Cover: Aldo van Eyckpark
Natuur in balans
Zoetermeer heeft prachtige parken binnen de gemeentegrenzen en natuurgebieden aan de rand van de stad. Maar weinig steden in het westen van het land hebben zoveel mogelijkheden om in het groen te recreëren als Zoetermeer. Te voet of met de fiets kunnen prachtige tochten gemaakt worden door de stadsparken, plantsoenen, tuinen en de natuurgebieden. Wie willen genieten van de bijzondere flora en fauna, komen in deze gebieden ruimschoots aan hun trekken. Natuurgebieden als het Balijbos, het Noordelijk Plassengebied, het Buytenpark en het Bentwoud, geven een gevoel helemaal buiten te zijn, omringd door natuur... en toch dichtbij huis.
kleine vos
- genieten van f lora en fauna -
Om onze natuur bij jong en oud meer onder de aandacht te brengen, heeft Hans Steinfort van platform de populairste stadsparken, plantsoenen, natuurgebieden en tuinen in en om GROEN! natuurlijk Zoetermeer voor u op een rij gezet. Daarnaast is in dit boekje ook aandacht gegeven aan de kwaliteit van het oppervlaktewater, flora en fauna in de bloeiende bermen en wordt het klimaat met steeds extremere natte en droge periodes, belicht.
In dit boekje, de ’Groene Parels’ van Zoetermeer, treft u de populairste natuurgebieden van Zoetermeer en omgeving aan. En gelukkig kunt u ook nog een heleboel lezen over al het andere mooie groen in onze stad. We kunnen trots zijn op onze mooie parken! Voor natuurliefhebbers valt er op het gebied van flora en fauna veel te verkennen. Met de handige kaart kunt u zien waar het allemaal te vinden is. We gaan er in de komende periode voor zorgen dat u uw fiets goed kunt parkeren bij de parken. We gaan in de komende tijd ook zorgen voor betere bewegwijzering. De prachtige foto's in dit boekje nodigen uit tot een bezoek. Maar in het echt is het natuurlijk nog mooier, want dan hoor je de vogels en ruik je de bloemen. Bezoek zelf al die mooie plekjes en geniet ervan!
Marijke
Om het vele verrassende groen in en om de stad onder de aandacht te brengen van jong en oud en het groeiend aantal nieuwe inwoners in woord en beeld kennis te laten maken met deze prachtige parken en natuurgebieden. De in 2016 door Rob Wiewel bedachte naam De 'Green Five' gold bij de vorige edities als tegenhanger van de toenmalige 'Big Five', de vijf bekendste leisure-aanbieders in Zoetermeer. Daarbij werd aan de inwoners gevraagd de vijf mooiste gemeentelijke groengebieden aan te wijzen. Na vijf edities De 'Green Five' prijkt op deze zesde druk een nieuwe naam! Niet alleen omdat de 'oude' naam is achterhaald (het aantal leisure-aanbieders van toen en de groengebieden van nu komen niet meer in aantallen met elkaar overeen), maar ook als herkenning voor de inwoners dat ze hiermee de nieuwste, geactualiseerde uitgave in handen hebben.
Die vijf groengebieden bestonden destijds in volgorde van populariteit uit de Noord Aa (Zoetermeerse Plas met het Prielenbos), het Buytenpark, het Westerpark, de Noordhovense- en Benthuizerplas en het Binnenpark. (zie pagina1) Behalve deze groengebieden worden hier ook nog een aantal andere Zoetermeerse parken/gebieden beschreven en twee gebieden die beheerd worden door Staatsbosbeheer, maar gedeeltelijk in of tegen Zoetermeer aan liggen en ook interessant zijn als groengebied en zeker de moeite waard eens te bezoeken. Deze laatste betreffen het Balijbos/Bieslandsebos in het zuidwesten en het Bentwoud noordoostelijk tegen de stad aan gelegen. Ook wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van de in 2020 voor het publiek opengestelde, deels in Zoetermeer gelegen, Nieuwe Driemanspolder en de realisatie van het weidevogel- en waterbergingsgebied in het zuidwesten van de Zoetermeerse Meerpolder. In dit boekje vindt u een kleine omschrijving over het ontstaan van deze parken/gebieden en het nut en de noodzaak ervan voor de gemeente Zoetermeer alsook de meerwaarde voor mens en dier.
- als meerwaarde voor mens en dier -
natuurlijk GROEN! >> 4
De Zoetermeerse Plas is ontstaan aan het eind van de zeventiger jaren door het wegzuigen van grote hoeveelheden zand die nodig waren voor onder andere de aanleg van wegen voor het groeiende Zoetermeer. De plas die in het midden een diepte heeft van ongeveer 35 meter, is 90 hectare groot en dient als recreatiemeer en waterbuffer voor de stad.
Door het oppervlak en de grote diepte vriest de Zoetermeerse Plas in de winter zelden dicht. Dit maakt de plas tot een ideaal gebied voor overwinterende vogels in de regio. Het water in deze diepe plas wordt tot het baarsblankvoorn viswatertype gerekend met mogelijkheden voor de natuurdoelsoorten: drie- en tiendoornig stekelbaarsje. In de oeverzones komen onderwaterplanten voor en tussen de
vooreilanden en de Broekwegkade, aan de westzijde van de plas, overheersen drijfbladplanten en een gevarieerde oeverbegroeiing. Ook de noordzijde van de plas, met uitzondering van het badstrand, wordt omzoomd door een relatief brede strook van natte ruigte aangevuld met hier en daar wat struikvormende wilgen. Negen planten- en diersoorten, die in dit gebied voorkomen, vallen onder de natuurbescher-
mingswet en vier soorten staan op de Rode lijst. Dit is een lijst met soorten die in hun voortbestaan bedreigd worden. Tussen de Meerpolder en de Broekwegkade ligt een min of meer geïsoleerde zone structuurrijk natuurbos. Dit voornamelijk uit wilgen bestaande gebied is ruimtelijk gescheiden van het natuurkerngebied ’Prielenbos’ door enige extensief beweide ruige graslanden.
Rond de Zoetermeerse Plas zijn de afgelopen jaren zogenaamde ’Moerasparels’ ontwikkeld. Dit zijn voorzieningen die voor meer biodiversiteit in de natuur moeten zorgen en het water van de Plas zuiveren en helpen bij duurzame aanpak van blauwalg. Begin 2022 is Moerasparel ’de Vliegerweide’, halverwege langs de oostelijk oever van de Plas, gerealiseerd.
