(17) τα στρατιωτικά κινήματα της νεότερης ελλάδας

΢ηαύνμξ ΢η. ΢ηαθοιάθεξ

Τα στρατιωτικά κινήματα στη νεότερη ελληνική ιστορία

Αζήκα 2016 [1]

Όηαν ο ζηραηός εγκαηαλείπει ηοσς ζηραηώνες και βγαίνει ζηοσς δρόμοσς ζηο όνομα ηεο Σωηηρίας ηης Παηρίδας και ηης Δημοκραηίας, οι κακόμοιρες Παηρίδα και Δημοκραηία δεν πρέπει να περιμένοσν ηίποηε καλό, παρά μόνο δεινά.

[2]

ΓΣΟ΢

ΠΓΡΖΓΡΑΦΕ

΢ΓΘΖΔΑ

Γηζαγωγή

5

1831, Ε ακηανζία ημο Καοηηθμύ

9

1831, Ηίκεμα θαηά Αογμοζηίκμο Ηαπμδίζηνηα

17

1843, Γπακάζηαζε ηεξ 3εξ ΢επηεμβνίμο

21

1862, Έλωζε ημο βαζηιηά Όζωκα

35

1909, Ηίκεμα ζημ Γμοδί

47

1916, Ηίκεμα ηεξ Γζκηθήξ Άμοκαξ

55

1922, Ηίκεμα Πιαζηήνα, Γμκαηά, Φωθά

73

1923, Ηίκεμα Θεμκανδόπμοιμο-Γανγαιίδε

83

1925, Ηίκεμα θαη δηθηαημνία Θ. Πάγθαιμο

89

1926, Ηίκεμα Γεωνγίμο Ημκδύιε

99

1926, Ηίκεμα Δένβα-Κηενηηιή

103

1933, Ηίκεμα Κηθμιάμο Πιαζηήνα

105

[3]

1935, 1ε Ιανηίμο, Ηίκεμα Βεκηδέιμο-Πιαζηήνα

113

1935, Ηίκεμα Ημκδύιε-Παιηκκόζηεζε ημο ζνόκμο

125

1938, Ηίκεμα θαηά ηεξ δηθηαημνίαξ Ιεηαλά

135

1942-44, Σα θηκήμαηα ηεξ Ιέζεξ Ακαημιήξ

141

1951, Ηίκεμα ΖΔΓΑ

153

1964-67, Τπόζεζε Α΢ΠΖΔΑ

159

1967, Πναληθόπεμα 21εξ Απνηιίμο

167

1967, Βαζηιηθό ακηηθίκεμα 13εξ Δεθεμβνίμο

185

1973, Ηίκεμα ημο Καοηηθμύ (Βέιμξ)

193

1973, Ηίκεμα Ζωακκίδε θαηά Παπαδόπμοιμο

199

1975, Πναληθόπεμα ηεξ πηηδάμαξ

207

[4]

Γηζαγωγή Σηηξ 15 Ιμοιίμο 2016 εθδειώζεθε έκα αθόμα ζηναηηςηηθό πναληθόπεμα ζηεκ Τμονθία. Ήηακ ημ έθημ ζηε ζεηνά θαη ημ πνώημ πμο έμεηκε ζημ ζηάδημ ηεξ απόπεηναξ θαη δεκ άνπαλε ηεκ ελμοζία. Δειαδή ζηα 93 πνόκηα δςήξ ηεξ Τμονθηθήξ Δεμμθναηίαξ (1923-2016) μεηνημύκηαη έλη πναληθμπήμαηα, ήημη έκα θάζε δεθαπέκηε πνόκηα πενίπμο. Σημ μοαιό μμο ε Τμονθία ήηακ ε πώνα ζηεκ μπμία μ ζηναηόξ μπμνμύζε ακά πάζα ζηηγμή κα ανπάλεη (δηθαίςμα ζοκηαγμαηηθά θαη ζεζμηθά θαημπονςμέκμ) ηεκ ελμοζία, ακ θάπμημη ζηναηεγμί έθνηκακ όηη αοηή θηκδύκεοε από ηεκ θαθή (θαηά ηεκ άπμρή ημοξ) δηαπείνηζε ηςκ οπμζέζεςκ ημο θνάημοξ από ημοξ πμιηηηθμύξ. Κάπςξ πανόμμηα έβιεπα θαη ηηξ πώνεξ ηεξ Λαηηκηθήξ Αμενηθήξ, όπμο θάζε ιίγμ θαη ιηγάθη μηα ζηναηηςηηθή πμύκηα1 έπαηνκε ηα όπια, ένηπκε ηε κόμημε θοβένκεζε ή ηεκ πνμεγμύμεκε πμύκηα θαη ζηνμγγοιμθαζόηακ – ακαίμαθηα ή όπη ζημ ζώθμ ηεξ ελμοζίαξ. Όιεξ ζπεδόκ μη πώνεξ ηεξ πενημπήξ αοηήξ έπμοκ δήζεη ζηναηηςηηθά πναληθμπήμαηα. Σοκήζςξ αοηά επηβάιιμκηαη με ηόζμ θαηαπηεζηηθά θαη άγνηα μέζα (Χηιή, Ανγεκηηκή θιπ) πμο ε δηθή μαξ πμύκηα ηςκ ζοκηαγμαηανπώκ (1967-74) μμηάδεη με παηδηθή πανά. Αιιά ηη είκαη στρατιωτικό πναληθόπεμα ή αιιηώξ ζηναηηωηηθό θίκεμα ή Coup d'état

ή

Pronunciamiento; Είκαη

ε αηθκίδηα θαη βίαηε ζοκωμμηηθή πνάλε, πμο ζημπεύεη ζημκ ζθεηενηζμό ηεξ ελμοζίαξ με ηεκ ακαηνμπή ηεξ κόμημεξ θοβένκεζεξ ή ζηεκ ακαηνμπή ημο πμιηηεύμαημξ, με ηε δύκαμε 1

Θ λζξθ Junta είναι ιςπανικι και ςθμαίνει μια ομάδα ςτρατιωτικϊν που κυβερνοφν αφοφ αρπάξουν τθν εξουςία με τθ χριςθ ζνοπλθσ βίασ [5]

ηωκ όπιωκ. Καηά θακόκα ημ πναληθόπεμα ζοκμδεύεηαη από ηεκ άνζε ηεξ ηζπύμξ ηωκ άνζνωκ ημο Σοκηάγμαημξ πμο εγγοώκηαη ηα ακζνώπηκα δηθαηώμαηα θαη ηηξ ειεοζενίεξ ηωκ πμιηηώκ. Σηναηηςηηθά θηκήμαηα γίκμκηαη πάκηα από ηεκ ανπαηόηεηα ςξ ηηξ μένεξ μαξ. Η ηζημνία βνίζεη από πανόμμηα γεγμκόηα ζηηξ πόιεηξ-θνάηε ηεξ ανπαίαξ Γιιάδαξ, όπμο μ έκαξ ηύνακκμξ δηαδεπόηακ ημκ άιιμ, με ηε δύκαμε ηςκ όπιςκ θοζηθά. Σηεκ ανπαία Ρώμε γηκόηακ ημ ίδημ αθνηβώξ πνάγμα, μόκμ πμο εδώ ζηε ζέζε ημο ηονάκκμο μπαίκεη μ αοημθνάημναξ. Οη ιεγεςκάνημη άιιαδακ ημκ αοημθνάημνα με θνηηήνημ πμημξ είκαη εθείκμξ πμο ζα ημοξ μμηνάζεη ηα πενηζζόηενα πνήμαηα. Θα μπμνμύζα κα ζοκεπίζς με πμιιά αθόμα παναδείγμαηα, αιιά δεκ έπεη έκκμηα. Τα ζηναηηςηηθά πναληθμπήμαηα γίκμκηακ ζημ πανειζόκ, γίκμκηαη αθόμα θαη ζήμενα θαη ζα ζοκεπίζμοκ κα γίκμκηαη θαη ζημ μέιιμκ, θονίςξ ζηηξ πώνεξ πμο ε ιέλε δεμμθναηία οπάνπεη μόκμ ζηεκ επίζεμμ ηίηιμ ημο θνάημοξ2 θαη μη ζεζμμί – ακ οπάνπμοκ – μεηαηνέπμκηαη ζε θμονειόπανηα, αθμύ θαη μη θοβενκώκηεξ θαη μη πναληθμπεμαηίεξ εκενγμύκ ζημ όκμμα ημο ιαμύ, ηεξ δεμμθναηίαξ, ηςκ ζεζμώκ θαη ημο ζοκηάγμαημξ. Καμηά θμνά θαη ζημ όκμμα ημο Θεμύ. Με αθμνμή ιμηπόκ ημ κςπό απμηοπεμέκμ πναληθόπεμα, ζθέθηεθα κα ράλς ακ θαη πόζα πανόμμηα θηκήμαηα έπμοκ γίκεη θαη ζηε πώνα μαξ. Τμ απμηέιεζμα ήηακ γηα μέκα έθπιελε. Από ημ 1831 πμο εθδειώζεθε ημ θίκεμα θαηά ημο πνώημο θοβενκήηε ηεξ Γιιάδαξ Ιςάκκε Καπμδίζηνηα, ςξ ημ 2015 πμο έγηκε ημ ηειεοηαίμ θαηαγεγναμμέκμ (θαη απμηοπεμέκμ) Πναληθόπεμα ηεξ Πηδάμαξ (όπςξ απμθιήζεθε ζθςπηηθά) δειαδή θαηά ηε δηάνθεηα 184 πνόκςκ, εθδειώζεθακ είθμζη ηνία (23) μηθνά ή μεγάια, επηηοπεμέκα ή απμηοπεμέκα ζηναηηςηηθά

2

Όπωσ: Ιςλαμικι Δθμοκρατία του Ιράν, Λαοκρατικι Δθμοκρατία τθσ Κορζασ, Λαϊκι Δθμοκρατία τθσ Αλγερίασ, Δθμοκρατία τθσ Κοφβασ, Δθμοκρατία τθσ Λευκορωςίασ, Δθμοκρατία τθσ Τεμζνθσ, Δθμοκρατία του Σςαντ, Δθμοκρατία του ΢ουδάν κλπ. κλπ.

[6]

πναληθμπήμαηα, δειαδή έκα θίκεμα θάζε μθηώ πνόκηα. Καζόιμο άζπεμα! {Εδώ πνέπεη κα ζομίζω όηη από ημ 1981, ε πώνα μαξ έγηκε επίζεμα πιέμκ ηζόηημμ μέιμξ ηεξ Εονωπαϊθήξ Έκωζεξ, πνάγμα πμο ηεκ θαζηζηά μηα αθόμα από ηηξ (ιίγεξ δοζηοπώξ) πώνεξ ημο πιακήηε, πμο μη δεμμθναηηθμί ζεζμμί είκαη ηζπονμί θαη ζεβαζημί από θοβενκήζεηξ θαη πμιίηεξ. Οπόηε μη πηζακόηεηεξ κα έπμομε έκα αθόμα – ημ 24μ - πναληθόπεμα είκαη ειάπηζηεξ, γηα κα μεκ πω μεδεκηθέξ}. Δειαδή από όζμ λένς, ε Γιιάδα είκαη ζε πενίμπηε ζέζε από πιεονάξ ζηναηηςηηθώκ πναληθμπεμάηςκ θαη μπμνεί επάληα κα ακηαγςκηζηεί πώνεξ όπςξ ε Ιζπακία, ε Ασηή, ε Βμιηβία, ε Κίκα, ημ Αθγακηζηάκ, ε Βεκεδμοέια, ε Τασιάκδε θαη άιιεξ πμο μεηνάκε ανθεηέξ δεθάδεξ πναληθμπήμαηα, επηηοπεμέκα ή απόπεηνεξ. Αιιά, αξ ένζμομε ζημ ζέμα ημο πανόκημξ πμκήμαημξ θαη αξ δμύμε έκα πνμξ έκα όια ηα ζηναηηςηηθά θηκήμαηα πμο έγηκακ ζηε πώνα μαξ από ηεκ ίδνοζή ηεξ ςξ ζήμενα. Σηα θηκήμαηα αοηά δεκ πενηιαμβάκμκηαη μη εμθύιημη πόιεμμη ή μη δηθηαημνίεξ πμο δεκ επηβιήζεθακ με ζηναηηςηηθό πναληθόπεμα, όπςξ ε δηθηαημνία Μεηαλά. Αζθαιώξ ήηακ πναληθόπεμα, αιιά πμιηηηθό.

΢ηαύνμξ ΢ηαθοιάθεξ

[7]

[8]

1. 1831, Ζ αληαξζία ηνπ Ναπηηθνύ Δ 3ε Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1830 είλαη ε επίζεκε εκεξνκελία ηεο ίδξπζεο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο. Βίλαη ε κέξα πνπ ππνγξάθηεθε έλα ηζηνξηθό θείκελν γλσζηό σο Πξσηόθνιιν ηνπ Λνλδίλνπ θαη θέξεη ηηο ππνγξαθέο ησλ εθπξνζώπσλ ησλ ηξηώλ κεγάισλ δπλάκεσλ ηεο επνρήο, ηεο ΐξεηαλίαο, ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Ρσζίαο. Με ην πξσηόθνιιν απηό, πνπ επηδόζεθε ζηηο νζσκαληθέο θαη ηηο ειιεληθέο αξρέο, αλαγλσξίζηεθε ε ύπαξμε θαη πνιηηηθή αλεμαξηεζία ηεο Βιιάδαο. Βίραλ πξνεγεζεί αθόκα ηξία πξσηόθνιια, ηα νπνία όκσο αλαγλώξηδαλ ηελ απηνλνκία (όρη ηελ αλεμαξηεζία) ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο, ππό ηελ επηθπξηαξρία ηνπ ΢νπιηάλνπ. Αελ πξέπεη λα μερλάκε όκσο όηη ηόζν ην πξσηόθνιιν ηνπ Λνλδίλνπ ηνπ 1830, όζν θαη ηα ηξία πξνεγνύκελα θαη αθόκα ην κεηαγελέζηεξν πξσηόθνιιν ηνπ 18353, ήηαλ κνλνκεξείο απνθάζεηο ησλ ηξηώλ Μεγάισλ Απλάκεσλ, πνπ ειήθζεζαλ ρσξίο ηελ ζπκκεηνρή ησλ Βιιήλσλ ή ησλ Οζσκαλώλ. Δ επαλάζηαζε ησλ Βιιήλσλ είρε μεζπάζεη από ην 1821, είρε πνιιέο επηηπρίεο αιιά θαη αξθεηέο ήηηεο. Σνλ Οθηώβξην 1827, ε πεξίθεκε Ναπκαρία ηνπ Ναβαξίλνπ θαηά ηελ νπνία νη ζηόινη ησλ ηξηώλ Μεγάισλ Απλάκεσλ θαηαλαπκάρεζαλ ηνλ ελσκέλν ηνπξθναηγππηηαθό ζηόιν, απνηέιεζε ηελ θαζνξηζηηθή ζηηγκή ηεο ειιεληθήο αλεμαξηεζίαο. Ήδε από ηηο 14 Ώπξηιίνπ 1927 ε Σξίηε Βζληθή ΢πλέιεπζε ηεο Σξνηδήλαο είρε επηιέμεη γηα επηαεηή ζεηεία, σο πξώην θπβεξλήηε ηνπ ππό ζύζηαζε ειιεληθνύ θξάηνπο, ηνλ ηέσο ππνπξγό Βμσηεξηθώλ ηεο Ρσζίαο Ησάλλε Καπνδίζηξηα (17761831). Σν γεγνλόο απηό ζεσξήζεθε σο ήηηα ηεο αγγιηθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη λίθε ηεο Ρσζίαο.

3

Σο Πρωτόκολλο του Λονδίνου του Φεβρουαρίου 1935, αποφάςιςε τθν διεφρυνςθ των ελλθνικϊν ςυνόρων προσ βορρά και τθν αναγνϊριςθ του νεοςφςτατου ελλθνικοφ κράτουσ ωσ Βαςίλειο τθσ Ελλάδοσ με βαςιλζα τον βαυαρό πρίγκιπα Όκωνα.

[9]

Αέθα κήλεο αξγόηεξα, ζηηο 18 Εαλνπαξίνπ 1828 ν Καπνδίζηξηαο έθηαζε ζην Ναύπιην, όπνπ ηνλ ππνδέρζεθαλ κε ελζνπζηαζκό θαη ειπίδεο, πνιύο ιαόο θαη καρεηέο ηεο αλεμαξηεζίαο. Μεηά από ηέζζεξηο κέξεο κεηαθέξεηαη ζηελ Ώίγηλα, πξώηε πξσηεύνπζα ηνπ λένπ θξάηνπο θαη κεηά από ιίγν θαηξό θαη πάιη ζην Ναύπιην, πνπ απνθαζίζηεθε ηειηθά λα είλαη ε λέα πξσηεύνπζα. Σν έξγν πνπ αλέιαβε ν Καπνδίζηξηαο ήηαλ πνιύ βαξύ θαη νη απνθάζεηο ηνπ γηα ηελ εμαξρήο νηθνδόκεζε ελόο θξάηνπο, ήηαλ εθαηνληάδεο θαη αθνξνύζαλ όινπο ζρεδόλ ηνπο ηνκείο ηεο δεκόζηαο δηνίθεζεο. Ο Ιωάννης Καποδίστριας

Βίλαη γεγνλόο όηη νη ζεκαληηθόηεξεο από ηηο πξάμεηο ηνπ Καπνδίζηξηα σο θπβεξλήηε ελόο πάκπησρνπ, άλαξρνπ θαη νπζηαζηηθά αλύπαξθηνπ θξάηνπο, ήηαλ ε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνύ επηπέδνπ ησλ ρακειόηεξσλ ηάμεσλ θαη ε πξνζπάζεηα αλαδηαλνκήο ησλ (πεληρξώλ) δεκόζησλ εζόδσλ. Ώπηό, όπσο ήηαλ θπζηθό, δεκηνύξγεζε έληνλεο αληηδξάζεηο από ηνπο κεγάινπο γαηνθηήκνλεο, ηνπ θνηδακπάζεδεο, ηνπο κεγάινπο θαξαβνθύξεδεο ησλ λεζηώλ θαη πξνθάιεζε ηελ κήλε πνιιώλ νπιαξρεγώλ, πνπ πξσηνζηάηεζαλ ζηηο θηλήζεηο θαηά ηνπ θπβεξλήηε. Ο θπβεξλήηεο πξνζπάζεζε λα ζπλδηαιιαγεί κε ηνπο αληηπάινπο ηνπ (Μαπξνθνξδάηνο, Μηανύιεο, Μαπξνκηράιεο, Κνπληνπξηώηεο θ.ά.), αιιά απηνί ήζειαλ λα ηνλ βγάινπλ από ηε κέζε κε θάζε ηξόπν. Δ αθνξκή δόζεθε όηαλ ε Κξήηε – κε απόθαζε ησλ ηξηώλ Απλάκεσλ - παξέκεηλε ππό νζσκαληθή θπξηαξρία. ΢ύζζσκε ε αληηπνιίηεπζε απέδσζε ζηνλ Καπνδίζηξηα ηελ επζύλε ηεο απώιεηαο ηνπ λεζηνύ.

[10]

Σνλ ΢επηέκβξην 1830, ν θπβεξλήηεο ηεο Όδξαο Λάδαξνο Κνπληνπξηώηεο παξαηηήζεθε από ηε ζέζε ηνπ. Δ Όδξα ήηαλ ην θέληξν ηεο αληηπνιίηεπζεο ηνπ Καπνδίζηξηα κε πξνεμάξρνληεο ηνλ Αλδξέα Μηανύιε θαη ηνλ Αιέμαλδξν Μαπξνθνξδάην. Παξάιιεια ε Μάλε κε επηθεθαιήο ηνπο Μαπξνκηραιαίνπο4 πξσηνζηαηνύζε ζην θίλεκα άξλεζεο θαηαβνιήο θόξσλ θαη ν Εσάλλεο Μαπξνκηράιεο (κε ηελ απξνθάιππηε ππνζηήξημε ησλ επηηεηξακκέλσλ Γαιιίαο θαη Ώγγιίαο) ζρεκάηηζε επαλαζηαηηθή θπβέξλεζε θαη θαινύζε ην ιαό λα μεζεθσζεί. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης

΢ηε Μάλε ινηπόλ, επηθξαηνύζε επαλαζηαηηθόο αλαβξαζκόο, παληνύ θπκάηηδαλ γαιιηθέο ζεκαίεο θαη κνηξάζηεθαλ όπια ζην ιαό. Ο Πεηξόκπεεο Μαπξνκηράιεο ζπλειήθζε από ηνλ Καλάξε θαη θιείζηεθε ζηηο θπιαθέο ηνπ Ναππιίνπ. ΢ηηο 24 Φεβξνπαξίνπ 1830, νη Τδξαίνη μεζεθώζεθαλ απαηηώληαο ηελ άκεζε θαηαβνιή ησλ πνιεκηθώλ απνδεκηώζεσλ. Ο Καπνδίζηξηαο πξόηεηλε, νη πινίαξρνη πνπ είραλ πξνζθέξεη αληδηνηειώο ππεξεζίεο ζηνλ αγώλα, λα θαηαηαγνύλ ζε εηδηθή ζηξαηησηηθή κνλάδα θαη ζα ακείβνληαλ κε κελαίν κηζζό. ΋κσο νη κεγάινη θαξαβνθύξεδεο απέξξηςαλ θαη απηή ηελ πξόηαζε ηνπ θπβεξλήηε θαη δεηνύζαλ λα πάξνπλ απηνί πξώηνη ηελ απνδεκίσζή ηνπο. Δ εθεκεξίδα ηεο Όδξαο Απόιισλ κε πύξηλα άξζξα ηεο θαινύζε ην ιαό ζε αληαξζία, απνθαιώληαο ηνλ θπβεξλήηε ηύξαλλν. Δ θαηάζηαζε εθηξαρύλζεθε αθόκα πεξηζζόηεξν, όηαλ κεξηθνί έλνπινη Τδξαίνη ππνρξέσζαλ θάπνηνπο απεζηαικέλνπο 4

Θ οικογζνεια Μαυρομιχάλθ, κοτηαμπάςθδεσ τθσ Μάνθσ μιςοφςαν κανάςιμα τον Καποδίςτρια, γιατί τουσ είχε καταργιςει οικονομικά προνόμια που είχαν αποκτιςει επί Σουρκοκρατίασ.

[11]

ηεο θπβέξλεζεο λα θύγνπλ από ην λεζί. Δ Όδξα είρε μεθύγεη ηειείσο από ηνλ έιεγρν ηεο θπβέξλεζεο. Βθεί ζρεκαηίζηεθε κηα επηακειήο ‘΢πληαγκαηηθή Δπηηξνπή’ πνπ αλέιαβε απζαίξεηα ηε δηνίθεζε ηνπ λεζηνύ θαη έπαςε λα αλαγλσξίδεη ηε λόκηκε θπβέξλεζε. Ώθνινύζεζαλ ε ΢ύξνο θαη ε Ώίγηλα, πνπ ζπληάρζεθαλ κε ηνπο αληάξηεο ηεο Όδξαο. Δ όιε θίλεζε είρε ηελ απξνθάιππηε ππνζηήξημε ησλ δηπισκαηηθώλ εθπξνζώπσλ ηεο Ώγγιίαο θαη ηεο Γαιιίαο. Ο Ανδρέας Μιαούλης

Ο Καπνδίζηξηαο δελ είρε άιιε ιύζε από ηε ρξήζε ησλ όπισλ. Αηέηαμε ηνλ δηνηθεηή ηνπ Ναπζηάζκνπ ηνπ Πόξνπ Κσλζηαληίλν Καλάξε λα απνθιείζεη ην ιηκάλη ηεο Όδξαο κε πνιεκηθά πινία. ΋κσο πξηλ θαλ μεθηλήζεη ν Καλάξεο, ν Μηανύιεο – κε εληνιή ηνπ Μαπξνθνξδάηνπ πνπ είρε κάζεη ηηο θηλήζεηο ηνπ θπβεξλήηε – κε δηαθόζηνπο έλνπινπο Τδξαίνπο θαηέιαβε αηθληδηαζηηθά ην κεγαιύηεξν πνιεκηθό πινίν ηνπ ζηόινπ «Βιιάο» θαη ην λαύζηαζκν ηνπ Πόξνπ. Ο Καπνδίζηξηαο έζηεηιε ζηξαηό κε εληνιή λα θαηαιάβεη ην θξνύξην θαη απεύζπλε έγγξαθν ζηνπο εθπξνζώπνπο ησλ ηξηώλ Απλάκεσλ, κε ην νπνίν ηνπο ελεκέξσλε γηα ην πξαμηθόπεκα ησλ Τδξαίσλ. ΋κσο ηα πνιεκηθά πινία ηεο Ώγγιίαο θαη ηεο Γαιιίαο είραλ ήδε απνπιεύζεη θξπθά θαη κόλν ν Ρώζνο λαύαξρνο αληαπνθξίζεθε ζην θάιεζκα ηεο θπβέξλεζεο θαη έζηεηιε κηα κνίξα, πνπ αγθπξνβόιεζε ζηελ είζνδν ηνπ ιηκαληνύ ηνπ Πόξνπ. Ο Μηανύιεο πξνζπάζεζε λα πείζεη ηνλ Καλάξε λα ελσζεί κε ηνπο πξαμηθνπεκαηίεο, αιιά απηόο αξλήζεθε θαη ραξαθηήξηζε ηηο πξάμεηο ηνπ Μηανύιε αληαξζία. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ Ρώζνπ λαπάξρνπ, ν Μηανύιεο αξλήζεθε λα απνρσξήζεη, νπόηε δελ ππήξρε άιιε ιύζε από ηελ έλνπιε αλακέηξεζε.

[12]

΢ηηο 27 Ενπιίνπ ζπγθξνύζηεθαλ νη θπβεξλεηηθέο δπλάκεηο κε ηε βνήζεηα ηνπ ξσζηθνύ ζηόινπ κε ηηο δπλάκεηο ηνπ Μηανύιε, κε ληθεηέο ηνπο πξώηνπο. Οη πεξηζζόηεξνη Τδξαίνη άξρηζαλ λα θεύγνπλ αθήλνληαο κόλν ηνπο ηνλ Μηανύιε θαη ηνπο αθξαίνπο λαύηεο. Σελ 1ε Ώπγνύζηνπ ν Καπνδίζηξηαο ππέγξαςε δηάηαγκα κε ην νπνίν ακλήζηεπε ηνπο πξαμηθνπεκαηίεο. ΋κσο ν Μηανύιεο πεηζκσκέλνο δελ ππνρώξεζε θαη δηέηαμε λα ηνπνζεηεζνύλ θπηίιηα ζηηο κπαξνπηαπνζήθεο ηεο θξεγάηαο Διιάο θαη ησλ θνξβεηώλ Ύδξα, Δκκαλνπήι θαη Καξηεξία. Σν πξσί ηα θπηίιηα ππξνδνηήζεθαλ θαη ηα δπν πξώηα πινία θαηαζηξάθεθαλ νινθιεξσηηθά. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης

Ο Καλάξεο αλήγγεηιε ην ηξαγηθό απηό γεγνλόο ζηνλ Καπνδίζηξηα: Ο Μηανύιεο παξέδσθελ εηο ηαο θιόγαο ηελ «Διιάδα» θαη ηελ θνξβέηαλ «Ύδξα». Δίζε λα παξαδνζεί ην όλνκα ηνπ απηνπξγνύ ηνηαύηεο πξάμεσο βαξβαξσηάηεο εηο αηώληνλ αλάζεκα. Ο Καπνδίζηξηαο κε δηάγγεικά ηνπ ελεκέξσζε ην ιαό γηα ηα γεγνλόηα θαη ζπγθάιεζε Βζληθή ΢πλέιεπζε ζην Άξγνο. ΋κσο νη Τδξαίνη επέκελαλ θαη ζηελ εθεκεξίδα ηνπ λεζηνύ Απόιισλ δεκνζηεύηεθε κηα εκπξεζηηθή πξνθήξπμε, ε νπνία θαινύζε ην ιαό ζε αληαξζία. Σν θίλεκα έιαβε εθξεθηηθέο δηαζηάζεηο θαη επεθηάζεθε θαη ζηελ Πεινπόλλεζν. Οη Γάιινη θαη Άγγινη δηπισκάηεο ππνζηήξηδαλ απξνθάιππηα ηνπο θηλεκαηίεο. Έλνπινη Μαληάηεο θαη Τδξαίνη κε ζπκκεηνρή γαιιηθήο δύλακεο θαηέιαβαλ ηελ Καιακάηα θαη έθαςαλ ηα πνιεκηθά πινία πνπ ήηαλ ζην ιηκάλη. ΋ζν πιεζίαδε ε εκεξνκελία ηεο έλαξμεο ηεο Βζλνζπλέιεπζεο, ηόζν νη θπβεξλεηηθνί όζν θαη νη εμεγεξκέλνη πξνζπαζνύζαλ λα εμαζθαιίζνπλ ηνπο πεξηζζόηεξνπο πιεξεμνπζίνπο. Οη δεύηεξνη δηέδηδαλ εληέρλσο [13]

πσο ν Καπνδίζηξηαο είρε ράζεη ηελ εκπηζηνζύλε ησλ ηξηώλ Απλάκεσλ. ΢ηηο 14 ΢επηεκβξίνπ ν Καπνδίζηξηαο έζηεηιε ζηνλ Έιιελα πξέζβε ζην Παξίζη Ώ. ΢νύηζν επηζηνιή, κε ηελ νπνία ηνπ δεηνύζε λα δηακαξηπξεζεί ζηε γαιιηθή θπβέξλεζε, γηα ηελ πξσηνθαλή θαη αλεπίηξεπηε αλάκημε ησλ Γάιισλ αμησκαηηθώλ ηνπ λαπηηθνύ ζηηο θνβεξέο αληηθπβεξλεηηθέο ελέξγεηεο ηεο Όδξαο θαη ηεο Μάλεο θαη γηα ηελ απξνθάιππηε ζύκπξαμε θαη ηε βνήζεηά ηνπο πξνο ηνπο ηαξαρνπνηνύο. Κπθινθνξνύζαλ έληνλεο θήκεο γηα επηθείκελε δνινθνλία ηνπ θπβεξλήηε θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ ηνλ θαινύζε λα πάξεη κέηξα πξνθύιαμεο θαη λα δηαηάμεη ηελ παξαθνινύζεζε ησλ κειώλ ηεο νηθνγέλεηαο Μαπξνκηράιε. ΋κσο ν Καπνδίζηξηαο αξλήζεθε κε ην επηρείξεκα όηη θαλείο Έιιελαο δελ ζα έθηαλε ζην ζεκείν λα εγθιεκαηήζεη θαη λα πιήμεη ηελ ίδηα ηελ Βιιάδα. Ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης

΢ηηο 6,15 ην πξσί ηεο 27εο ΢επηεκβξίνπ 1831, κόιηο ν Καπνδίζηξηαο έθηαζε ζηελ είζνδν ηνπ λανύ ηνπ Ώγίνπ ΢ππξίδσλα ζην Ναύπιην, ηνλ πιεζίαζαλ ν Κσλζηαληίλνο θαη ν Γεώξγηνο Μαπξνκηράιεο, αδειθόο θαη γηνο ηνπ Πεηξόκπεε Μαπξνκηράιε αληίζηνηρα. Ο Κσλζηαληίλνο ππξνβόιεζε από πίζσ ηνλ θπβεξλήηε ζην θεθάιη, ελώ από κπξνζηά ν Γεώξγηνο ηνλ καραίξσζε δπν θνξέο ζηελ θνηιηά. Ο Καπνδίζηξηα έπεζε ζηελ αγθαιηά ηνπ θξνπξνύ ηνπ θαη ηέζζεξα ιεπηά αξγόηεξα ήηαλ λεθξόο. Ο ιαόο ηεο πόιεο αγαλαθηηζκέλνο θπλήγεζε, ζπλέιαβε θαη ιηληζάξηζε ηνλ Κσλζηαληίλν, ν νπνίνο είρε δερζεί ήδε κηα ζθαίξα από ην όπιν ελόο ζσκαηνθύιαθα ηνπ Καπνδίζηξηα. Σν πηώκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ πεηάρηεθε ζηε ζάιαζζα. Ο Γεώξγηνο [14]

θαηέθπγε ζηε γαιιηθή πξεζβεία ιέγνληαο …ζηηώ ηην Γαλλικήν σπεράζπιζιν όηι εθονεύζαμε ηον ηύραννον. Φιλώ ηην πιζηόλα μοσ και αθιερώνω ασηήν και εασηόν εις ηην ηιμή ηης Γαλλίας5. Σν πιήζνο ζπγθεληξώζεθε θαη απεηινύζε λα θάςεη ηελ πξεζβεία. Σειηθά νη Γάιινη παξέδσζαλ ηνλ δνινθόλν ζηηο αξρέο γηα λα δηθαζηεί. Λίγεο κέξεο αξγόηεξα ν Γεώξγηνο Μαπξνκηράιεο δηθάζηεθε από έθηαθην ζηξαηνδηθείν, θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην θαη ηνπθεθίζηεθε ζην Εηο-Καιέ ηνπ Ναππιίνπ, κπξνζηά ζηα κάηηα ηνπ παηέξα ηνπ, πνπ ήηαλ θπιαθηζκέλνο εθεί.

Η δολοφονία του Καποδίστρια

5

Ν. Καςομοφλθ «Απομνθμονεφματα» [15]

Ο Άρης, πολεμικό πλοίο της Επανάστασης του 1821

[16]

2. 1831, ΢ηξαηησηηθό θίλεκα θαηά ηνπ Απγνπζηίλνπ Καπνδίζηξηα Σελ ίδηα εκέξα ηεο δνινθνλίαο ηνπ Καπνδίζηξηα ζπλήιζε ε Γεξνπζία θαη εμέιεμε ηελ απνθιεζείζα Σξηκειή Γηνηθεηηθή Δπηηξνπή ηεο Διιάδνο, κε πξόεδξν ηνλ αδειθό ηνπ λεθξνύ θπβεξλήηε, Απγνπζηίλν Καπνδίζηξηα θαη κέιε ηνπο Θεόδσξν Κνινθνηξώλε θαη Ησάλλε Κσιέηηε. Σν θύξην έξγν ηεο επηηξνπήο απηήο ήηαλ ε δηαθύιαμε ηεο εξεκίαο θαη ηεο αζθάιεηαο ζηε ρώξα θαη ε γξήγνξε ζύγθιεζε ηεο Βζληθήο ΢πλέιεπζεο (ηελ νπνία είρε ήδε πξνγξακκαηίζεη ν Εσάλλεο Καπνδίζηξηαο). Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας

Δ Γεξνπζία εμέδσζε ςήθηζκα κε ην νπνίν θαηαδίθαδε ηνπο δνινθόλνπο ηνπ θπβεξλήηε σο «παηξνθηόλνπο». ΋ινη όκσο ήμεξαλ – ή ππνςηάδνληαλ – όηη νη εζηθνί απηνπξγνί ηεο δνινθνλίαο ήηαλ νη θπβεξλήζεηο ηεο Ώγγιίαο θαη ηεο Γαιιίαο. Οη αληηθπβεξλεηηθνί πνπ ηώξα άξρηζαλ λα αληηιακβάλνληαη ηηο ζπλέπεηεο ηεο αιόγηζηεο αληηπνιίηεπζεο, έζηεηιαλ ζηε Γεξνπζία ηξηκειή αληηπξνζσπεία κε επηθεθαιήο ηνλ Αλδξέα Εαΐκε θαη δήηεζαλ ε Βζληθή ΢πλέιεπζε (πνπ έκειιε λα ζπγθιεζεί) λα δηνξίζεη λέν θπβεξλήηε. Βίραλ δε ηελ εκθαλή ππνζηήξημε ησλ Άγγισλ θαη Γάιισλ δηπισκαηώλ. Δ Γεξνπζία απέξξηςε ηηο πξνηάζεηο ηνπο θαη ν ΓαΎκεο θάιεζε ηνλ Κνινθνηξώλε λα επέκβεη γηα λα «απνθεπρζεί εκθύιηνο πόιεκνο».

[17]

Οη Τδξαίνη – πνπ είραλ πξσηνζηαηήζεη ζηελ λαπηηθή αληαξζία – δήηεζαλ λα πξνζηεζνύλ ζηελ Αηνηθεηηθή Βπηηξνπή δπν κέιε ηεο αληηπνιίηεπζεο, λα ρνξεγεζεί γεληθή ακλεζηία θαη λα πξνθεξπρζνύλ εθινγέο. Δ Βπηηξνπή απάληεζε όηη δελ είρε αξκνδηόηεηα λα παίξλεη ηέηνηεο απνθάζεηο. Άιισζηε νη εθδειώζεηο ηνπ ιανύ γηα ηελ απερζή δνινθνλία ηνπ Καπνδίζηξηα δελ άθελαλ πεξηζώξην ππνρώξεζεο ζε αηηήκαηα ησλ αληηπάισλ ηνπ. Παξάιιεια άξρηζε έληνλνο πξνεθινγηθόο αγώλαο ησλ ηνπηθώλ θνκκαηαξρώλ γηα ηελ εθινγή αληηπξνζώπσλ γηα ηελ Βζλνζπλέιεπζε. Βπηθξαηνύζε έθξπζκε θαηάζηαζε θαη νμπκέλν δηραζηηθό θιίκα, ε θξαηηθή δηνίθεζε είρε παξαιύζεη θαη ππήξρε έληνλε δπζαξέζθεηα θαηά ησλ Γάιισλ αμησκαηηθώλ ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηεύκαηνο. Ο Ιωάννης Κωλέττης

Δ απξνθάιππηε ππνζηήξημε ησλ Γάιισλ ζηνπο θηλεκαηίεο ηνπ Ναπηηθνύ θαη ε ζπλερηδόκελε ππνζηήξημε ηεο αληηπνιίηεπζεο , ππνρξέσζε ηελ Αηνηθεηηθή Βπηηξνπή λα δεηήζεη ηηο παξαηηήζεηο ηνπο. Δ αλαηαξαρή πνπ επηθξαηνύζε ζηε ρώξα πέξαζε θαη ζην ζηξαηό, κε απνηέιεζκα ηε ραιάξσζε ηεο πεηζαξρίαο θαη ηεο ηάμεο. Δ θαηάζηαζε άξρηζε λα γίλεηαη αλεμέιεγθηε ιόγσ ησλ θνκκαηηθώλ αληηπαξαζέζεσλ. Εδηαίηεξα ζηε Απηηθή Βιιάδα, κηα ζηξαηησηηθή ρνύληα κε επηθεθαιήο ηνπο Κ. Μπόηζαξε θαη ΢. Καηζηθνγηάλλε είρε νπζηαζηηθά θεξύμεη αληάξηηθν θαηά ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. Οη αμησκαηηθνί ηεο Ρνύκειεο είραλ ηαρζεί αλαθαλδόλ ππέξ ηεο γαιιόθηιεο παξάηαμεο ηνπ Κσιέηηε, πνπ ήηαλ ζαθώο ερζξηθή πξνο ηνλ Ώπγνπζηίλν Καπνδίζηξηα. ΢ην Άξγνο, όπνπ είρε απνθαζηζηεί λα ζπγθιεζεί ε Βζληθή ΢πλέιεπζε, άξρηζαλ λα ζπγθεληξώλνληαη νη πιεξεμνύζηνη ησλ [18]

επαξρηώλ. Βπηθξαηνύζε ράνο θαη θαλείο δελ κπνξνύζε λα ειέγμεη αλ θάπνηνο πιεξεμνύζηνο είρε εθιεγεί λόκηκα ή όρη. ΋ηαλ έθηαζε ζην Άξγνο θαη ηζρπξή κνλάδα ηνπ θπβεξλεηηθνύ ζηξαηνύ γηα λα «ηεξήζεη ηελ ηάμε», ηα πλεύκαηα νμύλζεθαλ αθόκα πεξηζζόηεξν θαη ππήξραλ θόβνη μεζπάζκαηνο εκθύιηαο ζύξξαμεο. Σελ 5ε Αεθεκβξίνπ 1831 άξρηζε ηηο εξγαζίεο ηεο ε – όπσο νλνκάζηεθε – Δζληθή Δ’ ησλ Διιήλσλ ΢πλέιεπζηο. Ώπνθαζίζηεθε ε ζύζηαζε λέαο Αηνηθεηηθήο Βπηηξνπήο κε πξόεδξν ηνλ Ώπγνπζηίλν Καπνδίζηξηα κε ηίηιν Πξόεδξνο ηεο Διιεληθήο Κπβεξλήζεσο θαη κέιε ηνπο Θ. Κνινθνηξώλε θαη Ε. Κσιέηηε. Δ ζεηεία ηεο επηηξνπήο απηήο ζα ηειείσλε κε ηελ ςήθηζε ηνπ αλαζεσξεκέλνπ ΢πληάγκαηνο. ΋κσο ε εθινγή ηνπ Ώπγνπζηίλνπ πξνθάιεζε ζθνδξέο αληηδξάζεηο, ν Κσιέηηεο απερώξεζε από ηελ Βπηηξνπή, δεκηνπξγήζεθαλ δπν αληηκαρόκελα ζηξαηόπεδα θαη άξρηζαλ ζπγθξνύζεηο. Οη απηναπνθαινύκελνη «ζπληαγκαηηθνί» δειαδή ε αληηπνιίηεπζε, κε 2.000 άλδξεο θαη επηθεθαιήο ηνλ Κσιέηηε, έθηαζαλ ζηελ Κόξηλζν, όπνπ ζπγθξόηεζαλ δηθή ηνπο ζπλέιεπζε κε πξόεδξν ηνλ Γ. Κνπληνπξηώηε. Έηζη ππήξραλ δπν ζπλειεύζεηο, κηα ζην Άξγνο κε ηνλ Ώπγνπζηίλν θαη ε άιιε ζηελ Κόξηλζν κε ηνλ Κσιέηηε. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο ηεο θπβέξλεζεο γηα ζπλδηαιιαγή θαη ηελ πξόηαζή ηεο γηα ρνξήγεζε γεληθήο ακλεζηίαο, κε εμαίξεζε ηνπο ππνθηλεηέο ηεο δνινθνλίαο ηνπ Καπνδίζηξηα, ε παξάηαμε Κσιέηηε ήηαλ αλππνρώξεηε. Ο Κσιέηηεο βιέπνληαο όηη δελ είρε ειπίδεο απνθάζηζε λα εηζβάιεη ζηελ Πεινπόλλεζν. ΢ην κεηαμύ, νη Μεγάιεο Απλάκεηο είραλ επηιέμεη ηνλ ΐαπαξό πξίγθηπα Όζσλα σο εγεκόλα ηεο Βιιάδαο. Δ Βζληθή ΢πλέιεπζε ηνπ Άξγνπο ςήθηζε λέν ΢ύληαγκα, πνπ θαζόξηδε ην πνιίηεπκα ηεο ρώξαο σο βαζηιεπόκελε δεκνθξαηία. Σν ΢ύληαγκα απηό ήηαλ καθξνζθειέζηαην κε 294 άξζξα. {Όκσο, απηό ην ΢ύληαγκα δελ εθαξκόζηεθε πνηέ, γηαηί ν Όζσλ σο απνιπηαξρηθόο κνλάξρεο αξλήζεθε ηελ αλαγλώξηζε ζπληαγκαηηθώλ δηθαησκάησλ ζην ιαό}.

[19]

Λίγεο κέξεο κεηά ηελ ςήθηζε ηνπ ΢πληάγκαηνο 1.200 Ρνπκειηώηεο πέξαζαλ ηνλ Εζζκό ηεο Κνξίλζνπ θαη ζπγθξνύζηεθαλ κε ηνλ θπβεξλεηηθό ζηξαηό. Οη «ζπληαγκαηηθνί» λίθεζαλ θαη βάδηζαλ απεηιεηηθά πξνο ην Ναύπιην. Ο Ώπγνπζηίλνο δελ είρε πνιιά πεξηζώξηα πιένλ. Πξόηεηλε λέα πξνζσξηλή θπβέξλεζε κε ηνπο Κνινθνηξώλε, ΓαΎκε, Μεηαμά, Κσιέηηε θαη Μπνπληνύξε. Σν βξάδπ ηεο 30ήο Μαξηίνπ θόξησζε ζε έλα ξσζηθό πινίν ηε ζνξό ηνπ αδειθνύ ηνπ θαη έθπγε θξπθά από ηνλ Ναύπιην γηα ηελ Κέξθπξα. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

΢ηε ζύλζεζε ηεο λέαο θπβέξλεζεο δελ πιεηνςεθνύζαλ νη «ζπληαγκαηηθνί» θαη ν ζηξαηόο ηνπο θηλήζεθε πξνο ην Ναύπιην. Σειηθά κεηά από δηαβνπιεύζεηο θαη επέκβαζε ησλ εθπξνζώπσλ ησλ Μεγάισλ Απλάκεσλ, ζηελ επηηξνπή πξνζηέζεθαλ νη Πιαπνύηαο, Κνπληνπξηώηεο θαη Α. Τςειάληεο θαη απνρώξεζαλ ν Κνινθνηξώλεο θαη ν Μπνπληνύξεο. Ώπηή ε επηηξνπή δελ είρε κέιινλ γηαηί ε Γεξνπζία απνθάζηζε όηη, γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ απαηηείηαη ε παξνπζία πέληε ηνπιάρηζην κειώλ θαη θάζε δηάηαγκα έπξεπε απαξαηηήησο λα θέξεη ηηο ππνγξαθέο όισλ ησλ κειώλ. ΋ιεο νη ζπλεδξηάζεηο ηεο επηηξνπήο καηαηώζεθαλ από έιιεηςε απαξηίαο.

[20]

3.

1843, ΢ηξαηησηηθή Δπαλάζηαζε ηεο 3εο ΢επηεκβξίνπ

Μεηά ηελ δνινθνλία ηνπ Καπνδίζηξηα, νη ηξεηο Μεγάιεο Απλάκεηο (Ώγγιία, Γαιιία θαη Ρσζία) απνθάζηζαλ όηη ην πνιίηεπκα πνπ ηαίξηαδε ζην κηθξό θαη αλαξρνύκελν – θαη ζαθώο κε πνιηηηθά βηώζηκν ρσξίο ηελ ελεξγό ζηήξημε θαη εγγύεζή ηνπο - λέν ειιεληθό θξάηνο ήηαλ απηό ηεο κνλαξρίαο. Καη σο πξώηνο βαζηιηάο ηεο Βιιάδαο επειέγε ν αλήιηθνο πξίγθηπαο Όζσλ, δεπηεξόηνθνο γηνο ηνπ βαζηιηά ηεο ΐαπαξίαο Λνπδνβίθνπ Α’ θαη ηεο Θεξεζίαο. Ο κόιηο 15 εηώλ βαζηιηάο έθηαζε ζην Ναύπιην ηελ 25ε Εαλνπαξίνπ 1833. Σνλ ζπλόδεπε ε ηξηκειήο Ώληηβαζηιεία, πνπ ζα αζθνύζε ηελ εμνπζία κέρξη ηελ ελειηθίσζή ηνπ πνπ είρε νξηζηεί γηα ηνλ Μάην 1835. Ο Όθων

Σελ αληηβαζηιεία απηή απνηεινύζαλ νη: θόκεο Άξκαλζκπεξγθ, ν λνκνκαζήο Μάνπεξ θαη ν ζηξαηεγόο Υάηληεθ. Ο λεαξόο βαζηιηάο θαη ε αθνινπζία ηνπ έγηλαλ δεθηνί κε ζεξκέο εθδειώζεηο ελζνπζηαζκνύ από ηνλ ιαό ηνπ Ναππιίνπ, πνπ πίζηεπε όηη άξρηδε πιένλ πεξίνδνο πνιηηηθήο νκαιόηεηαο, κεηά ην ράνο θαη ηελ εκθύιηα ζύξξαμε πνπ αθνινύζεζε ηελ δνινθνλία ηνπ θπβεξλήηε, πξηλ από δπν ρξόληα. Δ ρώξα βξηζθόηαλ ζε θαηάζηαζε πιήξνπο θαηάξξεπζεο. Δ εκπνξηθή θαη λαπηηιηαθή δξαζηεξηόηεηα είραλ αηνλήζεη, ε δεκόζηα δηνίθεζε ήηαλ δηαιπκέλε θαη ν ηαθηηθόο ζηξαηόο, πνπ είρε νξγαλσζεί από ηνλ Φαβηέξν θαη ηνλ Καπνδίζηξηα, ήηαλ πηα [21]

έλαο εζκόο άηαθησλ νπινθόξσλ ησλ δηάθνξσλ πνιέκαξρσλ θαη δηεθδηθεηώλ ηεο εμνπζίαο. Πξνηεξαηόηεηα ζηελ αλαδηνξγάλσζε ηνπο θξάηνπο δόζεθε ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο. Μαδί κε ηνλ ΋ζσλα έθηαζαλ θαη 3.500 ΐαπαξνί ζηξαηηώηεο θαη αμησκαηηθνί, πνπ ζα απνηεινύζαλ ηελ «καγηά» θαη ηα ζηειέρε ηνπ λένπ ζηξαηνύ, νξγαλσκέλνπ ζύκθσλα κε ηα επξσπατθά πξόηππα. Σαπηόρξνλα δηαιύζεθαλ όια ηα άηαθηα ζηξαηησηηθά ζώκαηα ησλ δηάθνξσλ νπιαξρεγώλ. Δ αληηβαζηιεία πξνρώξεζε ζε κηα ζεηξά κεηαξξπζκίζεσλ ζηνπο ηνκείο ηεο δεκόζηαο δηνίθεζεο, ηεο παηδείαο, ηεο νηθνλνκίαο, ηεο Βθθιεζίαο, ηεο δηθαηνζύλεο ηεο αζθάιεηαο θαη άιισλ ηνκέσλ ηεο δεκόζηαο δσήο. Βαυαροκρατία

Σν 1834 ε Ώζήλα αληηθαηέζηεζε ην Ναύπιην σο πξσηεύνπζα ηνπ θξάηνπο. ΋κσο, ε ππεξνπηηθή ζηάζε ησλ ΐαπαξώλ απέλαληη ζηνπο Έιιελεο πνιίηεο, ε θαηάιεςε όισλ ησλ θπβεξλεηηθώλ θαη δηνηθεηηθώλ ζέζεσλ από μέλνπο, ν παξαγθσληζκόο ησλ αγσληζηώλ ηεο αλεμαξηεζίαο θαη ησλ πνιηηηθώλ εγεηώλ ηεο ρώξαο θαη ε ζθιεξή πνιηηηθή απόιπηεο κνλαξρίαο πνπ εθάξκνζε ε Ώληηβαζηιεία θαη ζηε ζπλέρεηα ν ίδηνο ν ΋ζσλ, δεκηνύξγεζαλ γξήγνξα δηάςεπζε ησλ ειπίδσλ ηνπ ιανύ θαη εκθαλή δπζαξέζθεηα ζε όιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο ηεο ρώξαο. Δ δίθε θαη ε θαηαδίθε ζε ζάλαην ηνπ Κνινθνηξώλε θαη ηνπ Πιαπνύηα κε ηελ θαηεγνξία ηεο πξνδνζίαο θαη ηεο ζπλσκνζίαο θαηά ηνπ θαζεζηώηνο θνξύθσζε ην θιίκα νμύηεηαο πνπ επηθξαηνύζε.

[22]

΢ηηο 20 ΜαΎνπ 1835 ν ΋ζσλ θεξύρζεθε ελήιηθνο θαη άξρηζε λα εθηειεί ηα βαζηιηθά ηνπ θαζήθνληα, ελώ ε Ώληηβαζηιεία έπαςε λα πθίζηαηαη. ΋ινη πεξίκελαλ όηη ηηο θπβεξλεηηθέο θαη δηνηθεηηθέο ζέζεηο ζα ηηο θαηαιάκβαλαλ επηηέινπο θαη θάπνηνη Έιιελεο. Ο ΋ζσλ δηόξηζε ηνλ Άξκαλζκπεξγθ «αξρηγξακκαηέα» ηνπ ππνπξγηθνύ ζπκβνπιίνπ (δειαδή πξσζππνπξγό) κε επξύηαηεο αξκνδηόηεηεο, πξνθαιώληαο αθόκα κεγαιύηεξε δπζαξέζθεηα θαη απνγνήηεπζε. Ο λένο αξρηγξακκαηέαο είρε ηελ ακέξηζηε ππνζηήξημε ηνπ πξεζβεπηή ηεο Ώγγιίαο ζηελ Ώζήλα θαη ηνπ 6 Ώγγιηθνύ θόκκαηνο. Δ πνιηηηθή πνπ άζθεζε ν Άξκαλζκπεξγθ ήηαλ απηαξρηθή. Κπβεξλνύζε κε ηξόπν πνπ πξνθαινύζε ζπλερώο αληηδξάζεηο. Η Αμαλία

΢ηελ Μάλε, ηελ Ώθαξλαλία, ηε Μεζζελία, ηελ Όδξα νη θάηνηθνη μεζεθώλνληαη θαη κεηαμύ ησλ άιισλ αηηεκάησλ ηνπο είλαη θαη ε ζύγθιηζε Βζληθήο ΢πλέιεπζεο γηα ηελ ζέζπηζε ΢πληάγκαηνο. Δ αξζξνγξαθία ηνπ ηύπνπ ήηαλ έληνλα επηθξηηηθή γηα ηνλ απνιπηαξρηθό ηξόπν άζθεζεο ηεο εμνπζίαο από ηνλ βαζηιηά θαη ηνλ αξρηγξακκαηέα. Σνλ Φεβξνπάξην 1936 ν ΋ζσλ γύξηζε από ηαμίδη ζην Μόλαρν έρνληαο ζην πιεπξό ηνπ ηελ λεαξή (κόιηο 18 εηώλ) ζύδπγό ηνπ δνύθηζζα Ακαιία-Μαξία-Φξεηδεξίθε, ηνπ Οιδεκβνύξγνπ). Δ αλαθνίλσζε όηη ηα παηδηά πνπ ζα πξνέξρνληαλ από απηό ην γάκν, ζα βαθηίδνληαλ ζύκθσλα κε ην νξζόδνμν δόγκα, πξνθάιεζε ραξά θαη ηθαλνπνίεζε ζην ιαό.

6

Από τα πρϊτα χρόνια τθσ ίδρυςθσ του ελλθνικοφ κράτουσ, δθμιουργικθκαν τρία πολιτικά κόμματα, το Ρωςικό, το Αγγλικό και το Γαλλικό. Φυςικά το κάκε ζνα από αυτά τα κόμματα είχε τθν εμφανι πριμοδότθςθ τθσ αντίςτοιχθσ δφναμθσ. ΢τουσ πολιτικοφσ αυτοφσ ςχθματιςμοφσ προςκολλιόνταν, ανάλογα με το ςυμφζρον τουσ και οι διάφοροι πολζμαρχοι ι οι τοπικζσ φατρίεσ [23]

΋κσο ζύληνκα άξρηζαλ πάιη νη αληηδξάζεηο θαη νη επηθξίζεηο. Οη πην επηζεηηθέο ήηαλ νη εθεκεξίδεο Αηώλ, Διπίο θαη Αζελά, πνπ δεκνζίεπαλ ζρεδόλ θαζεκεξηλά πύξηλα άξζξα θαηά ηεο βαπαξνθξαηίαο, ηνπ ηξόπνπ δηνίθεζεο, ηεο δηαθζνξάο θαη ηνπ παξαγθσληζκνύ ησλ αγσληζηώλ ηεο επαλάζηαζεο. Παξά ηηο δηαθνξέο πνιηηηθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ θαη νη ηξεηο εθεκεξίδεο ππνζηήξηδαλ κε ζέξκε ηελ άκεζε ζέζπηζε ζπληάγκαηνο.

Η εφημερίδα Αιών

Ο ΋ζσλ γηα λα θαηεπλάζεη ηα πλεύκαηα, απέιπζε ηνλ Άξκαλζκπεξγθ θαη δηόξηζε ζηε ζέζε ηνπ ηνλ ΐαπαξό λνκνκαζή Ηγλάηην θνλ Ρνύληραξη, ν νπνίνο πνιηηεύηεθε ζπλεηά θαη άθεζε – θαηά ηελ ζύληνκε ζεηεία ηνπ – ζεκαληηθά έξγα, ζπνπδαηόηεξν από ηα νπνία ήηαλ ε ίδξπζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Ώζήλαο. ΋κσο νη νμείεο επηθξίζεηο ηνπ ηύπνπ δελ έπαςαλ. Έηζη ηνλ Αεθέκβξην 1937 ν ΋ζσλ δέρηεθε ηελ παξαίηεζε ηνπ θνλ Ρνύληραξη θαη θάιεζε ηνλ (ξσζόθηιν) Κσλζηαληίλν Εσγξάθν λα αλαιάβεη ηελ γξακκαηεία (ππνπξγείν) ησλ Βμσηεξηθώλ. Ο ίδηνο ν βαζηιηάο θξάηεζε γηα ηνλ εαπηό ηνπ ηε ζέζε ηνπ αξρηγξακκαηέα (πξνέδξνπ ηεο θπβέξλεζεο). ΋πσο ήηαλ θπζηθό ε αλάιεςε ηεο πξσζππνπξγίαο από ηνλ βαζηιηά πξνθάιεζε λέν θύκα ζθνδξώλ επηθξίζεσλ. Δ ρώξα είρε κπεη πηα ζε έλα θύθιν πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο θξίζεο. Γηα λα μεθύγεη από ην αδηέμνδν, ηνλ Μάην ηνπ 1841, ν ΋ζσλ θάιεζε ηνλ Αιέμαλδξν Μαπξνθνξδάην (ηνπ αγγιηθνύ θόκκαηνο) λα αλαιάβεη ηελ πξσζππνπξγία θαη ην ππνπξγείν Βμσηεξηθώλ. Ο Μαπξνθνξδάηνο όκσο έζεζε ηνπο εμήο όξνπο γηα λα δερζεί λα αλαιάβεη ηελ εμνπζία: ΢πληαγκαηηθή κεηαξξύζκηζε, [24]

δηάιπζε ηνπ Ώλαθηνβνπιίνπ, παξαρώξεζε νπζηαζηηθώλ αξκνδηνηήησλ ζην ΢πκβνύιην ηεο Βπηθξαηείαο, λα δνζεί πεξηζζόηεξε πξσηνβνπιία ζηνπο ππνπξγνύο, ζην ππνπξγηθό ζπκβνύιην λα πξνεδξεύεη ν πξσζππνπξγόο θαη όρη ν βαζηιηάο θαη λα απνκαθξπλζνύλ νη ΐαπαξνί από ηε δεκόζηα δηνίθεζε θαη ην ζηξαηό. Ο βαζηιηάο απνδέρζεθε κε δηζηαγκό ηνπο όξνπο ηνπ Μαπξνθνξδάηνπ θαη ζηηο 24 Ενπιίνπ ζρεκαηίζηεθε ε θπβέξλεζε πνπ πεξηιάκβαλε ππνπξγνύο θαη από ηα ηξία θόκκαηα. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος

΋κσο πνιύ ζύληνκα ν ΋ζσλ ππαλαρώξεζε ζε δπν από ηνπο όξνπο θαη ν Μαπξνθνξδάηνο ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ ζηηο 10 Ώπγνύζηνπ 1841. Σελ επνκέλε νξθίζηεθε ε λέα θπβέξλεζε κε πξόεδξν θαη πάιη ηνλ ΋ζσλα, ππνπξγό Βμσηεξηθώλ ηνλ Αεκήηξην Υξεζηίδε θαη ππνπξγό Αηθαηνζύλεο ηνλ Γεώξγην Ράιιε. Δ ζρήκα απηό θπβέξλεζε ην θξάηνο κέρξη ηελ 3ε ΢επηεκβξίνπ 1843. Τπό ηελ πίεζε ηνπ ηύπνπ, ησλ θνκκάησλ θαη ηνπ ζηξαηνύ, ν βαζηιηάο θαηάξγεζε ην Ώλαθηνβνύιην θαη απέιπζε ηνπο ΐαπαξνύο ηνπ ζηξαηεύκαηνο, ράλνληαο όκσο έηζη ηα βαζηθά ηνπ ζηεξίγκαηα ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο. Έλαο αθόκα – ίζσο ν ζπνπδαηόηεξνο – ιόγνο ηεο ιατθήο δπζαξέζθεηαο ήηαλ ε νηθνλνκηθή δπζπξαγία θαη ε πίεζε ησλ δαλεηζηώλ γηα θαηαβνιή ησλ ρξενιπζίσλ θαη ηόθσλ ζε πεξίνδν πνπ ε ρώξα βξηζθόηαλ (πξσηόηππν ε;) ζηα πξόζπξα ρξεσθνπίαο. Δ θνηλή γλώκε επεξεαδόηαλ από ηελ ιατθίζηηθε αξζξνγξαθία ηνπ αληηπνιηηεπόκελνπ ηύπνπ θαη είρε πεηζηεί όηη κηα θπβέξλεζε πνπ ζα πξνέθππηε από ειεύζεξεο εθινγέο κεηά από ζέζπηζε [25]

ζπληάγκαηνο, ζα έιπλε ηα πξνβιήκαηα θαθνδηνίθεζεο πνπ είρε ζπζζσξεύζεη ε βαπαξνθξαηία. Δ άπνςε γηα ζπληαγκαηηθή κεηαξξύζκηζε είρε πηνζεηεζεί θαη από ηα θόκκαηα. Σν Ρσζηθό θαη ην Ώγγιηθό θόκκα, δέρνληαλ ηελ ελζάξξπλζε ησλ αληίζηνηρσλ δηπισκαηώλ. Φπζηθά νη απόςεηο ησλ μέλσλ θπβεξλήζεσλ δελ πήγαδαλ ηόζν από ηελ πίζηε ηνπο ζηνπο δεκνθξαηηθνύο ζεζκνύο, όζν από ειπίδα όηη κε ηελ όπνηα αιιαγή, ηα πξάγκαηα ζηελ Βιιάδα ζα γύξηδαλ πξνο όθειόο ηνπο. Ώπό ηελ αξζξνγξαθία ηεο εθεκεξίδαο Αηώλ πνπ εμέθξαδε ηηο απόςεηο ηνπ ξσζηθνύ θόκκαηνο, δηαθαηλόηαλ ε ειπίδα όηη κηα εμέγεξζε ζα ππνρξέσλε ηνλ ΋ζσλα λα παξαηηεζεί θαη ζηε ζέζε ηνπ ζα εθιεγόηαλ έλαο Ρώζνο νξζόδνμνο πξίγθηπαο. ΋ια ήηαλ ώξηκα γηα ην μέζπαζκα επαλάζηαζεο ή πξαμηθνπήκαηνο. Οη πιεξνθνξίεο πνπ έρνπκε ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηνπ ζπληαγκαηηθνύ θηλήκαηνο θαη ηνλ αξηζκό ησλ κπεκέλσλ είλαη αζαθείο. Ο Μακρυγιάννης

Οη πην γλσζηνί από ηνπο πξσηαγσληζηέο, όπσο ν ζηξαηεγόο Ησάλλεο Μαθξπγηάλλεο, νη ζπληαγκαηάξρεο Γεκήηξηνο Καιιέξγεο θαη Αλδξέαο Ληόληνο, ν λαύαξρνο Κσλζηαληίλνο Καλάξεο, ν δηνηθεηήο ηεο ΢ρνιήο Βπειπίδσλ ΢ππξίδσλ ΢ππξνκήιηνο, ν ηαγκαηάξρεο Νηθ. ΢θαξβέιεο, νη δηπισκάηεο θαη πνιηηηθνί Αλδξέαο Μεηαμάο θαη Κσλζηαληίλνο Γσγξάθνο θαη παξαγθσληζκέλνη αγσληζηέο ηνπ ’21 όπσο νη Θνδσξάθεο Γξίβαο, Νηθόιανο Κξηεδώηεο, Ρήγαο Παιακήδεο, Μήηξνο Νηειεγηώξγεο, αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο παξαηάμεηο.

[26]

Πάλησο είλαη βέβαην όηη ν Μαθξπγηάλλεο, πξσηνζηάηεζε ζηελ δεκηνπξγία ηνπ ππξήλα ησλ επαλαζηαηώλ. Ήδε από ην 1840 εμέθξαδε αλνηρηά ηα αληηκνλαξρηθά ηνπ αηζζήκαηα. Ώπό ηα παζίγλσζηα Απνκλεκνλεύκαηά ηνπ θαίλεηαη όηη δξαζηεξηνπνηήζεθε έληνλα ζηελ κύεζε γλσζηώλ πξνζσπηθνηήησλ ηνπ ζηξαηεύκαηνο, ησλ αγσληζηώλ θαη ηεο πνιηηηθήο, αλεμαξηήησο θνκκαηηθήο πξνέιεπζεο. Έλαο αθόκα από ηνπο πξσηαγσληζηέο ηεο επαλάζηαζεο ήηαλ ν Α. Μεηαμάο θαη ηελ εγεηηθή ηξηαλδξία7 ζπκπιήξσλε ν Γ. Καιιέξγεο8 πνπ κπήζεθε ηνλ Ώύγνπζην 1843. Ο Μαθξπγηάλλεο, όηαλ πιένλ είραλ όια απνθαζηζηεί θαη είρε κεηαηεζεί ν Καιιέξγεο από ην Άξγνο ζηελ Ώζήλα, γξάθεη: Αγξνηθεζήθακελ ζε όια. Μείλακε ζύκθσλνη. Ο Δημήτριος Καλλέργης

Σε λύρηα ηεο 1εο ΢επηεκβξίνπ ζπγθεληξώζεθε ν εγεηηθόο ππξήλαο ζην ζπίηη ηνπ Μαθξπγηάλλε, όπνπ απνθαζίζηεθε λε μεθηλήζνπλ ζε 24 ώξεο. Σν ζύλζεκα ζα ήηαλ δπν ηνπθεθηέο. Ώκέζσο κεηά ν Καιιέξγεο επηθεθαιήο ηνπ ζηξαηνύ ζα απέθιεηε ηα αλάθηνξα. Φαίλεηαη όκσο όηη ην ζρέδην είρε δηαξξεύζεη ζην παιάηη, ην νπνίν, παξαδόμσο, αδξάλεζε. Δ κνλαδηθή πξάμε ηεο βαζηιηθήο θπβέξλεζεο ήηαλ λα ζηείιεη κηα κνλάδα ρσξνθπιαθήο θαη λα απνθιείζεη ην ζπίηη ηνπ Μαθξπγηάλλε. ΋πσο είρε ζπκθσλεζεί, ηε λύρηα ηεο 2αο πξνο 3ε ΢επηεκβξίνπ 1843, ν Καιιέξγεο επηθεθαιήο κνλάδσλ ηνπ 7

Από ότι φαίνεται ο Μακρυγιάννθσ που εκπροςωποφςε τον λαϊκό παράγοντα, ο Μεταξάσ τουσ πολιτικοφσ και ο Καλλζργθσ τα ςτράτευμα, αποτζλεςαν τθν Σριμελι Επιτροπι.

8 Ο Καλλζργθσ γόνοσ τθσ επιφανοφσ κρθτικισ οικογζνειασ των Καλλζργθδων, ιταν διοικθτισ του ελλθνικοφ ιππικοφ ςϊματοσ που ζδρευε ςτθν Αργολίδα.

