CARMEL: EEN WERELDWIJDE FAMILIE

Fridse Mobach, Anne-Marie Bos en Maarten de Veth

De voorjaarszon werpt een zacht licht op de vloer van de Titus Brandsma Gedachteniskerk in Nijmegen. Binnen is het stil; een enkele bezoeker loopt langs de vitrines met voorwerpen en teksten uit het leven van de bijzondere man die het leven liet in de verschrikkingen van Dachau. Titus Brandsma, karmeliet met een sterke maatschappelijke betrokkenheid, was in 1922 een van de oprichters van Stichting Carmelcollege. Zijn boodschap over onderwijs (‘Kennis is maar de helft’) is nog altijd actueel en was het vertrekpunt voor de gelijknamige notitie waarmee Carmelscholen de komende jaren vorm geven aan levensbeschouwelijke en morele vorming.

‘Het is opmerkelijk hoe de gedachten van Titus Brandsma over onderwijs de tand des tijds hebben doorstaan”, zegt karmeliet Anne-Marie Bos als we even later in het aangrenzende centrum aan tafel schuiven. ‘Ook 75 jaar na zijn dood vormen deze ideeën voor leraren over de hele wereld nog een bron van inspiratie.’ Niet voor niets was Anne-Marie gevraagd juist over dit onderwerp de openingslezing te verzorgen tijdens een wereldwijde bijeenkomst van Carmelscholen die onlangs plaatsvond in Rome. Alle werelddelen waren hier vertegenwoordigd: zeventig mensen van dertig Carmelscholen uit twintig landen. Vanuit Nederland

Op verzoek van de Kennisalliantie Bezield Onderwijs ging Ben Wolbers, voormalig prior-provinciaal van de Karmelieten in Nederland, op zoek naar raakvlakken tussen de leefregels van Karmel en de praktijk op Carmelscholen . In een notitie benoemt hij zeven waarden: 1 . open ruimte 2 . stilte en gerechtigheid 3 . ruimte geven en dienen 4 . allen voor een 5 . één voor allen 6 . een kans en nóg een kans 7 . de waarde van werk

Aan elke waarde hebben we in het Carmel Magazine een reportage gewijd . In dit nummer het achtste en laatste artikel van deze reeks, over Carmel als wereldwijde familie . ◗

waren naast Anne-Marie Bos ook Fridse Mobach en Maarten de Veth aanwezig . De ontmoeting met Carmelscholen uit de hele wereld gaf hen alledrie veel stof tot nadenken .

‘Wat ik vooral mooi vond om te zien, was hoe al die scholen wereldwijd naar hetzelfde op zoek zijn’, zegt Anne-Marie Bos . ‘Elke school zoekt een antwoord op de vraag: hoe kunnen wij in ónze context Carmelschool zijn? Dat antwoord is overal anders . Je ziet dat in Nederland al: het Carmelcollege Gouda doet het anders dan het Marianum in Groenlo of het Maartenscollege in Groningen . Wereldwijd zijn de verschillen nog veel groter . Wat wil het zeggen om Carmelschool te zijn? Op de Filippijnen kan dat bijvoorbeeld inhouden dat je er alles aan doet om leerlingen ondanks armoede op school te houden . In de Verenigde Staten kan het bijvoorbeeld betekenen dat je uitblinkt in sport, omdat je de Carmelwaarden wilt overdragen en dit in Amerika nu eenmaal een manier is om leerlingen te werven . Sommige voorbeelden liggen dichter bij ons dan andere, maar als je wat verder kijkt, kom je eigenlijk altijd bij gedeelde waarden uit . Dat verklaart denk ik waarom we in Rome ondanks alle verschillen toch zo’n “familiegevoel” ervaren hebben .’

Fridse Mobach: ‘Voor mij was het plaatje van een Ierse collega heel verhelderend . Je zag daarop hoe de wegen van kerk en samenleving door de eeuwen heen steeds verder uit elkaar zijn gaan lopen . Als je in gedachten een lijn trekt van de kerk aan de ene kant naar de samenleving aan de andere kant, kun je alle Carmelscholen ergens op die lijn plaatsen . In sommige landen zitten de scholen nog heel dicht bij de kerk . In Nederland zitten wij juist heel dicht bij de samenleving - dichter dan waar ook ter wereld . Er staan bij ons geen Karmelieten meer voor de klas, er zit alleen nog een Karmeliet in onze Raad van Toezicht . Dat past in onze Nederlandse context . Een Nederlandse Carmelschool is een waardengemeenschap waar we kinderen leren varen op een innerlijk, moreel kompas . Een voordeel is dat we daarmee heel veel leerlingen bereiken . Stichting Carmelcollege in Nederland is net zo groot als alle andere Carmelscholen ter wereld samen . ’