Moerasparels zijn iets nattere locaties waar riet en andere planten kunnen groeien die onder andere de overlast van blauwalgen bij warm weer moeten tegengaan. Deze algen ontstaan door een overmaat aan voedingsstoffen in het water. Zij filteren het water en nemen deze voedingsstoffen op.
'Vermindering van voedingsstoffen in het water vermindert de groei van blauwalgen en draagt bij aan de verbetering van de waterkwaliteit. De Moerasparels komen in de oeverzone of op de vaste grond rond de Plas. Zij zorgen samen voor een steviger netwerk van leefgebieden van planten en dieren. Zo krijgen ook zeldzame en beschermde diersoorten betere leefomstandigheden', aldus de gemeente.
Het doel is om moerasgebieden aan te leggen waar bijzondere vogels zoals het Woudaapje zich kunnen vestigen. De Zoetermeerse Plas wordt nu vooral recreatief gebruikt om in te zwemmen, surfen, duiken en op te zeilen. Samen met de Noordhovense- en Benthuizerplas (pag 20) heeft de Plas ook een belangrijke functie als waterberging. De biodiversiteit staat echter onder druk. Door het afbrokkelen van robuuste leefgebieden verdwijnen steeds meer bijzondere planten en dieren. Door in de Moerasparels de juiste randvoorwaarden te scheppen, krijgen de benodigde waterplanten hier wel een kans. Bijvoorbeeld door stukken land of landoever rondom de Plas te verlagen door ze een stukje af te graven. Ook kunnen stukken land natter gemaakt
worden door ze te omdijken en er dan water in te pompen. De komende jaren legt de gemeente Zoetermeer samen met het Hoogheemraadschap van Rijnland ook zo’n 15 kilometer natuurvriendelijke oevers aan in het Westerpark, het Buytenpark en in de wijken Meerzicht en Buytenwegh.
Natuurvriendelijke oevers zijn weeldederig, natuurlijk ingerichte oevers met bloeiende planten waarin verschillende (water)dieren een plekje kunnen vinden. De oevers hebben een geleidelijke overgang van water naar land, die planten en dieren meer ruimte geven. Natuurvriendelijke oevers vormen een beschutte leefomgeving voor bijvoorbeeld insecten, kikkers, padden, kleine zoogdieren en vissen.
Het Prielenbos is een moerasbos dat zich spontaan heeft ontwikkeld. Het kan het best gekarakteriseerd worden als een ruig elzenbroekbos met een rijk gevarieerd planten- en dierenleven. Er komt een aantal voor Zoetermeer bijzondere korstmossen, paddenstoelen, dagvlinders en broedvogels voor. Ook is het gebied rijk aan amfibieën. In 1997 is het moerasbos vergroot met een ondiepe plas waar verlanding en moerasbosontwikkeling beeldbepalend zijn.
Om de 'natte structuur' van het Prielengebied herkenbaar te behouden, is een apart waterpeilbeheer noodzakelijk. Tussen het Prielenbos en de Zoetermeerse Plas ligt een nat hooiland dat in botanisch opzicht waardevol is. Buiten het natuurkerngebied komen ook elders nog enige stukken spontaan ontwikkeld natuurbos voor die indertijd in het groenontwerp zijn geïntegreerd. Het zijn de restanten van een groot wilgenbos dat hier ten tijde
van de zandwinning in de jaren ’70 ontstaan is en de plas omzoomde. Het betreft het stuk wilgenbos tussen de Aziëweg en het fietspad achter het badstrand en het stuk bos gelegen aan de zuidkant van de plas bij Het Lange Land. De spontane wilgenbegroeiing is hier in de jaren '80 aangevuld met essen. Deze 'natuurbosrestanten' vormen tot op de dag van vandaag een solide basis voor het bijzondere natuurlijke karakter van het hele gebied.
Droge periodes hebben ervoor gezorgd dat er flinke scheuren in de bodem ontstonden, de zogenaamde prielen waaraan het bos zijn naam dankt. Een vlonderpad zorgt ervoor dat iedereen van dit stukje spontane natuur kan genieten zonder natte voeten te krijgen. Om het de natuur nog meer naar de zin te maken is het Prielenbos vergroot met een vogelkijkplas, waar zich eveneens een observatiehut bevindt.
Het Buytenpark is ruim 100 hectare groot en valt ruwweg te verdelen in een westelijk deel dat uit 60 hectare begrazingsgebied bestaat (pagina 14 en 15) en een oostelijk deel dat uit 40 hectare parkgebied bestaat.
Het oostelijk deel is in de zeventiger jaren aangelegd als wijkpark voor de aangrenzende wijk Buytenwegh. Er is een zeer gevarieerde beplanting. Met de jaren veranderde het wijkpark echter steeds meer van functie. Er kwamen sportvelden, sportaccomodaties, Ayers Rock survival en de algemene begraafplaats. Pas na 1980 ontstond het westelijk gedeelte van het Buytenpark als puinstortplaats. De puinheuvels, die tot 20 meter hoog zijn, werden afgedekt met grond en omgevormd tot natuurlijk ogende heuvels. In 1995 werd het laatste deel van het
puin gestort en afgedekt. Het op en rondom de puinheuvels liggende natuurdeel van het Buytenpark oogt, zeker in vergelijking met het weelderige Westerpark, schraal en woest, en dat is ook precies de bedoeling. Om te voorkomen dat het gebied toch dichtgroeit met struikgewas en kreupelhout worden Exmoor-pony’s, Gallowayrunderen en Drentse heideschapen ingezet om wildgroei van allerlei gewassen te voorkomen. Natuurvriendelijke oevers bevorderen de groei van lissen en andere planten. Door de aanleg van houtrillen voelen kleine zoogdie-
ren zoals spitsmuizen, wezels en zelfs de vos er zich thuis. Ook voor vogels vormen de houtrillen geliefde schuilplaatsen. Buizerds en ransuilen maken deel uit van de vogelpopulatie in het park. Naar de zon gerichte, gestapelde puinbrokken zorgen ook voor een onderkomen van kleine dieren. In 1983 werden tuinvereniging Noord-West en in1996 indoorskibaan Snowworld gerealiseerd en in 2014 volgde tuinvereniging Seghwaert. Ook zijn er een steenuilenparadijs (’15), zwaluwoeverwand (’16), een grutto plasdrasgebied (’17) met kijkwand (2021) aangelegd.