[27]

ζηξαηνύ θαη κπεκέλσλ αμησκαηηθώλ, πέξαζαλ από ηηο νδνύο Ώηόινπ θαη Βξκνύ θαη ζπγθεληξώζεθαλ ζηελ πιαηεία ησλ Ώλαθηόξσλ (από ηόηε κεηνλνκάζηεθε ζε πιαηεία ΢πληάγκαηνο). Ο Μαθξπγηάλλεο εύθνια μέθπγε από ηνλ θινηό ησλ ρσξνθπιάθσλ, αθνύ πξνεγήζεθε κηθξνζπκπινθή θαηά ηελ νπνία έραζε ηε δσή ηνπ έλαο ελσκνηάξρεο – ν κνλαδηθόο λεθξόο ηεο εμέγεξζεο - θαη κε κηθξή δύλακε θαηέιαβε δεκόζηα θηίξηα θαη δηάθνξεο θαίξηεο ζέζεηο γύξσ από ηα αλάθηνξα. Οη ζηξαηηώηεο ήηαλ πεξίπνπ 2.000 θαη πξνέξρνληαλ από κνλάδεο ππξνβνιηθνύ θαη πεδηθνύ θαη – όπσο αλαθέξεη ν Καιιέξγεο – ζπγθεληξώζεθαλ θαη 20.000 πνιίηεο ηεο Ώζήλαο. Ο ηειεπηαίνο αξηζκόο είλαη κάιινλ ππεξβνιηθόο γηα κηα πόιε ηεο νπνίαο ν πιεζπζκόο δελ ππεξέβαηλε ηηο 25-30.000 θαηνίθνπο. Πάλησο, ε άθημε ηνπ ζηξαηνύ κε ζπλζήκαηα όπσο Εήησ ην ΢ύληαγκα, ζάιπηγγεο θαη ηπκπαλνθξνπζίεο, έγηλε δεθηή κε δεησθξαπγέο από ην ιαό. {Φπζηθά ειάρηζηνη από απηνύο πνπ δεησθξαύγαδαλ γλώξηδαλ ηί πνιίηεπκα δεηνύζαλ θαη ηη αθξηβώο είλαη ην ΢ύληαγκα}. Ο Μαθξπγηάλλεο απεπζύλζεθε ζην ιαό κε ηα παξαθάησ ιόγηα (όπσο ηα γξάθεη ν ίδηνο ζηα Ώπνκλεκνλεύκαηά ηνπ): Δκείο ζέινκελ λα καο δώζε ν Βαζηιέαο καο εθείλν όπνπ απνρηήζακελ κε ην αίκα καο θαη ζπζίεο καο, νπνύ ην θαηαπάηεζε θη ν Καπνδίζηξηαο. Οη Γύλακεο ηνλ νδήγεζαλ λα καο δώζε ζύληακα, όηαλ ηνλ αλαγλώξηζαλ βαζηιέα καο θαη ήξζε εδώ. Καη ππνζθέζε. Κη σο ζήκεξνλ δελ ην 'βαιε ζ' ελέξγεηα. Να ην βάιε ηώξα θαη είλαη Βαζηιέαο καο. Καη λα καο θπβεξλάγε ζπληακαηηθώο. Γη' απηό, αδειθνί, ζεθσζήθακελ θαη θηληπλέςακελ, θη όρη λα θάκσκελ αηαμίεο. Ούηε εηο ην πεξηβόιη λα κελ πιεζηάζεη θαλέλαο θαη πεηξάμεηε νύη' έλα θύιιν Σελ ώξα πνπ μεζπνύζε ε επαλάζηαζε, ν ΋ζσλ βξηζθόηαλ ζην γξαθείν ηνπ, ελώ ε Ώκαιία πνπ θνηκόηαλ, μύπλεζε έληξνκε θαη έηξεμε ζηνλ βαζηιηά. Σνλ βξήθε «θάησρξν» λα ζπλεδξηάδεη κε ζηξαηησηηθνύο θαη απιηθνύο. Έλαο ππαζπηζηήο ηνπ βαζηιηά θαη ν ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ, πνπ ζηάιζεθαλ από ηα αλάθηνξα γηα λα δεηήζνπλ ηε δηάιπζε ηεο ζπγθέληξσζεο ζπλειήθζεζαλ από ηνπο επαλαζηάηεο.

[28]

Ο ΋ζσλ δέρζεθε λα ζπλαληεζεί κε ηνλ Καιιέξγε ν νπνίνο ηνπ είπε: Μεγαιεηόηαηε, επδνθήζαηε λα ηθαλνπνηήζεηε ηελ αίηεζηλ ηνπ ζηξαηνύ θαη ηνπ ιανύ νκνγλσκόλσο δεηνύλησλ Σύληαγκα. Ο βαζηιηάο αξρηθά αξλήζεθε απαληώληαο: Αο δηαιπζώζη θαη ζέισ κεξηκλήζεη πεξί ηεο αηηήζεώο ησλ. Βλ ησ κεηαμύ ν Μαθξπγηάλλεο θαη ν Μεηαμάο ζπγθάιεζαλ ζε έθηαθηε ζπλεδξίαζε ην ΢πκβνύιην ηεο Βπηθξαηείαο, ην νπνίν δηόξηζε λέα θπβέξλεζε κε πξσζππνπξγό ηνλ Αλδξέα Μεηαμά θαη ππνπξγνύο: ΢ηξαηησηηθώλ Ώλδξέα Ληόλην, Αηθαηνζύλεο Λένληα Μειά, Ναπηηθώλ Κσλζηαληίλν Καλάξε, Βζσηεξηθώλ Ρήγα Παιακήδε, Οηθνλνκηθώλ Αξόζν Μαλζόια θαη Βθθιεζηαζηηθώλ Μηραήι ΢ρηλά. Ο Καιιέξγεο δελ ζπκκεηείρε ζην θπβεξλεηηθό ζρήκα, αιιά αλέιαβε ηελ αλώηαηε δηνίθεζε ηεο θξνπξάο. Ο Ανδρέας Μεταξάς

Ώκέζσο κεηά ζρεκαηίζηεθε εμακειήο επηηξνπή, επηθνξηηζκέλε λα πάεη ζηα αλάθηνξα θαη λα ππνβάιεη πξνο έγθξηζε από ηνλ ΋ζσλα ηα δηαηάγκαηα ηνπ δηνξηζκνύ ηεο λέαο θπβέξλεζεο θαη ηεο ζύγθιεζεο εληόο 30 εκεξώλ Βζληθήο ΢πλέιεπζεο, έξγν ηεο νπνίαο ζα είλαη ε εθπόλεζε ΢πληάγκαηνο. Ώπηή ηε θνξά ν ΋ζσλ (εθώλ - άθσλ) απνδέρζεθε ηηο πξνηάζεηο ησλ ζηαζηαζηώλ, παξνπζία ησλ πξεζβεπηώλ ησλ κεγάισλ δπλάκεσλ. Ήηαλ ήδε 3 ε ώξα ην πξσί, δειαδή ε επαλάζηαζε πέηπρε ηνπο ζηόρνπο ηεο κέζα ζε ρξνληθό δηάζηεκα ιίγσλ κόιηο σξώλ. Ώθνινύζεζε ε νξθσκνζία ηεο θπβέξλεζεο Μεηαμά θαη ε ππνγξαθή ηνπ δηαηάγκαηνο ηεο ζύγθιεζεο ηεο Βζληθήο ΢πλέιεπζεο. Ο ΋ζσλ ππέγξαςε αθόκα δπν δηαηάγκαηα. Με ην πξώην ε 3ε ΢επηεκβξίνπ νξηδόηαλ εζληθή ενξηή θαη απνλέκνληαλ κεηάιιηα ζηνπο πξσηαγσληζηέο ηεο εμέγεξζεο. Με ην άιιν ν βαζηιηάο εμέθξαδε ηηο επραξηζηίεο ηνπ ζξόλνπ πξνο ην έζλνο δηα ηελ [29]

ηεξεζείζαλ ηάμηλ. Ώπηό ήηαλ θαη ην ηέινο ηεο πεξηόδνπ ηεο απόιπηεο κνλαξρίαο ζηελ Βιιάδα. Σν πιήζνο αθνύ δεησθξαύγαζε ηνλ «ζπληαγκαηηθό βαζηιέα ησλ Βιιήλσλ», δηαιύζεθε. Δ εθεκεξίδα Αζελά έγξαςε ηελ επόκελε κέξα: Μεηά εκίζεηαλ ώξαλ, ν πεξηδηαβάδσλ εηο ηελ πιαηείαλ, δελ εδύλαην λα ίδε ζεκείνλ δη’ νπ λα ζπκπεξάλε όηη ιαόο νιόθιεξνο θαη ζηξαηόο εμεηέιεζαλ εθεί πξν νιίγνπ κίαλ επαλάζηαζηλ. Δηο ηνύην πάληεο εράξεζαλ θαη νη Έιιελεο έδεημαλ πόζν πξνέβεζαλ εηο ηνλ πνιηηηζκόλ, πόζνλ θαηελόεζαλ ηα δηθαηώκαηα ησλ θαη ηνλ ηξόπνλ θαζ’ νλ πξέπεη λα η’ απνθηήζσζη, ρσξίο λ' αθήζσζηλ νπδεκίαλ θειίδα εηο ηελ ηζηνξίαλ. Γέθα έηε ηνπο ζπθνθάληεζαλ σο αλζξώπνπο πιήξεηο παζώλ θαη κίζνπο θαη δόινπ, ηνπο εμεπηέιηζαλ σο ππνκέλνληαο ηελ δνπιείαλ θαη ηελ δηαθζνξάλ θαη εηο κίαλ εκέξαλ έδεημαλ νύηνη πόζνλ είλαη δειόηππνη ηεο ειεπζεξίαο ησλ, πόζνλ είλαη επηεηθείο, κεηά ηελ λίθελ, πόζνλ είλαη γελλαίνη πξνο ηνπο πξνμέλνπο ηεο δπζηπρίαο ησλ. Οη εθινγέο γηα ηελ Βζλνζπλέιεπζε πξνθεξύρζεθαλ γηα ηηο 7 ΢επηεκβξίνπ 1843, βάζεη ηνπ εθινγηθνύ λόκνπ πνπ είρε ζεζπίζεη από ην 1829 ν Καπνδίζηξηαο, αιιά δελ είρε εθαξκνζηεί πνηέ. Οη εξγαζίεο ηεο, όπσο ηειηθά νλνκάζηεθε, 3εο ελ Αζήλαηο Δζληθήο ΢πλειεύζεσο πνπ αξηζκνύζε 244 πιεξεμνπζίνπο, άξρηζαλ κε πξόεδξν ηνλ γεξαηό (103 εηώλ) Παλνύηζν Ννηαξά θαη κε ηελ παξνπζία ηνπ βαζηιηά ΋ζσλα. Δ ΢πλέιεπζε εμέιεμε επηηξνπή από 21 κέιε κεηαμύ ησλ νπνίσλ νη Μαπξνθνξδάηνο, Μεηαμάο, ΢π. Σξηθνύπεο, Κσιέηηεο θαη άιινη, νη νπνίν ζπλέηαμαλ ην ΢ύληαγκα. ΢ηηο 3 Μαξηίνπ 1844 ςεθίζηεθε ην ηειεπηαίν (107ν) άξζξν θαη ζηηο 18 ηνπ ίδηνπ κήλα ν βαζηιηάο έδσζε ηνλ πξνβιεπόκελν από ην λέν ΢ύληαγκα όξθν ελώπηνλ ηεο Βζλνζπλέιεπζεο. Σν ΢ύληαγκα ηνπ 1844 ήηαλ έλα ζπληεξεηηθό λνκνζέηεκα βαζηζκέλν ζηα γαιιηθό θαη ην βειγηθό ζύληαγκα ηνπ 1830 θαη 1831 αληίζηνηρα. Δ βαζηθή δεκνθξαηηθή αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ εμνπζηώλ ήηαλ κηζεξή: [30]

Δ λνκνζεηηθή εμνπζία αζθνύληαλ ηζόηηκα από ηνλ βαζηιηά, ηε ΐνπιή θαη ηε Γεξνπζία (ηα κέιε ηεο Γεξνπζίαο ήηαλ ηζόβηα). Δ εθηειεζηηθή θαη πάιη από ηνλ βαζηιηά θαη ηνπο «ππ’ απηόλ δηνξηδόκελνπο ππνπξγνύο», νη νπνίνη όκσο είραλ ηελ πνηληθή επζύλε. Καη ηέινο, ε δηθαζηηθή εμνπζία, πήγαδε από ηνλ βαζηιηά θαη ηελ αζθνύζαλ ηα δηθαζηήξηα. ΋κσο ην ΢ύληαγκα απηό πεξηείρε θαη πνιιά δεκνθξαηηθά ζηνηρεία, όπσο ηα άξζξα 3-14 πνπ αλαθέξνληαλ ζηα δηθαηώκαηα θαη ηηο αηνκηθέο ειεπζεξίεο ηνπ πνιίηε. Ώκέζσο κεηά ηε ιήμε ησλ εξγαζηώλ ηεο ΢πλέιεπζεο, ν βαζηιηάο έδσζε εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ Ώι. Μαπξνθνξδάην (ηνπ αγγιηθνύ θόκκαηνο) θαη πξνγξακκαηίζηεθαλ νη πξώηεο εθινγέο γηα ηελ αλάδεημε λέαο ΐνπιήο. Η ανακήρυξη του ΢υντάγματος

΢ηηο εθινγέο ηνπ Ώπγνύζηνπ 1844, ην γαιιηθό θόκκα ηνπ Κσιέηηε θαη ην ξσζηθό κε ηνπο Γσγξάθν, Παιακήδε θαη Γξίβα ζπλεξγάζηεθαλ κε ζηόρν λα εηηεζεί ην αγγιηθό θόκκα. Έγηλαλ έλνπια ζπιιαιεηήξηα, ηαξαρέο, ζπκπινθέο θαη αζθήζεθε βία θαη ίζσο θαη λνζεία. Φπζηθά ην αγγιηθό θόκκα έραζε παλεγπξηθά (θέξδηζε κόιηο 12 έδξεο) θαη λίθεζαλ ην δπν άιια θόκκαηα. Πξσζππνπξγόο νξθίζηεθε ν Εσάλλεο Κσιέηηεο θαη ππνπξγόο Βμσηεξηθώλ ν Ώλδξέαο Μεηαμάο.

[31]

Ο Κσιέηηεο θπβέξλεζε ηε ρώξα σο ηνλ Ώύγνπζην 1847, αιιά ε πνιηηηθή ηνπ ραξαθηεξίδεηαη από απηαξρηθόηεηα, ζπγθεληξσηηζκό θαη πεξηθξόλεζε ηνπ θνηλνβνπιίνπ, ζε ζεκείν πνπ ν ηύπνο ηεο επνρήο λα ηνλ θαηεγνξεί σο δηθηάηνξα. Ο Κσιέηηεο θαηεγνξήζεθε όηη εηζήγαγε ηελ θαπινθξαηία ζην πνιηηηθό ζύζηεκα. Ήηαλ ν πξώηνο (θαη αζθαιώο όρη ν κνλαδηθόο) Έιιελαο πνιηηηθόο πνπ απέθηεζε ηεξάζηηα πεξηνπζία όληαο δηαρεηξηζηήο ησλ νηθνλνκηθώλ ηεο ρώξαο. Σο ΢ύνταγμα του 1844

΋κσο, επί Κσιέηηε, γηα πξώηε θνξά ππήξμε ζηε ρώξα πνιηηηθή ζηαζεξόηεηα επί νιόθιεξε ηξηεηία. Ο Κσιέηηεο είλαη απηόο πνπ κε ηελ αιπηξσηηθή ηνπ πνιηηηθή, επέβαιε ηνλ όξν «Μεγάιε Ηδέα», πνπ έγηλε εζληθόο ζηόρνο γηα ηα επόκελα νγδόληα ζρεδόλ ρξόληα, δειαδή σο ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, όηαλ εληαθηάζηεθε νξηζηηθά ην όξακα κε ην νπνίν κεγάισζαλ γεληέο θαη γεληέο Βιιήλσλ. Ώιιά θαη ν βαζηιηάο ΋ζσλ, παξά ηνπο πεξηνξηζκνύο πνπ ηνπ επέβαιε ην ΢ύληαγκα, δελ έπαςε λα παξεκβαίλεη αλνηρηά ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα. Δ Βπαλάζηαζε ηεο 3εο ΢επηεκβξίνπ 1843 ήηαλ έλα (ζρεδόλ) αλαίκαθην ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, ζην νπνίν ζπκκεηείρε όρη κόλν ν ζηξαηόο αιιά θαη ν ιαόο ηεο Ώζήλαο.

[32]

Σα απνηειέζκαηά ηεο γξήγνξα έγηλαλ γλσζηά ζε όιε ηε ρώξα θαη πξνθάιεζαλ ελζνπζηαζκό θαη ειπίδα. Λίγν αξγόηεξα απνιύζεθαλ όζνη ΐαπαξνί θαηείραλ αθόκα ζέζεηο ζηε δηνίθεζε θαη ην ζηξαηό θαη νη πεξηζζόηεξνη έθπγαλ από ηε ρώξα.

[33]

Η 3η ΢επτεμβρίου 1843

[34]

4. 1862, ΢ηξαηησηηθό θίλεκα θαη έμσζε ηνπ βαζηιηά Όζσλα Καη κεηά ηελ επαλάζηαζε ηεο 3εο ΢επηεκβξίνπ 1843, ηα πξάγκαηα δελ πήγαηλαλ ξόδηλα γηα ηνλ ΋ζσλα. Ο ίδηνο δελ κπνξνύζε εύθνια λα ζπκβηβαζηεί κε ηελ ηδέα όηη έλαο ειέσ Θενύ εγεκόλαο είρε ππνθύςεη ηόζν γξήγνξα ζηηο απαηηήζεηο ιίγσλ αμησκαηηθώλ ηνπ ζηξαηνύ θαη θάπνησλ θηιόδνμσλ πνιηηηθώλ. Δ αιήζεηα είλαη όηη ππέγξαςε όζα ππέγξαςε εθείλν ην κνηξαίν βξάδπ, όρη κόλν επεηδή μεζεθώζεθαλ θάπνηεο ζηξαηησηηθέο κνλάδεο θαη κεξηθέο ρηιηάδεο ιανύ, αιιά θαη κεηά από πίεζε ησλ πξεζβεπηώλ ησλ ηξηώλ Μεγάισλ Απλάκεσλ, θαζώο επίζεο θαη ησλ επηηεηξακκέλσλ Ώπζηξίαο θαη ΐαπαξίαο θαη ηέινο κεηά από ηηο ζπκβνπιέο ιίγσλ ζπλεηώλ απιηθώλ. Βθείλε όκσο πνπ ηειηθά ηνλ έπεηζε ήηαλ ε ξεαιίζηξηα Ώκαιία, ε νπνία είδε πσο ηα πεξηζώξηα άξλεζεο ηνπ ζπδύγνπ ηεο λα απνδερζεί ηνπο όξνπο ησλ εμεγεξκέλσλ αμησκαηηθώλ ήηαλ κεδακηλά. Οη ηζηνξηθνί ηεο επνρήο ππνζηεξίδνπλ όηη από εθείλε ηελ εκέξα, ε Ώκαιία από ζύδπγνο ηνπ βαζηιηά πνπ βξίζθεηαη ζην πεξηζώξην ησλ απνθάζεσλ, κεηαιιάρζεθε ζε βαζίιηζζα Ακαιία, κε άπνςε, επηρεηξήκαηα θαη πεηζώ. Δ απνθαζηζηηθή Ώκαιία ήηαλ ην αληίζεην ηνπ άβνπινπ θαη όρη ηδηαίηεξα εύζηξνθνπ ΋ζσλα. Δ Βζληθή ΢πλέιεπζε πνπ ζπγθιήζεθε ην Ννέκβξην 1843 απνηειείην από 244 κέιε από όια ηα κέξε ηνπ ειιεληθνύ βαζηιείνπ, θαζώο θαη από πεξηνρέο πνπ ήηαλ ηόηε επαξρίεο ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο, όπσο ε Κξήηε, ε Ήπεηξνο, ε ΢άκνο, ε Θεζζαιία, ε Μαθεδνλία θιπ. Οη πιεξεμνύζηνη απηήο ηεο ΢πλέιεπζεο ήηαλ πξάγκαηη ό,ηη θαιύηεξν δηέζεηε ν ηόπνο εθείλν ηνλ θαηξό θαη ήηαλ απνθαζηζκέλνη λα θέξνπλ ζε πέξαο ην έξγν γηα ην νπνίν ςεθίζηεθαλ. ΋ηαλ ν ΋ζσλ δήηεζε λα ηνπ δνζεί ην ζρέδην ηνπ ΢πληάγκαηνο γηα κειεηήζεη θαη λα πξνβεί ζε δηθέο ηνπ δηνξζώζεηο θαη [35]

θαηόπηλ ε ΢πλέιεπζε λα ην ςεθίζεη έρνπζα ππόςηλ θαη ηαο ηνπ βαζηιέσο παξαηεξήζεηο, νη πιεξεμνύζηνη κε κεγάιε πιεηνςεθία απέξξηςαλ ηελ βαζηιηθή αμίσζε. Δ απάληεζε πνπ δόζεθε ζηνλ ΋ζσλα ήηαλ όηη ‘πξνηνύ ζπδεηεζεί θαη εγθξηζεί ην ΢ύληαγκα από ηε ΢πλέιεπζε, είλαη αδύλαηνλ λα δνζεί ζηνλ βαζηιέα’. Ο βαζηιηάο δελ ην ‘βαιε θάησ θαη έζεζε μαλά ην ζέκα ζηνλ Κσιέηηε, ιέγνληάο ηνπ πσο αλ δελ γηλόηαλ δεθηό ην αίηεκά ηνπ δελ ζα δίζηαδε λα παξαηηεζεί. Ο Κσιέηηεο ηνπ απάληεζε: Μεγαιεηόηαηε, είδα πνιινύο βαζηιείο ρσξίο ζξόλν. Γελ είδα όκσο θαλέλα ζξόλν ρσξίο βαζηιέα. Βθεί ζηακάηεζε ε ζπδήηεζε θαη ν ΋ζσλ δελ επαλήιζε ζην ζέκα. Όθων και Αμαλία

΋πσο είδακε θαη ζην πξνεγνύκελν θεθάιαην, νη πξώηεο εθινγέο κεηά ηελ ςήθηζε ηνπ ΢πληάγκαηνο, έθεξαλ ζηνλ πξσζππνπξγηθό ζώθν ηνλ αξρεγό ηνπ γαιιηθνύ θόκκαηνο Εσάλλε Κσιέηηε, ν νπνίνο θαη ζεσξείηαη ν πξώηνο ζπληαγκαηηθόο αηξεηόο πξσζππνπξγόο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο. Ώλ θαη ν Κσιέηηεο θπβέξλεζε απηαξρηθά, ρσξίο λα ιακβάλεη ππ’ όςε ηνπ ηελ αληηπνιίηεπζε ή ηηο ιατθέο απαηηήζεηο, έκεηλε ζηελ πξσζππνπξγία επί ηξία ρξόληα, σο ηνλ ζάλαηό ηνπ. Σνλ δηαδέρζεθε ν Κίηζνο Σδαβέιαο πνπ θπβέξλεζε ηε ρώξα σο ηνλ Μάην 1848 θαη αθνινύζεζε ν Γεώξγηνο Κνπληνπξηώηεο σο ηνλ Οθηώβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο, ν λαύαξρνο Καλάξεο σο ηνλ Αεθέκβξην ‘49 θαη ηέινο ν Ώληώληνο Κξηεδήο από ην ‘49 σο ην 1854. Ώιιά παξά ηελ πνιηηηθή ζηαζεξόηεηα, ε θαηάζηαζε ζηε ρώξα, ηδηαίηεξα ζηηο επαξρίεο, ήηαλ έθξπζκε θαη επηθξαηνύζε ράνο ζην ζέκα ηεο αζθάιεηαο. ΢ηα νξεηλά δξνύζαλ ζπκκνξίεο [36]

ιεζηώλ, πνπ ζπρλά έθαλαλ επηδξνκέο ζηα ρσξηά θαη άξπαδαλ ηξόθηκα θαη ρξήκαηα, πνιιέο θνξέο δε θαη νκήξνπο γηα λα απαηηήζνπλ ιύηξα από ηνπο νηθείνπο ηνπο. Γλσζηνί ιήζηαξρνη ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο θαηαδπλάζηεπαλ ηελ Ρνύκειε, ηελ ΏραΎα θαη αθόκα θαη ηελ Ώηηηθή. Ώιιά εθηόο ηεο ιεζηείαο ηε ρώξα βαζάληδαλ θαη ηα ζπρλά ζηαζηαζηηθά θηλήκαηα, όπσο ηνπ Θνδσξάθε Γξίβα ζηελ Ώηησιναθαξλαλία, ηνπ Νηθνιάνπ Κξηεδώηνπ ζηελ Βύβνηα θαη άιισλ πνιέκαξρσλ ζηε Ναππαθηία, ηε Φζηώηηδα, ηε Μεζζελία θαη ζε άιιεο πεξηνρέο. Ο Δαβίδ Πατσίφικο

Σν 1849 μέζπαζε έλα ζνβαξό δηπισκαηηθό επεηζόδην κε ηε ΐξεηαλία. Βθείλε ην ρξνληά είρε απαγνξεπηεί ην παζραιηλό έζηκν ην «θάςηκν ηνπ «Ενύδα», θαηά ην νπνίν έθαηγαλ έλα αρπξέλην νκνίσκα Ββξαίνπ. Με αθνξκή ηελ απαγόξεπζε απηήλ ν όρινο επηηέζεθε ζην ζπίηη ηνπ πνξηνγαιηθήο θαηαγσγήο, Ββξαίνπ Γαβίδ Παηζίθηθν, εηζέβαιε ζην ζπίηη ηνπ ζηε ζπλνηθία ηνπ Φπξξή θαη πξνμέλεζε ζνβαξέο θαηαζηξνθέο. Ο ίδηνο έληξνκνο θαηέθπγε γηα πξνζηαζία ζην θηίξην ηεο αγγιηθήο πξεζβείαο, αθνύ πξόζθαηα είρε απνθηήζεη ηε βξεηαληθή ππεθνόηεηα. Σελ επνκέλε ν Άγγινο πξεζβεπηήο κε δηάβεκά ηνπ ζην ππνπξγείν Βμσηεξηθώλ απαίηεζε ηελ θαηαβνιή απνδεκίσζεο ζηνλ Παηζίθηθν, κε ην πνζό ησλ 886.736,57 δξαρκώλ, αζηξνλνκηθό πνζό γηα ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο. Σν ππνπξγείν αξλήζεθε κε ην επηρείξεκα όηη ην ζέκα απηό είλαη ηεο αξκνδηόηεηαο ηεο ειιεληθήο δηθαηνζύλεο. Δ βξεηαληθή αληίδξαζε ήηαλ εμαηξεηηθά νμεία, παξάινγε θαη πξσηνθαλήο ζηα δηπισκαηηθά ρξνληθά αθόκα θαη γηα ηελ επνρή εθείλε. Σν βξεηαληθό λαπηηθό εθάξκνζε ηελ απνθαινύκελε «δηπισκαηία [37]

ηεο θαλνληνθόξνπ» θαη απέθιεηζε ην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά επί πέληε νιόθιεξνπο κήλεο. Παξάιιεια θαηέζρεζε ειιεληθά πινία, εθβηάδνληαο έηζη ηε ρώξα γηα ηελ θαηαβνιή ηεο απνδεκίσζεο ζηνλ ππήθνό ηεο. Γηα ηνλ απνθιεηζκό ηνπ ειιεληθνύ ιηκαληνύ νη ΐξεηαλνί ρξεζηκνπνίεζαλ νθηώ ρηιηάδεο λαύηεο θαη 14 πνιεκηθά πινία, εμνπιηζκέλα κε 730 θαλόληα! Δ θξίζε έιεμε κεηά από παξέκβαζε ησλ δηπισκαηώλ ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Ρσζίαο. Ο Παηζίθηθν απνδεκηώζεθε κε πνζό κηθξόηεξν από απηό πνπ δεηνύζε αξρηθά, αιιά θαη πάιη ηόζν κεγάιν πνπ ήηαλ ηζρπξό νηθνλνκηθό πιήγκα γηα ηε κηθξή Βιιάδα. Ναυτικός του Πειραιά

αποκλεισμός

Σν 1854 έλα παξόκνην γεγνλόο έπιεμε ην γόεηξν ηεο ρώξαο κε αθνξκή ηνλ Κξηκατθό πόιεκν. Βίρε μεζπάζεη πόιεκνο ηεο Ρσζίαο κε ηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία θαη απηό έδσζε ην έλαπζκα γηα επαλαζηαηηθά μεζπάζκαηα ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ ζηελ Ήπεηξν, ηε Θεζζαιία ηε Μαθεδνλία θαη αιινύ. ΋κσο απηή ηε θνξά, ζην πιεπξό ηνπ ζνπιηάλνπ ζπκπαξαηάρηεθαλ ε Γαιιία, ε Ώγγιία θαη ε Ώπζηξία θαη ν πόιεκνο έιεμε ην 1856, κε ήηηα ηεο Ρσζίαο. ΢ηελ Ώζήλα νη πξεζβεπηέο ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Ώγγιίαο θαινύζαλ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε θαη ηνλ ίδην ηνλ ΋ζσλα λα απνθεξύμνπλ ηα επαλαζηαηηθά θηλήκαηα ζηα νζσκαληθά εδάθε θαη λα δηαθόςνπλ ηελ εζηθή θαη πιηθή βνήζεηα πξνο ηνπο επαλαζηάηεο. Γηα λα εθβηάζνπλ δε ηελ απόθαζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο, γαιιηθά ζηξαηεύκαηα απνβηβάζηεθαλ ζηνλ Πεηξαηά. Παξάιιεια ν Σνύξθνο πξεζβεπηήο επέδσζε ζην ππνπξγείν Βμσηεξηθώλ ηειεζίγξαθν, κε ην νπνίν απαηηνύζε λα [38]

αλαθιεζνύλ νη Έιιελεο αμησκαηηθνί πνπ είραλ πεξάζεη ηε κεζόξην θαη λα απαγνξεπηεί ε αληηηνπξθηθή πξνπαγάλδα ηνπ αζελατθνύ ηύπνπ. Ο ΋ζσλ αλαγθάζηεθε λα δειώζεη όηη ε Διιάο ζα ηεξήζεη απζηεξάλ νπδεηεξόηεηα έλαληη ηεο Τνπξθίαο θαη ζρεκάηηζε λέα θπβέξλεζε (ηνπ Ώιέμαλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ).

΢τον Κριμαϊκό πόλεμο συμμετείχε και ένα τάγμα χιλίων Ελλήνων εθελοντών υπό τον Πάνο Κορωναίο

Δ θξίζε θνξπθώζεθε όηαλ ζηελ Ώζήλα μέζπαζε επηδεκία ρνιέξαο, πνπ κεηαδόζεθε από ηνπο Γάιινπο ζηξαηηώηεο πνπ είραλ πνιεκήζεη ζηελ Κξηκαία. Δ επηδεκία απηή πξνθάιεζε ην ζάλαην 3.000 αλζξώπσλ ζηελ Ώζήλα, ηεο νπνίαο ν πιεζπζκόο κόιηο μεπεξλνύζε ηηο 30.000. Ο ιαόο ήηαλ αγαλαθηηζκέλνο κε ηνπο Ώγγινγάιινπο θαη θαζεκεξηλά δηαδήισλε καδηθά έμσ από ηηο πξεζβείεο. ΋κσο ηα γαιιηθά ζηξαηεύκαηα θαηνρήο απνζύξζεθαλ κόιηο ην 1857, ελώ ν πόιεκνο είρε ηειεηώζεη έλα ρξόλν πξηλ. Δ Ώζήλα άιιαδε ζηγά-ζηγά όςε θαη από έλα γξαθηθό θαη βξώκηθν ρσξηό γηλόηαλ κηα ζύγρξνλε επξσπατθή πξσηεύνπζα. Δ ξεκαηηά πνπ δηέζρηδε ην θέληξν έγηλε νδόο ΢ηαδίνπ θαη ε πιαηεία ΋ζσλα πνπ ήηαλ κηα βξώκηθε έθηαζε γεκάηε [39]

βνπζηάζηα θαη ζηάλεο θαηζηθηώλ, κεηαηξάπεθε ζε κηα όκνξθε δεληξνθπηεκέλε θαη πιαθόζηξσηε πιαηεία, ε ζεκεξηλή Οκόλνηα. Δ λέα γεληά, δελ είρε δήζεη ηελ επαλάζηαζε, δελ ήζειε πνιέκνπο, δεηνύζε πεξηζζόηεξε ειεπζεξία, δεκνθξαηία θαη επεκεξία θαη πξσηνζηαηνύζε ζηελ αιιαγή. ΢ηα νλνκαζηά θαθελεία ηεο επνρήο ζύρλαδαλ λένη αιιά θαη πνιινί αληηκνλαξρηθνί πνιηηηθνί. ΢ην θαθελείν Ζ Χξαία Διιάο (Βξκνύ θαη Ώηόινπ), καδεύνληαλ απηνζρέδηνη ξήηνξεο πνπ εθθσλνύζαλ πύξηλνπο ιόγνπο θαηά ηνπ Βαπαξνύ ηπξάλλνπ. Καφενείο η Ωραία Ελλάς

Σν θαθελείν ηνπ Υάθηα (ζηα ζεκεξηλά Υαπηεία) ήηαλ ζηέθη ηεο νξγάλσζεο Υξπζή Νενιαία πνπ είρε ηαρζεί αλαθαλδόλ θαηά ηεο ‘μέλεο αθξίδαο’ θαη ζε έλα άιιν θαθελείν ην ΢νιώλεην ζπγθεληξώλνληαλ αληηβαζηιηθνί θνηηεηέο. Ώλάκεζά ηνπο θαη ν Αξηζηείδεο Γόζηνο, πνπ απνπεηξάζεθε λα δνινθνλήζεη ηελ Ώκαιία. ΢πλειήθζε, θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην, αιιά ε πνηλή ηνπ κεηαηξάπεθε ζε ηζόβηα κεηά από επέκβαζε ηεο βαζίιηζζαο. Ο θόζκνο θαη ηδηαίηεξα νη λένη πίζηεπαλ όηη γηα όιε ηελ θαθνδαηκνλία θαη ηελ ηαπείλσζε ηεο ρώξαο από ηνπο μέλνπο, αηηία ήηαλ ν ζξόλνο. Ο ΋ζσλ από ηελ πιεπξά ήηαλ πξνζεισκέλνο ζην δόγκα ηεο ειέσ Θενύ βαζηιείαο ηνπ θαη θεξόηαλ απηαξρηθά σο απόιπηνο κνλάξρεο επεκβαίλνληαο ζπρλά ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα. ΢ηνπο δξόκνπο θπθινθνξνύζαλ ιαζξόβηα έληππα θαη ιηβεινγξαθήκαηα, ζπρλά κε ρπδαίεο εθθξάζεηο θαη βξώκηθνπο ππαηληγκνύο γηα ηελ αηεθλία ηνπ βαζηιηθνύ δεύγνπο.

[40]

Έλα από ηα (πην αζώα) ζηηρνπξγήκαηα – άγλσζηνπ πνηεηή πνπ έγηλε δεκνθηιέζηαην, ήηαλ θαη ην: Έσο πόηε ε μέλε αθξίδα έσο πόηε θνπθόο Βαπαξόο λα γπκλώλεη ηελ δόιηα παηξίδα εγεξζήηε αδέιθηα θη εκπξόο Δ γεληά ησλ αγσληζηώλ ηνπ ΄21 πνπ θπξηαξρνύζε ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρώξαο είρε πιένλ γεξάζεη θαη νη πεξηζζόηεξνη είραλ θύγεη από ηε δσή. Μηα λέα γεληά πνιηηηθώλ έκπαηλε ζην πξνζθήλην, νη πεξηζζόηεξνη από ηνπο νπνίνπο ήηαλ ζθόδξα αληηκνλαξρηθνί. Ξερσξίδνπλ ν Δπακεηλώλδαο Γειεγηώξγεο, από ηελ Σξίπνιε, βνπιεπηήο Μεζνινγγίνπ θαη έμη θνξέο πξσζππνπξγόο ηεο ρώξαο, ν Οδπζζέαο Εάιεκνο, δεκνζηνγξάθνο από ηε Λέζβν, ν Θεόδσξνο ΦινγαΎηεο, πνιηηηθόο θαη λνκηθόο από ην Ναύπιην. Ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης

Βπίζεο ν πνιηηηθόο θαη δήκαξρνο ηεο Ώζήλαο, Αεκήηξηνο Καιιηθξνλάο, ν πνιηηηθόο από ηελ Πάξγα Ώζαλάζηνο Πεηζάιεο θαη άιινη. Οη λένη πνιηηηθνί είραλ επεξεαζηεί από ηηο θηιειεύζεξεο ηδέεο ηεο επνρήο θαη είραλ ζηξαθεί ελαληίνλ ηνπ ζξόλνπ, σο ζπληεξεηηθό θαη αλαρξνληζηηθό απνιίζσκα πνπ εκπόδηζε ηελ πξόνδν θαη ηελ αλάπηπμε. ΢ηα ηέιε ηνπ 1859 είραλ ζπκπιεξσζεί 25 ρξόληα από ηελ αλάξξεζε ηνπ ΋ζσλα ζην βαζηιηθό ζξόλν ηεο Βιιάδαο. Δ ιατθή δπζαξέζθεηα ήηαλ έθδειε θαη ζε πνιιά κέξε ηεο ρώξαο μεζπνύζαλ ηαξαρέο θαη κηθξέο ή κεγαιύηεξεο αληαξζίεο. Ώπό ην 1843 σο ην 1862, ν βαζηιηάο είρε αιιάμεη δηαδνρηθά δέθα πξσζππνπξγνύο. Σν 1855 αλέιαβε ν Αεκήηξηνο ΐνύιγαξεο, ηνλ Ννέκβξην ‘57 ν Ώζαλάζηνο Μηανύιεο (γηνο ηνπ Ώλδξέα Μηανύιε), ηνλ Μάην ‘62 ν Εσάλλεο-Γελλαίνο Κνινθνηξώλεο [41]

(γηνο ηνπ Θεόδσξνπ) θαη ηνλ Οθηώβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο θαη πάιη ν ΐνύιγαξεο. Δ πξώηε ζνβαξή εμέγεξζε - γλσζηή σο Ναππιηαθά - θαηά ηνπ θαζεζηώηνο μέζπαζε ζην Ναύπιην ηε λύρηα ηεο 1εο Φεβξνπαξίνπ 1862. ΢ηελ πόιε απηή ε θπβέξλεζε Ώζ. Μηανύιε είρε εθηνπίζεη όινπο ηνπο αμησκαηηθνύο πνπ βαξύλνληαλ κε πεηζαξρηθά αδηθήκαηα. Οη εμόξηζηνη αμησκαηηθνί έθηηαμαλ αληηδπλαζηηθή ζπλσκνηηθή νκάδα, ζηελ νπνία είραλ κπήζεη ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο θξνπξάο ηεο πόιεο θαη ηνπ Παιακεδίνπ, ηνλ δήκαξρν θαη αξθεηνύο πνιηηηθνύο. Σα αηηήκαηά ηνπο ήηαλ ε έμσζε ηνπ ΋ζσλα, ε δηάιπζε ηεο ΐνπιήο, ε ζύγθιεζε Βζλνζπλέιεπζεο θαη ε αλάξξεζε ζην ζξόλν νξζόδνμνπ εγεκόλα. Σο Ναύπλιο

Απν κέξεο αξγόηεξα πξνζρώξεζαλ ζην θίλεκα, νη θξνπξέο ηνπ Άξγνπο θαη ηεο Σξίπνιεο. Σν θίλεκα απηό ζεσξήζεθε θηινξσζηθό θαη δελ βξήθε αληαπόθξηζε ζην ιαό. Καηά ησλ επαλαζηαηώλ ηάρζεθαλ ε ΐνπιή, ε Γεξνπζία, ε Εεξά ΢ύλνδνο θαη ε ζηξαηησηηθή εγεζία. Ο Μηανύιεο ζπγθέληξσζε ζηελ Κόξηλζν ηζρπξή ζηξαηησηηθή δύλακε 10.000 αλδξώλ ππό ηελ εγεζία ηνπ θηιέιιελα ππνζηξάηεγνπ Υαλ, θαζώο θαη κνλάδεο ηππηθνύ θαη ππξνβνιηθνύ. Ο ίδηνο ν βαζηιηάο επηζεώξεζε ην ζηξαηό απηό πξηλ αξρίζνπλ νη ερζξνπξαμίεο. ΢ηε κάρε πνπ δηεμήρζε ηελ 9ε Φεβξνπαξίνπ θαη νη δπν αληίπαινη είραλ ζνβαξέο απώιεηεο κε ζπλνιηθά 70 λεθξνύο θαη πάλσ από 250 ηξαπκαηίεο. Οη απώιεηεο ήηαλ αθόκα κεγαιύηεξεο ζηηο επόκελεο ζπγθξνύζεηο. ΢ηηο 2 Μαξηίνπ ‘62 ν Υαλ απέθιεηζε ην Ναύπιην θαη απείιεζε λα βνκβαξδίζεη ηελ πόιε, αλ νη ζηαζηαζηέο δελ παξαδνζνύλ.

[42]

Σειηθά ζηηο 8 Ώπξηιίνπ ε θξνπξά ηνπ Ναππιίνπ παξαδόζεθε. Ο ΋ζσλ εμήγγεηιε ακλεζηία, από ηελ νπνία εμαηξέζεθαλ νη πξσηαίηηνη. ΋κσο νη πεξηζζόηεξνη από απηνύο είραλ ήδε θαηαθύγεη ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε, ηε ΢κύξλε ή ηελ Ώίγππην. Ώθνινύζεζε λέα ζηάζε ζηε ΢ύξν θαη ζηελ Κύζλν, πνπ θαηεζηάιε γξήγνξα κε λεθξνύο ηξεηο από ηνπο εγέηεο ηεο. Δ θπβέξλεζε Μηανύιε – ζε αληίζεζε κε ην πλεύκα επηείθεηαο ηνπ βαζηιηά – επέδεημε ππεξβάιινπζα ζθιεξόηεηα ζηελ θαηαζηνιή ησλ θηλεκάησλ θαη απνθιήζεθε από ηνλ Σύπν Τπνπξγείν Αίκαηνο. Ο βαζηιηάο αλαγθάζηεθε λα αληηθαηαζηήζεη ην Μηανύιε κε ηνλ θηιειεύζεξν Γελλαίν Κνινθνηξώλε. Ο Γενναίος Κολοκοτρώνης

Δ γαιήλε πξνζσξηλά επαλήιζε ζηε ρώξα. Ο πξσζππνπξγόο Κνινθνηξώλεο ζπκβνύιεπζε ην βαζηιηθό δεύγνο λα πξαγκαηνπνηήζεη πεξηνδεία ζηηο επαξρίεο κε αξρή ηα λεζηά ηνπ ΢αξσληθνύ θαη ηε λόηηα Πεινπόλλεζν. Έηζη ην δεύγνο επηβηβάζηεθε ηελ 1ε Οθησβξίνπ ΄62 ζηελ θξεγάηα Ακαιία θαη επηζθέθζεθε δηαδνρηθά ηελ Όδξα, ηηο ΢πέηζεο, ην Γύζεην θαη ηε ΢πάξηε, όπνπ έγηλε ζεξκά δεθηό. ΢ηηο 6 ηνπ Οθησβξίνπ ήηαλ ζηελ Καιακάηα, όηαλ καζεύηεθε όηη ζηελ ΐόληηζα ηεο Ώηησιναθαξλαλίαο ν γεξαηόο αγσληζηήο ηνπ ’21 Θεόδσξνο Γξίβαο ύςσζε ηε ζεκαία ηεο επαλάζηαζεο. Ώθνινύζεζε επαλαζηαηηθό θύκα: Σελ επνκέλε μεζεθώζεθε ην Μεζνιόγγη, ηελ κεζεπνκέλε αθνινύζεζε ε Πάηξα, ε Κόξηλζνο, ε Σξίπνιε, ηα Μέγαξα θαη ε Ναύπαθηνο. Σε λύρηα ηεο 10εο Οθησβξίνπ όιεο ζρεδόλ νη ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ηεο Ώζήλαο, κε πξώην ην ππξνβνιηθό, επαλαζηάηεζαλ. Ο ιαόο ηεο πόιεο βγήθε ζηνπο δξόκνπο θαη [43]

ηελ πιαηεία ΢πληάγκαηνο θαη δηαδήισλε θσλάδνληαο αληηβαζηιηθά ζπλζήκαηα. Ο Δπακεηλώλδαο Γειεγηώξγεο πήγε ζηνπο ζηξαηώλεο θαη ζπλέηαμε ςήθηζκα, κε ην νπνίν ν ΋ζσλ θεξύρζεθε έθπησηνο θαη απνθαζίζηεθε ε ζύγθιηζε Βζληθήο ΢πλέιεπζεο. Παξαδόμσο δελ ππήξρε αληίδξαζε από ηελ άιιε πιεπξά. Ο ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ ΢ππξνκήιηνο επέδεημε πεξίεξγε αδξάλεηα θαη παξαθνινπζνύζε απαζώο ηηο εμειίμεηο, όπσο θαη νη ππόινηπνη ππνπξγνί. Μόλν ζην Πεηξαηά ππήξμε αηκαηεξό επεηζόδην. Οη επαλαζηάηεο θάιεζαλ ηνλ θξνύξαξρν ηεο πόιεο λα αλαθσλήζεη «θάησ ν βαζηιεύο» θαη όηαλ απηόο απάληεζε «δήησ ν βαζηιεύο» δέρζεθε θαηάζηεζα κηα ζθαίξα θαη έπεζε λεθξόο. Σα αλάθηνξα θαηαιήθζεθαλ από ηνπο ζηαζηαζηέο, αιιά δελ ππήξμε ιεειαζία. Η φρεγάτα Αμαλία

Σελ επνκέλε ην πξσί ε επαλάζηαζε είρε επηβιεζεί ζηελ πξσηεύνπζα θαη ζρεκαηίζηεθε Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε κε επηθεθαιήο ηνπο: Αεκήηξην ΐνύιγαξε (είρε θαη ηνλ ηίηιν ηνπ αληηβαζηιέα), Κσλζηαληίλν Καλάξε θαη Μπεληδέιν Ρνύθν, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη νθηώ ππνπξγνί. Καζήθνλ ηεο λέαο θπβέξλεζεο ήηαλ ε ζύγθιηζε Βζλνζπλέιεπζεο, ε ςήθηζε λένπ ΢πληάγκαηνο θαη ε εθινγή λένπ βαζηιηά. Φπζηθά ην ππόινηπν πξόγξακκα πεξηνδείαο ηνπ ΋ζσλα αθπξώζεθε θαη ην κεζεκέξη ηεο 11εο Οθησβξίνπ, πιεζίαζε ζην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά ε βαζηιηθή ζαιακεγόο (θξεγάηα) Ακαιία κε επηβάηεο ην βαζηιηθό δεύγνο. ΋κσο ζηελ πξνβιήηα είραλ ζπγθεληξσζεί έλνπινη ζηαζηαζηέο θαη πιήζνο ιανύ πνπ δηαδήισλε ηα αληηβαζηιηθά ηνπ αηζζήκαηα.

[44]

Ώλαγθαζηηθά ε Ακαιία πξνζνξκίζηεθε ζηε ΢αιακίλα έρνληαο σο ζπλνδεία ην γαιιηθό πινίν Έιαθνο θαη ην αγγιηθό ΢θύιια. Σελ επνκέλε ην πξσί (12 Οθησβξίνπ 1862) ν ΋ζσλ δήισζε όηη ζέιεη λα παξαηηεζεί, παξά ηελ ζπκβνπιή ηεο Ώκαιίαο, πνπ ηνπ ζπλέζηεζε λα επηζηξέςνπλ ζηελ Μάλε θαη λα ζπγθεληξώζνπλ εθεί ηηο θηινβαζηιηθέο δπλάκεηο. Σειηθά νη βαζηιείο επηβηβάζηεθαλ ζηε βξεηαληθή ΢θύιια θαη έθπγαλ γηα ηελ Σεξγέζηε. ΋ληαο ελ πισ, ν ΋ζσλ ζπλέηαμε δηαθήξπμε πξνο ηνλ ειιεληθό ιαό, ε νπνία δεκνζηεύηεθε ζηηο εθεκεξίδεο ηεο Κέξθπξαο θαη ηεο Σεξγέζηεο. Η έξωση

Ώπό ηελ Σεξγέζηε ν ΋ζσλ θαη ε Ώκαιία πήγαλ ζηε ΐαπαξία, όπνπ δήζαλε σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπο. Ο ΋ζσλ πέζαλε 52 εηώλ ην 1867 θαη ζάθηεθε ζην Μόλαρν, θνξώληαο ηε θνπζηαλέια, όπσο είρε δεηήζεη. Οθηώ ρξόληα αξγόηεξα πέζαλε θαη ε Ώκαιία. ΢ηε Βιιάδα επαλήιζε ε εξεκία. Οη ΐξεηαλνί πξόηεηλαλ γηα λέν βαζηιηά ηνλ πξίγθηπα Ώιθξέδν, δεπηεξόηνθν γην ηεο βαζίιηζζαο ΐηθησξίαο, αιιά αξλήζεθαλ θαηεγνξεκαηηθά ε Γαιιία θαη ε Ρσζία. Σειηθά νη ηξεηο Απλάκεηο θαηέιεμαλ ζηελ επηινγή ηνπ πξίγθηπα Γνπιηέικνπ Γεσξγίνπ Γθιύμκπνπξγθ, γηνπ ηνπ δηαδόρνπ ηνπ ζξόλνπ ηεο Ααλίαο. Δ επηινγή απηή επηθπξώζεθε από ηελ Βζληθή ΢πλέιεπζε ηεο Ώζήλαο ην θαινθαίξη ηνπ 1863 θαη ν λεαξόο πξίγθηπαο έγηλε ν δεύηεξνο βαζηιηάο ησλ Βιιήλσλ κε ην όλνκα Γεώξγηνο Α’. Ο βαζηιηάο ηεο Ααλίαο Φξεηδεξίθνο έζεζε σο όξν γηα ηελ απνδνρή ηεο επηινγήο ηνπ εγγνλνύ ηνπ, ηελ παξαρώξεζε ησλ [45]

θαηερνκέλσλ από ηνπο ΐξεηαλνύο Ενλίσλ Νήζσλ ζηελ Βιιάδα, πξάγκα πνπ έγηλε ην 1864. Δ Βζλνζπλέιεπζε ζπλέρηζε ηηο εξγαζίεο ηεο σο ηελ ςήθηζε ηνπ λένπ ΢πληάγκαηνο. ΢ηηο 16 Ννεκβξίνπ 1864, ν Γεώξγηνο παξνπζηάζηεθε ζηε ΐνπιή θαη νξθίζηεθε ζην λέν θαηαζηαηηθό ράξηε ηεο ρώξαο.

Όθων, ελέω Θεού βασιλεύς της Ελλάδος – Τπογραφή βασίλισσα Αμαλία

[46]

5.

1909, Κίλεκα ηνπ ΢ηξαηησηηθνύ ΢πλδέζκνπ ζην Γνπδί

Σν μεθίλεκα ηνπ 20νύ αηώλα βξίζθεη ηελ Βιιάδα κε ζπζζσξεπκέλα πξνβιήκαηα θαη κηα δηάρπηε αίζζεζε απνγνήηεπζεο θαη απνηεικάησζεο. Βίραλ πξνεγεζεί ε πηώρεπζε ηνπ 18939 θαη ε επηβνιή ηνπ Αηεζλνύο Οηθνλνκηθνύ Βιέγρνπ (ΑΟΒ – θάηη ζαλ ην ζεκεξηλό Γ.Ν.Τ.) επί ηεο ρώξαο θαη επίζεο ε ηαπεηλσηηθή ήηηα ηνπ 1897 ζηνλ ειιελνηνπξθηθό πόιεκν. Οη νηθνλνκία πνπ, ππό ηνλ αζθπθηηθό έιεγρν ηνπ ΑΟΒ, είρε αξρίζεη λα αλαθάκπηεη, πήξε πάιη ηελ θάησ βόιηα, ηδίσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θπβέξλεζεο Γεσξγίνπ Θενηόθε (1906-09), πνπ ζπζζσξεύηεθαλ ειιείκκαηα 3,5 εθαηνκκπξίσλ δξαρκώλ. Η σημαία της Κρητικής Πολιτείας

Βθηόο απηώλ ππήξραλ πάληνηε αλνηρηά ηα αιπηξσηηθά νξάκαηα θαη ηδίσο ην Κξεηηθό θαη ην Μαθεδνληθό δήηεκα. ΢ηελ Κξήηε νη ζπλερείο επαλαζηάζεηο (1866, 1878, 1885, 1889, 1897) είραλ σο απνηέιεζκα ηελ ίδξπζε (1898) ηεο απηόλνκεο Κξεηηθήο Πνιηηείαο, κε ύπαην αξκνζηή ηνλ δεπηεξόηνθν γην ηνπ Έιιελα βαζηιηά, πξίγθηπα Γεώξγην. Δ απηαξρηθή πνιηηηθή ηνπ αξκνζηή έθεξε κηα αθόκα επαλάζηαζε. Σν 1905 μεζπά ην Κίλεκα ηεο Θεξίζνπ κε εγέηε ηνλ πνιηηηθό από ηα Υαληά Διεπζέξην Βεληδέιν, κε θύξην αίηεκα ηελ έλσζε ηνπ λεζηνύ κε 9

Λζγεται ότι ο τότε πρωκυπουργόσ Χαρίλαοσ Σρικοφπθσ ξεςτόμιςε ςτθ Βουλι τθ φράςθ Δυςτυχώσ επτωχεφςαμεν! Όμωσ από τα πρακτικά του Κοινοβουλίου δεν προκφπτει κάτι τζτοιο. Θ φράςθ αυτι ζγινε παροιμιϊδθσ και χρθςιμοποιείται ακόμα και ςιμερα για να δθλϊςει μια παταγϊδθ αποτυχία (όχι πάντα οικονομικι) [47]

ηελ Βιιάδα. Δ έλσζε δελ επηηεύρζεθε ηόηε, αιιά ν Γεώξγηνο αληηθαηαζηάζεθε κε λέν αξκνζηή, ηνλ Ώιέμαλδξν ΓαΎκε10. ΢ηελ Μαθεδνλία ε θαηάζηαζε ήηαλ πην πεξίπινθε. ΢ηελ πεξηνρή δνύζαλ Ββξαίνη, Οζσκαλνί, Έιιελεο, ΐνύιγαξνη, ΐιάρνη, ΢έξβνη θαη άιινη ιανί θπξίσο ζιαβόθσλνη – νη ηειεπηαίνη απνηεινύζαλ θαη ην έλα ηξίην ηνπ ζπλνιηθνύ πιεζπζκνύ. Οη ζπλερείο ζπκπινθέο θαη ζπγθξνύζεηο Βιιήλσλ θαη ΐνπιγάξσλ Μαθεδόλσλ ώζεζε πνιινύο αμησκαηηθνύο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ (κε ηελ αλνρή, αλ όρη κε ηελ παξόηξπλζε ηεο ζηξαηησηηθήο εγεζίαο), αιιά θαη απινύο πνιίηεο λα πεξάζνπλ ηα ειιελνηνπξθηθά ζύλνξα θαη λα πνιεκήζνπλ γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηνλ βνπιγαξηθό θίλδπλν. Βίλαη νη γλσζηνί Μαθεδνλνκάρνη. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης

΋ια ηα παξαπάλσ δεκηνπξγνύζαλ έλα γεληθεπκέλν θιίκα δπζθνξίαο, πνπ ζηξεθόηαλ θαηά ησλ πνιηηηθώλ θνκκάησλ, ηνπ ζηέκκαηνο θαη ηεο Ώπιήο. Σν θίλεκα ησλ Νεόηνπξθσλ ηνπ 1908, ππνζρέζεθε ηζνλνκία ζηηο δηάθνξεο εζλόηεηεο ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο, αιιά θαη έλα αηζηόδνμν θιίκα εθζπγρξνληζκνύ. Ώπηό ζε ζύγθξηζε κε ην ηέικα πνπ βξηζθόηαλ ε Βιιάδα πξόζζεηε αθόκα κεγαιύηεξε δπζαξέζθεηα θαη απνγνήηεπζε. ΢ηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ, ε θαηάιεςε θαίξησλ επηηειηθώλ ζέζεσλ από ηνπο πξίγθηπεο θαη ηδίσο ε αλαγόξεπζε ηνπ δηαδόρνπ Κσλζηαληίλνπ ζε αξρεγό ηνπ Γεληθνύ Βπηηειείνπ ΢ηξαηνύ, δεκηνύξγεζε θύκα δπζαξέζθεηαο γηα ηελ γεληθεπκέλε επλνηνθξαηία θαη λεπνηηζκό. Ο δηνξηζκόο ηνπ Κσλζηαληίλνπ ζε

10

Ο Αλζξανδροσ Ηαΐμθσ είναι ο πολιτικόσ που ζχει καταλάβει τα περιςςότερα αξιϊματα από οποιονδιποτε άλλο Ζλλθνα. Διετζλεςε ζξι φορζσ πρωκυπουργόσ, δυο φορζσ Πρόεδροσ τθσ Βουλισ, Πρόεδροσ τθσ Γερουςίασ, Υπατοσ Αρμοςτισ Κριτθσ και Πρόεδροσ τθσ Ελλθνικισ Δθμοκρατίασ (1929-35) [48]

απηή ηε ζέζε πξνθάιεζε ηε ζθνδξή αληίδξαζε ηεο αληηπνιίηεπζεο, πνπ ηνλ ραξαθηήξηζε αληηζπληαγκαηηθό. Σελ ίδηα πεξίνδν ε Βιιάδα είρε ζρεδόλ απνθνπεί από δηεζλή εξείζκαηα. Δ Ρσζία επηδίσθε ζηελνύο δεζκνύο κε ηα ζιαβηθά θξάηε ηεο ΐαιθαληθήο, νη Άγγινη θαη νη Γάιινη δηεύξπλαλ ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηε ΢εξβία θαη ηε ΐνπιγαξία. Δ Γεξκαλία ήηαλ ν βαζηθόο ζύκκαρνο ηεο Οζσκαληθήο Ώπηνθξαηνξίαο θαη ε Ώπζηξία είρε θαη απηή ζηξαθεί πξνο ηελ ελίζρπζε ηεο ΐνπιγαξίαο θαη ηεο Σνπξθίαο. Σν 1908 ε Κξήηε δηαθήξπμε ηελ έλσζή ηεο κε ην ΐαζίιεην ηεο Βιιάδαο. Δ αληίδξαζε ησλ Σνύξθσλ ήηαλ έληνλε, κε ζπλερή δηπισκαηηθά δηαβήκαηα θαη απεηιέο πξνο ηελ Βιιάδα θαη ηηο Μεγάιεο Απλάκεηο, θαζώο θαη κε ζπιιαιεηήξηα ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε θαη ηηο άιιεο πόιεηο. Η σφραγίδα του ΢τρατιωτικού ΢υνδέσμου

Δ ειιεληθή θπβέξλεζε ηνπ Γεκεηξίνπ Ράιιε, πνπ ήζειε πάζε ζπζία ηελ απνθπγή ειιελνηνπξθηθνύ πνιέκνπ (ή ήηηα ηνπ 1897 ήηαλ λσπή) αλαγθάζηεθε λα δειώζεη όηη ε έλσζε δελ ζα γίλεη θαη ε Κξήηε ζα παξακείλεη ζην ηζρύνλ θαζεζηώο ηεο απηνλνκίαο. Δ δήισζε απηή έπιεμε αθόκα πεξηζζόηεξν ην θύξνο ηνπ βαζηιηά θαη ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο. ΢ηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ θαη θπξίσο ησλ θαηώηεξσλ αμησκαηηθώλ επηθξαηνύζε αίζζεκα ηαπείλσζεο από ηελ «άςνγε» ζηάζε ηεο Βιιάδαο ζην ζέκα ηεο Κξήηεο. Δ θαθή νξγαλσηηθή θαηάζηαζε ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ θαη ε αλππαξμία ζύγρξνλνπ πνιεκηθνύ εμνπιηζκνύ, ώζεζε κηα νκάδα αμησκαηηθώλ λα ηδξύζνπλ κπζηηθή νξγάλσζε πνπ απνθιήζεθε ΢ηξαηησηηθόο ΢ύλδεζκνο. Δ νξγάλσζε απηή απέθηεζε κέιε ζηηο πεξηζζόηεξεο ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ηεο Ώζήλαο θαη ησλ επαξρηώλ. Βπηθεθαιήο ηνπ ΢πλδέζκνπ ήηαλ ν [49]

ζπληαγκαηάξρεο ππξνβνιηθνύ Νηθόιανο Ενξκπάο. Μέιε ηεο νξγάλσζεο ήηαλ πνιινί ππαμησκαηηθνί θαη θαηώηεξνη αμησκαηηθνί, κεηαμύ απηώλ νη: Γεώξγηνο Καξατζθάθεο (εγγνλόο ηνπ αγσληζηή ηνπ ΄21), Θεόδσξνο Πάγθαινο, Υξήζηνο Υαηδεκηράιεο, Δπακεηλώλδαο Επκβξαθάθεο, Νηθόιανο Πιαζηήξαο θαη Γεώξγηνο Κνλδύιεο11. ΢ηηο 25 Ενπλίνπ 1909, 181 αμησκαηηθνί ζπγθεληξώζεθαλ ζην ζπίηη ηνπ ππνινραγνύ Υαηδεκηράιε θαη ζπλέηαμαλ ηνλ ράξηε ησλ πξνγξακκαηηθώλ αξρώλ θαη αηηεκάησλ ηνπ ΢πλδέζκνπ. Δ είδεζε ηεο ζπγθέληξσζεο δηέξξεπζε θαη πξνθάιεζε ηελ πηώζε ηεο θπβέξλεζεο Γεσξγίνπ Θενηόθε. Ο Νικόλαος Ζορμπάς

Νένο πξσζππνπξγόο αλέιαβε ν Αεκήηξηνο Ράιιεο, ηνπ νπνίνπ νη θαηεπλαζηηθέο πξνο ηελ Σνπξθία δειώζεηο ζρεηηθά κε ην Κξεηηθό δήηεκα πξνθάιεζαλ αθόκα πεξηζζόηεξν ηελ νξγή ηνπ ΢πλδέζκνπ. Δ θπβέξλεζε Ράιιε γηα λα απνθύγεη ην πξαμηθόπεκα απνθάζηζε έλα θύκα κεηαζέζεσλ θαη παξέπεκςε 12 αμησκαηηθνύο κε ην εξώηεκα ηεο απόηαμεο. Δ εθεκεξίδα Υξόλνο πνπ απερνύζε ηηο ζέζεηο ηνπ ΢πλδέζκνπ, επηηέζεθε θαηά ησλ «θνκκαηηθώλ ζπκκνξηώλ» θαη ηεο Ώπιήο θαη δήηεζε ηελ απνκάθξπλζε ηνπ δηαδόρνπ Κσλζηαληίλνπ θαη ησλ πξηγθίπσλ από ην ζηξάηεπκα. Ο Ράιιεο ζθιήξπλε ηε ζηάζε ηνπ θαη πξνρώξεζε απηή ηε θνξά ζε ζπιιήςεηο θαη απηό ήηαλ αθνξκή γηα λα απνθαζίζνπλ νη αμησκαηηθνί ηελ επίζπεπζε ηνπ θηλήκαηνο.

11

Οι Πάγκαλοσ, Πλαςτιρασ και Κονδφλθσ κα μασ απαςχολιςουν και ςτα επόμενα κεφάλαια, μιασ και υπιρξαν πρωταγωνιςτζσ μεταγενζςτερων ςτρατιωτικϊν πραξικοπθμάτων [50]

Πξάγκαηη, ηε λύρηα ηεο 14εο πξνο 15ε Ώπγνύζηνπ 1909 ν ΢ηξαηησηηθόο ΢ύλδεζκνο θήξπμε από ην ζηξαηόπεδν ηεο θξνπξάο ηεο Ώζήλαο ζην Γνπδί, έλνπιε ζηάζε. ΢ην Γνπδί είραλ ζπγθεληξσζεί 449 αμησκαηηθνί, 2.546 νπιίηεο, πνιινί ρσξνθύιαθεο θαη αξθεηνί πνιίηεο. Ο Γνξκπάο εμέδσζε πξνθήξπμε-ηειεζίγξαθν, κε ηελ νπνία δεηνύζε ηελ απνκάθξπλζε ηνπ δηαδόρνπ θαη ησλ βαζηινπαίδσλ από ην ζηξαηό θαη αθόκα παξέζεηε κηα ζεηξά αηηεκάησλ, όπσο κεηαξξπζκίζεηο ζηε δηνίθεζε, ζηελ παηδεία θαη ηα πνιηηηθά ήζε. Σέινο πξόηεηλε νπζηώδεηο κεηαξξπζκίζεηο γηα ηελ βειηίσζε ηεο ζηξαηησηηθήο εηνηκόηεηαο ηεο ρώξαο.

΢τρατιώτες έξω από την κατοικία του διαδόχου Κωνσταντίνου

Δ θπβέξλεζε Ράιιε πξνζπάζεζε λα αληηπαξαηάμεη θάπνηεο ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο, αιιά θη απηέο ελώζεθαλ κε ηνπο θηλεκαηίεο. Ώλαγθαζηηθά ν Ράιιεο παξαηηήζεθε θαη ν βαζηιηάο ηξνκνθξαηεκέλνο αλέζεζε ηνλ ζρεκαηηζκό θπβέξλεζεο ζηνλ Κπξηαθνύιε Μαπξνκηράιε, ν νπνίνο ακέζσο δέρζεθε ηηο πεξηζζόηεξεο από ηηο αμηώζεηο ηνπ ΢πλδέζκνπ. Αηέγξαςε δε από ηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ ηνπο πξίγθηπεο, πξάγκα πνπ νινθάλεξα έζηγε ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ βαζηιηά Γεσξγίνπ. Οη ίδηνη νη βαζηιόπαηδεο απνθάζηζαλ ηελ απηνεμνξία θαη αλαρώξεζαλ από ηελ Βιιάδα. ΋κσο ήηαλ επίζεο εκθαλέο όηη ην θνηλνβνπιεπηηθό πνιίηεπκα ζηξεθόηαλ ζε ζηξαηνθξαηηθό. Δ ΐνπιή ςήθηδε ζύκθσλα κε ηηο [51]

επηζπκίεο ηνπ ΢πλδέζκνπ θαη άξρηζαλ δηώμεηο δηνηθεηηθώλ ππαιιήισλ, αθόκα θαη θαζεγεηώλ παλεπηζηεκίνπ, πνπ δελ ήηαλ αξεζηνί ζηνπο ζηξαηησηηθνύο. Ώξρηθά ην θίλεκα ησλ ζηξαηησηηθώλ έηπρε επξείαο απνδνρήο από ην ιαό, πνπ ζηήξηδε πάλσ ζηελ επαλαζηαηηθή απηή ελέξγεηα πνιιέο ειπίδεο γηα αιιαγή. ΢ηηο 14 ΢επηεκβξίνπ 1909, ζπγθξνηήζεθε ζηελ Ώζήλα έλα καδηθό ζπιιαιεηήξην ζην Πεδίν ηνπ Άξεσο.