De afstand van Nederlandse Carmelscholen tot de kerk roept in andere landen wel vragen op, merkte Maarten de Veth . ‘Bidden jullie nog wel op school?, werd mij gevraagd . Toen ik “nee” zei, was dat wel even een schok . Je zag mensen denken: kan dat?! Ben je dan nog een Carmelschool?’ Anne-Marie Bos benadrukt dat het gaat om de waarden die achter de vormen schuilgaan . ‘De traditionele vorm van bidden is op Nederlandse scholen niet meer zo van toepassing, maar “stilte” is dat wel . Op die manier zou je ook naar allerlei uitingsvormen op Carmelscholen wereldwijd kunnen kijken . Zitten er waarden achter die voor ons belangrijk zijn? Kunnen wij daar op onze manier vorm aan geven?’ Stilte is er zeker één van . Fridse Mobach: ‘Elders in de wereld moeten leerlingen soms hun mobiele telefoon inleveren als ze op school aankomen . Dat ligt bij ons niet in alle gevallen voor de hand: technologie is hier niet meer weg te denken, we maken er zelfs gebruik van in ons onderwijs . Maar we kunnen ons wel de vraag stellen of er daarmee nog voldoende ruimte voor stilte overblijft . ’ In de ervaring van Maarten de Veth moet je die ruimte bewust creëren . Net als sommige andere Carmelscholen is het Augustinianum daar bewust mee bezig: ‘Bij de oplevering van ons nieuwe gebouw hebben we een beeld van Augustinus gekregen . Dat gaan we een plek geven in een stilteruimte: een combinatie van een stilteplek met een gedenkplaats voor de docenten en leerlingen die ons in de loop der jaren ontvallen zijn . ’ Fridse Mobach tekent daarbij aan, dat het “stil zijn” dat hij in Rome heeft gezien, geen vorm van nietsdoen was . ‘Er is altijd iets om bij stil te staan, het is altijd stilte-meteen-vraag . Geleide stilte, zogezegd . ’ Fridse Mobach, Maarten de Veth en Anne-Marie Bos

Wat zouden Nederlandse Carmelscholen nog meer kunnen leren? ‘Mijn indruk is dat Carmelscholen in Zuid-Amerika méér dan onze scholen een gemeenschap vormen’, zegt Fridse Mobach nadenkend . ‘Dat school daar meer onderdeel uitmaakt van het hele leven van de leerling . In de relatie tussen docenten en leerlingen was heel goed zichtbaar dat het gaat om het overdragen van meer dan alleen kennis . Bij ons ligt er naar mijn idee nog vrij veel accent op die kennis . Kunnen we dat beter in balans brengen?’ Maarten de Veth vult aan: ‘Een mooi voorbeeld vind ik de maatschappelijke stage . Bij ons besteedt een leerling daar gedurende zijn hele schoolloopbaan veertig uur aan, maar zo’n school in Zuid-Amerika doet dat elke week! Ook in Noord-Amerika is het heel gewoon dat je als leerling van een Carmelschool elke twee weken een middag community service doet . ’ Anne-Marie Bos: ‘Aan de andere kant hoeft niet alles in schoolverband te gebeuren . Het risico bestaat dat de school een aparte enclave in de samenleving wordt . ’ Fridse Mobach: ‘Dat is waar . Maar als “Kennis is maar de helft” een van onze motto’s voor de komende jaren is, hebben we op dit punt misschien wel iets van die Amerikaanse scholen te leren . ’

Wat de Nederlanders tijdens de conferentie ook aansprak, was de aandacht voor het omgaan met de aarde . Fridse Mobach: ‘Een van de lezingen ging over de zogeheten ‘groene encycliek’: een brief waarin paus Franciscus de wereld oproept anders om te gaan met de aarde . In die lezing zat een mooi model dat laat zien dat milieuproblematiek niet los te zien is van andere vraagstukken zoals sociale gerechtigheid .

Er is ook een lespakket voor Carmelscholen gemaakt . Hoewel ik niet denk dat dit pakket in onze context goed bruikbaar is, kunnen we ons wel afvragen hoe wij in ons lesprogramma aandacht besteden aan dit thema .’