Het Westerpark heeft een totale oppervlakte van 225 hectare, inclusief 55 hectare golfbaan van golfclub Burggolf. Het park kenmerkt zich door een enorme verscheidenheid in landschap en plantengroei. Het Westerpark in zijn huidige vorm, dateert van de zeventiger en tachtiger jaren. Voordat het een park werd, was het akkerbouwgebied.
De polder Driemanspolder, waarin het park ligt, is vanaf 1668 drooggelegd. De agrarische geschiedenis van het park is nu nog terug te vinden in de loop van de singels in het park. Eind jaren '70 werd begonnen met de aanleg van het park en de Natuurtuin. In latere jaren is men aan de randen van het park begonnen met het storten van puin. Begin jaren '80 zijn de heuvels beplant.
Een enorme waterrijkdom kenmerkt het Westerpark en het is ook aan het vele water in het park te danken dat het gebied zo weelderig en groen is. De waterpartijen liggen er niet alleen voor de sier: ze vormen één van de belangrijkste waterbuffers van Zoetermeer. Het vele riet en de biezen
langs de oevers zorgen voor de zuivering van het water. De Natuurtuin is ongeveer twee hectare groot en is van de rest van het park afgescheiden door water en een ophaalbruggetje. In dit relatief kleine gebied zijn landschappen uit de streek rond Zoetermeer nagebootst. U vindt er onder meer een poldertje, dijken, een sawa en akkertjes. Op muurresten heeft zich een Hollandse rotstuin ontwikkeld. Zo op het oog lijkt het Westerpark wel wat op het Buytenpark. Beide parken liggen aan de westkant van de stad en beide hebben 'puinheuvels'; begroeide stortplaatsen van bouw- en sloopafval. Maar daarmee houdt elke gelijkenis op. Waar het Buytenpark een bijna steppe-achtige woestheid uitstraalt, is
het Westerpark een weelderig, waterrijk paradijsje. Een grillig patroon van waterpartijen, hier en daar omzoomd door forse rietkragen, inclusief de nodige ontoegankelijke eilandjes, slingert zich hier moeiteloos door het park. Dichte bossen, open vlaktes vol bloemen, waterpartijen, eilandjes: het Westerpark verrast en verrukt bij elke bocht die je om gaat. De variatie in landschap en plantengroei is nauwelijks te bevatten. Pag. 18 en 19. Prachtige struwelen, zones met natuurlijk beheerd bos, houtsingels, bloemrijke hooilanden en waterpartijen zorgen ervoor dat vele vogelsoorten en vlinders zich er thuis voelen. Ook de Drentse heideschapen hebben het hier prima naar hun zin.
De Noordhovenseplas vormt de buffer tussen de wijk Noordhove en het Groene Hart. In tegenstelling tot de Zoetermeerse Plas is deze plas maar twee meter diep. Dat geldt ook voor de derde plas, de Benthuizerplas. Deze heeft door zijn natuurlijke inrichting en waterpeilbeheer, laagwater in de zomer en hoogwater in de winter, een heel eigen karakter gekregen. De vervuiling van de plas, die een bergende functie heeft, wordt door het Hoogheemraadschap van Rijnland in de gaten gehouden en zonodig voorkomen.
Voor beide plassen wordt gestreefd naar viswater dat tot het snoekblankvoorntype gerekend wordt, met mogelijkheden voor bittervoorn, drie- en tiendoornig stekelbaarsje en de kleine modderkruiper. Hierbij zijn oever- en drijfbladplanten beeldbepalend. Door de helderheid komen een groot deel van het jaar ook onderwaterplanten voor. Aan de noordwestkant van de Noordhovenseplas is een nieuw moerasgebied ingericht dat vervangende ruimte moet gaan bieden aan een groep vogelsoorten die op de Rode
lijst staan en die verdreven zijn tijdens het graven van de Noordhovenseplas. Het gaat onder andere om het porseleinhoen, de rietzanger en de zomertaling. De Benthuizerplas met z'n eilanden en natuurvriendelijke oeverinrichting is het tweede natuurstergebied in het Noordelijk Plassengebied. De plas kent een natuurlijk peilbeheer met een lage waterstand in de zomer en een hoge waterstand in de winter. De in de zomer net droogvallende slikkige zones en platen zijn optimaal geschikt voor waadvogels en pionier-
planten van de natte kale grond. De oeverzones en ondiepten tussen de eilanden en de plas vormen ideale voortplantingsplekken voor amfibieën en libellen. De Benthuizerplas is de eerste en tot nu toe enige plek in Zoetermeer waar aan natuur van de natte kale grond structureel ruimte wordt geboden. De natuurontwikkeling in de plas zal de komende jaren op de voet gevolgd worden. Dit gebeurt door de ontwikkeling van een aantal karakteristieke planten- en diersoorten extra te observeren.
Bij het opzetten van de wijk Buytenwegh De Leyens in de jaren 1970 -’80 was het Binnenpark bedoeld als centraal wijkpark voor beide wijkdelen. En deze functie heeft het park nog steeds. Het is het enige grootschalige groengebied dat diep de stad indringt en het Stadshart bijna met de Meerpolder verbindt. Men is er in geslaagd het Binnenpark om te vormen tot een modern wijkpark met prachtige bomen waaronder de vleugelnoot, waar iedereen graag komt en zich kan vermaken met voorzieningen voor sport en spel.
Het park is in 2012 grondig gerenoveerd, omdat er jarenlang wateroverlast was door een te drassige bodem. Er moesten (zieke) bomen uit veiligheidsoogpunt worden gekapt. Het groen, de paden en de waterhuishouding van het Binnenpark in de wijk Buytenwegh De Leyens zijn daarbij aangepakt. Het is ruimtelijker geworden met waterrijke doorkijkjes, grasvelden, ligweides en een strandje
voor de honden. De jongerenontmoetingsplek en de sportvoorzieningen zijn opgeknapt. In het park is de natuurspeeltuin ’De Flierefluiter’ gerealiseerd, dichtbij het water met allemaal speelroutes. Een plek waar kinderen vrij in de natuur kunnen spelen met allerlei natuurlijke elementen zoals zand, water, heuvels, zwerfkeien, boomstammen en takken. Klimmen, kliederen, graven... kinderen kunnen
hier op een veilige manier de natuur ontdekken en genieten van het buiten spelen. Er is genoeg ruimte voor fantasie en de kinderen mogen gerust hutten of dammen bouwen met al het aanwezige materiaal. Hier is veel te beleven, lekker in de natuur, maar toch midden in Zoetermeer. Ook scholen maken graag gebruik van ’De Flierefluiter’ voor natuurlessen of wat ontspanning.