14/9/1909: ΢υλλαλητήριο στο ΢ύνταγμα

Σν ζπιιαιεηήξην νξγαλώζεθε από ηνλ ΢ύλδεζκν ΢πληερληώλ Βιιάδνο (πεξίπνπ 50 νξγαλώζεηο). Οη δηαδεισηέο πξνρώξεζαλ πξνο ηελ πιαηεία ΢πληάγκαηνο θαη επέδσζαλ ζηνλ βαζηιηά Γεώξγην ςήθηζκα, ην νπνίν ελέθξηλε ην θίλεκα ηνπ ΢πλδέζκνπ θαη είρε σο θεληξηθό αίηεκα ηε κάιινλ αθεξεκέλε Αλόξζσζε. ΋κσο όζν πεξλνύζε ν θαηξόο απνδεηθλπόηαλ όηη ν ΢ηξαηησηηθόο ΢ύλδεζκνο (πνπ εμαξρήο δελ είρε ζαθέο ηδενινγηθό ζηίγκα), αιιά θαη ε θπβέξλεζε, ήηαλ αλεπαξθείο γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο εμνπζίαο. Ώθόκα θαη πνιινί από ηνπο πνιηηηθνύο, αιιά θαη ηνπο πνιίηεο, πνπ είραλ αξρηθά ζηεξίμεη ηηο ειπίδεο ηνπο γηα αιιαγή ζην δπλακηζκό ηνπ ΢ηξαηησηηθνύ ΢πλδέζκνπ, απνγνεηεύηεθαλ γξήγνξα από ηηο δηόινπ πξννδεπηηθέο κεζόδνπο ηνπ. Δ θαηάζηαζε είρε βαιηώζεη θαη όδεπε θαη πάιη πξνο αδηέμνδν. Δ θπβέξλεζε Μαπξνκηράιε απέηπρε ζηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή θαη επέβαιε λένπο θόξνπο, αιιά ην απνηέιεζκα ήηαλ πεληρξό, γηαηί ηα θξαηηθά έμνδα πζηέξεζαλ, αληί λα απμεζνύλ. Δ ρώξα πιεζίαδε θαη πάιη ζηα πξόζπξα ρξεσθνπίαο. Δ ιύζε [52]

ησλ εθινγώλ είρε απνθιεηζηεί, γηαηί νη Κξήηεο επέκελαλ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ θη απηνί εθινγέο θαη λα ζηείινπλ ηνπο βνπιεπηέο ηνπο ζηε λέα ΐνπιή, πξάγκα πνπ ζα εμέζεηε ηε ρώξα ζε θίλδπλν πνιέκνπ κε ηελ Σνπξθία. Πνιιά από ηα ζηειέρε ηνπ ΢πλδέζκνπ, ζα επηζπκνύζαλ κηα ακηγώο ζηξαηησηηθή δηθηαηνξία, όκσο επηθξάηεζαλ ςπρξαηκόηεξεο θσλέο θαη σο εθηθηή ιύζε πξνζαλαηνιίδνληαλ ηώξα ζηελ αλαδήηεζε πνιηηηθνύ πξνζώπνπ επξύηεξεο απνδνρήο. Ο Βενιζέλος το 1909

Έηζη ν ΢ύλδεζκνο ζηξάθεθε πξνο ηνλ Κξεηηθό πνιηηηθό Διεπζέξην Βεληδέιν, πνπ ε ζύγθξνπζή ηνπ κε ηνλ Όπαην Ώξκνζηή Γεώξγην, είρε δεκηνπξγήζεη ζπκπάζεηα ζηνπο ζηξαηησηηθνύο. Ώθόκα ν ΐεληδέινο, κε κηα ζεηξά άξζξσλ ηνπ ζηελ εθεκεξίδα Κήξπμ ησλ Υαλίσλ, είρε εθδειώζεη ηε ζπκπαξάζηαζή ηνπ ζην ΢ηξαηησηηθό ΢ύλδεζκν θαη ζην παξειζόλ είρε πξνηείλεη ηελ επηβνιή δηθηαηνξίαο, κε ζηόρν ηελ ράξαμε ελόο εζληθνύ αλνξζσηηθνύ πξνγξάκκαηνο θαη ζηελ ζπλέρεηα πξνζθπγή ζε εθινγέο. Οη αμησκαηηθνί είδαλ ζην πξόζσπό ηνπ ηνλ άθζαξην πνιηηηθό, πνπ ζα εξρόηαλ ζε ζύγθξνπζε κε ην δηεθζαξκέλν ειιαδηθό πνιηηηθό ζύζηεκα. Ο ΐεληδέινο επηζθέθηεθε ηελ Ώζήλα θαη κειέηεζε από θνληά ηελ θαηάζηαζε. Μεηά από αξθεηέο ζπζθέςεηο κε ηελ εγεζία ηνπ ΢πλδέζκνπ θαη ηνπο πνιηηηθνύο, πξόηεηλε: ΢ρεκαηηζκό ππεξεζηαθήο θπβέξλεζεο ππό ηνλ ΢ηέθαλν Γξαγνύκε πνπ ζα αληηθαζηζηνύζε ηελ θπβέξλεζε Μαπξνκηράιε, δηάιπζε ηνπ ΢ηξαηησηηθνύ ΢πλδέζκνπ θαη πξνθήξπμε εθινγώλ γηα αλαζεσξεηηθή ΐνπιή. Οπζηαζηηθά κε ηελ αλαζεώξεζε ηνπ ΢πληάγκαηνο δελ έζεηε πνιηηεηαθό δήηεκα [53]

Ο βαζηιηάο θαη ε παιαηά πνιηηηθή εγεζία, απνδέρηεθαλ ηειηθά ηηο πξνηάζεηο ΐεληδέινπ, όηαλ δηαπίζησζαλ όηη δελ ππήξρε άιινο ηξόπνο απνθπγήο εηζόδνπ ησλ Κξεηώλ βνπιεπηώλ, όπσο ζα γηλόηαλ αλ νη εθινγέο ήηαλ βνπιεπηηθέο. Μεηά από απηά, ν ΐεληδέινο αλαρώξεζε γηα ηελ Κξήηε ηνλ Εαλνπάξην 1910. Σν θίλεκα ζην Γνπδί, αλ θαη πξαγκαηνπνηήζεθε από αμησκαηηθνύο πνπ απιώο ήζειαλ κηα αθεξεκέλε «αιιαγή» θαη απνζηξέθνληαλ ηελ πνιηηηθή εγεζία ηεο ρώξαο, άλνημε ην δξόκν γηα ηνλ εθζπγρξνληζκό ηεο νηθνλνκίαο θαη ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ θαη ζπλέηεηλε ζηελ εδξαίσζε ηνπ αζηηθνύ θαζεζηώηνο. Λαϊκή αφίσα για την επανάσταση στο Γουδί

Δ επαλάζηαζε ησλ ζηξαηησηηθώλ ηνπ 1909 ζθξάγηζε κηα επνρή θαη έζεζε ηα ζεκέιηα γηα κηα ζύγρξνλε Βιιάδα.

[54]

6. 1916, Κίλεκα ηεο Δζληθήο Άκπλαο Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε – Δζληθόο Γηραζκόο Μεηά ην ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα ζην Γνπδί, δηελεξγήζεθαλ νη εθινγέο ηεο 21εο Ώπγνύζηνπ 1910 γηα ηελ ζπγθξόηεζε Ώλαζεσξεηηθήο ΐνπιήο. Μεηά από δπν κήλεο ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο νξθίζηεθε πξσζππνπξγόο. Ήηαλ ε πξώηε θνξά, από ηηο επηά ζπλνιηθά, πνπ ν Κξεηηθόο πνιηηηθόο αλήιζε ζηνλ πξσζππνπξγηθό ζώθν. Ο βαζηιηάο Γεώξγηνο Α’ (ζε ζπλελλόεζε πξνθαλώο κε ηνλ ΐεληδέιν) θαηαξγεί ηελ Ώλαζεσξεηηθή ΐνπιή θαη πξνθεξύζζεη εθινγέο γηα Αηπιή Ώλαζεσξεηηθή ΐνπιή γηα ηηο 28ε Ννεκβξίνπ 1910. Η Βουλή το 1910

Σα παιηά θόκκαηα αληηδξνύλ ζε απηή ηελ απόθαζε θαη απέρνπλ από ηηο εθινγέο. Σν απνηέιεζκα ήηαλ ην Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ, ηνπ νπνίνπ ηδξπηήο ήηαλ ν ΐεληδέινο, λα θεξδίζεη ηηο 307 από ηηο 362 έδξεο (πιεηνςεθηθό ζύζηεκα). ΢ηηο 11 Μαξηίνπ 1912 έγηλαλ θαη πάιη εθινγέο ζηηο νπνίεο ην Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ θέξδηζε 146 από ηηο 181 έδξεο. Σελ ίδηα κέξα έγηλαλ εθινγέο θαη ζηελ Κξήηε θαη νη 69 βνπιεπηέο πνπ εμειέγεζαλ, ήξζαλ ζηελ Ώζήλα, αιιά ν ΐεληδέινο αξλήζεθε ηελ είζνδό ηνπο ζηε ΐνπιή, γηα λα κε δεκηνπξγεζεί ζεξκό επεηζόδην κε ηελ Σνπξθία. {Ζ Κξήηε ηειηθά ελώζεθε επίζεκα κε ηελ Διιάδα ηνλ Φεβξνπάξην 1913}. Οη Κξήηεο βνπιεπηέο όδεπζαλ γηα ηε ΐνπιή κέζσ ηεο νδνύ ΢ηαδίνπ, αιιά ν ΐεληδέιν δηέηαμε λα απνκαθξπλζνύλ, αθόκα θαη κε ηε βία.

[55]

Ώθνινύζεζαλ νη δπν Βαιθαληθνί Πόιεκνη (1912-13), θαηά ηνπο νπνίνπο ε έθηαζε θαη ν πιεζπζκόο ηεο Βιιάδαο δηπιαζηάζηεθαλ, κε ηελ ελζσκάησζε ηεο Δπείξνπ, Μαθεδνλίαο, Θξάθεο, Κξήηεο θαη ησλ λεζηώλ ηνπ Ώηγαίνπ. Σνλ Ενύιην 1914 μεζπά ν Μεγάινο Πόιεκνο. Ώληίπαινη ήηαλ από ηελ κηα πιεπξά νη Κεληξηθέο Απλάκεηο (Γεξκαληθή θαη Ώπζηξννπγγξηθή απηνθξαηνξίεο) θαη από ηελ άιιε ηα θξάηε ηεο Ώληάλη (Entente) ΐξεηαλία, Γαιιία θαη Ρσζία. Δ ΢εξβία πξώηε δέρζεθε ζθνδξή επίζεζε από ηελ Ώπζηξία. Δ ζπλζήθε ακπληηθήο ζπκκαρίαο Βιιάδαο-΢εξβίαο πξνέβιεπε όηη αλ κηα από ηηο δπν ρώξεο δερόηαλ επίζεζε, ε άιιε ζα ηελ ππνζηήξηδε ζηξαηησηηθά. Οι

Κρήτες βουλευτές απομακρύνονται με τη βία από τη Βουλή

Δ Βιιάδα παξά ηε ζπκθσλία απηή, απνθάζηζε λα ηεξήζεη πνιηηηθή επκελνύο νπδεηεξόηεηαο. Φπζηθά αλ ε ΢εξβία δερόηαλ επίζεζε από ηε ΐνπιγαξία, ε Βιιάδα δελ είρε άιιε ιύζε, από ηελ ζηξαηησηηθή ππνζηήξημε. Ώιιά νύηε ε ΐνπιγαξία, νύηε ε Σνπξθία είραλ κπεη αθόκα ζηνλ πόιεκν. Δ ΐξεηαλία θήξπμε ηνλ πόιεκν ζηελ Γεξκαλία θαη ζηε ζπλέρεηα ε δεύηεξε δηαδνρηθά ζηε Ρσζία θαη ηε Γαιιία. Ο ΐεληδέινο πίζηεπε όηη ν πόιεκνο ζα θξηλόηαλ ζηε ζάιαζζα θαη αθνύ ε ΐξεηαλία ήηαλ ε ηζρπξόηεξε λαπηηθή δύλακε ηεο επνρήο, έθξηλε όηη ε Βιιάδα όθεηιε λα ηαρζεί ζην πιεπξό ηεο Ώληάλη. Ο βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο Α’ {ν Γεώξγηνο Α’ είρε δνινθνλεζεί ζηε Θεζζαινλίθε ην 1913} όκσο, είρε αληίζεηε άπνςε από ηνλ πξσζππνπξγό. Βίρε ζαθώο επεξεαζηεί από ην πεξηβάιινλ ηνπ πνπ ήηαλ έληνλα θηινγεξκαληθό. Δ ζύδπγόο ηνπ ΢νθία, ήηαλ [56]

αδειθή ηνπ θάηδεξ Γνπιηέικνπ. Ο θίινο θαη ζηξαηησηηθόο ζύκβνπινο ηνπ βαζηιηά Γεώξγηνο ΢ηξέηη, όπσο θαη πνιινί αμησκαηηθνί ηνπ επηηειείνπ είραλ ζπνπδάζεη ζηε Γεξκαλία, είραλ γλσξίζεη από θνληά θαη ζαύκαδαλ ηελ άςνγε γεξκαληθή ζηξαηησηηθή κεραλή. Εδηαίηεξα ν ΢ηξέηη ζεσξνύζε όηη ε κεγαιύηεξε απεηιή θαηά ηεο ρώξαο ήηαλ ν ζιαβηζκόο θαη όρη ε Σνπξθία. Άξα, ε άπνςε ηνπ βαζηιηά ήηαλ ε Βιιάδα λα παξακείλεη νπδέηεξε. Κωνσταντίνος και ΢οφία

Ο ΐεληδέινο πνπ αλεζπρνύζε γηα ηελ βνπιγαξηθή θαη ηνπξθηθή απεηιή, κεηά από απόθαζε ηνπ ππνπξγηθνύ ζπκβνπιίνπ θαη κε ηε ζπγθαηάζεζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ, πξόηεηλε ζηηο δπλάκεηο ηεο Ώληάλη ηε ζπκκεηνρή ηεο ρώξαο ζηνλ πόιεκν. ΋κσο απηέο απέξξηςαλ ηελ πξόηαζε, γηαηί ηελ επνρή εθείλε επηρεηξνύζαλ ηε δεκηνπξγία βαιθαληθνύ κεηώπνπ κε ηε ζπκκαρία ηεο Σνπξθίαο θαη ηεο ΐνπιγαξίαο. Ο Κσλζηαληίλνο, ελ αγλνία ηνπ πξσζππνπξγνύ, δηεμήγαγε πξνζσπηθέο ζπλελλνήζεηο κε ηνλ θάηδεξ, ζηνλ νπνίν ππνζρέζεθε όηη ε Βιιάδα ζα παξακείλεη νπδέηεξε. Έηζη από ηελ αξρή ηνπ πνιέκνπ είρακε δπν δηαθνξεηηθέο ηάζεηο ζηελ ειιεληθή εμσηεξηθή πνιηηηθή: Σνπ ΐεληδέινπ (πνπ αλέιαβε θαη ην ππνπξγείν Βμσηεξηθώλ), πνπ ήηαλ ππέξ ηεο εμόδνπ ζηνλ πόιεκν ζην πιεπξό ηεο Ώληάλη θαη ηνπ βαζηιηά, ηνπ ΢ηξέηη θαη ηνπ Γεληθνύ Βπηηειείνπ πνπ είραλ ηαρζεί ππέξ ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο νπδεηεξόηεηαο. Σνλ Ώύγνπζην, ην βξεηαληθό επηηειείν ζρεδίαδε απόβαζε ζηελ ρεξζόλεζν ηεο Καιιίπνιεο γηα λα απνηξέςεη ηελ είζνδν ηεο Σνπξθίαο ζηνλ πόιεκν ζην πιεπξό ηεο Γεξκαλίαο. Δ [57]

ΐξεηαλία δήηεζε ζπκκεηνρή ηεο Βιιάδνο ζηελ επηρείξεζε απηή, αιιά ν Κσλζηαληίλνο ην απέξξηςε. Μόιηο ν ΐεληδέινο πιεξνθνξήζεθε ηελ άξλεζε ηνπ βαζηιηά ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ, ε νπνία όκσο δελ έγηλε απνδεθηή. Σνλ Οθηώβξην, ε Σνπξθία θήξπμε ηνλ πόιεκν θαηά ηεο Ρσζίαο θαη ηάρζεθε ζην πιεπξό ησλ Κεληξηθώλ Απλάκεσλ. Ο ΐεληδέινο έβιεπε όηη ην όξακά ηνπ γηα δηάιπζε ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο ήηαλ θνληά. Παξάιιεια πνιιέο ρώξεο (Ρσζία, Εηαιία, ΐνπιγαξία, Γαιιία) είραλ βιέςεηο ζε νζσκαληθά εδάθε, ζηε Θξάθε, ηε Μηθξά Ώζία, ηε ΢πξία θαη ηελ Παιαηζηίλε. Σνλ Φεβξνπάξην 1915, ν ΐεληδέινο πξόηεηλε ηελ απνζηνιή ειιεληθνύ εθζηξαηεπηηθνύ ζώκαηνο ζηελ Καιιίπνιε, γηα λα εληζρύζεη ηεο ζπκκαρηθέο δπλάκεηο πνπ ήζειαλ θαηαιάβνπλ ηα Ααξδαλέιηα, αιιά ν βαζηιηάο αξλήζεθε. ΋ηαλ επί δπν ζπλεδξηάζεηο ην ΢πκβνύιην ηνπ ΢ηέκκαηνο πηνζέηεζε ηε ζέζε ηνπ ΐεληδέινπ θαη ν Κσλζηαληίλνο αξλήζεθε λα ην απνδερζεί, ν πξσζππνπξγόο παξαηηήζεθε νξηζηηθά. Ο Δημήτριος Γούναρης

Ο βαζηιηάο δηόξηζε πξσζππνπξγό ηνλ άβνπιν θαη αλίζρπξν Γεκήηξην Γνύλαξε, πνπ ζρεκάηηζε θηινβαζηιηθή θπβέξλεζε. Δ λέα θπβέξλεζε δελ είρε πνιιά πεξηζώξηα απνθάζεσλ, ηηο πεξηζζόηεξεο από ηηο νπνίεο ιάκβαλε ην βαζηιηθό πεξηβάιινλ. Ώλαγθαζηηθά πξνθεξύρζεθαλ εθινγέο γηα ην Μάην. Δ εθινγηθή αληηπαξάζεζε ήηαλ νμεία θαη έγηλε επηθίλδπλε, όηαλ ν Κσλζηαληίλνο πήξε ζαθή ζέζε ππέξ ηνπ Γνύλαξε, θαηά παξάβαζε βέβαηα ηνπ ΢πληάγκαηνο. Σν απνηέιεζκα ησλ εθινγώλ, πνπ δηεμήρζεζαλ κε ζθαηξίδην, ήηαλ ζνθ γηα ηνλ βαζηιηά. Σν Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ έιαβε ην 49% θαη θέξδηζε ηηο 185 από ηηο 316 έδξεο, ελώ ην [58]

θηινβαζηιηθό Κόκκα ησλ Δζληθνθξόλσλ ηνπ Γνύλαξε θαηέιαβε κόιηο 96 έδξεο ηεο ΐνπιήο. Ο Κσλζηαληίλνο απέθπγε γηα εβδνκάδεο λα δώζεη εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ ληθεηή ησλ εθινγώλ θαη ηειηθά αλαγθάζηεθε λα ην πξάμεη ηνλ Ώύγνπζην. ΋κσο ν βαζηιηάο ζπλέρηδε ηηο κπζηηθέο επαθέο κε ηνπο Γεξκαλνύο, πνπ δεηνύζαλ ηελ δηαξθή νπδεηεξόηεηα ηεο Βιιάδαο, αθόκα δε θαη ζε πεξίπησζε επίζεζεο ηεο ΐνπιγαξίαο θαηά ηεο ΢εξβίαο. Ήηαλ ζαθέο πσο κε απηέο ηηο επαθέο ν Κσλζηαληίλνο αγλννύζε πξνθιεηηθά ηνλ πξσζππνπξγό ηεο ρώξαο θαη αθόκα δερόηαλ ηελ κε ηήξεζε ηεο ειιελνζεξβηθήο ζπλζήθεο. Δ θαηάζηαζε όδεπε πξνο ξήμε κεηαμύ ησλ δπν θνξπθαίσλ πνιηηεηαθώλ παξαγόλησλ. Σν ΢επηέκβξην 1915 ε ΐνπιγαξία κπήθε ζηνλ πόιεκν θαη θήξπμε επηζηξάηεπζε. Ο ΐεληδέινο δήηεζε λα θάλεη ην ίδην θαη ε Βιιάδα, αιιά ν βαζηιηάο αξλήζεθε αξρηθά. Ο ΐεληδέινο θάιεζε ηνπο ΢πκκάρνπο ηεο Ώληάλη λα απνζηείινπλ εθζηξαηεπηηθό ζώκα ζηε Θεζζαινλίθε, κε ζηόρν ηε δεκηνπξγία δεύηεξνπ κεηώπνπ ζηα ΐαιθάληα. Ώθνινύζεζε ακέζσο ε γεληθή επηζηξάηεπζε ηεο Βιιάδαο. ΢ηηο 13 ΢επηεκβξίνπ νη ΢ύκκαρνη αλήγγεηιαλ όηη ζα απνβίβαδαλ ζηξαηεύκαηα ζηε Θεζζαινλίθε. Ο βαζηιηάο επηθαιέζηεθε ην ΢ύληαγκα θαη ζεώξεζε όηη δελ ήηαλ επηηξεπηό μέλνο ζηξαηόο λα ρξεζηκνπνηεί ειιεληθό έδαθνο σο βάζε. Ώλ νη ζύκκαρνη ηειηθά πξνρσξνύζαλ ζηελ απόθαζή ηνπο, απηό ζα ήηαλ παξαβίαζε ηεο ειιεληθήο νπδεηεξόηεηαο. Σα επηρεηξήκαηα ηνπ Κσλζηαληίλνπ ήηαλ ινγηθά θαη ν ΐεληδέινο δελ έθεξε θαλεξά αληίξξεζε. ΋κσο θξπθά από ηνλ βαζηιηά εηδνπνίεζε ηνπο ζπκκάρνπο λα πξνρσξήζνπλ ζηελ απόβαζε εθζηξαηεπηηθνύ ζώκαηνο ζηε Θεζζαινλίθε θαη απηόο σο πξσζππνπξγόο ζα εμέδηδε κηα ηππηθή δηακαξηπξία γηα ηελ παξαβίαζε ηεο νπδεηεξόηεηαο ηεο ρώξαο. Ώθνινύζεζε ε ζπκκαρηθή απόβαζε, πνπ πξνθάιεζε ζπειιώδε ζπδήηεζε ζηε ΐνπιή. Δ αληηπνιίηεπζε ηζρπξίζηεθε όηη ε ειιελνζεξβηθή ζπλζήθε είρε βαιθαληθό ραξαθηήξα θαη δελ [59]

είρε ηζρύ ζηε πεξίπησζε εκπινθήο ηεο ΢εξβίαο κε ηηο Κεληξηθέο Απλάκεηο. Ο ΐεληδέινο δήηεζε ςήθν εκπηζηνζύλεο. Σν απνηέιεζκα δηθαίσζε ηνλ πξσζππνπξγό κε ςήθνπο 142 έλαληη 102. ΋κσο ην απόγεπκα ηεο 23εο ΢επηεκβξίνπ πνπ ζπλαληήζεθαλ ν βαζηιηάο θαη ν πξσζππνπξγόο, ν πξώηνο έδεημε πεπεηζκέλνο γηα ηελ γεξκαληθή λίθε. Ο ΐεληδέινο δελ είρε άιιε ιύζε από ηελ παξαίηεζε. Σελ ίδηα κέξα πνπ ν βαζηιηάο έδσζε εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ Αιέμαλδξν Εαΐκε, άξρηδε ε ζπκκαρηθή απόβαζε ζηε Θεζζαινλίθε. Δ ζπκκαρηθή δύλακε ήηαλ κηα αγγιηθή θαη κηα γαιιηθή κεξαξρία, κε επηθεθαιήο ηνλ Γάιιν ζηξαηεγό ΢αξξάηγ (Maurice Sarrail). Δ αληίδξαζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ήηαλ πνιύ ραιαξή. Έλα κήλα όκσο αξγόηεξα νη Κεληξηθέο Απλάκεηο από βνξξά θαη ε ΐνπιγαξία από αλαηνιηθά επηηέζεθαλ ζηε ΢εξβία, ε νπνία δελ άληεμε. Σν ζεξβηθό κέησπν θαηέξξεπζε ηαρύηαηα, πξηλ νη ΢ύκκαρνη πξνιάβνπλ λα θάλνπλ θάηη γηα λα ην δηαζώζνπλ. Έλληνες επίστρατοι

΢ηηο 9 Οθησβξίνπ ε θπβέξλεζε ΓαΎκε θαηαςεθίζηεθε θαη ζε δπν κέξεο ζρεκαηίζηεθε λέα ππό ηνλ (79 εηώλ ) ΢ηέθαλν ΢θνπινύδε. ΢ηε λέα θπβέξλεζε ζπκκεηείραλ όια ζρεδόλ ηα ζηειέρε ηεο αληηβεληδειηθήο παξάηαμεο, Γνύλαξεο, Ράιιεο, Θενηόθεο θαη άιινη. Ώιιά θαη απηή ε θπβέξλεζε απνδείρηεθε αλεπαξθήο θαη θαηώηεξε ησλ θξίζηκσλ εθείλσλ πεξηζηάζεσλ. ΋ηαλ ν ζηξαηόο ηεο εηηεκέλεο ΢εξβίαο άξρηζε λα πεξλά ζην ειιεληθό έδαθνο, ε Ώπζηξία θαη ε Γεξκαλία απαίηεζαλ από ηνλ ΢θνπινύδε λα αθνπιίζεη θαη λα ζέζεη ζε πεξηνξηζκό ηνπο ΢έξβνπο. Ώλ ε [60]

ειιεληθή θπβέξλεζε δελ έθαλε ηα παξαπάλσ, νη Κεληξηθέο Απλάκεηο απεηινύζαλ όηη ε ΐνπιγαξία ζα εηζέβαιε ζε ειιεληθά εδάθε. Φνβηζκέλε ε θπβέξλεζε αλαθνίλσζε όηη πξνηίζεηαη λα πξνρσξήζεη ζην αθνπιηζκό ησλ ζεξβηθώλ δπλάκεσλ. Ώπηή ε αλαθνίλσζε πξνθάιεζε ηελ νξγή ησλ ζπκκάρσλ, νη νπνίνη απαίηεζαλ από ηνλ βαζηιηά λα δειώζεη όηη ε Βιιάδα δελ πξνηίζεηαη λα αθνπιίζεη ζπκκαρηθέο (δειαδή ηηο ζεξβηθέο) δπλάκεηο. ΢ε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε ζα ρξεζηκνπνηνύζαλ βίαηα κέηξα. Ο Κσλζηαληίλνο πξνζπάζεζε λα αγλνήζεη απηή ηε δήισζε θαη ακέζσο κηα ζπκκαρηθή λαπηηθή κνίξα έθαλε επίδεημε δύλακεο, ελώ νη Γάιινη αλαθνίλσζαλ ηελ δηαθνπή ηεο νηθνλνκηθήο βνήζεηαο πξνο ηελ Βιιάδα. Φπζηθά ε ειιεληθή θπβέξλεζε ππνρώξεζε. Ο σερβικός στρατός υποχωρεί

Δ θαηάζηαζε όκσο ήηαλ πνιύ θξίζηκε θαη ν βαζηιηάο απνθάζηζε ηελ δηάιπζε ηεο βνπιήο θαη ηελ πξνθήξπμε λέσλ εθινγώλ γηα ηελ 6ε Αεθεκβξίνπ 1915. Ο ΐεληδέινο θαηήγγεηιε ηελ απόθαζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ γηα δηάιπζε ηεο ΐνπιήο ε νπνία είρε πξνέιζεη από εθινγέο πνπ είραλ δηεμαρζεί πξν κόιηο επηά κελώλ θαη απνθάζηζε ηελ απνρή ηνπ θόκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ. Οη εθινγέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαη ην θόκκα ησλ Δζληθνθξόλσλ ηνπ Α. Γνύλαξε θέξδηζε ηηο 230 από ηηο 313 έδξεο ηεο ΐνπιήο. Βθιέρζεθαλ αθόκα θαη 19 βνπιεπηέο ηεο ΐνξείνπ Δπείξνπ. ΋κσο θπβέξλεζε ζρεκάηηζε ν ΢ηέθαλνο ΢θνπινύδεο, ελώ ν Γνύλαξεο αλέιαβε ην ππνπξγείν Βζσηεξηθώλ.

[61]

΢ηε Μαθεδνλία ε θαηάζηαζε ρεηξνηέξεπε. ΢ηε Θεζζαινλίθε ζπγθξνηήζεθε ε Δπηηξνπή Δζληθήο Άκπλαο από ζηειέρε ηνπ θόκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ (Ώξγπξόπνπιν, Αίγγα, Γάλλα, Γπκβξαθάθε θαη άιινπο), κε ζηόρν ηελ εθζξόληζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ ειιεληζκνύ ηεο ΐόξεηαο Βιιάδαο από ηε βνπιγαξηθή απεηιή. ΢ηηο 13 ΜαΎνπ βνπιγαξηθέο δπλάκεηο κε επηθεθαιήο Γεξκαλνύο αμησκαηηθνύο θαηέιαβαλ ην νρπξό Ρνύπει πξνθαλώο ελ γλώζεη ηνπ Κσλζηαληίλνπ, πνπ επηζπκνύζε ηελ εθδίσμε ησλ ζπκκαρηθώλ ζηξαηεπκάησλ από ηε Μαθεδνλία. Δ θπβέξλεζε δηακαξηπξήζεθε ριηαξά γη’ απηή ηελ επηζεηηθή ελέξγεηα ησλ ΐνπιγάξσλ. Κρήτες χωροφύλακες στη Θεσσαλονίκη

Οη ΢ύκκαρνη ήηαλ πιένλ πνιύ δύζπηζηνη, γηαηί ζεώξεζαλ όηη ην Ρνύπει παξαδόζεθε ζηνπο ΐνύιγαξνπο θαηόπηλ ζπκθσλίαο ηεο Ώζήλαο κε ηηο Κεληξηθέο Απλάκεηο, πξάγκα πνπ δελ απείρε πνιύ από ηελ πξαγκαηηθόηεηα. ΢ηηο 21 ΜαΎνπ θήξπμαλ ηε Θεζζαινλίθε ζε θαηάζηαζε πνιηνξθίαο θαη ζε δπν κέξεο πξνρώξεζαλ ζε λαπηηθό απνθιεηζκό ηεο ρώξαο, δεηώληαο ζπγθνηλσληαθέο δηεπθνιύλζεηο, ηελ απνζηξάηεπζε ησλ επηζηξάησλ, ηελ παξαίηεζε ηεο θπβέξλεζεο, ηελ πξνθήξπμε λέσλ εθινγώλ θαη ηελ απόιπζε ησλ ερζξηθώλ πξνο ηνπο ζπκκάρνπο αμησκαηηθώλ. Φπζηθά νη ζπκκαρηθνί απνηθηαθήο κνξθήο απηνί όξνη έγηλαλ δεθηνί, ν ΢θνπινύδεο παξαηηήζεθε ζηηο 8 Ενπλίνπ θαη αληηθαηαζηάζεθε από ηνλ Αι. Εαΐκε, αιιά όιε ε ρώξα έλησζε ηαπεηλσκέλε θαη ν ΐεληδέινο θαηεγνξήζεθε σο ν ππνθηλεηήο απηώλ ησλ ζπκκαρηθώλ πξάμεσλ. Με πξσηνβνπιία ηνπ Ησάλλε [62]

Μεηαμά, νη απνζηξαηεπζέληεο επίζηξαηνη ππαμησκαηηθνί θαη αμησκαηηθνί δεκηνπξγνύζαλ θαηά ηόπνπο ΢πιιόγνπο Δπηζηξάησλ πνπ απνηέιεζαλ ηελ θύξην κνριό θιίκαηνο ηξνκνθξαηίαο θαηά ηνπ ΐεληδέινπ θαη ησλ νπαδώλ ηνπ. Σνλ Ώύγνπζην νη ΐνύιγαξνη θαηέιαβαλ αηθληδηαζηηθά ηελ Ώλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη επηδόζεθαλ ακέζσο ζε ηξνκνθξαηηθέο πξάμεηο θαη δηώμεηο ηνπ ειιεληθνύ πιεζπζκνύ. Υσξίο νπζηαζηηθή αληίδξαζε ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ, νη ΐνύιγαξνη ζπλέρηζαλ ηελ πξνέιαζή ηνπο θαη θαηέιαβαλ ηελ Καβάια. Σελ 3ε ΢επηεκβξίνπ 1916, ν πξσζππνπξγόο Ώ. ΓαΎκεο αλαγθάζηεθε λα παξαηηεζεί θαη αληηθαηαζηάζεθε από ηνλ Ν. Καινγεξόπνπιν. Ώπηόο επηρείξεζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ΢πκκάρνπο, αιιά αληέδξαζε ην βαζηιηθό πεξηβάιινλ θαη ν Καινγεξόπνπινο παξαηηήζεθε ζε ηξεηο εβδνκάδεο. Ο βαζηιηάο δηόξηζε λέν πξσζππνπξγό (27/9) ηνλ ΢ππξίδσλα Λάκπξνπ. Επίστρατοι 1916

Δ ηαπείλσζε ηεο ρώξαο ζπλερηδόηαλ, νη Εηαινί πξνρσξνύζαλ πξνο ηα Γηάλλελα, νη Άγγινη έιεγραλ ηελ Μήιν, ηελ Νάμν, ηελ Κέξθπξα θαη ηε ΢ύξν θαη ν εηηεκέλνο ζεξβηθόο ζηξαηόο εγθαηαζηάζεθε ηελ Θεζζαινλίθε, ηελ νπνία ζεώξεζε de facto πξσηεύνπζά ηνπ. Με ηξία ζπλερή ζπιιαιεηήξηα ν ιαόο ηεο Θεζζαινλίθεο εθδήισζε ηελ αγαλάθηεζή ηνπ γηα ηελ αδξάλεηα ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο κε ζπλζήκαηα: Εήησ ε Μαθεδνλία, Κάησ νη παιαηνθνκκαηηθνί, Εήησ ε Αληάλη, Εήησ ν Βεληδέινο θαη άιια παξόκνηα. Σα γεγνλόηα πίεδαλ ηνλ ΐεληδέιν λα αλαιάβεη δξάζε. Ο ίδηνο δελ ήζειε λα ηεζεί θαζεζησηηθό δήηεκα, θαζώο έηξεθε ηελ [63]

ειπίδα όηη ηειηθά ν Κσλζηαληίλνο ζα αλαγθαδόηαλ λα ζέζεη ηελ Βιιάδα ζην πιεπξό ησλ ζπκκάρσλ. ΢ην κεηαμύ ζην θίλεκα ηεο Βζληθήο Άκπλαο, είραλ πξνζρσξήζεη (εθηόο ηεο Μαθεδνλίαο) ε Κξήηε θαη ηα λεζηά ηνπ Ώηγαίνπ. Ο ΐεληδέινο θαη ν λαύαξρνο Παύινο Κνπληνπξηώηεο έθηαζαλ ζηελ Κξήηε, όπνπ κεηά από έλα απζόξκεην έλνπιν ζπιιαιεηήξην, απνθαζίζηεθε ε ζπγθξόηεζε Πξνζσξηλήο Κπβέξλεζεο πνπ ηελ απνηεινύζαλ νη παξαπάλσ δπν θαη ν ζηξαηεγόο Παλαγηώηεο Γαγθιήο. Ήηαλ ε πεξίθεκε Σξηαλδξία. Δ Δπηηξνπή Δζληθήο Άκπλαο ηέζεθε ακέζσο ππό ηηο δηαηαγέο ηνπ Πξνζσξηλήο Κπβέξλεζεο. Κουντουριώτης, Βενιζέλος, Δαγκλής

΢ηηο 26 ΢επηεκβξίνπ εγθαηαζηάζεθε ζηε Θεζζαινλίθε ε Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε κε βαζηθό ζηόρν ηελ είζνδν ηεο ρώξαο ζηνλ πόιεκν θαη ηελ αληηκεηώπηζε ησλ ΐνπιγάξσλ εηζβνιέσλ. Ώπό εθείλε ηελ εκέξα ε Βιιάδα είρε ρσξηζηεί ζηα δπν: Σν απνθαινύκελν Κξάηνο ησλ Αζελώλ κε βαζηιηθή θπβέξλεζε ηνπ ΢π. Λάκπξνπ θαη επίζεκε πνιηηηθή ηελ νπδεηεξόηεηα θαη ην Κξάηνο ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηελ Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε, πνπ μεθίλεζε ακέζσο ηελ καδηθή ζηξαηνινγία από ηελ Μαθεδνλία, ηελ Κξήηε, ηα λεζηά θαη από εζεινληέο «θπγάδεο» ηεο Ώζήλαο. Ώπό ηελ εκέξα εθείλε άξρηζε ν Δζληθόο Γηραζκόο, κηα ηδηόηππε εκθύιηα δηακάρε κεηαμύ ησλ βαζηινθξόλσλ θαη ησλ βεληδειηθώλ, πνπ δηήξθεζε πνιιά αθόκα ρξόληα κεηά ηελ επαλέλσζε ησλ δπν ειιεληθώλ θξαηώλ. Φπζηθά ε Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε αλαγλσξίζηεθε de facto από ηνπο ΢πκκάρνπο.

[64]

Οη ΢ύκκαρνη όκσο ελίζρπζαλ θαη νηθνλνκηθά ηνλ ΐεληδέιν κε δέθα εθαηνκκύξηα θξάγθα θαη έζηεηιαλ ζηε Θεζζαινλίθε δηπισκαηηθνύο ηνπο εθπξνζώπνπο. Δ Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε εμέδηδε ηαθηηθά ηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο, ζηελ νπνία ππήξρε ε πξνκεησπίδα Βαζίιεηνλ ηεο Διιάδνο, έλδεημε όηη δελ έζεηε πνιηηεηαθό δήηεκα. ΢ηελ Ώζήλα ηα πξάγκαηα δπζθόιεπαλ όιν θαη πην πνιύ, αθνύ ν ζπκκαρηθόο ζηόινο βξηζθόηαλ πάληα ζην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά, ην νπνίν είρε απνθιείζεη. ΢ηηο αξρέο Ννεκβξίνπ ν Γάιινο λαύαξρνο Φνπξλέ (Fournet) δήηεζε από ηελ Ώζήλα ηελ παξάδνζε δέθα ππξνβνιαξρηώλ. Δ θπβέξλεζε δήηεζε εγγπήζεηο όηη ηα ππξνβόια δελ ζα ρξεζηκνπνηεζνύλ θαηά ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ. Ώληί γηα απάληεζε, ζε κηα επίδεημε δύλακεο ν Fournet απνβίβαζε ζην Φάιεξν δύλακε από 3.000 Γάιινπο θαη Άγγινπο πεδνλαύηεο κε ζθνπό λα θαηαιάβνπλ θαίξηα ζεκεία ηεο πξσηεύνπζαο. Γάλλοι πεζοναύτες στον Πειραιά

Ο Γάιινο λαύαξρνο εγθαηέζηεζε ην επηηειείν ηνπ ζην Γάππεην, ελώ ζηνπο ιόθνπο γύξσ από ηελ Ώθξόπνιε είραλ θαηαιάβεη ζέζεηο κνλάδεο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ θαη επίζηξαησλ, έηνηκεο γηα άκπλα. Σν πξσί ηεο 11εο Ννεκβξίνπ άξρηζαλ νη νδνκαρίεο κε αξθεηά ζύκαηα εθαηέξσζελ (40 Έιιελεο θαη 35 ζύκκαρνη λεθξνί). Σν απόγεπκα ν Fournet δηέηαμε ηα πινία ηνπ λα πξνρσξήζνπλ ζε βνκβαξδηζκό ηεο Ώζήλαο. Μεξηθέο νβίδεο έπεζαλ αθόκα θαη ζηνπο θήπνπο ησλ Ώλαθηόξσλ (ζήκεξα Βζληθόο Κήπνο), Ο βαζηιηάο δηακαξηπξήζεθε ζηνπο [65]

πξεζβεπηέο ηεο Ώληάλη γηα ην βνκβαξδηζκό ηεο πόιεο θαη ην ζάλαην ακάρσλ12 Σν απόγεπκα ν Κσλζηαληίλνο ππνρώξεζε ζην αίηεκα ησλ ΢πκκάρσλ θαη δηέηαμε ηελ παξάδνζε έμη ππξνβνιαξρηώλ, νπόηε νη ζπκκαρηθέο δπλάκεηο επέζηξεςαλ ζηα πινία ηνπο. Σελ απνρώξεζή ηνπο ζεκάδεςαλ άγξηα έθηξνπα θαη ε Ώζήλα παξαδόζεθε ηηο επόκελεο δπν κέξεο ζηε βία θαη ηξνκνθξαηία πνπ μέζπαζε θαηά ησλ νπαδώλ ηνπ ΐεληδέινπ. Οη επίζηξαηνη θαη ν αλεμέιεγθηνο όρινο πξνέβεζαλ ζε δνινθνλίεο, καδηθέο ζπιιήςεηο, δηαπνκπεύζεηο, ιεειαζίεο, ζπαζίκαηα ηππνγξαθείσλ εθεκεξίδσλ θαη πνιιέο θαηαζηξνθέο θαη άιιεο πιηθέο δεκηέο. Πίνακας του Νικήτα Γρίσπου για τον Εθνικό Διχασμό

Σα ζπίηηα θαη θαηαζηήκαηα γλσζηώλ βεληδειηθώλ βάθεθαλ κε θόθθηλε κπνγηά γηα λα κπνξνύλ λα ηα εληνπίδνπλ εύθνια νη ηξνκνθξαηηθέο 13 νκάδεο . Σν ζύλζεκα πνπ επηθξάηεζε ήηαλ: Ο θνλεύσλ βεληδειηθόλ δελ θνλεύεη άλζξσπνλ(!). Καη ν πξσζππνπξγόο Λάκπξνπ ζρνιίαζε ηα επεηζόδηα: Ταθηνπνηνύκε ηα νηθνγελεηαθά καο. Ο (θίινο ηνπ ΐεληδέινπ) δήκαξρνο ηεο Ώζήλαο Βκκαλνπήι Μπελάθεο θηλδύλεςε ζνβαξά λα ιηληζαξηζηεί από ηνλ καηλόκελν όριν. Σνλ έζσζε από βέβαηε εθηέιεζε ν δηάδνρνο Γεώξγηνο.

12. Θ Ακινα ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ ιςτορίασ τθσ ωσ πρωτεφουςασ τθσ Ελλάδασ, ζχει βομβαρδιςτεί δυο φορζσ και τισ δυο από ςυμμαχικά πυρά. Θ πρϊτθ ιταν το 1916 που βομβαρδίςτθκε από τον γαλλικό ςτόλο (Νοεμβριανά) και θ δεφτερθ τον Δεκζμβριο 1944 από τθ βρετανικι αεροπορία (Δεκεμβριανά).

13

Θ ίδια τακτικι εφαρμόςτθκε και ςτθ ναηιςτικι Γερμανία, όταν μονάδεσ των SS ςθμάδευαν τα ςπίτια και τα καταςτιματα των Εβραίων με το άςτρο του Δαβίδ.

[66]

΋ηαλ αξγόηεξα κηα επηηξνπή αλέιαβε λα εξεπλήζεη ηηο θαηαγγειίεο ησλ ζπκάησλ ηεο βίαο, δηαπίζησζε 35 δνινθνλίεο, 922 παξάλνκεο ζπιιήςεηο, 503 πεξηπηώζεηο ιεειαζίαο θαη 31 αλαζηνιέο θπθινθνξίαο εθεκεξίδσλ. Σα γεγνλόηα απηά δεκηνύξγεζαλ αιγεηλή εληύπσζε ζηηο επξσπατθέο ρώξεο. Δ θπβέξλεζε ηεο Βζληθήο Άκπλαο αλαγλσξίζηεθε θαη de jure από απηέο. Οη Έιιελεο πξεζβεπηέο ζην Λνλδίλν, ην Παξίζη θαη ηελ Ώγία Πεηξνύπνιε, έζεζαλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζηελ θπβέξλεζε ηεο Θεζζαινλίθεο. Οη ΢ύκκαρνη επέβαιαλ αθόκα πην απζηεξό απνθιεηζκό θαη ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο λόηηαο Βιιάδαο παξαηεξήζεθε ζνβαξή έιιεηςε ηξνθίκσλ. Σο ανάθεμα του Βενιζέλου

Μεηά ηα ηξαγηθά γεγνλόηα ηεο Ώζήλαο, κε δηάγγεικά ηεο ε Πξνζσξηλή Κπβέξλεζε ηεο Θεζζαινλίθεο θήξπμε έθπησην ηνλ Κσλζηαληίλν. Ώθνινύζεζε αθόκα κηα πξάμε ληξνπήο ελδεηθηηθή ηνπ πνιηηηθνύ πάζνπο πνπ επηθξαηνύζε ηόηε. Σελ 12ε Αεθεκβξίνπ νξγαλώζεθε νγθώδεο ζπιιαιεηήξην θαηά ηνπ ΐεληδέινπ θαη πνξεία πξνο ην Πεδίν ηνπ Άξεσο. Ο αξρηεπίζθνπνο ηεο Ώζήλαο Θεόθιεηνο επηθεθαιήο ηεο Εεξάο ΢ύλνδν, εγείην ηνπ ζπιιαιεηεξίνπ πνπ αλαζεκάηηδε ηνλ ‘ζαηαλά’ ΐεληδέιν. Ο θάζε δηαδεισηήο έξηρλε κηα πέηξα ζε έλα ηεξάζηην ζσξό, επαλαιακβάλνληαο ηελ θαηάξα ηνπ αξρηεπίζθνπνπ: ‘Καηά Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ θπιαθίζαληνο αξρηεξείο θαη επηβνπιεπζέληνο ηελ βαζηιείαλ θαη ηελ παηξίδαλ, αλάζεκα έζησ’ [67]

Ο ζσξόο απηόο ζρεκαηίζηεθε εθεί πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ην άγαικα ηεο Ώζελάο. ΢ηελ πνξεία γηα ηνλ ηόπν ηνπ αλαζέκαηνο, πήγαλ ππνρξεσηηθά θαη ζπληεηαγκέλα θαη νη καζεηέο από ηα πεξηζζόηεξα ζρνιεία ηεο Ώζήλαο. Οη θαζεγεηέο είραλ ην θαζήθνλ λα κηιήζνπλ ζηνπο καζεηέο ηνπο γηα λα μέξνπλ πνηνλ θαη γηαηί αλαζεκαηίδνπλ.

Δ Οθησβξηαλή επαλάζηαζε ησλ Μπνιζεβίθσλ ζηε Ρσζία είρε θαη επηπηώζεηο ζην ειιεληθό δήηεκα. Οη Ρνκαλόθ ήηαλ από ηνπο ζεξκόηεξνπο ππνζηεξηρηέο ηεο ειιεληθήο δπλαζηείαο14. Οη ζύκκαρνη ζπκθώλεζαλ κε ηελ εθζξόληζε ηνπ Κσλζηαληίλνπ, αιιά όρη κε ηελ αλαηξνπή ηνπ βαζηιηθνύ θαζεζηώηνο ηεο Βιιάδαο. Δ θαηάζηαζε ησλ πνιηηώλ ζηε λόηηα Βιιάδα ήηαλ απειπηζηηθή ιόγσ ηνπ ζπλερηδόκελνπ ζπκκαρηθνύ απνθιεηζκνύ. Βιιείςεηο ηξνθίκσλ, θαξκάθσλ, πξώησλ πιώλ θαη εηδώλ αλαγθαίσλ γηα ηελ θαζεκεξηλή δσή δεκηνύξγεζαλ αζθπθηηθή θαηάζηαζε. Γηα λα άξνπλ ην απνθιεηζκό, νη ΢ύκκαρνη απαίηεζαλ ηειεζηγξαθηθά από ηνλ Κσλζηαληίλν λα παξαηηεζεί από ην ζξόλν ηνπ. Ώπηόο απνδέρζεθε ηελ πξόηαζε ηνπ πξσζππνπξγνύ Ώιέμαλδξνπ ΓαΎκε (Ο ΢πύξνο Λάκπξνπ είρε παξαηηεζεί από ηε 21ε Ώπξηιίνπ) θαη δελ παξαηηήζεθε, αιιά άθεζε ζηε ζέζε ηνπ ηνλ δεπηεξόηνθν γην ηνπ Αιέμαλδξν15 θαη ζηηο 15 Ενπλίνπ 1917 αλαρώξεζε γηα ηελ Βιβεηία.

14

Θ μθτζρα του Κωνςταντίνου, βαςίλιςςα Όλγα ιταν Μεγάλθ Δοφκιςςα τθσ Ρωςίασ και μζλοσ τθσ οικογζνειασ των Ρομανόφ.

15 Ο πρωτότοκοσ γιοσ του Γεϊργιοσ (μετζπειτα βαςιλιάσ Γεϊργιοσ Β’) δεν είχε τθν εμπιςτοςφνθ τθσ Αντάντ και ακολοφκθςε τον πατζρα του ςτθν εξορία.

[68]

΢ην κεηαμύ ν ΐεληδέινο είρε ήδε θηάζεη ζηε Ώζήλα θαη ηελ 15ε Ενπλίνπ ζρεκάηηζε ηε λέα θπβέξλεζε ηνπ εληαίνπ θξάηνπο πιένλ. Ο ίδηνο θξάηεζε θαη ην ππνπξγείν ΢ηξαηησηηθώλ, ην δε ππνπξγείν Βμσηεξηθώλ ην αλέζεζε ζηνλ Νηθόιαν Πνιίηε. Γηα πξώηε θνξά ζεζπίζηεθε ζέζε αληηπξνέδξνπ ηεο θπβέξλεζεο θαη αλαπιεξσηή ηνπ απνπζηάδνληνο πξσζππνπξγνύ, ζέζε πνπ αλαηέζεθε ζηνλ Βκκαλνπήι Ρέπνπιε. Σελ ίδηα κέξα ην ειιεληθό θξάηνο, σο εληαία θξαηηθή νληόηεηα, θήξπμε ηνλ πόιεκν θαηά ησλ Κεληξηθώλ Απλάκεσλ. ΢ηηο 29 Ενπλίνπ ν ΐεληδέινο εμέδσζε δηάηαγκα κε ην νπνίν αθύξσλε σο αληηζπληαγκαηηθή ηε δηάιπζε ηεο ΐνπιήο πνπ είρε πξνέιζεη από ηηο εθινγέο ηεο 31εο ΜαΎνπ 1915. Ώπηή ε «λεθξαλαζηεκέλε» ΐνπιή απνθιήζεθε εηξσληθά Βνπιή ησλ Λαδάξσλ θαη ιεηηνύξγεζε σο ηηο εθινγέο ηνπ 1920. Ο βασιλιάς Αλέξανδρος

΋κσο, παξά ηελ ππόζρεζή ηνπ ΐεληδέινπ όηη δελ ζα αζθνύληαλ πνιηηηθέο δηώμεηο, ππήξμαλ εθαηνληάδεο ηέηνηεο πεξηπηώζεηο. Αεκηνπξγήζεθε κε λόκν ε Δπηηξνπή Γεκόζηαο Αζθάιεηαο ηνπ ππνπξγείνπ Βζσηεξηθώλ θαη ςεθίζηεθε δηάηαγκα άξζεο ηεο ηζνβηόηεηαο ησλ δηθαζηώλ θαη ηεο κνληκόηεηαο ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ. Ώθνινύζσο ε θπβέξλεζε ΐεληδέινπ εμαπέιπζε έλα θύκα δηώμεσλ, ζπιιήςεσλ, θπιαθίζεσλ θαη εθηνπηζκώλ. Αεθάδεο θηινβαζηιηθνί ή γεξκαλόθηινη πνιηηηθνί θαη αμησκαηηθνί εμνξίζηεθαλ (Μεηαμάο, Αξαγνύκεο, Γνύλαξεο, Ανύζκαλεο, Ράιιεο, Έζιηλ, ΢θνπινύδεο, Λάκπξνπ, Πεζκαηδόγινπ θαη πνιινί άιινη) θαη ρηιηάδεο δεκόζηνη ππάιιεινη, ζηξαηησηηθνί θαη θιεξηθνί (κεηαμύ απηώλ θαη ν κεηξνπνιίηεο Θεόθιεηνο πνπ είρε πξσηνζηαηήζεη ην «Ώλάζεκα» ηνπ ΐεληδέινπ) απνιύζεθαλ, [69]

εμεπηειίζηεθαλ ή ηέζεθαλ ππό θαζεζηώο επηηήξεζεο. Ώθόκα δεκνζηνγξάθνη δηαζύξζεθαλ θαη εθεκεξίδεο δηέθνςαλ ηελ θπθινθνξία ηνπο. ΢ην δηάζηεκα 1917-18 απνιύζεθαλ 570 δηθαζηηθνί θαη 6.500 δεκόζηνη ππάιιεινη, απνζηξαηεύηεθαλ 1.600 αμησκαηηθνί ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ θαη άιινη 700 ηέζεθαλ ζε δηαζεζηκόηεηα. Ώλάινγεο δηώμεηο έγηλαλ ζην Ναπηηθό θαη ηε Υσξνθπιαθή. Οη δηώμεηο απηέο πξνθάιεζαλ κεγάιε ιατθή δπζαξέζθεηα γηα ην βεληδειηθό θαζεζηώο, ην νπνίν είρε πιένλ επηθξαηήζεη ζε θάζε γσληά ηεο ρώξαο.

Βενιζέλος και Κωνσταντίνος σε εποχές ευφορίας

[70]

7. 1922, Κίλεκα Πιαζηήξα, Γνλαηά, Φσθά Ο Μεγάινο Πόιεκνο ηειείσζε ην 1918 κε λίθε ησλ δπλάκεσλ ηεο Ώληάλη, κε ηελ Βιιάδα λα βξίζθεηαη κεηαμύ ησλ ληθεηώλ. Δηηεκέλεο ήηαλ νη ηξεηο απηνθξαηνξίεο, ε Γεξκαληθή, ε Ώπζηξννπγγξηθή θαη ε Οζσκαληθή, θαζώο θαη ην βαζίιεην ηεο ΐνπιγαξίαο. Οη απηνθξαηνξίεο έπαςαλ λα απνθαινύληαη έηζη πιένλ. Δ Γεξκαλία ζπξξηθλώζεθε θαη άιιαμε πνιίηεπκα. Δ Ώπζηξννπγγαξία δηαιύζεθε θαη απόκεηλε έλα κηθξό θξάηνο ε Ώπζηξία. Δ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία, σο Σνπξθία πιένλ, πεξηνξίζηεθε ζηε Μηθξά Ώζία ράλνληαο όιεο ηηο αζηαηηθέο θαη επξσπατθέο (εθηόο από έλα κηθξό ζύιαθα γύξσ από ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε) επαξρίεο ηεο. Η Ελλάδα το 1920 με την Ανατολική Θράκη και την περιοχής της ΢μύρνης

Δ επηκνλή ηνπ ΐεληδέινπ λα ζπκκεηάζρεη ε ρώξα ζηνλ Μεγάιν Πόιεκν ζην πιεπξό ηεο Ώληάλη είρε πνιιαπιά απνηειέζκαηα: Σν 1917 ν ΐαζηιηάο Κσλζηαληίλνο απνκαθξύλζεθε θαη ζην ζξόλν αλήιζε ν γηνο ηνπ Αιέμαλδξνο. Με απόθαζε ηεο Αηάζθεςεο ηνπ Παξηζηνύ, ε νπνία επηθπξώζεθε αξγόηεξα κε ηε ΢πλζήθε ησλ ΢εβξώλ, ε Βιιάδα πήξε από ηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία ηα λεζηά ηνπ Ώηγαίνπ Ίκβξν θαη Σέλεδν, ηελ Θξάθε (εθηόο ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο) θαη αλέιαβε ηνλ έιεγρν ηεο πεξηνρήο ηεο ΢κύξλεο ζηε Μηθξά Ώζία. Δ ΢κύξλε παξέκελε ππό ηελ [71]

επηθπξηαξρία ηνπ ΢νπιηάλνπ, αιιά ηε δηνίθεζε ζα αζθνύζε Έιιελαο Όπαηνο Ώξκνζηήο. Δ ΢πλζήθε πξνέβιεπε όηη κεηά από πέληε ρξόληα νη θάηνηθνί ηεο ζα απνθάζηδαλ κε δεκνςήθηζκα, αλ ε πεξηνρή ζα ελζσκαησλόηαλ κε ηελ Βιιάδα. Δ πεξίθεκε Μεγάιε Ηδέα (ε αλαβίσζε ηεο ΐπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο κε πξσηεύνπζα ηελ Πόιε θαη εθδίσμε ησλ Σνύξθσλ ζηελ Ώλαηνιία), ηελ νπνία νλεηξεύνληαλ γεληέο θαη γεληέο Βιιήλσλ άξρηζε λα γίλεηαη πξαγκαηηθόηεηα. Πνιινί πίζηεςαλ όηη ε αθόκα πεξαηηέξσ εμάπισζε ηνπ θξάηνπο ήηαλ ζρεηηθά εύθνιε ππόζεζε. ΋ηαλ ζηηο 19 ΜαΎνπ 1919, ν ειιεληθόο ζηξαηόο απνβηβάζηεθε ζηε ΢κύξλε, ρηιηάδεο Βιιήλσλ θαηνίθσλ ηεο ππνδέρζεθαλ ηνπο ζηξαηηώηεο σο απειεπζεξσηέο θαη πνιινί λένη ηεο πόιεο έζπεπζαλ λα θαηαηαγνύλ ζην ζηξαηό. Ξένη γελοιογραφία Σούρκοι εναντίον Ελλήνων

΢ην κεηαμύ, πνιινί εζληθηζηέο Σνύξθνη αμησκαηηθνί, κε επηθεθαιήο ηνλ Μνπζηαθά Κεκάι (Αηαηνύξθ), είραλ αξλεζεί λα απνδερζνύλ ηνπο όξνπο ηεο ΢πλζήθεο ησλ ΢εβξώλ θαη πξνρώξεζαλ ζην ζρεκαηηζκό εζληθήο θπβέξλεζεο θαη ηελ αλαηξνπή ηνπ ΢νπιηάλνπ. Ο Κεκάι ζπλήςε ζπκθσλία κε ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε, ε νπνία εμαζθάιηδε ηα βνξεηναλαηνιηθά ζύλνξα ηεο Σνπξθίαο. Ο ειιεληθόο ζηξαηόο πξνρώξεζε έρνληαο αξθεηέο επηηπρίεο θαη έθζαζε ζρεδόλ κέρξη ηελ Άγθπξα, αλαπηπγκέλνο ζε έλα ηεξάζηην κέησπν. Ο ΐεληδέινο, βέβαηνο όηη ηα γεγνλόηα ηνλ δηθαίσζαλ θαη ν ιαόο ζα επηβξάβεπε ηελ πνιηηηθή ηνπ, απνθάζηζε ηε δηάιπζε [72]

ηεο Βνπιήο ησλ Λαδάξσλ16 θαη ηελ πξνθήξπμε εθινγώλ ηελ 1ε Ννεκβξίνπ 1920. {Λίγεο κέξεο πξηλ, είρε πεζάλεη ν βαζηιηάο Αιέμαλδξνο}. ΢ηηο εθινγέο απηέο, ν ιαόο θνπξαζκέλνο από ηνπο ζπλερείο πνιέκνπο (πνιινί ζηξαηηώηεο πνιεκνύζαλ ζπλερώο από ην 1912) θαη ηελ καθξόρξνλε δηαθπβέξλεζε ηνπ ΐεληδέινπ, έθεξε ζηελ εμνπζία ηελ θηινβαζηιηθή αληηπνιίηεπζε. Σν Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ ηνπ ΐεληδέινπ έιαβε κελ ην 50,31% ησλ ςήθσλ αιιά εμέιεμε κόλν 110 βνπιεπηέο, ελώ ε Ζλσκέλε Αληηπνιίηεπζε κε εγέηε ηνλ Γεκήηξην Γνύλαξε θέξδηζε 260 έδξεο, ιόγσ ηνπ εθινγηθνύ ζπζηήκαηνο (πιεηνςεθηθό κε επξεία πεξηθέξεηα). Ο ΐεληδέινο δελ θαηάθεξε λα εθιεγεί νύηε βνπιεπηήο θαη ζε ηξεηο κέξεο εγθαηέιεηςε ηελ Βιιάδα Ο ελληνικός λαός αποφασίζει (με σφαιρίδιο) μεταξύ Γούναρη και Βενιζέλου, ενώ ο θεός του πολέμου παρακολουθεί.

Σελ πξσζππνπξγία αλέιαβε ν Γεκήηξηνο Ράιιεο, ν νπνίνο, ελ αληηζέζεη κε ηνλ Γνύλαξε, ήηαλ ζπκπαζήο ζηνπο ΢πκκάρνπο. Δ λέα θπβέξλεζε δηαθήξπμε όηη ζα απνθύγεη πξάμεηο αληεθδίθεζεο, ζα ζπλερίζεη ηελ πνιηηηθή ησλ πξνθαηόρσλ ηεο ζηε Μηθξά Ώζία θαη ζα ηεξήζεη ηηο ππνρξεώζεηο ηεο έλαληη ησλ ΢πκκάρσλ ηεο ρώξαο. Μεηά από έλα ειάρηζηα πεηζηηθό γηα ηελ γλεζηόηεηά ηνπ δεκνςήθηζκα, ην θόθθηλν παλί ησλ ζπκκάρσλ ν βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο επαλήιζε κε ην 99% ησλ ςήθσλ(!) ζην ζξόλν θαη ν ΐεληδέινο απηνεμνξίζηεθε ζην Παξίζη, (ήδε από ηελ παξακνλή ηνπ δεκνςεθίζκαηνο ε Γαιιία, ε ΐξεηαλία θαη ε Εηαιία θαηέζηεζαλ ζαθέο ζηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, όηη 16

Βουλι των Λαηάρων αποκλικθκε ςκωπτικά θ «νεκρανάςταςθ» τθσ Βουλισ που είχε αναδειχκεί από τισ εκλογζσ του Μαΐου 1915. Σον Δεκζμβριο του ίδιου ζτουσ ο Κωνςταντίνοσ διάλυςε αυκαίρετα αυτι Βουλι και προκιρυξε νζεσ εκλογζσ ςτισ οποίεσ δεν ςυμμετείχε το Κόμμα των Φιλελευκζρων.

[73]

ελδερόκελε επηζηξνθή ηνπ Κσλζηαληίλνπ ζα ζεσξεζεί κε θηιηθή ελέξγεηα έλαληη ηεο Ώληάλη, κε ζπλέπεηα ηε δηαθνπή θάζε νηθνλνκηθήο θαη ζηξαηησηηθήο βνήζεηαο). Δ ‘εθθαζάξηζε’ ηνπ θξαηηθνύ κεραληζκνύ, ηεο δηθαηνζύλεο, ηεο εθθιεζίαο, ηεο παηδείαο θαη ηνπ ζηξαηησηηθνύ επηηειείνπ από ηα βεληδειηθά ζηνηρεία {ην ίδην αθξηβώο είρε γίλεη θαη πάιη ην 1917, αιιά αληίζηξνθα}, έθεξε αλαζηάησζε παληνύ, ηδίσο ζην ζηξάηεπκα, ην νπνίν ήδε είρε αξρίζεη λα βξίζθεηαη ζε δπζρεξή ζέζε, από ηηο επηζέζεηο ηνπ όιν θαη θαιύηεξα εθπαηδεπκέλνπ θαη εμνπιηζκέλνπ ηνπξθηθνύ ζηξαηνύ. Ο Κεμάλ Ατατούρκ και ο Ισμέτ Ινονού

Ο ειιεληθόο ζηξαηόο θαζεισκέλνο ζε έλα ηεξάζηην κέησπν 750 ρηιηνκέηξσλ, παξαθνινπζνύζε απιώο ηελ αλαζπγθξόηεζε ησλ ηνπξθηθώλ δπλάκεσλ. Δ ηνπξθηθή επίζεζε εθδειώζεθε ζηηο 13 Ώπγνύζηνπ ‘22 θαη πνιύ γξήγνξα ην ειιεληθό κέησπν θαηάξξεπζε. Οη ειιεληθέο κνλάδεο – εθηόο ειάρηζησλ εμαηξέζεσλ – δηαιύζεθαλ, εγθαηέιεηςαλ ην κέησπν θαη επέζηξεθαλ ζαλ κπνπινύθηα ζηελ Βιιάδα κε όηη κέζν εύξηζθαλ, αθήλνληαο ζηελ ηύρε ηνπο ηηο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο ηνπ ειιεληθνύ πιεζπζκνύ ηεο Μ. Ώζίαο. Ο ελζνπζηαζκόο πνπ αθνινύζεζε ηελ απόβαζε ηνπ ζηξαηνύ ζηε ΢κύξλε ην ‘19, θαηέιεμε ζε εζληθή ηξαγσδία θαη πξσηνθαλή θαηαζηξνθή. Δ Μεγάιε Ηδέα εληαθηάζηεθε νξηζηηθά. Δ Βιιάδα ππνρξεώζεθε - εθηόο από ηελ εθθέλσζε ηεο Μηθξάο Ώζίαο - λα παξαδώζεη ηελ Ώλαηνιηθή Θξάθε, ηελ Ίκβξν θαη ηελ Σέλεδν θαη λα ππνδερζεί, κεηά ηε ζπκθσλεζείζα αληαιιαγή πιεζπζκώλ, 1.500.000 νκνεζλείο Μηθξαζηάηεο, πνπ εγθαηαζηάζεθαλ πηα [74]

κόληκα ζηε ρώξα. Ήηαλ κηα από ηηο κεγαιύηεξεο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκώλ ηεο ηζηνξίαο. Μεηά από 3.000 ρξόληα ε Εσλία δελ είρε πηα ειιεληθό πιεζπζκό. Πξνεγνπκέλσο, ιόγσ ηεο θαθήο πνξείαο ζην κέησπν, νη θπβεξλήζεηο άιιαδαλ ζπλερώο ρέξηα. ΢ηηο 24 Εαλνπαξίνπ 1921 ν Ράιιεο παξαηηήζεθε θαη θπβέξλεζε ζρεκάηηζε ν Νηθόιανο Καινγεξόπνπινο, ν νπνίνο παξαηηήζεθε κε ηε ζεηξά ηνπ ζε δπν κήλεο, νπόηε λένο πξσζππνπξγόο αλέιαβε ν Γεκήηξηνο Γνύλαξεο, ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ ν Ν. Θενηόθεο, Βμσηεξηθώλ ν Γ. Μπαιηαηδήο θαη Οηθνλνκηθώλ ν Π. Πξσηνπαπαδάθεο. Ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης

΢ηηο 3 ΜαΎνπ 1922 ζηνλ πξσζππνπξγηθό ζώθν αλήιζε ν Νηθόιανο ΢ηξάηνο θαη κεηά από έμη κόιηο κέξεο ν Πέηξνο Πξσηνπαπαδάθεο, ν νπνίνο πξνέβε θαη ζηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ αξρηζηξάηεγνπ ηνπ κεηώπνπ Ώλαζηάζηνπ Παπνύια κε ηνλ ζηξαηεγό Γεώξγην Υαηδαλέζηε. Μεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ κηθξαζηαηηθνύ κεηώπνπ, ν Πξσηνπαπαδάθεο παξαηηήζεθε θαη λένο πξσζππνπξγόο νξίζηεθε ν Νηθόιανο Σξηαληαθπιάθνο (28 Ώπγνύζηνπ σο 16 ΢επηεκβξίνπ). Σν θίλεκα. Σελ 12ε ΢επηεκβξίνπ 1922 έλα αεξνπιάλν πέηαμε ρακειά πάλσ από ηελ Ώζήλα. Σν ζέακα δελ ήηαλ ηόζν ζπλεζηζκέλν θαη αθόκα πην παξάμελν ήηαλ όηαλ από ην αεξνπιάλν απηό έπεθηαλ ζηνπο δξόκνπο ηεο πξσηεύνπζαο ρηιηάδεο ραξηάθηα. Ήηαλ πξνθεξύμεηο πνπ ελεκέξσλαλ ηνπο πνιίηεο, πσο ν ζηξαηόο επαλαζηάηεζε θαη δεηνύζε ηελ παξαίηεζε ηεο θπβέξλεζεο, ηελ απνπνκπή ηνπ βαζηιηά Κσλζηαληίλνπ ππέξ ηνπ γηνπ ηνπ Γεσξγίνπ θαη ηελ ελίζρπζε [75]

ηνπ κεηώπνπ ηεο Θξάθε, ηνπ κνλαδηθνύ κεηώπνπ πνπ θξαηνύζε αθόκα. Σα ηειεπηαία ηκήκαηα ηνπ εηηεκέλνπ θαη ηαπεηλσκέλνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ, πνπ εγθαηέιεηςαλ ηηο κηθξαζηαηηθέο αθηέο, πέξαζαλ κε πινίν ζηα λεζηά. Οη ζπληαγκαηάξρεο ΢ηπιηαλόο Γνλαηάο θαη Νηθόιανο Πιαζηήξαο βξέζεθαλ ν πξώηνο ζηε Μπηηιήλε θαη ν δεύηεξνο ζηε Υίν. Ώξρηθά νη δπν ηνπο ζπκθώλεζαλ όηη ε θαηάζηαζε είρε θηάζεη ζην απξνρώξεην θαη ε κόλε ιύζε ήηαλ ε επαλάζηαζε θαηά ηεο βαζηιηθήο θπβέξλεζεο θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ βαζηιηά. Γονατάς και Πλαστήρας

΢ηηο 7 ΢επηεκβξίνπ πξνζρώξεζε ζηελ ζπλσκνζία θαη ν αληηπινίαξρνο Γεκήηξηνο Φσθάο κε όινπο ηνπο αμησκαηηθνύο θαη λαύηεο ηνπ ζηόινπ. ΢ε δπν κέξεο όιεο ζρεδόλ νη κνλάδεο ηνπ Ώηγαίνπ είραλ πξνζρσξήζεη θαη είραλ θαηαιάβεη ηα πεξηζζόηεξα δεκόζηα θηίξηα θαη ηα πινία κε ζύλζεκα Διιάο-΢σηεξία. ΢ηηο 11 ΢επηεκβξίνπ θεξύρζεθε ε επαλάζηαζε θαη ηελ επνκέλε ζηάιζεθε ην αεξνπιάλν κε ηηο πξνθεξύμεηο ζηελ Ώζήλα. Οη επαλαζηάηεο μεθίλεζαλ κε θαηεύζπλζε ην ιηκάλη ηνπ Λαπξίνπ. Σελ ίδηα κέξα ε θπβέξλεζε Σξηαληαθπιιάθνπ παξαηηήζεθε, ν ιαόο μερύζεθε ζηνπο δξόκνπο θαη νη πεξηζζόηεξνη αμησκαηηθνί πνπ βξίζθνληαλ ζηελ πξσηεύνπζα, πξνζρώξεζαλ θη απηνί ζην θίλεκα. Μόιηο ηα πινία έθηαζαλ ζην Λαύξην, ζρεκαηίζηεθε ελδεθακειήο επαλαζηαηηθή επηηξνπή κε επηθεθαιήο ηελ ηξηαλδξία Πιαζηήξα-Γνλαηά-Φσθά. Δ επηηξνπή έζηεηιε δπν ζήκαηα: Σν πξώην ζηελ θπβέξλεζε, κε ην νπνίν απαηηνύζε ηελ [76]

παξαίηεζή ηνπ Κσλζηαληίλνπ ππέξ ηνπ γηνπ ηνπ Γεσξγίνπ θαη ηελ άκεζε αλαρώξεζε από ηελ Βιιάδα κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Ώθόκα νη επαλαζηάηεο δήηεζαλ ηελ παξαίηεζε ηεο θπβέξλεζεο Σξηαληαθπιιάθνπ θαη ηελ άκεζε ελίζρπζε ηνπ ζηξαηνύ ηεο Θξάθεο γηα λα ζσζεί ε πεξηνρή από ηα θεκαιηθά ζηξαηεύκαηα. Σν δεύηεξν ζήκα εζηάιε ζην ΐεληδέιν, ηνλ νπνίνλ νη επαλαζηάηεο εμνπζηνδνηνύζαλ λα αλαιάβεη ηελ επζύλε ησλ δηαπξαγκαηεύζεσλ εηξήλεο ζην εμσηεξηθό. Φπζηθά νη όξνη απηνί έγηλαλ δεθηνί, ν Κσλζηαληίλνο παξαηηήζεθε ζηηο 14 ΢επηεκβξίνπ θαη αλαρώξεζε γηα ην εμσηεξηθό. Λίγνπο κήλεο αξγόηεξα (29 Αεθεκβξίνπ 1922) πέζαλε ζην Παιέξκν ηεο Εηαιίαο. Γονατάς, Πλαστήρας και Γ. Παπανδρέου

Μεηά ηελ παξαίηεζε ηεο θπβέξλεζεο Σξηαληαθπιιάθνπ, αθνινύζεζαλ δηαδνρηθά νη θπβεξλήζεηο Ώλαζηαζίνπ Υαξαιάκπε γηα κηα κόλν κέξα (16-17/9/22) θαη ΢σηεξίνπ Κξνθηδά 17/9 σο 14/11/22) ΢ην δηάζηεκα απηό ζπλειήθζεζαλ θαη παξαπέκθζεθαλ ζηηο 31 Οθησβξίνπ 1922, γηα λα δηθαζηνύλ από ην Έθηαθην Βπαλαζηαηηθό ΢ηξαηνδηθείν κε ηελ θαηεγνξία ηεο εζράηεο πξνδνζίαο, σο ππεύζπλνη γηα ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή νη: Γεώξγηνο Υαηδαλέζηεο, δηνηθεηήο ηεο ζηξαηηάο ηεο Μηθξάο Ώζίαο, νη πξώελ πξσζππνπξγνί Γεκήηξηνο Γνύλαξεο, Νηθόιανο ΢ηξάηνο, Πέηξνο Πξσηνπαπαδάθεο, νη πξώελ ππνπξγνί Νηθόιανο Θενηόθεο θαη Γεώξγηνο Μπαιηαηδήο.

