Een voorbeeld uit de module ethiek bij levensbeschouwing in 4-havo, locatie Het Vlier van het Etty Hillesum Lyceum in Deventer: ‘De schoolleiding wil elke maand de kluisjes controleren. Geef hierover een ethisch advies.’ Het zet aan tot reflectie op waarden, doelen en belanghebbenden. Zoals docenten Henk de Winder en Han Marsman beogen: ‘Dat is verdieping. Het vanzelfsprekende komt ter discussie te staan.’
Het tweetal heeft uitgesproken ideeën over het vak levensbeschouwing. Zo stoort het dat de docent levensbeschouwing officieel niet hoeft te voldoen aan alle door de wet Beroepen in het onderwijs (BIO) vereiste competenties. ‘Absurd!’, roept De Winder uit, ‘alsof voor ons andere didactische eisen zouden gelden.’ Hij verklaart het uit de scheiding van kerk en staat, maar vindt het achterhaald en is met Marsman blij dat Carmel de bepaling: “Docenten levensbeschouwing moeten voldoen aan de bekwaamheidseisen zoals vastgelegd in de Wet BIO” al in 2006 in beleid heeft verankerd ‘Wij geven geen bekeringsvak’, tekent Marsman aan. ‘We leren denken over zaken die van doen hebben met levensbeschouwing en ethiek. Daarbij stellen we leerdoelen, maar die zijn niet beperkt tot een specifieke levensbeschouwing. Wij kiezen voor cognitieve doelstellingen, zoals elk ander vak.’ Deze woorden zijn noodzakelijk als inleiding op de ethische paragraaf die elke leerling op Het Vlier, locatie voor bovenbouw havo en vwo, aan het profielwerkstuk moet toevoegen. ‘Als vast onderdeel, de beoordeling telt mee in de beoordeling van het totale profielwerkstuk’, legt Marsman uit. ‘Dat geldt voor alle vakken, ook voor die van de technische en de bètavakken. Daarin klinkt evengoed een ethische component door.’ De Winder vult aan: ‘In die paragraaf moeten leerlingen laten zien dat ze de kernbegrippen uit de ethiek, zoals die in onze lessen voor 4-havo en 5-vwo worden besproken, kennen én kunnen toepassen. Ze moeten de dilemma’s benoemen, de betrokken waarden en de belanghebbenden. En zoals Han zei: we meten enkel de wijze waarop de leerlingen hun afweging opbouwen en beargumenteren. Het gaat om een zuiver verstandelijke afweging. Al hopen we natuurlijk dat die verstandig is.’
12
MODULE ETHIEK Uiteraard beginnen de leerlingen niet onvoorbereid. In 4-havo en 5-vwo maken de leerlingen in het kader van de module ethiek al praktische opdrachten. Zo zijn de havisten ethisch adviseur, die bijvoorbeeld een schoolleiding een antwoord moet geven op de vraag of die de kluisjes maandelijks mag inspecteren. ‘Dan gaan ze in groepjes van twee met elkaar in gesprek. Welke belanghebbenden zijn hier; wat is hun rol, wat zijn hun waarden? Welke waarden zijn hierbij meer leidend dan andere en waarom?’ Leerlingen van 5-vwo doen een onderzoek naar eigen waarden, die ze in verband brengen met waarden binnen en buiten de school. In het eindexamenjaar kunnen de leerlingen zich in hun keuze-uren door De Winder en Marsman laten begeleiden. ‘Dat doen we aan de hand van een stappenplan. We helpen bij het opzetten en uitwerken van die ethische paragraaf, maar die schrijven ze zelf’, zegt De Winder. ‘In het begin waren er leerlingen die zich afvroegen waarom dit moet. Dat horen we weinig meer. Ik zie steeds meer leerlingen in die keuzetijd, ze ervaren het vaak als een zinvolle aanvulling’, weet Marsman. Aanvankelijk, meent het tweetal, waren er collega’s die hun wenkbrauwen fronsten over de ethische paragraaf. Dat is veranderd, ook omdat Het Vlier nadenkt over de eigen waarden. ‘De discussie is nog impliciet, maar ze komt op gang. Een school kan niet weglopen voor de keuze van waarden’, meent De Winder. ‘Dit is geen normatieve uitspraak’, neemt Marsman het woord over, ‘meer de conclusie van hoe we hier tegen onderwijs en samenleving aankijken.’ Opnieuw De Winder: ‘Wat voor de leerlingen opgaat, geldt eveneens voor de school: het is belangrijk vragen te blijven stellen bij wat vanzelfsprekend lijkt.’ ◗
REFLECTIE
Vraagtekens bij het vanzelfsprekende