociale ontwrichtingen met zich mee brachten, en wenste derhalve alleen zijn vijanden interessante tijden toe. Wij zitten echter gevangen in zo'n interessante periode en kunnen alleen maar hopen dat deze niet alleen de geschiedenis ingaat als het begin van een veiligere wereldorde, maar ook als een periode van verandering waarin het dilemma van Confucius uitblijft. Welke rol zal de NAVO in deze vervullen? Bewaker van de status quo of instrument van verandering? Jason Magazine grijpt het veertigjarig bestaan van de NAVO aan om het westerse vredes- en veiligheidsconcept te toetsen aan de uitdagingen die ons met sprongen tegemoet treden. De vergaande ontwapeningsvoorstellen brengen een herwaardering van de rol van kernwapens met zich mee. De steeds hechtere Europese samenwerking en het insluipen van ideeën rond een "Europees Huis" beinvloeden het trans-Atlantisch karakter van het bondgenootschap. Het zogenaamde "Gorbi-effect" zorgt voor een, al dan niet terechte, publieke euforie, waar westerse regeringen steeds meer rekening mee zullen moeten houden. Door terug te blikken naar het ontstaan van de NAVO, haar huidig beleid te belichten en becommentariëren en haar toekomstperspectieven in kaart te brengen, hoopt J ason Magazine u van een handvat te voorzien, waardoor deze interessante tijden niet aan u voorbij hoeven te gaan. O.M.H. ~~D

ORGANISATION ou TRAITÉ DE L'ATLANTIQUE NORD

NORTH ATLANTIC TRIlATY ORGANIZATION

BOULEVARD LtOPOLO 111

LE SECRÉTAIRE GENÉRAL SECREfARY GENERAL

1110 • BRUXELLES Tt.L. 728 .041.11 - 728.40 .17

MESSAGE FROM THE SECRETARY GENERAL APRIL 4TH, 1989 NATO celebrates its fortieth anniversary . We do not commemmorate the longevity of an institution but of avision: that of peace in freedom. For this is what the Atlantic Alliance has given us. Forty years of social progress and prosperity for our citizens, who look ahead with hope - and expectations of even better things to come . This long peace is not the result of fortunate accident. It has been the achievement of this Alliance of ours; the longest and most successful union of free and democratie states in human history. 1 find the present moment in NATO history a particularly fascinating one. In this anniversary year we have as many reasons to look forward as to look back. The East is now turning to the West . It is our values that are dominating the debate, not only in East-West relations but within Communist societies. The Soviet Union is increasingly seeking co-operation instead of confrontation . We finally have an opportunity to reshape East-west relations and to establish a more lasting and just order of peace in Europe. The Alliance is in excellent shape and fully prepared to take advantage of these opportunities. We are united in a clear sense of our common purpose; our conceptual leadership in all areas of the East-West dialogue - military stability in Europe , human rights in the East, co-operation with the East on the new challenges to world peace and security - is clearly established; and we have al ready had, particularly with the INF treaty, some major successes fully vindicating our approach. Let me assure you that without the steadfast resolve that this organisation has shown throughout many, sometimes difficult years, the opportunities we have today would never have come about. Many in our free societies have contributed to this unprecedented achievement and I trust that the readers of the Jason Magazine will continue to do so in the years ahead of us .

I \\1

\'~~~ M. Wörner

NAVO werd veertig jaar geleden opgericht, maar waarom ook weer? Veertig jaar geleden werd de NAVO opgericht in een sfeer van chaos en onveiligheid in de westerse wereld De wederzijdse spanningen tussen Oosten West, bekend aIs de Koude Oorlog, bepaalden voor een groot deel het tijdsbeeld Hoewel het niet duidelijk is of, en zo ja wanneer, er een einde aan de Koude Oorlog is gekomen of komt, kunnen we toch stellen dat de confrontatie tussen beide machtsblokken de laatste twee decennia in intensiteit is afgenomen. Er is dus bijna een hele generatie opgegroeid die de sfeer waarin de NAVO werd opgericht niet aan den lijve heeft ondervonden. De toenemende bewijzen voor ontspanning maken het voor deze generatie steeds moeilijker het belang van het bondgenootschap in te zien. Een blik terug kan de noodzaak van de oprichting van de NAVO onderstrepen maar kan ook, door het contrast met de huidige situatie, een herwaardering inhouden van haar toekomstige rol. De breuk tussen Oost en West na de Tweede Wereldoorlog betekende in feite alleen het einde van een gelegenheidsalliantie, die noodgedwongen was ontstaan onder druk van de dreiging van Hitler-Duitsland. Tot kort voor de Duitse aanval op Polen in september 1939 beschouwde men in het Westen het communisme als een groter gevaar dan het fascisme. Groot-Brittannil!, Frankrijk en de Verenigde Staten intervenieerden in de burgeroorlog die kort na de revolutie in de Sovjetunie uitbrak. Het doel was het nieuwe regiem in Moskou omver te werpen en de conservatieve krachten weer aan de macht te brengen. De Sovjetunie overleefde, maar de rest van het interbellum zou zij, als het enige communistische land ter wereld, ge誰soleerd blijven. Alleen met die andere verschoppeling, het verslagen Duitsland, werden contacten onderhouden. Dit leidde in augustus 1939 tot een niet-aanvalsverdrag met Duitsland, waarbij tevens een verdeling van Polen werd afgesproken. Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen bin-

Dit artikel is geschreven door Chiel de Leeuw, redacteur van Jason Magazine.

Een NA VO-vergadering van ministers van buitenlandse zaken uit 1958, tien jaar na de oprichting van het bondgenootschap.

nenviel volgde de Sovjetunie kort daarna het voorbeeld en annexeerde het oostelijk deel van Polen. De angst voor het communisme was een van de belangrijkste redenen voor Groot-Brittannil! en Frankrijk om toe te geven aan de steeds verdergaande eisen van Hitler inzake kwesties als de Anschluss van Oostenrijk

en het Sudetenland. Duitslands inval in Polen betekende uiteindelijk toch het einde van de toegeeflijkheid. Na de val van Frankrijk moest GrootBrittannil! het een jaar lang alleen tegen Duitsland opnemen, tot de Duitse aanval op de Sovjetunie Oost en West de gemeenschappelijke tegenstander bracht. De Verenigde Staten

werden uiteindelijk door de Japanse aanval op Pearl Harbour over de streep getrokken. BARSTEN IN VERBOND .Al voor het einde van de oorlog werden de eerste barsten in het geallieerde verbond zichtbaar. Naarmate de krijgskansen keerden werd het steeds duidelijker dat de Sovjetunie bijna geheel Oost-Europa zou veroveren. Betwijfeld mocht worden of zij daar weer snel zou vertrekken. De Sovjetlegers zouden midden in Europa staan en velen in het Westen vroegen zich af, of zij daar wel halt zouden houden. Vooral de Britten onderkenden al snel het gevaar van de vooruitgeschoven macht van de Sovjetunie. Er gingen al stemmen op maatregelen te nemen om voldoende tegenwicht te vormen. Uitgaande van de, naar later bleek achterhaalde, notie dat Groot-Brittannië nog steeds een grootmacht was, probeerde Churchill in oktober 1944 de kwestie van de invloedssferen in Oost-Europa met Stalin te regelen. Op een velletje papier werd Oost-Europa verdeeld. Deze "overeenkomst" betekende geenszins de oplossing van alle problemen. Het vraagstuk van de toekomst van Polen bleef bewaard tot de conferentie van Yalta in februari 1945. De meningsverschillen concentreerden zich rond de vraag: wie zou Polen controleren? Er bestonden twee alternatieve regeringen voor Polen. In Londen zetelde de door het Westen gesteunde Poolse exil-regering en in het bevrijde oostelijk deel van Polen was eind 1944 op instigatie van de Russen het Lubliner-comité gevormd. Het Westen kon in deze kwestie de Sovjetunie niet de vrije hand laten. De publieke opinie maakte zich sterk voor een democratisch Polen. GrootBrittannië was immers vanwege Polen de oorlog ingegaan en in de Verenigde Staten woonden grote aantallen Amerikanen van Poolse afkomst. Beide landen zeiden voor vrijheid en democratie te staan. Uiteindelijk kwam er een compromis uit de bus. De samenwerking moest nog even in stand gehouden worden. Stalin zegde vrije verkiezingen toe en leden van de exil-regering in Londen konden deelnemen aan de regering in Polen. Van deze beloftes

de oostelijke zone. Begin 1946 stortte het gezamenlijk bestuur ineen. De deling had een aanvang genomen. Duitsland bleef echter een gevaarlijke bron van conflict zoals bleek in de zomer van 1948, toen de Sovjetunie als reactie op de samenvoeging van de drie westelijke zones en de introductie van een monetaire hervorming in West-Duitsland een blokkade van Berlijn instelden. De westelijke machten organiseerden een luchtbrug die de stad in staat stelde te overleven. Na bijna een jaar werd de blokkade opgegeven.

Beeld van een NA VO-bijeenkomst in de Juliana·kazerne in Den Haag in mei 1964

bleek later maar weinig terecht te komen. VERWARRING IN WESTEN Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog heerste er een groot gevoel van onveiligheid in West-Europa. De Oosteuropese landen werden één voor één overgenomen door communistische regiems. De Sovjetunie oefende druk uit op Turkije om zo controle te kunnen krijgen over de Turkse zeestraten en in Griekenland woedde een burgeroorlog tussen communistische en pro-westerse partijen. In West-Europa, vooral in Frankrijk en Italië, behaalden de communistische partijen electorale successen. Het communisme leek overal in opmars. Het verslagen Duitsland was door de geallieerden in vier bezettingszönes verdeeld. Daarnaast werd zij gedwongen herstelbetalingen te doen, met name aan de Sovjetunie. Al gauw ontstond er onenigheid over Duitsland. De Russen wilden van de Duitse middelen gebruik maken om de Sovjetunie op te bouwen, terwijl de Amerikanen in de economische reconstructie van Duitsland een voorwaarde zagen voor de wederopbouw van Europa. Zij wensten hun steun aan Duitsland niet in de vorm van herstelbetalingen naar de Sovjetunie te zien verdwijnen, dus maakten zij een einde aan de leveranties naar

NIET BIJ MACHTE West-Europa werd geconfronteerd met een bedreiging maar was niet bij machte daaraan zelf het hoofd te bieden. Het beschikte niet over voldoende middelen om grote legers in stand te houden. De economie was door de oorlog volledig ontregeld. Huizen, fabrieken, wegen en bruggen waren vernield. Daarnaast kreeg men ook te maken met moeilijkheden in de koloniën. Frankrijk raakte al snel verwikkeld in een koloniale oorlog in Indo-China en Nederland probeerde haar macht in de Indonesische archipel te herstellen. Groot-Brittannië ondersteunde in de Griekse burgeroorlog de pro-westerse partijen. De kosten van de militaire interventie gingen echter boven haar macht. In februari 1947 zag Ernest Bevin, de Britse minister van buitenlandse zaken, zich genoodzaakt president Truman te berichten dat Groot-Brittannië niet langer in staat was haar rol in de burgeroorlog voort te zetten. De bedoeling was duidelijk. Groot-Brittannië wilde dat de Verenigde Staten haar taak over zouden nemen en niet alleen in Griekenland. De Verenigde Staten moesten zich gaan gedragen als een supermacht. Hiervoor was echter een radicale ommezwaai in de Verenigde Staten nodig. De Verenigde Staten en de Sovjetunie waren in 1945 de enige grootmachten in de wereld. Hoewel zij in feite al voor de Eerste Wereldoorlog in het rijtje van de grootmachten thuishoorden, hadden de Verenigde Staten zich tot aan Pearl Harbour zelden als zodanig gemanifesteerd. Isolationisme was de heersende gedachte. Dit leidde er bijvoorbeeld toe dat de Verenigde Staten niet toetra-

Een helikopter van het Warschau Pact tijdens een oefening.

den tot de Volkenbond, die nota bene op initiatief van haar eigen president Wilson ontstaan was. RAND VAN DE AFGROND Na 1945 was het de vraag of de Verenigde Staten terug zouden keren naar de hun vertrouwde isolationistische politiek, of dat zij de verantwoordelijkheid zouden accepteren die bij haar status als supermacht hoorde. Vooralsnog voeren zij een gematigde koers tegenover de Sovjetunie, heel wat gematigder dan die van de Britten. Net als Franklin D. Roosevelt, de in 1945 gestorven president, geloofden veel Amerikanen dat een vruchtbare en vreedzame samenwerking met de Sovjetunie in de toekomst mogelijk was. Zij zagen de in 1945 opgerichte Verenigde Naties als het geschikte instrument voor de oplossing van de conflicten met de ideologische tegenpool in het oosten. Rond het jaar 1947 kwam echter de ommezwaai. Het werd steeds duidelijker dat de bondgenoten in Europa aan de rand van de vooral economische afgrond stonden en dat de geschillen met de Sovjetunie van een hardnekkige en diepgaande aard waren. De publieke opinie koos in toenemende mate voor een harde lijn. Bevins noodkreet zal dit proces alleen maar versneld hebben. Truman vroeg en kreeg van het Congres 400 miljoen dollar steun aan de

krachten die de verspreiding van het communisme in Griekenland en Turkije probeerden tegen te gaan. De Verenigde Staten keerden zich nu duidelijk tegen de communistische uitdaging. SAMENWERKING West-Europa stond in de tweede helft van de jaren veertig voor twee belangrijke problemen: Hoe kon de economie weer gezond gemaakt worden en hoe kon men een afdoende tegenwicht tegen de Sovjetunie vormen? Oplossing van deze problemen was alleen mogelijk met de steun van de Verenigde Staten. Sinds begin 1947 was dat land daar in toenemende mate toe bereid. Op 5 juni 1947 hield George Marshall, de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, een toespraak aan de Harvard-universiteit, waarin hij zijn plan voor het economische herstel van Europa aankondigde. Het Marshallplan voorzag in mogelijkheden voor economische hulp voor alle Europese landen, dus ook die van Oost-Europa. De Sovjetunie zag hierin echter een poging tot economische overheersing van het continent en oefende daarom druk uit op de Oosteuropese landen om de hulp niet te aanvaarden. De zestien Europese landen die dit wel deden, sloten zich aaneen in de OEEC (de latere OESO), die bedoeld

was voor een gezamenlijk overleg over de uitvoering van het Marshallplan. Ook op militair terrein begon men zich te organiseren. Frankrijk en Groot-Brittanniê sloten in 1947 het verdrag van Duinkerken. Dit verdrag was opgezet om het gevaar van een herlevende Duitse agressie tegen te gaan. De Benelux-landen voegden zich in maart bij hen in het verdrag van Brussel, dat tot doel had de economische en sociale, maar vooral de militaire banden te versterken. De rol van potentiêle aanvaller was intussen al door de Sovjetunie van Duitsland overgenomen. De Verenigde Staten en Canada werden inmiddels gepolst over een eventuele samenwerking. De communistische staatsgreep in Tsjechoslowakije van maart 1948 en de blokkade van Berlijn versnelden het proces van de westerse militaire integratie. Toenemende contacten in het Westen over militaire samenwerking leidden uiteindelijk tot de ondertekening van het Noord-Atlantische Verdrag in Washington op 4 april 1949. Naast de Verenigde Staten, Canada en de deelnemers aan het verdrag van Brussel besloten ook Noorwegen, IJsland, ltaliê, Denemarken en Portugal toe te treden. In 1952 volgden Griekenland en Turkije en in 1955 de nieuwe Bondsrepubliek. STERK VERANDERD Nu, veertig jaar later, is de internationale situatie waarbinnen de NAVO zich beweegt in hoge mate veranderd. Het INF-akkoord en de veranderingen in de Sovjetunie lijken het einde van de wapenwedloop en de wederzijdse bedreiging tussen Oost en West in te luiden. Betekent dit ook het einde van de noodzaak van de NAVO? Elk oordeel hierover zal berusten op een inschatting van de toekomstige ontwikkelingen die gebaseerd is op onzekere factoren. Het verleden kan men voor een deel reconstrueren, toekomstvoorspellingen zullen altijd onzeker blijven.