[77]

Βπίζεο νη Μηραήι Γνύδαο, λαύαξρνο θαη Ξελνθώλ ΢ηξαηεγόο ππνζηξάηεγνο. Σν θαηεγνξεηήξην είρε ζπληαρζεί από ηνλ πνιηηηθό ζύκβνπιν ηεο επαλάζηαζεο Γεώξγην Παπαλδξένπ. Πξόεδξνο ηνπ ζηξαηνδηθείνπ ήηαλ ν αληηζηξάηεγνο Αιέμαλδξνο Οζσλαίνο θαη επαλαζηαηηθόο επίηξνπνο ν ζπληαγκαηάξρεο Νεόθνζκνο Γξεγνξηάδεο. Δ δίθε θπζηθά πήξε κεγάιε δεκνζηόηεηα θαη έκεηλε ζηελ ηζηνξία σο Ζ δίθε ησλ Έμη17, γηαηί νη έμε πξώηνη από ηνπο θαηεγνξνύκελνπο θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην θαη εθηειέζηεθαλ απζεκεξόλ ζην Γνπδί 15 Ννεκβξίνπ 1922. Δ εθηέιεζε έγηλε ηαρύηαηα, γηαηί ππήξμαλ ζνβαξέο αληηδξάζεηο, ηδίσο από ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε. Η Δίκη των Έξι

Δ εθηέιεζε ησλ Έμη ήηαλ ε θνξπθαία πξάμε ηνπ Βζληθνύ Αηραζκνύ. Ο Υαηδαλέζηεο θαη νη δπν άιινη ζηξαηησηηθνί (Γνύδαο θαη ΢ηξαηεγόο) θαζαηξέζεθαλ από ην αμίσκά ηνπο. Σελ παξακνλή ηεο εθηέιεζεο παξαηηήζεθε εηο έλδεημε δηακαξηπξίαο ν πξσζππνπξγόο ΢. Κξνθηδάο θαη αλέιαβε ν ΢ηπιηαλόο Γνλαηάο, ν νπνίνο ηελ 11ε Εαλνπαξίνπ 1924, παξέδσζε ηελ δηαθπβέξλεζε ηεο ρώξαο ζηνλ Βιεπζέξην ΐεληδέιν. Ο Πιαζηήξαο παξέκεηλε αξρεγόο ηεο επαλάζηαζεο. Σελ 24 Ενπιίνπ 1923 ππνγξάθεθε από ηνλ ΐεληδέιν ε ΢πλζήθε ηεο Λνδάλλεο πνπ θαζόξηδε ηα νξηζηηθά ειιεληθά ζύλνξα.

17

Σον Δεκζμβριο 2009 ο ολομζλεια του Αρείου Πάγου τάχκθκε υπζρ τθσ επανάλθψθσ τθσ «δίκθσ των ζξθ». Σον Οκτϊβριο 2010 , (ογδόντα οκτϊ χρόνια μετά τθν εκτζλεςι τουσ), το ανϊτατο δικαςτιριο ζκρινε ακϊουσ τουσ καταδικαςκζντεσ.

[78]

΢ηηο 16 Αεθεκβξίνπ δηελεξγήζεθαλ εθινγέο από ηηο νπνίεο απείρε ε θηινβαζηιηθή αληηπνιίηεπζε. Σν θόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ θέξδηζε 250 έδξεο θαη ε Αεκνθξαηηθή Έλσζε ηνπ Αιέμαλδξνπ Παπαλαζηαζίνπ 120 από ηηο ζπλνιηθά 397 έδξεο ηεο ΐνπιήο. Δ ΐνπιή κε απόθαζή ηεο ηίκεζε ηνλ Πιαζηήξα θαη ηνλ θήξπμε Άμην ηεο Παηξίδαο. Ο Παύλος Κουντουριώτης

Σελ 25 Μαξηίνπ 1924 ην πνιίηεπκα ηεο ρώξαο άιιαμε ζε Πξνεδξεπόκελε Γεκνθξαηία. Ο Γεώξγηνο ΐ’ θεξύρζεθε έθπησηνο θαη πξόεδξνο ηεο Βιιεληθήο Αεκνθξαηίαο αλαθεξύρζεθε ν Παύινο Κνπληνπξηώηεο. Κάπνην ξόιν ζ’ απηή ηελ πνιηηεηαθή κεηαβνιή έπαημε ην απνηπρεκέλν πξαμηθόπεκα Λενλαξδόπνπινπ-Γαξγαιίδε (επόκελν θεθάιαην).

[79]

΢τη Θεσσαλονίκη λαός και στρατός περιμένουν τον Βενιζέλο

[80]

8.

1923, Κίλεκα Λενλαξδόπνπινπ-Γαξγαιίδε Αληεπαλάζηαζε ζηελ επαλάζηαζε Πιαζηήξα

Σνλ Οθηώβξην 1923, ην ζηξαηησηηθό θίλεκα ησλ ΠιαζηήξαΓνλαηά-Φσθά, είρε πεηύρεη ηνπο ζηόρνπο ηνπ, νη πξσηαίηηνη ηεο Μηθξαζηαηηθήο θαηαζηξνθήο είραλ δηθαζηεί, θαηαδηθαζηεί θαη εθηειεζηεί, ν βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο είρε απηνεμνξηζηεί θαη ζηνλ – επηζθαιή - ζξόλν βξηζθόηαλ ν γηνο Γεώξγηνο Α’. Βίραλ πξνθεξπρηεί εθινγέο γηα ηνλ Αεθέκβξην, ελώ ν ΐεληδέινο βξηζθόηαλ ζην εμσηεξηθό ζηνρεύνληαο ζε κηα αμηνπξεπή ζπκθσλία κε ηνπο ληθεηέο ηνπ κηθξαζηαηηθνύ κεηώπνπ Σνύξθνπο ηνπ Κεκάι Ώηαηνύξθ. Ο Γεώργιος Λεοναρδόπουλος

Οπζηαζηηθά ε Βιιάδα βξηζθόηαλ ππό ην θαζεζηώο κηαο ηδηόηππεο ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο ηεο Δπαλαζηαηηθήο Δπηηξνπήο κε εγέηε ηνλ Νηθόιαν Πιαζηήξα θαη πξσζππνπξγό ην ηδξπηηθό ηεο ζηέιερνο ΢ηπιηαλό Γνλαηά, ν νπνίνο κεξηκλνύζε γηα ηελ πξηκνδόηεζε ησλ βεληδειηθώλ ππνςεθίσλ ζηηο επεξρόκελεο εθινγέο κε έλα εθινγηθό ζύζηεκα θνκκέλν θαη ξακκέλν ζηα κέηξα ηνπο. Σε λύρηα ηεο 21εο πξνο 22α Οθησβξίνπ 1923, εθδειώζεθε ζηξαηησηηθό θίλεκα κε εγέηεο ηνπο ζηξαηεγνύο Παλαγηώηε Γαξγαιίδε θαη Γηώξγν Λενλαξδόπνπιν. Καη νη δπν απηνί ήηαλ βεληδειηθνί αμησκαηηθνί, πνπ αηζζάλνληαλ όηη είραλ παξαγθσληζηεί από ηελ Βπαλαζηαηηθή Βπηηξνπή ηνπ Πιαζηήξα. Σελ ηξηαλδξία ζπκπιήξσλε ν βαζηιόθξσλ ζπληαγκαηάξρεο Γεώξγηνο Εήξαο.

[81]

΋πσο θαίλεηαη, ε νκάδα πνπ πξαγκαηνπνίεζε απηό ην θίλεκα δελ ήηαλ νκνηνγελήο, είρε εηεξόθιεην θαη αζπλήζηζην ραξαθηήξα. Βθηόο ησλ δπν παξαπάλσ εγεηώλ ππήξραλ θαη αξθεηνί άιινη βεληδειηθνί ζηξαηησηηθνί, αιιά θαη κηα νκάδα βαζηινθξόλσλ αμησκαηηθώλ, ε απνθαινύκελε νκάδα ηαγκαηαξρώλ, δεκηνύξγεκα ηνπ Ησάλλε Μεηαμά θαη ηνπ θόκκαηόο ηνπ, ππό ηελ επσλπκία Κόκκα Βιεπζεξνθξόλσλ. Οη ηειεπηαίνη πξνζρώξεζαλ ζην θίλεκα, γηαηί είραλ αγαλαθηήζεη κε ηελ άδηθε εθηέιεζε ησλ «Έμη», αιιά θαη γηαηί είραλ ηνλ θόβν όηη νη επηθείκελεο εθινγέο ζα νδεγνύζαλ ηε ρώξα ζε θαζεζηώο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο. Οη πην γλσζηνί από απηήλ ηελ θηινβαζηιηθή νκάδα ήηαλ ν αληηζπληαγκαηάξρεο Π. Παλαγάθνο, νη ηαγκαηάξρεο ΐ. ΢θπιαθάθεο, Κ. Μαληαδάθεο (κεηέπεηηα ππνπξγόο ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά), Γ. Σζνιάθνγινπ (ν θαηνρηθόο πξσζππνπξγόο), θαη νη λαύαξρνη Ραδηθόηζηθαο θαη ΐειέληδαο. Ο Παναγιώτης Γαργαλίδης

Δ πξόζεζε ησλ θηλεκαηηώλ ήηαλ λα αλαγθάζνπλ ηελ επαλαζηαηηθή θπβέξλεζε Γνλαηά λα παξαηηεζεί θαη λα αλαιάβεη ηελ εμνπζία έλα αμηόινγν πξόζσπν θνηλήο απνδνρήο, πνπ ζα νδεγήζεη ηε ρώξα ζε ηίκηεο εθινγέο. ΢ην δηάγγεικά ησλ θηλεκαηηώλ, πνπ δεκνζηεύηεθε ζε ηξεηο αληηβεληδειηθέο εθεκεξίδεο (Νέα Δκέξα, Καζεκεξηλή θαη Πνιηηεία), ζεκείσλαλ: Ο ζηξαηόο βεβαηνί όηη δελ ζα επέκβε ην παξάπαλ, νύηε εηο ηνλ θαηαξηηζκόλ ηεο λέαο θπβεξλήζεσο, νύηε εηο ην θαηόπηλ έξγνλ απηήο. Θα πεξηνξηζζή εηο ηελ ηήξεζηλ ηεο ηάμεσο θαη εηο ηα θαζαξώο ζηξαηησηηθά απηνύ θαζήθνληα. ΢εκεηώλνπκε όηη από ηηο αξρέο Οθησβξίνπ ε θπβέξλεζε Γνλαηά είρε άξεη ην θαζεζηώο ζηξαηησηηθνύ λόκνπ θαη ηελ ινγνθξηζία. ΢ην θίλεκα είραλ πξνζρσξήζεη νη πεξηζζόηεξεο ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ηεο Μαθεδνλίαο, ηεο Θξάθεο, ηεο Δπείξνπ θαη όιεο νη [82]

θξνπξέο ηεο Πεινπνλλήζνπ. Πηζηέο ζηελ θπβέξλεζε έκεηλαλ νη θξνπξέο ηεο Ώζήλαο, ηεο Θεζζαινλίθεο, ησλ Εσαλλίλσλ θαη ηεο Λάξηζαο. Ο Ησάλλεο Μεηαμάο (ν κειινληηθόο δηθηάηνξαο), πνπ θηλνύζε ηα λήκαηα ηνπ εγρεηξήκαηνο, επέκελε ε εθδήισζε ηνπ θηλήκαηνο λα μεθηλήζεη από ηελ πξσηεύνπζα. Ώιιά νη θηλεκαηίεο έραζαλ πνιύ ρξόλν παξακέλνληεο αδξαλείο θαη ην ίδην ην θίλεκα απνδείρζεθε άζρεκα νξγαλσκέλν θαη επηπόιαην. Ώληίζεηα, ε επαλαζηαηηθή θπβέξλεζε, πνπ αηθληδηάζηεθε αξρηθά, αληέδξαζε αθαξηαία. ΢ηελ Ώζήλα ν ζηξαηεγόο Θεόδσξνο Πάγθαινο18 (θη απηόο κειινληηθόο δηθηάηνξαο) πήξε ηελ θαηάζηαζε ζηα ρέξηα ηνπ θαη δελ ππήξμαλ παξά κηθξέο ζρεηηθά ζπγθξνύζεηο κε ιίγα ζύκαηα. ΢ηε Θεζζαινλίθε επηθεθαιήο ηεο θαηαζηνιήο ηέζεθε ν ζηξαηεγόο Γεώξγηνο Κνλδύιεο, καδί κε ηνπο Δπξηπίδε Μπαθηξηδή, ΢ηέθαλν ΢αξάθε θαη Γεκήηξην Φαξξό. Βίραλ πιεξνθνξεζεί ηα ζρέδηα ησλ θηλεκαηηώλ θαη αληηκεηώπηζαλ κε επηηπρία ηηο δπλάκεηο ηνπ ζπληαγκαηάξρε Γήξα, νη νπνίεο παξαδόζεθαλ. Ο Γήξαο δηέθπγε ζηε Γηνπγθνζιαβία. Ο αξρεγόο ηεο επαλάζηαζεο ηνπ ‘22, Νηθόιανο Πιαζηήξαο εμέδσζε δηάγγεικα: Ζ άηηκνο θαη ε πξνδνηηθή πξάμηο δύν ζηξαηεγώλ θαη ελίσλ αλσηέξσλ αμησκαηηθώλ εηο ζηηγκάο θαηά ηαο νπνίαο ε παηξίο επξόθεηην δηά ησλ εθινγώλ λα εηζέιζε εηο νκαιήλ θνηλνβνπιεπηηθήλ πεξίνδνλ, ζύκθσλα κε εμαγγειζέλ πξόγξακκα ηεο 18

Κςωσ είναι ςφμπτωςθ, αλλά ς’ αυτό το μικροφ μεγζκουσ και ςθμαςίασ πραξικόπθμα, πρωταγωνίςτθςαν δυο μελλοντικοί δικτάτορεσ (Πάγκαλοσ, Μεταξάσ) , δυο ςυςτθματικοί πραξικοπθματίεσ (Πλαςτιρασ, Κονδφλθσ) κακϊσ και αρκετοί παράγοντεσ τθσ ελλθνικισ πολιτικισ ηωισ των επομζνων δεκαετιϊν (Μανιαδάκθσ, Παπαναςταςίου, Παπάγοσ, ΢αράφθσ, Σςολάκογλου, Ψαρρόσ, Μπακιρτηισ κ.ά.)

[83]

Δπαλάζηαζεσο, θαηαδηθάδεηαη εηο ηελ ζπλείδεζηλ ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο νινθιήξνπ. Δ ζεκαληηθόηεξε θίλεζε ησλ δπλάκεσλ ησλ θηλεκαηηώλ, έγηλε ζηελ Πεινπόλλεζν, όπνπ 4.500 άλδξεο κε επηθεθαιήο ηνπο Λενλαξδόπνπιν θαη Γαξγαιίδε ζπγθεληξώζεθαλ ζηελ Κόξηλζν κε ζθνπό λα βαδίζνπλ πξνο ηελ Ώζήλα. ΋κσο ν δηνηθεηήο ηνπ πηζηνύ ζηελ θπβέξλεζε ζηόινπ απείιεζε όηη ζα βνκβαξδίζεη ηελ πόιε. Ο θξνύξαξρνο ηεο Κνξίλζνπ ηαγκαηάξρεο Κ. Μαληαδάθεο πξνηίκεζε λα κελ πξνβάιεη αληίζηαζε θαη νη πξαμηθνπεκαηίεο παξαδόζεθαλ. Ο Ε. Μεηαμάο πνπ βξηζθόηαλ ζηελ πόιε θαηέθπγε ζηελ Εηαιία γηα λα απνθύγεη ηε ζύιιεςε. Κινηματίες του ‘23 μπροστά σε θωρακισμένο όχημα

Έηζη ην θίλεκα θαηαπλίγεθε ζε δηάζηεκα κόιηο ηξηώλ εκεξώλ. Οη δπν πξσηαίηηνη θαη αθόκα δπν ζπληαγκαηάξρεο θαηαδηθάζηεθαλ από ην Έθηαθην ΢ηξαηνδηθείν ηεο Ώζήλαο ζε ζάλαην, αιιά ε πνηλή δελ εθηειέζηεθε θαη ιίγν αξγόηεξα ακλεζηεύηεθαλ. Σν θίλεκα Λενλαξδόπνπινπ-Γαξγαιίδε ήηαλ ήζζνλνο ζεκαζίαο, αιιά νη επηπηώζεηο ηνπ ήηαλ ζεκαληηθέο. Δ θπβέξλεζε πξνρώξεζε ζε καδηθέο εθθαζαξίζεηο ζην ζηξαηό, όπνπ όινη ζρεδόλ νη βαζηιόθξνλεο αμησκαηηθνί απνηάρζεθαλ, 1.284 ζπλνιηθά. Μεηαμύ ησλ απνηαρζέλησλ ήηαλ θαη νη Παπάγνο, Πηηζίθαο, ΐξαρλόο, Κεηζέαο θαη άιινη. Βθδηώρζεθαλ από ην ζηξάηεπκα, όρη κόλν απηνί πνπ ζπκκεηείραλ ζην θίλεκα, αιιά θαη απηνί πνπ αξλήζεθαλ λα ην θαηαδηθάζνπλ. Ώλάκεζα ζ’ απηνύο θαη ν ππαζπηζηήο ηνπ βαζηιηά.

[84]

Δ Δπαλαζηαηηθή Δπηηξνπή (Πιαζηήξαο-Γνλαηάο) έζεζε επηηαθηηθά πιένλ ην ζέκα ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο, γηαηί ζεώξεζε όηη πίζσ από ην απνηπρόλ πξαμηθόπεκα βξηζθόηαλ ν ίδηνο ν βαζηιηάο. Ώθόκα επαλέθεξε ηελ ηζρύ ηνπ ζηξαηησηηθνύ λόκνπ θαη απαγόξεπζε ηελ έθδνζε ησλ θηινκνλαξρηθώλ εθεκεξίδσλ. Ο βαζηιηάο Γεώξγηνο Β’ πνπ είρε ράζεη όια ηα εξείζκαηά ζην ζηξαηό, εγθαηέιεηςε ηε ρώξα, γηα λα κελ επεξεάζεη κε ηελ παξνπζία ηνπ – όπσο δήισζε – ην απνηέιεζκα ηνπ επηθείκελνπ δεκνςεθίζκαηνο γηα ην πνιηηεηαθό θαζεζηώο ηεο ρώξαο. Ώληηβαζηιηάο νξίζηεθε ν Παύινο Κνπληνπξηώηεο.

΢ηηο εθινγέο ηεο 16εο Αεθεκβξίνπ 1923 ηα θηινκνλαξρηθά θόκκαηα απείραλ. Σν θόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ θέξδηζε 250 έδξεο θαη ην θόκκα ηεο Αεκνθξαηηθήο Έλσζεο ηνπ Αιέμαλδξνπ Παπαλαζηαζίνπ, πνπ ππνζηήξηδε ηελ αβαζίιεπηε δεκνθξαηία εμέιεμε 120 βνπιεπηέο. ΢ηηο 2 Εαλνπαξίνπ ηνπ επνκέλνπ έηνπο ν Πιαζηήξαο θαηέζεζε ηελ εμνπζία (πνπ θαηείρε επαλαζηαηηθώ δηθαίσ) θαη πξσζππνπξγόο αλέιαβε ν Βι. ΐεληδέινο. ΋κσο ν Παπαλαζηαζίνπ θαη πνιιά ζηειέρε ησλ Φηιειεπζέξσλ απαηηνύζαλ ηελ άκεζε αλαθήξπμε ηεο αβαζίιεπηεο [85]

δεκνθξαηίαο από ηε ΐνπιή. Σελ απόθαζε απηή ζα επηθύξσλε αξγόηεξα έλα δεκνςήθηζκα. Ο ΐεληδέινο επέκελε όηη έπξεπε λα πξνεγεζεί ην δεκνςήθηζκα θαη κάιηζηα κε εληζρπκέλε πιεηνςεθία. ΢ηηο 6 Φεβξνπαξίνπ ν ΐεληδέινο παξαηηήζεθε γηα ιόγνπο πγείαο θαη έθπγε γηα ην Παξίζη θαη ηνλ δηαδέρζεθε ν Γεώξγηνο Καθαληάξεο, ν νπνίνο ζε έλα κήλα αληηθαηαζηάζεθε από ηνλ Αιέμαλδξν Παπαλαζηαζίνπ. ΢ε εηδηθή ζπλεδξίαζε ηεο ΐνπιήο, ν λένο πξσζππνπξγόο έιαβε ςήθν εκπηζηνζύλεο. Σελ επνκέλε 25ε Μαξηίνπ 1924, 283 βνπιεπηέο ελέθξηλαλ ςήθηζκα κε ην νπνίν θεξύρζεθε έθπησηε ε δπλαζηεία θαη ην λέν πνιίηεπκα ηεο ρώξαο ήηαλ πιένλ ε Ώβαζίιεπηε Αεκνθξαηία, ηεο νπνίαο πξόεδξνο εμειέγε ν (κέρξη ηόηε αληηβαζηιέαο) Αιέμαλδξνο Κνπληνπξηώηεο. Δημοψήφισμα ‘24

΢ηηο 13 Ώπξίιηνπ 1924, αθνινύζεζε δεκνςήθηζκα, ην νπνίν κε 70% επηθύξσζε ηελ απόθαζε ηεο ΐνπιήο. Δ γλεζηόηεηα ηνπ δεκνςεθίζκαηνο ακθηζβεηήζεθε από ηα θόκκαηα ηεο αληηπνιίηεπζεο.

[86]

9. 1925, Κίλεκα θαη δηθηαηνξία Θ. Πάγθαινπ Δ εγθαζίδξπζε ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο ηνλ Μάξηην 1924 δελ έθεξε νύηε ηελ πνιηηηθή νκαιόηεηα, αιιά νύηε θαη εκπέδσζε ην αίζζεκα αζθαιείαο ησλ πνιηηώλ. Ο ιαόο εμαθνινύζεζε λα είλαη δηραζκέλνο ζε βεληδειηθνύο θαη κνλαξρηθνύο. Σα ζηξαηησηηθά πξαμηθνπήκαηα δηαδέρνληαλ ην έλα ην άιιν θαη νη ζηξαηησηηθνί πίεδαλ ηηο αδύλακεο πνιηηηθέο εγεζίεο, πόηε ππέξ ηεο κηαο παξάηαμεο πόηε ππέξ ηεο άιιεο. Καη νη θπβεξλήζεηο ελαιιάζζνληαλ, αθόκα θαη ζε κηα ΐνπιή, ζηελ νπνία νπζηαζηηθά απνπζίαδε ε αληηπνιίηεπζε. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου

Ο Αιέμαλδξνο Παπαλαζηαζίνπ, πνπ αλέιαβε ην έξγν ηεο αιιαγήο ηνπ πνιηηεύκαηνο, έκεηλε ζηνλ πξσζππνπξγηθό ζώθν κόιηο ιίγν πεξηζζόηεξν από ηέζζεξηο κήλεο. ΢ηηο 24 Ενπιίνπ 1924 ηνλ δηαδέρζεθε ν θηιειεύζεξνο πνιηηηθόο από ηε ΢άκν, Θεκηζηνθιήο ΢νθνύιεο. Ώιιά θη απηόο ζε ιίγνπο κήλεο (7 Οθησβξίνπ) έδσζε ηε ζέζε ηνπ ζηνλ Ώραηό πνιηηηθό Αλδξέα Μηραιαθόπνπιν, ζηελό θίιν ηνπ ΐεληδέινπ. Σν Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ κπνξεί λα πηζηώλεηαη κε ηελ θαηάξγεζε ηεο κνλαξρίαο, αιιά γηα όζα ρξόληα βξέζεθε ζηελ εμνπζία, ηδίσο κεηά ην 1922, θπβέξλεζε απηαξρηθά, θξάηεζε αζθπθηηθό έιεγρν ζηνλ ηύπν κε ινγνθξηζία θαη δίσμε ηνπο πνιηηηθνύο ηνπ αληηπάινπο κε ηξνκνθξαηία, θπιαθίζεηο θαη εθηνπίζεηο. Καη θπζηθά, ελαγθαιίζηεθε ηνπο πην θαλαηηθνύο

[87]

ζηξαηνθξάηεο ηεο επνρήο εθείλεο, όπσο Γνλαηά, Πιαζηήξα, Πάγθαιν, Κνλδύιε θαη άιινπο Ο Μηραιαθόπνπινο θπβέξλεζε σο ηελ 25ε Ενπλίνπ 1925. Σα ραξάκαηα ηεο ίδηαο κέξαο μέζπαζε έλα αθόκα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, απηή ηε θνξά από ηνλ ζηξαηεγό Θεόδσξν Πάγθαιν. Δ θόπσζε από ηελ πνιύρξνλε πνιηηηθή αζηάζεηα, ε ελαιιαγή άβνπισλ θαη αλίζρπξσλ θπβεξλήζεσλ θαη ε ζπλερήο απεηιή θηλεκάησλ (θπξίσο από ηελ πιεπξά ησλ νπαδώλ ηνπ ΐεληδέινπ), θαζώο θαη νη ππνζρέζεηο ηνπ Πάγθαινπ όηη ζα ρηππνύζε ηελ δηαθζνξά θαη ζα έθεξλε θάζαξζε ζηνλ θξαηηθό κεραληζκό, ζπλέηεηλαλ ώζηε ην πξαμηθόπεκα λα επηβιεζεί γξήγνξα θαη αλαίκαθηα. Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος

Ο Πάγθαινο είρε θαιή θήκε σο αμησκαηηθόο, όηαλ από ηα ιείςαλα ηνπ ππνρσξνύληνο από ηελ Μηθξά Ώζία ειιεληθνύ ζηξαηνύ, δεκηνύξγεζε, κέζα ζε πνιύ κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα, ηελ πεξίθεκε ΢ηξαηηά ηνπ Έβξνπ θαη έδσζε έηζη έλα δηπισκαηηθό όπιν ζηνλ ΐεληδέιν, πνπ ηόηε δηαπξαγκαηεπόηαλ ηνπο όξνπο ηεο ζπλζήθεο ηεο Λσδάλλεο. Ώπό λσξίο, σο ζηξαηησηηθόο, ν Πάγθαινο, γλώξηζε από θνληά ην θίλεκα ηνπ ΢ηξαηησηηθνύ ΢πλδέζκνπ ζην Γνπδί ηνπ 1909, ηελ επαλάζηαζε ησλ Πιαζηήξα-Γνλαηά-Φσθά ηνπ ‘22, θαζώο θαη ην απνηπρεκέλν πξαμηθόπεκα ΛενλαξδόπνπινπΓαξγαιίδε. Ώληηιήθζεθε όηη θάπνηνο πνπ ειέγρεη κηα κεξίδα ηνπ ζηξαηνύ κπνξεί λα θαηαιάβεη ηελ εμνπζία κε ζρεηηθή επθνιία. Άιισζηε θαη όζνη πξνζπάζεζαλ θαη απέηπραλ, δελ έπαζαλ δα θαη ηίπνηα. Ήδε από ην 1922 ν Πάγθαινο είρε ζην κπαιό ηνπ έλα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα κε ζηόρν ηελ θαηάιεςε ηεο [88]

εμνπζίαο. Βθείλε ηελ επνρή έγξαςε ζηνλ ΐεληδέιν: Απεθάζηζα λα επηδηώμσ ηνλ ζρεκαηηζκό Κπβεξλήζεσο δηθηαηνξηθήο ελ ή ηα ππνπξγεία Σηξαηησηηθώλ, Δζσηεξηθώλ θαη Ναπηηθώλ λα πεξηέιζνπλ εηο ρείξαο ζηηβαξάο… Ο ΐεληδέινο κε επηζηνιή ηνπο ηεο 20ήο Ννεκβξίνπ 1922 απάληεζε αξλεηηθά: …Αιιά ην λα ζέιεη ηηο λα επηβάιεη ηελ κεηαβνιή ηνπ πνιηηεύκαηνο παξά ηελ ιατθή ζέιεζηλ είλαη ηεξαηώδεο θαη ε εληύπσζηο θαη εηο ην εμσηεξηθό ζα είλαη θαηαζηξεπηηθή... Παξ’ όια απηά, θαηά ηα ηέιε ηνπ 1924, ν Πάγθαινο αλέιαβε ηνλ έιεγρν ησλ Γεκνθξαηηθώλ Γπλάκεσλ, κηαο νκάδαο ζηξαηησηηθώλ πνπ σο ηόηε είρε σο εγέηεο ηνλ ζηξαηεγό Λνύθα θαη ηνλ ζπληαγκαηάξρε Νηεξηηιή. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος

Λίγνπο κήλεο αξγόηεξα θπθινθνξνύζαλ έληνλα θήκεο όηη ν Πάγθαινο εηνίκαδε θίλεκα, κηαο θαη ε πνιηηηθή αζηάζεηα έδεηρλε λα επλνεί έλα θιίκα επηβνιήο ελόο εγέηε κε ππγκή. Πνιινί αμησκαηηθνί, ηδηαίηεξα από ηε ΐόξεην Βιιάδα δήηεζαλ λα εληαρζνύλ ζηελ νκάδα γηα λα επσθειεζνύλ από ηελ ελδερόκελε επηθξάηεζε ηνπ επηθείκελνπ θηλήκαηνο. Λέγεηαη όηη ν ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ ηεο θπβέξλεζεο Μηραιαθόπνπινπ Κσλζηαληίλνο Γόληηθαο, πνπ ζπλάληεζε ηνλ Πάγθαιν ηνλ ξώηεζε: Αιεζεύεη Θόδσξε όηη εηνηκάδεηο θίλεκα; Γηα λα εηζπξάμεη ηελ απάληεζε: Καη βέβαηα ζα θάκσ θίλεκα. Θαξξείο πσο ζα ζαο θνβεζώ; ΋ηαλ ινηπόλ ην βξάδπ ηεο 24εο Ενπλίνπ ν Πάγθαινο πιεξνθνξήζεθε όηη ε θπβέξλεζε είρε απνθαζίζεη ηε ζύιιεςή ηνπ, εηδνπνίεζε ηνπο κπεκέλνπο αμησκαηηθνύο λα θαηαιάβνπλ ηα θαίξηα πόζηα. Σν θίλεκα άξρηζε από ηε Θεζζαινλίθε. Ο ζηόινο ηεο Μαθεδνλίαο πξνζρώξεζε ζην πξαμηθόπεκα θαη θαηειήθζε ην ζσξεθηό Αβέξσθ. Ώθνινύζεζαλ νη ζηξαηησηηθέο [89]

κνλάδεο ηεο Καβάιαο Καη ζε ιίγεο ώξεο όιε ε βόξεηα Βιιάδα ειεγρόηαλ από αλζξώπνπο ηνπ Πάγθαινπ. ΢ηελ Ώζήλα ν πξσζππνπξγόο Μηραιαθόπνπινο δελ ήηαλ δηαηεζεηκέλνο λα παξαηηεζεί θαη πξαγκαηνπνηνύζε ζπζθέςεηο κε επηηειείο ηνπ, κε αμησκαηηθνύο θαη ηνλ πξόεδξν ηεο Αεκνθξαηίαο Π. Κνπληνπξηώηε. Ώιιά δελ έθαλε θακηά ζηξαηησηηθή θίλεζε γηα λα αληηκεησπίζεη ην θίλεκα. Ώπηή ε ριηαξή ζηάζε ηνπ πξσζππνπξγνύ, αλάγθαζε ηνλ πξόεδξν Κνπληνπξηώηε λα δώζεη εληνιή ζρεκαηηζκνύ λέαο θπβέξλεζεο ζηνλ Αιέμαλδξν Παπαλαζηαζίνπ. Ώπηόο πήγε ζην ζηξαηόπεδν ηνπ Ρνπθ γηα λα ζπλαληήζεη ηνλ Πάγθαιν θαη λα ηνπ πξνηείλεη λα ζπκκεηάζρεη ηελ θπβέξλεζή ηνπ. Ο θηλεκαηίαο ζηξαηεγόο θάλεθε αξρηθά λα ζπλαηλεί, αιιά όηαλ νη πιεξνθνξίεο πνπ έθηαλαλ ζπλερώο, έδεηρλαλ όηη ην πξαμηθόπεκά ηνπ είρε ήδε επηθξαηήζεη, ρσξίο κάιηζηα λα ζπλαληήζεη κηα, έζησ θαη κηθξή αληίζηαζε, αξλήζεθε λα ζπκκεηάζρεη ζε θπβέξλεζε θαη ν Παπαλαζηαζίνπ θαηέζεζε ηελ εληνιή απζεκεξόλ.

[90]

Σελ επνκέλε ηνπ θηλήκαηνο (25 Ενπλίνπ) ν Πάγθαινο παξνπζηάζηεθε ζηε ΐνπιή θαη πξόηεηλε ζηνπο βνπιεπηέο λα δώζνπλ ςήθν εκπηζηνζύλεο ζε δηθή ηνπ θπβέξλεζε. Πξάγκαηη θέξδηζε ηελ θνηλνβνπιεπηηθή πιεηνςεθία, αθνύ ν Παπαλαζηαζίνπ πξνέηξεςε ηνπο βνπιεπηέο λα ςεθίζνπλ έλα «δεκνθξαηηθό» ζηξαηησηηθό. Ο ίδηνο είρε ηελ ειπίδα όηη ν Πάγθαινο ζα ςήθηδε έλα λέν ΢ύληαγκα πνπ ζα θαηνρύξσλε ην πνιίηεπκα ηεο πξνεδξεπόκελεο δεκνθξαηίαο. Σα θόκκαηα Μηραιαθόπνπινπ θαη Καθαληάξε απείραλ θαη νη αξλεηηθέο ςήθνη ήηαλ κόλν 14. ΢ηελ θπβέξλεζε ηνπ ν Πάγθαινο θξάηεζε θαη ην ππνπξγείν ησλ ΢ηξαηησηηθώλ. Με πξνθήξπμή ηνπ ζηνλ ειιεληθό ιαό ν Πάγθαινο απεθάιεζε ακαξησιή ηελ πξνεγνύκελε δηαθπβέξλεζε θαη ππνζρέζεθε: ρξεζηή δηνίθεζε, ηζνπνιηηεία, αζθάιεηα, δηθαηνζύλε θαζώο θαη αλειέεηε πάηαμε ησλ δηάθνξσλ θαηαρξαζηώλ πνπ θαηαθιέβνπλ ρσξίο ληξνπή ηνλ ηδξώηα ηνπ ιανύ. Μονάδα κινηματιών

Οη ζθέςεηο πνπ πξπηάλεπζαλ ζηνπο βνπιεπηέο θαηά ηελ παξνρή ςήθνπ εκπηζηνζύλεο ήηαλ όηη ν Πάγθαινο ζα έπαηξλε απζηεξά κέηξα ιηηόηεηαο, ηα νπνία όθεηιε λα είρε ιάβεη πξηλ από θαηξό ν πνιηηηθόο θόζκνο, αιιά δελ ην έθαλε από ηνλ θόβν ηνπ πνιηηηθνύ θόζηνπο. Ώθόκα είραλ ηελ ειπίδα πώο έλαο δπλακηθόο ζηξαηησηηθόο εγέηεο όπσο ν Πάγθαινο ζα ρηππνύζε αδίζηαθηα ην θνκκνπληζηηθό θίλεκα, πνπ είρε βξεη πξόζθνξν έδαθνο κεηαμύ ησλ πξνζθύγσλ πνπ είραλ πιεκκπξίζεη ηελ Βιιάδα κεηά ηελ κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή θαη ηελ αληαιιαγή ησλ πιεζπζκώλ, [91]

΋κσο νη δειώζεηο πνπ έθαλε ν Πάγθαινο κεηά ηελ ιήμε ηεο ζπλεδξίαζεο ηεο ΐνπιήο, πάγσζαλ ηνπο βεληδειηθνύο, πνπ ήηαλ θαη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ νπαδώλ ηνπ: Βίπε αθήλνληαο λα δηαθαλνύλ νη πξαγκαηηθέο ηνπ πξνζέζεηο: Δίκεζα θαηάζηαζηο, δη’ εκάο δελ ππάξρεη βεληδειηζκόο θαη θσλζηαληηληζκόο, δηόηη δελ ππάξρνπλ πιένλ ηα εθπξνζσπνύληα ηα δύν ηνηαύηα θόκκαηα πξόζσπα. Ο κελ Βεληδέινο απέζαλε πνιηηηθώο, ν δε Κσλζηαληίλνο θπζηνινγηθώο… Ο Πάγκαλος με τη γυναίκα του

Καη πξάγκαηη, ν Πάγθαινο ζέινληαο λα δείμεη όηη ε πνιηηηθή ηνπ απνβιέπεη ζηελ ππέξβαζε ηνπ πθηζηάκελνπ πνιηηηθνύ ζπζηήκαηνο, δελ δίζηαζε λα ζηειερώζεη ηελ θπβέξλεζή ηνπ θαη ηνλ θξαηηθό κεραληζκό κε αξθεηνύο βαζηιόθξνλεο πνιηηηθνύο. Ο λένο πξσζππνπξγόο κε ηηο πξάμεηο ηνπ έδεημε κε ζαθήλεηα όηη είρε θαηά λνπ ηε δηθηαηνξία. ΢ηηο 13 Ενπιίνπ 1925 ν Πάγθαινο επέβαιε απζηεξή ινγνθξηζία ζηνλ Σύπν. ΢πλειήθζεζαλ, θπιαθίζηεθαλ ή εθηνπίζηεθαλ πνιινί δεκνζηνγξάθνη θαη πνιηηηθνί, όπσο ν Γεώξγηνο ΐεληήξεο θαη ν Κύξνο Κύξνπ ηεο Δζηίαο, νη Ν. Πιαζηήξαο, Ε. Μεηαμάο, ν Ώ. Παπαλαζηαζίνπ, ν Γ. Παπαλδξένπ, πνιινί γλσζηνί θνκκνπληζηέο θαη άιινη. Παξάιιεια απαγνξεύηεθε ε έθδνζε ησλ εθεκεξίδσλ Καζεκεξηλή θαη Ρηδνζπάζηεο. Σελ 20ή Ενπιίνπ ε θπβέξλεζε Πάγθαινπ ζέζπηζε κε δηάηαγκά ηεο ηελ θαηαδίθε ζε ζάλαην κε απαγρνληζκό γηα αδηθήκαηα θαηάρξεζεο εηο βάξνο ηνπ δεκνζίνπ. Δ δηθηαηνξία Πάγθαινπ επηβιήζεθε θαη ηππηθά, ηελ 29ε ΢επηεκβξίνπ 1925, όηαλ κε δηάηαγκά ηνπ έθιεηζε ηε ΐνπιή κε [92]

ην επηρείξεκα – όπσο δήισζε ζηελ εθεκεξίδα Έζλνο: Δπεηδή βιέπσ όηη είλαη αδύλαηνλ πιένλ λα εκπηζηεπώκεζα εηο ηνλ θνηλνβνπιεπηηζκόλ, δηά ηνύην απεθάζηζα λ’ αιιάμσ ηελ κέρξη ηνύδε πνξεία κνπ. Δηο ην εμήο ζηεξίδνκαη εηο ηελ εκπηζηνζύλε ηνπ ζηξαηνύ, όζηηο απνηειεί ηελ λεζίδα ησλ εζληθώλ ειπίδσλ.. Γηα λα απνδείμεη ζην ιαό όηη νη ππνζρέζεηο ηνπ δελ ήηαλ ιόγηα ηνπ αέξα, ζηηο 24 Οθησβξίνπ 1925, ν Πάγθαινο παξέπεκςε ζην ζηξαηνδηθείν 21 ζηξαηησηηθνύο θαη πνιίηεο κε ηηο θαηεγνξίεο ηεο απάηεο θαηά ηνπ δεκνζίνπ, ηεο πιαζηνγξαθίαο θαη ησλ θαηαρξήζεσλ ζηηο επηηάμεηο πνπ είραλ γίλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κηθξαζηαηηθήο εθζηξαηείαο. Μεηαμύ ησλ θαηεγνξνπκέλσλ ήηαλ θαη δπν αληηζπληαγκαηάξρεο, ν Α. Αξαθάηνο θαη ν Γ. Γαξηθόπνπινο. Επί της αγχόνης!

Δ δίθε θξάηεζε έλα πεξίπνπ κήλα θαη ηελ 25ε Ννεκβξίνπ εμεδόζε ε απόθαζε πνπ ήηαλ ε εζράηε ησλ πνηλώλ γηα ηνπο δπν αμησκαηηθνύο θαη δηάθνξεο πνηλέο γηα ηνπο άιινπο. Φπζηθά ε θαηαδίθε ήηαλ παξάλνκε γηαηί ε ζαλαηηθή πνηλή είρε ζεζπηζηεί κεηά ηελ δηάπξαμε ησλ αδηθεκάησλ, αιιά απηά ήηαλ ςηιά γξάκκαηα γηα ηνλ Πάγθαιν, πνπ ήζειε λα εληππσζηάζεη ηελ θνηλή γλώκε. Οη δηθαζηέο θαζώο θαη ν ίδηνο ν πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο Π. Κνπληνπξηώηεο παξαθάιεζαλ ηνλ Πάγθαιν λα κε πξνρσξήζεη ζηελ εθηέιεζε, αιιά απηόο ήηαλ ακεηάπεηζηνο. ΢ε δπν κέξεο ζηήζεθε έλα πξαγκαηηθό ζόνπ γηα ηνλ ιαό. Πάλσ από 20.000 θόζκνπ ζπγθεληξώζεθαλ ζην Γνπδί όπνπ είρε ζηεζεί κηα εμέδξα κε ηηο αγρόλεο, γηα λα παξαθνινπζήζνπλ [93]

ην καθάβξην ζέακα. ΢ηηο 9 ην πξσί έθεξαλ ηνπο δπν κειινζάλαηνπο ζην ρώξν ηεο εθηέιεζεο. Ώθνύ θαζαηξέζεθαλ ηειεηνπξγηθά από ην βαζκό ηνπο, αλέβεθαλ ζηε εμέδξα θαη ν δήκηνο (ν νπνίνο είρε πξνζιεθζεί κε αγγειία ζηηο εθεκεξίδεο, ε δε ακνηβή ήηαλ 500 δξαρκέο ην θεθάιη) ηνπο πέξαζε ηελ θνπθνύια θαη ηελ ζειηά θαη εθηέιεζε ηελ απόθαζε ηνπ ζηξαηνδηθείνπ. Λίγνπο κήλεο κεηά ηελ επηβνιή ηεο δηθηαηνξίαο, ν Πάγθαινο εμειέγε θαη πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο. Ώιιά ζηε ζπλείδεζε ηνπ ιανύ έκεηλε σο ν δηθηάηνξαο ηεο… κεδνύξαο. Ώλάκεζα ζην πνιιά θαη δηάθνξα δηαηάγκαηα ηεο παγθαιηθήο δηαθπβέξλεζεο ήηαλ θαη έλα πνπ πξόβιεπε όηη γηα ιόγνπο ζεκλόηεηαο θαη θνζκηόηεηαο νη θνύζηεο ησλ γπλαηθώλ δελ έπξεπε λα απέρνπλ παξαπάλσ από ηξηάληα εθαηνζηά από ην έδαθνο! Δ ηηκσξία γηα ηελ παξάβαζε απηήο ηεο απόθαζεο ήηαλ πξόζηηκν ή θαη θξάηεζε. Γηα ηελ πηζηή εθαξκνγή ηεο απόθαζεο απηήο, ηα όξγαλα ηεο ηάμεο είραλ εθνδηαζηεί κε... κεδνύξεο, γηα λα δηαπηζηώζνπλ εάλ ε θάζε γπλαίθα πνπ θπθινθνξνύζε ζηνπο δξόκνπο ήηαλ ζηα πιαίζηα ηεο λνκηκόηεηαο. Οη αζηπλνκηθνί ζπιιάκβαλαλ λεαξέο θνπέιεο αιιά θαη κεγαιύηεξεο γπλαίθεο θαη ηηο νδεγνύζαλ ζηα αζηπλνκηθά ηκήκαηα θαη αθνινύζσο ζηα δηθαζηήξηα, όπνπ ζπλήζσο ηηκσξνύληαλ κε πξόζηηκν, αιιά θαη δπζθεκίδνληαλ από θάζε ινγήο ρακίληα πνπ γέκηζαλ ηηο δηθαζηηθέο αίζνπζεο γηα λα δηαζθεδάζνπλ! Ήηαλ ε επνρή πνπ ε δηεζλήο κόδα επέβαιε ζηηο γπλαίθεο ηελ θνληή θνύζηα.

[94]

Φπζηθά νη αληηδξάζεηο ηεο θνηλσλίαο, ησλ θεκηληζηηθώλ ζσκαηείσλ θαη θπζηθά ησλ γεινηνγξάθσλ θαη ζρνιηαζηώλ ήηαλ ζπαξηαξηζηέο. Ο κνπζηθνζπλζέηεο Γηώξγνο Μεηζάθεο ζαηηξίδνληαο ην θαηδξό απηό κέηξν ηνπ Πάγθαινπ έγξαςε έλα ηξαγνύδη κε ηίηιν Δηο ηνλ θαηξό ηνπ Πάγθαινπ ήηαλ καθξηέο νη θνύζηεο… Με αθνξκή κηα κηθξνζπκπινθή ζηα ειιελνβνπιγαξηθά ζύλνξα, ν Πάγθαινο δηαηάδεη ηελ εηζβνιή ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ ζηε ΐνπιγαξία, πνπ ζα κείλεη γλσζηή σο ην Δπεηζόδην ηνπ Πεηξηηζίνπ. Σν επεηζόδην ιήγεη γξήγνξα κε ηελ επέκβαζε ηεο Κνηλσλίαο ησλ Βζλώλ, ε νπνία επηβάιιεη ζηελ Βιιάδα έλα εμαηξεηηθά βαξύ ρξεκαηηθό πξόζηηκν. Ώιιά ε θαηδξή απηή δηθηαηνξία δελ θξάηεζε πνιύ. Ο Πάγθαινο ζέινληαο λα δεκηνπξγήζεη κηα ηζρπξή ζπκκαρία κε ηελ Γηνπγθνζιαβία θαηά ηεο Σνπξθίαο, παξαρώξεζε ζηελ βόξεην γείηνλα δηθαηώκαηα επί ειιεληθνύ εδάθνπο, όπσο ε ζπγθπξηαξρία ζην ιηκάλη ηεο Θεζζαινλίθεο. Η… μεζούρα

Δ ζπλζήθε απηή πξνθάιεζε κεγάιε αλαηαξαρή ζηνπο πνιηηηθνύο, αιιά θαη ζηξαηησηηθνύο θύθινπο, θαη νπζηαζηηθά ζήκαλε ηελ αξρή ηνπ ηέινπο γηα ηε δηθηαηνξία Πάγθαινπ. Σνλ Ώύγνπζην ηνπ 1926 θαη ελώ ν Πάγθαινο βξίζθεηαη γηα δηαθνπέο ηνπ ζηηο ΢πέηζεο, καζαίλεη όηη ν Γεώξγηνο Κνλδύιεο, καδί κε άιινπο αμησκαηηθνύο (Νηεξηηιήο, Καηζώηαο θαη άιινη) θαηέιαβε ην ππνπξγείν ησλ ΢ηξαηησηηθώλ θαη ην θξνπξαξρείν ηεο Ώζήλαο. Παληθόβιεηνο ν δηθηάηνξαο επηρεηξεί [95]

λα δηαθύγεη κε έλα πινίν, αιιά ζπιιακβάλεηαη από ηνπο θηλεκαηίεο θαη θιείλεηαη ζηηο θπιαθέο Εηδεδίλ ηεο Κξήηεο, όπνπ ζα παξακείλεη έγθιεηζηνο γηα δπν ρξόληα.

Γυναίκες την εποχή της δικτατορίας Πάγκαλου

[96]

10. 1926, Κίλεκα Γεσξγίνπ Κνλδύιε Σν πξαμηθόπεκα ηνπ Θεόδσξνπ Πάγθαινπ θαη ε δηθηαηνξία πνπ επέβαιε ζηε ζπλέρεηα δελ καθξνεκέξεπζε. Άιισζηε ηα ζεκέιηά ηεο ήηαλ ζαζξά. Ο ίδηνο, πνπ όηαλ ήηαλ κάρηκνο αμησκαηηθόο είρε ην ζεβαζκό ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπ αιιά θαη ηελ εθηίκεζε ηνπ θόζκνπ, σο δηθηάηνξαο ήηαλ θαηδξόο, ν άλζξσπνο κε ηα θελά ιόγηα θαη δελ είρε ζηεξίγκαηα νύηε ζην ζηξαηό, νύηε κεηαμύ ησλ πνιηηηθώλ, νύηε θπζηθά θαη ζηελ θνηλσλία. Οη βιαρνιεβεληηέο θαη νη θνύθηεο απεηιέο θαηά γεηηνληθώλ ρσξώλ, εμεπηέιηδαλ ηνλ δηθηάηνξα, αιιά θαη ηελ ίδηα ηε ρώξα. Οη δειώζεηο θαη νη πξάμεηο ηνπ ήηαλ αιινπξόζαιιεο θαη όρη ζπάληα αληηθξνπόκελεο. Ο Γεώργιος Κονδύλης

Δ άγξηα ινγνθξηζία ηεο έληππεο πιεξνθόξεζεο θαη ην θιείζηκν εθεκεξίδσλ, θαζώο θαη νη ζπλερείο δηώμεηο, θπιαθίζεηο θαη εθηνπίζεηο ζηξαηησηηθώλ, πνιηηηθώλ, δεκνζηνγξάθσλ θαη απιώλ πνιηηηθώλ κε κόλε θαηεγνξία όηη δελ ζπκθσλνύζαλ κε ην θαζεζηώο Πάγθαινπ, θνύζθσζε ην ξεύκα ελαληίνλ ηνπ. ΢ηελ δπζαξέζθεηα ηνπ ιανύ πξνζηέζεθε ε νπζηαζηηθή άξζε ηεο κνληκόηεηαο ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ θαη ε επηδείλσζε ηεο ήδε θαθήο θαηάζηαζεο ηεο νηθνλνκίαο. Ο ζηξαηεγόο Γεώξγηνο Κνλδύιεο (1879-1936), ήηαλ δεκνθηιήο αμησκαηηθόο, γλσζηόο γηα ηα θηινβεληδειηθά ηνπ αηζζήκαηα. Σνπ είραλ πξνζάςεη ην παξαηζνύθιη Κεξαπλόο γηα ηελ ηαρύηαηε θαηάπλημε ηνπ απνηπρεκέλνπ θηλήκαηνο Λενλαξδόπνπινπ-Γαξγαιίδε ζηε Θεζζαινλίθε ην 1923. Σνλ [97]

Φεβξνπάξην 1926 νξγάλσζε ζπλσκνζία κε ζηόρν ηελ αλαηξνπή ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ Πάγθαινπ. ΋κσο πξηλ εθδεισζεί ην θίλεκα πξνδόζεθε θαη ν Κνλδύιεο εθηνπίζηεθε ζηε ΢αληνξίλε. ΋ηαλ ν Πάγθαινο ππνρξέσζε ηνλ Π. Κνπληνπξηώηε ζε παξαίηεζε θαη έζεζε ν ίδηνο ππνςεθηόηεηα γηα ηελ πξνεδξία ηεο δεκνθξαηίαο (ήηαλ ν κνλαδηθόο ππνςήθηνο!) ν πνλεξόο Κνλδύιεο αλαθνίλσζε όηη ηνλ ζηεξίδεη. Ώπηό νδήγεζε ζηελ παύζε ηεο εθηόπηζήο ηνπ θαη ηελ επηζηξνθή ηνπ ζηελ Ώζήλα. Ο Πάγθαινο ζέιεζε λα δηνξίζεη θάπνηνλ ζηε ζέζε ηνπ πξσζππνπξγνύ, αιιά θαλείο γλσζηόο πνιηηηθόο δελ δέρζεθε. Μόλν ν Αζαλάζηνο Δπηαμίαο δέρζεθε κε όξνπο: ηελ απειεπζέξσζε όισλ ησλ πνιηηηθώλ εμόξηζησλ θαη ηνλ πξνγξακκαηηζκό δηεμαγσγήο εθινγώλ. Ο Πάγθαινο δέρζεθε θαη ν Βπηαμίαο νξθίζηεθε πξσζππνπξγόο ζηηο 19 Ενπιίνπ 1926. Ο Παυσανίας Κατσώτας

Φπζηθά, όηαλ ν Κνλδύιεο έθηαζε ζηελ Ώζήλα δελ έθαηζε θξόληκνο. ΢ύληνκα έθηηαμε κηα λέα ζπλσκνηηθή νξγάλσζε κε ηε ζπκκεηνρή ησλ Παπζαλία Καηζώηα, Ναπνιένληα Εέξβα, Βαζηιείνπ Νηεξηηιή (νη δπν ηειεπηαίνη ήηαλ ηνπ πεξηβάιινληνο Πάγθαινπ) θαη άιισλ. Σνλ Ώύγνπζην ν δηθηάηνξαο Πάγθαινο πήγε γηα δηαθνπέο ζηηο ΢πέηζεο, νη πεξηζζόηεξνη ππνπξγνί έιεηπαλ θαη όια θπινύζαλ ραιαξά ζηελ πξσηεύνπζα. ΢ηηο 22 Ώπγνύζηνπ μέζπαζε ην θίλεκα Κνλδύιε. Οη ζηξαηησηηθέο κνλάδεο πνπ ήηαλ ππό ηνλ έιεγρν ησλ ζπλσκνηώλ θαηέιαβαλ αηθληδηαζηηθά ην ππνπξγείν ΢ηξαηησηηθώλ θαη ην Φξνπξαξρείν ηεο Ώζήλαο. ΢ε ειάρηζηεο ώξεο ην θίλεκα επηθξάηεζε απόιπηα θαη αλαίκαθηα. Ο Κνλδύιεο βξέζεθε γξήγνξα θύξηνο ηεο θαηάζηαζεο. Ο Πάγθαινο πξνζπάζεζε από ηηο ΢πέηζεο λα [98]

θηλεηνπνηήζεη ζηξαηό θαηά ησλ θηλεκαηηώλ, όκσο νη κνλάδεο πνπ αλέιαβαλ απηό ην έξγν, πξνζρώξεζαλ ζηνπο θηλεκαηίεο. Ο δηθηάηνξαο θαηάιαβε όηη δελ είρε δπλάκεηο λα αληηζηαζεί θαη επηβηβάζηεθε ζην ηνξπηινβόιν Πέξγακνο γηα λα δηαθύγεη ζην εμσηεξηθό. Δ θπγή ηνπ έγηλε αληηιεπηή θαη επαλαζηάηεο κε πνιεκηθά πινία ηνλ πξόιαβαλ θνληά ζηα Κύζεξα θαη ηνλ ζπλέιαβαλ. Σνλ έθιεηζαλ ζηηο θπιαθέο Εηδεδίλ ησλ Υαλίσλ. Αελ δηθάζηεθε πνηέ θαη κεηά από δπν ρξόληα απνθπιαθίζηεθε. Ώκέζσο κεηά ηελ επηθξάηεζε ηνπ θηλήκαηνο Κνλδύιε, αθνινύζεζαλ ιατθά ζπιιαιεηήξηα ζηελ Ώζήλα, Πεηξαηά, Θεζζαινλίθε θαη άιιεο πόιεηο κε βαζηθό αίηεκα Κξεκάια ζην δηθηάηνξα! Γεηνύζαλ θαη ηελ άκεζε ζπγθξόηεζε νηθνπκεληθήο θπβέξλεζεο. Ο Πάγκαλος στη φυλακή Ιτζεδίν

΢ηηο ελλέα ΢επηεκβξίνπ ν Κνλδύιεο θαηέπλημε έλα θίλεκα αμησκαηηθώλ νπαδώλ ηνπ Πάγθαινπ, ππό ηνπο Ναπνιένληα Εέξβα θαη Βαζίιεην Νηεξηηιή. Σν θίλεκα είρε αηκαηεξή θαηάιεμε. Σν πεξίεξγν είλαη όηη νη δπν απηνί αμησκαηηθνί είραλ βνεζήζεη ηνλ Κνλδύιε ζηελ αλαηξνπή ηνπ δηθηάηνξα. Ώκέζσο κεηά ηελ αλαηξνπή ηνπ Πάγθαινπ, πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο αλέιαβε θαη πάιη ν Παύινο Κνπληνπξηώηεο. ΢ηηο 26 Ώπγνύζηνπ ν Κνλδύιεο ζρεκάηηζε δηθή ηνπ θπβέξλεζε. Ο ίδηνο πήξε θαη ην ππνπξγείν ΢ηξαηησηηθώλ θαη ππνπξγόο Βμσηεξηθώλ δηνξίζηεθε ν Πεξηθιήο Αξγπξόπνπινο. ΢ηηο 7 Ννεκβξίνπ έγηλαλ ειεύζεξεο εθινγέο κε ην ζύζηεκα ηεο απιήο αλαινγηθήο. Δ Έλσζε Φηιειεπζέξσλ (ΚαθαληάξεοΜηραιαθόπνπινο) έιαβε 102 έδξεο, ην Λατθό Κόκκα (Π. Σζαιδάξεο) 60 έδξεο, θαη ην Κόκκα ησλ Διεπζεξνθξόλσλ (Ε.

[99]

Μεηαμάο) 54 έδξεο, επί ζπλόινπ 279. Σηο ππόινηπεο έδξεο κνηξάζηεθαλ 13 θόκκαηα. Βπεηδή θαλέλα θόκκα δελ ζπγθέληξσζε πιεηνςεθία, πξσζππνπξγόο νξίζηεθε ν Αιέμαλδξνο Εαΐκεο, ε θπβέξλεζε ηνπ νπνίνπ νξθίζηεθε ζηηο 4 Αεθεκβξίνπ 1926. Ο Κνλδύιεο δελ πήξε κέξνο ζηηο εθινγέο απηέο. Απν ρξόληα αξγόηεξα ίδξπζε ην Δζληθό Γεκνθξαηηθό Κόκκα θαη έιαβε κέξνο ζηηο εθινγέο ηνπ 1928. Σν θόκκα ηνπ θέξδηζε ελλέα έδξεο θαη ν ίδηνο εμειέγε βνπιεπηήο Καβάιαο.

[100]

11. 1926, Σν θίλεκα Εέξβα-Νηεξηηιή Δ ειιεληθή ηζηνξία κεηαμύ ησλ δπν παγθνζκίσλ πνιέκσλ θαη ηδίσο κεηά ηελ κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή είλαη κηα ζεηξά θηλεκάησλ θαη πξαμηθνπεκάησλ, πνπ ζπλήζσο ην έλα δηαδέρεηαη ην άιιν. Βίδακε ινηπόλ όηη ηνλ Ώύγνπζην 1926, κεηά από ζηξαηησηηθό θίλεκα ηνπ Γεσξγίνπ Κνλδύιε, αλαηξάπεθε ε δηθηαηνξία ηνπ Θεόδσξνπ Πάγθαινπ. ΢ηε ζπλσκνηηθή νκάδα ηνπ Κνλδύιε ζπκκεηείραλ θαη δπν αθξαηθλώο παγθαιηθνί αμησκαηηθνί, νη αληηζπληαγκαηάξρεο Ναπνιέσλ Εέξβαο θαη Βαζίιεηνο Νηεξηηιήο. Οη αμησκαηηθνί απηνί ήηαλ κέιε ησλ δηαβόεησλ Γεκνθξαηηθώλ Σαγκάησλ (γλσζηά θαη σο Σάγκαηα Γεκνθξαηηθήο Φξνπξάο). Ο Ν. Ζέρβας όταν ήταν αρχηγός του ΕΔΕ΢

Ώπηά ηα ζηειέρσλαλ θπξίσο κεζαίνη θαη κηθξνί βεληδειηθνί αμησκαηηθνί. ΢’ απηά αθξηβώο ηα Αεκνθξαηηθά Σάγκαηα ζηεξίρηεθε ν Πάγθαινο όηαλ έθαλε ην πξαμηθόπεκά ηνπ θαη θαηέιαβε ηελ εμνπζία. Μεηά ηελ αλαηξνπή Πάγθαινπ, πξόεδξνο ηεο δεκνθξαηίαο αλέιαβε θαη πάιη ν Τδξαίνο Παύινο Κνπληνπξηώηεο. Ώπηόο πξνζπάζεζε λα ζρεκαηηζηεί θπβέξλεζε ζπλαζπηζκνύ, αιιά απέηπρε θαη θαηόπηλ απηνύ έδσζε ηελ εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ Κνλδύιε, ν νπνίνο ακέζσο όξηζε εκεξνκελία δηεμαγσγήο εθινγώλ γηα λέα ΐνπιή. Μηα από ηηο πξώηεο πξάμεηο ηνπ πξσζππνπξγνύ Κνλδύιε ήηαλ λα αληαπνθξηζεί ζην αίηεκα όισλ ησλ πνιηηηθώλ δπλάκεσλ θαη ηνπ ιανύ θαη δηέηαμε ηελ δηάιπζε ησλ [101]

Αεκνθξαηηθώλ Σαγκάησλ, πνπ απνηεινύζαλ θξάηνο ελ θξάηεη ζηνπο θόιπνπο ηνπ ζηξαηεύκαηνο. ΋ηαλ, πξηλ έλα ρξόλν, είρε επηθξαηήζεη ην πξαμηθόπεκα Πάγθαινπ, ν Ναπνιέσλ Γέξβαο αλέιαβε θξνύξαξρνο ηεο Ώζήλαο θαη παξάιιεια ηελ δηνίθεζε ηνπ ΐ’ Αεκνθξαηηθνύ Σάγκαηνο. Βπηθεθαιήο ηνπ Ώ’ Αεκνθξαηηθνύ ηάγκαηνο νξίζηεθε ν ΐαζίιεηνο Νηεξηηιήο. ΋ηαλ ινηπόλ απνθαζίζηεθε ε δηάιπζε ησλ δεκνθξαηηθώλ Σαγκάησλ ηα νπνία ήιεγραλ απνιύησο νη δπν παξαπάλσ αμησκαηηθνί, απηνί απνθάζηζαλ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ αθόκα έλα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα. ΢ηηο 9 ΢επηεκβξίνπ 1926 θηλήζεθαλ κε ηηο κνλάδεο ηνπο γηα ηελ θαηάιεςε ηνπ ππνπξγείνπ ΢ηξαηησηηθώλ, ηνπ Φξνπξαξρείνπ θαη ηνπ κεγάξνπ ησλ ΣΣΣ.

Μνλάδεο πηζηέο ζηελ θπβέξλεζε αληέδξαζαλ ακέζσο. ΢ηελ πεξηνρή πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ην μελνδνρείν Υίιηνλ έγηλε ζθνδξή θαη αηκαηεξόηαηε ζύγθξνπζε. Ο απνινγηζκόο ηεο αδειθνθηόλαο απηήο κάρεο ήηαλ ηξαγηθόο. Οη λεθξνί θαη νη ηξαπκαηίεο θαη από ηηο δπν πιεπξέο μεπέξαζαλ ηνπο 300. Οη δπν θηλεκαηίεο ζπλειήθζεθαλ θαη θαηαδηθάζηεθαλ ζε ηζόβηα θάζεηξμε, Απν ρξόληα αξγόηεξα απνθπιαθίζηεθαλ ράξε ζηελ ακλεζηία πνπ ρνξήγεζε ν Βιεπζέξηνο ΐεληδέινο.

[102]

12.

1933, Κίλεκα Νηθνιάνπ Πιαζηήξα γηα ηελ εγθαζίδξπζε θαζηζηηθνύ θαζεζηώηνο

Δ Βιιάδα κεηά από αξθεηά ρξόληα άξρηζε λα κπαίλεη ζε πεξίνδν θνηλνβνπιεπηηθήο νκαιόηεηαο. Βίδακε παξαπάλσ (θίλεκα Κνλδύιε) ην απνηέιεζκα ησλ εθινγώλ ηνπ Ννεκβξίνπ 1926, από ηηο νπνίεο αλαδείρζεθε πξσζππνπξγόο – γηα κηα αθόκα θνξά - ν Αιέμαλδξνο Εαΐκεο. Σνλ Ώύγνπζην 1928 έγηλαλ θαη πάιη εθινγέο πνπ έθεξαλ πξώην ην Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ κε πνζνζηό 47% θαη 178 έδξεο επί ζπλόινπ 250 (ιόγσ πιεηνςεθηθνύ ζπζηήκαηνο). Ώθνινύζεζε ην Λατθό Κόκκα ηνπ Παλαγή Σζαιδάξε κε 24%, αιιά κε 29 έδξεο κόλν. Ο Διεπζέξηνο Βεληδέινο αλέιαβε θαη πάιη ηνλ ζρεκαηηζκό θπβέξλεζεο. Ο Παναγής Σσαλδάρης

Σνλ Ώπξίιην 1932 εμ αηηίαο ηεο δηεζλνύο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ηεο κείσζεο ησλ εμαγσγώλ θαη ηεο δηόγθσζεο ηνπ δεκόζηνπ ρξένπο, ε ρώξα ρξενθόπεζε αθόκα κηα θνξά. ΢ηηο 25 ΢επηεκβξίνπ 1932 έγηλαλ θαη πάιη εθινγέο κε απιή αλαινγηθή, πνπ έθεξαλ ζηε ΐνπιή αληηπξνζώπνπο από δέθα θόκκαηα. Σν Λατθό θόκκα έιαβε 33,8% θαη 84 έδξεο θαη αθνινύζεζε ην θόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ κε 33,4% θαη επίζεο 84 έδξεο επί ζπλόινπ 250. ΢’ απηέο ηηο εθινγέο ζπκκεηείρε θαη ην ΚΚΒ πνπ γηα πξώηε θνξά εμέιεμε 12 βνπιεπηέο (έιαβε 5% ησλ ςήθσλ). Ώθνινύζεζαλ νη θπβεξλήζεηο Παλαγή Σζαιδάξε (Ννέκβξηνο ’32-Εαλνπάξηνο ’33) θαη Βι. ΐεληδέινπ (ΕαλνπάξηνοΜάξηηνο ’33). Ώπηή ε βξαρύβηα ζεηεία ήηαλ ε ηειεπηαία θνξά πνπ ν ΐεληδέινο ζρεκάηηζε θπβέξλεζε.