In Noordhove is het groen, in tegenstelling tot in de Leyens geconcentreerd op enkele plekken, in een strikte hiërarchie van wijkgroen, buurtgroen en blokgroen (dichtbij de woning, voor de allerkleinsten), op zorgvuldig berekende plekken. Noordhove heeft een wijkpark, het Aldo van Eyckpark en drie buurtparken, waaronder Seghwaertse Hout. Op de grens met de wijken Seghwaert en De Leyens liggen twee groengebieden de Wijdse Weide en het Lange Land.
Het park de Wijdse Weide heeft de bestemming ‘Groen-Stadsniveau’ met de dubbelbestemming ‘waterberging’ gekregen. Dit houdt in dat het gebied onder water mag lopen als het nodig is. De Wijdse Weide is het landschapspark in het noorden van de wijk Seghwaert. In het voorjaar kan in dit park de koekoek gehoord worden. Ook wordt hier buiten het broedseizoen de waterral gezien.
Het Langeland ligt aan de zuidoever van de Zoetermeerse Plas, en moet zeker even bezocht worden, wanneer er een rondje Zoetermeerse Plas gemaakt wordt. In het gebiedje zijn soorten als, grote bonte specht, groene specht en sperwer als broedvogel aangetroffen. ’s Winters, na strenge vorst, is er kans op een ontmoeting met een waterral. In andere seizoenen is ook de ijsvogel daar regelmatig te zien.
Ingesloten tussen winkels en kantoren in het stadscentrum (Stadshart) ligt de Stadstuin. Deze tuin is ontworpen in 19861987. Bijzondere exotische bomen en struiken groeien in deze tuin. Daarnaast ligt een rotstuin van enorme brokken Belgisch blauwsteen, die het stenige karakter van de omgeving benadrukken. In het midden van de vijver bevinden zich klaterende fonteinen, die u even het stadsgewoel laten vergeten. De stadstuin wordt veel gebruikt door freerunners.
Het Floriadepark en de Floraplas in de wijk Rokkeveen, zijn restanten van het voormalige Floriadeterrein (1992) dat als park is ingericht. De treurwilgen die in de Floraplas staan, bieden broedgelegenheid aan een kleine kolonie blauwe reigers. Onder de bomen hebben ook visdiefjes gebroed, maar door de voortdurende verstoring is hun aantal afgenomen. In het Floriadepark bevindt zich ook het Rosarium. Het Zoetermeerse Rosarium is prachtig en heeft een collectie van 60 soorten Nederlandse Toprozen. De rozen hebben weinig last van ziektes, kleuren mooi, zijn bloemrijk en doen het goed op de Zoetermeerse klei. Het Top-Rosarium heeft een vriendelijke, open en frisse uitstraling.
De Hof van Seghwaert is een oude boomgaard in de wijk Seghwaert. Tot circa 2010 is deze gaarde onderhouden geweest door een teler, daarna raakte de boomgaard in verval. In 2014 ging een groep buurtbewoners met de gemeente in gesprek om de gaarde te mogen omvormen naar een wijktuin als sociaal trefpunt en te behouden als cultureel erfgoed. In november 2014 is men van start gegaan met het snoeien van de bomen en de aanleg van een pad. Later werden een bijenstal, een kippenhok, een stiltetuin, een wijngaard en een groente- en vruchtentuin gerealiseerd. Een deel van de boomgaard is speciaal voor kinderen ingericht en uitgerust met een uitkijktoren en blotevoetenpad. In 2016 is bij het terras ruimte gemaakt voor een buitenkeuken en pizza-oven. Dit alles wordt onderhouden met andere maatschappelijke organisaties zodat de tuin, naast een ontmoetingsplek voor de buurt, ook kansen biedt voor participatieprojecten. De Hof van Seghwaert maakt deel uit van het groene lint dat door de wijk Seghwaert loopt. Kom eens een kijkje nemen!
Het Burgemeester Van Tuyllpark is een ouder sportpark aan de oostzijde van Zoetermeer, met bomen van een respectabele leeftijd, wat zeldzaam is binnen Zoetermeer. De oude bomen huisvesten verschillende vleermuizensoorten en veel spechten. Een groot deel van het park bestaat uit sportvelden. Door het nieuw te bouwen zwembad en de voormalige wildwaterbaan Dutch Water Dreams, die ook veel ruimte innemen, heeft het park zijn aantrekkingskracht deels verloren.
Het Wilhelminapark is het oudste park van Zoetermeer en is aangelegd in 1950-1951 en in 2006 gerenoveerd. Het parkje ligt met de rug tegen de Dorpsstraat en is uitgevoerd in Engelse landschapsstijl. Kenmerkend zijn de glooiingen, de losse boomgroepen en de langgerekte vijver. Het park is tevens bedoeld als herdenkingspark met oorlogsmonument.
Het Burgemeester Vernèdepark is gelegen langs de A12 ten zuiden van het oude Dorp. Het is daarmee een van de oudste parken in Zoetermeer. Het park wordt voor een groot deel in beslag genomen door sportvelden. Jarenlang heeft er een paartje boomvalken in het park gebroed. Ook kan de sperwer er tot broeden komen.
Het Burgemeester Hoekstrapark ligt aan de zuidkant van de wijk Rokkeveen en is in de jaren '90 ontstaan rondom de watertoren, die in 1928 is gebouwd. Het park en de waterpartijen liggen ongeveer 1,5 meter lager dan de watertoren zelf, wat het tot een opvallend oriëntatiepunt maakt. Het Burgemeester Hoekstrapark is het grootste park van de wijk Rokkeveen en heeft het karakter van een open stadspark, met veel gras en water. De oevers hebben veel riet, waardoor rietvogels midden in de stad kunnen worden aangetroffen. Het uitkijkpunt de Rozenberg is pas in de tweede helft van de jaren negentig aangelegd aan de zuidpunt van het park en is heel geschikt om in het najaar de vogeltrek te observeren.
