S
Sportjournalist Mart Smeets loopt zijn grachtenpand uit aan het Spaarne. Hij is een van de weinige Haarlemmers die anno 2011 beschikken over een eigen gevelsteen. Zijn vrouw verraste hem een paar jaar geleden met deze steen. Op de steen vind je, hoe kan het ook anders, allerhande sportsymbolen terug, zoals een basket, honkbalknuppel en schaatsen. Peter van Graafeiland kan zich wel vinden in een eigentijdse gevelsteen: “Als de afbeelding echt een verbinding heeft met een interessante bewoner, dan is het een leuke toevoeging.” Terug naar het begin van de ontmoeting. We zitten in het hart van de stad: op de Grote Markt, tegenover de Sint-Bavokerk. “Kijk, zo’n kerk is een symbool van de grote geschiedenis,” vertelt Van Graafeiland. Zijn expertise gaat echter over de kleine verhalen van het rijke verleden van de stad.
Bierbrouwerijen Een vriend vroeg hem twintig jaar geleden wat hij wist van gevelstenen. “Niks, maar mijn interesse was gewekt. We zijn toen op de fiets door Haarlem gegaan. We vielen bijna van verbazing van onze fiets. Er was zoveel te zien, zoveel verhalen en voorstellingen waar bijna iedereen aan voorbij ging. Toen zijn we op zoek gegaan in de stadsarchieven. Wat was er allemaal vastgelegd? Wat stelt het voor? Waarom hangt het daar? Dat zijn we allemaal gaan uitzoe ken. Het is de kleine geschiedenis van Haarlem.” Hij wijst naar de overkant van het plein. “Daar hangt op een van de huizen het Wapen van Aken. Waarom? De man die daar destijds woonde kwam daar vandaan.” En telkens blijkt weer dat begrip en inzicht in de geschiedenis een must is om gevelstenen en hun achtergronden goed te begrijpen. Bijvoorbeeld de vele verwijzingen naar bierbrouwerijen
op de Haarlemse gevels. Waarom? Van Graafeiland legt uit: “Het water was niet drinkbaar, wijn was te duur en koeien konden ze niet houden in de drassige landerijen rond Haarlem. Dan kom je dus uit bij bier, dat dronken ze dan ook de hele dag door.”
Gouden Eeuw De grote hoos aan gevelstenen komt voornamelijk uit de zeventiende eeuw, de Gouden Eeuw. In 1576 is er de grote brand van Haarlem, veel houten huizen verdwijnen in het vuur. Het bestuur wil logischerwijs stenen huizen terugbouwen. Tegelijkertijd komen er veel nieuwe bewoners naar de stad, waaronder een grote stroom van Vlamingen die op de vlucht Foto’s links- en rechtsboven: gevelstenen aan de buitengevel van het Frans Hals museum (herkomst onbekend). Midden: de gevelsteen van Mart Smeets. Rechtsonder: gevelsteen afkomstig van de afgebroken molen Het Fortuin aan het Spaarne, nu ook bij het Frans Hals te bewonderen. daarbuiten
37