[103]

Λόγσ ηεο πνιηηηθήο αζηάζεηαο πνπ έθεξαλ νη εθινγέο ηνπ 1932 (θπξίσο εμ αηηίαο ηεο απιήο αλαινγηθήο), ε ρώξα νδεγήζεθε ζε λέεο εθινγέο ζηηο 5 Μαξηίνπ 1933, απηή ηε θνξά κε πιεηνςεθηθό. Δ Ζλσκέλε Αληηπνιίηεπζηο κε θνξκό ην Λατθό θόκκα ηνπ Σζαιδάξε εμαζθάιηζε 136 έδξεο θαη ν Δζληθόο ΢πλαζπηζκόο κε θνξκό ηνπο Φηιειεύζεξνπο ηνπ ΐεληδέινπ κόιηο 108 έδξεο, επί ζπλόινπ 250. ΢εκεησηένλ όηη ν βεληδειηθόο Κνλδύιεο ζπκκεηείρε ζηηο εθινγέο σο ζύκκαρνο ηνπ Σζαιδάξε θαη εμέιεμε 11 βνπιεπηέο. Ο Νικόλαος Πλαστήρας

Ήηαλ ζαθέο πσο ν ιαόο επηζπκνύζε αιιαγή. ΋κσο ηελ επνκέλε ησλ εθινγώλ, 6 Μαξηίνπ ‘32 εθδειώζεθε ζηξαηησηηθό θίλεκα κε εγέηε ηνλ Νηθόιαν Πιαζηήξα, πνπ είρε σο ζηόρν λα εκπνδίζεη ην Λατθό θόκκα λα ζρεκαηίζεη θπβέξλεζε. Σν θίλεκα απηό είρε ηελ εκθαλή αλνρή ηνπ ΐεληδέινπ. Ώπηό ζηνίρεζε πνιύ ζην θύξνο ηνπ θαη θαηάθεξε ζνβαξό πιήγκα ζηνπο θόιπνπο ηεο αληηκνλαξρηθήο παξάηαμεο θαη ζηνπο ζεζκνύο ηεο δεκνθξαηίαο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ θαη ηδίσο ηελ δεθαεηία ηνπ 1930, ζηα πεξηζζόηεξα θξάηε ηεο Βπξώπεο, είραλ επηβιεζεί δηθηαηνξηθά ή κνλνθνκκαηηθά απηαξρηθά θαζεζηώηα (Οπγγαξία, Πνξηνγαιία, Σνπξθία, Ώιβαλία, Πνισλία, Ρνπκαλία, ΐνπιγαξία, Ώπζηξία, Φηλιαλδία, Γηνπγθνζιαβία, Λεηνλία, Ληζνπαλία, Βζζνλία θαη άιιεο). ΢ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε νη κπνιζεβίθνη ηνπ ΢ηάιηλ θπβεξλνύζαλ κε ζηδεξέληα γξνζηά, θεξύζζνληαο ερζξό ηνπ ιανύ όπνηνλ δελ ζπκθσλνύζε κε ηελ ζθιεξή θνκκαηηθή (ζηαιηληθή) γξακκή, όπσο ν – εθ ησλ εγεηώλ ηεο επαλάζηαζεο Σξόηζθη. Ώιιά ην πξόηππν θηινιατθήο δηθηαηνξίαο ήηαλ γηα πνιινύο ππνςήθηνπο [104]

πξαμηθνπεκαηίεο ην θαζηζηηθό θαζεζηώο ηνπ Μνπζνιίλη, πνπ είρε επηβιεζεί ζηελ Εηαιία από ην 1922. Ο Εηαιόο δηθηάηνξαο πέηπρε λα θάλεη ηελ πξνπαγάλδα επηζηήκε. Καηάθεξε λα επνπηεύζεη θαη λα ειέγμεη απνιύησο ηνλ ηύπν, ην ξαδηόθσλν, ηε δηθαηνζύλε, ηελ παηδεία θαη ηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη λα θαιιηεξγεζεί ζε πνιινύο ε αληίιεςε όηη ν θαζηζκόο ήηαλ ην πνιηηηθό ζύζηεκα ηνπ 20νύ αηώλα, πνπ ζα αληηθαζηζηνύζε ηελ αζηηθή δεκνθξαηία θαη ηνλ θηιειεπζεξηζκό. Ώπηά πεξίπνπ πξέζβεπε θαη ν Πιαζηήξαο ηελ επνρή εθείλε. Καη κόιηο έγηλε γλσζηό ην απνηέιεζκα ησλ εθινγώλ ηεο 5εο Μαξηίνπ, πνπ έδηλαλ ηε λίθε ζην κνλαξρηθό Λατθό θόκκα ηνπ Σζαιδάξε, εθδήισζε ζηνλ ΐεληδέιν ηελ πξόζεζή ηνπ γηα εγθαζίδξπζε ζηελ Βιιάδα θαζηζηηθνύ θαζεζηώηνο ζην πξόηππν ηνπ Μνπζνιίλη. Βίπε επί ιέμεη ζηνλ ΐεληδέιν: Φάλνπκε ηηο εθινγέο, Σθέθηνκαη λα πάσ ζηνπο ζπλνηθηζκνύο, λα μεζεθώζσ ηνπο πξόζθπγεο, λα θαηέβνπλ ζηελ Αζήλα θαη λα δεηήζνπλ δηθηαηνξία. Θα θάλνπκε όηη ζηελ Ηηαιία, ε νπνία ράξε ζην θαζηζκό πξννδεύεη. Ο Μπενίτο Μουσολίνι

Ο ΐεληδέινο δηαηεξνύζε θαιέο πνιηηηθέο ζρέζεηο κε ηελ Εηαιία θαη ηνλ Μνπζνιίλη, κε ηνλ νπνίν είρε ππνγξάςεη ην Βιιελντηαιηθό ΢ύκθσλν Φηιίαο, ζπκθσλνύζε γεληθώο κε ηηο απόςεηο Πιαζηήξα, όηη ε Ηηαιία πήγαηλε θαιά γηαηί εθεί ππήξρε δηθηάησξ ζε αληίζεζε κε ηελ Διιάδα. Οη κόλεο επηθπιάμεηο πνπ δηαηύπσζε ν ΐεληδέινο πξνο ηνλ Πιαζηήξα ήηαλ όηη: Γελ είζαη ηθαλόο γηα δηθηάησξ θαη εθηόο απηνύ, δελ έρεηο θαη ηελ πιεηάδα, ηηο εθαηνληάδεο ησλ εθιεθηώλ ζπλεξγαηώλ ηνπ Μνπζνιίλη. Σε δπν ηξεηο κήλεο ζα έρεη θαηαπέζεη νηθηξά, γηαηί θαλέλα από ηα κεγάια πξνβιήκαηα πνπ [105]

απαζρνινύλ ηελ Διιάδα δελ ζα κπνξέζεηο λα αληηκεησπίζεηο 19. Καη ν ΐεληδέινο πξόζζεζε ραξηηνινγώληαο: Αλ πείζεηο ηνλ Μνπζνιίλη λα αθήζεη ηελ Ηηαιία θαη έξζεη ζηελ Διιάδα, ηόηε ίζσο ζπκθσλήζσ λα γίλεη δηθηαηνξία. Σν θίλεκα: Σα μεκεξώκαηα ηεο 5εο πξνο 6ε Μαξηίνπ 1933 θαη από ηα κέρξη ζηηγκήο απνηειέζκαηα ησλ εθινγώλ, ήηαλ ζαθέο όηη ληθεηήο ήηαλ ε Ζλσκέλε Αληηπνιίηεπζηο κε εγέηε ηνλ Παλαγή Σζαιδάξε ηνπ Λατθνύ θόκκαηνο. Πνιύ γξήγνξα άξρηζε ε κεηαθίλεζε ζηξαηησηηθώλ κνλάδσλ. ΢ην ζπίηη ηνπ πξσζππνπξγνύ ΐεληδέινπ (ζηε ιεσθόξν ΐ. ΢νθίαο, απέλαληη από ην ΐπδαληηλό Μνπζείν) ζπγθεληξώζεθαλ ζηξαηηώηεο κε πνιπβόια θαη ζσξαθηζκέλα νρήκαηα. Μέζα ζην ζπίηη, ν ΐεληδέινο είρε ζπζθέςεηο κε ζηειέρε ηνπ θόκκαηόο ηνπ, ππνπξγνύο θαη ηνλ Πιαζηήξα. Ο ηειεπηαίνο έθπγε ηηο πξώηεο πξσηλέο ώξεο ρσξίο λα πεη ηη ζθνπεύεη λα θάλεη. Θωρακισμένο όχημα

΢ηηο 4.30’ ν Πιαζηήξαο έζηεηιε θακηόληα κε ζηξαηηώηεο πνπ θαηέιαβαλ ηηο εγθαηαζηάζεηο θαη θαηέζρεζαλ όια ηα θύιια ησλ αληηβεληδειηθώλ εθεκεξίδσλ. Άιιεο κνλάδεο θαηέιαβαλ ππνπξγεία θαη άιια δεκόζηα θαηαζηήκαηα θαη ζπλέιαβαλ ηνπο Ε. Ράιιε θαη Γ. ΢ηξάην θαζώο θαη πνιίηεο γλσζηνύο γηα ηα θξνλήκαηά ηνπο. Ο Σζαιδάξεο παξέκεηλε ζην ζπίηη ηνπ ζηελ νδό Υαξηιάνπ Σξηθνύπε, όπνπ είραλ ζπγθεληξσζεί πνιινί νπαδνί ηνπ, πνπ δηαδήισλαλ γηα ηε λίθε. Ώπό εθεί ηειεθώλεζε ζηνλ ΐεληδέιν θαη ηνλ θαηέζηεζε ππεύζπλν γηα ηελ θαηάζηαζε. Ο ΐεληδέινο ηνπ απάληεζε όηη ε θαηάζηαζε μέθπγε από ηνλ έιεγρό ηνπ.

19

Σα παραπάνω αναφζρει ο φίλοσ του Βενιηζλου και δθμοςιογράφοσ Γρθγόριοσ Δαφνισ ςτο βιβλίο του «Θ Ελλάσ μεταξφ δυο πολζμων 1923-1940» (τόμοσ Β’, ςελ. 183) [106]

΢ηελ πξσηεύνπζα επηθξαηεί ράνο. Ο Πιαζηήξαο θαηαιακβάλεη ην ππνπξγείν ΢ηξαηησηηθώλ, αλαγγέιιεη όηη μεθίλεζε επαλάζηαζε θαη θαιεί πνιινύο ζηξαηεγνύο δηνηθεηέο κεγάισλ κνλάδσλ λα αθνινπζήζνπλ, αιιά νη πεξηζζόηεξνη αξλνύληαη θαη πεξηκέλνπλ ηελ αληίδξαζε ηνπ πξνέδξνπ ηεο δεκνθξαηίαο Αιέμαλδξνπ Εαΐκε. ΢ηξαηηώηεο θαη αεξνπιάλα ζθνξπνύλ πξνθεξύμεηο ηεο «επαλάζηαζεο» ζηνπο δξόκνπο θαη ηνηρνθνιινύλ έθηαθην ΦΒΚ κε ην νπνίν θεξύζζεηαη ν ζηξαηησηηθόο λόκνο. Σν κεζεκέξη ν ΐεληδέινο επηζθέπηεηαη ηνλ ΓαΎκε θαη ππνβάιιεη ηελ παξαίηεζή ηνπ. Σελ ίδηα ώξα ν Πιαζηήξαο θαιεί ηνλ δηνηθεηή ηεο ρσξνθπιαθήο λα δηαιύζεη κε ηε βία ην ζπγθεληξσκέλν πιήζνο πνπ βξηζθόηαλ γύξσ από ην ζπίηη ηνπ Σζαιδάξε. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης

Σν απόγεπκα άξρηζαλ ζπγθξνύζεηο θαη ζε όιε ηελ Ώζήλα αθνύγνληαη ξηπέο όπισλ, ρεηξνβνκβίδσλ θαη πνιπβόισλ. Πέληε αζώνη πνιίηεο ράλνπλ ηε δσή ηνπο από ππξά ησλ κνλάδσλ Πιαζηήξα ζηελ νδό Υαξηιάνπ Σξηθνύπε θαη άιινη ηέζζεξηο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη έλα νθηάρξνλν αγόξη, ζε άιια ζεκεία ηεο Ώζήλαο. Πνιινί είλαη θαη νη ηξαπκαηίεο. Δ θαηάζηαζε εμειίζζεηαη ζε πνιύ επηθίλδπλε. Οη δηνηθεηέο ησλ κνλάδσλ ζηελ Ώζήλα θαη ηηο επαξρίεο, αλαιόγσο ηεο πνιηηηθήο ηνπο ηνπνζέηεζεο, παίξλνπλ ζέζεηο ππέξ ηνπ θηλεκαηία Πιαζηήξα ή ηνπ ληθεηή ησλ εθινγώλ Σζαιδάξε, δειαδή ηεο λνκηκόηεηαο. Ο δηνηθεηήο ηνπ ΐ’ ΢ώκαηνο ΢ηξαηνύ θάιεζε ζε επηζηξάηεπζε έμη ειηθίεο ηεο Θεζζαιίαο, κε ζθνπό λα βαδίζεη θαηά ηεο Ώζήλαο. Ώλάινγεο θηλήζεηο αλαγγέιινληαη ζηελ Πάηξα, ηελ Κνδάλε, ηε Θεζζαινλίθε θαη αιινύ. Ο ΓαΎκεο έδσζε δηαηαγή ζηε ρσξνθπιαθή θαη ζηνλ ζηξαηεγό Σνζνύιε λα επηβάιεη ηελ ηάμε θαη έθαλε έθθιεζε λα βξεζεί [107]

ιύζε γηα λα εθηνλσζεί ε θαηάζηαζε. Σειηθά ν πξόεδξνο θαη ν Σζαιδάξεο απνδέρζεθαλ ηελ πξόηαζε βεληδειηθώλ ζηξαηεγώλ πνπ δελ επηζπκνύζαλ πεξαηηέξσ όμπλζε ηεο θαηάζηαζεο: Να ζρεκαηηζηεί πξνζσξηλή θπβέξλεζε ζηξαηησηηθώλ, ε νπνία ζα εμνκαιύλεη ηελ θαηάζηαζε θαη ακέζσο κεηά λα παξαδώζεη ηελ εμνπζία ζηνλ Σζαιδάξε. Μόιηο επηηεύρζεθε απηή ε ζπκθσλία, ην θίλεκα ηνπ Πιαζηήξα εθθπιιίζηεθε θαη ην βξάδπ ν θηλεκαηίαο ζηξαηεγόο πήγε αλελόριεηνο ζην ζπίηη ηνπ γηα… ύπλν. Σν πξσί ηεο 7εο Ώπξηιίνπ νξθίζηεθε ε πξνζσξηλή θπβέξλεζε ηνπ ζηξαηεγνύ Αιέμαλδξνπ Οζσλαίνπ, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ θαη έμη ζηξαηησηηθνί. Ο Αλέξανδρος Οθωναίος

Λίγν αξγόηεξα ν Π. Σζαιδάξεο δέρεηαη ηειεθώλεκα από ηνλ Γεώξγην Κνλδύιε, ν νπνίνο ηνλ ελεκεξώλεη όηη νη κνλάδεο ηεο Θεζζαιίαο θαη ηεο ΐόξεηαο Βιιάδαο ηάζζνληαη κε ηελ πιεπξά ηεο λνκηκόηεηαο θαη θαιεί ηνλ ληθεηή ηνλ εθινγώλ λα δεηήζεη από ηνλ πξόεδξν ηεο δεκνθξαηίαο λα ηνπ δώζεη εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο, δηαθνξεηηθά ν ζηξαηόο ζα θαηέβε ζηελ Ώζήλα λα επηβάιιεη ηνλ λόκν. Ο Σζαιδάξεο δεηά από ηνλ πξσζππνπξγό λα ζπιιάβεη ηνλ Πιαζηήξα θαη ηνπο άιινπο θηλεκαηίεο (΢παή, Αηάκεζε, Σδαλαθάθε θ.ά.), αιιά ν Οζσλαίνο αξλείηαη λα πξνρσξήζεη ζε ζπιιήςεηο ζηξαηησηηθώλ. Ο Σζαιδάξεο ηόηε δηέηαμε ηνλ δηεπζπληή ηεο Αεκόζηαο Ώζθάιεηαο λα πξνβεί ζηηο ζπιιήςεηο. Μέρξη ην βξάδπ όινη είραλ ζπιιεθζεί θαη πξνθπιαθηζηεί κε ηελ θαηεγνξία ηεο εζράηεο πξνδνζίαο. Μόλν ν Πιαζηήξαο δηέθπγε ζηελ Εηαινθξαηνύκελε Ασδεθάλεζν θαη ηέζεθε ππό ηελ πξνζηαζία ηνπ Μνπζνιίλη. Ώπό εθεί εγθαηαζηάζεθε ζε [108]

ηνπξηζηηθό ζέξεηξν ηεο Γαιιίαο, όπνπ παξέκεηλε κέρξη ην ηέινο ηνπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Σν βξάδπ ηεο 7εο Μαξηίνπ αλαθνηλώζεθαλ ηα επίζεκα απνηειέζκαηα ησλ εθινγώλ θαη ηελ επνκέλε ην πξσί ν πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο έδσζε – σο όθεηιε - εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ Παλαγή Σζαιδάξε. ΢ε δπν κέξεο ε θπβέξλεζε Σζαιδάξε νξθίζηεθε ζην πξνεδξηθό κέγαξν. ΢’ απηή ζπκκεηείρε ν Κνλδύιεο σο ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ θαη νη Αεκήηξηνο Μάμηκνο, Βμσηεξηθώλ. Τπνπξγεία πήξαλ αθόκα ν Πέηξνο Ράιιεο, ν Εσάλλεο Θενηόθεο, ν Γ. Πεζκαηδόγινπ, ν ΢η. ΢ηεθαλόπνπινο, ν Φίιηππνο Αξαγνύκεο θαη ν Κσλζηαληίλνο Σζαιδάξεο (αληςηόο ηνπ Παλαγή). Λίγνπο κήλεο αξγόηεξα, γηα λα εξεκήζνπλ ηα πλεύκαηα, νη ζπιιεθζέληεο σο πξσηαίηηνη ηνπ απνηπρεκέλνπ πξαμηθνπήκαηνο ακλεζηεύζεθαλ. Σελ 6εο Ενπλίνπ 1933 κηα δνινθνληθή απόπεηξα ελαληίνλ ηνπ Βιεπζεξίνπ ΐεληδέινπ, αλαδσπύξσζε ηνλ δηραζκό ησλ πνιηηώλ αθόκα κηα θνξά.

[109]

[110]

13. 1935, 1ε Μαξηίνπ, θίλεκα Βεληδέινπ-Πιαζηήξα ΋πσο είδακε ζηηο εθινγέο ηεο 5εο Μαξηίνπ 1933 πιεηνςήθεζε ε (αληηβεληδειηθή θαη θηινβαζηιηθή) Ζλσκέλε Αληηπνιίηεπζε, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ ην Λατθό Κόκκα ηνπ Π. Σζαιδάξε (118 έδξεο), ην Δζληθό Ρηδνζπαζηηθό Κόκκα ηνπ Γ. Κνλδύιε (12 έδξεο) θαη ην Κόκκα ησλ Διεπζεξνθξόλσλ ηνπ Ε. Μεηαμά (6 έδξεο), ήηνη ζπλνιηθά 136 έδξεο.

Ο Δζληθόο ΢πλαγεξκόο ζηνλ νπνίν ζπκκεηείρε ην Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ ηνπ Βι. ΐεληδέινπ (80 έδξεο) θαη ηα θόκκαηα ησλ Καθαληάξε, Παπαλαζηαζίνπ, Μπισλά θαη Μηραιαθόπνπινπ ζπγθέληξσζε ζπλνιηθά 130 έδξεο. Σν απνηέιεζκα ησλ εθινγώλ, πξνθάιεζε ην απνηπρεκέλν πξαμηθόπεκα ηνπ Πιαζηήξα θαη ηειηθώο ν Παλαγήο Σζαιδάξεο ζρεκάηηζε, όπσο άιισζηε είρε δηθαίσκα, θπβέξλεζε ζηελ νπνία ζπκκεηείρε ν άιινηε θαλαηηθόο βεληδειηθόο θαη αληηκνλαξρηθόο Γεώξγηνο Κνλδύιεο, ν νπνίνο ηώξα είρε μεπεξάζεη ζε αληηβεληδειηθή αδηαιιαμία ηνπο νπαδνύο ηνπ Λατθνύ θόκκαηνο θαη ηνπ εμόξηζηνπ βαζηιηά. Σνλ Ενύλην ηνπ ίδηνπ έηνπο έγηλε απόπεηξα δνινθνλίαο ηνπ ΐεληδέινπ (ηξαπκαηίζηεθε ειαθξά ε γπλαίθα ηνπ Έιελα), ε [111]

νπνία ζε ζπλδπαζκό κε ην πξαμηθόπεκα Πιαζηήξα, όμπλε αθόκα πεξηζζόηεξν ηα πνιηηηθά πάζε θαη αλαδσππξώζεθε αθόκα κηα θνξά ην θιίκα εζληθνύ δηραζκνύ, αλάκεζα ζηνπο δπν θόζκνπο ηνλ βεληδειηθό θαη ηνλ αληηβεληδειηθό. Μάιηζηα κεηά ηελ απόπεηξα δνινθνλίαο ηνπ ΐεληδέινπ θαη γηα πνιινύο κήλεο αξγόηεξα, θπθινθόξεζαλ έληνλεο θήκεο γηα επηθείκελν ζηξαηησηηθό θίλεκα νπαδώλ ηνπ ηέσο πξσζππνπξγνύ. Δ θπβέξλεζε βέβαηα ήηαλ ελήκεξε γηα ηηο θήκεο απηέο θαη έπαηξλε κέηξα γηα λα αληηκεησπίζεη ηέηνην ελδερόκελν. Ο ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ Κνλδύιεο, πνπ ζαλ παιηά θαξαβάλα ήμεξε θαιά ηη θαπλό θνπκάξεη ν θάζε έλαο αλώηεξνο θαη αλώηαηνο αμησκαηηθόο, έθαλε ζπρλέο εθθαζαξίζεηο ζην ζηξάηεπκα, κε δπζκελείο κεηαζέζεηο, δηώμεηο, ηηκσξίεο θαη απνιύζεηο βεληδειηθώλ αμησκαηηθώλ θαη πξνώζεζε ζε θαίξηεο ζέζεηο θαζώο θαη πξναγσγέο ησλ 20 «εκεηέξσλ ». Η Αθήνα του 1935

Μεηά από δέθα θαη παξαπάλσ ρξόληα ζπλερνύο δηαθπβέξλεζεο από ηνλ ΐεληδέιν θαη ην θόκκα ηνπ, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ ζηειερώλ ηνπ ζηξαηεύκαηνο ήηαλ βεληδειηθνί θαη αληίζεηνη κε ην ζεζκό ηεο βαζηιεπόκελεο δεκνθξαηίαο. ΋ια ηα παξαπάλσ ζε ζπλδπαζκό κε ηελ ππνςία επαλάιεςεο ηεο πξνζπάζεηαο δνινθνλίαο ηνπ, έπεηζαλ ηνλ ΐεληδέιν όηη νη πνιηηηθνί ηνπ αληίπαινη ήηαλ απνθαζηζκέλνη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ θάζε ζεκηηό ή αζέκηην κέζν γηα ηε θπζηθή ηνπ 20

Αυτι θ τακτικι του διωγμοφ των πολιτικϊν αντιπάλων και προϊκθςθσ των ‘θμετζρων’, ίςχυε από ιδρφςεωσ του ελλθνικοφ κράτουσ και ιςχφει ακόμα και ςιμερα.

[112]

εμόλησζε ή/θαη ηελ πνιηηηθή ηνπ απαμίσζε. Έρνληαο αθόκα ζνβαξά εξείζκαηα ζην ζηξάηεπκα, ελζάξξπλε ηελ δεκηνπξγία ζπλσκνηηθώλ νκάδσλ από ζηειέρε πνπ ήζειαλ λα εκπνδίζνπλ ηελ αιινίσζε ηεο ζύλζεζεο ηνπ ζηξαηνύ θαη ηελ κείσζε ηνπ αξηζκνύ ησλ θηιειεύζεξσλ ελ ελεξγεία αμησκαηηθώλ. Ώθόκα έλαο ζηόρνο απηώλ ησλ νκάδσλ ήηαλ ε πξνάζπηζε ηνπ πνιηηεύκαηνο ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο. Ώλ θαη ν (κεηξηνπαζήο) Π. Σζαιδάξεο είρε επηζήκσο δειώζεη όηη αλαγλσξίδεη ην ηζρύνλ πνιίηεπκα θαη σο θπβέξλεζε θαη σο αληηπνιίηεπζε, ζην θόκκα ηνπ θαη κέζα ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ, ππήξραλ νη θαλαηηθνί ππνζηεξηρηέο ηεο κνλαξρίαο θαη εξγάδνληαλ, θξπθά ή θαλεξά, γηα ηελ παιηλόξζσζή ηεο. Ο Αναστάσιος Παπούλας, ήταν αρχιστράτηγος στη Μ. Ασία

ΐεληδειηθέο νκάδεο ήηαλ ε Δ΢Ο (Βιιεληθή ΢ηξαηησηηθή Οξγάλσζε) θαη ε Γεκνθξαηηθή Άκπλα. Δγεηηθά ζηειέρε ζηελ πξώηε (Β΢Ο) ήηαλ νη αδειθνί αληηζπληαγκαηάξρεο Υξηζηόδνπινο θαη ινραγόο Ησάλλεο Σζηγάληεο θαη ν ζπληαγκαηάξρεο ΢ηέθαλνο ΢αξάθεο. ΢ηε Αεκνθξαηηθή Άκπλα (δελ είρε ζρέζε κε ηελ νκώλπκε νξγάλσζε ηεο ζηξαηησηηθήο επαλάζηαζεο ηνπ 1922) εγέηεο ήηαλ νη απόζηξαηνη ζηξαηεγνί Αλαζηάζηνο Παπνύιηαο θαη ΢ηπιηαλόο Γνλαηάο. ΋κσο είλαη βέβαην όηη πίζσ από απηνύο βξηζθόηαλ ν απηνεμόξηζηνο Νηθόιανο Πιαζηήξαο, πνπ είρε θαηαθύγεη ζηε Γαιιία γηα λα απνθύγεη ηε ζύιιεςε κεηά ηελ απνηπρία ηνπ θηλήκαηνο ηνπ Μαξηίνπ 1933. ΢πλδεηηθόο θξίθνο ησλ δπν απηώλ νξγαλώζεσλ ήηαλ ν πνιηηηθόο ησλ Φηιειεπζέξσλ Αιέμαλδξνο Εάλλαο, ελώ από πιεπξάο ηνπ Ναπηηθνύ ζπκκεηείρε θαη ν πινίαξρνο Α. Κνιηαιέμεο.

[113]

Λίγν πξηλ ηελ έθξεμε ηνπ θηλήκαηνο, ε θπβέξλεζε είρε θάπνηεο πιεξνθνξίεο από αξθεηέο πιεπξέο. Πην ζπγθεθξηκέλε ήηαλ κηα επηζηνιή ‘ζηξαηησηηθνύ’ πνπ δεκνζηεύηεθε ζηνλ Ρηδνζπάζηε, πνπ κηινύζε κάιηζηα γηα επηθείκελν θίλεκα θαη αλέθεξε νλόκαηα, αιιά δελ δόζεθε ε δένπζα ζεκαζία, κηαο θαη ειάρηζηνη έδηλαλ ηόηε πξόζεραλ ηδηαίηεξα ηα γξαθόκελα ηνπ νξγάλνπ ηνπ ΚΚΒ. ΟΕ πξώηεο ελδείμεηο όηη μέζπαζε ην θίλεκα ήηαλ ε θαηάιεςε ηνπ Ναπζηάζκνπ ΢αιακίλαο από αμησκαηηθνύο ηνπ λαπηηθνύ θαη ηνπ ζηξαηνύ. Ώθνύζηεθαλ ππξνβνιηζκνί θαη θξαπγέο Εήησ ην θίλεκα, δήησ ν Πιαζηήξαο. Ο ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ Κνλδύιεο έδσζε εληνιή λα ξηρζνύλ ηξεηο θαλνληνβνιηζκνί από ηνλ Λπθαβεηηό. Ήηαλ ην ζύλζεκα ζπλαγεξκνύ ζηηο κνλάδεο ηεο πξσηεύνπζαο. Σο θωρηκτό Αβέρωφ

Σν βξάδπ ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 έθηαζε ζην Ναύζηαζκν ε νκάδα ησλ κπεκέλσλ αμησκαηηθώλ κε επηθεθαιήο ηνλ ππνλαύαξρν Ησάλλε Γεκέζηηρα θαη ηνλ πινίαξρν Ώ. Κνιηαιέμε. Ο Ναύζηαζκνο θαηαιήθζεθε αηθληδηαζηηθά, ν δηνηθεηήο ηνπ ηέζεθε ππό θξάηεζε θαη κόλν έλαο αμησκαηηθόο πνπ επηρείξεζε λα αληηζηαζεί, ππξνβνιήζεθε θαη έπεζε λεθξόο. Οη ζπλσκόηεο θαηέιαβαλ κε επθνιία ην ζσξεθηό Αβέξσθ, ηα πινία Νίθε, Έιιε, Λέσλ, Φαξά θαη ηα ππνβξύρηα Καηζώλεο θαη Νεξεύο, δειαδή ην κεγαιύηεξν θαη ηζρπξόηεξν κέξνο ηνπ ζηόινπ θαη αλνίρηεθαλ ζην πέιαγνο αλακέλνληαο νδεγίεο από ηελ εγεζία ηνπ θηλήκαηνο. Ώπό θαηξό ν Κνλδύιεο, πνπ ήμεξε όηη ζε πεξίπησζε θηλήκαηνο ε πξσηεύνπζα έρεη πξσηαξρηθή ζεκαζία, είρε [114]

κεξηκλήζεη θαη ζηειέρσζε όιεο ηηο ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ηηο Ώηηηθήο κε αμησκαηηθνύο αθξαηθλείο αληηβαζηιηθνύο. Μόλν ζηε ΢ρνιή Βπειπίδσλ είρε κείλεη ν βεληδειηθόο δηνηθεηήο, αιιά ήηαλ ζηαγόλα ζην σθεαλό. Γηα ηνπο θηλεκαηίεο ηα πξάγκαηα άξρηζαλ λα πεγαίλνπλ ζηξαβά, εθηόο βέβαηα από ηελ επηηπρεκέλε επηρείξεζε ηεο αξπαγήο ησλ πνιεκηθώλ πινίσλ από ην Ναύζηαζκν. Ώθνινύζεζε κηα ζεηξά από ιάζε, παξαιείςεηο θαη γθάθεο. Έλα από ηα ιάζε ησλ θηλεκαηηώλ ήηαλ όηη ην θέληξν βάξνπο ηεο ζπλσκνζίαο δελ βξηζθόηαλ ζηελ Ώζήλα, αιιά ζηε βόξεηα Βιιάδα, όπνπ είραλ κπεζεί νη πεξηζζόηεξνη αλώηαηνη θαη αλώηεξνη αμησκαηηθνί. Ο δε ΐεληδέινο βξηζθόηαλ ζηα Υαληά θαη πεξίκελε ην απνηέιεζκα ηεο επηρείξεζεο, ην ζρέδην ηεο νπνίαο είρε εθπνλήζεη ν ζπληαγκαηάξρεο ΢ηέθαλνο ΢αξάθεο. Ο ΢τέφανος ΢αράφης

Ώπηό ην ζρέδην πξόβιεπε όηη ηα πνιεκηθά πινία πνπ ζα θαηαιάκβαλαλ νη θηλεκαηίεο ζα έπιεαλ πξνο ην βνξξά, ρσξίο όκσο λα δηεπθξηλίδεηαη αλ ν ηόπνο πξννξηζκνύ ήηαλ ε Θεζζαινλίθε ή ε Καβάια. Ούηε είρε πξνβιεθζεί πνηνο ζα έδηλε εληνιή ζηνπο κπεκέλνπο αμησκαηηθνύο λα θηλεζνύλ. Ώθόκα ην ζρέδην πξόβιεπε όηη ν ΢αξάθεο ζα πήγαηλε ζηε Θεζζαινλίθε γηα λα αλαιάβεη ηνλ ζπληνληζκό ησλ επηρεηξήζεσλ. ΋κσο απηόο έκεηλε ζηελ Ώζήλα, όπνπ ην πηζαλόηεξν ήηαλ ζα αηρκαισηηδόηαλ ρσξίο λα κπνξέζεη λα θάλεη ην παξακηθξό. ΋πσο θαη έγηλε. ΢ηελ Ώζήλα νη θηλεκαηίεο κε επηθεθαιήο ηνλ Εσάλλε Σζηγάληε θαηέιαβαλ ηε ΢ρνιή ησλ Βπειπίδσλ θαη ν ΢αξάθεο ηελ δηινρία Μαθξπγηάλλε. Ώιιά ν Κνλδύιεο θύθισζε κε ππξνβόια ηηο δπν [115]

απηέο κνλάδεο θαη όηαλ θάλεθε ην κάηαην ηεο αληίζηαζεο, νη ζηαζηαζηέο παξαδόζεθαλ ζηνλ ίδην ηνλ ππνπξγό. ΋ηαλ ε θπβέξλεζε δηαπίζησζε όηη νη θηλεκαηίεο ζηε βόξεην Βιιάδα αδξαλνύζαλ, πήξε ηελ πξσηνβνπιία ησλ θηλήζεσλ θαη απνθάζηζε λα αλακεηξεζεί δπλακηθά κε ηνλ βεληδειηζκό. Κήξπμε ζηξαηησηηθό λόκν θαη κεξηθή επηζηξάηεπζε ηξηώλ ειηθηώλ. Κάιεζε ηηο κνλάδεο ηεο Πεινπνλλήζνπ λα θηλεζνύλ πξνο ηελ πξσηεύνπζα θαη άξρηζε καδηθέο ζπιιήςεηο βνπιεπηώλ, γεξνπζηαζηώλ θαη άιισλ επηθαλώλ ζηειερώλ ηεο βεληδειηθήο αληηπνιίηεπζεο. Θεζπίζηεθε πξνιεπηηθή ινγνθξηζία θαη απαγνξεύηεθε ε έθδνζε ησλ βεληδειηθώλ εθεκεξίδσλ. Ο Σζαιδάξεο πξνρώξεζε ζε κεξηθό αλαζρεκαηηζκό ηεο θπβέξλεζήο ηνπ Ο Ησάλλεο Μεηαμάο αλέιαβε ππνπξγόο Άλεπ Υαξηνθπιαθίνπ κε αληηθείκελν ηελ απνηειεζ καηηθή νξγάλσζε ηεο αληηκεηώπ ηζεο ησλ πξαμηθνπ εκαηηώλ. Σν απόγεπκα ζπγθξνηή ζεθε ζηελ Ώζήλα κεγάιν ζπιιαιεηήξην κε ηε ζπκκεηνρή ρηιηάδσλ θαλαηηθώλ βαζηινθξόλσλ, νη νπνίνη πεξηέθεξαλ νκνίσκα ηνπ ΐεληδέινπ ζηε αγρόλε. ΢ην βνξξά ε ζπλερηδόκελε αδξάλεηα ησλ θηλεκαηηώλ, άθεζε ηελ πξσηνβνπιία ζηνπο λνκηκόθξνλεο αμησκαηηθνύο, νη νπνίνη εθάξκνζαλ ρσξίο δπζθνιία ηηο θηλήζεηο πνπ επέβαιε ε θήξπμε ηνπ ζηξαηησηηθνύ λόκνπ. Ο Κνλδύιεο, πνπ είρε αλαιάβεη δπλακηθά ηελ θαηαζηνιή ηνπ θηλήκαηνο, πήγε γηα ιίγν ζηε Θεζζαινλίθε γηα λα ζπληνλίζεη ηηο θηλήζεηο ησλ λνκηκνθξόλσλ κνλάδσλ.

[116]

΢ηελ Ώζήλα θαη ζηε βόξεηα Βιιάδα, όιεο νη εζηίεο εμέγεξζεο είραλ εμνπδεηεξσζεί. Ο Κνλδύιεο άξρηζε λα εθδίδεη απαλσηέο δηαηαγέο. Καινύζε γλσζηνύο βεληδειηθνύο αμησκαηηθνύο λα αθήζνπλ ηηο κνλάδεο ηνπο θαη λα παξνπζηαζηνύλ ζην ππνπξγείν, όπνπ θαη ηνπο έζεηε ππό θξάηεζε. Παξάιιεια δηόξηδε ζηε ζέζε ηνπο αμησκαηηθνύο νπαδνύο ηνπ Λατθνύ θόκκαηνο θαη βαζηιόθξνλεο ΢ην κεηαμύ ν επαλαζηαηηθόο ζηόινο αληί λα πιεύζεη πξνο ην βνξξά, ηξάβεμε γηα ηελ Κξήηε. Ση είρε ζπκβεί; Ο λαύαξρνο Αεκέζηηραο είρε πιεξνθνξεζεί όηη ζηελ Ώζήλα θάζε θίλεζε είρε θαηαπληγεί θαη όηη θακηά κνλάδα ηεο Μαθεδνλίαο ή ηεο Θξάθεο δελ είρε θηλεζεί. Ώπνγνεηεπκέλνο θαη ληώζνληαο όηη ην λαπηηθό πξνδόζεθε από ηνπο ζηεξηαλνύο, απνθάζηζε λα πάεη κε ην ζηόιν ηνπ ζηελ Κξήηε, όπνπ βξηζθόηαλ ν ΐεληδέινο. Ναύσταθμος ΢αλαμίνας

Ο Γεληθόο Αηνηθεηήο Κξήηεο ελεκεξώζεθε από ηελ θπβέξλεζε γηα ηελ αληαξζία ζην Ναύζηαζκν θαη ηελ θήξπμε ηνπ ζηξαηησηηθνύ λόκνπ θαη θάιεζε ηνλ ΐεληδέιν λα ζπκβάιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο ηάμεο ζην λεζί. Ο ΐεληδέινο αξλήζεθε θαη θαηεγόξεζε ηελ θπβέξλεζε σο ππεύζπλε γηα ηελ δνινθνληθή απόπεηξα ελαληίνλ ηνπ θαη γηα ηελ δηαηάξαμε ηεο ηάμεο θαη δήηεζε λα αξζεί ν ζηξαηησηηθόο λόκνο ζην λεζί. Ώκέζσο κεηά ν ΐεληδέινο θάιεζε ηνπο βνπιεπηέο Κξήηεο θαη ηνλ ιαό ησλ Υαλίσλ ζε ζπιιαιεηήξην θαηά ηεο επηβνιήο ηνπ ζηξαηησηηθνύ λόκνπ. Έζπεπζαλ ρηιηάδεο έλνπινη από όιν ην λεζί. Ο ΐεληδέινο κίιεζε ζηνπο ζπγθεληξσκέλνπο: Απεπζύλνκαη ζην ιαό δεηώληαο ηνπ λα εληζρύζεη ην θίλεκα κε όια ηα κέζα. Γηόηη ηπρόλ ζπληξηβή ηνπ θηλήκαηνο ζα ζεκάλεη νξηζηηθή ππνδνύισζε ηνπ [117]

ηόπνπ, ε νπνία ζύληνκα ζα θαηαιήμεη ζηε δηάιπζε ηεο Μεγάιεο Διιάδνο, όζεο ηνπιάρηζηνλ πεξηζώζεθε από ηε κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Οη έλνπινη Κξεηηθνί θηλήζεθαλ ακέζσο θαη κέρξη ην απόγεπκα ηνπ ΢αββάηνπ 6 Μαξηίνπ ε εμνπζία ηεο θπβέξλεζεο είρε πιήξσο θαηαιπζεί θαη όιεο νη αξρέο ηνπ λεζηνύ είραλ αληηθαηαζηαζεί κε επαλαζηάηεο. ΢ηξαηησηηθόο δηνηθεηήο Κξήηεο αλέιαβε ν ζπληαγκαηάξρεο Β. Σδαλαθάθεο. Μεηά ηελ θαηαζηνιή ηνπ θηλήκαηνο ζε όιε ζρεδόλ ηελ Βιιάδα έκεηλε πξνο επίιπζε ην ζέκα ησλ πινίσλ, πνπ είραλ αξπαρζεί από ηνλ Αεκέζηηρα θαη θαηεπζύλνληαλ πξνο ηελ Κξήηε θαη θπζηθά ε ίδηα ε Κξήηε, πνπ παξέκελε ε κνλαδηθή πεξηθέξεηα ηεο ρώξαο ππό ηνλ έιεγρν ησλ βεληδειηθώλ θηλεκαηηώλ. Ο στασιαστής Βενιζέλος

Ο επαλαζηαηηθόο ζηόινο έθηαζε ζηε ΢νύδα ην βξάδπ ηνπ ΢αββάηνπ ηεο 2αο Μαξηίνπ. Ο ΐεληδέινο επηηίκεζε ηνλ Αεκέζηηρα γηαηί δελ είρε πιεύζεη πξνο ηε βόξεην Βιιάδα. Ώπνθαζίζηεθε λα αλεθνδηαζηεί ν ζηόινο θαη λα απνπιεύζεη ηελ επνκέλε. Σελ ίδηα κέξα καζεύηεθε πσο θάπνηεο κεγάιεο ζηξαηησηηθέο κνλάδεο ηεο Μαθεδνλίαο (Γ’ θαη Α’ ΢ώκα ΢ηξαηνύ) πξνζρώξεζαλ ζην θίλεκα. Έηζη ην βξάδπ ηεο 3εο Μαξηίνπ νη πξαμηθνπεκαηίεο είραλ ππό ηνλ έιεγρό ηνπο ηελ Ώλαηνιηθή Μαθεδνλία, ηε Θξάθε, ηελ Κξήηε θαη κεξηθά λεζηά ηνπ Ώηγαίνπ. Ο δηνηθεηήο ηνπ Α’ ΢.΢. ππνζηξάηεγνο Γ. Κακκέλνο θάιεζε εζεινληέο θαη πξνζήιζαλ πνιινί λένη. ΋κσο ν δηαζέζηκνο ηκαηηζκόο επαξθνύζε κόλν γηα 5.000 άλδξεο.

[118]

Πάλησο νη επαλαζηαηηθέο δπλάκεηο δελ επαξθνύζαλ γηα λα βαδίζνπλ θαη λα θαηαιάβνπλ ηε Θεζζαινλίθε. Δ θπβέξλεζε αλαθάιεζε ηνλ Κνλδύιε ζηελ ελεξγό ππεξεζία κε ην βαζκό ηνπ αληηζηξάηεγνπ θαη απηόο έθπγε ακέζσο γηα ηε Θεζζαινλίθε. Δ είζνδνο ηνπ Θεξκατθνύ λαξθνζεηήζεθε νύησο ώζηε λα κελ κπνξέζεη ν επαλαζηαηεκέλνο ζηόινο λα κπεη ζην ιηκάλη ηεο Θεζζαινλίθεο. Σν πξσί ηεο Αεπηέξαο 4 Μαξηίνπ, ν ΐεληδέινο κε ζήκα ηνπ ζηνλ λαύαξρν Αεκέζηηρα αλαγγέιιεη όηη αλαιακβάλεη ν ίδηνο ηελ εγεζία ηνπ θηλήκαηνο. Ο Αεκέζηηραο κε ην Αβέξσθ θαη ηα άιια πινία, θαηαπιέεη ζην ιηκάλη ηεο Καβάιαο. ΢ε ζπλελλόεζε κε ηνλ Κακκέλν, δπν πινία έθπγαλ γηα Λέζβν, Υίν θαη ΢άκν κε εληνιή λα πεηζηνύλ νη εθεί θξνπξέο λα ζηείινπλ εληζρύζεηο ζηελ Καβάια. Ο Ιωάννης Δεμέστιχας

Σν ζρέδην ησλ Αεκέζηηρα θαη Κακκέλνπ ήηαλ κεηά από απηό, ν ζηόινο λα πιεύζεη πξνο ηελ Κξήηε θαη λα κεηαθέξεη από εθεί δπλάκεηο ζηελ Καβάια. Ώιιά ν ρξόλνο δελ επαξθνύζε πιένλ γηα λα γίλνπλ όζα ζρεδίαζαλ νη θηλεκαηίεο αμησκαηηθνί. ΢ηηο 9 Μαξηίνπ ην Αβέξσθ έθηαζε ζηα Υαληά, αιιά δελ μεθίλεζε θαλ λα θνξηώλεη ζηξαηό, γηαηί ην θίλεκα ζηελ ππόινηπε Βιιάδα είρε αξρίζεη λα θαηαξξέεη. Σα θπβεξλεηηθά ζηξαηεύκαηα πξνέιαζαλ ηαρύηαηα από ηε Μαθεδνλία πξνο ηε Θξάθε θαη ν Κακκέλνο αλαγθάζηεθε λα ζπκπηπρζεί πξνο ηελ Ξάλζε. Ήηαλ θαλεξό όηη ην παηρλίδη είρε πηα ραζεί γηα ηνπο θηλεκαηίεο. Ο Κακκέλνο θαη κεξηθνί άιινη αμησκαηηθνί πέξαζαλ ηα ζύλνξα θαη δήηεζαλ πνιηηηθό άζπιν ζηε ΐνπιγαξία. ΢ηηο 11 Μαξηίνπ ‘35 όιε ε βόξεηα Βιιάδα βξηζθόηαλ πιένλ ζε θπβεξλεηηθά ρέξηα.

[119]

΢ηελ Κξήηε πεξίκελαλ ηνλ Ν. Πιαζηήξα λα έξζεη κε αεξνπιάλν από ηελ Εηαιία, αιιά απηό δελ έθηαζε πνηέ. Ο ΐεληδέινο αλαγθάζηεθε λα αλαγλσξίζεη όηη εηηήζεθε θαη πξσί ηεο 12ε Μαξηίνπ επηβηβάζηεθε ζην Αβέξσθ θαη έβαιε πιώξε γηα ηελ ηηαινθξαηνύκελε Ασδεθάλεζν. Μαδί ήηαλ ε ζύδπγόο ηνπ Έιελα, νη ζηελνί ζπλεξγάηεο ηνπ (Μαξήο, Κνύλδνπξνο, ΢θνπιάο) θαη νη αμησκαηηθνί ησλ επαλαζηαηεκέλσλ πινίσλ. Ώπό εθεί ν ΐεληδέινο πήγε ζην Παξίζη, όπνπ εγθαηαζηάζεθε. Οη ζπγθξνύζεηο κεηαμύ θηλεκαηηώλ θαη θπβεξλεηηθνύ ζηξαηνύ ήηαλ κηθξέο κε ζύκαηα 16 λεθξνύο. Σν βξάδπ ηεο 11εο Μαξηίνπ παξαδόζεθαλ νη ζηξαηεγνί Ώλαζηάζηνο Παπνύιαο θαη Μηιηηάδεο Κνηκήζεο. Δ θπβέξλεζε παλεγύξηζε ην ηέινο ηεο επαλάζηαζεο θαη ε πξώηε θξνληίδα ηνπ Κνλδύιε ήηαλ ε πιήξεο εθθαζάξηζε ηνπ ζηξαηεύκαηνο από βεληδειηθά θαη αληηκνλαξρηθά ζηνηρεία. Κρεμάλα στο Βενιζέλο!

Οη αξρεγνί ηνπ θηλήκαηνο ΐεληδέινο θαη Πιαζηήξαο βξίζθνληαλ ηώξα ζην εμσηεξηθό. Οη αμησκαηηθνί ηνπ Ναπηηθνύ είραλ θαηαθύγεη ζηελ Εηαιία. Ο Κακκέλνο θαη πνιινί άιινη αμησκαηηθνί ζηε ΐνπιγαξία θαη ζηελ Σνπξθία. Ώιιά όζνη ζπλειήθζεζαλ ήηαλ αξθεηνί γηα λα αξρίζνπλ νη δίθεο ζην έθηαθην ζηξαηνδηθείν. Οη αδηάιιαθηνη θαη κεξίδα ηνπ Σύπνπ δεηνύζαλ ζαλαηηθέο θαηαδίθεο. Καηεγνξνύκελνη ήηαλ: ν ΢αξάθεο, νη αδειθνί Σζηγάληε, ν Λ. ΢παήο θαη άιινη αμησκαηηθνί θαζώο θαη ηξεηο πνιίηεο. Πνιινί ππνπξγνί, πξεζβεπηέο, πνιηηηθνί θαη ν ίδηνο ν πξόεδξνο ηνπ ζηξαηνδηθείνπ δελ ήζειαλ λα ρπζεί αίκα. Μεηά από 15 εκέξεο ην δηθαζηήξην εμέδσζε ηελ απόθαζή ηνπ: Εζόβηα γηα ηνπο [120]

΢αξάθε, αδειθνύο Σζηγάληε θαη ΢παή θαη κηθξόηεξεο πνηλέο γηα ηνπο άιινπο. Ο ΢αξάθεο θαη νη άιινη θαηάδηθνη αμησκαηηθνί θαζαηξέζεθαλ ηειεηνπξγηθά δεκνζίσο, κπξνζηά ζε έλα θαλαηηζκέλν όριν πνπ αζρεκνλνύζε, ηνπο ηαπείλσλε, ηνπο έβξηδε, ηνπο κνύληδσλε θαη ηνπο έθηπλε. Ώθνινύζεζαλ θαη άιιεο δίθεο. Σν ζηξαηνδηθείν Θεζζαινλίθεο θαηαδίθαζε ηνλ επίιαξρν ΢ηπιηαλό ΐνιάλε ζε ζάλαην. Δ πνηλή εθηειέζηεθε ακέζσο. ΢ηηο 13 Ώπξηιίνπ μεθίλεζε ε δίθε ησλ εγεηώλ θαη ζηειερώλ ηεο Αεκνθξαηηθήο Άκπλαο, κε θύξηνπο θαηεγνξνύκελνπο, ηνπο ζηξαηεγνύο Ώλαζηάζην Παπνύια (ππήξμε δηνηθεηήο ηνπ κηθξαζηαηηθνύ κεηώπνπ σο ηνλ Μάην1922), Μηιηηάδε Κνηκήζε, ΢θαλδάιε, Μπηηδάλε θαη αξθεηνύο άιινπο αλώηεξνπο απόζηξαηνπο θαη ελ ελεξγεία αμησκαηηθνύο. Η δίκη στο ΢τρατοδικείο Αθηνών

Δ απόθαζε εθδόζεθε ηε Μεγάιε Αεπηέξα 22 Ώπξηιίνπ 1935. Οη Παπνύιαο θαη Κνηκήζεο ζε ζάλαην θαη νη άιινη ζε πνηλέο θπιάθηζεο. Παξά ηηο εθθιήζεηο ππνπξγώλ θαη άιισλ παξαγόλησλ ηεο δεκόζηαο δσήο, ν Κνλδύιεο επέκελε ζηε εθηέιεζε ηεο απόθαζεο. Οη δπν ζηξαηεγνί ηνπθεθίζηεθαλ ηα μεκεξώκαηα ηεο 24εο Ώπξηιίνπ. Σελ πξνεγνύκελε κέξα είρε μεθηλήζεη ε δίθε ησλ πνιηηηθώλ, πξώελ πξσζππνπξγώλ, ππνπξγώλ, δεκνζηνγξάθσλ θαη άιισλ παξαγόλησλ. Οη ΐεληδέινο θαη Πιαζηήξαο θαηαδηθάζηεθαλ εξήκελ ζε ζάλαην. Άιινη ζε δηάθνξεο πνηλέο θαη πνιινί απαιιάρηεθαλ.

[121]

Σν ζηξαηησηηθό θίλεκα ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 είρε πνιύ ζνβαξέο ζπλέπεηεο, ηόζν γηα κηα νιόθιεξε παξάηαμε πνπ εθπξνζσπνύζε ν Βι. ΐεληδέινο, όζν θαη γηα ηελ ρώξα. Ήηαλ απηό πνπ πεξίκελε ε εηηεκέλε θηινκνλαξρηθή παξάηαμε γηα λα πάξεη ηελ εθδίθεζή ηεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ Έμη θαη ηελ εμνξία ηεο βαζηιηθήο νηθνγέλεηαο. Η διαπόμπευση και το ξήλωμα των γαλονιών των καταδικασθέντων αξιωματικών

΢ηελ νπζία ην θίλεκα απηό ήηαλ ν πξνπνκπόο ηεο παιηλόξζσζεο ηεο κνλαξρίαο ζηελ Βιιάδα. Έλα ρξόλν αξγόηεξα ν ΐεληδέινο πεζαίλεη ζην Παξίζη.

[122]

14.

1935, Κίλεκα Κνλδύιε-Παπάγνπ Δπαλαθνξά ηεο βαζηιείαο Γεσξγίνπ Β’

Δ απνηπρία ηνπ ζηξαηησηηθνύ θηλήκαηνο ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 ησλ ΐεληδέινπ-Πιαζηήξα είρε δξακαηηθέο επηπηώζεηο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρώξαο. Αελ μέξνπκε ηί ζα γηλόηαλ αλ επηθξαηνύζε. Ξέξνπκε όκσο ηί είρε ζην κπαιό ηνπ ν Ν. Πιαζηήξαο όηαλ πξαγκαηνπνηνύζε ην (επίζεο) απνηπρεκέλν πξαμηθόπεκα ηεο 6εο Μαξηίνπ 1933. Ήζειε λα εδξαηώζεη έλα κνλνθνκκαηηθό θαζηζηηθό θαζεζηώο θαηά ηα πξόηππα ηνπ Μνπζνιίλη. Ο Κονδύλης με μεγάλη στολή

Οη απόςεηο δε ηνπ ΐεληδέινπ ηελ ίδηα επνρή (ν νπνίνο ήηαλ ελήκεξνο γηα ην πξαμηθόπεκα) δελ απείραλ θαη πνιύ από απηέο ηνπ Πιαζηήξα. Ώζθαιώο – είλαη ρηιηνεηπσκέλν, αιιά αιεζηλό – ε ηζηνξία δελ γξάθεηαη κε ηα αλ. Καη ε ηζηνξία επηβεβαίσζε όηη ε απνηπρία ηνπ εγρεηξήκαηνο ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 άλνημε δηάπιαηα ην δξόκν γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ έθπησηνπ βαζηιηά Γεσξγίνπ ΐ’. Καη επίζεο επηβεβαίσζε ην γεγνλόο όηη: όηαλ ν ζηξαηόο εγθαηαιείπεη ηνπο ζηξαηώλεο θαη βγαίλεη ζηνπο δξόκνπο ζην όλνκα ηεο ΢σηεξίαο ηεο Παηξίδαο θαη ηεο Γεκνθξαηίαο, νη θαθόκνηξεο Παηξίδα θαη Γεκνθξαηία δελ πεξηκέλνπλ ηίπνηε θαιό, παξά κόλν δεηλά. Καη ηα δεηλά πνπ επέθεξε ην θίλεκα ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 ήηαλ:

[123]

 Έλα λέν ζηξαηησηηθό θίλεκα, απηό ηεο 10εο Οθησβξίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο κε βαζηθό πξσηαγσληζηή ηνλ, θαζ’ έμηλ πξαμηθνπεκαηία, ζηξαηεγό Γεώξγην Κνλδύιε θαη ζπκπξσηαγσληζηέο ηνλ ζηξαηεγό Αιέμαλδξν Παπάγν, ηνλ αληηπηέξαξρν Γ. Ρέππα θαη ην λαύαξρν Γ. Οηθνλόκνπ.  Σελ παιηλόξζσζε ηεο κνλαξρίαο, ηελ επάλνδν ηνπ βαζηιηά ζην ζξόλν θαη ηελ εδξαίσζε ηεο δπλαζηείαο γηα πνιιά αθόκα ρξόληα θαη  Σν άλνηγκα ηνπ δξόκνπ γηα κηα αθόκα δηθηαηνξία, απηήλ ηνπ Ησάλλε Μεηαμά θαη ηελ αιινηξίσζε όισλ ησλ ζεζκώλ ηεο ρώξαο (θόκκαηα, δηθαηνζύλε, δεκόζηα δηνίθεζε, παηδεία, ζηξαηόο, ζπλδηθάηα, ηύπνο, ξαδηνθσλία θιπ.) από έλα θαζηζηηθήο έκπλεπζεο θαζεζηώο. Ο Κονδύλης φαινόταν πιο άγριος χωρίς τη στολή

Βίδακε ζην πξνεγνύκελν θεθάιαην όηη ην πξαμηθόπεκα ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 έθεξε ηελ Βιιάδα ζηα πξόζπξα εκθπιίνπ πνιέκνπ. Δ Εζπαλία ηελ ίδηα πεξίπνπ επνρή θαη κε ζρεδόλ παξόκνηεο πνιηηηθέο ζπλζήθεο δελ απέθπγε ηελ εκθύιηα ζύγθξνπζε, πνπ θξάηεζε ηξία νιόθιεξα ρξόληα θαη είρε σο απνηέιεζκα λα ράζνπλ ηε δσή ηνπο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο Εζπαλνί θαη λα εδξαησζεί ην θαζηζηηθό θαζεζηώο ηνπ Φξάλθν γηα ηέζζεξηο δεθαεηίεο ζρεδόλ. ΋ηαλ επαλήιζε ε ηάμε, ν Παλαγήο Σζαιδάξεο αηζζάλζεθε ηζρπξόο θαη ρσξίο αληίπαιν θαη πξνθήξπμε γηα ηελ 9ε Ενπλίνπ εθινγέο γηα ηελ Β’ Βζληθή ΢πλέιεπζε. Οη εθινγέο, πνπ δηεμήρζεζαλ ζε θιίκα ηξνκνθξαηίαο, κε απνρή ηνπ Κόκκαηνο [124]

ησλ Φηιειεπζέξσλ θαη ησλ ζπγγελώλ θνκκάησλ, έθεξαλ ζξηακβεπηή ηελ ζύκπξαμε ηνπ Λατθνύ Κόκκαηνο ηνπ Π. Σζαιδάξε θαη ηνπ Δζληθνύ Ρηδνζπαζηηθνύ Κόκκαηνο ηνπ Γ. Κνλδύιε κε 65% θαη 287 έδξεο (255 ηνπ Σζαιδάξε θαη 32 ηνπ Κνλδύιε) επί ζπλόινπ 300! Ο Ε. Μεηαμάο θέξδηζε 5 έδξεο θαη ηηο ππόινηπεο 8 αλεμάξηεηνη ππνςήθηνη. Σν ΚΚΒ, πνπ θαηέβεθε σο Παιιατθό Μέησπν πήξε ην 6% ησλ ςήθσλ αιιά θαλέλαλ βνπιεπηή ιόγσ πιεηνςεθηθνύ ζπζηήκαηνο. Έηζη είρακε νπζηαζηηθά κνλνθνκκαηηθή ΐνπιή. Δ ζύλζεζε ηεο λέαο ΐνπιήο ήηαλ ζαθώο θηινκνλαξρηθή θαη αληηβεληδειηθή. Ο Αλέξανδρος Παπάγος

Ο κεηξηνπαζήο θαη ρακειώλ ηόλσλ πξσζππνπξγόο Παλαγήο Σζαιδάξεο παξά ηηο ζπλερείο πηέζεηο από ηζρπξνύο πνιηηηθνύο θαη ζηξαηησηηθνύο παξάγνληεο, ήηαλ απξόζπκνο λα ππνζηεξίμεη ηελ αιιαγή ηνπ πνιηηεύκαηνο θαη ηελ παιηλόξζσζε ηεο κνλαξρίαο. Άιισζηε πξν ηξηώλ εηώλ κόιηο είρε επίζεκα αλαγλσξίζεη ην πνιίηεπκα ηεο βαζηιεπόκελεο δεκνθξαηίαο. Ώληίζεηα ν Γ. Κνλδύιεο επηδίσθε από θαηξό (θόληξα ζην θηινβεληδειηθό θαη αληηκνλαξρηθό παξειζόλ ηνπ) ηελ επαλαθνξά ηνπ βαζηιηά. ΐξηζθόηαλ ζε ζπλερή επηθνηλσλία κε θηινβαζηιηθνύο αμησκαηηθνύο θαη ηνπο ελζάξξπλε λα απαηηήζνπλ ηελ παιηλόξζσζε ηεο κνλαξρίαο. Σειηθά πέηπρε ην ζρεκαηηζκό ζπλσκνηηθήο νκάδαο, πνπ ηελ απνηεινύζαλ ν ίδηνο θαη νη αξρεγνί ησλ ηξηώλ επηηειείσλ, ν ππνζηξάηεγνο Αιέμαλδξνο Παπάγνο, ν ππνλαύαξρνο Γεκήηξηνο Οηθνλόκνπ θαη ππνπηέξαξρνο Γεώξγηνο Ρέππαο [125]

΢ηηο 10 ην πξσί ηεο 10εο Οθησβξίνπ 1935 ν πξσζππνπξγόο Π. Σζαιδάξεο έθπγε από ην ζπίηη ηνπ ζηελ Κεθηζηά κε θαηεύζπλζε ην γξαθείν ηνπ ζηελ Ώζήλα. ΢ηε κέζε ηεο δηαδξνκήο ηελ πνξεία ηνπ πξσζππνπξγηθνύ απηνθηλήηνπ ζηακάηεζε έλα άιιν απηνθίλεην. Ώπό απηό θαηέβεθαλ νη ηξεηο επηηειάξρεο, πνπ δήηεζαλ από ηνλ Σζαιδάξε λα ηνλ ζπλνδεύζνπλ πίζσ ζην ζπίηη ηνπ. Ο Σζαιδάξεο λνκίδνληαο όηη πξόθεηηαη λα ηνπ αλαθνηλώζνπλ θάηη ζεκαληηθό, ππάθνπζε. Βθεί ινηπόλ ζηελ πξσζππνπξγηθή θαηνηθία, νη ηξεηο αλώηαηνη αμησκαηηθνί απαίηεζαλ από ηνλ Σζαιδάξε ηελ άκεζε κεηαβνιή ηνπ πνιηηεύκαηνο θαη ηελ επαλαθνξά ηεο βαζηιείαο κε απόθαζε ηεο ΐνπιήο. Ο Σζαιδάξεο (σο θνηλνβνπιεπηηθόο άλδξαο) εκβξόληεηνο αξλήζεθε λα δερζεί ηνπο όξνπο ησλ ηξηώλ ζπλσκνηώλ θαη έιαβε ηελ απάληεζε από ηνλ Παπάγν: Δλ ηνηαύηε πεξηπηώζεη, ε θπβέξλεζή ζαο θαηαξγείηαη από ηηο Έλνπιεο Γπλάκεηο! Ο (αθόκα) πξσζππνπξγόο Σζαιδάξεο γπξίδεη ζηελ Ώζήλα θαη ζπγθαιεί έθηαθην ππνπξγηθό ζπκβνύιην ζην νπνίν αλαθνηλώλεη ηα ζπκβάληα. Ο ππνπξγόο ΢ηξαηησηηθώλ Γ. Κνλδύιεο – πνπ είρε θηλήζεη ηα λήκαηα ηνπ πξαμηθνπήκαηνο – δήισζε αδπλακία αληηκεηώπηζεο ησλ θηλεκαηηώλ. Βθ ησλ πξαγκάησλ ε θπβέξλεζε παξαηηείηαη θαη εθδίδεη αλαθνίλσζε πνπ εμεγεί ζην ιαό ηνπο ιόγνπο: … Καηόπηλ ηνύηνπ, ε θπβέξλεζηο ζεώξεζε εαπηήλ θαηαιπζείζαλ βία.

[126]

Ο Κνλδύιεο, πνπ θαηξνθπιαθηεί, παίξλεη ηελ θαηάζηαζε ζηα ρέξηα ηνπ. Κεξύηηεη ζηξαηησηηθό λόκν, απηναλαθεξύζζεηαη ζε πξσζππνπξγό, δηνξίδεη ππνπξγό ΢ηξαηησηηθώλ ηνλ Παπάγν θαη ζπγθαιεί ηε ΐνπιή, ε νπνία είλαη πεξηθπθισκέλε από εθαηνληάδεο έλνπινπο ζηξαηηώηεο θαη λαύηεο. Δ ΐνπιή, ζηελ νπνία ήηαλ παξόληεο θαη νη ηξεηο πξαμηθνπεκαηίεο αμησκαηηθνί, απνθαζίδεη κε κόλν 82 ςήθνπο (ν Σζαιδάξεο θαη 165 βνπιεπηέο ηνπ Λατθνύ θόκκαηνο απνρώξεζαλ) ηελ θαηάξγεζε ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο θαη ηε δηελέξγεηα πνιηηεηαθνύ δεκνςεθίζκαηνο γηα ηελ 3ε Ννεκβξίνπ. Ο Η. Μεηαμάο έκεηλε ζηε ΐνπιή θαη ςήθηζε ππέξ ηεο επαλαθνξάο ηνπ ζεζκνύ ηεο βαζηιείαο. ΢τρατοκρατία

Ο πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο Αιέμαλδξνο Εαΐκεο ππνρξεώλεηαη ζε παξαίηεζε, ν δε Κνλδύιεο θξαηά γηα ηνλ εαπηό ηνπ θαη ην αμίσκα ηνπ αληηβαζηιέα! Σν ςήθηζκα ηεο ΐνπιήο είρε σο εμήο: Ζ Δ` Δζληθή Σπλέιεπζηο ησλ Διιήλσλ (ζπλεδξίαζηο Θ' ηεο 10εο Οθησβξίνπ 1935), έρνπζα ππ' όςηλ ηαο πξνγξακκαηηθάο δειώζεηο ηεο Κπβεξλήζεσο θαη εγθξίλνπζα απηάο, ςεθίδεη: 1. Τελ θαηάξγεζηλ ηνπ πνιηηεύκαηνο ηεο αβαζηιεύηνπ Γεκνθξαηίαο.

2. Τελ δηελέξγεηαλ ηνπ δεκνςεθίζκαηνο θαηά ηελ νξηζζείζαλ εκέξαλ 3 Ννεκβξίνπ ηνπ 1935.

3. Δμνπζηνδνηεί ηνλ Πξόεδξνλ ηνπ Υπνπξγηθνύ Σπκβνπιίνπ όπσο αζθεί ηελ βαζηιηθήλ εμνπζίαλ κέρξη ηνπ δεκνςεθίζκαηνο.

4. Δπαλαθέξεη πξνζσξηλώο ελ ηζρύη ην Σύληαγκα ηνπ 1911 κέρξη ηεο επηςεθίζεσο ηνπ λένπ Σπληάγκαηνο [127]

Πξηλ θηάζεη ε εκεξνκελία ηνπ δεκνςεθίζκαηνο, αλεζηάιεζαλ άξζξα ηνπ ΢πληάγκαηνο ζρεηηθά κε ηα δηθαηώκαηα ησλ πνιηηώλ, επεβιήζε απζηεξά ινγνθξηζία, άξρηζε ε ιεηηνπξγία ζηξαηνδηθείσλ γηα ζσξεία αδηθεκάησλ θαη εθηνπίζηεθαλ δεκνθξαηηθνί πνιηηηθνί όπσο ν Ώιέμαλδξνο Παπαλαζηαζίνπ θαη ν Γεώξγηνο Παπαλδξένπ.