Als een groot ei ligt de Zoetermeerse Meerpolder tegen de noordrand van de stad. Sinds
1616 is de polder agrarisch gebied. De 550 hectare grote polder is de oudste droogmakerij van Zuid-Holland. Lange tijd fungeerde de ringsloot om de Meerpolder als vaarweg voor de boeren en andere bewoners in en rondom de polder. Kleine sluizen gaven een verbinding met de grotere vaarwateren. De sluizen verdwenen en daarmee ook de schepen.
Aan de noord-oostkant van de Meerpolder staan nog de restanten in afgetopte vorm, van de drie ooit majestueuze watermolens met hun wiekenvlucht van bijna 28 meter. Zij staan daar al sinds 1614, op een enkele herbouw na. Zij maalden samen met een vierde molen het door veenafgraving ontstane, oorspronkelijke, ondiepe zoetwatermeer, het Zoetermeerse Meer droog, waardoor de huidige grote Meerpolder ontstond. Drie werden gebruikt om de polder droog te houden. Rond 1920 nam een motorgemaal hun functie over. Tegenwoordig zorgt een elektrisch gemaal ervoor dat men in de Meerpolder geen natte voeten krijgt. Het enige dat deze ongerepte, deels in Zoetermeer gelegen polder aan de rand van het Groene Hart doorsnijdt, is de weg naar Stompwijk.
De meer dan 400 jaar oude polder is nu grotendeels in gebruik als grasland voor veehouderij. Het huidige maaiveld was ooit de bodem van een groot binnenmeer en erg ongelijk. Met name in het westen van de polder liggen de percelen lager, waardoor daar wateroverlast kan optreden bij hevige regen.
Door regenwater daar de ruimte te geven kan die overlast in andere delen van de polder grotendeels voorkomen worden en is men begonnen met de aanleg van een weidevogelgebied. Er komt een stelsel van sloten zodat er meer water opgevangen kan worden. Daarnaast bestaat het terrein uit gras en ingezaaide kruidenbedden. Het gebied moet aantrekkelijk zijn voor weidevogels en de biodiversiteit dienen,
zodat onder andere grutto, tureluur en kievit er goed kunnen gedijen. De eerste grutto's hebben het gebied inmiddels al ontdekt. Op een aantal plekken worden zogenaamde ‘keverbanken’ aangelegd waarin insecten kunnen leven die weer voedsel vormen voor bijvoorbeeld patrijzen. Het gebied wordt beheerd door de boeren.
De Meerpolder is door zijn ligging in de nabijheid van het Buytenpark en door de aanwezigheid van een uitgebreid fietsnetwerk aantrekkelijk voor een fietstocht of een stevige wandeling. De polder is geschikt voor deze kleinschalige recreatie, met oog voor de omgeving. Naast het fietspad aan de westkant van het weidevogelgebied komt een kijkscherm om weidevogels te observeren.
De 12 ha grote Plas van Poot is rond 1935 ontstaan door zandwinning die werd gebruikt voor de aanleg van een deel van de eerste rijksweg in Nederland, de huidige A-12. De plas is op sommige plaatsen wel 14 meter diep. De naam is te danken aan Arie Poot, een aannemer uit Rotterdam, die het stuk grond met plas in 1943 kocht. Hij liet de grond rondom de plas egaliseren en plantte er onder andere 14.000 wilgen op. Het is nu een waardevol, voor publiek beperkt toegankelijk natuurgebiedje, grenzend aan de zuidkant van het Van Tuyllpark, waar de natuur volledig haar gang kan gaan. De Plas van Poot bevat de enige bekende aalscholverkolonie van Nederland binnen de bebouwde kom. Daarnaast komen er in het gebied veel vleermuizen voor en bevindt er zich eveneens de grootste kolonie blauwe reigers binnen de stadsgrenzen. In 2018 is besloten dat het gebied de beschermde status van natuurkerngebied zal krijgen. De in november 2022 aldaar geplaatste ’biodiversiteitstoren’ ofwel ’dierentoren’ moet onderdak gaan bieden aan uilen en andere vogelsoorten, egels, vleermuizen, vele verschillende insecten en beplanting en zo een belangrijke bijdrage leveren in het versterken van biodiversiteit. Er is ook een wens om een rondje rond de Plas van Poot te kunnen wandelen.
Het plan is om het Dobbepark om te vormen naar een Centraal Park waar voor iedereen iets te beleven is. Het Centraal Park moet het autovrije ‘hart van de stad’ gaan worden. Een aangename groene verblijfsplek met een eigen identiteit van rust en dynamiek, ontmoeten, vermaken en genieten van de natuur. Gras, beplanting en water zullen gaan doorlopen tot in het nieuwe park. Vooral de nu nog versteende noordzijde bij de Markt en het Marseillepad krijgt een metamorfose van grijs naar groen. De kade krijg een vlonderpad, afgescheiden van het land, met een watertuin ertussen. De Markt krijgt groenstroken en wordt daardoor duidelijk deel van het park, waar evenementen kunnen plaatsvinden. De Grote Dobbe is altijd al een centrale plek geweest in Zoetermeer. De Dobbeplas is ook onderdeel van het ontwateringssysteem van de omringende polders. Vroeger fungeerde de waterplas als draaikom voor schepen en als watervoorraad voor het dorp. De Grote Dobbe is ruim 22.000 m² groot en staat in verbinding met de Leidsewallenwetering en de Delftsewallenwetering.
Het twee kilometer lange Heempark is het wijkpark voor de bewoners van Oosterheem. Het park vormt een natuurlijke verbindingszone die het Bentwoud door middel van een groen viaduct verbindt met het Burgemeester Van Tuyllpark. Over het 30 meter brede Heemkanaal liggen vijf bruggen die de westelijke stenige kadezone met de landschappelijke, groene oostzijde van het park verbinden. Aan deze zijde heeft de laaggelegen oeverzone een beschoeiing van griendhout. Een vijf meter brede recreatieve hoofdroute slingert langs speelplekken, vogelbosjes, bloemenweiden, hondenuitlaatveld, trapveld en speelweide. In het zuiden van dit parkdeel liggen twee eilanden die door middel van dammen van metalen gaasnetten, gevuld met stenen (schanskorf), met elkaar verbonden zijn. Verder noordelijk ligt een klein buitentheater en komt men uit in het lager gelegen greppelgebied met vlonderpaden tussen de knotwilgen, elzen en rietvelden. Dit is ook de zone waarin natuurspeeltuin 'de Vrijbuiter' is aangelegd. Verderop en grenzend aan de centrale speelweide is een multifunctionele jongerenvoorziening aangelegd met klimrotsen, een voetbalkooi en buitenfitness.