De NAVO-top: herrijzenis in plaats van begrafenis Dinsdag 30 mei jongstleden eindigde de jaarlijkse NAV().top in Brussel met een onverwacht groot succes. De top was van

belang vanwege de niet aflatende stroom van ontwapeningsvoorstellen van de Sovjetnlssische leider Michail Gorbatsjov en de interne problemen binnen de NAVO over de modernisering van "Short-range Nuclear Forees" (SNF). Op de top zijn twee belangrijke documenten aangenomen: de slotverklaring en het zogenaamde "Comprehensive Concept". Jason Magazine reisde af naar het hoofdkwartier van de NAVO en maakte aan de hand van een aantal interviews met hooggeplaatste diplomaten en NAV()'functionarissen de volgende reportage. Sinds het aantreden van Gorbatsjov in maart 1985 is het duidelijk dat zowel in de Sovjetunie zelf als in de internationale verhoudingen grote veranderingen in gang zijn gezet. De stagnerende economie van de Sovjetunie maakte vergaande economische en politieke hervormingen noodzakelijk. Door middel van de perestrojka (het herstructureren van de economie) en glasnost (openheid) pogen de hervormers het tij te keren en de economie weer in het juiste spoor te zetten. Wat houdt glasnost in? Zoals gezegd betekent glasnost openheid. Meer openheid in de media, meer openheid over het verleden (men spreekt in dit kader ook wel over een tweede destalinisatie) en meer politieke openheid. De recente getrapte verkiezingen voor parlement en Opperste Sovjet zijn hiervan een voorbeeld. Het doel van glasnost is het vergroten van de politieke participatie van de bevolking om een grotere mate van legitimiteit voor het te voeren beleid te verkrijgen. Perestrojka omvat in eerste instantie economische herstructurering. Als geen ander leider ziet Gorbatsjov in, dat in het verleden fouten zijn gemaakt die hebben geleid tot stagnatie van de economie. Waar zijn voorgangers vasthielden aan de geijkte socialistische dogma's, overheerst bij Gorbatsjov het realisme. De grootste breuk met het verleden ligt hierin dat hij naast economische ook politie-

Dit artikel is geschreven door Frank Kleibrink, Hans van der Lee en anno Maliepaard, redacteuren van Jason Magazine.

De Amerikaanse president Bush, minister van buitenlandse zaken Baker en de secretaris-generaal van de NA va, Wรถrner, bij het begin van de NA Va-top. (c) NAVO

ke hervormingen noodzakelijk acht. DEFENSIE-UITGAVEN Een van de voornaamste redenen voor de noodzaak van deze hervormingen is de grote druk die de (geschatte) defensie-uitgaven uitoefenen op de totale begroting van de Sovjetunie. Momenteel bedraagt het defensiebudget volgens berekeningen van de NAVO in percentages van het Bruto Nationaal P rodukt vijftien procent. Een teken van open-

heid op dit gebied is het bekend maken door de leiders van de Sovjetunie van de grootte van het defensiebudget van / 280 miljard, veertien keer het bedrag dat tot dan toe door de Sovjetunie werd aangegeven' Aangezien hervormingen onvermijdelijk zijn, stelt de Sovjetunie zich in internationale instanties soepeler op. Het meest direct aan de NAVO gerelateerde resultaat hiervan is de ondertekening van het Intermediate Nuclear Forces (INF)-akkoord in de-

De Nederlandse NA VO-ambassadeur, De Hoop Scheffer.

cember 1987. Als gevolg van de reeks ontwapeningsvoorstellen van de kant van de Sovjetunie is in de westerse media en publieke opinie het zogenaamde "Gorbatsjov-effect" ontstaan. Enkele van de door ons geĂŻnterviewde diplomaten en NAVO-ambtenaren waren echter van mening dat de Sovjetunie op het gebied van wapenbeheersing nog niet veel nieuws tot stand heeft gebracht. De Amerikaanse Permanent Vertegenwoordiger bij de NAVO, ambassadeur Alton G. Keel Jr., meende dat "een kleine stap voor de mensheid kennelijk een grote stap voor een Rus is". Hiermee doelde hij op het verschijnsel dat elke stap die Gorbatsjov zet grote en vaak sensationele aandacht krijgt in de westerse media. Volgens een niet nader te noemen hoge NAVO-ambtenaar komen alle veranderingen in het denken op het terrein van wapenbeheersing van de kant van de NAVO. Volgens hem heeft de Sovjetunie bij de in maart dit jaar in Wenen begonnen Conventional Forces in Europe (CFE)-besprekingen de definities, getallen alsmede het model van de NAVO overgenomen. Een neven-effect van de voorstellen van de Amerikaanse president Bush is het tegengaan van het Gorbatsjoveffect. Dit was noodzakelijk daar de Sovjetunie in de publieke opinie steeds meer sympathie verkregen had en het voortbestaan van de NAVO meer en meer ter discussie kwam te staan. Met de recente voorstellen heeft de NAVO opnieuw het initiatief in handen genomen en is de volgende zet aan de Sovjetunie. GEEN CONSENSUS Het tweede probleem dat met deze NAVO-top (voorlopig) is opgelost, is de interne verdeeldheid over de modernisering van de Lance-raket. Het belang van de SNF -wapens is na het INF-akkoord sterk toegenomen:

door dit akkoord worden alle kernwapens met een bereik van 500 tot 5500 kilometer ontmanteld. Concreet betekent dit onder meer verwijdering van de 55-20 aan Russische kant en van de kant van de NAVO het afzien van stationering van de kruisraketten en de "verbeterde" Pershing

Il. De afwijkende stellingname van de Bondsrepubliek Duitsland - waarin FDP-minister van buitenlandse zaken Hans-Dietrich Genscher een hoofdrol vervulde - was verantwoordelijk voor de interne verdeeldheid van de NAVO. Die stellingname kwam neer op het aandringen op directe onderhandelingen met de Sovjetunie over de reductie van SNFwapens, waarbij de nul-optie niet per definitie zou worden uitgesloten. Aan de vooravond van de topconferentie bleek dat het niet beginnen van deze onderhandelingen voor de FDP onaanvaardbaar zou zijn en mogelijk aanleiding zou zijn tot een breuk in de coalitie met CDU /CSU. De dissidente positie van de BRD met betrekking tot dit vraagstuk werd door de andere bondgenoten met enig wantrouwen beschouwd. In 1955 speelden toetreding en herbewapening van de BRD, gezien het conventionele overwicht van de Sovjetunie, een belangrijke rol in het buitenlands beleid van de Verenigde Staten. In de jaren '70 voer de BRD met de Ostpolitik van Willy Brandt al een eigen koers binnen het bondgenootschap, hetgeen toen bij de andere lidstaten niet in goede aarde viel vanwege de geopolitieke positie van de BRD. De huidige argwaan ten opzichte van de koers van de Bondsrepubliek komt voort uit de angst voor het ontstaan van een "Tweede Ostpolitik" en de mogelijke gevolgen daarvan. HERENIGING DUITSLANDEN? Naast het strategisch belang van de BRD speelt de kwestie van de Duitse hereniging een groter wordende rol in de internationale politiek. Zowel secretaris-generaal van de NAVO WĂśrner als president Bush hebben tijdens de NAVO-top gezegd, dat het bondgenootschap streeft naar de opheffing van de Europese deling, inclusief de deling van Duitsland. In de woorden van een hoge NAVO-ambtenaar: "Dat hebben we wel eens

eerder gezegd, maar we zijn nooit eerder uitgerust geweest met instrumenten die hieraan een bijdrage zouden kunnen leveren. We hebben de NAVO nooit gezien als een instrument van politieke actie". Hiermee wordt bedoeld dat wapenbeheersing in het verleden slechts gebruikt werd ter handhaving van de status quo in Europa. Het INF-akkoord maakte echter duidelijk dat de NAVO-strategie en wapenbeheersing niet op elkaar aansloten. De periode na het ondertekenen van het INF -verdrag heeft bewezen dat wapenbeheersing wel degelijk binnen de veiligheidsbelangen van het bondgenootschap past. "Het Comprehensive Concept laat zien dat wapenbeheersing van een middel om de bestaande situatie in Europa in stand te houden , juist een instrument is geworden om verandering in de militaire verhoudingen aan te brengen". Volgens ambassadeur Keel is een eventuele hereniging op westerse voorwaarden, dat wil zeggen westerse waarden als democratie, grondrechten en vrije verkiezingen, een goede zaak. De erkenning van deze waarden in geheel Europa is noodzakelijk om de Europese veiligheid en stabiliteit te garanderen. De P ermanent Vertegenwoordiger van het Koninkrijk der Nederlanden bij de NAVO, Mr. J . G . N. de Hoop Scheffer is echter van mening dat het allemaal niet zo'n vaart zal lopen. Hij vraagt zich af of de nu voorziene ontspanning in de Oost-West-betrekkingen daadwerkelijk zal leiden tot de hereniging van de beide Duitslanden. Hierbij wijst hij op de sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer gelijk lopende geschiedenis van beide staten. Samenwerking op allerlei terreinen ligt volgens hem eerder in de lijn der verwachting dan hereniging. De Sovjetunie zal, ook gezien het verleden, terughoudend staan tegenover welke hereniging dan ook en zeker tegenover een hereniging op westerse voorwaarden. "MASSIVE RET ALIATION" Als we terugkeren naar de SNF-onderhandelingen die op stapel staan, ontstaat de vraag of het onderhandelen over de uiteindelijke verwijdering van korte drachts-wapens uit Europa niet zal leiden tot een terugkeer naar de strategie van "Massive

De Luxemburgse NA VO-ambassadeur, De Muyser. Retaliation" uit de jaren '50. Die strategie ging er van uit dat Sovjetagressie beantwoord zou worden met massale nucleaire vergelding door de Verenigde Staten. Door de verwijdering van middellange afstandswapens uit Europa onder de vlag van het INF-akkoord is h et belang van de SNF-wapens in de NAVO-strategie relatief toegenomen. Tegenstanders van een nul-optie voor korte drachts-wapens wijzen er op dat een terugkeer naar "Massi ve Retaliation" destabiliserend zal werken, omdat dit het voeren van een conventionele oorlog in Europa weer mogelijk maakt. Dit laatste dan vanwege het feit dat de enige nucleaire dreiging die nog kan worden gebruikt er een is van wederzijdse vernietiging. Het belang van de koppeling van de CFE- aan de SNF -onderhandelingen wordt in deze context verduidelijkt: immers, er kan slechts onderhandeld worden over een vermindering (dus géén totale uitbanning) van SNF-wapens als de in Europa gestationeerde conventionele strijdkrachten van Sovjetunie en Verenigde Staten een lager en evenwichter niveau hebben bereikt. "Voorzichtigheid is geboden in het vaststellen van de speelruimte van de onderhandelaars. Iedereen, ook ik, wil graag een wereld zonder kernwapens. Wat ik echter nog liever heb, is een wereld zonder oorlog. Als we de na-oorlogse geschiedenis bekijken, zien we dat onze (op conventionele én nucleaire wapens gebaseerde) strategie van afschrikking heeft gewerkt en het laatste dat we willen is de huidige "flexible response" -strategie overboord zetten", aldus ambassadeur Keel. Of, zoals een hoge NAVO-ambtenaar het zei: "De resterende rol van het kernwapen in Europa kan niet wegonderhandeld worden. Als het risico van oor log vermindert door de reductie van conventionele wapens, wordt de relatieve rol van het kern-

wapen groter, maar levert nog minder risico op. Dan hebben we meer " vredeseffect" voor lagere politieke kosten. Dat is een goede reden om toch in principe een klein nucleair arsenaal in Europa te handhaven, maar dan moet er wel een conventioneel evenwicht bestaan en moet de Sovjetunie zich vredelievender gedragen". FAILLIET VAN IDEOLOGIE? In breder perspectief is het de moeite waard om even stil te staan bij een meer theoretisch vraagstuk: heeft de Marxistisch-Leninistische ideologie haar langste tijd gehad? Volgens een in Brussel gestationeerde topdiplomaat heeft men het geloof in de ideologie verloren. "Het Marxisme-Leninisme is een theorie waar je in kunt geloven als je dat wilt, maar je kunt het niet in praktijk brengen (zoals Christenen dat met hun godsdienst kunnen doen). In de Sovjetunie is men trouwens al een stap verder: men ziet in dat de ideologie niet in overeenstemming is met de uitdagingen van het dagelijks leven en dat zij geen voordelen biedt. Vóór de revoluties van 1917 beloofde de Russisch-Orthodoxe kerk een bet er leven in het hiernamaals voor degenen die op aarde daaraan werkten. Na de revolutie stelde het MarxismeLeninisme daar de "hemel op aarde" tegenover. Het grote falen van de ideologie is dat dit betere leven op aarde maar niet verwezenlijkt wordt",

Ambassadeur Keel sluit hierbij aan als hij letterlijk stelt dat de ideologie failliet is en haar aantrekkingskracht over de gehele wereld heeft verloren. "Zij heeft de bevolking van de staten met zo'n systeem niet de beloofde welvaart en welzijn kunnen brengen. Daarom vinden hervormingen plaats om in de toekomst hierin te kunnen voorzien. Deze veranderingen houden echter niet in dat we op onze lauweren kunnen rusten en dat de Koude Oorlog nu definitief voorbij is. Hoewel we zonder meer kunnen zeggen dat er een nieuw tijdperk is aangebroken in de OostWest-verhoudingen, brengt het transformatieproces een zodanige instabiliteit met zich mee, dat we op onze hoede moeten blijven". " In een notedop: Gorbatsjov wil het concurrentievermogen van de Sov-

De Amerikaanse vertegenwoordiger bl)' de NA VO, KeeJe.

jetunie als wereldmacht in de 21e eeuw kunnen handhaven. Als dat betekent dat de Sovjetunie een vreedzame concurrent is, is dat voor ons acceptabel. We moeten ons echter hoeden voor een economische concurrent met militair agressief gedrag. Als de situatie zich zo ontwikkelt zoals wij dat willen, dan moeten we helpen bij de ontwikkeling van de Sovjetunie tot een "democratische" staat. Zo'n staat is nu eenmaal vredelievender dan een "non-democratische" staat", aldus een hooggeplaatste NAVO-functionaris. Volgens de Permanent Vertegenwoordiger van Nederland, De Hoop Scheffer, wordt de ideologie nog steeds gebruikt om bepaalde stellingnames te verklaren. Momenteel ligt naast Stalin ook Chroetsjov in de ideologische vuurlinie. Dit heeft tot doel de vraag te beantwoorden waar Chroetsjov in de fout is gegaan en te voorkomen dat Gorbatsjov hetzelfde lot ondergaat. NEDERLANDSE ROL Voor Nederland was op de top een belangrijke rol weggelegd. Reeds vóór de topconferenties waren demissionair premier Lubbers en minister Van den Broek behulpzaam bij het aandragen van suggesties om in de alliantie tot overeenstemming te komen. De reis naar de VS, die - zo verzekerde de heer De Hoop Scheffer ons - allang van tevoren gepland was, heeft hiertoe bijgedragen. Daarenboven was de minister van buitenlandse zaken in de positie zijn invloed te doen gelden, daar hij de functie van "President d'Honneur" van de raad van ministers vervulde. Normaliter is dit een louter ceremoniële functie: de desbetreffende minister mag de openingstoespraak houden en gastheer spelen op het bijbehorende diner. Toen de regeringsleiders er op maandag 29 mei niet meer uitkwamen, werd er een werkgroep van de ministers van buiten-

landse zaken ingesteld, waarvan minister Van den Broek als "President d 'Honneur" voorzitter was. "Met de van hem bekende verve, hardnekkigheid en inventiviteit heeft hij een cruciale, zo niet beslissende rol gespeeld bij de totstandkoming van het uiteindelijke compromis", aldus de heren Keel en De Hoop Scheffer. Op de vraag of een coalitie van andere samenstelling een andere politieke koers zou kunnen gaan varen ten opzichte van de op de top afgesproken gedragslijn antwoordde De Hoop Scheffer dat hij - ongeacht de samenstelling van de komende coalitie - hoopte dat men zich zal laten leiden door de feiten en niet door de verwachtingen ten aanzien van de veranderingen in de Sovjetunie. COMPREHENSrvECONCEPT Een van de twee op de NAVO-top aangenomen documenten is het zogenaamde "Comprehensive Concept of Arms Con trol and Disarmament", waarin het toekomstig beleid uiteengezet wordt. Het Concept onderstreept dat de vooruitzichten op structurele verbetering van de betrekkingen tussen Oost en West beter zijn dan ooit. Het bondgenootschap mag deze historische kans niet voorbij laten gaan. De lidstaten erkennen tevens dat ontmanteling van alle kernwapens in Europa de strategie van de afschrikking ernstig in gevaar zou brengen. Het compromis dat voor alle leden van de alliantie aanvaardbaar is ge-

Twee hoofdrolspelers op de NA Va-top, premier Lubbers en de Westduitse minister Genscher. (e) NAVO

bleken luidt als volgt: "The US is prepared to enter into negotiations with the Soviet Union to achieve a partial reduction of American and Soviet land-based nuclear missiIe forces once there is tangible implementation of a CFE (Conventional Forces in Europe) agreement. Such an agreement depends on the successful conclusion of the CFE talks". Vanwege het woord "partiaI" was dit compromis uiteindelijk ook aanvaardbaar voor Groot-Brittannil!. Ook de regering van de BRD kon hiermee akkoord gaan, omdat zij de nadruk kon leggen op de passage over het aangaan van onderhandelingen. Bondskanselier Kohl en minister van buitenlandse zaken Genscher konden dit resultaat in de Bondsdag verdedigen zonder politiek gezichtverlies te leiden en de coalitie in gevaar te brengen. SLOTVERKLARING De slotverklaring behelst drie belangrijke gebieden die hand in hand gaan met de doelstellingen en eenheid van het Atlantisch Bondgenootschap. Ten eerste de verhouding tussen de bondgenoten. Gepleit wordt voor een alliantie die doortastender is en een gepast antwoord moet vinden op de "gemeenschappelijke uitdaging".