Σο ψηφοδέλτιο του δημοψηφίσματος

Σν δεκνςήθηζκα ηεο 3εο Ννεκβξίνπ ήηαλ θαηαθαλώο λόζν, πεξηζζόηεξν από θάζε άιιε θνξά ζηελ ηζηνξία ηεο λεόηεξεο Βιιάδαο. ΋ηαλ νη ςήθνη ππέξ ηεο βαζηιεπόκελεο δεκνθξαηίαο μεπέξαζαλ ηνλ αξηζκό ησλ εγγεγξακκέλσλ ςεθνθόξσλ(!), ζηακάηεζε ε θαηακέηξεζε ησλ ςεθνδειηίσλ. Σα επίζεκα απνηειέζκαηα ηνπ δεκνςεθίζκαηνο πξνθάιεζαλ ζπκεδία, αιιά ην απηί ηνπ Κνλδύιε θαη ησλ πξαμηθνπεκαηηώλ δελ ίδξσζε, ν ζθνπόο επηηεύρζεθε! Εδνύ ινηπόλ γηα ηελ ηζηνξία πώο «ςήθηζε» ν ειιεληθόο ιαόο: ΐαζηιεπνκέλε Αεκνθξαηία (ΝΏΕ) 97, 88% Ώβαζίιεπηνο Αεκνθξαηία (ΟΥΕ) 2,12% Ώπηό ήηαλ ην κεγαιύηεξν επίηεπγκα ηνπ πξαμηθνπεκαηία Γεσξγίνπ Κνλδύιε, ν νπνίνο αζθαιώο πεξίκελε από ηνλ απξηαλό βαζηιηά λα ηνπ απνδείμεη πσο αλαγλσξίδεη ηνπο αγώλεο θαη ηνπο θόπνπο ηνπ γηα ηελ επάλνδό ηνπ ζην ζξόλν θαη λα ηνπ αλαζέζεη ην ζρεκαηηζκό ηεο λέαο βαζηιηθήο [128]

θπβέξλεζεο. ΋κσο όηαλ πιένλ ν βαζηιηάο Γεώξγηνο ΐ’ επέζηξεςε ζηελ Βιιάδα ηελ 25ε Ννεκβξίνπ 1935, αγλόεζε ηνλ Κνλδύιε θαη αλάζεζε ηελ θπβέξλεζε ζηνλ θαζεγεηή ηεο Ννκηθήο Κσλζηαληίλν Γεκεξηδή. Ώκέζσο κεηά ν βαζηιηάο δηέιπζε ηελ κνλνθνκκαηηθή ΐνπιή ηνπ Ενπλίνπ 1935 θαη ρνξήγεζε γεληθή ακλεζηία. Ο Αεκεξηδήο όξηζε εκεξνκελία εθινγήο λέαο ΐνπιήο ηελ 26ε Εαλνπαξίνπ. Ο Κνλδύιεο δελ πξόιαβε λα ζπκκεηάζρεη ζ’ απηέο ηηο εθινγέο. Πέζαλε ηελ 31ε Εαλνπαξίνπ ηνπ ’36. Οη εθινγέο ηνπ Εαλνπαξίνπ 1936, πνπ έγηλαλ κε ην ζύζηεκα ηεο απιήο αλαινγηθήο, έδσζαλ ακθίξξνπα απνηειέζκαηα. Ο Κονδύλης υποδέχεται τον Γεώργιο

Σα θόκκαηα πνπ ππνζηήξηδαλ ηελ κνλαξρία έιαβαλ 142 έδξεο θαη ηα δεκνθξαηηθά θόκκαηα 141. Σν Κνκκνπληζηηθό Κόκκα κε 15 έδξεο έγηλε ν ξπζκηζηήο ηεο πνιηηηθήο θαηάζηαζεο. {Οη δπν κεγαιύηεξνη θνκκαηηθνί ζρεκαηηζκνί, ην Κόκκα ησλ Φηιειεπζέξσλ κε αξρεγό ηνλ Θεκηζηνθιή ΢νθνύιε έιαβε 126 έδξεο θαη ην Λατθό θόκκα ηνπ Παλαγή Σζαιδάξε 73 επί ζπλόινπ 300 εδξώλ. Οη ππόινηπεο κνηξάζηεθαλ ζε εθηά θόκκαηα, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ην Κόκκα ησλ Διεπζεξνθξόλσλ ηνπ Ησάλλε Μεηαμά κε 7 έδξεο}. Ο ζρεκαηηζκόο θπβέξλεζεο θάληαδε πνιύ δύζθνινο αλ όρη αδύλαηνο, γηαηί νη δπν κεγάιεο παξαηάμεηο δηαθσλνύζαλ ζην ζέκα ηεο επαλόδνπ ζην ζηξάηεπκα ησλ απόηαθησλ αμησκαηηθώλ ηνπ θηλήκαηνο ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935. Σόηε, ζηνλ ηύπν δηέξξεπζε ε πιεξνθνξία όηη ν ΢νθνύιεο, ν αξρεγόο ηνπ θόκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ θαη ν βνπιεπηήο ηνπ Παιιατθνύ [129]

Μεηώπνπ (ΚΚΒ) ΢ηέιηνο ΢θιάβαηλαο είραλ ζπκθσλήζεη ζε θάπνηνπ είδνπο ζπλεξγαζία (γλσζηή σο ΢ύκθσλν ΢νθνύιε΢θιάβαηλα), πξάγκα πνπ δεκηνύξγεζε πνηθίιεο αληηδξάζεηο ζε όιεο ηηο πηέξπγεο. Ώπηό ην γεγνλόο εκπόδηζε ηε ΐνπιή λα παξνπζηάζεη αμηόπηζηε θπβεξλεηηθή πιεηνςεθία γηα λα κπνξεί ν βαζηιηάο λα δώζεη εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο. Σελ επνρή εθείλε μεθίλεζε κηα ζπγθπξία ζαλάησλ πνιηηηθώλ αλδξώλ: Μεηά ηνλ Κνλδύιε πέζαλε ν Β. ΐεληδέινο (εμόξηζηνο ζην Παξίζη) ηνλ Μάξηην, ν Ώλδξέαο Μηραιαθόπνπινο ηνλ ίδην κήλα, ν Π. Σζαιδάξεο ηνλ Ώπξίιην, ν πξσζππνπξγόο Κ. Αεκεξηδήο ηνλ Μάην. Έηζη έκεηλε αλνηρηό ην πεδίν γηα ηνλ βεηεξάλν πνιηηηθό Ε. Μεηαμά. {Ο Ώι. Παπαλαζηαζίνπ πέζαλε ηνλ Ννέκβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο}. Ο Θεμιστοκλής ΢οφούλης

Μεηά ην ζάλαην ηνπ Αεκεξηδή, ν Γεώξγηνο ΐ’ έδσζε ηελ εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ κέρξη ηόηε ππνπξγό ΢ηξαηησηηθώλ θαη θαλαηηθό ππνζηεξηρηή ηνπ ζεζκνύ ηεο κνλαξρίαο, Ησάλλε Μεηαμά, ν νπνίνο – όπσο είδακε - δηέζεηε κόιηο εθηά έδξεο ζηε ΐνπιή. ΢ηηο 27 Ώπξηιίνπ 1936, ε θπβέξλεζε Μεηαμά πήξε από ηε ΐνπιή ςήθν εκπηζηνζύλεο, κε 241 ζεηηθέο ςήθνπο. Σξεηο κέξεο αξγόηεξα, ε ΐνπιή κε ςήθηζκά ηεο δηέθνςε ηηο εξγαζίεο ηεο γηα πέληε κήλεο (δειαδή απηνθαηαξγήζεθε) εμνπζηνδνηώληαο ηελ θπβέξλεζε λα εθδίδεη λνκνζεηηθά δηαηάγκαηα γηα όια ηα ζέκαηα, κε ηε ζύκθσλε γλώκε κηαο (αόξηζηεο) «θνηλνβνπιεπηηθήο επηηξνπήο» ε νπνία δε ιεηηνύξγεζε πνηέ. Βθείλε ηελ άλνημε ζηελ ρώξα ππήξμε κηα πξσηνθαλήο έμαξζε απεξγηώλ θαη εξγαηηθώλ δηαδειώζεσλ, πνιιέο από ηηο νπνίεο ππνθηλνύληαλ από ην Κνκκνπληζηηθό Κόκκα. Κνξύθσζε [130]

ησλ δηαδειώζεσλ απηώλ ήηαλ ε αηκαηεξή θαηάιεμε κηαο απεξγίαο θαπλεξγαηώλ ζηε Θεζζαινλίθε ζηηο 9 ΜαΎνπ, πνπ άθεζε πίζσ ηεο 12 λεθξνύο θαη πάλσ από 280 ηξαπκαηίεο21. Ο Μεηαμάο άξπαμε ηελ επθαηξία θαη κε πξόθαζε ηνλ θνκκνπληζηηθό θίλδπλν άξρηζε λα ζηειερώλεη ηνλ θξαηηθό κεραληζκό κε δηθνύο ηνπ αλζξώπνπο. Σνλ Ενύιην ηα δπν κεγάια θόκκαηα, ην Φηιειεύζεξν κε ηνλ ΢νθνύιε θαη ην Λατθό κε ηνλ Θενηόθε, ζπκθώλεζαλ ζην ζρεκαηηζκό θπβέξλεζεο. Δ θπβέξλεζε απηή ζα ζρεκαηηδόηαλ ακέζσο κεηά ην άλνηγκα ηεο ΐνπιήο. Ο Ιωάννης Μεταξάς

Σα εξγαηηθά ζπλδηθάηα πξνγξακκάηηζαλ εηθνζηηεηξάσξε παλειιαδηθή απεξγία γηα ηελ 5ε Ώπγνύζηνπ. Ώπηό ήηαλ πνπ πεξίκελε ν Μεηαμάο. ΢ε ζπλελλόεζε κε ηνλ βαζηιηά, επηθαιέζηεθε ηνλ θίλδπλν ηαξαρώλ θαη αληαξζίαο θαζώο θαη ηε δηεζλή θαηάζηαζε θαη ην πξσί ηεο 4εο Απγνύζηνπ 1936 αλαθνίλσζε ηελ αλαζηνιή αξθεηώλ δηαηάμεσλ ηνπ ΢πληάγκαηνο, ηε δηάιπζε ηεο ΐνπιήο ρσξίο πξνθήξπμε εθινγώλ θαη ηελ επηβνιή δηθηαηνξίαο. Δ δηθηαηνξία Μεηαμά επηβιήζεθε ρσξίο λα πξνεγεζεί ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, αιιά κε θπβεξλεηηθά θαη βαζηιηθά δηαηάγκαηα.

21

Με αφορμι τουσ νεκροφσ τθσ απεργίασ τθσ 9θσ Μαΐου 1936, ο ποιθτισ Γιάννθσ Ρίτςοσ ζγραψε τον περίφθμο Επιτάφιο, που μελοποιικθκε τθν δεκαετία του ’60 από τον Μίκθ Θεοδωράκθ [131]

[132]

15. 1938, Κίλεκα θαηά ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά Βίδακε όηη ε δηθηαηνξία ηεο 4εο Ώπγνύζηνπ επηβιήζεθε κε ηελ ζύκθσλε γλώκε ηνπ βαζηιηά Γεσξγίνπ ΐ’ θαη ρσξίο ζεκαληηθέο αληηδξάζεηο από ηνλ πνιηηηθό θόζκν – ηνπο πξώηνπο κήλεο ηνπιάρηζηνλ. Ο ιαόο αξρηθά εξέκεζε κεηά από ηα απαλσηά ζηξαηησηηθά πξαμηθνπήκαηα ησλ ηειεπηαίσλ ρξόλσλ θαη ηηο ζπλερείο θαη αλειέεηεο δηακάρεο κεηαμύ ησλ δπν κεγάισλ πνιηηηθώλ κεξίδσλ, ησλ νπαδώλ ηνπ Βι. ΐεληδέινπ θαη ησλ νπαδώλ ηεο κνλαξρίαο. Οη αληηδξάζεηο θαηά ηεο δηθηαηνξίαο ήηαλ ζρεηηθά πεξηνξηζκέλεο. Η πλύση εγκεφάλου από το καθεστώς άρχιζε από τη νηπιακή ηλικία

Οη πνιηηηθνί – κε εμαίξεζε ηνλ Ώ. Μηραιαθόπνπιν (πέζαλε ζηελ εμνξία) θαη ειάρηζηνπο άιινπο, νη πεξηζζόηεξνη από ηνπο νπνίνπο εθηνπίζηεθαλ πξνιεπηηθά από ην θαζεζηώο – θιείζηεθαλ ζην θαβνύθη ηνπο. Σν ΚΚΒ πνπ είρε ηεζεί εθηόο λόκνπ θαη πνπ ζα κπνξνύζε ίζσο λα πξνβάιεη θάπνηα αληίζηαζε είρε μεδνληηαζηεί από ηνλ δηαβόεην ππνπξγό Ώζθαιείαο Κ. Μαληαδάθε. Βλώ ε εγεζία θαη ηα πεξηζζόηεξα ζηειέρε ηνπ θόκκαηνο είραλ ζπιιεθζεί θαη θπιαθηζηεί ή εθηνπηζηεί, ν Μαληαδάθεο κε αξηζηνηερληθό ηξόπν, δεκηνύξγεζε ηελ απνθαινύκελε Πξνζσξηλή Γηνίθεζε ηνπ ΚΚΔ πνπ ηελ απνηεινύζαλ πξάθηνξεο ηεο Ώζθάιεηαο (Σπξίκνο, Μαλσιέαο, Μπαθόια, Μηραειίδεο, Κνπηζνγηάλλεο θ.ά).

[133]

Ο Μεηαμάο πνπ γλώξηδε θαιά πσο ε Κξήηε ήηαλ βεληδειηθή σο ην θόθθαιν απέθεπγε ηελ ιήςε απζηεξώλ κέηξσλ ζην λεζί γηαηί εθεί θάζε ηη πνπ κπνξνύζε λα ραξαθηεξηζηεί σο «αληηβεληδειηθό» είρε ην ζπέξκα ηεο βίαηεο αληίδξαζεο. Ώιιά αθόκα θαη ε κεγάιε αλνρή πξνο ηνλ βεληδειηθό θόζκν ηεο Κξήηεο είρε δηαθνξνπνηήζεηο. ΢ηα Υαληά, ηόπν θαηαγσγήο ηνπ ΐεληδέινπ, ε αλνρή ηνπ θαζεζηώηνο ζε θάζε είδνπο αληηδξάζεηο ήηαλ κεγαιύηεξε, από όηη ζηνπο άιινπο λνκνύο ηνπ λεζηνύ. Ήδε, πξηλ ζπκπιεξσζεί έηνο από ηελ θήξπμε ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά, μεθίλεζαλ νη θηλήζεηο ζε Ώζήλα θαη Κξήηε γηα ηελ νξγάλσζε κηαο δπλακηθήο αληίδξαζεο ελαληίνλ ηνπ. Ο Αχιλλέας Πρωτοσύγκελος

Μηα αληηδηθηαηνξηθή νκάδα είρε ζρεκαηηζηεί ζηελ Κξήηε από ζηειέρε ησλ Φηιειεπζέξσλ, όπσο ν Μαλνύζνο ΐνινπδάθεο, ν δήκαξρνο ησλ Υαλίσλ Εσάλλεο Μνπληάθεο, ν ΢ήθεο ΢παληηδάθεο, ν Μαλώιεο Γεξνγηάλλεο, ν Βκκαλνπήι Μπαθιαηδήο, ν απόζηξαηνο ζηξαηεγόο Δκκαλνπήι Μάληαθαο θαη άιινη. ΢ηελ Ώζήλα ππήξρε δεύηεξε αληηζηαζηαθή νκάδα κε επηθεθαιήο ηνλ ηέσο ππνπξγό ησλ Φηιειεπζέξσλ Αξηζηνκέλε Μεηζνηάθε22. Μαδί ηνπ ήηαλ ν πξώελ ππνπξγόο Πεξηθιήο Αξγπξόπνπινο θαη νη απόηαθηνη ζηξαηεγνί Δ. Αηάκεζεο. Θ. Μαλέηηαο θαη Αρ. Πξσηνζύγθεινο. Οη ηειεπηαίνη πνπ είραλ επαθή κε ελ ελεξγεία αλώηεξνπο αμησκαηηθνύο αλέιαβαλ λα εμαζθαιίζνπλ ηε ζπκκεηνρή ζηξαηησηηθώλ κνλάδσλ ζην θίλεκα πνπ εηνίκαδαλ. Βηδηθόηεξα ν Αρηιιέαο Πξσηνζύγθεινο πξόηεηλε 22

Ο Αριςτομένησ Μητςοτάκησ ιταν ανιψιόσ του Ελευκερίου Βενιηζλου και κείοσ του πρωκυπουργοφ (1990-93) Κωνςταντίνου Μθτςοτάκθ. Είχε διατελζςει υπουργόσ Οικονομίασ και πρόεδροσ τθσ Βουλισ.

[134]

ζρέδην δξάζεο πνπ πξνέβιεπε ε εμέγεξζε λα μεθηλνύζε από ηα Υαληά - παιηό βεληδειηθό πξνπύξγην - λα πξνρσξνύζε ζηελ ππόινηπε Κξήηε, νη θξνπξέο ηεο νπνίαο ζα πξνζρσξνύζαλ ζην θίλεκα. Οηθνλνκηθόο αξσγόο ηνπ θηλήκαηνο ήηαλ ν δηνηθεηήο ηεο Σξάπεδαο ηεο Βιιάδαο Δκκαλνπήι Σζνπδεξόο23. Ώλ ε εμέγεξζε ζηελ Κξήηε άληερε ιίγεο κέξεο, νη θηλεκαηίεο ζηελ Ώζήλα – ζύκθσλα κε ην ζρέδην – ζα αλαηίλαδαλ ην εξγνζηάζην παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ζα θαηαιάκβαλαλ ηνλ ξαδηνθσληθό ζηαζκό από ηνλ νπνίν ζα έθαλαλ έθθιεζε λα πξνζρσξήζνπλ κνλάδεο ηεο θξνπξάο Ώζελώλ. Δ επόκελε θίλεζε ζα ήηαλ ε ζύιιεςε ηνπ ππνπξγνύ Ώζθαιείαο Μαληαδάθε. Ο Εμμανουήλ Σσουδερός

Λίγν πξηλ εθδεισζεί ην θίλεκα, έγηλαλ ζηελ Ώζήλα καδηθέο ζπιιήςεηο απνζηξάησλ θαη ελ ελεξγεία αμησκαηηθώλ, κε απνηέιεζκα ηελ εμάξζξσζε ηεο ζπλσκνηηθήο νκάδαο ηεο πξσηεύνπζαο. Φπζηθά νη πηζαλόηεηεο επηηπρίεο ηνπ θηλήκαηνο ζην ζηξαηό ειαρηζηνπνηήζεθαλ. Ο Ώξηζηνκέλεο Μεηζνηάθεο όκσο δελ ην ‘βαιε θάησ. Καηέβεθε ζηελ Κξήηε απνθαζηζκέλνο λα εγεζεί ηεο εμέγεξζεο, αθόκα θη αλ δελ ππήξραλ πνιιέο ειπίδεο επηηπρίαο πιένλ. ΢ηελ απόθαζε απηή ζπλέβαιε ε πξνζρώξεζε ζηελ νκάδα ησλ Υαλίσλ, δπν ζεκαληηθώλ ζηειερώλ ηνπ ΚΚΒ, ηνπ Μάξθνπ Βαθεηάδε θαη ηνπ Βαγγέιε Κηηζηάθε. Έηζη ε νξγάλσζε ησλ Υαλίσλ απνθηά εύξνο θαη απνηειείηαη από βεληδειηθνύο, δεκνθξάηεο, θνκκνπληζηέο, επηζηήκνλεο θαη απόηαθηνπο 23

Ο οικονομολόγοσ και πολιτικόσ Εμμανουιλ Σςουδερόσ από το Ρζκυμνο, διετζλεςε δυο φορζσ υπουργόσ, διοικθτισ τθσ Σράπεηασ τθσ Ελλάδασ και πρωκυπουργόσ τθσ εξόριςτθσ ελλθνικισ κυβζρνθςθσ τθν περίοδο 21 Απριλίου ’41-14 Απριλίου ’44.

[135]

ζηξαηησηηθνύο. Οη εγέηεο ηνπ θηλήκαηνο ζπκθώλεζαλ ζηνπο ζθνπνύο ηνπ, πνπ ήηαλ: 1. Ώλαηξνπή ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά.

2. ΢ρεκαηηζκόο θπβέξλεζεο από όια ηα θόκκαηα ηεο δηαιπζείζαο ΐνπιήο. 3. Βπαλαθνξά ησλ απόηαθησλ δεκνθξαηηθώλ αμησκαηηθώλ. 4. Καηάξγεζε ηνπ ηδηώλπκνπ, ηνπ ζεζκνύ ηεο εμνξίαο θαη ησλ αληηδεκνθξαηηθώλ λόκσλ ηεο δηθηαηνξίαο. Σν πξσί ηεο 28εο Ενπιίνπ 1938 ν Μεηζνηάθεο ελεκέξσζε ηνπο ζπληξόθνπο ηνπ όηη ηελ επνκέλε ζα μεθηλνύζε ε εμέγεξζε θαη ηνύην γηαηί έκαζε όηη ε ζπλσκνζία είρε γίλεη γλσζηή ζηηο αξρέο (ήδε ν Μαληαδάθεο είρε δώζεη εληνιή ζύιιεςεο ηνπ Μεηζνηάθε) θαη δελ είραλ πιένλ άιια ρξνληθά πεξηζώξηα. Ο Εμμανουήλ Μάντακας

Πξάγκαηη νξίζηεθε ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο ηνπ θηλήκαηνο ν Δκκαλνπήι Μάληαθαο θαη πνιηηηθόο αξρεγόο ν Μεηζνηάθεο θαη ηε λύρηα ηεο 28εο πξνο 29ε Ενπιίνπ έλνπινη εμεγεξκέλνη, από ηελ πόιε ησλ Υαλίσλ αιιά θαη από ηα ρσξηά ηνπ λνκνύ, θαηέιαβαλ ρσξίο αληίζηαζε, ηνπο ζηαζκνύο ρσξνθπιαθήο, ην ηειεγξαθείν, ην δεκαξρείν θαη ην ζηξαηόπεδν ηνπ 14νπ ΢πληάγκαηνο πεδηθνύ. ΢πλειήθζε όιε ζρεδόλ ε πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή εγεζία θαζώο θαη ν Γεληθόο Αηνηθεηήο Κξήηεο ΢θαθηαλάθεο. Ώπό ηα γξαθεία ηεο Γεληθήο Αηνίθεζεο Κξήηεο ε επαλαζηαηηθή επηηξνπή εμέπεκςε ην παξαθάησ δηάγγεικα πξνο ηνλ βαζηιηά, ηηο έλνπιεο δπλάκεηο θαη ην ιαό: Σηξαηόο θαη ιαόο αδειθσκέλνη θαηέιπζαλ αξράο ιανκηζήηνπ ηπξαλλίαο εθπξνζσπνύκελεο ππό ηνπ Μεηαμά. Αλαθηήζαο ειεπζεξίαο απηνύ απεπζύλεηαη πξνο ηελ Α. Μ. ηνλ Βαζηιέα θαη δεηεί ηελ άκεζνλ απνκάθξπλζηλ ηεο ηπξαλληθήο Κπβεξλήζεσο Μεηαμά, ηελ απνθαηάζηαζηλ ηνπ θξάηνπο ηνπ λόκνπ θαη ησλ ιατθώλ ειεπζεξηώλ θαη [136]

ηνλ ζρεκαηηζκόλ Κπβεξλήζεσο Δζληθήο Σσηεξίαο εθ ησλ αξίζησλ Διιήλσλ, αδηαθξίησο πνιηηηθώλ παξαηάμεσλ, πξνο αληηκεηώπηζηλ ησλ ακεζνηάησλ εζσηεξηθώλ θαη εμσηεξηθώλ θηλδύλσλ, ηνπο νπνίνπο δηαηξέρεη ε ρώξα καο θαη δηά ηελ δεκηνπξγίαλ κηαο λέαο Διιάδνο, πξάγκαηη ελσκέλεο ςπρηθώο θαη ηθαλήο λα αληηκεησπίζεη κε ζζέλνο θαη θξόλεζηλ ηαο δπζθόινπο ζηηγκάο, πνπ δηέξρεηαη ε αλζξσπόηεο. Με αδειθηθόλ ραηξεηηζκόλ πξνο ηαο ελόπινπο δπλάκεηο θαη νιόθιεξνλ ηνλ ιαόλ. Εήησ Ο Βαζηιεύο, δήησ ε Διιάο. Ζ Δπαλαζηαηηθή Δπηηξνπή: Μεηζνηάθεο, Βνινπδάθεο, Μνπληάθεο, Παΐδεο Δκκαλνπήι Μάληαθαο, ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο Η ηγεσία του κινήματος των Φανίων Πρώτος αριστερά ο Αριστομένης Μητσοτάκης

Σν θίλεκα μεθίλεζε ζηα Υαληά κε πνιιέο πξνζδνθίεο, αιιά από ηηο πξώηεο θηόιαο ώξεο δηαπηζηώζεθε όηη ήηαλ απιώο κηα ηνπηθή εμέγεξζε, πεξηνξηζκέλνπ ραξαθηήξα, άξα ζλεζηγελήο. Σν κήλπκα ησλ θηλεκαηηώλ δελ πέξαζε νύηε ζην γεηηνληθό Ρέζπκλν, νύηε ζηε κεγάιε πόιε ηνπ Δξαθιείνπ. Σν θαζεζηώο Μεηαμά αληέδξαζε απνηειεζκαηηθά. Έζηεηιε ακέζσο ζηελ Κξήηε ηξία πνιεκηθά πινία κε ηζρπξέο ζηξαηησηηθέο δπλάκεηο θαη κηα κνίξα ππξνβνιηθνύ, θπξίσο κε ζθνπό ηελ απνηξνπή ηεο εμάπισζεο ηεο εμέγεξζεο θαη ζηηο άιιεο πόιεηο ηνπ λεζηνύ. Βπηθεθαιήο ηεο επηρείξεζεο ήηαλ ν ππνζηξάηεγνο Γ. Σζνιάθνγινπ (ν απξηαλόο θαηνρηθόο πξσζππνπξγόο). Κεξύρζεθε ν ζηξαηησηηθόο λόκνο ζην λνκό Υαλίσλ.

[137]

΢ηελ νπζία δελ ρξεηάζηεθε νύηε ν ζηξαηόο, νύηε ηα ππξνβόια, νύηε ν ζηξαηησηηθόο λόκνο, γηαηί ην θίλεκα θαηέξξεπζε ηαρύηεηα (θξάηεζε κόλν δέθα ώξεο) θαη νη νπινθόξνη γύξηζαλ ηαπεηλσκέλνη ζηα ρσξηά ηνπο. Ώπό ηνπο πξσηαίηηνπο δηέθπγαλ κε θαΎθη γηα ηελ Κύπξν νη Μεηζνηάθεο, ΐνινπδάθεο, Μνπληάθεο, Μπαθιαηδήο θαη άιινη. Ο Μάληαθαο πνπ ζπλειήθζε, απειεπζεξώζεθε από νκάδεο ζπγρσξηαλώλ ηνπ. ΢ηηο 22 Ώπγνύζηνπ 1938 ζηήζεθε Έθηαθην ζηξαηνδηθείν ζηα Υαληά κε πξόεδξν ηνλ ζηξαηεγό Κ. Μηραιόπνπιν θαη βαζηιηθό επίηξνπν ηνλ αληηζπληαγκαηάξρε ΢όισλα Γθίθα (αξγόηεξα ππνπξγόο ησλ θπβεξλήζεσλ Κσλ. Καξακαλιή). ΢ελίδα από τα πρακτικά της Επαναστατικής Επιτροπής Φανίων

΢ε ηέζζεξηο δηαδνρηθέο δίθεο θαηαδηθάζηεθαλ εξήκελ εηο ζάλαηνλ νη Μεηζνηάθεο, ΐνινπδάθεο, Μνπληάθεο θαη Μπαθιαηδήο. Βξήκελ ζε ηζόβηα νη Μάληαθαο θαη Καθάξνο. ΢ε κηθξόηεξεο πνηλέο πάλσ από 100 θαηεγνξνύκελνη. Βθηνπίζηεθαλ ν Κσλζηαληίλνο Ρέληεο θαη ν Βκκαλνπήι Σζνπδεξόο. ΢ε έλα ρξόλν ε θπβέξλεζε ρνξήγεζε ακλεζηία θαη έηζη ηειείσζε ε απηή ε πεξηπέηεηα.

[138]

16. 1942-44, ΢ηξαηησηηθά θηλήκαηα ζηηο ειιεληθέο έλνπιεο δπλάκεηο ηεο Μ. Αλαηνιήο Σνλ Οθηώβξην 1940 ε Εηαιία θήξπμε ηνλ πόιεκν ζηελ Βιιάδα θαη ηα ηηαιηθά ζηξαηεύκαηα εηζέβαιαλ ζηε ρώξα από ηα ειιελναιβαληθά ζύλνξα. Ο ειιεληθόο ζηξαηόο αληηζηάζεθε ζζελαξά θαη ε πξνέιαζή ηνπ αλάγθαζε ηνπο Εηαινύο ζε ηαπεηλσηηθή νπηζζνρώξεζε. Δ Γεξκαλία ηνπ Υίηιεξ, πνπ ήδε είρε θαηαιάβεη ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο Βπξώπεο, θήξπμε θη απηή ηνλ πόιεκν θαηά ηεο Βιιάδαο, ε νπνία δελ άληεμε απηό ην δεύηεξν κέησπν θαη παξαδόζεθε. Κανελλόπουλος -Σσόρτσιλ

Ο βαζηιηάο θαη ε θπβέξλεζε Δκκαλνπήι Σζνπδεξνύ θαηέθπγαλ ζην Κάηξν. Ώξγόηεξα ν Γεώξγηνο Β’ θαη κεγάιν ηκήκα ηνπ ππνπξγηθνύ ζπκβνπιίνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζην Λνλδίλν, ελώ ζηελ Ώίγππην παξέκεηλαλ νη ηξεηο πνιεκηθνί ππνπξγνί ππό ηνλ αληηπξόεδξν ηεο θπβέξλεζεο αληηλαύαξρν Ώιέμαλδξν ΢αθειιαξίνπ. Ώπό ηνλ Μάξηην ηνπ 1942 αληηπξόεδξνο ηεο θπβέξλεζεο θαη ππνπξγόο Βζληθήο Άκπλαο νξίζηεθε ν Παλαγηώηεο Καλειιόπνπινο. ΢ηελ Ώίγππην επίζεο βξέζεθε θαη ν ειιεληθόο ζηξαηόο, πνπ δηέθπγε από ηα πξνειαύλνληα γεξκαληθά ηαλθο, θαζώο θαη νιόθιεξνο ζρεδόλ ν πνιεκηθόο ζηόινο. Ώπό ηα ηέιε Ώπξηιίνπ ’41, ε θπβέξλεζε Σζνπδεξνύ είρε ακλεζηεύζεη όζνπο απόηαθηνπο αμησκαηηθνύο είραλ ζπκκεηάζρεη ζηα θηλήκαηα 1935 θαη 1938, ηνπο θάιεζε λα επαλέιζνπλ ζηελ ελεξγό ππεξεζία κε ην βαζκό πνπ θαηείραλ [139]

θαη λα εληαρζνύλ ζηνλ αλαζπγθξνηνύκελν ειιεληθό ζηξαηό ηεο Μέζεο Ώλαηνιήο, πνπ είρε σο πξννξηζκό ηε ζπλέρηζε ηνπ πνιέκνπ θαηά ησλ δπλάκεσλ ηνπ Άμνλα. Σώξα όκσο ζην ζηξαηό ζπλππήξραλ δπν ινγηώλ αμησκαηηθνί. Ώπηνί πνπ ππεξεηνύζαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά, πνπ ζηελ ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία ήηαλ βαζηιόθξνλεο θαη αληηβεληδειηθνί. Καη απηνί πνπ είραλ απνηαρηεί κεηά ηα πξαμηθνπήκαηα 1935 θαη 1936 θαη επαλήιζαλ ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ θαη ήηαλ όινη ζρεδόλ βεληδειηθνί θαη αληίζεηνη κε ηνλ βαζηιηθό ζεζκό. Ήηαλ θπζηθό κεηά από δεθαεηίαο εζληθνύ δηραζκνύ, κίζνπο, δηώμεσλ, πξαμηθνπεκάησλ θαη ζπλερώλ αιιεινθαηεγνξηώλ κεηαμύ ησλ δπν παξαηάμεσλ, λα έρεη αλαπηπρζεί θαρππνςία θαη δπζπηζηία κεηαμύ ζηξαηησηηθώλ πνπ ζπλππεξεηνύζαλ. Έλληνες στρατιώτες της Μέσης Ανατολής

Βθηόο απηώλ πξνζηέζεθε θαη κηα αθόκα ηδενινγηθή νκάδα ζην ειιεληθό ζηξάηεπκα, απηή ηε θνξά θπξίσο από απινύο ζηξαηηώηεο θαη ππαμησκαηηθνύο, ηδίσο κεηαμύ απηώλ πνπ ήξζαλ από ηελ θαηερόκελε Βιιάδα κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ ΒΏΜ (΢επηέκβξηνο 1941). Ώπηνί δηαπλένληαλ από θνκκνπληζηηθή ηδενινγία θαη ζεσξνύζαλ αληίπαινπο (αζηνύο) ηόζν ηνπο νπαδνύο ηνπ βαζηιηά θαη ηνπ ζεζκνύ ηεο κνλαξρίαο, όζν θαη ηνπο δεκνθξαηηθνύο. Ώπηνί νξγαλώζεθαλ θαηά ηα θνκκνπληζηηθά πξόηππα ζε θνκκαηηθέο νξγαλώζεηο βάζεηο θαη δεκηνύξγεζαλ ππξήλεο ζε όια ηα ζώκαηα κε ζηόρν ηελ αλαηξνπή ηνπ αζηηθνύ θαζεζηώηνο. Αηέζεηαλ δε θαη έληππα, όπσο ν Αληηθαζίζηαο πνπ θπθινθνξνύζε ζε όιεο ζρεδόλ ηηο κνλάδεο. Οη νξγαλώζεηο απηέο ήηαλ ν Ώ΢Ο (Ώληηθαζηζηηθή ΢ηξαηησηηθή Οξγάλσζε) γηα [140]

ην ζηξαηό μεξάο, ε ΏΟΝ γηα ην λαπηηθό θαη ΏΟΏ γηα ηελ αεξνπνξία. ΢ε ζρεηηθά κηθξό δηάζηεκα ε Ώ΢Ο θαη νη άιιεο νξγαλώζεηο είραλ απνθηήζεη ηζρπξά εξείζκαηα ζηηο ηάμεηο ησλ νπιηηώλ, ησλ ππαμησκαηηθώλ αιιά θαη αξθεηώλ αμησκαηηθώλ ησλ Βλόπισλ Απλάκεσλ, Ο ζηόρνο ησλ θηινβαζηιηθώλ αμησκαηηθώλ ήηαλ θπζηθά ε επάλνδνο ηνπ Γεώξγηνπ ΐ’ ζην ζξόλν ηνπ κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Ώληίζεηα νη απόηαθηνη πεξίκελαλ όηαλ γύξηδαλ ζηελ Βιιάδα λα αγσληζηνύλ γηα λα επαλαθέξνπλ ην θαζεζηώο ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο. Ο Γεώργιος Β’ με Έλληνες φαντάρους στην Αίγυπτο

Οη θνκκνπληζηέο δηαθσλνύζαλ θαη κε ηνπο δπν παξαπάλσ (ηνπο κνλαξρηθνύο θαη ηνπο παιαηνβεληδειηθνύο, όπσο ηνπο απνθαινύζαλ) θαη εξγάδνληαλ γηα ηελ κεηαηξνπή ηεο απειεπζεξσκέλεο Βιιάδαο ζε δεκνθξαηία ζνβηεηηθνύ ηύπνπ {Γελ ήηαλ αθόκα γλσζηόο ν ζεζκόο ησλ Λατθώλ Γεκνθξαηηώλ πνπ θπξηάξρεζε ζηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε κεηά ηνλ πόιεκν}. Ώπηή ε θαηάζηαζε εγθπκνλνύζε ζνβαξνύο θηλδύλνπο. Δ Βιιάδα ήηαλ θαηερόκελε θαη νη έλνπιεο δπλάκεηο ηεο ζηε Μέζε Ώλαηνιή ζπλέρηζαλ ηηο πνιηηηθέο δηακάρεο, ζέινληαο από ηώξα λα δηαζθαιίζνπλ ην θαζεζηώο ηεο αξεζθείαο ηνπο πνπ ζα πξνέθππηε όηαλ νη Γεξκαλνί ζα απνρσξνύζαλ από ηε ρώξα. Ήηαλ θπζηθό όιε απηή ε εύζξαπζηε αηκόζθαηξα δπζπηζηίαο, θαρππνςίαο θαη ζθνδξήο αληηπαιόηεηαο λα ραιαξώζεη απηό πνπ απνηειεί πξώηε πξνηεξαηόηεηα ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο δηαρξνληθά: ηελ πεηζαξρία. Έηζη είρακε αξθεηέο έλνπιεο [141]

ζπγθξνύζεηο θαη θηλήκαηα ηελ επνρή εθείλε. Ώπό απηά ηα ζεκαληηθόηεξα είλαη ηξία:  Σα επεηζόδηα ηνπ Μαξηίνπ 1943 Ώπό ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ ’43 άξρηζαλ λα θπθινθνξνύλ θήκεο ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ, όηη ν ππνπξγόο Άκπλαο Π. Καλειιόπνπινο ζρεδίαδε λα απνκαθξύλεη ηνπο δεκνθξαηηθνύο αμησκαηηθνύο από θαίξηεο ζέζεηο ηνπ ΐΒ΢ΜΏ (Βαζηιηθόο Διιεληθόο ΢ηξαηόο Μέζεο Αλαηνιήο). Η εφημερίδα της Α΢Ο Αντιφασίστας

Δ Ώ΢Ο κέζσ ηεο εθεκεξίδαο Αληηθαζίζηαο θάιεζε ηα κέιε ηεο λα επαγξππλνύλ θαη ε δηακάρε κνλαξρηθώλ θαη δεκνθξαηηθώλ άξρηζε λα παίξλεη αλεμέιεγθηεο δηαζηάζεηο. Δ αθνξκή γηα λα αξρίζνπλ νη ζπγθξνύζεηο δόζεθε όηαλ απνκαθξύλζεθε από ηε ζέζε ηνπ δηνηθεηή ηνπ 5νπ ηάγκαηνο ηεο II ηαμηαξρίαο πνπ βξηζθόηαλ ζηε ΢πξία, ν βεληδειηθόο ζπληαγκαηάξρεο Γ. Υαηδεζηαπξήο κε ηνλ κνλαξρηθό Ώζαλαζίνπ. Οη νπιίηεο θαη νη ππαμησκαηηθνί αληέδξαζαλ θαη ζπλέιαβαλ κνλαξρηθνύο αμησκαηηθνύο ηνπο νπνίνπο θαη μπινθόπεζαλ. Ώκέζσο κεηά από απηά ηα γεγνλόηα 150 βαζηιόθξνλεο αμησκαηηθνί ηεο II ηαμηαξρίαο ππέβαιαλ ηηο παξαηηήζεηο ηνπο, αιιά ν Ώ΢Ο αληέδξαζε θαη έζεζε απηνύο ηνπο αμησκαηηθνύο ππό θξάηεζε. Σα θξνύζκαηα απεηζαξρίαο αξηζηεξώλ ζηξαηησηηθώλ επεθηάζεθαλ θαη ζηελ Ε ηαμηαξρία. Ο δηνηθεηήο ζπληαγκαηάξρεο Παπζαλίαο Καηζώηαο ηειεγξάθεζε ζηνλ Καλειιόπνπιν: «ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ νπιηηώλ ηεο κνλάδνο κνπ βξίζθεηαη ζε έλνπιε ζηάζε». Ο Καλειιόπνπινο πνπ έζπεπζε επί ηόπνπ βξέζεθε κπξνζηά ζε πξαγκαηηθή [142]

αληαξζία. Οη εμεγεξκέλνη απαίηεζαλ: α. Σελ επαλαθνξά ηνπ Υαηδεζηαπξή θαη όζσλ άιισλ αμησκαηηθώλ απνκαθξύλζεθαλ β. Σελ απνκάθξπλζε όζσλ αμησκαηηθώλ ζεσξνύληαλ νπαδνί ηεο δηθηαηνξίαο Μεηαμά θαη γ. Να αλαζρεκαηηζηεί ε θπβέξλεζε θαη λα κπνπλ δεκνθξαηηθνί πνιηηηθνί. Ο Καλειιόπνπινο ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ, θαζώο ε θαηάζηαζε είρε μεθύγεη από ηα ρέξηα ηνπ θαη ε κόλε ιύζε ήηαλ ε επέκβαζε βξεηαληθώλ δπλάκεσλ, πξάγκα πνπ ζα δπζθόιεπε αθόκα πεξηζζόηεξν ηα πξάγκαηα. Σειηθά ζπλέζηεζε ηελ απνδνρή ησλ αηηεκάησλ ησλ ζηαζηαζηώλ. ΢τη Μέση Ανατολή

Πξάγκαηη νη 150 παξαηηεζέληεο κνλαξρηθνί αμησκαηηθνί θιείζηεθαλ ζε ζηξαηόπεδν θαη επαλήιζαλ νη αμησκαηηθνί πνπ απνκαθξύλζεθαλ. Καη ηέινο κε αλαζρεκαηηζκό εθδηώρηεθαλ όζνη ππνπξγνί ζσξήζεθαλ ηεηαξηναπγνπζηηαλνί. ΋κσο ε λέα θπβέξλεζε έθξηλε όηη ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ΐξεηαλνύο, έπξεπε λα ελεξγήζνπλ κεζνδηθά γηα λα απαιιαγνύλ από ηηο αξηζηεξέο νξγαλώζεηο. ΢ε είθνζη κέξεο ηε δηνίθεζε ησλ δπν ειιεληθώλ ηαμηαξρηώλ αλέιαβαλ ΐξεηαλνί αμησκαηηθνί, νη νπνίν άξρηζαλ ζηαδηαθά λα απνκαθξύλνπλ ηνπο πξσηαγσληζηέο ηνπ θηλήκαηνο ηνπ Μαξηίνπ. Έθαλαλ δε ζαθέο ζηνπο ζηξαηηώηεο, όηη θάζε απεηζαξρία από εδώ θαη ζην εμήο ζα επέζπξε απζηεξή ηηκσξία.

[143]



Σν θίλεκα ηνπ Ηνπιίνπ 1943

Μεηά ηα κέηξα πνπ έιαβε ε θπβέξλεζε γηα λα αληηκεησπίζεη ην θίλεκα ηνπ Μαξηίνπ, ηα πλεύκαηα εξέκεζαλ, επηθαλεηαθά ηνπιάρηζηνλ. Ώιιά ε θξίζε ππέβνζθε θαη κηα αθόκα ζπίζα ήηαλ αξθεηή γηα λα θνπληώζεη θαη πάιη. Δ ζπίζα πνπ έδσζε ηελ αθνξκή γηα λέν θίλεκα εμέγεξζεο ησλ ζηξαηησηώλ ησλ ειιεληθώλ κνλάδσλ ηεο Μέζεο Ώλαηνιήο ήηαλ ε ηηκσξία ελόο ζηξαηηώηε ηνπ 6νπ ηάγκαηνο ζε θπιάθηζε 20 εκεξώλ θαη ε απόθαζε ηνπ δηνηθεηή λα εθηίζεη ν ηηκσξεκέλνο θαληάξνο ηελ πνηλή ζε βξεηαληθή ζηξαηησηηθή θπιαθή. Σν ηάγκα μεζεθώζεθε θαη κηα επηηξνπή ζηξαηησηώλ πήγε ζην δηνηθεηή απαηηώληαο λα αλαθιεζεί ε απόθαζή ηνπ. Ώπηόο αληέδξαζε νξγηζκέλα θαη δηέηαμε ηε ζύιιεςε ησλ κειώλ ηεο επηηξνπήο θαη ηε θπιάθηζή ηνπο καδί κε ηνλ ηηκσξεκέλν ζηξαηηώηε. ΢τρατιώτες σε συγκέντρωσης

στρατόπεδο

Καηά ηε δηαδξνκή πξνο ηηο θπιαθέο, νη θξαηνύκελνη πήδεμαλ έμσ από ην απηνθίλεην, αιιά νη ζηξαηνλόκνη έθαλαλ ρξήζε ησλ όπισλ ηνπο θαη ζθόησζαλ έλα από ηνπο θπγάδεο. Ο θόλνο ηνπ ζηξαηηώηε εμαγξίσζε ηνπο θαληάξνπο ηνπ ηάγκαηνο πνπ κε ηα όπια ηνπο θαηέιαβαλ ην θηίξην ηεο δηνίθεζεο ηεο ηαμηαξρίαο θαη μεζήθσζαλ θαη ηνπο ππόινηπνπο ζηξαηηώηεο, πνπ ζπλέιαβαλ θαη θπιάθηζαλ ηνπο κνλαξρηθνύο αμησκαηηθνύο θαη ζηξαηηώηεο. ΢ε αληίζεζε κε ηνλ Μάξηην, ε θπβέξλεζε αληέδξαζε βίαηα. Έζηεηιε ηζρπξέο κνλάδεο θαη ζπλέιαβε ηξηαθόζηνπο νπιίηεο θαη αξθεηνύο θαηώηεξνπο αμησκαηηθνύο θαη ηνπο έθιεηζε ζε ζηξαηόπεδν ζπγθέληξσζεο. Έμη από ηνπο πξσηαίηηνπο θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην, αιιά νη δπν κόλν εθηειέζηεθαλ.

[144]

Ήηαλ ζαθέο πσο ν ζηόρνο ηεο θπβέξλεζεο ήηαλ λα εθθαζαξίζεη ην ζηξάηεπκα από ηα αξηζηεξά ζηνηρεία, πνπ νξγάλσλαλ ζπζηεκαηηθά εακηθά θιηκάθηα ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο. Ώπηέο όκσο νη πξάμεηο αλππαθνήο θαη θαηαγγειηώλ θαηά ησλ θηινβαζηιηθώλ αμησκαηηθώλ θαη νπιηηώλ έθεξε αληίδξαζε θαη από ηελ άιιε πιεπξά. ΢ην ζηξαηόπεδν πνπ θξαηνύληαλ (κεηά ηα γεγνλόηα ηνπ Μαξηίνπ) νη 150 κνλαξρηθνί αμησκαηηθνί θαη πνιινί νπιίηεο, ηδξύζεθε ε Έλσζε Δζληθνθξόλσλ Αμησκαηηθώλ. Ώιιά αξθεηά ζεκαληηθόηεξε ήηαλ ε ζύζηαζε κηαο αθόκα νξγάλσζεο θαηώηεξσλ αμησκαηηθώλ πνπ ηδξύζεθε ην 1943 θαη είρε ηίηιν Έλσζε Νέσλ Αμησκαηηθώλ (ΔΝΑ). Οη βαζηθέο ηδενινγηθέο θαηεπζύλζεηο ηεο ΒΝΏ ήηαλ ν εζληθηζκόο, ν αληηθνκκνπληζκόο θαη ε πίζηε ζην ζεζκό ηεο κνλαξρίαο. Γηα λα γίλεη θάπνηνο κέινο ηεο ΒΝΏ πεξλνύζε από κηα κπζηηθή δηαδηθαζία θαη έδηλε ηελ ππόζρεζε όηη ζα αληηκεηώπηδε δπλακηθά θάζε αλαηξεπηηθό θίλεκα κέζα ζην ζηξαηό. ΢ηελ νξγάλσζε απηή πξνζρώξεζαλ πεξίπνπ 250 αμησκαηηθνί.

 Σν θίλεκα ηνπ Απξηιίνπ 1944 Μεηά από ηα δπν θηλήκαηα δηακαξηπξίαο ηνπ 1943, ην θίλεκα ησλ αμησκαηηθώλ, ζηξαηησηώλ θαη λαπηώλ ηνπ Ώπξηιίνπ 1944 ήηαλ πνιύ ζνβαξό θαη πήξε δηαζηάζεηο ζηξαηησηηθνπνιηηηθνύ πξαμηθνπήκαηνο. Έλαπζκα γηα ην θίλεκα απηό ήηαλ ε ζπγθξόηεζε από ην ΒΏΜ ηεο θπβέξλεζεο ηνπ βνπλνύ, δειαδή ηεο ΠΔΔΑ (Πνιηηηθή Δπηηξνπή Δζληθήο Απειεπζέξσζεο), νπνία θάιεζε ακέζσο όιεο ηηο ειιεληθέο πνιηηηθέο παξαηάμεηο λα ζπκθσλήζνπλ όηη κεηά ηελ απειεπζέξσζε ν ειιεληθόο ιαόο ζα θιεζεί λα επηιέμεη ην πνιίηεπκα πνπ επηζπκεί. Δ είδεζε απηή πξνθάιεζε ελζνπζηαζκό ζηνπο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο νπαδνύο ηνπ ΒΏΜ θαη ηνπ ΚΚΒ, αιιά θαη ζε ρηιηάδεο ζηξαηηώηεο θαη λαύηεο πνπ ππεξεηνύζαλ ζηε Μέζε Ώλαηνιή.

[145]

Οη νξγαλσκέλνη ζην ΒΏΜ πνπ ππεξεηνύζαλ ζηηο έλνπιεο δπλάκεηο ηεο Μέζεο Ώλαηνιή άξρηζαλ δπλακηθέο θηλεηνπνηήζεηο θαη πξνπαγάλδα γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο γηα ηα ηεθηαηλόκελα ζηελ παηξίδα, αιιά θαη πξνζειπηηζκνύ πεξηζζόηεξσλ ζηηο ηάμεηο ηνπο. Σα ζηξαηόπεδα θαη ηα πινία γέκηζαλ από πξνθεξύμεηο ηεο Ώ΢Ο. Έηπρε ηηο κέξεο εθείλεο λα λαπινρνύλ ζηα ιηκάληα ηηο Ώιεμάλδξεηαο θαη ηνπ Πνξη-΢αΎλη πνιιά πινία ηνπ ειιεληθνύ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ κε ζπλνιηθά 4.500 λαύηεο. ΢ηηο ζπγθεληξώζεηο πνπ έγηλαλ κε αθνξκή ηελ επέηεην ηεο 25εο Μαξηίνπ ζηα ζηξαηόπεδα θαη ζηα πινία αθνύζηεθαλ ζπλζήκαηα ππέξ ηνπ ΒΏΜ, ηνπ ΒΛΏ΢ θαη ηεο θπβέξλεζεο ηνπ βνπλνύ. Γιορτή της 25ης Μαρτίου στην Αίγυπτο

Με πξσηνβνπιία ηεο Ώ΢Ο ζπγθξνηήζεθε επηηξνπή από 13 αμησκαηηθνύο ηνπ ζηξαηνύ θαη ηεο αεξνπνξίαο πνπ παξνπζηάζηεθε ζηνλ πξσζππνπξγό Β. Σζνπδεξό θαη δήηεζε ηελ ζπγθξόηεζε θπβέξλεζεο ζηελ νπνία λα ζπκκεηέρεη θαη ε ΠΒΒΏ. ΢ην ππόκλεκα πνπ ππέβαιε ε επηηξνπή απηή πξνεηδνπνηεί ηελ θπβέξλεζε όηη ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε: …ζα θέξεη βαξύηαηεο επζύλεο πξόθιεζεο εζληθνύ ζπαξαγκνύ. Ο Σζνπδεξόο δελ έδσζε θακηά ππόζρεζε θαη ηελ ίδηα κέξα ε επηηξνπή επηζθέθηεθε ηνλ ππνπξγό Ναπηηθώλ ΢νθνθιή Βεληδέιν θαη απαίηεζε ηελ απνκάθξπλζε ηνπ Σζνπδεξνύ θαη ην ζρεκαηηζκό λέαο θπβέξλεζεο ζηελ νπνία ζα ζπκκεηείραλ θαη κέιε ηεο ίδηαο επηηξνπήο σο εθπξνζώπσλ ηεο ΠΒΒΏ.

[146]

Ο ΐεληδέινο δήισζε όηη δελ αλαγλσξίδεη ηελ επηηξνπή απηή σο εθπξνζώπνπο ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ θαη ηελ 1ε Ώπξηιίνπ δηαηάρζεθε ε ζύιιεςε 14 αμησκαηηθώλ θαη 240 νπιηηώλ πνπ δήισζαλ όηη αλαγλσξίδνπλ σο κνλαδηθή θπβέξλεζε ηεο ΠΒΒΏ. Οη ζπιιεθζέληεο παξαδόζεθαλ ζηνπο ΐξεηαλνύο θαη θιείζηεθαλ ζην ζηξαηόπεδν Μέλα θνληά ζηηο Ππξακίδεο. Ήηαλ ε αθνξκή ησλ επεηζνδίσλ ή κάιινλ ηεο έλνπιεο ζηάζεο πνπ επαθνινύζεζε. Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) στις Κορυσχάδες

Μεηά από δπν κέξεο κνλάδα εμεγεξκέλσλ θαηάιαβε ην ειιεληθό θξνπξαξρείν ηνπ ΚαΎξνπ. Ο Σζνπδεξόο ζνξπβεκέλνο ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ, γεγνλόο πνπ ραηξεηίζηεθε κε ελζνπζηαζκό από ηνπο νπαδνύο ηεο Ώ΢Ο θαη ηεο ΏΟΝ. Άλδξεο ηνπ Ναπηηθνύ θαηέιαβαλ ην ππνπξγείν Ναπηηθώλ, ην αξρεγείν ηνπ ΢ηόινπ, ην Ναπηηθό Φξνπξαξρείν ηεο Ώιεμαλδξείαο, ηε ΢ρνιή Ναπηηθώλ Ανθίκσλ θαη ην ζσξεθηό Αβέξσθ. Δ εμέγεξζε επεθηάζεθε ζρεδόλ παληνύ. Βιιεληθά ππνβξύρηα πνπ βξηζθόηαλ ζηελ Μάιηα θαηαιήθζεθαλ από επαλαζηαηηθέο επηηξνπέο θαη νη λαύηεο ηεο θνξβέηαο Απνζηόιεο πξνζρώξεζαλ ζην θίλεκα, κόιηο ην πινίν έδεζε ζην ιηκάλη. ΢ην αληηηνξπηιηθό Πίλδνο, νη εμεγεξκέλνη πέηαμαλ ζηε ζάιαζζα ηνπο δηαθσλνύληεο αμησκαηηθνύο ηνπο. Σε λύρηα ηεο Ώπξηιίνπ ε Ε Σαμηαξρία ζηαζίαζε θαη ηα κέιε ηεο Ώ΢Ο πήξαλ ππό ηνλ έιεγρό ηνπο όιεο ηηο κνλάδεο ηεο. Οπζηαζηηθά όιεο ζρεδόλ νη κνλάδεο ηνπ ζηξαηνύ θαη ηνπ λαπηηθνύ είραλ πεξάζεη ζηα ρέξηα ηεο Ώ΢Ο. Ώληίζεηα ζηελ αεξνπνξία ν αξηζκόο ησλ νπιηηώλ πνπ ζπληάρζεθαλ κε ηελ [147]

ΠΒΒΏ ήηαλ αζήκαληνο. ΢ηελ πξαγκαηηθόηεηα εθείλεο ηηο κέξεο δελ ππήξραλ ειιεληθέο έλνπιεο δπλάκεηο, αλ θαη ν πόιεκνο ζην αθξηθαληθό κέησπν καηλόηαλ. Οη επηηξνπέο ησλ θηλεκαηηώλ δήηεζαλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηηο κάρεο, αιιά νύηε νη ΐξεηαλνί, νύηε ε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα δερόηαλ θάηη ηέηνην πξηλ πάξνπλ ηνλ πιήξε έιεγρν ηνπ ζηξαηεύκαηνο θαη επηβάινπλ ηε λνκηκόηεηα. Σέηνηα ήηαλ ε θαηάζηαζε, ώζηε ν πξεζβεπηήο ηεο Ώγγιίαο ζηε ειιεληθή θπβέξλεζε Λήπεξ, ηειεγξαθνύζε ζην ππνπξγείν ηνπ: … ηα όζα δηαδξακαηίδνληαη κεηαμύ ησλ Διιήλσλ δελ απνηεινύλ ηίπνηε ιηγόηεξν από επαλάζηαζε. Ναύτες του Πίνδος με συνθήματα υπέρ του ΕΑΜ

Οη ΐξεηαλνί δελ κπνξνύζαλ λα αθήζνπλ ηελ θαηάζηαζε λα εμειίζζεηαη επηθίλδπλα ελ κέζσ πνιέκνπ. Έηζη ζηηο 7 Ώπξηιίνπ ν ζηξαηεγόο Πάηδεη – κε εληνιή ηνπ πξσζππνπξγνύ Σζόξηζηι - ελεκέξσζε ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε όηη αλαιακβάλεη ν ίδηνο ηε δηνίθεζε ησλ ειιεληθώλ ελόπισλ δπλάκεσλ. Ο ΢νθνθιήο Βεληδέινο δηνξίζηεθε από ηνλ βαζηιηά Γεώξγην ΐ’ πξσζππνπξγόο ζηηο 14 Ώπξηιίνπ. ΢ε 11 κέξεο ζα αληηθαηαζηαζεί από ηνλ Γεώξγην Παπαλδξένπ. Σαρύηαηα, ηζρπξέο βξεηαληθέο δπλάκεηο κε ππξνβνιηθό θαη άξκαηα, απέθιεηζαλ όιεο ηηο κνλάδεο πνπ είραλ θαηαιεθζεί από ηελ Ώ΢Ο θαη δηαθόπεθε ε παξνρή ηξνθίκσλ ζ’ απηέο. Παξάιιεια βξεηαληθά πνιεκηθά πινία πεξηθύθισζαλ ηα ειιεληθά, κε εληνιή λα ηα βπζίζνπλ ζε έζραηε αλάγθε. ΢ηηο 22 Ώπξηιίνπ ηα πινία αλαθαηαιήθζεθαλ από ειιεληθέο δπλάκεηο πηζηέο ζηελ θπβέξλεζε, κε ζύκαηα έμη λεθξνύο θαη 30 ηξαπκαηίεο θαη από ηηο δπν πιεπξέο. Ήηαλ ηα πξώηα ζύκαηα [148]

ηνπ άγξηνπ ειιεληθνύ εκθπιίνπ πνιέκνπ πνπ ζα επαθνινπζνύζε. Σελ επνκέλε παξαδόζεθαλ ρσξίο λα πξνβάινπλ αληίζηαζε νη θηλεκαηίεο ηεο Ε ηαμηαξρίαο. Ώθνινύζεζαλ αιιεπάιιεια έθηαθηα ζηξαηνδηθεία θαη λαπηνδηθεία. Σξηάληα δπν από ηνπο πξσηαίηηνπο θαηαδηθάζηεθαλ ζε ζάλαην, αιιά δελ εθηειέζηεθαλ, θαζώο ιίγν αξγόηεξα ηνπο ρνξεγήζεθε ράξε. 23 αμησκαηηθνί ηηκσξήζεθαλ ή απνηάρζεθαλ. Σν κεγαιύηεξν κέξνο ησλ θηλεκαηηώλ αμησκαηηθώλ θαη ρηιηάδεο ππαμησκαηηθώλ, νπιηηώλ θαη λαπηώλ θιείζηεθαλ ζε ζηξαηόπεδα ζπγθέληξσζεο ηεο Ώηγύπηνπ θαη ηεο Ληβύεο, ηα «ζύξκαηα» όπσο απνθιήζεθαλ. Ο ΢οφοκλής Βενιζέλος

Παξάιιεια δόζεθε ακλεζηία ζηνπο θηινκνλαξρηθνύο αμησκαηηθνύο, πνπ είραλ θιεηζηεί ζε ζηξαηόπεδν, νη νπνίνη επαλήιζαλ ζην ζηξάηεπκα, πνπ είρε εθθαζαξηζηεί από ηα ζηνηρεία ηεο αξηζηεξάο. Σόηε ζρεκαηίζηεθαλ νη πξώηεο «θαζαξέο» (όπσο απνθιήζεθαλ) ειεγρόκελεο πνιηηηθά κνλάδεο, πνπ ζρεκάηηζαλ ηεο 3ε Οξεηλή Σαμηαξρία θαη ηνλ Ηεξό Λόρν. Οη πεξηζζόηεξνη από ηνπο αμησκαηηθνύο ησλ κνλάδσλ απηώλ πξνζρώξεζαλ αξγόηεξα ζηνλ ΗΓΔΑ (Ηεξόο Γεζκόο Διιήλσλ Αμησκαηηθώλ, νξγάλσζε πνπ είρε σο αληηθείκελν ηελ ‘αληηκεηώπηζε ηνπ θνκκνπληζηηθνύ θηλδύλνπ’. Ώπηή ε νξγάλσζε ζα καο απαζρνιήζεη ζην επόκελν θεθάιαην.

[149]

Αξιωματικοί και ναύτες ελληνικού πολεμικού πλοίου στις αρχές του πολέμου

[150]

17. 1951, Κίλεκα ΗΓΔΑ (Ηεξόο Γεζκόο Διιήλσλ Αμησκαηηθώλ) Σα ζηαζηαζηηθά θηλήκαηα ησλ αξηζηεξώλ αμησκαηηθώλ θαη ζηξαηησηώλ ηνπ 1943 θαη θπξίσο απηό ηνπ Ώπξηιίνπ ηνπ ’44 πνπ πήξε εθξεθηηθέο δηαζηάζεηο ζηνλ ειιεληθό ζηξαηό μεξάο θαη ηνλ ζηόιν, πξνβιεκάηηζαλ ηνπο αμησκαηηθνύο ηνπ αληίζεηνπ ρώξνπ, ηεο «εζληθόθξνλνο» θαη θηινκνλαξρηθήο δεμηάο. Ώπηνί ζπλεηδεηνπνίεζαλ όηη όθεηιαλ λα ζπκβάινπλ ζηελ ζπγθξόηεζε ελόο αμηόπηζηνπ θαη ‘πνιηηηθά πηζηνύ’ ζηξαηνύ. Ώπηόο ν ζηξαηόο ζα είρε ηηο δπλάκεηο λα ζπγθξνπζηεί κε ηηο έλνπιεο αληαξηηθέο νκάδεο ηνπ ΒΏΜ θαη ηνπ ΒΛΏ΢, κεηά ηελ απνρώξεζε ησλ Γεξκαλώλ θαη ηελ απειεπζέξσζε ηεο ρώξαο. Σαξιαρχία Ρίμινι

Βίδακε ζην πξνεγνύκελν θεθάιαην, όηη από ην 1943 είρε ηδξπζεί κηα κπζηηθή νξγάλσζε θαηώηεξσλ αμησκαηηθώλ πνπ είρε ηίηιν ηνλ Έλσζε Νέσλ Αμησκαηηθώλ (ΔΝΑ), κε βαζηθέο ηδενινγηθέο θαηεπζύλζεηο ηνλ εζληθηζκό, ηνλ αληηθνκκνπληζκό θαη ηελ πίζηε ζην ζεζκό ηεο κνλαξρίαο. Ώπηνί ινηπόλ νη αμησκαηηθνί ηεο ΒΝΏ απνθάζηζαλ όηη, όηαλ ζα επέζηξεθε ν ζηξαηόο - πνπ σο ηόηε πνιεκνύζε ζηε Μέζε Ώλαηνιή θαη ηελ Εηαιία – ζα έπξεπε λα επεθηείλνπλ ηελ επηξξνή ηεο νξγάλσζεο πξνζειπηίδνληαο ζηηο ηάμεηο ηεο θαη άιινπο «εζληθόθξνλεο» αμησκαηηθνύο. ΢ηειέρε ηεο ΒΝΏ από ηελ 3ε Οξεηλή Σαμηαξρία (γλσζηή θαη σο ηαμηαξρία Ρίκηλη) θαη ηνλ Ηεξό Λόρν πνπ είραλ πνιεκήζεη ζηε Εηαιία, ήξζαλ ζε επαθή κε κέιε ηεο Σξίαηλα, κηαο αθξνδεμηάο [151]

νξγάλσζεο αμησκαηηθώλ γαινπρεκέλσλ κε ηα ηδαληθά ηεο 4εο Ώπγνύζηνπ. Δ νξγάλσζε απηή είρε ηδξπζεί ηνλ Ενύλην 1942 θαη είρε πεξίπνπ 250 κέιε, κόληκνπο αμησκαηηθνύο. Δ Σξίαηλα δελ είρε θακηά αληηζηαζηαθή δξάζε θαη ε πξνζπάζεηά ηεο επηθεληξώζεθε ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ ΒΏΜ θαη ηνπ ΒΛΏ΢ θαη γηα ην ζθνπό απηό δελ δίζηαδε λα ζπλεξγαζηεί αθόκα θαη κε ηηο δπλάκεηο θαηνρήο. Με ηε ζπλέλσζε ινηπόλ ηεο ΒΝΏ θαη ηεο Σξίαηλα ηδξύζεθε ζηελ Ώζήλα ηελ 25ε Οθησβξίνπ 1944 ν ΕΑΒΏ (Ηεξόο Γεζκόο Διιήλσλ Αμησκαηηθώλ). Ο ΕΑΒΏ ήηαλ κπζηηθή παξαζηξαηησηηθή, ζπλσκνηηθή θαη αληηθνκκνπληζηηθή νξγάλσζε ‘εζληθνθξόλσλ’ αμησκαηηθώλ. ΢ην θαηαζηαηηθό πνπ ππέγξαςαλ ηα ηδξπηηθά κέιε αλαθέξνληαη κεηαμύ άιισλ θαη ηα παξαθάησ: Η σφραγίδα του ΙΔΕΑ

… Ο θνκκνπληζκόο, επξώλ επλντθάο ζπλζήθαο, θαηά ηελ θαηνρήλ, θαηόξζσζε λα επεθηείλεη ηελ επηξξνήλ ηνπ επί κεγάινπ ηκήκαηνο ηεο ρώξαο… δηα ησλ νξγαλώζεσλ ηνπ ΔΑΜ, ΔΛΑΣ, θιπ. Δηο ηνλ λένλ Διιεληθόλ Σηξαηόλ, θνκκνπληζηαί αμησκαηηθνί ζα θαηαιάβνπλ θαηξίαο ζέζεηο… νη δε θνκκνπληζηαί νπιίηαη ζα είλαη εθηόο παληόο ειέγρνπ θαη παξαθνινπζήζεσο. Ζ πείξα ηνπ παξειζόληνο… απέδεημε, όηη ε ηειηθή επηδίσμηο ηνπ θνκκνπληζκνύ εηο ηελ Διιάδα είλαη ε ππνδνύισζηο ηεο ρώξαο εηο ηελ Μόζρα. Καηόπηλ ηνύησλ, ζεσξνύλ θαζήθνλ ησλ, όπσο ζπζηήζνπλ «Ηεξόλ Γεζκόλ Διιήλσλ Αμησκαηηθώλ» (ΗΓΔΑ), εηο ηνλ νπνίνλ ζα επηδησρζεί ε έληαμηο όισλ ησλ Διιήλσλ αμησκαηηθώλ, πξνο ηνλ ζθνπόλ ηεο δεκηνπξγίαο νξγάλνπ ηθαλνύ λα αληηκεησπίζεη ηελ ππνλνκεπηηθή δξάζηλ ηνπ θνκκνπληζκνύ εηο ην Σηξάηεπκα θαη ελ γέλεη ηνλ απεηινύληα ηελ Παηξίδα θίλδπλνλ.