Voormalige boswachterij 'De Balij en Bieslandse Bos' ligt tussen Zoetermeer en Delft en de dorpen Pijnacker en Nootdorp. Deze bestaat uit twee bossen: De Balij (beter bekend als het Balijbos) en het Bieslandse Bos.
De Balij en het Bieslandse bos zijn prachtige grote natuur- en recreatiegebieden en maken deel uit van de Randstadgroenstructuur, een groot aaneengesloten gebied binnen de Randstad. Deze gebieden zijn destijds aangelegd om te voorkomen dat de steden aan elkaar zouden groeien door woningbouw en de vestiging van industrie en glastuinbouw. Bij de aanleg van de Randstadgroenstructuur speelt naast recreatie en natuurontwikkeling ook de houtproductie een rol. Na realisatie zal het tussen Zoetermeer en Delft gelegen gebied bestaan uit: Delftse Hout, het Bieslandse Bos (300 hectare), de Dobbeplas, De Balij (360 hectare) en het voormalige Floriadebos, gezamenlijk goed voor ongeveer 1000 hectare. Aangeplante boomboom- en struiksoorten in het Balijbos zijn onder andere: beuk, zomer-
en wintereik, hazelaar, es, els, meidoorn, sleedoorn, braam, gelderse roos, bittere wilg en aalbes. De eerste bomen zoals beuken en eiken van De Balij zijn ruim voor de aanleg van de Floriade van 1992 aangeplant en dat is nog steeds goed te zien. Het oostelijk deel van het gebied maakt de indruk door mensenhanden te zijn ingericht, maar hoe westelijker men komt, des te natuurlijker het allemaal zal worden in de toekomst. Door een zorgvuldig proces van aanplanten en uitdunnen zal het bos er op den duur steeds meer als een echt bos uit gaan zien. Over zo'n jaar of 40 zal niemand meer kunnen geloven dat het Balijbos er niet altijd al is geweest!
80 hectare van De Balij moet zich tot natuurbos gaan ontwikkelen door optimaal gebruik te maken van verschillende grondsoorten en terreinhoogtes.
Allemaal voorwaarden die op den duur een uitbundige en gevarieerde plantengroei mogelijk moeten maken. De natuur mag hier haar eigen gang gaan en dat lukt al heel behoorlijk! Veel bijzondere vogels hebben het natuurbos al ontdekt.
Behalve een speelbos voor de kinderen met ridders, ligt middenin het natuurbos een woest, open gedeelte, dat wordt bijgehouden door de harige Gallowayrunderen. Ten oosten van het kinderspeelbos is op de voormalige poldertuinen, destijds aangelegd voor de Floriade, in mei 2013 het eerste stedelijke libellenreservaat van Nederland geopend.
Inmiddels zijn de Balij en het Bieslandse bos onderdeel van Regiopark Buytenhout, dat zich uitstrekt vanaf de Delftse Hout tot aan de Nieuwe Driemanspolder.
Het Bentwoud is een nieuw natuur- en recreatiegebied in de Randstad, tussen Zoetermeer en Boskoop. Het mag dan een jong bos zijn, in 2016 is de inrichting van het natuurgebied afgerond, toch is het al een flink bos. De afgelopen jaren zijn er 2,5 miljoen bomen en struiken geplant en is 80 kilometer aan wandel- en fietspaden aangelegd. En toch heb je er de ruimte: het Bentwoud is met ruim 800 hectare het grootste aaneengesloten bosgebied in de Randstad.
Hoewel het Bentwoud nog volop in ontwikkeling is, zijn er nu al vele bijzondere vogels, vlinders en planten te vinden. Het is ook een bijenlandschap, waar rekening is gehouden met de wilde bijen. Het succes is groot, want in de wijde omgeving komen hier nu de meeste soorten wilde bijen voor. Ook voor de bezoeker is er al veel te beleven. Zo kun je er heerlijk wandelen en fietsen, of op excursie gaan met de boswachter. Door het hele gebied mag je van de paden af en lekker struinen door het bos.
Op de voormalige akkers van het Bentwoud ontwikkelt zich een gevarieerd landschap. Bos, struiken, grasland vol bloemen, moerassen en open ruimten wisselen elkaar af. In het bos vind je veel verschillende soorten bomen en struiken, niet in strakke bosvakken, maar speels door elkaar, waardoor het bos heel natuurlijk oogt. Veel sloten in het gebied hebben een natuurvriendelijke oever. Dat trekt weer verschillende vogels, vissen, insecten en planten aan. Speciaal voor hardlopers is er een parcours met afstandsmarkering van
3 kilometer uitgezet, het Woudloperspad. Eveneens is in 2015 ruimte voor een KinderBomenBos gemaakt, waar levens/gedenkbomen kunnen worden geplant. Ook is een speciaal Avatarbos gerealiseerd met zwerfpaden, droomplekken en kunstwerken zoals die ook in de gelijknamige film voorkomen en voor de kinderen is er het speelbos Bentjungle. Midden in het Bentwoud ligt Golfbaan Bentwoud. Deze heeft de status van landgoed en is daarom ook opengesteld voor wandelaars, hardlopers en fietsers.
De Nieuwe Driemanspolder ligt tussen Zoetermeer, Den Haag en Leidschendam-Voorburg.
De 350 hectare grote polder is in de achttiende eeuw door turfwinning ontstaan. Tot 2017 is de polder agrarisch gebied geweest. In juli 2020 is het terrein voor wandelaars, fietsers en ruiters geopend. Het voormalige veenweidegebied is nu natuur- en recreatiegebied!
Naast diverse waterpartijen is er een meer gerealiseerd van 200 hectare dat ook wordt gebruikt om overtollig water uit de omgeving tijdelijk op te vangen. Zo wil het Hoogheemraadschap van Rijnland de veiligheid van de omliggende gebieden garanderen. (zie ook pag 41).