Een zinspeling op "burden sharing" - het naar evenredigheid op zich nemen van de kosten en verantwoordelijkheden - geeft aan dat dit al jaren slepende vraagstuk nog niet is opgelost. De nadruk ligt nu echter meer dan ooit op samenwerking in plaats van "burden sharing". Hoewel er binnen de NAVO ruimte is voor versterking van samenwerking tussen de Westeuropese staten, moet het transatlantisch karakter van het bondgenootschap voorop blijven staan. De Atlantische Raad heeft als taak het proces voor politieke consultaties en coรถrdinatie te verbeteren. Dit om belemmeringen die commercil!le, monetaire en technologische samenwerking in de weg staan te omzeilen. Ten tweede wordt een gemeenschappelijke aanpak van wereldomvattende problemen nader uitgewerkt. Hiertoe dient vergaande culturele, economische en politieke samenwerking tussen de lidstaten onderling en het aangaan van nauwere banden met andere industril!le democratil!n als Japan en Australil! verwezenlijkt te worden. Ten derde bevat de verklaring de nieuwe benadering van de OostWest-verhoudingen. Het sleutelwoord hierin is "beyond containment". Het indammen van de invloed van de Sovjetunie is vervangen door de wil om de Sovjetunie op te nemen in de "community of natians".

Mooie woorden Gorbatsjov hebben macht Sovjetunie niet aangetast Bismarck werd ruim honderd jaar geleden gevraagd waarom Duitsland geen belangstelling had voor kolonil!n in Afrika. Zijn antwoord was: "In het Oosten ligt Rusland, in het Westen Frankrijk en in het midden zijn wij. Dat is mijn kaart van Afrika". Duitsland ondernam dan ook niet veel koloniale avonturen en legde het zwaartepunt van zijn buitenlandse politiek in Europa. Vandaag en morgen buigen de regeringsleiders en staatshoofden van de zestien NAVO-landen zich in Brussel over de kaart van Europa. Nu de politieke geografie van Europa aan het veranderen is, staat de NAVO-top in het teken van de vraag hoe het Westen moet reageren op de zo belangrijke veranderingen in de Sovjetunie en Oost-Europa. Dat is geen gemakkelijke opgave. Zoals de Washington Post onlangs schreef, de muziek van deze tijd is de snelle foxtrot. Zowel in de Sovjetunie als in de Oost-West betrekkingen treden snelle en ingrijpende wijzigingen op die stuk voor stuk in het belang van het Westen zijn. De Koude Oorlog lijkt voorbij te zijn en is - zo wijzen de ontwikkelingen in het Oosten uit - in elk geval in het voordeel van het Westen beslist. De NAVO viert haar veertigste verjaardag dan ook in een hoopvolle en optimistische stemming. Uit de aanloop naar de NAVO-top is echter ook gebleken, dat het bondgenootschap zich op dit moment voor problemen ziet gesteld. VEROUDERD DENKEN Hoog op de agenda van de top staan de opvolger van de Lance en de vraag of en wanneer met de Sovjetunie moet worden onderhandeld over beperking van de aantallen kernwapens met een korte dracht. Aan de kwesties wordt met het oog op de toekomstige betrekkingen tussen Oost en West groot politiek belang toegekend. De Westduitse minister van buitenlandse zaken, Genscher, zei op 7 mei jongstleden zelfs dat "verouderd denken gevaarlijker is

Minister van defensie Bolkestein tijdens zijn lezing op de Jason-conferentie.

dan verouderde wapens". In ons veiligheidsbeleid spelen kernwapens een belangrijke rol. De recente geschiedenis heeft ons Europeanen geleerd dat conventionele wapens allĂŠĂŠn niet in staat zijn conflicten te voorkomen, zelfs al bestaan er min of meer gelijke krachtsverhoudingen. Kernwapens zijn voor oorlogvoorkoming onmisbaar. Dat geldt ook voor kernwapens met een korte dracht. Zij vormen de schakel tussen de conventionele strijdkrachten in West-Europa en de strategische kernwapens van de Verenigde Staten. Het Warschau Pact heeft al enkele malen aangeboden over deze korte drachtwapens onderhandelingen te beginnen. Doel van deze onderhandelingen zou een volledige uitbanning van deze wapens moeten zijn. Gezien het grote overwicht van het Warschau Pact klinkt dat op het eer-

Dit artikel is de tekst van de toespraak van minister van defensie, mr. drs.

F. Bolkestein, ter gelegenheid van de Jason-conferentie "Kernwapens in het veiligheidsbeleid van de NA VO'; op 29 mei 1989.

ste gezicht aantrekkelijk. Maar bij nader inzien is dat belist niet zo. Zouden SNF-wapens worden uitgebannen, dan kan de Sovjetunie nog steeds met haar langere afstandswapens dezelfde doelwitten in Europa bestrijken als nu al met haar SNFwapens het geval is en komt ook meer nadruk te liggen op de onevenwichtigheden in de conventionele krachtsverhoudingen. Denuclearisatie van Europa biedt niet meer, maar eerder minder veiligheid. Dit betekent niet dat het Westen op dit punt zou moeten afzien van een bijdrage aan het proces van verbetering van de Oost-Westverhouding. AI in 1979 werd besloten 1000 kernkoppen uit West-Europa terug te trekken. Deze eenzijdige maatregel werd gevolgd, in 1983, door een besluit tot vermindering met 1400 kernkoppen. Merkwaardig genoeg steken deze maatregelen in de publiciteit schriel af tegen de door de Sovjetunie in januari jl. aangekondigde terugtrekking van 24 SNF-raketten en de begin mei gedane aankondiging van terugtrekking van 500 kernkoppen. POSITIE VAN NEDERLAND De NAVO heeft het aantal kernwapens in Europa verminderd in het kader van een al bijna zes jaar geleden begonnen herstructureringsproces. Doelstelling van de herstructurering is het behoud van een geloofwaardige en stabiele afschrikking. Dit betekent dat de kernwapens waar nodig "up to date", bij de tijd, moeten worden gehouden op een zo laag mogelijk niveau. De herstructurering moet ook een

rol. Als die onderhandelingen slagen, is er ook ruimte voor vermindering van de aantallen SNF -raketten. Een vermindering van de conventionele dreiging zal uiteraard invloed hebben op het voor de afschrikking gewenste kernwapenbestand in West-Europa. Maar kernwapens compenseren geen conventionele onevenwichtigheden. Ook na het bereiken van een conventioneel evenwicht blijven kernwapens nodig. Een nul-optie voor de SNF-raketten moet dan ook worden afgewezen. Voordat de SNF -onderhandelingen van start gaan, zou over deze onderhandelingsinzet overeenstemming in het bondgenootschap moeten bestaan.

NA VO-miljt;Jiren op pad.

verschuiving inhouden van systemen met een kort bereik naar systemen met een langere dracht, omdat daarmee de afschrikking beter gediend is. Deze "shift" -gedachte is voor mij een belangrijk motief voor de modernisering van de verouderde systemen, in het bijzonder de vervanging van de Lance. Daarnaast weegt zwaar dat de herstructurering van de nucleaire korte-drachtwapens zal leiden tot een substantiele vermindering van het aantal in Europa aanwezige kernwapens; vooral het aantal nucleaire artillerie-granaten kan dan sterk afnemen. Deze benadering betekent dank zij de substantiele vermindering ook een zelfbeperking aan westelijke kant. In de visie van de regering

(e) NAVO

schept deze zelfbeperking gunstige voorwaarden voor een wapenbeheersingsperspectief. Onze zelfbeperking biedt een goed argument om aan de Sovjetunie te vragen haar aantal SNF -raketten terug te brengen tot het niveau van de NAVO. Het zestienvoudige overwicht van de Sovjetunie biedt voldoende ruimte voor drastische, eenzijdige verminderingen. Als de Sovjetunie tot vermindering tot het NAVO-niveau zou overgaan, dan moet de NAVO naar de mening van de regering bereid zijn te onderhandelen over verlaging van de dan wederzijds gelijke niveaus. De uitkomst van de onderhandelingen in Wenen over de conventionele bewapening speelt daarbij een belangrijke

NUCLEAIRE ARTILLERIE Een even belangrijk vraagstuk betreft de toekomstige rol van de nucleaire artillerie. In samenhang met de modernisering van de Lance zou moeten worden bestudeerd onder welke voorwaarden de bij deze modernisering voorziene vermindering van de nucleaire artillerie op den duur kan worden gevolgd door algehele afschaffing van deze categorie wapens. Ik denk daarbij aan de voorwaarden van conventionele stabiliteit en wederzijdse afschaffing van de nucleaire artillerie. Mijn belangrijkste conclusie is dat het gewenst is door te gaan met de herstructurering van de kernwapens, omdat die een groot aantal voordelen met zich brengt. Zowel ten aanzien van betere afschrikking (minder, maar beter, als met het oog op een wapenbeheersingsperspectief. Geen van beide elementen mag ontbreken. Geen onderhandelingsperspectief zonder voortgang bij de modernisering, die overigens pas in 1991/1992 hoeft te leiden tot een productiebesluit. Zonder wapenbeheersingsperspectief zal, dunkt me, de politieke basis voor zo'n productiebesluit trouwens ontbreken. Ik verwacht overigens niet dat op korte termijn met de onderhandelingen zal kunnen worden begonnen. De Sovjetunie zal een lange weg naar het NAVO-niveau moeten afleggen en de voorbereidingen voor de onderhandelingen zullen veel tijd vergen. De onderhandelingen zelf zullen gecompliceerd zijn. Aan de verificatiemaatregelen zullen hoge eisen moeten worden gesteld.

2.350+ 1997

Nederland heeft dan ook voorgesteld in bondgenootschappelijk verband deze wapenbeheersingsaspecten te bestuderen. Dit betekent niet dat op nucleair gebied thans geen gebruik kan worden gemaakt van het voor wapenbeheersing gunstige tij. Na een oponthoud van bijna acht maanden zullen over twee weken de START-onderhandelingen over het verminderen van de aantallen strategische wapens van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in GenĂ¨ve worden hervat. De twee landen hebben in voorafgaande onderhandelingsrondes al op belangrijke onderdelen van een overeenkomst overeenstemming bereikt. Men is het eens over een vermindering van het aantal kernkoppen tot 6000 aan weerszijden. Het aantal raketten en strategische bommenwerpers zal aan beide zijden tot 1600 worden verminderd. Het gaat hier om een nog drastischer vermindering van de kernbewapening dan bij hetI~-verdrag.

SDI-PROGRAMMA Voor de veiligheid van West-Europa zijn deze onderhandelingen zonder meer van belang. Een START-verdrag zal hoe dan ook een vermindering van de aantallen destabiliserende, te land geplaatste intercontinentale raketten van de Sovjetunie betekenen. Met zulke verminderingen zal de stabiliteit zijn gediend en een

START-verdrag maakt de militairstrategische ontwikkelingen beter voorspelbaar. Omdat de strategische wapens van de Sovjetunie ook doelwitten in West-Europa bestrijken, zal ook een deel van de nucleaire dreiging jegens W est-Europa wegvallen. De vooruitzichten voor een spoedige totstandkoming van het START-verdrag zijn gunstig. Gezien de stand van zaken met betrekking tot het SDI-programma lijken meer dan ooit mogelijkheden aanwezig te zijn wat de naleving van het ABM-verdrag betreft afspraken te maken. Met zijn beslissing tot invoering van twee mobiele intercontinentale raketten lijkt president Bush de steun in het Amerikaans Congres voor het STARTverdrag te hebben vergroot. Het sluiten van zo'n verdrag zal, naar ik hoop, ook een gunstige uitwerking hebben op andere onderdelen van de betrekkingen tussen Oost en West. ALLEEN MOOIE WOORDEN De snelle stroom wapenbeheersingsvoorstellen en eenzijdige maatregelen van de Sovjetunie ontnemen ons vaak het zicht op traditionele doelstellingen van het beleid van de Sovjetunie, zoals denuclearisatie van Europa. Om haar doelstellingen te bereiken, gebruikt de Sovjetunie niet alleen mooie woorden. Het dreigement van minister Sjevardnadze de in het ~ -verdrag overeengekomen ontmanteling van 88-23 raketten

stop te zetten - mocht de NAVO tot modernisering besluiten - is buiten proporties en onaanvaardbaar. De vervanging van de Lance door een opvolger met een bereik van minder dan 500 kilometer is niet in strijd met het I~ -verdrag. Dat verdrag heeft uitsluitend betrekking op te land geplaatste middellange-afstandsraketten met een bereik van tussen de 500 en 5500 kilometer. Het is nodig de werkelijkheid niet uit het oog te verliezen. De vele hoopvolle ontwikkelingen in de binnenlandse en buitenlandse politiek van de Sovjetunie hebben de sterke militaire positie van dat land niet wezenlijk aangetast en de aangekondigde eenzijdige verminderingen zullen dat beeld niet wijzigen. Daarom zijn met een variant op de zo juist geciteerde woorden van minister Genscher, verouderde wapens even gevaarlijk als verouderd denken.

Bisschop Ernst: De noodzaak van een allesomvattend vredes-idee Sinds 1976 is mgr. U.CA Ernst, bisschop van Breda,voorzitter van Pax Christi Nederland en vice-voorzitter van Pax Christi International. Pax Christi Nederland bestaat sinds 1948. Zij maakt deel uit van de internationale rool1l9"katholieke vredesbeweging Pax Christi. De afdeling Nederland houdt zich vooral bezi.gmet denucleaireontwapeningendeconversie van de wapenindustrie. Pax Christi wijst de katholieke l'!den aan voor het bestuur van het Interkerkelijk VredesberaĂ d (IKV). Jason Magazine sprak met mgr. Ernst over PaxChristi en over het veertigjarig bestaan van de NAVO.

Hel interview met mgr. Ernst is gemaakt door Teun Struycken, redacteur van Jason Magazine.

Mgr. Ernst: "De doelstellingen van de NAVO en Pax Christi lopen sterk uiteen. NAVO en Pax Christi willen beide vrede, maar hun wegen gaan diepgaand uiteen. NAVO maakt zich gereed voor oorlog, evenals trouwens het Warchau Pact. Zij volgt blijkbaar de gedragslijn: wie vrede wil moet zich gereed maken voor oorlog. Pax Christi wil bereiken dat de volkeren de oorlogsvoering als inhumaan af-

verantwoordt deze plaatsbepaling van de morele discussie. Spiritualiteit behartigt de samenhang van persoonlijke levenswijze en handelen in samenlevingsverband".

zweren".

"Pax Christi ontkent niet dat mensen en volkeren het recht hebben zich te verdedigen bij het ontbreken van een rechtsorde. Verantwoorde verdediging mag echter, naar ons inzicht, niet de naam van vrede hebben. StrategieĂŤn tot vernietiging van volkeren kunnen niet verantwoord worden met een beroep op "verdedi ging". Vanaf haar ontstaan richt Pax Christi zich in het bijzonder op het tot elkaar brengen van de volkeren". "NAVO en Pax Christi moeten trouwens wel verschillen. De NAVO is een politieke en militaire organisatie, gericht op de beveiliging van staten. Pax Christi is een godsdienstige en morele organisatie, gericht op verzoening van de volkeren. De een kan niet de functie van de ander vervullen".

Jason Magazine: Wat is het belang van theologische en spirituele aspecten in de discussie over vrede en veiligheid? Mgr. Ernst: "In de discussie over vrede en veiligheid gaat het om le-

Mgr. Ernst van Breda.

ven en dood van de mens en om het behoud van de wereld van de mens. Daar komt bij dat beslissingen die inzake vrede en veiligheid door mensen in staatsverband en andere sociale verbanden worden genomen, samenhangen met persoonlijke beslissingen van mensen die van deze verbanden deel uitmaken. Zo is de discussie over vrede en veiligheid niet enkel een technische of politieke discussie, maar ook een morele discussie. Voor de gelovige mens is de morele beslissing geworteld in het geloof in God en voor de christen is hierbij het volgen van Jezus het uitgangspunt. Theologische bezinning

Bisschop Ernst pleit ervoor om via fundamenteel vertrouwen en bereidheid om de vijand tegemoet te treden een oplossing te zoeken voor de bewapeningsproblematiek. Niet afwachten dus totdat anderen als eersten iets positiefs ondernemen. "Vredesgezindheid vraagt naar mijn oordeel zowel het nemen van initiatieven, alsook het creatief antwoorden op stappen van de tegenstander. Wat dit laatste betreft begrijp ik dat het moeilijk is voor de NAva om creatief te reageren op het energieke buitenlands beleid van Gorbatsjov, aangezien de NAVO een organisatie is van souvereine staten die met consensus moeten beslissen. De recente tegenstellingen binnen de NAVO omtrent de korte-afstand nucleaire wapens laten zien hoe moeilijk het is om tot creatief beleid te komen. Het is te hopen dat daar nu beweging in komt door de voorstellen tot vermindering van de conventionele bewapening, die president Bush gedaan heeft". "Ik versta dat de regeringen van de NAVO-staten verantwoord willen zijn ten aanzien van hun volkeren. Maar ik mis een fundamentele en veelomvattende opvatting van vrede als uitgangspunt van politiek handelen, die beantwoordt aan het verlangen naar vrede in de samenlevingen

van de NAVO-volkeren. Men kan constateren dat vele mensen in het Westen in deze meer aangesproken worden door Gorbatsjov dan door hun eigen leiders. Het is niet zo dat de vredeswil tekortschiet bij de NAVO. Deze is bij alle partijen aanwezig. Maar een allesomvattend vredesconcept dat beantwoordt aan het verlangen van de volkeren naar vrede en dat gebaseerd is op een morele idee, is niet tot ontwikkeling gekomen".

uit de etappen worden ontworpen die de weerbarstige werkelijkheid in de richting van vrede doen bewegen".