[152]

Ώπό ηόηε θαη θαηά ηελ πεξίνδν 1945-48 ν ΕΑΒΏ γλώξηζε ξαγδαία εμάπισζε θπξίσο ζηνπο κεζαίνπο θαη θαηώηεξνπο αμησκαηηθνύο ηνπ ζηξαηνύ μεξάο θαη εμειίρζεθε ζε πόιν ηζρύνο ιόγσ ηεο αλεθηηθόηεηαο ησλ πνιηηηθώλ θνκκάησλ θαη ησλ ζπλζεθώλ πνπ επηθξαηνύζαλ ηελ επνρή εθείλε (αθξαίνο αληηθνκκνπληζκόο, άγξηνο εκθύιηνο πόιεκνο). Σν βαζηθό ζηνηρείν πνπ έλσλε νξηζκέλα θόκκαηα κε ηνλ ΕΑΒΏ ήηαλ ν όξνο Δζληθνθξνζύλε, πίζσ από ηνλ νπνίν βξίζθνληαλ ηδενιόγνη ηεο δεμηάο, αιιά θαη κνλαξρηθνί, καπξαγνξίηεο, δνζίινγνη, νπαδνί ηεο δηθηαηνξίαο θαη πνιινί θαηξνζθόπνη. Ο ίδηνο ν ΕΑΒΏ είρε νξγαλσζεί θαηά ην θαζηζηηθό πξόηππν, ηα δε όξγαλά ηνπ νλνκάδνληαλ δέζκεο24. Ο Αλέξανδρος Παπάγος

Ώπό ην 1947 θαη ελώ ν εκθύιηνο πόιεκνο καηλόηαλ, είραλ αξρίζεη απξνθάιππηεο παξεκβάζεηο ηνπ ΕΑΒΏ ζηελ πνιηηηθή δσή κε επηζθέςεηο ζε πνιηηηθνύο θαη ππαγόξεπζε ησλ ζέζεώλ ηνπ, ρσξίο δπζηπρώο νη παξεκβάζεηο απηέο λα ζεσξνύληαη θαη ζνβαξό ζεζκηθό αηόπεκα. Σν 1949 αξρηζηξάηεγνο ηνπ εζληθνύ ζηξαηνύ πνπ πνιεκνύζε ηνλ ‘Αεκνθξαηηθό ζηξαηό’ ηνπ ΚΚΒ, αλαδείρζεθε ν πξαμηθνπεκαηίαο ηνπ ’35 πνπ πέηπρε ηελ παιηλλόζηεζε ηεο κνλαξρίαο - Αιέμαλδξνο Παπάγνο. Ο Παπάγνο ήηαλ εζληθόθξσλ, κνλαξρηθόο θαη θπζηθά δεμηόο. Σν γεγνλόο ηεο πξναγσγήο ηνπ Παπάγνπ, ε ήηηα ησλ θνκκνπληζηώλ ζηνλ εκθύιην θαη ε θπγή ησλ εγεηηθώλ ζηειερώλ ηνπ Αεκνθξαηηθνύ 24

H λζξθ φαςιςμόσ προζρχεται από τθν ιταλικι Fascismo, που ετυμολογείται από τθν λατινικι fasces που ςθμαίνει δζςμθ και παραπζμπει ςτο αρχαίο ρωμαϊκό ζμβλθμα εξουςίασ που απεικόνιηε ράβδουσ δεμζνεσ γφρω από ζνα πζλεκυ.

[153]

΢ηξαηνύ θαη ηνπ ΚΚΒ ζηηο θνκκνπληζηηθέο ρώξεο, ζηεξνύζε ηνλ ΕΑΒΏ από θάζε ιόγν ύπαξμεο. ΋κσο ε νξγάλσζε απηή ζπλέρηζε ηελ ζπλσκνηηθή δξαζηεξηόηεηά ηεο. Ο Παπάγνο ήηαλ ν ζηξαηεγόο πνπ εγήζεθε ησλ δπλάκεσλ πνπ θέξδηζαλ ηνλ εκθύιην πόιεκν θαη ε ΐνπιή ηνπ απέλεηκε ηνλ ηίηιν ηνπ ΢ηξαηάξρε – ήηαλ ν κνλαδηθόο σο ηώξα Έιιελαο ζηξαηησηηθόο πνπ θέξδηζε απηόλ ηνλ ηίηιν. Ο ΕΑΒΏ όκσο δελ δηαιύζεθε, αιιά κηα νκάδα κεζαίσλ αμησκαηηθώλ, κε επηθεθαιήο θαλαηηθνύο αθξνδεμηνύο όπσο νη ζπληαγκαηάξρεο Ώ. Νάηζηλαο θαη Ν. Γσγνύζεο, ζπλέρηζε ηε παξάλνκε δξάζε ηνπ έρνληαο σο ζηόρν ηελ επηβνιή ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο. Ο βασιλιάς Παύλος

Οξηζκέλνη κάιηζηα από απηνύο ηνπο ζπλσκόηεο παξεηζέθξεζαλ θαη ζην πεξηβάιινλ ηνπ Παπάγνπ, ε αίγιε ηνπ νπνίνπ ζπλεγνξνύζε ζην λα είλαη ν ηδαληθόο ππνςήθηνο δηθηάηνξαο. Ο βαζηιηάο Παύινο δελ έβιεπε κε θαθό κάηη ηα ζρέδηα απηά, αιιά νη Ώκεξηθαλνί είραλ δειώζεη όηη ήηαλ αληίζεηνη κε πηζαλή εθηξνπή ηνπ θνηλνβνπιεπηηθνύ πνιηηεύκαηνο. Ο Παπάγνο ζέιεζε λα μεθύγεη από ηνλ βαζηιηθό ελαγθαιηζκό θαη απνθάζηζε λα θαηέιζεη ζηνλ πνιηηηθό ζηίβν απηόλνκα, Έηζη ζηηο 29 ΜαΎνπ ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ από ην ζηξαηό. Σελ επνρή εθείλε ππήξρε ζηε ρώξα, ζνβαξή πνιηηηθή αζηάζεηα θαη νη θπβεξλήζεηο δηαδέρνληαλ ε κηα ηελ άιιε. Ώπό ηελ απειεπζέξσζε σο ην ’51 δειαδή ζε δηάζηεκα έμη εηώλ ε ρώξα είρε 18(!) θπβεξλήζεηο δειαδή ηξεηο πξσζππνπξγνύο θαηά κέζν όξν ηνλ ρξόλν. Σνλ κήλα πνπ παξαηηήζεθε ν Παπάγνο, πξσζππνπξγόο ήηαλ ν ΢νθνθιήο ΐεληδέινο επηθεθαιήο ελόο αζηαζνύο θεληξώνπ ζπλαζπηζκνύ. Ο ακεξηθαληθόο παξάγνληαο θαη ηα ηζρπξά εθδνηηθά ζπγθξνηήκαηα ππνζηήξηδαλ ηελ απόθαζε ηνπ Παπάγνπ λα [154]

αζρνιεζεί κε ηελ πνιηηηθή, αιιά ην Παιάηη είρε ελδνηαζκνύο γηαηί θνβόηαλ πσο ζα έραλε ηνλ έιεγρν ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ. Έηζη ν βαζηιηάο Παύινο δηέηαμε ηνλ ζηξαηεγό Θξαζύβνπιν Σζαθαιώην λα ζπιιάβεη ηνλ Παπάγν, αιιά απηόο αξλήζεθε λα εθηειέζεη ηε δηαηαγή. Δ παξαίηεζε ηνπ Παπάγνπ έπεζε σο θεξαπλόο ελ αηζξία ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνύ θαη ηνπ ΕΑΒΏ, νη νπνίνη ήηαλ βέβαηνη όηη ν ζηξαηάξρεο παξαηηήζεθε κεηά από πηέζεηο ηεο βαζηιηθήο νηθνγέλεηαο. Έηζη ην βξάδπ ηεο 30ήο ΜαΎνπ 1951, ζπγθεληξώζεθαλ ζηα γξαθεία ηνπ Μεηνρηθνύ Σακείνπ ΢ηξαηνύ (ΜΣ΢) δώδεθα αμησκαηηθνί κε επηθεθαιήο ηνπο ηαμίαξρνπο Ώ. Υξεζηέα θαη ΢η. Σαβνπιάξε θαη πήξαλ απόθαζε λα θηλεζνύλ κε πξαμηθόπεκα γηα λα απνηξέςνπλ δπλακηθά ηελ παξαίηεζε Παπάγνπ. Σο μέγαρο του Μετοχικού Σαμείου ΢τρατού

Οη πεξηζζόηεξνη από απηνύο ηνπο αμησκαηηθνύο θαηείραλ θαίξηα πόζηα ζηηο κνλάδεο ηνπ Λεθαλνπεδίνπ Ώηηηθήο, όπσο ν ζπληαγκαηάξρεο Αηνλ. Παπαδόπνπινο, δηνηθεηήο ηνπ ΢πληάγκαηνο ΐαξέσλ ΋πισλ Πεδηθνύ θαη ν Γ. Κνπξνύθιεο, ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο ηεο Ώζήλαο. ΢ε ιίγεο ώξεο νη πξαμηθνπεκαηίεο είραλ ζέζεη ππό ηνλ έιεγρό ηνπο ηα Γεληθά Βπηηειεία ησλ Βλόπισλ δπλάκεσλ (ηόηε ζηεγάδνληαλ ζηα Παιηά Ώλάθηνξα), ηνπο ξαδηνθσληθνύο ζηαζκνύο θαη ην αεξνδξόκην ΣαηνΎνπ. Βλεκεξώζεθαλ ν πξσζππνπξγόο, ν ππνπξγόο Άκπλαο θαη νη δηνηθεηέο ησλ ηξηώλ όπισλ, αιιά νη θηλεκαηίεο δελ πεηζαξρνύζαλ ζηηο δηαηαγέο παξάδνζεο. Σν πξαμηθόπεκα απηό θαηέξξεπζε κόλν όηαλ επελέβε απηόο γηα ράξε ηνπ νπνίνπ έγηλε. Σν πξσί ηεο 31εο ΜαΎνπ ν Παπάγνο [155]

ελεκεξώζεθε θαη πήγε θαηεπζείαλ ζην Βπηηειείν. Μίιεζε θαη επέπιεμε ζηνπο θηλεκαηίεο θαηαδηθάδνληαο απεξίθξαζηα ηελ πξάμε αληαξζίαο ησλ αμησκαηηθώλ απηώλ. Ήηαλ ζαθέο όηη ν ζηξαηάξρεο δελ ήζειε επ’ νπδελί λα ζπλδεζεί ε επηθείκελε πνιηηηθή ηνπ πνξεία κε έλα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα. Ώιιά έηζη όπσο ρεηξίζηεθε ην ζέκα ηεο αληηκεηώπηζεο ησλ θηλεκαηηώλ, ήηαλ θαη έλα κήλπκα ζην βαζηιηθό πεξηβάιινλ αιιά θαη ζηνλ πνιηηηθό θόζκν, όηη αθόκα θαη σο απόζηξαηνο, είρε δπλαηά εξείζκαηα ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηεύκαηνο. Οη πξσηαίηηνη ηνπ θηλήκαηνο ζπλειήθζεζαλ, δηθάζηεθαλ θαη απνηάρηεθαλ από ην ζηξάηεπκα. ΋κσο, κεηά από ελάκηζε πεξίπνπ ρξόλν, όηαλ ν Παπάγνο θέξδηζε ηηο εθινγέο ηνλ Ννέκβξην ηνπ ’52 θαη αλέιαβε ηελ πξσζππνπξγία, ηνπο ακλήζηεπζε. Ο ΕΑΒΏ δηαιύζεθε κεηά ην θίλεκα απηό, αιιά νη αμησκαηηθνί πνπ ππήξμαλ κέιε ηνπ ζπλέρηζαλ ηελ δξάζε ηνπο θαη ζηηο 21 Ώπξηιίνπ 1967, κε αθόκα έλα πξαμηθόπεκα, επηηπρεκέλν απηή ηε θνξά, ε απνθαινύκελε Υνύληα ησλ ΢πληαγκαηαξρώλ επέβαιε ζηελ ρώξα επηαεηή δηθηαηνξία.

[156]

18. 1964-67, Τπόζεζε Α΢ΠΗΓΑ Μεηά ηηο εθινγέο ηνπ 1952 θαη γηα αξθεηά ρξόληα ε ρώξα πέξαζε κηα πεξίνδν ζρεηηθήο πνιηηηθήο ζηαζεξόηεηαο. Ο εκθύιηνο πόιεκνο είρε ιήμεη από ην 1949 θαη όηαλ ν Ώιέμαλδξνο Παπάγνο θέξδηζε ηηο εθινγέο κε ην θόκκα ηνπ Διιεληθόο ΢πλαγεξκόο, ζρεκάηηζε ηελ θπβέξλεζή ηνπ, άξρηζε κηα καθξά πεξίνδνο δηαθπβέξλεζεο ηεο ρώξαο από ηελ δεμηά. Μεηά ην ζάλαην ηνπ Παπάγνπ ε ίδηα παξάηαμε ζπλέρηζε λα θπβεξλά κε άιιν θνκκαηηθό θνξέα, ηελ Δζληθή Ρηδνζπαζηηθή Έλσζε (ΔΡΔ) θαη κε πξσζππνπξγό ηνλ Κσλζηαληίλν Καξακαλιή, ν νπνίνο ζρεκάηηζε ηξεηο δηαδνρηθέο θπβεξλήζεηο. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής

Δ παξάηαμε ηεο δεμηάο όκσο, κε ηελ έπαξζε ηνπ ληθεηή ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ, ζπλέρηζε λα δηώθεη, λα θπιαθίδεη θαη λα ζπιιακβάλεη νπαδνύο ηεο αξηζηεξάο ή αθόκα θαη θεληξώσλ θνκκάησλ. Σν δηαβόεην Πηζηνπνηεηηθό θνηλσληθώλ θξνλεκάησλ απέθιεηε εθαηνληάδεο ρηιηάδεο λέσλ αλζξώπσλ λα εξγαζηνύλ ζηνλ επξύηεξν δεκόζην ηνκέα, λα απνθηήζνπλ δίπισκα νδήγεζεο ή δηαβαηήξην ή αθόκα θαη λα πάξνπλ ην βαζκό ηνπ δεθαλέα όηαλ ζηξαηεύνληαλ. Ώπηή ε πνιηηηθή έθεξλε ζπλερώο ζπγθξνύζεηο θαη δίραδε ηνπο πνιίηεο ηεο ρώξαο, ηδηαίηεξα κεηά ηηο εθινγέο ηνπ 1958, όηαλ ην λόκηκν θόκκα ηεο Ώξηζηεξάο ε ΒΑΏ (ην ΚΚΒ είρε ηεζεί εθηόο λόκνπ) έγηλε αμησκαηηθή αληηπνιίηεπζε. Οη εθινγέο ηνπ 1961, έγηλαλ ζε έλα δνθεξό θιίκα θαηαπίεζεο θαη [157]

ηξνκνθξαηίαο, πνπ είλαη αθόκα γλσζηέο σο νη «εθινγέο βίαο θαη λνζείαο». Ο εγέηεο ηεο αληηπνιίηεπζεο Γεώξγηνο Παπαλδξένπ μεθίλεζε έλα – όπσο ν ίδηνο ηνλ νλόκαζε – αλέλδνην αγώλα θαηά ηελ θπβέξλεζεο Καξακαλιή θαη ε ΒΑΏ αθνινύζεζε θαηεβάδνληαο ηνπο νπαδνύο ηεο ζηνπο δξόκνπο θαη κε ζπλερείο επηθξίζεηο κέζα ζηε ΐνπιή. Σν πνιηηηθό ζεξκόκεηξν αλέβεθε θαηαθόξπθα ηνλ Μάην 1963, όηαλ ν βνπιεπηήο ηεο ΒΑΏ Γξεγόξεο Λακπξάθεο δνινθνλήζεθε από «εζληθόθξνλεο» παξαθξαηηθνύο ππό ηα αδηάθνξα βιέκκαηα ηεο αζηπλνκίαο, θαηά ηε δηάξθεηα πνιηηηθήο ζπγθέληξσζεο ζηε Θεζζαινλίθε. Ώθνινύζεζε ζάινο γηα ηελ δνινθνλία θαη γηα ηελ απνδεδεηγκέλε πιένλ ύπαξμε αθξνδεμηώλ παξαθξαηηθώλ νξγαλώζεσλ πνπ είραλ ηελ θάιπςε θξαηηθώλ νξγάλσλ. Ο Γεώργιος Παπανδρέου

Ο Καξακαλιήο ππνρξεώζεθε ζε παξαίηεζε θαη κεηά από δπν εθινγηθέο αλακεηξήζεηο, ηνλ Φεβξνπάξην 1964, ε παξάηαμε Έλσζε Κέληξνπ κε επηθεθαιήο ηνλ Γ. Παπαλδξένπ θέξδηζε κε 53% θαη 171 έδξεο θαη ν λεαξόο βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο ηνπ έδσζε εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο. Πνιύ ζύληνκα θάλεθαλ ζύλλεθα ζηηο ζρέζεηο βαζηιηά θαη πξσζππνπξγνύ. Ο πξώηνο ήζειε λα θξαηήζεη ηνλ έιεγρν ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ κε ηνλ δηνξηζκό ππνπξγνύ ηεο αξεζθείαο ηνπ θαη αξλήζεθε αθόκα θαη ην δηθαίσκα ηνπ Παπαλδξένπ λα αλαιάβεη ν ίδηνο ην ππνπξγείν Βζληθήο Άκπλαο. Δ θξίζε κεηαμύ ησλ δπν αλώηαησλ πνιηηεηαθώλ παξαγόλησλ ήηαλ επί ζύξαηο. Ο αλαβξαζκόο θαη ην θιίκα έληαζεο ηεο άλνημεο θαη ηνπ θαινθαηξηνύ ην ’65, έθεξε ζην θώο θαη έζθαζε ζαλ βόκβα, έλα πνιηηηθό θαη ζηξαηησηηθό ζθάλδαιν, ηελ πεξηβόεηε Τπόζεζε [158]

Α΢ΠΗΓΑ. ΢ηηο 12 ΜαΎνπ ν ηόηε ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο ηεο Βιιεληθήο Αύλακεο Κύπξνπ (ΒΛΑΤΚ) ζηξαηεγόο Γεώξγηνο Γξίβαο (Γηγελήο)25 απνζηέιιεη έθζεζε ζηνλ ππνπξγό Άκπλαο Πέηξν Γαξνπθαιηά θαη ζηνλ βαζηιηά Κσλζηαληίλν (ρσξίο λα ηελ θνηλνπνηήζεη ζηνλ πξσζππνπξγό), ζηελ νπνία αλαθέξεη όηη δεκηνπξγήζεθε ζπλσκνηηθή νξγάλσζε ππό ηελ επσλπκία Ώ΢ΠΕΑΏ (Αμησκαηηθνί ΢ώζαηε Παηξίδα, Ηδαληθά, Γεκνθξαηία, Αμηνθξαηία) θαη πξνεηδνπνηεί ηελ θπβέξλεζε γηα ηελ ύπαξμε θηλδύλνπ αλαηξνπήο ηνπ θαζεζηώηνο. Καηνλνκάδεη δε σο αξρεγό θαη ππνθηλεηή ηεο νξγάλσζεο ηνλ Αλδξέα Παπαλδξένπ, γην ηνπ πξσζππνπξγνύ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου

Ώθόκα ν Γξίβαο θαηαγγέιιεη όηη ν ινραγόο Άξεο (Αξηζηόδεκνο) Μπνπινύθνο - παιηό κέινο ηεο θαηνρηθήο αληηθνκκνπληζηηθήο νξγάλσζεο Υ ηνπ Γξίβα – ππεύζπλνο γηα ην θιηκάθην ηεο ΚΤΠ ζηελ Κύπξν, είρε επηζθεθζεί επαλεηιεκκέλσο καδί κε άιινπο αμησκαηηθνύο ηνλ Ώλδξέα Παπαλδξένπ. Σέινο ζηελ αλαθνξά Γξίβα ππήξρε θαη ν όξθνο ηεο ζπλσκνηηθήο απηήο νξγάλσζεο. ΢ηηο 18 ΜαΎνπ ε εθεκεξίδα ηεο Λάξηζαο Ζκεξήζηνο Κήξπμ (όξγαλν ηνπ η. πξνέδξνπ ηεο ΐνπιήο Κσλ. Ρνδνπνύινπ, βνπιεπηή ηεο αθξαίαο δεμηάο πηέξπγαο ηεο ΒΡΒ) δεκνζίεπζε πεξηζζόηεξεο λύμεηο γηα ηελ ύπαξμε ηεο ζπλσκνηηθήο νξγάλσζεο Ώ΢ΠΕΑΏ. ΢ύκθσλα κε ην δεκνζίεπκα, πνπ ζηα πεξηζζόηεξα ζεκεία ηνπ ζπκθσλνύζε κε ηελ έθζεζε Γξίβα, ε 25

Ο Γεϊργιοσ Γρίβασ ιταν Κφπριοσ αξιωματικόσ του ελλθνικοφ ςτρατοφ. Κατά τθ διάρκεια τθσ κατοχισ ίδρυςε τθν ακροδεξιά αντικομμουνιςτικι Οργάνωςθ Χ. Μετά τθν απελευκζρωςθ πιγε ςτθν Κφπρο όπου ίδρυςε τθν αντιςταςιακι (κατά των Βρετανϊν) οργάνωςθ ΕΟΚΑ.

[159]

νξγάλσζε απηή ηεινύζε ππό ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Ώλδξέα Παπαλδξένπ.

O ππνπξγόο Άκπλαο Π. Γαξνπθαιηάο έζηεηιε ακέζσο ζηελ Κύπξν ηνλ αληηζηξάηεγν ηεο ζηξαηησηηθήο δηθαηνζύλεο Η. ΢ίκν λα πξνρσξήζεη ζε αλαθξίζεηο θαη λα ζπγθεληξώζεη πιεξνθνξίεο γηα ηελ ππόζεζε απηή. Ώκέζσο παξαηηήζεθε ν αξρεγόο ηεο ΚΤΠ ππνζηξάηεγνο Ώγόξνο θαη έγηλαλ αξθεηέο πεξίεξγεο κεηαζέζεηο αμησκαηηθώλ. Α. Παπανδρέου και Κ. Μητσοτάκης

Φπζηθά ε αληηπνιίηεπζε άξπαμε ηελ επθαηξία θαη ζηηο 19 ΜαΎνπ 1965, βνπιεπηέο ηεο ΒΡΒ θαηέζεζαλ εξώηεζε ζηε ΐνπιή. Οη θηινθπβεξλεηηθέο εθεκεξίδεο δεηνύζαλ ηελ απόιπζε ηνπ αξρεγνύ ΓΒ΢ αληηζηξάηεγνπ Ε. Γελλεκαηά. Τπήξραλ βάζηκεο ελδείμεηο όηη ν Γελλεκαηάο είρε αλακηρζεί ζηηο εθινγέο βίαο θαη λνζείαο ηνπ 1961. Δ πξνζθείκελε ζηελ θπβέξλεζε εθεκεξίδα Διεπζεξία ηνπ (θίινπ ηνπ Κσλ. Μεηζνηάθε πνπ εθείλε ηελ επνρή ήηαλ ππνπξγόο ηεο Β.Κ.) Πάλνπ Κόθθα πνπ δεηνύζε θη απηή ηελ απνκάθξπλζε Γελλεκαηά, επέθξηλε δξηκύηαηα ηνλ Ώλδξέα Παπαλδξένπ ιέγνληαο όηη επηδηώθεη λα ηδξύζεη κηθξνκάγαδν ζην ζηξαηό. Ο ζηξαηεγόο ΢ίκνο επηζηξέθεη από ηελ Κύπξν, όπνπ είρε αλαθξίλεη ζρεδόλ εθαηό κάξηπξεο θαη ππνβάιιεη ην πόξηζκά ηνπ ζηνλ Γαξνπθαιηά. Ώλαθέξζεθε ζηηο πξνζπάζεηεο ηνπ ινραγνύ Μπνπινύθνπ λα κπήζεη ζηε νξγάλσζε ζπλαδέιθνπο ηνπ θαη κεηαμύ άιισλ ζεκείσλε: Απεδείρζε πξάγκαηη όηη εγέλεην θίλεζηο ηδξύζεσο νξγαλώζεσο ππό ηελ επσλπκία ΑΣΠΗΓΑ ππό νκάδνο αμησκαηηθώλ, κε ηνλ ηδηνηειή ζθνπό ηελ εμππεξέηεζηλ αηνκηθώλ ζπκθεξόλησλ απηώλ θαη ησλ κειώλ ηεο νξγαλώζεσο, δηα ηεο [160]

πξνσζήζεσο κπεκέλσλ αμησκαηηθώλ εηο επηθαίξνπο ζέζεηο ή θαη ηηλα άιινλ απώηεξνλ, όζηηο όκσο νύηε απεδείρζε εθ ηεο εμεηάζεσο νύηε δηεθάλε. Γελ απεδείρζε όηη ε θίλεζηο αύηε είρε πνιηηηθάο επηδηώμεηο ή ζύλδεζκόλ ηηλα κε πνιηηηθά πξόζσπα". Σέινο ν ΢ίκνο πξνηείλεη λα παξαπεκθζνύλ γηα απόηαμε ν Ά. Μπνπινύθνο θαη άιινη ηέζζεξηο ινραγνί θαη λα αζθεζεί πεηζαξρηθόο έιεγρνο ζε έμη ινραγνύο θαη ππνινραγνύο πνπ δέρζεθαλ λα κπεζνύλ ζηελ νξγάλσζε. Ώθόκα ν ΢ίκνο πξνηείλεη ηελ επηβνιή πεηζαξρηθήο πνηλήο ζηνλ ππαξρεγό ηεο ΚΤΠ ζπληαγκαηάξρε (θαη θίιν ηνπ Ώλδξέα Παπαλδξένπ) Ώιέμαλδξν Παπαηέξπν θαη ζε άιινπο ηξεηο αλώηεξνπο αμησκαηηθνύο. Π. Γαρουφαλιάς - Κωνσταντίνος

Ο βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο ελεκεξώζεθε γηα ην πεξηερόκελν ηνπ πνξίζκαηνο ΢ίκνπ, αιιά δηαθσλεί κε ηηο πξνηάζεηο ηνπ θαη δίλεη – κέζσ ηνπ ππνπξγνύ Άκπλαο Πέηξνπ Γαξνπθαιηά - εληνιή ζηνλ πξσζππνπξγό λα παξαπεκθζνύλ νη ζπλσκόηεο ηνπ Ώ΢ΠΕΑΏ ζην ζηξαηνδηθείν. Ο πξσζππνπξγόο Παπαλδξένπ δίλεη εληνιή ζηνλ Γαξνπθαιηά λα παξαπέκςεη ζηε δηθαηνζύλε θαη ηνλ θάθειν ηνπ ΢ρεδίνπ Πεξηθιήο πνπ αθνξνύζε ζηελ αλάκημε ηνπ ζηξαηνύ ζηηο εθινγέο ηνπ 1961. Σαπηόρξνλα δεηά ηελ παξαίηεζε ηνπ ππνπξγνύ θαη πξνηείλεη ζην βαζηιηά ηελ αλάιεςε ηνπ ππνπξγείνπ Άκπλαο από ηνλ ίδην. Ο Κσλζηαληίλνο απνξξίπηεη ηελ πξόηαζε, ν Παπαλδξένπ παξαηηείηαη θαη απζσξεί νξθίδεηαη πξσζππνπξγόο ην ζηέιερνο ηεο Έλσζεο Κέληξνπ Γεώξγηνο Αζαλαζηάδεο-Νόβαο.

[161]

Ήηαλ ην έλαπζκα γηα ιατθό μέζπαζκα θαη θαζεκεξηλέο δηαδειώζεηο πνπ ζπληάξαμαλ ηελ Ώζήλα θαη ηηο άιιεο πόιεηο ηεο ρώξαο εθείλν ην θαινθαίξη ηνπ ’65. Ήηαλ ηα γλσζηά σο Ηνπιηαλά. Σελ θπβέξλεζε Νόβα δηαδέρζεθαλ αθόκα δπν θπβεξλήζεηο «απνζηαηώλ» κε ηελ θνηλνβνπιεπηηθή ζηήξημε ηεο ΒΡΒ.

Η εφημερίδα Ελευθερία ιδιοκτησίας Πάνου Κόκκα, αν και παραδοσιακά υποστήριζε τις κεντρώες πολιτικές δυνάμεις, πρωτοστάτησε στην αποκαλούμενη «αποστασία» των βουλευτών της Ε.Κ. Η περίεργη αυτή στροφή της εφημερίδας αποδίδεται στον εκ των κυρίων πρωταγωνιστών της αποστασίας, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, φίλο του εκδότη της.

΢ηηο 30 ΢επηεκβξίνπ 1966 δεκνζηεύηεθε ην βνύιεπκα ηνπ δηθαζηηθνύ ζπκβνπιίνπ ηνπ Αηαξθνύο ΢ηξαηνδηθείνπ ηεο Ώζήλαο, ζύκθσλα κε ην νπνίν παξαπέκπνληαη ζε δίθε 28 αμησκαηηθνί κε ηηο θαηεγνξίεο ηεο έλσζεο πξνο ζηάζε θαη ζπλσκνζίαο πξνο εθηέιεζε πξάμεσλ εζράηεο πξνδνζίαο. Βθηόο απηώλ ζύκθσλα πάληα κε ην βνύιεπκα πξνθύπηνπλ επηβαξπληηθά ζηνηρεία γηα ηνπο πνιηηηθνύο Αλδξέα Παπαλδξένπ, Παύιν Βαξδηλνγηάλλε, Μηράιε Παπαθσλζηαληίλνπ θαη ΢ηπιηαλό Υνύηα, γηα ηνπο νπνίνπο όκσο ην ζηξαηνδηθείν δελ είρε [162]

αξκνδηόηεηα. Σέινο ην βνύιεπκα έβαιε επζέσο θαη θαηά ηνπ ηέσο πξσζππνπξγνύ Γ.Παπαλδξένπ. Ο δίθε ησλ 28 θαηεγνξνπκέλσλ γηα ηελ ππόζεζε Ώ΢ΠΕΑΏ, άξρηζε ζηηο 14 Ννεκβξίνπ 1966, ζην ζηξαηνδηθείν ηεο Ώζήλαο. Δ αζηπλνκία είρε πάξεη δξαθόληεηα κέηξα αζθαιείαο γύξσ από ην θηίξην ηνπ Ώξζαθείνπ (ζηελ Παλεπηζηεκίνπ) όπνπ ζα δηεμαγόηαλ ε δίθε. Έλαο από ηνπο θύξηνπο ζπλεγόξνπο ππεξάζπηζεο ήηαλ θαη ν Νηθεθόξνο Μαλδειαξάο. Ο δικηγόρος Νικηφόρος Μανδηλαράς και ο λοχαγός Άρης Μπουλούκος

Ο ζάλαηνο ηνπ Νηθεθόξνπ Μαλδειαξά ιίγνπο κήλεο αξγόηεξα, ζα απνηειέζεη κηα αθόκα κπζηεξηώδε ππόζεζε ηεο ηαξαγκέλεο εθείλεο επνρήο. Δ δίθε ζπλερηδόηαλ κε έληαζε θαη ζπλερείο αληεγθιήζεηο, πνπ θπζηθά κεηαθέξνληαλ ζην ηύπν, αλάινγα κε ηελ πνιηηηθή ηνπνζέηεζε ηεο θάζε εθεκεξίδαο. Έηζη από ηελ 26ε Εαλνπαξίνπ 1967 ε δηαδηθαζία ζπλερίζηεθε θεθιεηζκέλσλ ησλ ζπξώλ, πξάγκα πνπ πξνθάιεζε ζύειια αληηδξάζεσλ από όια ζρεδόλ ηα θόκκαηα, αθόκα θαη από απηό ησλ «απνζηαηώλ» ΢ηεθαλόπνπινπ-Μεηζνηάθε. ΢ηηο 16 Μαξηίνπ ην ζηξαηνδηθείν εμέδσζε ηελ απόθαζή ηνπ. ΢ύκθσλα κε απηή θαηαδηθάζηεθαλ νη Μπνπινύθνο, Παπαηέξπνο θαη άιινη ηξεηο αμησκαηηθνί ζε θάζεηξμε 18 εηώλ. Βλλέα αθόκα αμησκαηηθνί θαηαδηθάζηεθαλ ζε κηθξόηεξεο πνηλέο, ελώ νη ππόινηπνη απαιιάρζεθαλ. {Ο Μπνπινύθνο είρε παξάιιεια θαηαδηθαζηεί ζε 4 ρξόληα θπιάθηζε γηα εμύβξηζε

[163]

ηνπ ζηξαηνδηθείνπ θαη αθόκα 4 ρξόληα θπιάθηζε γηα πξόθιεζε ζνξύβνπ θαηά ηε δηαδηθαζία}. εο Έλα ζρεδόλ κήλα κεηά ην ηέινο ηεο δίθεο, ηε λύρηα ηεο 21 Απξηιίνπ 1967, μεζπά έλα αθόκα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα πνπ έθεξε ζηε ρώξα ηελ δνθεξή επηαεηία ηεο Υνύληαο ησλ ζπληαγκαηαξρώλ.

Υωτογραφία από τη δίκη του Α΢ΠΙΔΑ στο ΢τρατοδικείο της Αθήνας

[164]

19.

1967, Πξαμηθόπεκα 21εο Απξηιίνπ – Υνύληα ησλ ζπληαγκαηαξρώλ

Σν Κίλεκα Δζληθήο Άκπλαο ηνπ 1916 έθεξε ηνλ πξώην Δζληθό Γηραζκό ζηε ρώξα. Σν θίλεκα Πιαζηήξα-ΓνλαηάΦσθά ηνπ 1922 θαη ε Δθηέιεζε ησλ Έμη, έθαλαλ αθόκα πην έληνλν ηνλ παξάινγν δηραζκό ηνπ ιανύ ζε βεληδειηθνύο θαη βαζηιηθνύο. Σν θίλεκα Πιαζηήξα-Βεληδέινπ ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 θαη ην θίλεκα Κνλδύιε-Παπάγνπ πνπ επαθνινύζεζε, έθεξαλ ηα πάλσθάησ θαη ηελ παιηλλόζηεζε ηεο δπλαζηείαο. Η αυλαία του εμφυλίου πολέμου

Ο πόιεκνο, ε θαηνρή, ε αληίζηαζε θαη ε ηζρπξνπνίεζε ηνπ ΚΚΒ δεκηνύξγεζαλ έλα αθόκα δηραζηηθό δίπνιν, απηή ηε θνξά Αεμηάο-Ώξηζηεξάο, κε ζπλέπεηα έλα πνιπαίκαθην θαη θαηαζηξνθηθό ηεηξαεηή Δκθύιην Πόιεκν. Οη ληθεηέο ηνπ εκθπιίνπ βάζαηλαλ αθόκα ην ράζκα κε εθηειέζεηο, εθηνπίζεηο θαη δηώμεηο ησλ πνιηηηθώλ ηνπο αληηπάισλ. Σν θίλεκα ηνπ ΕΑΒΏ κπνξεί λα είρε κηθξέο άκεζεο επηπηώζεηο ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρώξαο θαη λα δηαιύζεθε σο νξγαληζκόο, όκσο ηα ζηειέρε ηνπ έκεηλαλ ζην ζηξάηεπκα, κε ηα ρξόληα πξνήρζεζαλ θαη βξέζεθαλ ζε θαίξηεο ζέζεηο, πνπ ήηαλ ζεκαληηθέο γηα ην πξαμηθόπεκα πνπ ήζειαλ, εηνίκαδαλ θαη ηειηθά ην πξαγκαηνπνίεζαλ όηαλ ήξζε ε θαηάιιειε ώξα. ΋ρη ιίγνη αμησκαηηθνί ηνπ ζηξαηνύ θαη ησλ ζσκάησλ αζθαιείαο [165]

ζεσξνύζαλ ηνπο πνιηηηθνύο καιζαθνύο σο θαη πνπιεκέλνπο, αθνύ δελ έπαηξλαλ αξθεηά κέηξα γηα λα απνηξέςνπλ ηνλ θνκκνπληζηηθό θίλδπλν. Έηζη δεκηνπξγήζεθε ην γλσζηό «παξαθξάηνο» ηεο δεμηάο, πνπ έγηλε επξύηεξα γλσζηό κε ηελ δνινθνλία ηνπ βνπιεπηή ηεο αξηζηεξάο Γξεγόξε Λακπξάθε ηνλ Μάην ηνπ ’63. Οη θπβεξλήζεηο ησλ δεθαεηηώλ ηνπ ’50 θαη ηνπ ΄60 δελ κπόξεζαλ ή δελ ζέιεζαλ λα ρηππήζνπλ απηό ην παξαθξάηνο. Σν βαζηιηθό πξαμηθόπεκα ηνπ ’65 αληί λα απνδπλακώζεη, ελίζρπζε ηελ θεληξναξηζηεξά, πνπ απεηινύζε πηα λα ζπάζεη ηελ παληνδπλακία ηνπ ζηξαηησηηθνπνιηηηθνύ ζπκπιέγκαηνο δεμηάο, ζηξαηνύ θαη ζξόλνπ. Γεώργιος και Ανδρέας Παπανδρέου

Καη θηάζακε ηώξα ζε έλα ζεκείν από ην νπνίν ε δηθηαηνξία θαηλόηαλ γηα νξηζκέλνπο ε κνλαδηθή ιύζε, γηα κελ έξζεη ζηελ εμνπζία ν Γεώξγηνο Παπαλδξένπ θαη καδί κε απηόλ θαη ν γηνο ηνπ Αλδξέαο. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ ην θόθθηλν παλί γηα ην Παιάηη, ηε ζπληεξεηηθή παξάηαμε θαη ηνλ ακεξηθαληθό παξάγνληα. Ήηαλ – αλ θαη δελ είρε απνδεηρζεί πιήξσο – ν εγέηεο ηνπ Ώ΢ΠΕΑΏ, ε θξαζενινγία ηνπ ήηαλ αθξναξηζηεξή θαη νη πνιηηηθέο ζπλεξγαζίεο ηνπ ακθηιεγόκελεο. Έηζη ε δηθηαηνξία βξηζθόηαλ επί ζύξαηο. ΋κσο απηή πνπ εηνηκαδόηαλ δελ ήηαλ κόλν κηα. Ο λεαξόο βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο θαη αξθεηνί ζηξαηεγνί ζε αγαζηή ζπλεξγαζία κε ην πνιηηηθό ηκήκα ηεο ακεξηθαληθήο πξεζβείαο εηνίκαδαλ ππξεησδώο ην ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, πνπ έπξεπε λα μεζπάζεη πξηλ θηάζεη ε εκεξνκελία ησλ βνπιεπηηθώλ εθινγώλ, πνπ είραλ πξνγξακκαηηζηεί γηα ηηο 28 ΜαΎνπ 1967.

[166]

Ώπό ηελ άιιε πιεπξά κεξηθνί ζπληαγκαηάξρεο, παηδηά ηνπ ΕΑΒΏ, αθξνδεμηνί, εζληθηζηέο, θαλαηηθνί αληηθνκκνπληζηέο θαη παιηνί γλώξηκνη ησλ ακεξηθαληθώλ κπζηηθώλ ππεξεζηώλ, δειαδή ηεο CIA, ζαλ έηνηκνη από θαηξό, πξνρσξνύζαλ ζπλσκνηηθά λα πξνιάβνπλ ηνπο ζηξαηεγνύο κε ην δηθό ηνπο πξαμηθόπεκα. Μελ μερλάκε όηη ηελ δεθαεηία ηνπ 1960, ν Φπρξόο Πόιεκνο βξηζθόηαλ ζηελ θνξύθσζή ηνπ θαη νη Ώκεξηθαλνί έβγαδαλ ζππξάθηα αθόκα θαη ζην άθνπζκα θάπνησλ ιέμεσλ όπσο αξηζηεξά, ζνζηαιηζκόο, ιατθό κέησπν, εηξεληθή ζπλύπαξμε θαη πνιιέο άιιεο. Ο Ηλίας Ηλιού

Ώιιά αο ηα δνύκε ρξνλνινγηθά, παίξλνληαο σο αθεηεξία ηελ 15ε Ενπιίνπ1965, εκεξνκελία απνπνκπήο ηνπ πξσζππνπξγνύ Γ. Παπαλδξένπ από ηνλ βαζηιηά. Ήδε από ηελ παξακνλή ν βνπιεπηήο ηεο ΒΑΏ Ζιίαο Ζιηνύ ζε νκηιία ηνπ ζηελ Πάηξα πξνεηδνπνηεί γηα ηνλ θίλδπλν πξαμηθνπήκαηνο. Ώπό ηελ 16ε Ενπιίνπ αξρίδνπλ θαζεκεξηλά ζηελ Ώζήλα θαη ζηηο άιιεο πόιεηο καδηθέο δηαδειώζεηο δηακαξηπξίαο γηα ηελ απζαηξεζία ηνπ βαζηιηά. Ώκέζσο κεηά ηελ παξαίηεζε Παπαλδξένπ, ν Κσλζηαληίλνο δηνξίδεη πξσζππνπξγό ην ζηέιερνο ηεο Έλσζεο Κέληξνπ Γεώξγην Αζαλαζηάδε-Νόβα. ΢ηηο 21 Ενπιίνπ ζθνηώλεηαη από ππξά αζηπλνκηθώλ ν θνηηεηήο ηεο Ώ΢ΟΒΒ ΢σηήξεο Πέηξνπιαο, δίλνληαο ηνλ έλαπζκα γηα αθόκα πην έληνλεο ζπγθεληξώζεηο θαη ζπλερείο ζπγθξνύζεηο δηαδεισηώλ κε ηελ αζηπλνκία. ΢ηηο 4 Ώπγνύζηνπ ε ΐνπιή θαηαςεθίδεη ηελ θπβέξλεζε Νόβα θαη ν βαζηιηάο δίλεη ηελ εληνιή ζηνλ Ζιία Σζηξηκώθν, παιηό ζηέιερνο ηεο αξηζηεξάο θαη ηώξα ηεο [167]

Έλσζεο Κέληξνπ. ΢ε δπν εβδνκάδεο θαη απηή ε θπβέξλεζε θαηαςεθίδεηαη θαη ε εληνιή δίλεηαη ηώξα από ηνλ Κσλζηαληίλν ζηνλ ΢ηέθαλν ΢ηεθαλόπνπιν, ηξίην ζηε ζεηξά «απνζηάηε» ηεο Έλσζεο Κέληξνπ, ν νπνίνο θαη θαηαθέξλεη λα πάξεη ςήθν εκπηζηνζύλεο από ηε ΐνπιή. Σνλ ςήθηζαλ νη απνζηάηεο ηεο ΒΚ θαη νη βνπιεπηέο ηεο ΒΡΒ θαη ηνπ θόκκαηνο ησλ Πξννδεπηηθώλ ηνπ ΢πύξνπ Μαξθεδίλε. ΢ην πξσηνρξνληάηηθν κήλπκά ηνπ (1ε Εαλνπαξίνπ ’66), ν Κσλζηαληίλνο αλαθέξεη κεηαμύ άιισλ: Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος

… Ο θνκκνπληζκόο απνηειεί κίαζκα, γελλεζέλ έμσ ηεο Διιάδνο, εκπλεόκελνλ θαη θηλνύκελνλ έμσζελ. Ζζηθή ηνπ είλαη ην ςεύδνο θαη ε πξνδνζία. Μνιύλεη θαη θαζηζηά αλύπνπηνλ ερζξόλ ηεο παηξίδνο πάληα εξρόκελνλ εηο επαθήλ κε απηόλ, άηνκνλ ή νκάδα, πάληα θαιόλ Διιελα, κή δηαβιέπνληα ηνλ θίλδπλνλ… Ώπηό ην θήξπγκα κίζνπο θαη εκπάζεηαο πξνθαιεί ζύειια αληηδξάζεσλ από ηελ ΒΑΏ θαη ηελ Έλσζε Κέληξνπ. Ώθόκα θαη ηα θπβεξλεηηθά θόκκαηα ΒΡΒ θαη Πξννδεπηηθνί απνδνθηκάδνπλ ην βαζηιηθό κήλπκα. Παξ’ όια απηά ε θπβέξλεζε ησλ απνζηαηώλ πξνρσξεί απηόεηε ζε εθθαζαξίζεηο ζην ζηξάηεπκα, κε απνπνκπέο αμησκαηηθώλ θηιηθώλ πξνο ηελ Έλσζε Κέληξνπ (αξηζηεξνί αμησκαηηθνί δελ ππήξραλ νύηε γηα δείγκα), ελώ παξάιιεια πξνσζεί ζε ζέζεηο θιεηδηά αθξνδεμηά ζηειέρε, πνιιά από ηα νπνία ζα παίμνπλ ξόιν ζηε ζρεδηαδόκελε (από ην βαζηιηθό πεξηβάιινλ θαη από ηνπο ζπληαγκαηάξρεο) δηθηαηνξία. ΢ηηο 17 Εαλνπαξίνπ ν βνπιεπηήο ηεο Β.Κ. Άγγεινο Ώγγεινύζεο θαηαγγέιιεη κε εξώηεζή ηνπ ζηε ΐνπιή όηη ν γλσζηόο (από ην «ζακπνηάδ ηνπ Έβξνπ κε ηε δάραξε») ζπληαγκαηάξρεο Γεώξγηνο Παπαδόπνπινο ηνπνζεηήζεθε [168]

ζηε λεπξαιγηθή ζέζε ηνπ Γξαθείνπ Πιεξνθνξηώλ ηεο ΢ηξαηηάο ζηε Λάξηζα (Ώ2). ΢ηελ ίδηα εξώηεζε αλέθεξε όηη ν αξρεγόο ΓΒ΢ ζηξαηεγόο Γξεγόξηνο ΢παληηδάθεο είλαη: αλώηαηνο αμησκαηηθόο ήζζνλνο επαγγεικαηηθήο αμίαο, κε σλ θαλ απόθνηηνο νπδέ ηεο Αλσηάηεο Σρνιήο Πνιέκνπ, σο απαηηεί ν λόκνο, γλσζηόο όκσο ηνηο πάζη δηα ηνπο εηο ηνλ ΗΓΔΑ αγώλαο ηνπ… Ώπό ηα κέζα ηνπ 1966, ν αξρεγόο ΓΒ΢ ΢παληηδάθεο θαη έληεθα αληηζηξάηεγνη, ζπκθώλεζαλ λα θαηαζηξσζεί ζρέδην πξαμηθνπήκαηνο, κε ην νπνίν ν ζηξαηόο ζα αλαιάβεη ηελ εμνπζία, ζα δηαιύζεη ηε ΐνπιή θαη ζα ηνπνζεηήζεη πξσζππνπξγό ηνλ Παλαγηώηε Πηπηλέιε, έκπηζην ηνπ Παιαηηνύ. Βλεκεξώζεθαλ γη’ απηό ην ζρέδην ν Κσλζηαληίλνο, νη αξρεγνί Ώεξνπνξίαο, Ναπηηθνύ θαη Υσξνθπιαθήο, θαζώο θαη νξηζκέλνη πνιηηηθνί. ΋ια απηά απνθαιύθζεθαλ αξγόηεξα όηαλ ήξζαλ ζηε δεκνζηόηεηα επίζεκα ακεξηθαληθά έγγξαθα. Ο Γρηγόριος ΢παντιδάκης

΢ηηο 29 ΢επηεκβξίνπ εθδίδεηαη ην βνύιεπκα γηα ηελ παξαπνκπή ζε δίθε ησλ αμησκαηηθώλ ηνπ Ώ΢ΠΕΑΏ θαη ζηηο 3 Οθησβξίνπ αξρίδεη ε δίθε ησλ ππεπζύλσλ γηα ηε δνινθνλία ηνπ Γξεγόξε Λακπξάθε. Σνλ Αεθέκβξην 1966, ν βαζηιηάο, ν Γεώξγηνο Παπαλδξένπ θαη ν Παλαγηώηεο Καλειιόπνπινο ζπκθσλνύλ ζηε δηεμαγσγή βνπιεπηηθώλ εθινγώλ ηελ 28ε ΜαΎνπ ’67. Ο ΢ηεθαλόπνπινο παξαηηείηαη θαη δηνξίδεηαη ππεξεζηαθή θπβέξλεζε ππό ηνλ δηνηθεηή ηεο Βζληθήο Σξάπεδαο Ησάλλε Παξαζθεπόπνπιν. Δ ζπκθσλία απηή πξνθάιεζε ζνβαξέο αλαηαξάμεηο ζηα δπν κεγάια θόκκαηα. Οη αθξαίνη ηεο ΒΡΒ θαηεγόξεζαλ ηνλ Καλειιόπνπιν όηη ζύξεηαη πίζσ από ην άξκα ησλ Παπαλδξένπ. Καη ν Ώλδξέαο Παπαλδξένπ θαιεί ηνπ βνπιεπηέο [169]

ηεο ΒΚ λα θαηαςεθίζνπλ ηελ βαζηιηθή θπβέξλεζε, όπσο ηελ απνθαιεί. Σειηθώο ε θπβέξλεζε Παξαζθεπόπνπινπ παίξλεη ςήθν εκπηζηνζύλεο από ηε ΐνπιή.

Σελ 28ε Αεθεκβξίνπ εθδίδεηαη ε απόθαζε ηνπ Καθνπξγηνδηθείνπ Θεζζαινλίθεο κε ηελ νπνία θαηαδηθάδνληαη ζε ειαθξηέο πνηλέο νη έλνρνη ηεο δνινθνλίαο ηνπ βνπιεπηή ηεο ΒΑΏ Γξεγόξε Λακπξάθε. ΢ηηο 2 Εαλνπαξίνπ 1967, κε απόθαζε ηνπ Ώλσηάηνπ ΢πκβνπιίνπ Βζληθήο Άκπλαο πξνήρζεζαλ ζε αληηζηξάηεγνπο ν Οδπζζέαο Αγγειήο πνπ ηνπνζεηήζεθε ππαξρεγόο ΓΒΒΘΏ θαη ν Γεώξγηνο Εσηηάθεο πνπ αλέιαβε ηελ δηνίθεζε ηνπ Γ’ ΢ώκαηνο ΢ηξαηνύ ζηε Θεζζαινλίθε. Ώθνινύζεζε ε πξναγσγή ηνπ ζπληαγκαηάξρε ΢ηπιηαλνύ Παηηαθνύ ζε ηαμίαξρν, ν νπνίνο ηνπνζεηείηαη δηνηθεηήο ηεζσξαθηζκέλσλ ζην Γνπδί. ΢ηαδηαθά όια ηα ζηειέρε ηεο απξηαλήο ρνύληαο, θαηαιακβάλνπλ ζέζεηοθιεηδηά ελ όςεη ηνπ επεξρόκελνπ πξαμηθνπήκαηνο, πνπ είλαη βέβαην πιένλ όηη δελ ζα αξγήζεη. Ώπό ηνλ Ενύλην ηνπ ’65 σο ηηο 23 Εαλνπαξίνπ ’67, ε CIA είρε ζηείιεη ζην Τπνπξγείν Βμσηεξηθώλ ησλ ΔΠΏ 15 αλαθνξέο ζρεηηθέο κε ηηο ζπλεδξηάζεηο ηεο νκάδαο Γεσξγίνπ Παπαδόπνπινπ, ηα νλόκαηα ησλ ζπκκεηερόλησλ, αιιά θαη ιεπηνκέξεηεο ησλ ζπδεηήζεώλ ηνπο γηα ην ζρεδηαδόκελν πξαμηθόπεκα θαη ηελ επηβνιή δηθηαηνξίαο.

[170]

΢ηηο 8 θαη 10 Μαξηίνπ ηξεηο εθξήμεηο βνκβώλ, γεγνλόο εληειώο αζπλήζηζην ηελ επνρή εθείλε, αλαζηαηώλνπλ ηελ πξσηεύνπζα, επηβεβαηώλνληαο ηηο ππνςίεο όηη νη δπλάκεηο ηεο αλσκαιίαο δελ πξόθεηηαη λα δηζηάζνπλ θαη είλαη ηθαλέο λα πξνρσξήζνπλ αθόκα θαη ζε κέηξα βίαο, όηαλ απηέο θξίλνπλ όηη απηό ζα βνεζήζεη ηελ θαηάιπζε ηνπ θνηλνβνπιεπηηζκνύ. ΢ηηο 16 Μαξηίνπ ην ΢ηξαηνδηθείν ηεο Ώζήλαο εθδίδεη ηελ απόθαζε γηα ηελ ππόζεζε Ώ΢ΠΕΑΏ, κε ηελ νπνία θαηαδηθάδνληαη 15 αμησκαηηθνί ζε πνηλέο θάζεηξμεο 4 σο 18 εηώλ. Δ θαηάζηαζε γίλεηαη θάζε κέξα θαη πην επηθίλδπλε θαη ε εθηξνπή πξνο δηθηαηνξηθή ιύζε γίλεηαη πιένλ νξαηή. Ο βαζηιηάο πξνεηνηκάδεη ην έδαθνο γηα ζπληαγκαηηθή εθηξνπή αλ δηαθαλεί όηη ε Έλσζε Κέληξνπ ησλ Παπαλδξένπ θεξδίδεη ηηο επεξρόκελεο εθινγέο. Δυο χρόνια με το λαό στους δρόμους

Βθηόο από ηνλ Ώλδξέα πνπ ζεσξείηαη αξηζηεξόηεξνο ηεο αξηζηεξάο θαη ν Γεώξγηνο Παπαλδξένπ έρεη πεξάζεη ζρεδόλ αλνηρηά ζην αληηκνλαξρηθό ζηξαηόπεδν. ΢ηηο 20 Μαξηίνπ ν Κσλζηαληίλνο εηδνπνηεί ηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία όηη «ζθέθηεηαη λα αλαβάιεη ηηο εθινγέο» (πνπ όπσο είπακε, είραλ ήδε πξνγξακκαηηζηεί γηα ηελ 28ε ΜαΎνπ). ΢ε ιίγεο κέξεο ν βαζηιηάο ξσηά ηνλ Ώκεξηθαλό πξεζβεπηή Φίιηπ Σάικπνη αλ κπνξεί λα ππνινγίδεη ζε βνήζεηα ησλ ΖΠΑ ζε πεξίπησζε πνπ αλαγθαδόηαλ λα επηβάιεη δηθηαηνξία. Σν γεγνλόο απηό αλαθέξεηαη ζε απόξξεηε έθζεζε ηεο ακεξηθαληθήο πξεζβείαο πξνο ην ΢ηέηη Νηηπάξηκελη.

[171]

΢ηηο 29 Μαξηίνπ ε θπβέξλεζε Παξαζθεπόπνπινπ παξαηηείηαη θαη ν βαζηιηάο δίλεη εληνιή ζρεκαηηζκνύ θπβέξλεζεο ζηνλ αξρεγό ηεο ΒΡΒ Παλαγηώηε Καλειιόπνπιν. Ο Γεώξγηνο Παπαλδξένπ δειώλεη: Καηαγγέιισ πξνο ηνλ ειιεληθό ιαό ην λέν πξαμηθόπεκα. Ο βαζηιεύο δπζηπρώο πξνηίκεζε λα γίλεη θνκκαηάξρεο. Ξεζπνύλ θαη πάιη κεγάιεο ιατθέο δηαδειώζεηο ζηε Ώζήλα θαη Θεζζαινλίθε κε ζπλζήκαηα Γεκνθξαηία, Γελ πεξλά ν θαζηζκόο, Κάησ ε θπβέξλεζε ηεο αλσκαιίαο θαη άιια. Δ αζηπλνκία ζπγθξνύεηαη κε ηνπο δηαδεισηέο κε αξθεηνύο ηξαπκαηηζκνύο θαη ζπιιήςεηο. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

΢ηε ΐνπιή όια ηα θόκκαηα (εθηόο ηεο ΒΡΒ) δήισζαλ όηη ζα θαηαςεθίζνπλ ηελ θπβέξλεζε Καλειιόπνπινπ. ΢ύκθσλα κε πιεξνθνξίεο Ώκεξηθαλώλ αμησκαηνύρσλ, ν Καλειιόπνπινο δήισζε ζηνλ Κσλζηαληίλν, όηη αλ επηβεβαησζνύλ νη ελδείμεηο, όηη ζηηο επηθείκελεο εθινγέο ζα θεξδίζεη ε Έλσζε Κέληξνπ, απηόο πξνηίζεηαη λα ηηο αλαβάιεη θαη λα θαηαζηεί ληε θάθην δηθηάηνξαο. Ο βαζηιηάο κίιεζε κε ηνλ ΢παληηδάθε γηα ηελ πξόηαζε ηνπ πξσζππνπξγνύ, αιιά απηόο δήισζε όηη πξνηηκά σο δηθηάηνξα ηνλ Πηπηλέιε. ΢ηηο 7 Ώπξηιίνπ ν Καλειιόπνπινο ιέεη ζηνλ Ώκεξηθαλό πξεζβεπηή Σάικπνη: Να είζηε βέβαηνη γηα έλα πξάγκα, ην ειιεληθό έζλνο δελ ζα παξαδνζεί πνηέ ζηνπο θνκκνπληζηέο ή ζηνλ Αλδξέα Παπαλδξένπ… Σελ 14ε Ώπξηιίνπ ν θξνύξαξρνο ηεο ΐνπιήο ζπξνθνιιεί ην δηάηαγκα δηάιπζήο ηεο. Θα αλνίμεη θαη πάιη κεηά από εθηά ρξόληα θαη ηξεηο κήλεο! ΢ηηο 11 ην πξσί ηεο Πέκπηεο, 20 Ώπξηιίνπ 1967, ζην ζηξαηόπεδν ηεζσξαθηζκέλσλ ζην Γνπδί, ζπλαληήζεθε ε ηξηαλδξία ησλ ζπλσκνηώλ, νη ζπληαγκαηάξρεο Γεώξγηνο [172]

Παπαδόπνπινο θαη Νηθόιανο Μαθαξέδνο θαη ν ηαμίαξρνο ΢ηπιηαλόο Παηηαθόο. Ο πξώηνο πξόηεηλε λα αλαβιεζεί ην πξαμηθόπεκα γηαηί πεξίκελε αθόκα θάπνηεο πιεξνθνξίεο, αιιά ν Παηηαθόο ήηαλ αλέλδνηνο θαη κηα ζηηγκή είπε όηη απηόο ζα θηλνύζε ηα άξκαηα ην ίδην βξάδπ έζησ θαη κόλνο ηνπ. Οη άιινη δπν αλαγθαζηηθά ζπκθώλεζαλ. Σελ ίδηα κέξα ππήξμε θαη κηα άιιε ζπλάληεζε, ηνπ αξρεγνύ ΓΒ΢ Γξεγνξίνπ ΢παληηδάθε κε άιινπο έμη αληηζηξάηεγνπο θαη ζπκθώλεζαλ όηη έθηαζε ε ώξα λα επέκβεη ν ζηξαηόο θαη εμνπζηνδόηεζαλ ηνλ πξώην λα ελεκεξώζεη ηνλ βαζηιηά, ν νπνίνο έπξεπε λα δώζεη ην πξάζηλν θσο γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ ζρεδίνπ Ηέξαμ II πνπ πξόβιεπε ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ ζηξαηνύ, γηα ην πξαμηθόπεκα ησλ ζηξαηεγώλ. Παττακός, Μακαρέζος, Παπαδόπουλος

Δ επόκελε ζπλάληεζή ηνπο νξίζηεθε γηα ηε Αεπηέξα 24 Ώπξηιίνπ, αλ κέρξη ηόηε ν Κσλζηαληίλνο δελ είρε δηαηάμεη ηελ έλαξμε ηεο επηρείξεζεο. {΢ύκθσλα κε αθήγεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ Παηηαθνύ, ν αληηζηξάηεγνο Γεώξγηνο Εσηηάθεο πνπ ήηαλ γλώζηεο ηνπ ζρεδίνπ ησλ ζηξαηεγώλ, εηδνπνίεζε ηνλ Μαθαξέδν γηα ηελ απόθαζή ηνπο. Έηζη νη ζπληαγκαηάξρεο επέζπεπζαλ ην δηθό ηνπο πξαμηθόπεκα γηα λα πξνιάβνπλ ηνπο ζηξαηεγνύο}. Σν πξσηλό ηνπ ΢αββάηνπ 22 Ώπξηιίνπ, νη Ώζελαίνη μύπλεζαλ από ηνπο ήρνπο ησλ αξκάησλ κάρεο πνπ είραλ πιεκκπξίζεη ηνπο δξόκνπο ηνπ θέληξνπ ηεο πόιεο. Άλνημαλ ηα ξαδηόθσλα λα κάζνπλ ηη ζπκβαίλεη θαη ν ρώξνο γέκηζε από ηνπο ήρνπο [173]

εκβαηεξίσλ θαη δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ. Ώξγόηεξα έκαζαλ ηα λέα. Ώπό ην βξάδπ ηεο Παξαζθεπήο 21εο Ώπξηιίνπ θηλήζεθαλ αζόξπβα κνλάδεο ΛΟΚ (θαηαδξνκείο) ππό ηελ θαζνδήγεζε ηνπ δηνηθεηή ηνπο ζπληαγκαηάξρε Κ. Αζιαλίδε θαη πξόιαβαλ λα θαηαιάβνπλ αηθληδηαζηηθά όια ηα θέληξα ηειεπηθνηλσληώλ, δειαδή ηνπ ΟΣΒ, πξηλ κάζνπλ ηίπνηε ν βαζηιηάο, ε θπβέξλεζε θαη νη ζηξαηεγνί. Καηειήθζεζαλ επίζεο νη ξαδηνθσληθνί ζηαζκνί, ε (ζηα ζπάξγαλα ηόηε) ηειεόξαζε θαη ν ζηξαηησηηθόο ζηαζκόο αζπξκάηνπ. Σανκς στους δρόμους της Αθήνας

Ο ξαδηνθσληθόο ζηαζκόο ησλ ελόπισλ δπλάκεσλ (ΤΒΝΒΑ) δηέθνπηε θάζε ιίγν ηα εκβαηήξηα θαη κεηέδηδε ηελ αθόινπζε αλαθνίλσζε θαη ην (πιαζηό) βαζηιηθό δηάηαγκα: Λόγσ ηεο δεκηνπξγεζείζεο εθξύζκνπ θαηαζηάζεσο, από ηνπ κεζνλπθηίνπ ν ζηξαηόο αλέιαβε ηελ δηαθπβέξλεζηλ ηεο ρώξαο. "Κσλζηαληίλνο Βαζηιεύο ησλ Διιήλσλ Έρνληεο ππ' όςηλ ην άξζξνλ 91 ηνπ Σπληάγκαηνο θαη θαηόπηλ εηζεγήζεσο ηεο Κπβεξλήζεσο, αλαζηέιινκελ ηαο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 95 θαη 97 ηνπ ελ ηζρύη Σπληάγκαηνο θαζ' όινλ ην Κξάηνο ιόγσ εθδήινπ απεηιήο θαηά ηεο δεκνζίαο ηάμεσο θαη αζθαιείαο ηεο ρώξαο εμ εζσηεξηθώλ θηλδύλσλ. Ο εκέηεξνο επί ησλ Δζσηεξηθώλ Υπνπξγόο δεκνζηεύζεη θαη εθηειέζεη ην δηάηαγκα ηνύην. Δλ Αζήλαηο ηε 21ε Απξηιίνπ 1967 Κσλζηαληίλνο, Βαζηιεύο ησλ Διιήλσλ Τν ππνπξγηθόλ Σπκβνύιηνλ Ο Πξόεδξνο, ηα κέιε..."

[174]

΢ηνπο ζηξαηώλεο, ζπλσκόηεο αμησκαηηθνί δηάβαζαλ ζηνπο αγνπξνμππλεκέλνπο θαληάξνπο ηελ (πιαζηή) δηαηαγή ην Κσλζηαληίλνπ πνπ όξηδε ηελ εθαξκνγή ηνπ λαηντθνύ ζρεδίνπ Πξνκεζεύο, ην νπνίν πξόβιεπε ηελ αλάιεςε ηεο εμνπζίαο από ην ζηξαηό ζε πεξίπησζε εηζβνιήο ησλ ζηξαηεπκάησλ ηνπ ΢πκθώλνπ ηεο ΐαξζνβίαο. Γηα λα πξνιεθζεί εμέγεξζε ησλ θνκκνπληζηώλ, όιεο νη ζηξαηησηηθέο κνλάδεο εηίζνλην ππό ηελ εγεζία ηνπ ππνπξγνύ Βζληθήο Ώκύλεο ή ηνπ αξρεγνύ ΓΒ΢ ή αθόκα θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ βαζηιηά. Έγηλε άκεζε αληηθαηάζηαζε ηνπ ΢παληηδάθε κε ηνλ έκπηζην ηεο ρνύληαο Οδπζζέα Ώγγειή, ν νπνίνο έδσζε απζσξεί δηαηαγή ζην Γ’ ΢ώκα ΢ηξαηνύ λα εθαξκνζηεί ην ζρέδην Πξνκεζεύο ζηελ ππόινηπε Βιιάδα. Ώθνύ είραλ πιένλ ην έιεγρν ησλ ηειεπηθνηλσληώλ, νη πξαμηθνπεκαηίεο πξνρώξεζαλ ζην ήδε θαηαξηηζκέλν ζρέδην ζπιιήςεσλ. Αεθάδεο νιηγνκειή απνζπάζκαηα ηεο Β΢Ώ ππό ηε εγεζία ηνπ Ησάλλε Λαδά, ζθόξπηζαλ ζε θάζε γσληά ηεο Ώζήλαο θαη ησλ άιισλ πόιεσλ, πήγαηλαλ ζηα ζπίηηα πνιηηηθώλ όισλ ησλ παξαηάμεσλ, αιιά θαη ραξαθηεξηζκέλσλ αξηζηεξώλ πνιηηώλ θαη ηνπο ππνρξέσλαλ λα ηνπο αθνινπζήζνπλ. ΢πλειήθζε ν πξσζππνπξγόο Καλειιόπνπινο θαη νη πεξηζζόηεξνη ππνπξγνί, νη Γεώξγηνο θαη Ώλδξέαο Παπαλδξένπ, νη αξρεγνί ηεο Ώεξνπνξίαο θαη ηνπ Ναπηηθνύ, όινη ζρεδόλ νη [175]

βνπιεπηέο ηεο ΒΑΏ θαη αξθεηνί ηεο Έλσζεο Κέληξνπ, αλώηεξνη θξαηηθνί ιεηηνπξγνί, δηθαζηηθνί, ζπλδηθαιηζηέο, εθαηνληάδεο πξνβεβιεκέλεο πξνζσπηθόηεηεο ηνπ ηύπνπ, ηνπ πλεύκαηνο θαη ηεο ηέρλεο θαη ρηιηάδεο απιώλ πνιηηώλ, νπαδώλ ηεο αξηζηεξάο. Με ζπλδπαζκέλε θίλεζε ησλ Λαδά θαη Ώζιαλίδε είθνζη άξκαηα θύθισζαλ ην ζπγθξόηεκα ηνπ Πεληαγώλνπ, ην νπνίν θαηαιήθζεθε από ηνλ ίδην ηνλ Παπαδόπνπιν, ρσξίο ηελ παξακηθξή αληίζηαζε. Ο Κσλζηαληίλνο αηθληδηάζηεθε όηαλ είδε ζηξαηηώηεο λα θπθιώλνπλ ην ζπίηη ηνπ ζην Φπρηθό θαη πιεξνθνξήζεθε ηα ζπκβάληα από ηνλ ππαζπηζηή ηνπ Μηράιε Ώξλανύηε. ΍ξα 2.20’ ην πξσί πήξε ζην ηειέθσλν ηνλ Καλειιόπνπιν, αιιά απηόο ηνλ πιεξνθόξεζε όηη εθείλε ηε ζηηγκή βξίζθνληαλ ζην ζπίηη ηνπ άλδξεο ηεο Β΢Ώ γηα λα ηνλ ζπιιάβνπλ. Ο Κωνσταντίνος και η κυβέρνηση της χούντας

Οη

ζπιιεθζέληεο πνιηηηθνί κεηαθέξζεθαλ ζην Γνπδί ή ζην Πεληάγσλν. Ώιιά ρηιηάδεο αξηζηεξώλ πνιηηώλ ζηνηβάρηεθαλ ζηα κεγάια γήπεδα ηεο πξσηεύνπζαο θαη νη πεξηζζόηεξνη ζηνλ Εππόδξνκν ηνπ Π. Φαιήξνπ, όπνπ ππήξμε θαη ν πξώηνο λεθξόο ηεο ρνύληαο, ν Παλαγηώηεο Διιήο. Βίλαη πξαγκαηηθά απνξίαο άμην, όηη όινη πεξίκελαλ ηελ εθηξνπή θαη όκσο όινη πηάζηεθαλ ζηνλ ύπλν κε επθνιία. Δ εθεκεξίδα ηεο αξηζηεξάο Απγή είρε αξρίζεη λα δεκνζηεύεη ζεηξά άξζξσλ κε ηίηιν: Γηαηί δελ ζα γίλεη δηθηαηνξία. Σν ηξίην όκσο άξζξν ηππώζεθε ηε λύρηα ηεο 21εο πξνο 22α Ώπξηιίνπ

[176]

θαη δελ δεκνζηεύηεθε γηαηί ε εθεκεξίδα δελ θπθινθόξεζε πηα – όπσο θαη αξθεηέο άιιεο. Ώθνινύζεζαλ από ηελ ρνύληα απαλσηά δηαηάγκαηα: Ώπαγνξεύηεθαλ: Δ θπθινθνξία πεδώλ θαη νρεκάησλ κέρξη λεσηέξαο. Δ αλάιεςε θαηαζέζεσλ από ηηο ηξάπεδεο. Δ αγνξά ρξπζνύ θαη ζπλαιιάγκαηνο. Ώθόκα θαη ηα καζήκαηα ησλ ζρνιείσλ δηαθόπεθαλ κέρξη λεσηέξαο. Παξάιιεια δηαθόπεθε ε ξνή ησλ εηδήζεσλ από θαη πξνο ην εμσηεξηθό, επηβιήζεθε αζθπθηηθόο πξνιεπηηθόο έιεγρνο (ινγνθξηζία) ζηηο εθεκεξίδεο θαη ην ξαδηόθσλν θαη έθιεηζαλ ηα αεξνδξόκηα. Οη θηλεκαηίεο θάιεζαλ ηνλ Κσλζηαληίλν ζην Πεληάγσλν θαη ηνπ δήηεζαλ λα ππνγξάςεη ηνλ ζρεκαηηζκό θπβέξλεζεο θαη ηα ζρεηηθά δηαηάγκαηα. Σανκς στην Ομόνοια

΋ηαλ ν βαζηιηάο πξνζπάζεζε λα αξλεζεί ν Παηηαθόο ηνπ είπε: Οη Δπαλαζηάηεο δελ ζπδεηνύλ, απαηηνύλ! {Να ινηπόλ πώο ην πξαμηθόπεκα νλνκάζηεθε… επαλάζηαζε!}. Ο Κσλζηαληίλνο βξέζεθε ζε αδηέμνδν, δελ είρε νύηε έλα αμησκαηηθό δηθό ηνπ εθείλε ηε ζηηγκή. Σειηθά εθώλ-άθσλ αλαγθάζηεθε λα ζπκβηβαζηεί ζε νξηζκέλα πξόζσπα θαη λα νξθίζεη ηελ πξώηε ρνπληηθή θπβέξλεζε: Πξσζππνπξγόο ν εηζαγγειέαο ηνπ Ώξείνπ Πάγνπ Κσλζηαληίλνο Κόιιηαο (ήηαλ επηινγή Κσλζηαληίλνπ, ηελ νπνία απνδέρζεθε ε ρνύληα) θαη ππνπξγνί: Άκπλαο ν ζηξαηεγόο Γξεγόξηνο ΢παληηδάθεο κε πθππνπξγό ηνλ Γεώξγην Γσηηάθε, Πξνεδξίαο ν Γεώξγηνο Παπαδόπνπινο, Βζσηεξηθώλ ν ΢ηπιηαλόο Παηηαθόο ΢πληνληζκνύ ν Νηθόιανο Μαθαξέδνο. Σα ππόινηπα ππνπξγεία δελ είραλ αθόκα ζηειερσζεί.