De polder is veranderd in een gebied voor waterberging, waterrecreatie en natuurbeleving. Er zijn wandel-, fietsen ruiterpaden aangelegd en er is door het flexibele waterpeil, een gevarieerd natuurgebied ontstaan met veel open water en natte natuur. Door het veranderen van het veenweidegebied zijn de leefgebieden voor weidevogels als de grutto en tureluur afgenomen. De weidevogelpopulatie zal kleiner worden en zich gaan verplaatsen naar poldergebieden in Potteveen, de Grote Drooggemaakte Polder en/of de Zoetermeerse Meerpolder.
Tegelijkertijd is de omvang van de watervogelpopulatie sterk toegenomen door de ontwikkeling van robuuste, overwegend natte struinnatuur in het kerngebied van de polder en door brede, eveneens natte verbindingen langs de aan- en afvoerzones voor piekwater.
De verwachting bestaat dat deze landschapsontwikkeling zal bijdragen aan de verruiming van natte biotopen met ondiep water. Hiervan kunnen vooral soorten profiteren als riet, lisdodde, egelskop, heen, kalmoes en zwanenbloem. Aangevuld met wilg en els kunnen zij beschutting bieden aan diersoorten die zich thuis voelen in of nabij permanent open water en de hierbij behorende overgangszones.
De biotoopontwikkeling komt vooral ten gunste aan watervogels en moerasvogels zoals slobeend, kuifeend en amfibieën, vlinders en libellen.
Als representatieve vogelsoorten gelden daarbij de roerdomp, snor, blauwborst, bruine kiekendief en moerasvogels zoals de kleine karekiet en de rietzanger, maar ook in en bij het water zullen zowel de bittervoorn als de rietorchis zich hier goed kunnen ontwikkelen. Op de langere termijn verwacht men mogelijk ook meer zeldzamere soorten, zoals de ringslang en de waterspitsmuis.
Omdat met de herinrichting het leefmilieu van steenuilen (zie foto), kerkuilen en torenvalken gedeeltelijk is beperkt, zijn er compenserende maatregelen getroffen, gericht op het behoud van de betreffende populaties.
Op de meeste plekken zijn de inrichting en de ruimte zo ontworpen dat natuur, natuurbeleving en recreatie goed samen gaan. Ook is er het voedselbuurtbos ’GeuzeGroen’ aangelegd.
De gemeente Zoetermeer deed actief mee aan de grote regionale campagne die destijds is gelanceerd door de Groene Cirkel Bijenlandschap onder de slogan Bee Friendly, voor een bijvriendelijker omgeving. Dit om de bijensterfte tegen te gaan die de voedselketen bedreigt. De Groene Cirkel heeft al veel plaatselijke overheden, bedrijven en burgers achter zich en breidt dit netwerk steeds verder uit. In 2018 werd Zoetermeer uitgeroepen tot meest bijvriendelijke stad.
Bermen zijn de groene vingers, die vanuit het buitengebied de stad in trekken. Door het juiste beheer van 1 of 2 keer per jaar maaien en afvoeren van het maaisel, maar soms ook door delen te laten staan, krijgen veel wilde planten een groeiplek in deze bermen. Deze bloeiende planten zijn een nectar- en stuifmeelbron voor (wilde)bijen, vlinders en andere insecten, belangrijk voor de bestuiving van veel landbouw- en andere gewassen. Door dit beheer wordt de biodiversiteit in de stad verrijkt en bloeiende bermen brengen de natuur dichter bij huis. Gelukkig vinden ook steeds meer burgers dat belangrijk. En dat is nodig, want de verstening van privétuinen neemt helaas nog steeds toe (zie ook
pagina 41). De gemeente beheert een aantal wijktuinen en is blij met de grote inzet van particulieren bij ’groene parels’ als de Zoete Aarde, Hof van Seghwaert, Natuur- en landschapstuin Westerpark, en ook de volkstuinen. Zij werkt aan bijenlinten en- idylles. Ook heeft Zoetermeer samen met andere gemeentes een fietsroute naar zee ontwikkeld. De bermen erlangs worden bijvriendelijk beheerd. De biodiversiteit aan bloemen in het agrarisch gebied gaat hard achteruit en Zoetermeer streeft naar gebruik van zoveel mogelijk gebiedseigen soorten en zaden. Er worden ook meer bloemen gezaaid die al in het vroege voorjaar of juist pas in het najaar bloeien, om met name de wilde bijen te stimuleren.
De gemeente heeft de afgelopen jaren veel bijvriendelijke bomen geplant en een flink deel van de vaste planten en heesters in de stad is ook bijvriendelijk. Goed zichtbaar vanuit de lucht is het reusachtige gemeentelogo aan de Broekwegkade, dat is beplant met 8 wilgensoorten ter bevordering van de biodiversiteit. De bloei van de wilgen in het voorjaar vormt een van de eerste voedselbronnen voor de bijen. Tussen de vormen van het meerbloemlogo zijn graspaden aangelegd waar het straks minder zal waaien en daarom een prettiger omgeving voor bijen is. Door deze gezamenlijke maatregelen is er in het voorjaar, de zomer en herfst meer aanbod van nectar en stuifmeel voor bijen, vlinders en andere insecten.
De opwarming van de aarde leidt tot een veranderende verdeling van de hoeveelheid regen: neerslag valt met andere tussenpozen dan voorheen gebruikelijk was of wordt herverdeeld over de seizoenen. Extreme weersomstandigheden veroorzaakt door neerslag, zoals overstromingen of droogtes, kunnen ook toe- of afnemen op een verwarmde aarde.
Te veel water
Op diverse plekken in het land zijn of worden waterpartijen van honderden hectares groot gerealiseerd/gegraven die gebruikt kunnen worden om tijdens een piekbelasting overtollig water uit de omgeving op te vangen. Zuid-Holland raakt ook steeds meer bedekt met steen en asfalt zodat het regenwater niet zomaar de bodem in kan zakken. Bij zware en langdurige buien kan al dat water niet meer weggepompt worden zonder de waterafvoerwegen richting Oude Rijn en de Vliet te laten overstromen.
Bij Stompwijk/Zoetermeer komt héél veel water tezamen. Vandaar dat de piekberging in de Nieuwe Driemanspolder tegen Wilsveen aan de oplossing was. Daarvoor moest in 2019 een toevoer vanuit Stompwijk worden gemaakt en dat werd de verbrede ringvaart ten westen van de Meerpolder.