Heeft de NA VO de afgelopen tien jaar kansen laten liggen om ontspanning in de Oost- West-verhoudingen te bevorderen?

Mgr. Ernst: "Ik ben inderdaad van mening dat alle nucleaire systemen ontmanteld moeten worden en dat elke gelegenheid hiervoor die men laat voorbij gaan een gemiste kans is. Ik besef wel dat dit wederzijds moet gebeuren. We hebben meegemaakt dat het nucleaire wapen is ingezet door de Verenigde Staten tegen J apan, toen slechts één mogendheid nucleaire wapens bezat. De idee van totale eenzijdige ontwapening is nooit door de katholieke vredesbeweging gepropageerd. Wel maakt zij zich sterk voor eenzijdige initiatieven die een begin vormen voor het terugdringen van de wapenwedloop. Beide partijen moeten eenzijdig stappen zetten, waardoor de standpunten in beweging worden gezet zonder dat het evenwicht beêindigd wordt. Wat mij bezwaart is dat ik uit het Westen vaak stemmen hoor die zeggen dat de nucleaire bewapening essentieel is. Ik versta dit als een principiêle keuze voor nucleaire bewapening en niet als een stand van zaken die we verplicht zijn te beêindigen".

Mgr. Ernst: "Met name vind ik dat Reagan als president van de Verenigde Staten Reagan erg laat teruggekomen is van zijn opvatting dat het regiem van de Sovjetunie een duivelse macht zou zijn. Verder viel mij op dat de Westeuropese regeringen weinig positief waren toen het INF -akkoord werd gesloten tussen de Verenigde Staten en de Sovjetunie. Kennelijk heerste er verwarring toen er voor het eerst een ontwapeningsverdrag tot stand kwam, en geen wapenbeheersingsverdrag. Die verwarring is goed te begrijpen. Het besef dat een creatiever politiek handelen vereist is, kwam daardoor langzaam op gang".

Onderschrijft u dat de overtuigingskracht van de NA VO mede steunt op haar militaire alweerkracht? Mgr. Ernst: "Deze overtuigingkracht is tegelijk haar zwakte. Militaire afweerkracht overtuigt wellicht de politieke en militaire tegenstander die zich door eenzelfde overtuiging laat leiden. Maar zij overtuigt de eigen bevolking niet. Toen president Reagan het Strategisch Defensie Initiatief (SDI) lanceerde, bepleitte hij dit initiatief door te zeggen: het maakt een einde aan de inhumane wederkerige vergelding waarop het huidige defensiesysteem gebaseerd is. Spoedig echter bleek dat het SDI niet verder zou komen dan het beveiligen van de systemen van wederkerige vernietiging. Men kan hier dus niet spreken van een overtuigende morele idee die richting geeft aan het politieke handelen, en van waar-

U heeft zich sterk uitgesproken tegen elke inzet van nucleaire wapellS. Toch maken zij deel uit van de afschrikkingsscenario's van het Westen. Moeten alle nucleaire wapellS ontmanteld worden, ook algaat dat ten koste van het afschrikkingsevenwicht?

De NA VO is gericht op het behoud van de kern waarden van de westerse beschaving en de verdediging van westerse vrijheden en rechten. Erkent U het belang van militaire beveiliging van die westerse cultuur? Mgr. Ernst: "Ik ben van mening dat ook militaire beveiliging van de westerse beschaving nodig is zolang een internationale rechtsorde ontbreekt, waarin de rechten van mensen en volkeren verzekerd zijn. Maar wil deze beveiliging de naam verdienen van beveiliging van de Westerse beschaving, dan moet zij zelf de karaktertrekken van menselijke beschaving hebben. Afschrikking met massavernietigingswapens is in mijn

ogen in strijd met de kernwaarden van menselijke beschaving".

Op welke gebieden ziet U een belangrijke rol weggelegd voor de NAVOin dekomendejaren? Mgr. Ernst: "Er liggen nu kansen die e r vroeger niet waren. In het verleden was voortdurend sprake van een kwalitatieve en kwantitatieve toename van wapensystemen. Nu is het bewustzijn doorgedrongen dat men terug kan. Dit nieuwe perspectief schept ruimte voor ontwapening. Bovendien legt het claims op regeringen, bevolkingen en vredesbewegingen om dit moment niet voorbij te laten gaan. Als christen zie ik het als een kans die God ons geeft en die we aan moeten grijpen. Er zou een wedijver in humaniteit van NAVO en Warschau Pact moeten groeien inzake beveiliging. De NAVO zou hierin de belangrijke rol kunnen vervullen om de beveiliging zelf in een zin van beschaving te ontwikkelen. Het zal zeker, dunkt mij, een streven naar gedeelde veiligheid zijn - een samenwerkingsveiligheid in tegenstelling tot een confrontatieveiligheid - en daarmee samenhangend een terugbrengen van de militaire systemen tot voldoende verdediging".

Is het dan niet noodzakelijk dat eerst de mensheid op een hoger geestelijk niveau komt te leven, voordat met afschaffing begonnen kan worden? Mgr. Ernst: "Geestelijke ontwikkeling kan niet losstaan van concreet handelen en van structuren waarin dat handelen verloopt. Al eerder in dit gesprek heb ik nadruk gelegd op de persoonlijke morele beslissingen op het niveau van de bevolking. Er is een taak weggelegd voor de kerken om de ontwikkeling van humaniteit te stimuleren, zodat ook de besluitvorming op het niveau van staten humaner wordt. De geestelijke ontwikkeling kan niet los worden gezien van concrete maatregelen op het gebied van nucleaire ontwapening. Anders blijft de rol van deze wapensystemen in de strategieên dezelfde en verandert er niets in de feitelijke situatie. De escalatie van de wapenwedloop gaat dan gewoon door. Ontmanteling is een geleidelijk proces;

het vordert ook een zekere tijdsspanne. Om het vereiste niveau van afschaffing te bereiken, zijn stappen nodig en de NAVO kan hierin een belangrijke taak vervullen".

Onder meer met demonstraties ondersteunt Pax Christie het streven naar vrede in de wereld.

De West Europese Unie als Europese peiler van NAVO De west Europese Unie bevindt zich in haar derde leven. Het begon allemaal in 1954, toen het Verdrag van Brussel van 1948 tussen Frankrijk. het Verenigd Koninkrijk en de Beneluxlanden werd uitgebreid met de Bondsrepubliek Duitsland en Italië. Duitsland werd lid van de NAVO, maar tegelijkertijd aanvaardde het beperkingen in WEU-verband: grote wapensystemen werden aan maxima gebonden, terwijl de BRD zich verplichtte geen atoom-, biologische en chemische wapens te zullen produceren.

Deze bijdrage is van de hand van dr. W F. van EekeJen, oud-minister van defensie en momenteel secretaris-generaal van de West Europese Unie.

Om de pil voor Duitsland wat te vergulden aanvaardden alle lidstaten controle op hun bewapening. Nagegaan werd of de opgaven van de sterkte van de strijdkrachten klopten. Die controle was een merkwaardige bezigheid, want gezien de krapte van de defensiebegrotingen was er eerder sprake van onderschrijding van de opgegeven sterkte, dan van te hoge aantallen. Overigens was 1954 ook van belang voor de vastlegging van de sterkte van het Britse Rijnleger. Bij de inpassing van de Duitse strijdkrachten in de westelijke verdediging lag het accent uiteraard bij de NAVO. De WEU leidde een rustig bestaan. Institutioneel was een vreemde oplossing gekozen: een permanente Raad werd gevormd door de ambassadeurs van de lidstaten in Londen, waar ook het secretariaat was gevestigd. Maar het controleagentschap en het comité voor bewapeningssamenwerking kregen hun zetel in Parijs. Daar kwam later ook de Assemblée, die aanvankelijk in Straatsburg vergaderde (de leden maken tevens deel uit van de Raadgevende Vergadering van de Raad van Europa). Een pikant detail is dat tot deze verhuizing destijds werd besloten om dichter bij de NAVO te zijn, die toen nog in Parijs was gevestigd.

koppelen aan de Europese politieke samenwerking. Met name de ministers Genscher en Colombo trachtten in het begin van de jaren '80 een veiligheidsdirnensie toe te voegen aan het overleg over het buitenlandse beleid. Dat strandde op het verzet van Ierland, Denemarken en Griekenland, die - overigens om verschillende redenen - niet verder wilden gaan dan overleg over de politieke en economische aspecten van de veiligheid. Militaire aspecten bleven dus buiten de EPS. Dat leidde er toe in de Acte Unique van Luxemburg van 1985 (waarin verbeteringen in het EG-verdrag werden aangebracht en tevens de EPS een verdragsbasis kreeg) een verwijzing op te nemen naar de WEU. Landen die verder wilden gaan bij de Europese defensie-samenwerking konden dat dus doen in de WEU. Dat werd het begin van de revitalisering van deze organisatie.

DIEPESLAAP De tweede opleving kwam in de jaren zestig, nadat president De Gaulle zijn veto had uitgesproken over de toetreding van Engeland tot de Euro-

Dr. W van EekeJen.

pese Gemeenschappen. Toen werd de WEU gebruikt als een brug tussen de zes landen van de EG en het Verenigd Koninkrijk. De Ministerraad kwam vier maal per jaar bijeen en op de tweede vergaderdag werden economische onderwerpen besproken. Bij de uiteindelijke toetreding van het Verenigd Koninkrijk tot de EG in 1973 verviel deze noodzaak. De WEU viel in een diepe slaap, alleen zo nu en dan gewekt door oproepen van de Assemblée tot meer samenwerking op veiligheidsgebied in Europees verband. Die noodzaak werd geleidelijk aan ook wel ingezien door de meerderheid van de leden van de EG, maar aanvankelijk werd geprobeerd dat te

ENIGE RESULTATEN Die revitalisering is nu vier jaar aan de gang. Er zijn zeker enige resultaten geboekt. Tijdens het Nederlandse voorzitterschap was het in 1987 mogelijk een Platform van Europese veiligheidsbelangen op te stellen. Belangrijk daarin was dat alle lidstaten, dus ook Frankrijk, het belang onderschreven van de aanwezigheid van Amerikaanse troepen in Europa, van de aanwezigheid van kernwapens en van de noodzaak landen "aan hun grenzen" te verdedigen. Dat laatste werd vrij algemeen gelhterpreteerd als een onderschrijving van wat in de

De NA VO-leiders bijeen in Brussel. De West Europese Unie verstevigt de " Europese poot" binnen het bondgenootschap.

NAVO "forward defence" genoemd wordt. Het Platform was een belangrijke stap vooruit, ook al moet nog een nadere uitwerking volgen. Een positief effect was, dat met het Platform veel van de Amerikaanse achterdocht tegen de Europese samenwerking werd weggenomen. Dat effect werd verder versterkt door het optreden van marine-eenheden van de WEUlanden in de Perzische Golf. Daarmede aanvaardden voor de eerste maal Europese landen medeverantwoordelijkheid voor de bescherming van belangen buiten het NAVO-gebied. Voor de transatlantische betrekkingen en met name voor het debat over "burdensharing" is die Europese bijdrage van onschatbare waarde geweest. Daarmee werd het Amerikaanse gevoel gelogenstraft dat meestal de VS alleen de kolen uit het vuur moeten halen, ook al heeft Europa minstens even groot belang bij de oplossing van het probleem. KENMERKEN VAN WEU Wat is nu het kenmerkende van de WEU? Allereerst het verdrag dat een automatische militaire bijstandsverplichting bevat en dus verder gaat dan het NAVO-verdrag, dat spreekt over het nemen van de gel!igende maatregelen wanneer een van de bondgenoten wordt aangevallen. Ten tweede, de AssemblĂŠe als enige op een verdrag gebaseerde vergadering van nationale parlementariers om over politiek-militaire onderwerpen te spreken. En ten derde, sedert 1984 de gezamenlijke aanwezigheid van de ministers van buitenlandse zaken en defensie. Ook in de werkgroepen zijn vertegenwoordigers van beide departementen aanwezig. In de NAVO is die gezamenlijke aanwezigheid niet meer mogelijk sedert Frankrijk in 1966 de geYntegreerde militaire sa-

menwerking verliet. In de WEU heeft een samenvattende aanpak dus wel kans van slagen. Of dat in feite ook zal lukken, hangt uiteraard af van de bereidheid van de lidstaten. Ook it:l Europees verband lopen de meningen uiteen. Toch lijkt de tijd rijp voor een nauwere Europese defensiesamenwerking. In een tijd waarin Gorbatsjov de wrijvingspunten met de VS in de Derde Wereld probeert te verminderen, maar ook een betere verhouding met West-Europa nastreeft, moet zowel ons beleid tegenover de Sovjetunie als onze defensie-strategie opnieuw doordacht worden. Hoe worden onze betrekkingen met Oosteuropese landen die de mensenrechten eerbiedigen en een vorm van pluralistische democratie hebben? En wat is de rol van onze strijdkrachten, zowel nucleair als conventioneel, wanneer de overmacht van het Warschau Pact in Centraal-Europa is verdwenen? Dat zijn vragen die voor Europa een andere betekenis hebben dan voor Amerika. Daarom zou het goed zijn daarover in Europese kring gedachten te vormen, die dan vervolgens worden ingebracht in de NAVO-consultaties. Europa zal bereid moeten zijn die oorspronkelijke inzichten aan te passen wanneer onze bondgenoten met goede argumenten komen. Wanneer die bereidheid ook in de praktijk blijkt, lijkt mij dat Washington gebaat is bij een eenduidiger Europese inbreng. Het was verheugend dat President Bush in mei tijdens een rede te Boston zelfs sprak van een "medeleiderschap" van Europa. Daaruit blijkt dat er wat van ons verwacht wordt en dat wij niet, zoals maar al te vaak in het verleden, achterover kunnen leunen tot de VS met een initiatief komen.

HEI' EUROPESE HUIS Betekent Gorbatsjov ook dat er geen behoefte meer is aan een transatlantische veiligheidsrelatie? Ik geloof van niet. De Sovjetunie zal tot in de verre toekomst een militaire macht

blijven waarvan een zekere bedrei ging tegenover West-Europa uitgaat, hoe constructief haar leiders zich ook mogen opstellen. Daarom is ook de conceptie van het "gezamenlijke Europese huis" van Gorbatsjov zo onaantrekkelijk. Allereerst hebben wij in de Europese gemeenschappen al een vorm van samenwoning die wij met niet teveel anderen moeten delen, als wij tenminste onze visie van een Europese Unie willen handhaven. Maar belangrijker nog is dat het huis van Gorbatsjov suggereert dat er een vorm van Europese samenwerking mogelijk is waarin Rusland wel, maar Amerika geen plaats heeft. Dat zou ons op den duur onvermijdelijk onder de invloed van Moskou brengen. De band met de VS blijft van levensbelang, ook wanneer de invloed van Amerika in de wereld relatief gezien vermindert. Uiteindelijk zijn het de nucleaire wapens van de VS waar Moskou echt ontzag voor heeft. De taak van de WEU zie ik als een forum voor gedachtenvorming op de middellange termijn, hoewel soms ook nuttig over actuele onderwerpen gesproken kan worden. Daarnaast blijft de mogelijkheid van gezamenlijke actie buiten het NAVO-gebied van grote betekenis. Tenslotte moet getracht worden onderwerpen van samenwerking te vinden, waarvoor Frankrijk belangstelling heeft en die voor de andere lidstaten iets toevoegen aan wat zij reeds doen in de NAVO. Dat zijn nu vooral trainingsprojecten en de vergelijking van operationele concepten, maar uiteindelijk zou een algemeen strategisch gesprek met Frankrijk gevoerd kunnen worden. De situatie die verwachtbaar is indien de CFE-onder.handelingen te Wenen succes hebben gehad, zou daartoe een aanknopingspunt kunnen bieden.

~I_________ 18 _ _ _ _ _ _ _ JASONTERPLEKKE_

Op 7 en 8 april werd er in de Ridderzaal een Ronde Tafelconferentie gehouden over veertig jaar NAVO. Aanwezig waren veel prominente politici, diplomaten, wetenschappers en journalisten van beide kanten van de Atlantische Oceaan. Koningin Beatrix kreeg een boeket speciaal gekweekte NAVo-rozen aangeboden. Het centrale thema luidde: "Mantaining Public Support", ofwel "Wat is het antwoord van de NAVO op de Gorbymania". De discussie spitste zich toe op twee punten. Allereerst op de veranderingen in de OostWestbetrekkingen, nu er sinds enige jaren een andere wind waait uit Moskou. Het tweede punt was de al genoemde publieke opinie. Is er nog een reĂŠle dreiging of moet er een uit-

gevonden worden om het bondgenootschap bijeen te houden? Een belangrijke spreker was de Amerikaanse senator Les Aspin. Hij wil snelle resultaten van de onderhandelingstafel, om de defensie-uitgaven te beperken. Op de borrel na afloop sprak Jason Magazine met enkele deskundigen over de toekomst van de NAVO. Op deze pagina vindt u daarvan de weerslag

Deze aflevering van Jason Ter Plekke is gemaakt door H P. Andriessen en C. de Leeuw.

