Chinese muurkrant over het vriendschapsverdrag tussen de VS en China (foto Steye Raviez).
meenschappelijke doelen, ook ernstige beperkingen in zich droegen; de versterking van de Amerikaanse militaire positie in de wereld onder de regering Reagan; het door de VRC waargenomen verlies van aanhang in de Derde Wereld, dat werd veroorzaakt door te hameren op het verzet tegen de SU en de problemen met de VS te bagatelliseren. Anderzijds zag de VRC in de problemen die de SU intern, in OostEuropa en in Afghanistan had, een rem op de mogelijkheden van een strategische Soviet-doorbraak naar de VS, zoals zij die in de voorgaande jaren had voorspeld. Deze ontwikkelingen leidden tot een heroriëntatie in de Chinese buitenlandse politiek, die tot uiting kwam in herhaaldelijke verzekeringen van de Chinese onafhankelijkheid ten opzichte van de VS. In Chinese uitlatingen kregen de VS bovendien weer een plaats naast de SU in het hegemûnistische kamp van de 'Eerste Wereld'. Tegelijkertijd werden de onderhandelingen met de SU heropend over een mogelijke normalisering van de betrekkingen (6) .
De Relatie met de SU Het serieuze heropenen van de onder-
handelingen met de SU over een verbetering van de betrekkingen maakte een einde aan een kwart eeuw van verstoorde relaties tussen de twee kommunistische landen. De nauwe banden die zij vanaf 1949 hadden onderhouden begonnen in 1956 scheuren te vertonen door het in de SU in gang gezette destaliniseringsproces en onenigheid over kwesties als de positie van de SU in het socialistische kamp en de reaktie op de snel groeiende nucleaire dreiging van de VS. Een open breuk begon zich vanaf 1960 af te tekenen toen de SU al haar adviseurs en assistentie uit de VRC terugtrok wegens een ideologisch geschil over de al dan niet juiste koers van de Chinese ekonomische ontwikkeling tijdens de 'Grote Sprong Voorwaarts' (1957-'59). Het ideologische karakter van de breuk werd geïllustreerd door het verbreken van de betrekkingen tussen de beide kommunistische partijen in 1964; de betrekkingen van staat tot staat werden echter niet volledig opgezegd: zo bleven de onderhandelingen tussen beide landen over de navigatie op de grensrivieren voortgang vinden. In de loop der jaren is het in eerste instantie ideologische konflikt steeds meer geëvolueerd tot een traditionele strijd om macht en invloed; in deze ontwikkeling zijn een aantal stadia aan te brengen (7) . Terwijl in de jaren zestig de SU vooral ideologische kritiek van de VRC te verduren kreeg, begon de laatste zich vanaf 1963 in te zetten voor ee herziening van de gemeenschappelijke grens. De inzet was een gebied van 1,5 miljoen km' dat in Soviet-handen was. Zich beroepend op het onrechtvaadige karakter van de verdragen, waardoor China in de vorige eeuw onder imperialistische bedreiging gebied was afgedwongen, eiste de VRC van de SU niet zozeer de teruggave van het betwiste gebied, alswel de erkenning dat het destijds onder dwang was afgestaan. Nadat hierover in 1964 tevergeefs een onderhandelingsronde had plaatsgevonden, ging de grenskwestie steeds meer de boventoon voeren. Deze kulmineerde tenslotte in 1969 tot gewapende schermutselingen langs de Ussuririvier; dit treffen symboliseerde een toestand waarin een oorlog tussen de VRC en de SU niet uitgesloten leek. In de daaropvolgende jaren, tot 1973, werden de betrekkingen gekenmerkt door stille vijandschap. Beide zijden versterkten hun troepenmacht de SU verdriedubbelde vooral in de periode 1970-'71 haar grensdivisies tot 46 in totaal - en de VRC formuleerde haar eisen voor de beeindiging van het konflikt. Deze kwamen neer op een onkonditionele teruggave van alle be-
twiste gebieden. Tot 1978 heerste er relatieve rust in het grensgebied, aangezien beide landen hun aandacht elders hadden. De VRC had te kampen met interne problemen - de opvolgingskwestie rond Mao Zedong, de val van de 'Bende van Vier' en de daaropvolgende konsolidatie van de macht door de nieuwe leiders - terwijl de SV zich opmaakte om te profiteren van de resultaten van de Soviet-Amerikaanse détente. Na 1978 trad een periode van berekende oplettendheid in. Beide zijden waren zich bewust van het feit dat een werkelijke dreiging was afgewend en dat beiden waren gebaat met het komen tot een vergelijk. De focus van het konflikt hzd zich bovendien verplaatst van de gemeenschappelijke grens naar Zuidoost-Azië, een gebied waar beiden belangen hadden te verdedigen (8) . Toenaderingspogingen Ondanks de wederzijdse verdachtmakingen, vijandelijke diplomatieke stappen en militaire konfrontatie hebben de VRC en de SU sinds 1969 steeds opgeroepen tot een normalisering van de onderlinge betrekkingen. Hoewel deze oproepen gepaard gingen met bilaterale ontmoetingen op verschillende niveaus werden de betrekkingen niet struktureel verbeterd (9 ). Direkt na de dood van Mao Zedong in september 1976 lanceerde de SU een poging tot verzoening. Deze ouverture liep echter stuk op de onverzoenlijke houding van de Chinese leiding onder Hua Guofeng, die strikt vasthield aan het door Mao geformuleerde beleid, ook in de buitenlandse politiek. Vijf maanden na deze opening nam de anti-Chinese Soviet-propaganda, die eerder wat was afgenomen, weer in alle hevigheid toe ( 10). Een tweede toenaderingspoging vond plaats in 1979. De VRC wees een verlenging van het 30-jarige Sino-Soviet Verdrag voor Vriendschap, Samenwerking en Wederzijdse Bijstand, dat in 1980 zou aflopen, van de hand, maar aanvaardde een Soviet-voorstel voor het voeren van algemene bilaterale onderhandelingen, die zich niet zouden beperken tot grensgeschillen. De VRC formuleerde de volgende voorwaarden voor een herstel van de betrekkingen: 1. vermindering van de Soviet-troepen aan de gemeenschappelijke grens tot het oorspronkelijke niveau van 12 à 15 divisies; 2. terugtrekking van alle Soviet-troepen uit de Mongoolse Volksrepubliek; 3. beëindiging van alle Soviet -steun aan de Vietnamese inval in Kampuchea. De VRC verlangde hiermee dat de SU al haar geopolitieke middelen voor het uitoe9