Bij de grens Zoetermeer-Stompwijk/ Wilsveen en het Buytenpark valt het water via enorme beweegbare klepstuwen in de speciaal daarvoor gegraven Limietsloot richting de Voorweg. Daar gaat het onder de oude weg en de uit de 15de eeuw stammende wetering door naar de piekberging in de Nieuwe Driemanspolder, die tegelijk dienst doet als natuur- en recreatiegebied.
Ook tuinbezitters kunnen een bijdrage leveren door hun tuin niet helemaal ’dicht’ te tegelen waardoor bij flinke buien het water vaak direct het riool instroomt met alle wateroverlast van dien en uiteindelijk naar zee wordt afgevoerd in plaats als welkome aanvulling van het grondwater in de bodem te verdwijnen. Het gebruik maken van een aan de dakafvoer gekoppelde regenton verdient ook aanbeveling.
Gevolgen van langdurige droogte en tekort aan zoet water zijn dat onder andere bomen en planten minder water krijgen waardoor hele natuurgebieden kunnen verdwijnen. Veendijken kunnen uitdrogen, met als gevolg de kans op een dijkdoorbraak. Er kunnen vaker natuurbranden ontstaan en het leidt tot verzilting door het binnendringen van zeewater. Zelfs de drinkwatervoorziening kan onder druk komen te staan. In droge periodes houdt men zoetwater zo goed mogelijk vast met behulp van stuwen. Ook wordt water aangevoerd uit aangelegde spaarbekkens, de grote rivieren en het IJsselmeer. Het grondwaterpeil op hoge zandgronden kan worden verhoogd. Dit gebeurt door lokale watergangen, zoals sloten, te dempen of ondieper te maken. Zo krijgt regenwater langer de tijd om de bodem in te zakken.
- om te voorkomen dat het westelijk deel van het Buytenpark dichtgroeit met struikgewas, worden onder andere Exmoor-ponys ingezet -
- de gemeente streef t naar gebruik van zoveel mogelijk gebiedseigen soorten en zaden -
Interessante websites:
Zoetermeer: www.zoetermeerisdeplek.nl/inspannen/fietsen/stad-park-routes
Hier vindt u o.a. de fiets- en wandelroutes die gratis te downloaden zijn.
GROEN! natuurlijk, platform voor natuurliefhebbers: www.groen-natuurlijk.nl
Een aantal enthousiaste mensen die zich sterk betrokken voelen bij het natuurbeheer en natuurbeleid in stad en land. Zij willen een positief kritisch geluid laten horen, kennis verspreiden en ervaringen delen. Informeren en inspireren.
Bijenlandschap: www.bijenlandschap.nl/dit-doen-we-al/#over-ons
Met Groene Cirkel Bijenlandschap zorgen zij sinds 2016 voor een bloemrijke, bijvriendelijke omgeving, in èn met Zuid-Hollandse gemeenten, boeren, inwoners, scholen, bedrijven en wetenschap en andere organisaties. Door bijvriendelijk beheer en inrichting maken ze een netwerk van bloemrijke gebieden en linten.
Vlinderstichting: www.vlinderstichting.nl
Vlinders en libellen vliegen niet alleen in natuurgebieden, maar ook in bermen, parken, plantsoenen en tuinen. Ook dicht bij huis zet De Vlinderstichting zich daarom in voor verbetering van de natuurkwaliteit. Dat gebeurt door voorlichting over bijvoorbeeld natuurvriendelijk tuinieren en natuurvriendelijk beheer van openbaar groen.
Ons blauwe goud: www.onsblauwegoud.nl
Een gezonde waterkwaliteit is goud waard voor zowel mens als dier. Daarom hebben de gemeente Zoetermeer en het Hoogheemraadschap van Rijnland de handen ineengeslagen om de waterkwaliteit in de Zoetermeerse Plas en het stedelijke gebied te verbeteren en meer ruimte te geven aan planten en dieren. Zo kunnen alle inwoners van Zoetermeer het water op hun eigen manier beleven.
Regiopark Buytenhout: www.buytenhout.nl
Regiopark Buytenhout is een prachtig groot aaneengesloten natuur- en recreatiegebied tussen Delft, Zoetermeer en Pijnacker-Nootdorp. Hier lopen verschillende groengebieden naadloos in elkaar over: Buytenpark, Westerpark, Nieuwe Driemanspolder, De Balij, Bieslandse Bos, Dobbeplas en Delftse Hout. Het is een oase van rust in de dichtbevolkte Randstad waar je urenlang kunt fietsen, wandelen en genieten. Op deze website vind je de leukste activiteiten, tips en verhalen in Buytenhout.
De Hof van Seghwaert: www.hofvanseghwaert.nl
De Hof van Seghwaert is een historische boomgaard midden in een woonwijk. Bewoners van Zoetermeer hebben het initiatief genomen om deze perengaarde te behouden als cultureel erfgoed en om te vormen naar een sociaal groen trefpunt in de wijk Seghwaert.
- bloeiende planten zijn een nectarbron voor (wilde) bijen, vlinders en andere insecten -
Fotografie:
Tiny van der Meer
Golfclub Bentwoud
Rob Wiewel
André van Kleinwee
Adri de Groot
Ton van der Put
Paddy Voskuilen
Christiaan Gorter
Hans Steinfort
: libel kaft voor, kikker kaft achter (www.fototien.nl)
: pag. 7m,9r,11lm,13m,17m,21m,23m,29r,33m,37m,
: pag. 34 en 35lmr
: pag. 11r en 47
: pag. 38m en 39m
: pag. 9m (www.vogeldagboek.nl)
: pag. 9l
: pag. 30b
: pag. 39r
Toekomstimpressies:
38lr,39l,46o
Buro Sant & Co Den Haag: pag. 30
Arcadis Amersfoort BV : pag. 36
l=links, m=midden, r=rechts, b=boven, o=onder
: overige foto’s, samenstelling, kartografie, illustraties, ontwerp en lay-out
natuurlijk GROEN! >> 46
kikkers, padden, kleine zoogdieren en vissen
Een initiatief van GROEN! natuurlijk platform voor natuurliefhebbers
www.groen-natuurlijk.nl
Met dank aan:
tot 2021 Floravontuur Zoetermeer Vogel- en Natuur Vereniging Zoetermeer IVN Zoetermeer KNNV Zoetermeer
Dit boekje kwam tot stand met medewerking van:
Gedrukt op FSC papier
Zesde druk, september 2023