Dat Carmelscholen wereldwijd ondanks de verschillen echt ‘familie’ van elkaar zijn, is een ervaring die Anne-Marie Bos, Fridse Mobach en Maarten de Veth hebben meegenomen naar huis . Anne-Marie Bos: ‘Ik vond het bijzonder om te merken dat zoveel van de aanwezigen zich herkennen in het idealisme waarmee Titus Brandsma bijna een eeuw geleden de basis legde voor de Carmelscholen in Nederland . In mijn toespraak vertelde ik over een lezing, begin jaren dertig, waarin Titus Brandsma vanuit teleurstelling met de toenmalige onderwijspraktijk aandacht vroeg voor de leerling als mens . “Kijk je als leraar verder dan de cijfers en het intellect, zie je de ontwikkeling van de mens?” Na afloop kwam er een Zimbabwaanse schoolleider naar me toe die zei: “Dit is precies wat ik mijn leraren elke dag op school zie doen” . Dat vond ik heel mooi . Want daar gaat het om . Je bent als leraar meer dan een instrument . En de leerling is meer dan een vat vol kennis . ’ Maarten de Veth: ‘Of we het in onze scholen nu hebben over het bieden van maatwerk, over de manier waarop we in de klassenomgeving aandacht besteden aan persoonsvorming, of over de invulling van het mentoraat: die boodschap van toen is nog steeds onze boodschap van nu . En bij het vormgeven daarvan hebben we elkaar als Carmelscholen hard nodig .’ ◗

(Zoek onder ‘Nieuws en publicaties’ op ‘Kennis is maar de helft’)

Sommige dingen staan zó ver van me af, dat ik telkens oprecht verbaasd ben als ze zich weer voordoen. Een paar weken geleden ging ik met mijn mentorleerlingen naar een voorlichtingsmiddag op de UT in Enschede, vijf voorlichtingen van universitaire studies van telkens een halfuur. Ik vond het een heel interessante middag en ik ben van alles te weten gekomen. Bij creative technology wordt nauwelijks gestudeerd, maar vooral ontworpen. Bouwkunde heeft drie specialisaties en leidt op tot architect, bouwkundig adviseur of vastgoedmanager. In het derde jaar werken de drie toekomstige specialisten aan een multidisciplinaire ontwerpopdracht. Zo gaat dat later in de praktijk ook min of meer: de vastgoedman heeft een ander belang dan de architect, zie er maar samen uit te komen.

Dus wat denken jullie, waar hadden de vier meisjes het over, op de terugweg in de auto? Over het belachelijke kapsel van die mevrouw van gezondheidswetenschappen. Echt geen gezicht. Maar wat een leuke jongen bij medische technologie! Die deed het echt su-per-goed. Op zulke momenten ben ik even perplex, om vervolgens te denken: o ja, natuurlijk.

Een paar weken geleden moesten deze leerlingen een kennismakingsfilmpje van zichzelf opnemen voor een school in Namen. Iedereen leverde op het afgesproken tijdstip zijn videofragmentje in, behalve een paar meisjes. Nee, we zijn nog niet klaar, meneer, we willen het nog een keer overdoen, we doen het liever thuis. De volgende les: nog geen filmpje. Dat verbaasde me, want deze meisjes zijn best goed in Frans, dus hoezo nog een vierde keer proberen? Maar luister even, zei ik, het hoeft niet perfect, er mogen gerust een paar fouten in zitten. Diepe zucht. Maar meneer, zeiden ze, dat licht hier op school is echt vréselijk. U hebt het zelf toch ook gezien, op die filmpjes van die Belgen, dat zag er toch niet uit, die bleke gezichten. Véél te hard licht. Ach natuurlijk, het harde licht. Dat ik dat niet in de gaten had. ◗

JOS BAACK Docent Frans, Twents Carmel College, locatie De Thij

Om 08 .29 uur tref je een leeg schoolplein aan bij het Avila College in Hengelo . Om 08 .30 uur begint namelijk het eerste flexuur . Als je te laat komt, krijg je geen stempel . Sinds dit schooljaar is het Avila College als eerste school in de regio gestart met dit flexrooster . De school wil zich namelijk profileren als school met meer keuzemogelijkheden voor leerlingen, zelfstandigheid stimuleren en ze wil af van “de school als leerfabriek” .

Hoe zo’n flexrooster ervoor zorgt dat leerlingen zelfstandiger worden? Peter ten Dam, teamleider, legt uit: ‘Leerlingen hebben drie reguliere lessen van 80 minuten per dag . Daaromheen zijn dagelijks drie uren flexibel in te plannen, waarbij je kiest uit algemene studiewerktijd om bijvoorbeeld huiswerk te maken (SWT) of studiewerktijd voor een bepaald vak (V-SWT) . Je kiest minimaal vijf flexuren per week die de docenten afstempelen . Mits je op tijd bent én goed je best hebt gedaan natuurlijk . Heb je meer tijd en hulp nodig? Dan kun je er ook meer kiezen . Leerlingen zijn dus bewuster bezig met hun eigen leerproces . De docenten en mentoren zitten erbovenop en, als het nodig is, kunnen ze leerlingen verplichten naar een “V-SWT” te komen .