BETRAM

Christoph Betram (Die Zeit): "Er moet een heroriĂŤntatie komen over samenwerking in Atlantisch perspectief De NA VO zal niet lang meer bestaan als het veiligheidsvraagstuk het enige is, dat beide kanten van de oceaan bijeenhoudt. Economische irritaties tussen Amerika en Europa kunnen op den duur de Atlantische betrekkingen vertroebelen. We moeten kijken wat we gemeenschappelijk hebben. De NA VO moet naast het vervullen van haar oude functies nieuwe uitdagingen zoeken. Bijvoorbeeld za] men de vervuiling van de Atlantische Oceaan of de problemen in de ontwikkelingslanden gemeenschappelijk moeten aanpakken ': TA TU

Michel Tatu (Le Monde): "De NA VO heeft zeker toekomst. Maar ze onderschat de situatie in het Oostblok., Er staan dramatische gebeurtenissen voor de deur. Het communistische systeem staat op instorten, er dreigt een complete chaos te ontstaan. De diplomatie van het Westen zaJ door deze gebeurtenissen ongetwijfeld achterhaald worden. Nu de destabilisatie van de Sovjetunie dreigt, is de NA VO meer dan ooit noodzakelijk".

Piet Dankert (Voorzitter Atlantische Commissie): "Op het moment staan de twee peilers die de NA VO tot dusverre bijeen hebben gehouden ter discussie. Die peilers zijn de dreiging van het Warschau Pact en de Amerikaanse nucleaire garantie. Nu staan we voor de vraag: Wat houdt het Atlantisch geheel samen ? We delen een aantal waarden. maar het is de vraag of dat genoeg is. Het is nodig dat er in Europa meer politieke eenheid komt, die ook een defensieve component heeft. En ehh, economische conflicten met Amerika dienen natuurlijk zoveel mogelijk vermeden te worden. Alleen op die manier kunnen we de relatie met de Amerikanen handhaven".

DANKERT

Jan Geert Siccama (Clingendael): "De situatie in het Oostblok is explosiever dan ooit. De bevolking daar komt in opstand. We zijn misschien in een gevaarlijker situatie dan in 1980. De Amerikanen moeten in Europa blljven vanwege de nucleaire garantie. Dat zijn peilers die in het verleden hebben gewerkt en die je niet moet weggooien. Ik maak me niet zoveel zorgen over de publieke opinie: zeven en negetig procent van de bevolking vindt het Russische systeem afschuwelijk".

SICCAMA

Hans van den Broek (minister van buitenlandse zaken): " We kunnen in de toekomst niet buiten een gemeenschappelijk veiligheidsorgaan als de NA Va. Het handhaven van een geloofwaardige defensie is de juiste waarborg voor de vrede. De dreiging uit het Warschau Pact is nog niet definitief weggevaJlen. Wel is het mogelijk in deze tijd van ontspanning te komen tot een overeenstemming over verlaging van het niveau van bewapening. Ook in deze zin heeft de NA VO een taak ".

BROEK

JASON TER PLEKKE-

_JASONTERPLEKKE ________1_9_ _ _ _ _ _ _ _~1 Jason-congres richt blik op toekomst van de NAVO Op 29 mei werd in het Defensievoorlichtingscentrum het JASON-voorjaarscongres gehouden. Onderwerp was de zeer actuele problematiek van de modernisering van dekemwapens in West-Europa. Tegelijkertijd met het JASON-oongres hielden

Dit artikel is van de hand van Frans Princen, vice-voorzitter Stichting Jason.

de staatshoofden en regeringsleider van de zestien NAV(). lidstaten zich bezig met de zelfde problematiek tijdens hun topontmoeting te Brussel. Die topontmoeting diende een feestelijk geheel te zijn, waarbij het veertigjarig bestaan van het Atlantisch Bondgenootschap centraal zou staan. De voorbereidingen voor dat feest bestonden echter voornamelijk uit pogingen de aanstaande feestgangers v贸贸r aanvang van de festiviteiten met elkaar te verzoenen. Met name de Verenigde Staten enerzijds en de Bondsrepubliek Duitsland anderzijds dreigden de party te bederven. Terug naar de zaal van het Defensievoorlichtingscentrum te Den Haag alwaar zich circa negentig personen verzameld hadden om te luisteren naar de meningen van een aantal deskundigen en daar eventueel hun eigen visie tegenover te stellen. Het congres werd geopend door minister van Defensie mr. drs. F. Bolkestein. In zijn rede pleitte hij voor een voorzetting van de herstructurering van het NAVO-kernwapenarsenaal in West-Europa, zoals besloten in 1983 te Montebello. Onderhandelingen over de SNF-systemen kunnen volgens de minister plaatsvinden wanneer de Sovjetunie bereid zou zijn het eigen arsenaal te reduceren tot het niveau van de NAVO. Bolkestein stelde bij de behandeling van de SNF -onderhandelingen met klem dat een nul-optie voor de SNF afgewezen dient te worden. De SNF-systemen vormen een essentiele schakel tussen de conventionele strijdkrachten in Europa en de strategisch nucleaire macht van de Verenigde Staten. Het wekte geen verbazing bij het gehoor dat de tweede spreker, professor Hylke Tromp, de mening van Bolkestein niet volledig deelde. Zijn gedachten concentreerden zich meer op oplossingen in de richting van gedeelde veiligheid tussen Oost en West. De huidige ontwikkelingen in

~ ~

De Westduitse ambassadeur 0. von der Gablentz op de Jason-conferentie in Den Haag.

de Sovjetunie dienen volgens Tromp aanleiding te zijn voor de NAVO om achterhaald en star beleid los te laten. Daarbij gaf hij een vragensteller toe dat het wijzigen van het beleid op het moment dat de Sovjetunie op diverse punten heeft aangegeven concessies te willen doen in de richting van dat NAVO-beleid de verwarring in de internationale betrekkingen compleet zal maken. De ambassadeur van de Bondsrepubliek Duitsland, O. von der Gablentz, had een moeilijke taak op zich genomen toen hij instemde met het verzoek van de organisatoren om te spreken voor dit congres. Daarbij kan men bijvoorbeeld denken aan de rol die de baas van de ambassadeur, minister Genscher, speelde in de SNF -problematiek. Al snel werd echter duidelijk dat de ambassadeur in staat was een goed overzicht te geven van de meningsvorming in de Bondsrepubliek, zonder zich in de moeilijke details van de vele verschillen van inzicht binnen het Bondsgenootschap te begeven. Nadat de inleiders en deelnemers de

- JASON TER PLEKKE

lunch gebruikt hadden opende de voorzitter van het forum, de journalist J . Bik, de middagsessie. De Kamerleden De Boer (VDA), Melkert (PvdA), Blaauw (VVD) en Van Mierlo (D66) gingen in op vragen uit de zaal en gebruikten tevens een groot deel van hun tijd om, geprikkeld door de forum voorzitter, dieper in te gaan op argumenten die in het Tweede-Kamerdebat over de onderhavige materie aan de orde waren geweest. Diverse malen werd de blik in de toekomst gericht waarbij gespeculeerd werd over de ontwikkeling van Europa en de positie van de Bondsrepubliek binnen dat Europa. Om half vijf werd het congres besloten met een borrel. Tijdens het napraten werden steeds meer geruchten uit het Brusselse vernomen. President Bush had met aankondigingen op het gebied van de wapenbeheersing een SNF-compromis dichterbij gebracht. Jason was er weer in geslaagd haar abonnees op het juiste moment van de zo belangrijke achtergrondinformatie te voorzien.

Joseph Luns over NAVO; "The Guru has spoken" De NAVO bestaat veertig jaar. Mr J. M. A H. LWlS al veel langer. De Noord Atlantische Verdrags Organisatie is geboren

in april 1949 te BrusselOud-secretaris-generaal Joseph Marie Antoine Hubert LWlS is van 25-8-'11 te Rotterdam. Een man meteen opmerkelijk lange staat van dienst in de buitenlandse politiek en iemand die men niet snel over het hoofd ziet. Hij kwam in 1938 bij de Buitenlandse Dienst en was van 1956 tot 1971 minister van buitenlandse zaken. In dat laatste jaar werd hij benoemd tot secretaris-generaal van de NAVO. Deze functie zou hij tot 1984 vervullen. Alleen iemand met een sterke persoonlijkheid houdt het op deze belangrijke posten zo lang uit. De "krijtstreep" van Buitenlandse Zaken was jarenlang de meest bewonderde man van Nederland. In 1964 hield hij in een populariteitsonderzoek van het NIPO dr Schweitzer, president Johnson, minister-president Marijnen en Sjoukje Dijkstra ver achter zich. Bewonderd door rechts, later in zijn NAVO-tijd verguisd door links Nederland. Voor het gesprek met de heer Luns reisde J ason -redacteur Hans-Paul Andriessen naar Brussel. Het echtpaar Luns bewoont er in de diplomaten-wijk van de hoofdstad van de EG een appartement. Een wandeling door deze rustige buurt is een verademing in vergelijking met het drukke centrum van Brussel. De tuinen van de ambassades met secuur geschoren gazons, bloeiende rodondendrons en geurende azalea's bieden een prachtig aanblik. Af en toe wordt de stilte verstoord door het voorbij zoefen van een duur automobiel van het Corps Diplomatique. Toen de verslaggever om 11 uur zijn opwachting maakte, stond de eminence grise bij de lift op hem te wachten. Het gesprek vond plaats in zijn studeerkamer, waar de souvenirs die hij tijdens zijn ambtsperiode gekregen heeft een plaats hebben gevonden. En dat zijn er nogal wat.

BAND MET AMERIKA Al staat hij niet meer in de voorste gelederen, de internationale politiek

Dit inter vie w is afgenomen door Hans-

Paul Andriessen, redacteur van Jason Magazine.

Luns: "Dat ben ik niet met u eens. De NAva bestaat uit zestien leden. Elk van die zestien is voor ontspanning. Dus het geheel van die zestien geeft ook het beeld van tevredenheid". KaHU; KEUZES De Bondsrepubliek verzet zich momenteel tegen de modernisering van de korte-afstandrakketten, om broedermoord op de DDR te voorkomen. Amerika en Engeland zijn hier fel op tegen. Had u dit Duitse standpunt voor mogelijk gehouden in de tijd dat u nog secretaris-generaal van de NAVO was?

fascineert Luns nog steeds. Met zijn bekende hese stemgeluid bekent hij zelf ook enigszins onder de indruk te zijn van het charisma van Gorbatsjov. Maar hij waarschuwt voor een te grote euforie en beklemtoont het belang van de band met Amerika. Een verhaal met humor, statements en under-statements. Jason: Op het moment zijn de betrekkingen tussen de NA VO en het Warschau Pact ontspannen. De Koude Oorlog behoort tot het verleden. Is de NA VO aIs overwinnaar uit het strijdperk getreden?

Luns: "Neen, dat kan men z6 niet zeggen. De Koude Oorlog heeft geen winnaars en geen verliezers gebracht, want er is geen militair conflict geweest. In zoverre kan men spreken van intimidatie van de zijde van de Sovjetunie richting West-Europa, dan is het natuurlijk een verlies voor de Sovjetunie. Die intimidatie is niet gelukt dank zij de NAVO: het bondgenootschap is één geheel gebleven". De partij Luns-Gromyko is dus gei!indigd in een gelijkspel.

Luns: "Ha, ha, ha. Dat kan men wel zeggen,ja". In deze tijd van ontspanning tussen Oost en West lijkt de verdeeldheid binnen het bondgenootschap groter dan ooit Ontspannen valt de NA VO kennelJïk zwaar.

Luns: "Neen, neen, want ook toen bezat de NA va een groot aantal tactische wapenen. En ook toen zou bij een conflict de DDR natuurlijk geraakt zijn. Maar dat zou natuurlijk logisch zijn, omdat de DDR ook tot de vijanden zou behoren. Het heeft meer te maken met de euforie die bij de Duitse bevolking heerst sinds het optreden van Gorbatsjov. Waarbij men ook moet bedenken dat er in Duitsland altijd een zekere drang naar het Oosten bestaat. Dit standpunt van de bondsregering valt te betreuren. Ze verzet zich niet tegen de modernisering, maar ze wenst dat er eerst onderhandeld wordt. Maar je kunt moeilijk onderhandelen wanneer er geen gelijkgewicht is. De korte-afstandraketten zijn nodig om een zekere afschrikking te handhaven, gezien de onvoldoende opstelling van onze conventionele strijdkrachten",

Bondskanselier Kohl stond toch bekend als een warm pleitbezorger van de NA Va. Hoe verklaart u zijn ommezwaai?

Luns: "Kohl stond en staat voor moeilijke keuzes. Zijn partij heeft bij de jongste verkiezingen nogal verloren. Mocht hij over de kernwapens een straf standpunt innemen, dan is te vrezen - en zo ziet Kohl het geloof ik ook hoewel hij mij nooit tot zijn confidenten heeft gemaakt dat de CDU de volgende verkiezingen zou verliezen. Het is nu eenmaal belangrijk in een democratisch land hoe het electoraat staat.... ". Een cynische ondertoon klinkt door in zijn stem. "Ik kan Kohls gedachten niet lezen,

maar ik ben er persoonlijk van overtuigd dat hij in zijn hart het Amerikaanse standpunt zeer verdedigbaar vindt", Is het geen obstakel dat de Duitser Wörner, iemand uit de regering Kohl, secretaris-generaal is?

Luns: "Neen, integendeel. Ik ken de heer Wörner persoonlijk heel goed, al minstens vijftien jaar. Hij is een hele capabele man, spreekt zijn talen perfect, wat erg belangrijk is. Hij weet alles over de defensie, omdat hij minister van defensie is geweest en reserve-overste bij de LUftwaffe is. Hij zal de belangen van de NA va voorop stellen. Mocht, wat ik niet denk!, de Bondsregering het vertrek van Amerikaanse atoomwapens uit Duitsland eisen, dan ontstaat er een zeer ernstige crisis. De Amerikaanse regering zal dan, aangezien haar troepen onvoldoende beschermd worden, besluiten tot terugtrekking uit Duitsland. Maar ik herhaal: ik geloof dit niet, het is alleen een hypothetisch geval dat weinig waarschijnlijk is". TOT HET VERLEDEN De eerste secretaris-generaal, Lord Ismay, heeft gezegd dat de NA VO diende om de Russen buiten, de Amerikanen binnen en de Duitsers eronder te houden. Geldt die laatste doelstelling nog steeds? Luns: "Ach neen, die uitspraak is gedaan in een hele andere situatie, vlak na de oorlog. Er was toen een algemene vrees voor een herlevend nationalisme en agressiviteit in Duitsland, maar dat behoort nu tot het verleden". Dan gaat de deur open en komt de dienstbode binnen met de koffie. Luns wisselt met haar enkele woorden in het Frans. Is de Duitse wens tot een hereniging van de Bondsrepubliek met de DDR geen tijdbom onder de NA VO?

Luns: "Neen, dat geloof ik niet. In de huidige situatie is dit volstrekt onrealiseerbaar. De landen van de NAVO, ik denk aan Frankrijk en Engeland, lopen niet warm voor een Duitse hereniging. Ze steunen het wel, maar er

is geen formule voor te vinden. Daarenboven houdt de Sovjetunie vast aan de verdeeldheid van Duitsland". Als u nu weer secretaris-generaal zou zijn, wat zou u dan doen om de partners in de NA VO weer op één lijn te krijgen? Luns: "In elk geval zou je natuurlijk achter de schermen moeten werken en niet naar buiten. Het is van groot belang dat de eenheid van het bondgenootschap gehandhaafd blijft. Anders zou men de Sovjetunie aan een grote overwinning helpen. Ik denk dat er op de topconferentie van eind mei wel een compromisformule gevonden zal worden". GROTERE INVLOED Hoe groot is eigenlijk de invloed van de secretaris-generaal binnen de NAVO?

Sovjet-leiders meegemaakt. Hoe zou u hen typeren? Luns: "Gromyko heb ik natuurlijk goed gekend. Hij was, dat is later gebleken, veel minder voor de harde lijn in de Sovjet-regering dan zijn optreden naar buiten deed vermoeden. Hij kwam altijd wat nors over, maar in de persoonlijke contacten viel dit reuze mee. Chroetsjov had iets vriendelijks en iets aardigs. Hij had gevoel voor humor en was een man waarmee te praten viel. Van alle leiders van de Sovjetunie, tot Gorbatsjov, heeft hij de meeste openingen naar het Westen gemaakt. Brezjnev was, toen hij de functie ais secretaris-generaal van de partij aanvaardde, geestelijk al wat op zijn retour. Op het eind was hij, ik zeg niet ga-ga, maar toch wel vrij eenvoudig in zijn denken". EnStalin?

Luns: "Die invloed is groter dan menigeen denkt. Ten eerste is de secretaris-generaal de chef van het enorme ambtelijke apparaat van de NAVO. Ten tweede is hij qualitate qua voorzitter van de Atlantische Raad, die uit de ambassadeurs van de NAVO-landen bestaat. Ook is hij voorzitter wanneer er topconferenties zijn. Hij stelt de agenda op. Hij heeft het recht zich direct te wenden tot de staatshoofden en de regeringsleiders van de Alliantie. En tenslotte heeft hij het recht van initiatief. Kortom het is een functie met veel inhoud. Ik vond mijn functie als secretaris-generaal belangrijker en meer bevrediging schenkend dan het ambt van minister van buitenlandse zaken". Wat zijn uw grootste successen geweest als secretaris-generaal? Luns: "De NAVO is een aaneen gesmeed geheel gebleven en de verhouding tussen Europa en Amerika is ook goed gebleven. In verschillende conflicten heb ik een initiatief genomen dat tot een oplossing heeft geleid. Bijvoorbeeld in de Kabeljauwoorlog tussen IJsland en Engeland en in het Grieks-Turkse geschil over Cyprus". RUSSISCHE LEIDERS U heeft in uw loopbaan meerdere

Luns: "Die heb ik nooit ontmoet. Hij stierf toen ik net minister van buitenlandse zaken was. Stalin was natuurlijk een monster! Niet zo erg, maar bijna zo erg ais HitIer. Hij heeft ook duizenden mensen laten afmaken". Gorbatsjov? Luns: "Kijk eens, Gorbatsjov is natuurlijk een fenomeen in de Russische politiek. Ten eerste is hij jong, 56, wat jong is in Rusland. En voor mij is hij natuurlijk ook jong", zegt Luns met een glimlach. "Ten tweede heeft hij zeker charisma. Ten derde heeft hij hele interessante initiatieven genomen, waarvan alleen nog moet blijken wat er van uitkomt. Hij heeft meer succes op het gebied van de buitenlandse politiek dan intern in zijn eigen land. Denk maar aan de drang tot zelfstandigheid van sommige Sovjet-republieken en de economische moeilijkheden. Op het ogenblik heeft hij de touwtjes stevig in handen, het is alleen de vraag of dat duurt. De moeder van Napoleon zei het al: Pour VOUS,

que ça dure".

De geest van glasnost en perestoijka lijkt definitief uit de fles. Luns: "Nou, zolang men de bajonetten heeft kan die geest weer lelijk te-

ruggedrongen worden. De Russen hebben namelijk in hun hele geschiedenis nooit democratie gekend. De tsaren, nog steeds populair in de Sovjetunie, zijn altijd vreselijke dictators geweest. I wan de Verschrikkelijke' zijn naam zegt het al! Peter de Grote, een vreselijke man'''. Luns trekt er een lelijk gezicht bij. "De tsaren die menselijker waren, zoals Alexander TI, werden vermoord, omdat zijn tegenstanders bang waren dat hij te populair zou worden. Tenslotte is Nicolaas Il, wat een hele koppige en zwakke man was, met zijn hele familie en al vermoord", DE GORBYMANIA De Russen hebben toch kort voor de revolutie een periode democratie gekend. Luns: "U bedoelt Kerenski? Ach, dat is zo kort geweest. De Duitsers hebben natuurlijk grote schuld dat zij Lenin en zijn makkers in een verzegelde trein van Zwitserland naar Petersburg hebben gebracht. Lenin was een bizonder wrede man, een hele energieke man en hij was vast van plan het hele oude regime te vernietigen. Dat heeft hij dan ook gedaan. Lenin is tenslotte jong gestorven als gevolg van een aanslag, waar hij niet helemaal bovenop is gekomen. Zijn broer was onder het tsarenregime opgehangen, wat Lenin tot zijn radicalisme heeft gebracht" . Hoe verklaart u de enorme populariteit van Gorbatsjov in het Westen? De Amerikanen spreken over Gorbymania. Luns: "Dat komt door het feit dat hij heel aardig optreedt. Hij heeft ook een hele charmante en knappe vrouw, die ook zeer bij is. En door het feit dat hij hele interessante voorstellen heeft gedaan. Waarbij men toch moet bedenken dat het defensiebudget van de Sovjetunie weer verhoogd is. En dat er nu, vergeleken met de tijd van Chroetsjov, driehondserd duizend Russische soldaten meer staan in Europa. Dat Gorbatsjov daar nu 50.000 vanaf haalt, neemt niet weg dat de Russen nog een interessante superioriteit hebben op conventioneel gebied".

de Nederlandse geschiedenis". Er klinkt gedrevenheid door in zijn stem. "Eh, toen ik voor de oorlog in Berlijn was, sprak ik met iemand van het Auswartige Ambt. Hij zei tegen mij: Jullie Hollanders doen het helemaal verkeerd. Verleden week hebben duizenden vrouwen van de SDAP in Amsterdam gedefileerd met om de zoveel meter een bord waarop stond VREDE!, VREDE' Dat maakt op het tuig dat ons regeert geen enkele indruk, ze vinden het hoogstens een bewijs van uw degeneratie. U zou een pantserdivisie moeten opstellen, dat is taal die men hier begrijpt. Maar dat doet u niet".

Gezien de ervaring uit de Eerste Wereldoorlog verwachtte Nederland dat haar neutraliteit ongeschonden zoubhïven. Luns: "Neen, niet meer sinds '37, '38. Nederland is toen op grote schaal gaan bewapenen. Toen is mijn reactie altijd geweest: als Nederland gaat bewapenen dan staat de oorlog voor de deur en dan weetje zeker dat we te laat zijn. En we waren te laat. Als de oorlog twee jaar later was gekomen , dan was Nederland veel beter geprepareerd geweest".

Oké, dan had de oorlog misschien een paar dagen langer geduurd.

Heeft de Gorbymania invloed op Westerse leiders? Luns: "Het heeft wel enige invloed, en dat is natuurlijk begrijpelijk. Het heeft zelfs ook enige invloed op mij, ha, ha, ha". Dan vervolgt hij ernstig: "Maar je moet het realistisch blijven zien. Mensen die schrijven dat hij de Nobelprijs voor de Vrede moet krijgen, zijn natuurlijk helemaal op hol geslagen. Het terugtrekken uit Afghanistan was hetzelfde als het terugtrekken van de Amerikanen uit Vietnam. Een niet te winnen oorlog".

Zijn er met Gorbatsjov succesvolle onderhandelingen te voeren? Luns: "Dat dacht ik wel ja. Men moet hem de "benefit of the doubt" geven. Maar men moet natuurlijk niet in een

te grote euforie vallen. Ook wanneer Rusland vredelievend zou worden is het nodig dat er een zeker evenwicht in macht bestaat tussen het Oost- en Westblok. Onevenwichtige situaties brengen geen evenwichtige resultaten voort. Daar hebben in Nederland weinig mensen begrip voor". STAUN EN DE PAUS Hoe komt dat zo? Zijn de Nederlanders soms kortzich tig? Luns: "Een van de fouten van de Nederlanders is dat zij de invloed van de machtsfactor in de internationale verhoudingen niet zien. En dat geeft de doorslag. Stalin zei, toen hij over de paus sprak: "Hoeveel divisies heeft hij?" Dat is natuurlijk wat overdreven, maar geeft aan wat ik bedoel. Het miskennen van de machtsfactor loopt als een rode draad door

Luns: "Ja, maar het verschil tussen vijf dagen en vijftien dagen is natuurlijk heel groot. V oor wat betreft de hulp dieje van het buitenland krijgt en voor wat betreft de verliezen die je de tegenstander toebrengt. De campagne tegen Nederland heeft Hitler 2500 doden gekost, wat nog vrij veel is . . . Kijkt u eens naar Zwitserland. Dat is buiten de oorlog gebleven louter en alleen door zijn bewapening. Er stonden dertig Duitse divisies aan de grens klaar om binnen te rukken. Maar Hitler heeft zich laten overtuigen dat het een te harde noot zou zijn om te kraken. Het zou te veel bloed kosten en te lang gaan duren. Hij heeft het niet gedaan. Zwitserland telt zes miljoen inwoners en mobiliseert op één dag 600.000 mensen. Nederland heeft bijna vijftien miljoen mensen en kan, geloof ik, net 300.000 man op de been brengen. Daar heeft u het cijfer'"

WAPENS MEE NAAR HUlS

Zwitserland is door zijn bergen en passen natuurlijk ook makkelijker te verdedigen dan Nederland, wat geen natuurlijkegrenzen kent. Luns: "Maar de Zwitsers beweren dat wij makkelijker te verdedigen zijn met onze waterlinie!", zo merkt Luns spottend op. "Het is maar de vraag wat er gebeurd zou zijn als Zwitserland niet zo buitengewoon goed bewapend zou zijn geweest met al hun soldaten, die hun eigen wapens mee naar huis nemen plus ammunitie en uniform. Je beeft bij de gedachte dat dat in Nederland zou gebeuren".

Is het niet zo dat Nederland voor HitIer van groter strategisch belang was in verband met de Atlantic Wa1l? Luns: "Ja, maar men kan zeer wel volhouden dat het innemen van Zwitserland met de directe lijn naar Noord-ltalie en als uitvalspoort naar Zuid-Frankrijk ook van groot belang voor Duitsland was geweest. Plus de enorme voorraden die de Zwitsers hadden en hun industrie, met name hun bewapeningsindustrie".

Ziet u op het moment Iran als een gevaar voor de wereldvrede?

Luns: "Niet voor de wereldvrede, wel als een destabiliserende factor".

Hoe ziet u de toekomst van de NAVO? Luns: "Die zie ik als nuttig, nodig en te realiseren. Ook wanneer de militaire dreiging zou verdwijnen, dan zou de NAVO nog heel nuttig zijn als verbond van gelijkgezinde landen aan beide zijden van de oceaan. Met name de band met Amerika dient te worden onderhouden". "Enfin", zo besluit Luns het gesprek ironisch: "The guru has spoken." De Nederlandse politiek

Premier Lubbers bemoeit zich in de ogen van mr. Luns te veel met het buitenlandse beleid.

Jason: Wat vindt u van de opstelling van de Nederlandse regering in het conflict in de NA VO?

Wat vindt u in het algemeen van het optreden van minister Van den Broek?

Heeft u het idee dat de heer Lubbers ook het buitenlands beleid bepaalt?

Luns: "De Nederlandse regering heeft een juist standpunt ingenomen. Ze steunt de Amerikaanse opstelling" .

Luns: "Ach, Van den Broek heeft in de jaren dat hij minister is geweest moeten constateren dat minister-president Lubbers hoe langer hoe meer op de stoel van de minister van buitenlandse zaken is gaan zitten. Er zijn geen conferenties die enigszins belangrijk zijn op internationaal niveau of de heer Lubbers gaat er heen en is dan woordvoerder. De heer Van den Broek vergezelt hem dan. Ten tijde dat ik minister van buitenlandse zaken was, was er maar ĂŠĂŠn woordvoerder voor het buitenlandse beleid. Dat was de minister van buitenlandse zaken. Op topconferenties kwam de minister-president wel, maar die hield zijn mond".

Luns: "Nou, hij heeft nogal concrete gedachten. En hij is iemand die zijn invloed geldend doet maken, vooral waar hij zich op het gebied van het buitenlands beleid beweegt".

Minister-president Lubbers is nog naar de Verenigde Staten gevlogen om te bemiddelen. Achtte u dat geloofwaardig?

Luns: "Daar laat ik mij liever niet over uit".

Was hij nietgeloofwaardig omdat hij toen demissionair was?

Luns: "Nee, oh God nee. Het idee dat de Nederlandse regering een grote rol kan spelen in dit soort conflicten is misschien ietwat overdreven".

Wordt u vanuit het Haagse de laatste tijd nog wel eens om raad gevraagd?

Luns: "Neen, helemaal nooit. Ik heb wel contacten met andere regeringen, maar niet met de Nederlandse".

Betreurt u dat? Luns: "Ach, ik ken de Nederlanders, dus het heeft me niet verbaasd".

Veertigste verjaardag NAVO houdt dienstplichtigen niet erg bezig HoekijkteendienstplichtigeaantegenveertigjaarNAVO?Is de NAVO een dagelijks terugkerend gespreksonderwerp in de kazernes? Jason Magazine bezocht de Kolonel Palm kazerne, opleidingscentrum voor Intendance-eenheden, waar luitenant-kolonel Smit, plaatsvervangend commandant, ons verwelkomde. Gestoken in een groene legertrui en met rode blosjes op de wangen, oogt hij vitaal. Terwijl een ondergeschikte koffie serveert, somt hij de voomaamste taken van de Intendance op: bevoorrading, herstel en onderhoud en het beschikbaar stellen van gespecialiseerd personeel. Theoretisch kunnen soldaten die hier zijn opgeleid eveneens functioneren in soortgelijke eenheden van een andere NAVO-lidstaat. In de praktijk zijn er echter talloze obstakels. Om een beeld van de problematiek te schetsen, verhaalt Overste Smit van de reeks onderhandelingen die hij bijwoonde over de samenstelling van het NAVO-lunchpakket, in het kader van de standarisatie van de voeding in de lidstaten. Dergelijke onderhandelingen vinden plaats in "Logistic Working Parties" in Brussel. GLIMLACHEN Wij verlaten Overste Smit en voegen ons bij een groepje sergeanten-inopleiding. Zij krijgen onderricht in Verbindingen. Ditmaal (les 2) komen de stationsroepnamen aan de orde. Ongeduldig klampen wij twee dienstplichtigen aan, de sergeantenin-opleiding Schrijver en Verwijen. Voor deze heren lijkt noch het lidmaatschap, noch het veertigjarig bestaan van de NAVO een heet hangijzer te zijn. Verwijen wijst erop dat dergelijke zaken worden besproken tijdens de "fundamentele voorlichting", de ene dag in de vijf maanden durende opleiding waarop de achtergronden van het Nederlandse veiligheidsbeleid worden belicht. Ontwapeningsvoorstellen van Russische zijde beziet Schrijver met de no-

Dit artikel is van Jaap Reerink, redacteur van Jason Magazine.

Sergeanten-in-opleiding Schrijver (r) en Verwijten (1).

Luitenant-kolonel Smit, plaatsvervangend commandant.

Dienstplichtigen Nieling, Walthuis en Hoffm ann (v.l.n.r.).

dige scepsis: "Jullie zitten nu mooi te glimlachen, maar de Russen kunnen dat veel beter". Volgens hem moet men de Russische beer altijd met enig wantrouwen tegemoet treden. Immers, "in hun grondwet staat dat het communisme de wereld zal veroveren". Derhalve dient Nederland afspraken na te komen die in het kader van de NAVO zijn gemaakt. Wij vervolgen onze tocht over de kazerne met een bezoek aan een aantal soldaten die worden opgeleid tot hulpbeheerders bij de Klasse II gebruikende eenheden. Terwijl om ons heen de schrijfmachines ratelen, legt de instructeur ons enthousiast uit waar de verschillende klassen voor staan: Klasse I: levensmiddelen; Klasse III: brandstoffen; Klasse V: munitie. Vergenoegd stelt hij vervolgens vast dat al het andere materieel dat een eenheid nodigt heeft om te functioneren in Klasse II valt, en soms in klasse IV. De goederen lopen uiteen van haspelwerktuigen en stootkussens tot glijmiddel en inktlint.

neemt hij het initiatief om iets te doen". Bij een verdergaande ontspanning tussen Oost en West voorziet hij een andere taak voor het leger: "Het leger zal zich dan nuttig moeten maken in de burgermaatschappij". Tenslotte treffen wij een aantallieden die worden opgeleid tot reserveofficier logistiek. Let wel, dit zijn niet de zgn. "couveuse-vaandrigs", de ROAG'ers die in Appingendam een stoomcursus van zes weken ondergaan, maar de "echte" vaandrigs. H. J . van Gelderen, vaandrig in de dop, haast zich zijn beslissing om een officiers-opleiding te volgen toe te lichten: "Je moet in dienst. Daar schikken wij ons in. Nu proberen wij er het beste van te maken. Een officiers-opleiding is leerzaam en geeft tegelijkertijd goede referenties". Ook hier is het veertigjarig bestaan van de NAVO min of meer ongemerkt gepasseerd. Men had het plan om een aantal sprekers uit te nodigen, waaronder "zwaargewicht" Luns. Zover is het echter niet gekomen. J . Piso, afgestudeerd econoom, denkt niet dat in zijn groep de NAVO een "hot issue" is. In zijn studententijd was de NAVO nog wel eens onderwerp van discussie, maar sinds Piso onder de wapenen is, hoort hij er nagenoeg niets meer over. Op de vraag of de NAVO haar recht van bestaan niet verliest door de huidige politiek van ontspanning, antwoordt van Gelderen: "Je kunt de stabiliteit, die wij de afgelopen veertig jaar in Europa gekend hebben, zien als een bewijs van het goede functioneren van de NAVO. Ook

NIET WAKKER Wij spreken met de dienstplichtigen Walthuis en Nieling. Walthuis beschouwt de NAVO als iets vanzelfsprekends. Hij ligt er niet wakker van, temeer daar de NAVO zo groot is dat ,je het nauwelijks kunt behappen". Hij zegt voornamelijk met zijn eigen groep en de directe bevelen van zijn commandant te maken te hebben. Zijn maatje Nieling is gematigd optimistisch over de ontwapeningsvoorstellen van Gorbatsjov: "In elk geval

moetje het belang van de NAVO als overlegorgaan niet onderschatten". Hij laat er waarschuwend op volgen: "Als Gorbatsjov een steen op zijn hoofd krijgt, kan die ontspanningspolitiek in een klap worden teruggedraaid. Wat moetje dan zonder NAVO?" HAARDRACHT Tijdens onze speurtocht door de kazerne hebben wij de meest vreemdsoortige haardossen mogen aanschouwen. Wij merken dit op tegen Overste Smit. Deze vertelt ons dat in 1976 in Nederland de haardracht werd vrijgegeven. Smit: "De een wilde niet onderdoen voor de ander. Als gevolg liepen er lui met enorme slierten rond. Uit veiligheidsoverwegingen is toch voor sommige soldaten, bijvoorbeeld monteurs, een haarnetje verplicht gesteld". Tijdens gezamelijke oefeningen van de NAVO-partners wil de haardracht van de Nederlandse soldaat nog wel eens bevreemding wekken, vooral bij de "crew-cut" Amerikanen. De Hollanders vallen echter ook op door hun improvisatie-talent en goede prestaties. Overste Smit hierover: "De Nederlandse soldaat werkt goed en zelfstandig. Sommige soldaten wachten op de orders van hun commandant. De Hollander echter, neemt zelf het initiatief en weet altijd iets te regelen".