Leerling Iris (4 mavo) heeft de overgang naar het flexrooster meegemaakt . Ze vindt het ideaal dat ze nu meer haar eigen tijd kan indelen . ‘Ik vind het fijn dat ik kan kiezen of ik de ochtend later begin of juist de middag eerder weg wil voor mijn bijbaantje . Het is minder stressvol en het is rustiger in de school . Daarnaast heb ik thuis minder huiswerk . Vaak spreek ik met vriendinnen af om naar een bepaald flexuur te gaan .’ Teamleider Gerco van ’t Spijker haakt hierop in: ‘Het begrip socialisatie van Biesta krijgt hier ineens een heel andere betekenis…’ . Iris vult aan: ‘Maar als ik echt moeite heb met een vak, dan denk ik aan mezelf en kies ik wat anders . Ik wil mijn examens halen en dat is het belangrijkst . En als je eens uitleg wilt van een andere docent, dan kun je je bij diegene inschrijven . ’

‘Leerlingen uit alle leerjaren gaan door elkaar naar dezelfde flexuren . Het is een mooie ontwikkeling om te zien dat leerlingen elkaar onderling helpen . Door ze eigenaar te maken van hun eigen leerproces geef je ze vertrouwen . Het doet echt wat met de school, het geeft een enorme boost van enthousiasme bij iedereen’, vertelt Gerco . Peter vult aan: ‘We doen dit vanuit de gedachte “leren van en met elkaar” . Natuurlijk zijn er ook docenten die eraan moeten wennen . Maar je mag en kan eerder zeggen dat iets niet lukt, we doen dit samen .’

Uiteraard zijn er nog verbeterpunten . Peter: ‘We zijn nog druk bezig met een optimale invulling van de 80-minutenlessen . Daarnaast willen we leerlingen nog beter begeleiden in het bewust kiezen in plaats van te denken “ik moet dit doen en dan krijg ik een stempel” . Dit komt later van pas en het is onze taak om ze hierop voor te bereiden .’ Iris gaat bijvoorbeeld volgend jaar naar de dansacademie in Amsterdam en is blij dat ze op deze manier al meer zelfstandigheid heeft ontwikkeld . ‘Daarnaast experimenteren we met Xpert-uren, waarbij docenten flexvakken geven zoals poëzie of geluid, licht en techniek .’ Gerco: ‘Dit zet docenten op scherp en maakt ze creatiever, omdat ze hun vak als het ware moeten “verkopen”’ .

Wil je meer informatie over het flexrooster? Scan dan deze pagina met Layar of neem contact op met Peter ten Dam, teamleider Avila College in Hengelo, via p.tendam@carmelhengelo.nl ◗

Carmel Magazine wordt gemaakt voor medewerkers en relaties van Stichting Carmelcollege en verschijnt drie keer per jaar .

Fijke Hoogendijk Daphne Razi (Stichting Carmelcollege) Hans Morssinkhof (Hans Morssinkhof Publicity, Arnhem) Suzanne Visser (Perspect, Baarn)

Digidee, Enschede

Marty van Dijken (Van Dijken, Enschede)

Gildeprint, Enschede

4 .700

De ondeugende blik zegt veel . Was het wel verstandig

om dat ene berichtje te versturen? Maar dan is er al

niets meer aan te doen . Wat geschreven staat,

blijft geschreven .

Hier schuurt het . School wil een veilige plek zijn .

Een plaats waar leerlingen en docenten vrijuit kunnen

spreken . Binnen de grenzen van het betamelijke,

uiteraard . Je laat de ander heel, leerling,

docent of medewerker .

De technische werkelijkheid gaat hieraan voorbij .

Social media dringen ook het klaslokaal binnen .

Berichten en foto’s vinden in fracties van seconden

hun weg naar de buitenwereld . Die al even snel heel

boos kan reageren . Zodat gemakkelijk een (social)

mediastorm ontstaat die de integriteit van

betrokkenen kan schaden .

Dat vraagt om aandacht en bezinning . Gesprek en

gedachtewisseling, tussen school, leerlingen en ouders .

Benoemen wat ongewenst is, en vooral waarom .

Het aanscherpen van het innerlijk moreel kompas:

morele vorming 2 .0 . Zodat school een veilige plek blijft .

Voor elke mens, heel de mens en alle mensen .

@stgcarmel

@CarmelVacatures

stichting carmelcollege

stgcarmel

Drienerparkweg 16 Postbus 864 7550 AW Hengelo (074) 245 55 55 info@carmel .nl www .carmel .nl