Verjaardag NAVO is eigenlijk geen reden tot festiviteiten

Dit artikel is van de hand van Konstantin Michailov, verbonden aan het Sovjetrussische ministerie van buitenlandse zaken in Moskou .

In een Jason Magazine over veertig jaar NAVO mag een visie van "de andere kant" natuurlijk niet ontbreken. Het Sovjetmssische persagentschap Novosti vroeg, op ons verzoek, een reactie aan Konstantin Michailov. Hij ishetplaatsvervangend hoofd van de afdeling van het ministerie van buitenlandse zaken in Moskou betrokken bij de beperking van de bewapeDingen en aan ontwapeningsvraagstukken. Hier volgt zijn commentaar.

ling van militaire doctrines en concepties naar streng defensieve grondslagen met diepgaande verminderingen van de strijdkrachten aan beide kanten",

"De veertigste verjaardag van het Noordatlantische Verdrag is nauwelijks een gepaste aanleiding voor festiviteiten, wanneer men denkt aan de geschiedenis van de totstandbrenging van dit blok en de bijdrage ervan aan het ontketenen van de Koude Oorlog. Tegelijk is die verjaardag een goede aanleiding voor overpeinzingen over de dag van vandaag en over de toekomst van Europa. De thans beginnende grote positieve verschuivingen in de sfeer van de ontwapening vereisen een ernstige overdenking, aangezien het duidelijk is dat de stappen in deze richting onvermijdelijk een hele keten met zich mee zullen brengen van veranderingen in het stelsel van betrekkingen tussen de staten, die in ons werelddeel zijn ontstaan. In dit proces wordt een bijzondere rol gespeeld door de onderhandelingen in Wenen waarvan het uiteindelijke doel is te komen tot een stabiel en veilig evenwicht van krachten. Een evenwicht waarin de strijdkrachten van elk van de partijen niet in staat zullen zijn tot een onverwachtse aanval en het verrichten van grote offensieve operaties. Op de onderhandelingen in Wenen worden veelomvattende maatregelen overeengekomen ter vergroting van het vertrou wen en de veiligheid in Europa. Het bereiken van dit complex van doelen zal, tezamen met andere maatregelen om te komen tot ontwapening, in wezen neerkomen op de verwijdering van de grondslag voor de blokvorming in Europa".

CONFRONTATIE ,.In hun huidige vorm zijn de NAVO en het zes jaar later ontstane Verdrag van Warschau het produkt van het confrontatiedenken en de confrontatiepraktijk in de politiek. In deze zin behoren ze geheel en al tot het verleden en hebben ze geen toekomst. Maar betekent dit dat beide blokken bij toverslag zullen verdwijnen? Volstrekt niet. Het denkbeeld van het ontbinden of, preciezer gezegd, van het afsterven van de militair-politieke bondgenootschappen loopt via het uitbreiden van het onderling begrip, het tot ontwikkeling brengen van samenwerking op het punt van de ontwapening en het garanderen van wederzijdse veiligheid. Hierbij moet worden opgemerkt dat het verzekeren van de veiligheid werd aangemerktals de voornaamste doelstelling van beide bondgenootschappen. Maar pas in de laatste tijd heeft de gedachte erkenning gekregen, dat dit niet moet door middel van het opvoeren van de militaire macht, maar op basis van wederkerigheid en door gezamenlijke inspanningen de militaire potentielen te verminderen. Derhalve is er nu een ret<le mogelijkheid om een punt te zetten achter de confrontatie, die decennialang heeft geduurd. Daarbij zullen de militair-politieke bondgenootschappen zelf niet ongewijzigd kunnen blijven. Alleen al het begin van de besprekingen betekent een versterking van de ontwapeningssector, een soort degeneratie van de militaire tak, een omschake-

ANDERE DIMENSIE "De wijzigingen in de activiteiten van de beide machtsblokken hebben ook een andere dimensie. De beperking van de militaire potentiĂŤlen zal ook gevolgen hebben voor het militaire onderzoek. Men dient hier duidelijk te begrijpen dat de pogingen om de modernisering van deze of gene wapens voort te zetten, en bepaalde soorten bewapening of zelfs soorten strijdkrachten tot "onaanraakbaar" te verklaren, de veiligheid niet bevorderen. Ze dienen alleen om het puur-militaire in stand te houden en verbergen de zichtbaar geworden positieve tendenties in de betrekkingen tussen de twee blokken. Een politiek vanuit een positie van kracht kan dan ook geen rechtvaardiging meer hebben. Het enige betrouwbare oriĂŤntatiebaken vormen de belangen van alle volken van Europa bij elkaar, de belangen van de hele Europese beschaving. Hier ligt dan ook de sleutel tot succes en een handvat om op te treden. Zo zien wij de toekomst van de militair-politieke bondgenootschappen in onze dagen, in het jaar van het veertigjarig bestaan van de NAVO. Het is in zekere zin erg symbolisch dat juist dit jaar een beginpunt kan worden in een nieuwe periode van de geschiedenis: het in fasen afsterven van de militaire organisaties van de machtsblokken, het zich uitbreiden van de politieke en de op ontwapening gerichte dialoog, het meedoen aan het algemene Europese proces en uiteindelijk ook het afstervan van de blokken".

Blokdenken in de toekomst niet langer onvermijdelijk

Het interview met mevrouw R. Beckers is afgenomen door Hans van der Lee, redacteur van Jason Magazine.

Naar aanleiding van het veertigjarig bestaan van de NAVO hadJas()O Magazine een kort vraaggesprek met de l.ijsttrekker van Groen Links (het nieuwe samenwerkingsverband van CPN, EVP, PPR en PSP), mevrouw R. Beckers-De Bruijn. In een zeer recente peiling kwam Groen Links uit op mogelijk acht zetels in de Tweede Kamer. Alle reden voor een interview met (nu nog) de voorzitter van de PPR Tweede Kamer-fractie.

bliek Duitsland moet steunen in haar anti-moderniseringsstandpunt. Ik ben voor eenzijdige ontwapening, we moeten rel!le eenzijdige stappen nemen die tot tweezijdige ontwapening leiden. Dat betekent een nieuwe aanpak van de onderhandelingen".

Jason Magazine: Vier apriljongstleden is het veertigjarig bestaan van de NA VO gevierd. Wat betekent veertigjaar NA VO voor u? Mevrouw Beckers: "Ik sta minder positief tegenover veertig jaar NAVO dan vele anderen. De stelling "Veertigjaar NAVO = Veertig jaar vrede" is mijns inziens onjuist. Vrede betekent weliswaar een niet-oorlogssituatie in Europa, maar buiten Europa zijn in die tijd veel oorlogen uitgevochten. Die zijn mede ontstaan door de verdeling van invloedssferen tussen Oost en West. In de sinds 1945 gevoerde oorlogen zijn in totaal meer slachtoffers gevallen dan in de Tweede Wereldoorlog. Veertig jaar NAVO betekent wel veertig jaar onderhandelen over ontwapening, of minder bewapening, maar er zijn steeds meer wapens bijgekomen". Heeft de NA VO volgens u een bijdrage geleverd aan het bevorderen van vrede en veiligheid in Europa? Mevrouw Beck ers: "Het valt niet te ontkennen dat met name in Europa er na verloop van tijd een min of meer stabiele situatie is ontstaan. Maar er heeft ook lange tijd een Koude Oorlogsituatie bestaan". VERDEELD EUROPA De loop van de geschiedenis na 1945 in aanmerking genomen, is het blokof vijanddenken niet on vermijdelijk geweest? Mevrouw Beckers: "Het is allemaal begonnen met de wijze waarop de grote mogendheden van de Tweede

Wereldoorlog Europa onderling hebben verdeeld. Een aantal landen is aan de Sovjetunie overgelaten. Daardoor heeft het Westen meegewerkt aan de deling van Europa. Dat het tot blokvorming is gekomen is begrijpelijk, maar het is minder interessant of het t6en onvermijdelijk was. In de toekomst is het niet meer onvermijdelijk". Hoe kijkt u aan tegen de ontwikkelingen in de Sovjetunie, en hoever moet de NA VO de Sovjetunie tegemoetkomen op het gebied van de ontspanning? Mevrouw Beckers: "Gorbatsjovs grootste opgave is het realiseren van een economische opleving. Maar zelfs als hij het slachtoffer zou worden van zijn eigen succes, dan kan zelfs een hard-liner als opvolger bepaalde zaken niet meer terugdraaien. De processen die daar nu aan de gang zijn, hebben hun eigen momentum. Naar aanleiding van de recente SS20/ kruisrakettendiscussie is het bewustzijn doorgedrongen dat het blok-en vijanddenken niet kan doorgaan. Verder zijn er voor de Sovjetunie en de Verenigde Staten economische redenen om minder bewapening te willen. Wat er momenteel gebeurt is frappant: De NAVO heeft de grootste moeite een antwoord te vinden op de ontwikkelingen in het Oosten. We moeten niet zo angstvallig reageren op die ontwikkelingen en een rel!le inschatting maken van de mogelijkheden. Concreet betekent dit dat Nederland zich binnen de NAVO moet uitspreken vóór een derde nul-optie en de Bondsrepu-

ROL VAN NEDERLAND Hoe ziet u de rol van Nederland binnendeNAVO? Mevrouw Beckers: "Beide machtsblokken dienen te werken aan hun eigen opheffing. De NAVO-strategie, die gebaseerd is op kernwapens en dus immoreel is, zou voor Nederland reden moeten zijn om eruit te treden. Zolang Nederland er nog in zit, zullen wij ons beijveren voor kernwapenvrije zönes, een "no first usen-verklaring enz". Hoe staat u tegenover een eventuele hereniging van beide Duitslanden, nu dit vraagstuk misschien op de middellange termijn aktueel gaat worden? Mevrouw Beckers: "Zelfs als over pakweg tien jaar het IJzeren Gordijn verdwenen is, dan zijn er nog steeds twee Duitse staten, met elk een eigen geschiedenis. Het wordt dan hun beslissing. Maar natuurlijk leven er ook bij mij gevoelens ten aanzien van het verleden". Hoe ziet u de toek om st van de NAVO? Mevrouw Beckers: "NAVO en Warschau Pact zouden moeten opgaan in één Europees veiligheidsste1sel. Daarmee bedoel ik niet een Wésteuropees veiligheidsstelsel, maar een stelsel van ex-NAVO-Ianden, exWarschau Pactlanden en niet-gebonden landen samen. Ik ben fel tegen uitbreiding van de West-Europese Unie (WEU) en een eigen Europese kernmacht".

Nederlandse jongeren en hun visie op de NAVO In opdracht van Jas()D werden door het NIPO in de enquêteperiode 5 t/ m 9 juni 1989 telefonisch 304 jongeren in de leeftijd van 18 t/ m 25 jaar ondervraagd over de NAVO. Ten behoeve van dit onderzoek onder jongeren werd een aselecte, landelijk. representatieve steekproef getrokken - uit de op het NIPO aanwezige database -van huishoudens met personen van 18 t/m 25 jaar (hoofden van huishoudens in deze leeftijdscategorie C.q. leden van huishoudens). De vraaggesprekken werden telefonisch gevoerd met behulp van een computergestuurde vragenlijst (display van vragen en voorgekodeerde antwoordmogelijkheden op beeldschermen). STEEKPROEFGEGEVENS. De verdeling naar sexe en leeftijd van de ondervraagden in dit onderzoek ziet er als volgt uit:

Sexe: Mannen Vrouwen Leeftijd: 18 jaar 19 jaar 20 jaar 21 jaar 22 jaar 23 jaar 24 jaar 25 jaar

AFRONDINGEN NIPO-onderzoekresultaten worden op eigen computer verwerkt. De computer berekent percentages van ieder absoluut cijfer volgens een vast afrondingsinstruktie; het gevolg is dat optellingen van percentages niet altijd gelijk zijn aan het percentage van de som der (absolute) basiscijfers. Dergelijke (kleine) verschillen zijn dus slechts afrondingsverschillen.

SAMENVATIING Alle onderideaal % Doel van de NA VO vraagden volgens CDS - Aan alle ondervraagde jongeren per 1-1-'88 van 18 t / m 25 jaar werd de volgende % % vraag gesteld: "Kunt u mij vertellen 51 51 waar de NAVO over gaat, wat het 49 49 doel van de NAVO is?"

100

% 13 13 13 13 12 10 12 13

% 13 12 12 12 13 13 13 13

100

TABElLEN Het cijfer nul (0) in de %-kolom betekent: minder dan 0,5%. Een horizontaal streepje (-) in een tabel betekent dat er geen respondenten in de betreffende cel werden ingedeeld. Een asterisk (0) achter een percentage geeft aan dat het percentage significant verschilt van het percentage uit de gelijke cel in het randtotaal.

Men noemde spontaan de volgende doelstellingen van de NAVO: Allen Veiligheid West-Europa Bescherming tegen Sovjetunie Bondgenootschap met VS Alliantie op militair gebied Vrede handhaven Bewapening Kernwapens Tegenwicht Warschau Pact Heeft met het leger te maken Europese Econ. samenwerking Samenwerking VS met Japan Ander doel Geen opgave

% 16 15 13 12 11 7 4 3 3 1 2 28

Totaal antwoorden 115 Aantal ondervraagden (= 100%) 304 Mannen geven significant vaker spontaan een doelstelling aan dan

vrouwen (vooral bij de omschrijvingen: "bescherming tegen Sovjetunie" en "Bondgenootschap met VS"). Welke landen zijn lid van de NA VO - Aan alle ondervraagde jongeren werd gevraagd: "Welke landen zijn lid van de NAVO? En welke nog meer?

Nederland wordt door 78% van alle ondervraagden spontaan als NAVOlid genoemd, gevolgd door de Bondsrepubliek Duitsland (72%), Belgii! (64%), Engeland (60%), Frankrijk (59%) en de Verenigde Staten (59%). Praktisch alle landen worden spontaan significant vaker door mannen genoemd. Alleen Zweden wordt even vaak door mannen als door vrouwen spontaan als NAVO-lid genoemd. Allen NAVO-landen zijn: Nederland Bondsrepubliek Duitsland België Engeland Frankrijk Verenigde Staten Spanje Italië Luxemburg Griekenland Denemarken Noorwegen Zweden Portugal Canada Oostenrijk Turkije Zwitserland

% 78 72 64 60 59 59 43 39 31 21 19 18 14 13 11 11 9 8

Grafiek 1

NAVO-Bondgenootschap ertoe bijgedragen dat er al meer dan 40 jaar vrede in Europa is geweest Wel

Niet

1/ 771

1\"'\1

Geen oordeel

'" 50

Mannen

Finland 3 Ierland 3 Sovjetunie 2 Japan 1 Joegoslavil! 1 Hongarije 0 Andere landen 7 18 Geen antwoord Totaal antwoorden 664 Aantal ondervraagden (= 100%) 304

Vrouwen

18 tlm 21 jaar

Bijdrage aan vrede in Europa. - Vraagstelling: "Heeft dit NAVObondgenootschap er volgens u toe bijgedragen, dat er al meer dan veertig jaar geen oor log meer in Europa is geweest?"

66% van alle ondervraagde jongeren in de leeftijd van 18 t/ m 25 jaar geeft een bevestigend antwoord op deze vraag: 13% vindt dat de NAVO daar-

22 tlm 25 jaar

toe niet heeft bijgedragen en 2 van de 10 hebben hierover geen oordeel uitgesproken (vrouwen significant vaker dan mannen). Kan West-Europa veiligheidgaranderen zonder VS - Vraagstelling: "Zouden de Westeuropese landen zonder de Verenigde Staten hun veiligheid kunnen garanderen?"

Westeuropese landen kunnen hun veiligheid garanderen zonder de VS

Graliek 2

NI.t

W.I

Geen oordeel

1/ / "' I 100

'" 50

Mannen

Hierover zijn de meningen verdeeld onder de jongeren van 18 t / m 25 jaar: 47% vindt van wel en 43% vindt van niet. Mannen vinden significant vaker dan vrouwen dat Westeuropese landen zonder de Verenigde Staten hun veiligheid kunnen garanderen.

NA VO-plannen bijdrage aan ontspanning - Vraagstelling: "De leiders van de

Vrouwen

18 t fm 21 jaar

NAVO-landen hebben tijdens hun topontmoeting in Brussel op 29 en 30 mei een allesomvattend plan gepresenteerd om in Oost en West het aantal wapens te verminderen. President Bush heeft daarbij gezegd, dat hij 20% van de Amerikaanse soldaten uit Europa zal terugtrekken. Denkt u dat deze plannen een bijdrage zijn aan de ontspanning tussen Oost en West?"

22 t fm 25

iaar

80% van alle ondervraagden denkt dat deze plannen een bijdrage zijn aan de ontspanning tussen Oost en West; 12% denkt van niet en 8% heeft hierover geen mening. In de onderverdelingen naar sekse en leeftijd zijn hierin geen verschillen waarneembaar.

Plannen bijdrage aan ontspanning

% Mannen Vrouwen

83 77

18 tl m 21-jarigen 22 t i m 25-jarigen

81 78

Allen

Ontwapeningsaccoorden mogelijk buiten NA VO om - Vraagstelling: "Kunnen volgens u ontwapeningsaccoorden tussen Oost en West tot stand komen buiten de NAVO om?" Een meerderheid van alle ondervraagden (57%) denkt dat ontwapeningsaccoorden tussen Oost en West niet tot stand kunnen komen buiten de NAVO om. 1/3 van alle ondervraagden (36%) denkt dat dit wel buiten de NAVO om kan. Ook hierin zijn geen verschillen waarneembaar tussen mannen en vrouwen en tussen beide leeftijdscategoriel!n. Buiten NAVO om NIEr mogelijk

% Mannen Vrouwen

18 tl m 21-jarigen 22 ti m 25-jarigen

58 56

Allen

Doel van de NAVO is onder de jongeren gemeengoed Kortgeleden werd in opdracht van de Novib een onderzoek gehouden naar het beeld dat jongeren (van 12 tot 23 jaar) hebben van de Derde Wereld Gevraagd naar de omvang van de wereldbevolking gaf negentien procent het goede antwoord: vijf n没ljard mensen Door zestien procent van de jongeren werd de wereldbevolking te laag geschat, door dertig procent (veel) te hoog. De overigen wisten het niet. Gevraagd naar het aantal mensen dat op de wereld honger lijdt, kwam het overgrote deel van de ondervraagden met een veel te hoge schatting. Het goede antwoord was vijftien procent. Bijna een derde van de ondervraagden zei dat een kwart van de wereld bevolking honger lijdt, vijfendertig procent noemde de helft. Eenentwintig procent van de ondervraagden hield het er op, dat drie kwart van de wereldbevolking honger heeft (zie voor deze enquete: Onze Wereld,jullilaugustus 1989). Uit deze antwoorden zou je kunnen afleiden, dat de kennis over de Derde Wereld onder jongeren gering is. Maar dat is, denk ik, een wel erg schoolse conclusie. Je zou immers ook kunnen zeggen dat jongeren, blijkens de cijfers, kennelijk maar al te goed weten dat er miljarden mensen op de wereld wonen en dat daaronder heel veel honger heerst. Op dat globale beeld valt niets aan te merken. Een opinie-onderzoek is geen examen en de kennis van de publieke opinie, of van een segment daaruit zoals de jongeren, moet bij voorkeur algemeen en elementair gepeild en geinterpreteerd worden. Het zou een koud kunstje zijn geweest om in het Jason-onderzoek de jongeren met NAVO-kennis door de mand te laten vallen. Een vraag naar de precieze betekenis van de letters NAVO zou daarvoor waarschijnlijk al toereikend zijn geweest. In een publieke-opinie-onderzoek van een tijd terug (1974) kon de helft van de Nederlandse bevolking op de vraag naar de betekenis van de letters NAVO geen (goed) antwoord ge-

Dit artikel is geschreven door drs. J.S. van der Meulen , wetenschappelijk medewerker an de Stichting Maatschappij en Krijgsmach t.

ven. En de NAVO was toen, met diverse dictaturen onder de lidstaten, minstens zoveel in het nieuws als nu. De beide kennisvragen in het onlangs uitgevoerde Jason-onderzoek lenen zich - wat bij betreft, dus gelukkig - nauwelijks voor een obligaat gesomber over hoe weinig kennis er over de NAVO bestaat. Zeker, er kan op worden gewezen dat achtentwintig procent geen antwoord geeft op de vraag naar de NAVO-doelstelling en dat achttien procent geen NAVOlanden kan of wil opnoemen. Ik maak me echter sterk dat bij enig doorvragen en aandringen, of in een ander verband dan een telefonische

enquete, die percentages flink zouden gaan zakken. Los daarvan laat zich heel wel de conclusie verdedigen, dat onder jongeren van 18 tot 25 jaar het doel van de NAVO gemeengoed is. Er worden op de desbetreffende vragen, dunkt mij, eigenlijk geen foute antwoorden gegegeven. Het zijn stuk voor stuk terzake doende associaties en toespelingen. Een antwoord als "het heeft met het leger te maken" zou bij een schoolse beoordeling misschien fout worden gerekend, maar in globale zin is het m.i. zo raak als wat. Iedereen weet toch waar het leger toe dient? Tamelijk fascinerend vind ik de antwoorden op de vraag naar de NAVOleden. Niet zozeer dat ze, op IJsland na, allemaal worden genoemd. Maar de frequentie waarmee dat gebeurt verraadt een feilloos gevoel voor geo-politieke verhoudingen. Ons eigen land natuurlijk voorop, met op onmiskenbare maar toch korte afstand een achtervolgende groep bestaande uit de buurlanden en de Grote Beschermer aan de overkant van de oceaan. Vervolgens, met afgetekend verschil, de beide bondgenoten aan de zuidflank van de NAVO en tenslotte een gemeleerd peletonnetje dat, kris kras van Noord tot Zuid en van Canada tot Turkije, ook mag meeoden. In die staartgroep treffen we ook niet-NAVO-Ianden aan. Maar is het niet zo dat landen als Zweden, Oostenrijk en Zwitserland, als verwante democratieen, toch een beetje op onze bescherming rekenen? Net als Ierland en Finland? En wat die twee procent van de respondenten betreft die de Sovjetunie noemen; ik zou dat willen opvatten als een kleine vingerwijzing hoe belangrijk dat land voor de NAVO is. Zeg maar gerust: onmisbaar. Met z'n allen weten Nederlandse jongeren, in globale en elementaire zin, alles over de NAVO. Maar wat vinden ze ervan? Zo'n 66 procent wil wel beamen dat de NAVO de afgelopen veertig jaar heeft bijgedragen aan de vrede in Europa, en zo'n 57 procent wil wel toegeven dat ontwapening tussen Oost en West niet buiten de NAVO om tot stand kan komen. Wat de meerderheid betreft heeft de NAVO behalve een verleden dus ook

nog een toekomst, zou je kunnen zeggen. Of dat een toekomst moet zijn met de Verenigde Staten van Amerika, daar lopen de meningen sterk over uiteen. West-Europa kan ook zonder de Verenigde Staten veilig zijn, meent 47 procent; 43 procent denkt van niet. Het kan in elk geval wel met minder Amerikaanse soldaten. Want van de twintig procent reductie van Amerikaanse troepen die president Bush heeft voorgesteld in het kader van een "allesomvattend plan om in Oost en West het aantal wapens te verminderen", daar zegt niet minder dan tachtig procent van de jongeren ja"op.

Eerlijk gezegd valt het ook niet mee om daar "nee" op te zeggen, want wie zou er tegen allesomvattende plannen tot wapenvermindering kunnen zijn? Dat is, ben ik bang, ook een beetje de beperking van de andere meningsvragen. De NAVO wordt vooral gepresenteerd in een uiterst sympathieke semantische context, zoals "al (!) veertig jaar geen oorlog meer", "allesomvattend plan om de wapens te verminderen" en "ontwapeningsakkoorden tussen Oost en I

West".

Zou het kunnen zijn dat de vrees voor een verminderd draagvlak van de NAVO in deze vragen en formuleringen heeft doorgewerkt? Omdat sinds de komst van president Gorbatsjov de vijand uit het Oosten zoveel minder bedreigend lijkt? Het is een redenering die men dezer dagen vaak tegekomt. Maar die, naar mijn mening, een ernstige onderschatting impliceert van de publieke opinie. Er is geen sprake van dat die publieke opninie ineens de NAVO niet meer hoeft, of van een militaire defensie af wil, nu de ontspanning in de internationale betrekkingen zo manifest en zo echt lijkt. Nee, zo primair pleegt de publieke opninie niet te reageren. Daarvoor zijn de militaire defensie in het algemeen en de bondgenootschappelijke verdediging in het bijzonder veel te vanzelfsprekend. Zowel het een als het ander kan men, nog overtuigender dan met publieke opninie-cijfers, illustreren met de werking van de militaire dienstplicht - een veelzeggend en verre van vrijblijvend teken van hoe, in dit geval jongens, zich opstellen. Voor zover ik

weet heeft er nooit een dienstplichtige principeel bezwaar gemaakt tegen legering in Duitsland - na Nederland het NAVO-lid dat ons het meeste nastaat. Het wordt in het onderzoek immers door 72 procent van de jongeren genoemd. Ziedaar de aanvaarding van de NAVO in de praktijk. Juist omdat die aanvaarding zo stevig is verankerd, zo wil ik betogen, zouden de controverses in een onderzoek naar voren moeten worden gehaald, in plaats van ze wat krampachtig achter al te veel mooie woorden weg te stoppen. Ik hoop van harte dat Jason de mening van de jongeren nog eens peilt, maar dan bijvoorbeeld ook over kernwapens en defensiebudgetten. Het zou zelfs een idee kunnen zijn, denkend aan de Novib-enquete waar ik mee begon, om dat veelgelegde verband tussen ontwapening en ontwikkeling als context te nemen. Het zou een hele kunst zijn om dat fair te doen. Bewapening en defensie zouden dan per definitie en hoe dan ook zwaar onder druk komen te staan. Maar in zo'n minder sympathieke contex zou kunnen blijken, of jongeren de NAVO echt zien zitten.

WAT ISJASON Jason is in 1975 opgericht door een aantal jongeren om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraagstukken. Jason is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. J ason informeert op twee manieren. Ten eerste door de uitgifte van dit blad, dat eens per twee maanden verschijnt. In elk nummer staat een internationaal-politiek thema centraal. Recente thema's waren het milieu, Noord-Ierland, de Amerikaanse verkiezingen, het Jaar van de Vrede, en de problemen op de Balkan. Ten tweede informeert J ason door het organiseren van tal van activiteiten, zoals conferenties, debatten, lezingen, studiedagen, simulatiespelen, uitwisselingen en de buitenland-borrel. De activiteiten van Jason hebben veel belangstelling gekregen van jongeren, maar ook van de nationale en regionale pers. Voor wie een meer compleet overzicht wenst van de activiteiten van Jason ligt op het secretariaat van Jason informatie-materiaal gereed.

Voor nadere informatie kun je ook de volgende contactpersonen bellen: AMSTERDAM: Jur Botter Vechlslraal 176-2 1079 JV 020444343

NIJMEGEN: Bart Driessen V. Oldenbamevellslraal 24 6512 AX 080-24105 1

DELFf: Steven Kroon V. Blcyswyckslraal 66 2613 RT 015-126765

ROlTERDAM: John Meier Heer Gillesslraal 26 010-4525484

DEN HELDER: Allard Wagemaker Marinapark 189 1785 DE 02230-32519 EINDHOVEN: Eric Jansen Jan Tooropslraal 18 5642 AK 040-817510 GRONINGEN: Patricia Alma Cochoornsingel 7 9711 BM 050-146348 LEIDEN: ElWin Flipse HoulSlraal 3 071-140851 UTRECHT: Pctra van HiJst

Kapclslraal 64 3572 CN 030-733327

Jeroen Bool Hecmskcrkstraat I04-B 010-4659221 NIJENRODE: Jan Hein Alfrink Nieuw Nijenrode 48 3621 MC Breukelen 03462-625888 BREDA Amaud Duponl Pasbaan II-F 4811 GM 076-229283 ENSCHEDE Maarten Wijnheimer Emmaslraal 143 7511 BB 053-308280 DEN HAAG Carohne van der Sluys Herengrachl I1 k 2511 EG 070-602241

TILBURG: Harry Raymakers Wilhelminapark 27 5041 EB 013-433200

r--------------------------------------------------------------------------. 89 / 3

Ik abonneer mij hierbij op Jason Magazine en ontvang tegen betaling van f 30.- zes nummers in de komende twaalf maanden.

Naam: Adres: Postcode/Woonplaats: ................... ................................... ............. .. Telefoon: ................................... ............................. ................... .. (U wordt verzocht te wachten met betaling totdat u een acceptgirokaart wordt toegezonden)

INDEXJASON '88-'89

JorÎs Versteeg: (interview) Dick A. LeurdIjk:

Akkoord over Afghanistan blauwdruk voor de vrede? Rol van Verenigde Naties bij regionale conflicten.

88/4. De binnenkant van Buitenlandse Zaken.

Drs. L. Wecke:

Vrede en veiligheid zijn niet identiek.

(interview)

ChieJ de Leeuw:

Van gezant aan

Drs. F. von der Dunk:

Het "diplomatieke recht" en de Weense Conventie van 1961.

eh. de Leeuwen

Een diplomaat zit niet alleen prettig aan de rand van zwembad.

H.P. Andriessen: (interviews)

hof tot moderne diplomaat.

A. Gierveld:

De Nederlandse diplomatie tussen traditie en ambitie.

Mr. L. J. Brinkhorst: (interview)

Bij de diplomatie gaat het om de manier waarop je het zegt.

88/5. De race naar het Witte Huis, zonder make-up bekeken.

89/1. Herlevend nationalisme op de Balkan. Raymond Detrez:

Verwa rde situatie in Kosovo heeft complexe geschiedenis. •

Proldr.5.AJexandrescu: Ceaucescu's Roemeni/:!: een dodelijke utopie.

Prol dr. F. de Jong:

Turkse moslims en moslimse minderheden in Bulgarije.

Prol. J . Mencinger:

Joegoslavië op kruispunt van hervormingen en verval.

Dolf Went:

Albanië. even intrigerend als mysterieus, op weg naar.. ?

A.E. Drougos:

Gorbatsjov en de veiligheid van Balkan en Middellandse Zee.

Dr. G. [rwin en dr. R. Andeweg:

Enkele kanttekeningen bij wedloop naar Witte Huis.

Dr. E. van de Bill:

Macht en de onmacht van de Amerikaanse president.

Drs. P. Bukman:

Schuldenproblematiek is slechts stukje voor stukje op te lossen

Dr. A. Lammers:

Ruziënd op de achterbank. Amerikaanse kiezers en kandidaten in 1988.

Hans Paul Andriessen:

Brady-plan eerste stap op weg naar oplossing.

Jason Ier plekke:

Schulden problematiek: alles draait om geld!

Onno Maliepaard:

Republikeinen en Democraten: Waar staan ze voor in 1988?

E. Herfkens:

Europa is voor Derde Wereld al jarenlang een .. fortress "

Hans-Paul Andriessen en Aldrik GÎerveJd:

Verhoud ing met Europa speelt in campagnes geen grote rol

Mr. F. J. H. C. SmÎt:

Europa, Overeenkomst van Lomé en de schuldenlast van Afrika.

Mr. Y. van Rooy:

Amerika en de angst voor het ,.Fortress Europe"

88/6.1988: Het jaar van de vrede. Dr. H. W. Houweling:

Veiligheid, conflict, samenwerking: vaste elementen in bewegend beeld.

Martin Som mer: (interview)

Zuid-Afrika kan akkoord op drie punten blokkeren .

,I.

89/2. De schuld van de schulden.

Jhr. mr. E. van Lennep: Onderhandelen over schulden vereist veel financieel en politiek inzicht. Drs. W. Th. Veger en Dr. Th. Beels:

Nederlandse banken zitten niet vast in schulden moeras.

M. R. Jesus Silva-Herzog.Mexico maakt ernst met aanpak van de schulden

._----------------------------------_._-------------------------------------,

Kan ongefr. verzonden worden.

JASON ANTWOORDNUMMER 2187 2501 WBDENHAAG

•