[177]

Ώπηή ε ζύλζεζε ηεο θπβέξλεζεο αλαθνηλώζεθε από ην ξαδηόθσλν ζηηο 8.30 ην βξάδπ ηεο 22αο Ώπξηιίνπ. Δ ρνύληα είρε επηθξαηήζεη κε ζρεηηθή επθνιία ζε όιε ηελ Βιιάδα. Σα ζώκαηα αζθαιείαο ηάρζεθαλ ζύληνκα κε ηε λέα θαηάζηαζε. Λατθέο αληηδξάζεηο δελ ππήξμαλ εθηόο από θάπνηεο θηλεηνπνηήζεηο ζηα Γηάλλελα θαη ην Δξάθιεην Κξήηεο. Δ θνηλνβνπιεπηηθή δεκνθξαηία θαηέξξεπζε θαη νη δηαηάμεηο ηνπ ΢πληάγκαηνο νη ζρεηηθέο κε ηηο αηνκηθέο ειεπζεξίεο θαη ηα αλζξώπηλα δηθαηώκαηα ήηαλ πηα λεθξό γξάκκα. Υηιηάδεο ζπιιεθζέληεο εθηνπίζηεθαλ – ρσξίο δίθε θπζηθά – ζηα λεζηά Γπάξνο θαη Λέξνο. Ο Παπαδόπουλος

Βπηβιήζεθε από ην θαζεζηώο απζηεξή ινγνθξηζία ζηνλ ηύπν, ηελ ηειεόξαζε, ην βηβιίν θαη γεληθά ζε θάζε είδνπο εθδόζεηο. Θεζπίζηεθαλ απζηεξόηαηεο πνηλέο γηα αληηπνιηηεπηηθή πνιηηηθή δξαζηεξηόηεηα θαη ζηήζεθαλ έθηαθηα ζηξαηνδηθεία ζε όιεο ζρεδόλ ηηο κεγάιεο πόιεηο ηεο ρώξαο. ΢ηα θξαηεηήξηα ηεο αζθάιεηαο, νη ζπιιεθζέληεο ππέθεξαλ από θνβεξά βαζαληζηήξηα ζσκαηηθά θαη ςπρνινγηθά. Άξρηζε ζαξσηηθή εθθαζάξηζε ζε όινπο ηνπο ηνκείο ηνπ θξαηηθνύ κεραληζκνύ, ηελ Παηδεία, ηε Αηθαηνζύλε θαη ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε. Βθδηώρζεθαλ ηα αλεπηζύκεηα πξόζσπα θαη αληηθαηαζηάζεθαλ κε πεηζήληα όξγαλα ηεο ρνύληαο. ΢ηελ Βθθιεζία επηβιήζεθε αξρηεπίζθνπνο ν πξσζηεξέαο ησλ αλαθηόξσλ Ηεξώλπκνο Κνηζώλεο. Παξά ηελ ινγνθξηζία, νη εθεκεξίδεο ζπλέρηζαλ ηελ θπθινθνξία ηνπο θαλνληθά, εθηόο ηνπ επίζεκνπ νξγάλνπ ηεο αξηζηεξάο Απγήο, ηεο νπνίαο θπζηθά ε έθδνζε απαγνξεύηεθε. Οη κόλνη πνπ – πξνο ηηκή ηνπο - αληηζηάζεθαλ ζηα κέηξα θαη [178]

ζηακάηεζαλ νηθεηνζειώο ηελ έθδνζε ησλ εθεκεξίδσλ ηνπο ήηαλ ε Βιέλε ΐιάρνπ (Καζεκεξηλή θαη Μεζεκβξηλή) θαη ν Πάλνο Κόθθαο (Διεπζεξία). Φπζηθά απηά ηα κέηξα έθεξαλ θαη αληίκεηξα. Πνιίηεο δηάζεκνη ή κε πήξαλ πξσηνβνπιία γηα ηε ζπγθξόηεζε αληηδηθηαηνξηθνύ θηλήκαηνο. Έηζη ζύληνκα ηδξύζεθαλ νξγαλώζεηο, όπσο ε Γεκνθξαηηθή Άκπλα, ν Ρήγαο Φεξαίνο, ην Παηξησηηθό Μέησπν θαη άιιεο. Δ αιήζεηα είλαη όκσο, όηη ε κεγάιε πιεηνςεθία ηνπ ιανύ δέρηεθε ην πξαμηθόπεκα κε απάζεηα - ρσξίο απηό λα ζεκαίλεη όηη θαη ην ππνζηήξημε – θαη δελ ππήξμαλ από ηελ αξρή ζνβαξέο ή επηθίλδπλεο γηα ην θαζεζηώο πξάμεηο. Σο στρατόπεδο της Γυάρου

Καη ήηαλ ηξαγηθό ην ζέακα πλεπκαηηθώλ αλζξώπσλ όπσο θαζεγεηώλ παλεπηζηεκίνπ ή ησλ κειώλ ηεο Ώθαδεκίαο Ώζελώλ, λα παξαθνινπζνύλ ηηο αζπλάξηεηεο νκηιίεο ηνπ Παπαδόπνπινπ θαη λα ρεηξνθξνηνύλ ηηο απίζαλεο εθδνρέο ηνπ, όηαλ ηνπο εμεγνύζε όηη ην πξαμηθόπεκα ήηαλ επηβεβιεκέλν, γηαηί ε ρώξα πνξεπόηαλ πξνο ηνλ θνκκνπληζκό. Σα ίδηα πεξίπνπ έιεγε ν Παπαδόπνπινο ζε ζπλέληεπμε ειιεληθνύ θαη μέλνπ ηύπνπ πνπ έδσζε ιίγεο κέξεο κεηά ην πξαμηθόπεκα. Πξόβαιε ηελ αδπλακία ζπλελλόεζεο ησλ θνκκάησλ κεηαμύ ηνπο θαη κε ηνλ βαζηιηά θαη όηη ν ζηξαηόο ήηαλ ε κόλε δύλακε ηθαλή λα ζηακαηήζεη ηελ θαηαζηξνθηθή πνξεία ηεο ρώξαο. Ώλέθεξε όηη νη ζπιιεθζέληεο επηθίλδπλνη θνκκνπληζηέο ήηαλ πεξίπνπ πέληε ρηιηάδεο θαη γηα ηελ ηύρε ηνπο ζα απνθάζηδαλ νη επηηξνπέο αζθάιεηαο. Τπνζηήξημε πώο ζηα θεληξηθά γξαθεία ηεο ΒΑΏ, βξέζεθε αλαηξεπηηθό πιηθό από ην νπνίν ήηαλ [179]

παζηθαλήο ε πξνεηνηκαζία θνκκνπληζηηθνύ πξαμηθνπήκαηνο. Καη όηη γηα ηε κεηαθνξά ηνπ πιηθνύ απηνύ λαπιώζεθαλ εβδνκήληα θνξηεγά! (Φπζηθά απηά δελ απνδείρζεθαλ πνηέ, αιιά απηό νπδόισο ελδηέθεξε ηνπ ζπληαγκαηάξρεο). Ώξθεί κηα θξάζε ηνπ Παπαδόπνπινπ γηα λα θαλεί ην γεινίν ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ αξρεγνύ ηνπ πξαμηθνπήκαηνο: Μελ μερλάηε όκσο, θύξηνη, όηη επξηζθόκεζα πξν ελόο αζζελνύο, ηνλ νπνίνλ έρνκελ επί ηεο ρεηξνπξγηθήο θιίλεο θαη ηνλ νπνίνλ εάλ ν ρεηξνπξγόο δελ πξνζδέζεη θαηά ηελ δηάξθεηαλ ηεο εγρεηξήζεσο δηά ηεο λαξθώζεσο επί ηεο ρεηξνπξγηθήο θιίλεο, ππάξρεη πηζαλόηεο αληί ηεο εγρεηξήζεσο λα ηνπ ραξίζεη ηελ απνθαηάζηαζηλ ηεο πγείαο, λα ηνλ νδεγήζεη εηο ζάλαηνλ. ΢υνέντευξη τύπου του ηγέτη της χούντας

΢ηηο δηεζλείο ζρέζεηο ε πξώηε δηθηαηνξηθή θπβέξλεζε (ηνπ αξενπαγίηε Κσλζηαληίλνπ Κόιιηα) δηαθήξπμε ηελ πξνζήισζή ηεο ζηε Απηηθή ΢πκκαρία (ΝΏΣΟ). ΋κσο, ηα θξάηε ηνπ αλαηνιηθνύ ζπλαζπηζκνύ δελ δηέξξεμαλ – παξά ηε ζθνδξή αληηθνκκνπληζηηθή ξεηνξηθή ηεο ρνύληαο – νύηε ζηηγκή ηηο δηπισκαηηθέο ηνπο ζρέζεηο κε ηελ Βιιάδα. Ο βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο είρε θάζε ιόγν λα είλαη δπζαξεζηεκέλνο κε ηε ρνύληα ησλ ζπληαγκαηαξρώλ. Σν αηθληδηαζηηθό θίλεκά ηνπο, πξόιαβε ην θίλεκα πνπ εηνίκαδε ν ίδηνο κε ηνπο ζηξαηεγνύο. Βπίζεο ν βαζηιηάο έθεξε βαξέσο ηελ ζθαηά θαη πξνζβιεηηθή κεηαρείξηζε ησλ πξσηαγσληζηώλ ηνπ πξαμηθνπήκαηνο ζην πξόζσπό ηνπ. Σν κόλν πξόζσπν πνπ είρε εκπηζηνζύλε ήηαλ ν πξσζππνπξγόο Κ. Κόιιηαο. Οη επαθέο ηνπ κε πςειόβαζκνπο αμησκαηηθνύο γίλνληαλ ππό ην άγξππλν κάηη ησλ ζπηνύλσλ ηεο ρνύληαο.

[180]

Ο Κσλζηαληίλνο ήηαλ εγθισβηζκέλνο θαη ακήραλνο. Ώηζζαλόηαλ όηη θάηη έπξεπε λα θάλεη γηα λα κελ ηαπηηζηεί κε ηνπο αγξνίθνπο απηνύο πξαμηθνπεκαηίεο. Καη δελ άξγεζε λα πάξεη ηελ απόθαζε λα δξάζεη.

Ο Κωνσταντίνος Κόλλιας

[181]

Σο «πουλί της χούντας» στις οθόνες της τηλεόρασης

[182]

20. 1967, Σν αληηθίλεκα ηεο 13εο Γεθεκβξίνπ ηνπ βαζηιηά Κσλζηαληίλνπ Βίδακε ζην πξνεγνύκελν θεθάιαην, πώο νη ζπληαγκαηάξρεο αηθληδίαζαλ ηνπο πάληεο, παιάηη, πνιηηηθνύο θαη ζηξαηεγνύο θαη άξπαμαλ ηελ εμνπζία, ιίγν πξηλ πξαγκαηνπνηήζνπλ ην ίδην εγρείξεκα νη ζπλσκόηεο ζηξαηεγνί κε ηνλ Κσλζηαληίλν. Αειαδή ην ζρέδην Πξνκεζεύο, βάζεη ηνπ νπνίνπ θηλήζεθε ν Γεώξγηνο Παπαδόπνπινο θαη ε παξέα ηνπ, πξόιαβε ην ζρέδην Ηέξαμ II ησλ ζηξαηεγώλ. Καλοκαίρι ‘67 Ειρήνη, Υρειδερίκη, Αλεξία, Άννα-Μαρία με τον νεογέννητο Παύλο και Κωνσταντίνος

Έλα από ηα αηνύ πνπ είραλ νη ζπληαγκαηάξρεο, ηηο πξώηεο (θαη αβέβαηεο) ώξεο ηνπ πξαμηθνπήκαηνο ηεο 21εο Ώπξηιίνπ 1967, ήηαλ θαη ε πιαζηνγξάθεζε ηεο ππνγξαθήο ηνπ Κσλζηαληίλνπ ζην βαζηιηθό δηάηαγκα, κε ην νπνίν αλαζηέιινληαλ βαζηθά άξζξα ηνπ ΢πληάγκαηνο γηα ιόγνπο «ηάμεσο θαη αζθαιείαο». ΢ηελ ζπλέρεηα ν βαζηιηάο είδε ηα ηαλθο λα θπθιώλνπλ ην ζπίηη ηνπ ρσξίο λα κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη κε θάπνηνλ , νύηε λα αληηδξάζεη. Με ηνλ κόλν πνπ θαηάθεξε λα ζπλνκηιήζεη ήηαλ ν Παλαγηώηεο Καλειιόπνπινο, αιιά ήηαλ ε ώξα πνπ νη άλδξεο ηεο Β΢Ώ βξίζθνληαλ ήηαλ ζην ζπίηη ηνπ πξσζππνπξγνύ γηα λα ηνλ ζπιιάβνπλ.

[183]

Αελ ππήξραλ πεξηζώξηα γηα ηνλ 27ρξνλν Κσλζηαληίλν. Έβαιε σο κνλαδηθό όξν ηελ αλάιεςε ηεο πξσζππνπξγίαο από ηνλ έκπηζηό ηνπ αξενπαγίηε Κσλζηαληίλν Κόιιηα θαη αθνύ ν όξνο απηόο έγηλε δεθηόο από ηελ ηξηαλδξία ηνπ πξαμηθνπήκαηνο (Γεώξγην Παπαδόπνπιν, ΢ηπιηαλό Παηηαθό θαη Νηθόιαν Μαθαξέδν), πξνρώξεζε ζέινληαο θαη κε, ζηελ νξθσκνζία ηεο ρνπληηθήο θπβέξλεζεο. Ο Κσλζηαληίλνο πίζηεπε όηη νη ζπληαγκαηάξρεο, αθνύ πέηπραλ ην ζηόρν ηνπο, ζα επέζηξεθαλ ζύληνκα πίζσ ζηνπο ζηξαηώλεο θαη ηα θαζήθνληά ηνπο, αιιά ήηαλ βαζηά γειαζκέλνο. Παναγιώτης Πιπινέλης, υπουργός Εξωτερικών της χούντας

Ώπηνί θαζεκεξηλώο εδξαίσλαλ ηελ εμνπζία πνπ είραλ αξπάμεη ηόζν εύθνια, ζηειερώλνληαο όιεο ηηο δεκόζηεο ππεξεζίεο, ηελ Αηνίθεζε, ηελ Παηδεία, ηελ Αηθαηνζύλε, ηελ Βλεκέξσζε θαη ην ΢ηξαηό κε αλζξώπνπο ηεο απόιπηεο εκπηζηνζύλεο ηνπο. ΋ινη ρσξίο εμαίξεζε νη Γεληθνί Γξακκαηείο ησλ ππνπξγείσλ αλήθαλ ζηε ζπλσκνηηθή νκάδα ησλ ζπληαγκαηαξρώλ. ΢ην ζηξαηό δελ έθαλαλ δηάθξηζε νύηε ζηνπο πηζηνύο ζην βαζηιηά αμησκαηηθνύο, ηνπο νπνίνπο παξαγθώληδαλ ζπζηεκαηηθά. Ο λεαξόο βαζηιηάο έβιεπε όηη, αλ παξαθνινπζνύζε απιώο ηηο ζπλερείο απνζηξαηείεο θίισλ ηνπ, ζε ιίγν δηάζηεκα ζα ήηαλ κόλνο, δελ ζα είρε αλζξώπνπο λα ζηεξηρηεί. Ο ζηξαηόο ήηαλ έλαο ζεζκόο κε ηνλ νπνίνλ ε κνλαξρία ήηαλ ζηελά ζπλδεδεκέλε. ΋ινη ζρεδόλ νη πξνθάηνρνί ηνπ (Παύινο, Γεώξγηνο ΐ’ θαη Κσλζηαληίλνο Ώ’) ζεσξνύζαλ ην ζηξαηό πξνζσπηθό ηνπο θένπδν θαη θξόληηδαλ πάληα λα ζηειερώλεηαη από έκπηζηνπο αλζξώπνπο ηνπο.

[184]

Ήδε από ην θαινθαίξη, ν βαζηιηάο άξρηζε λα ζπλελλνείηαη κε πηζηνύο ηνπ αμησκαηηθνύο, κε ζθνπό λα αηθληδηάζεη ηνπο ζπληαγκαηάξρεο θαη λα ηνπο αλαηξέςεη. {Γελ μέξνπκε αλ ν ζηόρνο ηνπ ήηαλ ε επαλαθνξά ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο νκαιόηεηαο – όπσο ν ίδηνο ηζρπξίζηεθε πνιιέο θνξέο αξγόηεξα – ή λα επηβάιεη ηελ δηθή ηνπ δηθηαηνξία ησλ ζηξαηεγώλ. Πηζαλόηαηα δελ ζα κάζνπκε πνηέ ηελ αιήζεηα}. Πάλησο ηνλ όιν ζρεδηαζκό ηεο ζπλσκνζίαο αλέιαβε ν ζηξαηεγόο Κσλζηαληίλνο Γόβαο26, αξρεγόο ηνπ ζηξαηησηηθνύ νίθνπ ηνπ βαζηιηά, ν νπνίνο έπεηζε πνιινύο αλώηαηνπο αμησκαηηθνύο λα πξνζρσξήζνπλ. Ο Κωνσταντίνος Δόβας

Μεηαμύ απηώλ ήηαλ νη: αξρεγόο ηεο Ώεξνπνξίαο πηέξαξρνο Αλησλάθνο, ηνπ Ναπηηθνύ λαύαξρνο Η. Γέδεο, νη ζηξαηεγνί Γ. Πεξίδεο δηνηθεηήο ηνπ Γ’ ΢ώκαηνο ΢ηξαηνύ, Κ. Κόιιηαο δηνηθεηήο ηεο ζηξαηηάο ζηε Λάξηζα, Η. Μαλέηηαο Γεληθόο Βπηζεσξεηήο ΢ηξαηνύ, Κεραγηάο θαη Εαινρώξεο δηνηθεηέο κεξαξρηώλ, ηαμίαξρνο Έξζεικαλ δηνηθεηήο κεξαξρίαο ηεζσξαθηζκέλσλ θαη πνιινί άιινη. Σνλ ΢επηέκβξην 1967 ν Κσλζηαληίλνο επηζθέθηεθε ηηο ΔΠΏ θαη πνιινί πνιηηηθνί θαη δεκνζηνγξάθνη ηνλ ξσηνύζαλ γηα ηελ θαηάξγεζε ησλ ειεπζεξηώλ ησλ Βιιήλσλ πνιηηώλ από ηε ρνπληηθή θπβέξλεζε. Ώκήραλνο απηόο ςέιιηζε όηη: Γελ είλαη απηή ε θπβέξλεζή κνπ. Μεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ από απηό ην ηαμίδη, ν Παπαδόπνπινο ηνπ παξνπζίαζε έλα θαηάινγν κε ηα νλόκαηα ηεηξαθνζίσλ πεξίπνπ αμησκαηηθώλ, ηνπο νπνίνπο πξόηεηλε γηα 26

Ο ςτρατθγόσ Κ. Δόβασ ωσ υπθρεςιακόσ πρωκυπουργόσ (ζγινε μετά από απαίτθςθ του βαςιλιά Παφλου), διεξιγαγε τισ διαβόθτεσ «εκλογέσ βίασ και νοθείασ» τθσ 29θσ Νοεμβρίου 1961.

[185]

απνζηξαηεία. Ο Κσλζηαληίλνο αξλήζεθε αξρηθά, αιιά κεηά από πηέζεηο θαη αλαηνιίηηθα παδάξηα, ν αξηζκόο ησλ ππό απόιπζε αμησκαηηθώλ κεηώζεθε ζηνπο 144. Ο βαζηιηάο θαηάιαβε όηη ηα ρξνληθά όξηα ζηελεύνπλ θαη άξρηζε λα πξνεηνηκάδεηαη ππξεησδώο γηα ην αληηθίλεκά ηνπ. Έπξεπε λα μεθηλήζεη πξηλ ην ηέινο ηνπ Αεθεκβξίνπ, γηαηί ηόηε ζα άξρηδαλ νη εηήζηεο θξίζεηο ησλ αμησκαηηθώλ θαη είρε ηε βάζηκε ππνςία όηη νη πεξηζζόηεξνη «δηθνί ηνπ» ζα απνζηξαηεύνληαλ. Ο πρωθυπουργός Κ. Κόλλιας υποδέχεται τον Κωνσταντίνο

Οη ζηξαηεγνί Κ. Αόβαο, Κ. Κόιιηαο (απιή ζπλσλπκία κε ην πξσζππνπξγό) θαη Γ. Πεξίδεο ζπλαληήζεθαλ ζηηο 8 Αεθεκβξίνπ ζηα αλάθηνξα κε ηνλ Κσλζηαληίλν, ν νπνίνο ηνπο ελεκέξσζε όηη είλαη απνθαζηζκέλνο λα αλαηξέςεη ην θαζεζηώο ησλ ζπληαγκαηαξρώλ. Αελ έδεημε λα ππάξρεη ζπγθεθξηκέλν ζρέδην δξάζεο, αιιά είπε όηη ζρεδίαδε λα πάεη ηελ ζπγθεθξηκέλε κέξα, ζε κηα κεγάιε κνλάδα ηεο ΐόξεηαο Βιιάδαο θαη από εθεί ππνινγίδνληαο ζηε δύλακε ηνπ ζηξαηνύ θαη ζηελ ιατθή ζπκπαξάζηαζε, λα απαηηήζεη από ηελ θπβέξλεζε ηεο ρνύληαο λα παξαδώζεη ηελ εμνπζία. Καηά ηνπο ππνινγηζκνύο ηνπ βαζηιηά ε εκεξνκελία πνπ ζα μεθηλνύζαλ όια, ήηαλ ε Αεπηέξα 13 Αεθεκβξίνπ. Σελ παξακνλή 12 Αεθεκβξίνπ ν ζηξαηεγόο Μαλέηηαο πήγε ζηα αλάθηνξα θαη πξόηεηλε ηελ αλαβνιή ηνπ θηλήκαηνο, αιιά ν Κσλζηαληίλνο ηνπ απάληεζε: - Γελ ππάξρεη ρξόλνο πηα. Τώξα ην παλ θηλείηαη... Πξάγκαηη ην πξσί ηεο 13εο Αεθεκβξίνπ ζην αλάθηνξν ηνπ ΣαηνΎνπ ε βαζηιηθή νηθνγέλεηα ήηαλ ζην πόδη. Γύξσ ζηηο 10.30’ ν Κσλζηαληίλνο κε ζηνιή εθζηξαηείαο, ε βαζίιηζζα Άλλα[186]

Μαξία, ε Φξεηδεξίθε, ηα δπν παηδηά, ν πξσζππνπξγόο Κ. Κόιιηαο {αξγόηεξα ν Κόιιηαο έγξαςε όηη δελ γλώξηδε ηίπνηα γηα ην βαζηιηθό αληηθίλεκα θαη ην πιεξνθνξήζεθε ηελ ηειεπηαία ζηηγκή}, ν ζηξαηεγόο Αόβαο, ν απιάξρεο Παπάγνο, ν αξρεγόο ηεο Ώεξνπνξίαο Ώλησλάηνο, ν νηθνγελεηαθόο γηαηξόο Κνπηήθαξεο θαη ιίγνη αθόκα επηβηβάζηεθαλ ζε δπν αεξνπιάλα θαη πέηαμαλ γηα ην αεξνδξόκην ηεο Καβάιαο. Βθεί ηνλ πεξίκελε ν δηνηθεηήο ηεο 11εο κεξαξρίαο ηαμίαξρνο Κεραγηάο (πνπ πξνζρώξεζε ακέζσο ζην θίλεκα) θαη πιήζνο θόζκνπ πνπ ππνδέρζεθε ηε βαζηιηθή νηθνγέλεηα κε δεησθξαπγέο. Τποδοχή του βασιλιά στην Καβάλα

Σελ ώξα πνπ ηα δπν αεξνπιάλα ήηαλ αθόκα ζηνλ αέξα, έθηαζε ζην γξαθείν ηνπ αξρεγνύ ΓΒ΢ Οδπζζέα Ώγγειή ζην Πεληάγσλν, ν Γεληθόο Βπηζεσξεηήο ΢ηξαηνύ Ε. Μαλέηηαο ν νπνίνο ηνπ παξάδσζε έλα θάθειν. Ο θάθεινο πεξηείρε δηαηαγή ηνπ βαζηιηά, πνπ ηνπνζεηνύζε ζηε ζέζε ηνπ αξρεγνύ ΓΒ΢ ηνλ Μαλέηηα. Ο Ώγγειήο έξημε κηα καηηά ζην πεξηερόκελν ηνπ θαθέινπ θαη αληί άιιεο απάληεζεο, δηέηαμε ηελ θξάηεζε ηνπ ζηξαηεγνύ. Ήηαλ πξνθαλέο όηη ε ρνύληα ήηαλ ελήκεξε ησλ θηλήζεσλ ηνπ Κσλζηαληίλνπ θαη είρε εηνηκαζηεί αλαιόγσο. Ο Ώγγειήο έδσζε ζήκα ζπλαγεξκνύ ζην ζηξάηεπκα. Βπεηδή νη ηειεπηθνηλσλίεο κε ηε ΐόξεηα Βιιάδα είραλ δηαθνπεί, ε θπβέξλεζε έζηεηιε ηαλθο θαη θύθισζαλ ηα αεξνδξόκηα ηεο Ώηηηθήο, ην θηίξην ηεο ΐνπιήο θαη ηνπο ζηαζκνύο ξαδηνθώλνπ θαη ηειεόξαζεο. Ο Κσλζηαληίλνο από ηελ Καβάια άξρηζε λα επηθνηλσλεί κε δηνηθεηέο ζσκάησλ ζηξαηνύ θαη κεξαξρηώλ θαη ακέζσο κεηά [187]

καγλεηνθώλεζε έλα δηάγγεικα πνπ κεηαδόζεθε από ην ξαδηνθσληθό ζηαζκό ηεο Λάξηζαο. Σν δηάγγεικα απεπζπλόηαλ ζην ειιεληθό ιαό, πνπ ηνλ θαινύζε λα ζηαζεί ζην πιεπξό ηνπ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ απηή. Σν βαζηιηθό ζρέδην, πνπ όπσο απνδείρζεθε είρε ζπληαρζεί ζην πόδη, πξνέβιεπε ηελ θαηάιεςε ηεο Θεζζαινλίθεο, ην θιείζηκν ησλ Σεκπώλ από ηελ ζηξαηηά ζηελ Λάξηζα θαη ηελ νξθσκνζία λέαο θπβέξλεζεο από ηνλ αξρηεπίζθνπν Εεξώλπκν. Ώπό όια απηά, ηίπνηα δελ πήγε θαιά. Κάπνηα αεξνπιάλα έξημαλ πάλσ από ηελ Ώζήλα πξνθεξύμεηο κε ην βαζηιηθό δηάγγεικα θαη απηό ήηαλ όιν! Διάγγελμα του Κωνσταντίνου

Σα πηζηά ζην βαζηιηά ζηξαηεύκαηα δελ θαηάθεξαλ λα θαηαιάβνπλ νύηε ηε Θεζζαινλίθε, γηαηί ε πόιε βξηζθόηαλ ππό ηνλ έιεγρν ησλ θαηαδξνκέσλ ΛΟΚ ηνπ ρνπληηθνύ ηαμίαξρνπ Παηνύιε. Βλ ησ κεηαμύ από ην Πεληάγσλν ν Οδπζζέαο Ώγγειήο είρε δξαζηεξηνπνηεζεί θαη θαηάθεξε λα έξζεη ζε επαθή κε πνιινύο δηνηθεηέο κνλάδσλ, πνπ ηνλ δηαβεβαίσζαλ όηη παξακέλνπλ πηζηνί ζην θαζεζηώο. Ο δηνηθεηήο ηεο 20ήο ηεζσξαθηζκέλεο κεξαξρίαο Έξζεικαλ, πνπ επηρείξεζε λα θηλεηνπνηήζεη ηε κνλάδα ηνπ, έπεζε ζηελ παγίδα ρνπληηθώλ αμησκαηηθώλ ηνπ θαη ζπλειήθζε. Σν ίδην πεξίπνπ ζπλέβε θαη κε ηνλ δηνηθεηή ηεο ΢ηξαηηάο ζηε Λάξηζα, πνπ γξήγνξα ηέζεθε ππό θξάηεζε από πηζηνύο ζηνλ Παπαδόπνπιν αμησκαηηθνύο ηνπ. ΢ηνλ Κσλζηαληίλν απέκεηλαλ ιίγεο κνλάδεο γύξσ από ηελ Καβάια, ην Ναπηηθό θαη ε Ώεξνπνξία, αιιά ν βαζηιηάο δελ ήμεξε ή δελ κπόξεζε λα ηηο θηλεηνπνηήζεη θαη βξέζεθε πιένλ [188]

απνκνλσκέλνο. Δ θπβέξλεζε ησλ ζπληαγκαηαξρώλ είρε πιένλ ππό ηνλ έιεγρό ηεο όιε ζρεδόλ ηε ρώξα. Βμαγξησκέλνη, πνιινί αμησκαηηθνί θαη δηεπζπληέο δεκόζησλ νξγαληζκώλ πηζηνί ζην θαζεζηώο, θαηέβαζαλ ηε θσηνγξαθία ηνπ Κσλζηαληίλνπ από ηα θπβεξλεηηθά θηίξηα. Σν βξάδπ, ν ξαδηνθσληθόο ζηαζκόο Ώζήλαο κεηέδηδε ζπλερώο ην κήλπκα ηεο ρνύληαο: Ζ Αληεπαλάζηαζηο απέηπρε πιήξσο… Αη Έλνπινη Γπλάκεηο θαη ηα Σώκαηα Αζθαιείαο εθηεινύλ ηαο δηαηαγάο … ηεο επαλαζηαηηθήο θπβεξλήζεσο. Ζζπρία απόιπηνο επηθξαηεί εηο νιόθιεξνλ ηελ επηθξάηεηαλ. Οι ζσνωμόηαι και ο Κωνζηανηίνος πξνζπαζνύλ λα δηαθύγνπλ θξππηόκελνη από ηνλ Σηξαηόλ από τωρίοσ εις τωρίον. Έζραηνο εμεπηειηζκόο γηα βαζηιηά! ΢ηηο 21.30’ ην ίδην βξάδπ ν αξρηεπίζθνπνο Εεξώλπκνο όξθηζε ηνλ ζηξαηεγό Γεώξγην Εσηηάθε σο αληηβαζηιέα. Ώκέζσο κεηά ν Γσηηάθεο έδσζε εληνιή ζρεκαηηζκνύ λέαο θπβέξλεζεο ζηνλ Γεώξγην Παπαδόπνπιν. Ο αντιβασιλέας Ζωιτάκης

Ο Κσλζηαληίλνο καζαίλεη ην έλα κεηά ην άιιν ηα άζρεκα καληάηα θαη ζπλεηδεηνπνηεί όηη έρεη πιένλ ράζεη ην παηρλίδη. Σα μεκεξώκαηα ηεο 14εο Αεθεκβξίνπ, ν βαζηιηάο, κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ηνλ Αόβα, ηνλ (ηέσο πιένλ) πξσζππνπξγό Κόιιηα επηβηβάδνληαη θάησ από θαηαξξαθηώδε βξνρή ζην αεξνπιάλν θαη θαηεπζύλνληαη πξνο ηελ Εηαιία. ΢ην αεξνδξόκην ηεο Ρώκεο πεξηκέλνπλ ηνλ Κσλζηαληίλν δεθάδεο δεκνζηνγξάθνη, θσηνξεπόξηεξο θαη ηειενπηηθά ζπλεξγεία, αιιά απηόο δελ έθαλε θακηά δήισζε. Λίγεο κέξεο αξγόηεξα αλέθεξε όηη ζα επηζηξέςεη ζηελ Βιιάδα, κόλν όηαλ απνθαηαζηαζνύλ νη δεκνθξαηηθνί ζεζκνί.

[189]

Έηζη ηειείσζε άδνμα έλα αθόκα ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, πξηλ θαιά-θαιά μεθηλήζεη. Ο βαζηιηάο είρε ζην πιεπξό ηνπ όινπο ζρεδόλ ηνπο αλώηαηνπο αμησκαηηθνύο δηνηθεηέο ησλ πην κεγάισλ ζηξαηησηηθώλ κνλάδσλ. ΋κσο, όπσο απνδείρηεθε, απηνί δελ έιεγραλ ηνπο αλώηεξνπο αμησκαηηθνύο, πνπ είραλ ππό ηηο δηαηαγέο ηνπο. Οη αμησκαηηθνί απηνί αλήθαλ ςπρή θαη ζώκαηη ζηελ ρνύληα θαη απνδείρζεθαλ, γηα κηα θνξά αθόκε, πνιύ θαιύηεξνη ζπλσκόηεο από ηνπο ζηξαηεγνύο. Η βασιλική οικογένεια στη Ρώμη

Δ 13ε Αεθεκβξίνπ 1967 απνηειεί νπζηαζηηθά ην ηέινο ηεο βαζηιηθήο δπλαζηείαο ζηε ρώξα καο. Ώληίζεηα ην θαζεζηώο ηεο 21εο Ώπξηιίνπ παγηώζεθε γηα ηα θαιά θαη ζα κείλεη ζηε εμνπζία γηα παξαπάλσ από 6,5 ρξόληα αθόκα.

[190]

21. 1973, Κίλεκα ηνπ Ναπηηθνύ (Βέινο) Δ ρνύληα ησλ ζπληαγκαηαξρώλ πνπ θαηέιαβαλ εο πξαμηθνπεκαηηθά ηελ εμνπζία ηε λύρηα ηεο 21 Ώπξηιίνπ 1967, θπβεξλνύζε ηε ρώξα επί επηά ζπλαπηά έηε, ρσξίο ζεκαληηθέο αληηζηαζηαθέο πξάμεηο. Σν αλνξγάλσην θαη εξαζηηερληθό βαζηιηθό αληηθίλεκα ηνπ Αεθεκβξίνπ ’67, κάιινλ βνήζεζε ηνλ Παπαδόπνπιν θαη ηελ παξέα ηνπ λα παγηώζνπλ ηελ εμνπζία ηνπο. Ώληηζηαζηαθέο νξγαλώζεηο κηθξέο ή κεγάιεο, απζόξκεηεο ή θαζνδεγνύκελεο από ηα εθηόο λόκνπ θόκκαηα ππήξραλ πνιιέο. Η δίκη της Παναγούλη

ομάδας

΋κσο νη ζνβαξέο αληηζηαζηαθέο πξάμεηο ήηαλ αλαινγηθά πνιύ ιίγεο θαη νη πεξηζζόηεξεο αληηκεησπίδνληαλ κε επρέξεηα από ην θαζεζηώο. ΢ηα παλεπηζηήκηα ππήξραλ πνιιέο εζηίεο αληίζηαζεο, αιιά ην ζπνπδαζηηθό ηκήκα ηεο αζθάιεηαο επαγξππλνύζε. ΢ε πνιινύο θνηηεηέο ε ζηξαηνινγία δηέθνπηε μαθληθά ηελ αλαβνιή ζηξάηεπζεο ή ηνπο έζηειλε πξόθιεζε λα πεξάζνπλ από ηελ αζθάιεηα γηα «ππόζεζή ηνπο». ΋ζνη ζπιιακβάλνληαλ έλησζαλ ην βαξύ ρέξη ηεο δηθηαηνξίαο ζην πεηζί ηνπο. Οη ζεκαληηθόηεξεο αληηζηαζηαθέο πξάμεηο πνπ ελόριεζαλ ηελ δηθηαηνξία σο ηηο αξρέο ηνπ 1973 ήηαλ: ε απόπεηξα δνινθνλίαο ηνπ Παπαδόπνπινπ από ηνλ Αιέμαλδξν Παλαγνύιε (13 Ώπγνύζηνπ ’68) θαη ε θαηάιεςε ηνπ θηηξίνπ ηεο Ννκηθήο [191]

ζρνιήο ζηελ νδό ΢όισλνο (Φεβξνπάξηνο ’73) από θνηηεηέο, νη νπνίνη από ηελ ηαξάηζα ηνπ μεζήθσλαλ ηνπο Ώζελαίνπο κε ηηο θξαπγέο θαη ηα παλό ηνπο. Ο αμησκαηηθνί ηνπ ζηξαηνύ ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία ήηαλ πηζηνί ζηε ρνύληα ή απιώο ηελ αλέρνληαλ. ΢ε κηθξόηεξν βαζκό ην ίδην ζπλέβαηλε θαη κε ηελ αεξνπνξία. ΋κσο ζην Πνιεκηθό Ναπηηθό ηα πξάγκαηα ήηαλ δηαθνξεηηθά. ΢ην απνηπρεκέλν πξαμηθόπεκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ, ν ζηόινο βγήθε ζην Ώηγαίν, αιιά δελ πξόιαβε λα δξάζεη αθνύ ε ρνύληα πήξε ηελ θαηάζηαζε ζηα ρέξηα ηεο από ηελ πξώηε (θαη ηειεπηαία) θηόιαο κέξα.

Ήδε από ην 1968 αμησκαηηθνί ηνπ λαπηηθνύ ηεο ηάμεο ηνπ 1948 (Νίθνο Παππάο, Γηώξγνο ΢έθεξεο, Παλαγηώηεο Μάιηαξεο, Αιέμαλδξνο Παπαδόγγνλαο θ.ά.) δεκηνύξγεζαλ έλα κηθξό ζπλσκνηηθό ππξήλα κε ζθνπό ηνλ αγώλα θαηά ηεο δηθηαηνξίαο θαη ηελ επαλαθνξάο ηεο ζπληαγκαηηθήο ηάμεο ζηε ρώξα. Ώπηνί νη ιίγνη άξρηζαλ ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα κύεζεο θαη άιισλ αμησκαηηθώλ ζην θίλεκα θαη έηζη ν ππξήλαο απηόο έγηλε ζηαδηαθά κεγαιύηεξνο. Σώξα ε ζπλσκνηηθή απηή νκάδα [192]

είρε ζηηο ηάμεηο ηεο θαη ιίγνπο αμησκαηηθνύο ηεο αεξνπνξίαο θαη ηνπ ζηξαηνύ, όπσο ν ηαγκαηάξρεο ΢πύξνο Μνπζηαθιήο. Οη ζπλσκόηεο ζρεδίαζαλ δπν ελέξγεηεο θαηά ηνπ θαζεζηώηνο. Δ πξώηε (Ενύληνο ’69) πξόβιεπε ηελ θαηάιεςε από ηνλ ζηόιν ηεο Κξήηεο, ηεο Μήινπ θαη άιισλ λεζηώλ, ηνλ ζρεκαηηζκό θπβέξλεζεο από ηνλ Κ. Καξακαλιή θαη ηελ επάλνδν ηνπ βαζηιηά Κσλζηαληίλνπ27. Δ δεύηεξε (Ώύγνπζηνο ’69) ζρεδίαδε ηελ απαγσγή ηνπ Παπαδόπνπινπ θαηά ηεο δηάξθεηα άζθεζεο ηνπ ζηόινπ κε ηελ επσλπκία «Θξίακβνο». Σα ζρέδηα απηά δελ πινπνηήζεθαλ. Σξία ρξόληα αξγόηεξα ε ζπλσκνηηθή νκάδα είρε κεγαιώζεη ζεκαληηθά. Καραμανλής - Αβέρωφ

Ώξθεηά από ηα κέιε ηεο είραλ θαηαιάβεη ζεκαληηθέο ζέζεηο ζην ζηόιν, όπσο δηνηθεηέο πνιεκηθώλ πινίσλ ή λαπηηθώλ βάζεσλ. ΢ηελ νξγάλσζε πξνζηέζεθαλ εθηόο από αμησκαηηθνύο ηνπ ζηξαηνύ θαη ηεο αεξνπνξίαο θαη κεξηθνί πνιίηεο αληηζηαζηαθνί, όπσο θαη ν Βαξδήο Βαξδηλνγηάλλεο πνπ ηνλ είρε απνζηξαηεύζεη ε ρνύληα κε ην βαζκό ηνπ πισηάξρε. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ ηώξα επηηπρεκέλνο επηρεηξεκαηίαο θαη αλέιαβε λα πξνκεζεύζεη κε θαύζηκα ηα πινία ησλ θηλεκαηηώλ. Καη ν πξώελ ππνπξγόο Πέηξνο Γαξνπθαιηάο αλέιαβε ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζή ηνπο. Δ εμέγεξζε ησλ θνηηεηώλ πνπ είραλ θαηαιάβεη ηε Ννκηθή ζρνιή ην Φεβξνπάξην ΄73, έπεηζε ηελ νκάδα ηνπ Ναπηηθνύ πώο ήξζε ε ώξα ηεο δξάζεο. Πξηλ μεθηλήζνπλ ελεκέξσζαλ ηνλ 27

Είναι γνωςτό ότι παραδοςιακά οι πλειοψθφία των αξιωματικϊν του Ναυτικοφ ιταν βαςιλόφρονεσ.

[193]

Δπάγγειν Αβέξσθ (ππνπξγό ησλ θπβεξλήζεσλ Καξακαλιή) θαη απηόο κε ηε ζεηξά ηνπ ελεκέξσζε ηνλ Κ. Καξακαλιή θαη ηνλ βαζηιηά Κσλζηαληίλν. Ώπνθαζίζηεθε ην θίλεκα λα μεθηλήζεη ηελ 22α ΜαΎνπ. Σν ζρέδην πξόβιεπε ηνλ λαπηηθό απνθιεηζκό ηνπ Πεηξαηά θαη άιισλ κεγάισλ ιηκαληώλ θαη ηελ θαηάιεςε ηεο ΢ύξνπ πνπ ζα ήηαλ θαη ε βάζε ηνπο. Βθεί ιεηηνπξγνύζε ΢ρνιή Βθέδξσλ Ώμησκαηηθώλ ηνπ ΢ηξαηνύ, ζηελ νπνία ζα αλαιάκβαλε δηνηθεηήο ν ΢πύξνο Μνπζηαθιήο. Ώκέζσο κεηά νη θηλεκαηίεο ζα έθαλαλ έθθιεζε ζηα θόκκαηα λα ζρεκαηίζνπλ θπβέξλεζε εζληθήο ελόηεηαο. Βδώ πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη απηή ε πνιππιεζήο αληηζηαζηαθή νκάδα, ιεηηνπξγνύζε πξάγκαηη ζαλ νκάδα, αιιά ήηαλ εκθαλήο ε έιιεηςε ελόο εγέηε πνπ ζα έδηλε ζαθείο θαηεπζύλζεηο. Ο ΢πύρος Μουστακλής

΋κσο ηα πξάγκαηα δελ πήγαλ όπσο ηα ήζειαλ νη ζπλσκόηεο, γηαηί ην ζρέδηό ηνπο είρε ήδε γίλεη γλσζηό ζηε θπβέξλεζε, ε νπνία θηλήζεθε γξήγνξα θαη απνθαζηζηηθά. Σν βξάδπ ηεο 22αο ΜαΎνπ θάπνηνη αμησκαηηθνί ηνπ Ναπηηθνύ ηέζεθαλ ππό πεξηνξηζκό από κνλάδεο ηεο Β΢Ώ πνπ θύθισζαλ ηνλ Ναύζηαζκν. Σελ επνκέλε άξρηζαλ νη ζπιιήςεηο, νη αλαθξίζεηο θαη ηα βαζαληζηήξηα. Ο Μνπζηαθιήο βαζαλίζηεθε ηόζν άγξηα ζηα θξαηεηήξηα ηεο Β΢Ώ, πνπ έκεηλε βαξηά αλάπεξνο θαη δελ κπόξεζε λα κηιήζεη μαλά. Ώλαθνίλσζε ηεο θπβέξλεζεο έθαλε ιόγν γηα νπεξέηα λαπηηθνύ θηλήκαηνο νιίγσλ απνζηξάησλ αμησκαηηθώλ, ελώ ήμεξε θαιά πόζνη θαη πνηνη ζπκκεηείραλ ζηελ νκάδα πνπ ζρεδίαδε ην θίλεκα.

[194]

΢ηηο 25 ΜαΎνπ ην αληηηνξπηιηθό Βέινο βξηζθόηαλ ζηα αλνηρηά ηεο ΢αξδελίαο, ζπκκεηέρνληαο ζε άζθεζε ηνπ ΝΏΣΟ. Ο θπβεξλήηεο ηνπ πινίνπ πινίαξρνο Νίθνο Παππάο, βαζηθό ζηέιερνο ησλ θηλεκαηηώλ, πιεξνθνξείηαη ηα γεγνλόηα ζηελ Βιιάδα. Ο Παππάο ζε ζπλελλόεζε κε ηνπο αμησκαηηθνύο ηνπ, παίξλνπλ ηελ απόθαζε λα απνρσξήζεη ην Βέινο από ηελ άζθεζε θαη λα πιεύζεη πξνο ην ηηαιηθό ιηκάλη Φηνπκηηζίλν. Βθεί θπβεξλήηεο θαη πιήξσκα δήηεζαλ πνιηηηθό άζπιν. ΢πγθεθξηκέλα απηνί πνπ δήηεζαλ άζπιν ήηαλ 32 άλδξεο, ν θπβεξλήηεο, έμη ζεκαηνθόξνη θαη εηθνζηπέληε ππαμησκαηηθνί, ζηνπο νπνίνπο ε ηηαιηθή θπβέξλεζε ην παξαρώξεζε. Σν γεγνλόο απηό, έιαβε κεγάιε δεκνζηόηεηα γηα αξθεηέο κέξεο θαη αζρνιήζεθαλ κε απηό δεθάδεο ξαδηνθσληθνί ζηαζκνί θαη εθαηνληάδεο εθεκεξίδεο ζε όιν ηνλ θόζκν. Ο Νίκος Παππάς

΢ηηο δειώζεηο ηνπο νη Έιιελεο αμησκαηηθνί ηόληζαλ ηελ πίζηε ηνπο ζηελ λνκηκόηεηα θαη ηε δεκνθξαηία. Ο Νίθνο Παππάο επέθξηλε ηε ζηάζε ηνπ ΝΏΣΟ γηα ηελ αλεθηηθόηεηά ηνπ απέλαληη ζηελ δηθηαηνξία. ΋ια απηά απνηέιεζαλ ζεκαληηθό πιήγκα γηα ηελ ρνύληα, αθνύ θαηέδεημαλ όηη θαη κέζα ζην ζηξάηεπκα ππήξρε αληίζεζε ζην θαζεζηώο. Σηο επόκελεο κέξεο ε θπβέξλεζε ηεο Ώζήλαο δήηεζε ηελ επηζηξνθή ηνπ αληηηνξπηιηθνύ Βέινο θαη έζηεηιε ζηελ Εηαιία λέν πιήξσκα γηα λα ην παξαιάβεη θαη λα ην νδεγήζεη ζην Ναύζηαζκν. Σν ζύλνιν ησλ ζπιιεθζέλησλ επίδνμσλ θηλεκαηηώλ ήηαλ 79 άηνκα, από ηνπο νπνίνπο 63 αμησκαηηθνί ηνπ Ναπηηθνύ (νη ηξεηο απόζηξαηνη), πέληε ηνπ ΢ηξαηνύ θαη έμη πνιίηεο. Οη πεξηζζόηεξνη πξνθπιαθίζηεθαλ, πνιινί βαζαλίζηεθαλ, αιιά [195]

ηειηθά δελ δηθάζηεθαλ γηαηί ν Παπαδόπνπινο ρνξήγεζε ακλεζηία ζηηο 27 Ώπγνύζηνπ. Βπεηδή αξθεηνί από ηνπο θηλεκαηίεο αμησκαηηθνύο ηνπ λαπηηθνύ ήηαλ γλσζηώλ θηινβαζηιηθώλ θξνλεκάησλ, ην θαζεζηώο ησλ ζπληαγκαηαξρώλ ζεώξεζε όηη ν βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο είρε αλάκεημε ζηε ζπλσκνζία, πξάγκα πνπ δελ ήηαλ αθξηβέο, γηαηί είρε δεηεζεί από ηνπο θηλεκαηίεο ε ζπλαίλεζή ηνπ, αιιά απηόο δελ ην δέρηεθε. ΋κσο ν Παπαδόπνπινο αηθληδηαζηηθά ηελ 1ε Ενπλίνπ 1973 θαηάξγεζε ηε κνλαξρία θαη αλαθήξπμε ην πνιίηεπκα ηεο πξνεδξεπόκελεο θνηλνβνπιεπηηθήο δεκνθξαηίαο

Ο Νίκος Παππάς και το πλήρωμα του Βέλος

Σν θίλεκα ηνπ Ναπηηθνύ δελ πέηπρε, όκσο ν αληίθηππόο ηνπ ζηε δηεζλή θνηλή γλώκε ήηαλ ζεκαληηθόο, γηαηί απέδεημε όηη ην ζηήξηγκα ηνπ θαζεζηώηνο, νη Έλνπιεο Απλάκεηο ηεο ρώξαο, άξρηζε λα θινλίδεηαη. ΢ηε ζπλέρεηα ε ρνύληα επηρείξεζε λα δείμεη θηιειεύζεξν πξόζσπν, αιιά απηό νδήγεζε ζηελ αλαηξνπή ηεο εθ ησλ έζσ, δειαδή από ηνπο ζθιεξνππξεληθνύο αμησκαηηθνύο ηνπ Εσαλλίδε.

[196]

22. 1973, ΢ηξαηησηηθό θίλεκα 25εο Ννεκβξίνπ. Ησαλλίδεο θαηά Παπαδόπνπινπ Οη έληνλεο θνηηεηηθέο θηλεηνπνηήζεηο ηνπ Φεβξνπαξίνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ην θίλεκα ηνπ Ναπηηθνύ ηνλ Μάην ’73, απέδεημαλ όηη ην θαζεζηώο ηνπ Παπαδόπνπινπ είρε αξρίζεη λα θινλίδεηαη ζνβαξά. Με αθνξκή ην γεγνλόο ηεο θπγήο ηνπ πνιεκηθνύ πινίνπ Βέινο θαη ηελ αίηεζε ηνπ πιεξώκαηόο ηνπ γηα παξνρή αζύινπ από ηελ ηηαιηθή θπβέξλεζε, ε ρνύληα απέδσζε ηελ παηξόηεηα ηνπ θηλήκαηνο ζην εμόξηζην Κσλζηαληίλν θαη απνθάζηζε λα θόςεη νξηζηηθά ηνπο (ηππηθνύο) δεζκνύο ηνπ θαζεζηώηνο κε ηνλ βαζηιηά. Ο Παπαδόπουλος αναγγέλλει δημοψήφισμα

Σελ 1ε Ενπλίνπ 1973, κηα εβδνκάδα κεηά ηε ζύιιεςε ησλ θηλεκαηηώλ αμησκαηηθώλ, ε θπβέξλεζε αλαθνίλσζε αηθληδίσο ηελ θαηάξγεζε ηεο κνλαξρίαο θαη ηνπ πνιηηεύκαηνο ηεο βαζηιεπνκέλεο δεκνθξαηίαο θαη ηελ αλαθήξπμε ηεο πξνεδξηθήο δεκνθξαηίαο. Ο Παπαδόπνπινο κε δηάγγεικά ηνπ ζην ιαό, εμήγεζε όηη δελ ήηαλ πξόζεζε ηεο «επαλάζηαζεο» ε κεηαβνιή ηνπ πνιηηεύκαηνο, αιιά απηή θαηέζηε αλαγθαία εμ αηηίαο ηεο όιεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ Κσλζηαληίλνπ, ν νπνίνο ζεσξείηαη πιένλ όηη εμέπεζε από ην ζξόλν. Καη θαηέιεμε: Έιιελεο θαη Διιελίδεο, απαιιάμαηε ηελ Διιάδα από ηελ κνλαξρίαλ ήηηο απνηειεί μεπεξαζκέλνλ πιένλ ππόιεηκκα άιισλ επνρώλ θαη απνδώζαηέ ηεο ηελ Γεκνθξαηίαλ ηελ νπνίαλ ελνζηαιγνύζαλ θαη [197]

ειαρηαξνύζαλ πνιιαί Διιήλσλ γελεαί, δηα λα ηελ ραξήηε θαη λα ηελ ιακπξύλεηε ζεηο, ηα ηέθλα ζαο θαη ηα ηέθλα ησλ ηέθλσλ ζαο. Δ απόθαζε ηνπ Παπαδόπνπινπ γηα ηελ πνιηηεηαθή κεηαβνιή θαη ε πξνθήξπμε δεκνςεθίζκαηνο γηα ηελ έγθξηζή ηεο ηελ 29ε Ενπιίνπ ζπλάληεζε ηελ απνδνθηκαζία ηνπ Κσλζηαληίλνπ Καξακαλιή (πνπ δνύζε ηόηε ζην Παξίζη), ηνπ Παλαγηώηε Καλειιόπνπινπ θαη άιισλ πνιηηηθώλ ηεο Αεμηάο θαη ηνπ Κέληξνπ. Ο ίδηνο ν βαζηιηάο αλαθνίλσζε όηη κεηά ηελ πηώζε ηεο δηθηαηνξίαο ζα δερζεί λα ηεζεί ε πνιηηεηαθή αιιαγή θαη ην λέν ΢ύληαγκα ζε γλήζην δεκνςήθηζκα. Σν δεκνςήθηζκα έγηλε θάησ από ζπλζήθεο σκήο πξνπαγάλδαο θαη όπσο ήηαλ θπζηθό ην ΝΏΕ εμαζθάιηζε ζρεδόλ ην 75% ησλ ςήθσλ. Ο ΢π. Μαρκεζίνης πρωθυπουργός

Έηζη ζηελ 20 ΢επηεκβξίνπ ν Παπαδόπνπινο νξθίζηεθε σο «αηξεηόο» πιένλ Πξόεδξνο ηεο Αεκνθξαηίαο, κε αληηπξόεδξν ηνλ Οδπζζέα Ώγγειή. ΐάζεη ηνπ λένπ ΢πληάγκαηνο ν πξόεδξνο ηεο δεκνθξαηίαο είρε επξύηαηεο εμνπζίεο θαη ζεζπηδόηαλ ΢πληαγκαηηθό δηθαζηήξην. Δ πξνζπάζεηα «θηιειεπζεξνπνίεζεο» ηνπ δηεζλώο απνκνλσκέλνπ θαζεζηώηνο πνπ είρε αξρίζεη κεηά ην θίλεκα ηνπ Ναπηηθνύ, έγηλε πην εκθαλήο κεηά ην δεκνςήθηζκα. ΋ηαλ ν Παπαδόπνπινο κεηαπήδεζε ζηελ πξνεδξία ηεο δεκνθξαηίαο, πξσζππνπξγόο δηνξίζηεθε ν ΢πύξνο Μαξθεδίλεο, ν νπνίνο ήηαλ ν κόλνο από ηνπο παιηνύο πνιηηηθνύο πνπ δέρζεθε λα αλαιάβεη απηή ηε ζέζε θαη θπζηθά ν ηίηινο πνπ – δηθαίσο - ηνπ απέλεηκαλ ηα μέλα κέζα ήηαλ απηόο ηνπ «δνηνύ». Παξάιιεια [198]

ήξζε ε ηζρύο ηνπ λόκνπ πεξί θαηαζηάζεσο πνιηνξθίαο θαη ε ρώξα κπήθε ζε ηξνρηά ειεγρόκελνπ θνηλνβνπιεπηηθνύ βίνπ. ΢ηελ θπβέξλεζε Μαξθεδίλε δελ ππήξραλ πηα ζηξαηησηηθνί, θάηη πνπ δελ είρε ζπκβεί θακηά θνξά από ηελ εκέξα ηνπ πξαμηθνπήκαηνο ησλ ζπληαγκαηαξρώλ. Ο λένο πξσζππνπξγόο πξνζπάζεζε λα έξζεη ζε ζπλελλόεζε κε παιηνύο πνιηηηθνύο αξρεγνύο, γηαηί ην λέν ζύληαγκα πξόβιεπε θαη ηελ δηελέξγεηα εθινγώλ, όκσο δελ βξήθε αληαπόθξηζε.

΢ηνπο θόιπνπο ηεο ζηξαηεύκαηνο θαη ηδηαίηεξα κεηαμύ ηεο νκάδαο ησλ ζπληαγκαηαξρώλ πνπ πξαγκαηνπνίεζε ην πξαμηθόπεκα ηεο 21εο Ώπξηιίνπ, όιν απηό ην θιίκα θηιειεπζεξνπνίεζεο πξνθάιεζε δπζαξέζθεηα. Αελ ήηαλ ιίγνη εθείλνη νη αμησκαηηθνί πνπ θνβόληαλ πσο κηα ηέηνηα αιιαγή ζα έθεξλε γξήγνξα ηελ αλαηξνπή ηεο δηθηαηνξίαο θαη ηελ ζπλεπαθόινπζε ηηκσξία ηνπο γηα ηελ βίαηε εθηξνπή ηνπ πνιηηεύκαηνο, ηηο θπιαθίζεηο, ηηο εμνξίεο, ηνπο βαζαληζκνύο θαη ηηο δηώμεηο ησλ πνιηηώλ. Ο ιαόο θαη ε λενιαία βξήθαλ ηξόπν δηακαξηπξίαο θαηά ηνπ δηθηαηνξηθνύ θαζεζηώηνο ζηηο 4 Ννεκβξίνπ ‘73, εκέξα πνπ ηειέζηεθε ην κλεκόζπλν ηνπ Γεσξγίνπ Παπαλδξένπ. Σν θέληξν ηεο Ώζήλαο γέκηζε από δηαδεισηέο πνπ ζπγθξνύζηεθαλ άγξηα κε ηελ αζηπλνκία κε απνηέιεζκα δεθάδεο ζπιιήςεηο θαη ηξαπκαηηζκνύο.

[199]

Μεηά ηέζζεξηο κέξεο, μέζπαζαλ κεγάιεο θνηηεηηθέο ηαξαρέο κε αξρή ζην θηίξην ηεο Ννκηθήο ζρνιήο, νη νπνίεο θιηκαθώζεθαλ ηηο επόκελεο εκέξεο. Βθαηνληάδεο θνηηεηέο ηακπνπξώζεθαλ ζην ζπγθξόηεκα ηνπ Πνιπηερλείνπ ηεο νδνύ Παηεζίσλ θαη ζε ιίγν άξρηζαλ λα εθπέκπνπλ ζπλζήκαηα θαη ηξαγνύδηα από έλα παξάλνκν απηνζρέδην ξαδηνθσληθό ζηαζκό, θαιώληαο ηνπο πνιίηεο γηα ζπκπαξάζηαζε. Ο θσλέο ησλ εθθσλεηώλ μεζήθσζαλ ηνλ θόζκν ηεο πξσηεύνπζαο θαη ρηιηάδεο ιανύ άξρηζε λα ζπγθεληξώλεηαη ζηνπο δξόκνπο γύξσ από ην Πνιπηερλείν. Πολυτεχνείο, 16 Νοεμβρίου 1973

Μέζα ζην ίδξπκα έκπαηλε πνιύο θόζκνο, όρη κόλν θνηηεηέο, πνπ εθδήισλαλ ηελ ζπκπαξάζηαζή ηνπο, θέξλνληαο ηξόθηκα, αλαςπθηηθά, ρξήκαηα, ηζηγάξα, θάξκαθα θαη άιια. Σν ξαδηόθσλν ηνπ Πνιπηερλείνπ θαινύζε αλνηρηά ηνλ ιαό ζε γεληθή απεξγία από ηελ επόκελε θηόιαο κέξα. Σν απόγεπκα ηεο 16εο Ννεκβξίνπ νη εμεγεξκέλνη θνηηεηέο, αιιά θαη καζεηέο θαη εξγάηεο έζηεζαλ νδνθξάγκαηα ζε ζεκεία γύξσ από ην Πνιπηερλείν, ελώ νκάδεο δηαδεισηώλ θαηέιαβαλ ηε Ννκαξρία Ώηηηθήο θαη πνιηόξθεζαλ πέληε ππνπξγεία. Δ θαηάζηαζε θαηλόηαλ λα μεθεύγεη από ηα ρέξηα ηεο θπβέξλεζεο θαη όδεπε πξνο πξαγκαηηθή ζηάζε. Δ Ώζήλα έκνηαδε κε βνκβαξδηζκέλε πόιε, από ηα νδνθξάγκαηα, ηα θαηεζηξακκέλα απηνθίλεηα θαη ηηο θσηηέο. Ήδε ηα αζζελνθόξα κεηέθεξαλ ζηα λνζνθνκεία δεθάδεο ηξαπκαηίεο θαη θπθινθόξεζαλ θήκεο όηη ππήξραλ λεθξνί. Σε λύρηα ηεο 16εο πξνο 17ε Ννεκβξίνπ 1973, ε ρνύληα κε έρνληαο άιιν ηξόπν [200]

θαηαζηνιήο θήξπμε ηνλ ζηξαηησηηθό λόκν θαη θηλεηνπνίεζε ηα ηεζσξαθηζκέλα. Γύξσ ζηηο 3 ην πξσί έλα ηάλθ έξημε ηελ πύιε ηνπ Πνιπηερλείνπ θαη νη αζηπλνκηθέο δπλάκεηο εηζέβαιαλ ζην θηίξην. Οη ζπγθξνύζεηο ζπλερίζηεθαλ γηα αξθεηέο ώξεο αθόκα θαη αθνύγνληαλ ππξνβνιηζκνί θαη ήρνη εξππζηξηώλ. Οη ζπιιεθζέληεο ήηαλ εθαηνληάδεο, νη ηξαπκαηίεο είραλ γεκίζεη ηα λνζνθνκεία θαη ππήξραλ πνιινί λεθξνί. Πνηέ δελ έγηλε μεθάζαξν πόζνη είραλ ράζεη ηε δσή ηνπο εθείλεο ηηο ώξεο ησλ άγξησλ ζπγθξνύζεσλ. Σο τανκ στην πύλη

Ώπό ηηο δηάθνξεο καξηπξίεο θαίλεηαη όηη ν αξηζκόο ηνπο μεπέξαζε ηνπο ηξηάληα. Σα ηξαγηθά γεγνλόηα ηνπ Πνιπηερλείνπ θαη ε βίαηε θαηαζηνιή ηνπ θνηηεηηθνύ μεζεθσκνύ, ήηαλ ε ραξηζηηθή βνιή ζην πείξακα θηιειεπζεξνπνίεζεο ηνπ Παπαδόπνπινπ θαη άθεζαλ έθζεηε ηελ θπβέξλεζε Μαξθεδίλε, ε νπνία – αλ θαη δελ ήηαλ απηή πνπ πήξε ηηο απνθάζεηο εθείλν ην βξάδπ – επσκίζηεθε ην πνιηηηθό θόζηνο ησλ επεηζνδίσλ. Ήδε από ην ΢επηέκβξην νη δπζαξεζηεκέλνη κε ηελ πνιηηηθή ηνπ Παπαδόπνπινπ ζθιεξνππξεληθνί αμησκαηηθνί είραλ πξνεηνηκάζεη ην έδαθνο γηα ηελ αλαηξνπή ηνπ θαη ηελ επαλαθνξά ηνπ θαζεζηώηνο ζηνλ απνιπηαξρηθό ηξόπν δηαθπβέξλεζεο ηεο ρώξαο, από ηνλ ΢ηξαηό. Βπηθεθαιήο ησλ αδηάιιαθησλ αμησκαηηθώλ απηώλ ήηαλ ν δηνηθεηήο ηεο ΢ηξαηησηηθήο Ώζηπλνκίαο (Β΢Ώ) ηαμίαξρνο Γεκήηξηνο Ησαλλίδεο, ν νπνίνο ήζειε λα εκθαλίδεηαη σο αδηάθζνξνο θαη ν απζεληηθόο εθθξαζηήο ησλ αξρώλ ηνπ θηλήκαηνο ηεο 21εο Ώπξηιίνπ.

[201]

Σε λύρηα ηεο 24εο πξνο ηελ 25ε Ννεκβξίνπ εθδειώζεθε ην λέν ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα, πνπ ζεκείσζε απόιπηε επηηπρία. Ήηαλ αλαίκαθην, αζηξαπηαίν θα δελ ζεκεηώζεθε θακηά ζπκπινθή κε θπβεξλεηηθέο κνλάδεο. Βπηβιήζεθε απζηεξόο ζηξαηησηηθόο λόκνο, ν Γ. Παπαδόπνπινο ζπλειήθζε θαη ηέζεθε ππό πεξηνξηζκό ζην ζπίηη ηνπ ζην Λαγνλήζη. Δ θπβέξλεζε, πνπ πιεξνθνξήζεθε ην πξαμηθόπεκα από ην ξαδηόθσλν, θαηαξγήζεθε νπζηαζηηθά, αιιά θαλείο από ηνπο θηλεκαηίεο δελ έθαλε ηνλ θόπν λα ελνριήζεη θαλ ηνλ πξσζππνπξγό ΢πύξν Μαξθεδίλε. Παπαδόπουλος και Ιωαννίδης σε στιγμές ευφορίας

Ο ιαόο παξαθνινύζεζε ην πξαμηθόπεκα κε ηελ ειπίδα όηη απηό ζα έθεξλε ην ηέινο ηνπ δηθηαηνξηθνύ θαζεζηώηνο θαη ηελ απνθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο. ΋κσο απηή ε ειπίδα δελ θξάηεζε πνιύ, από ηελ ζηηγκή πνπ από ηηο αλαθνηλώζεηο ησλ πξαμηθνπεκαηηώλ έγηλε θαλεξό όηη ε δηθηαηνξία άιιαμε πξόζσπν, πην ζθιεξό κάιηζηα απηή ηε θνξά. Σν λέν θαζεζηώο θαηεγόξεζε ηνλ Παπαδόπνπιν θαη ηελ παξέα ηνπ όηη παξέθθιηλαλ από ηηο αξρέο ηεο επαλάζηαζεο ηεο 21εο Ώπξηιίνπ. Ώπό ηα ξαδηόθσλα ν ιαόο άθνπγε αθόκα κηα θνξά ηα θιαζζηθά ζηξαηησηηθά εκβαηήξηα, ελώ από ηνπο δξόκνπο ερνύζαλ νη εξπύζηξηεο ησλ ηαλθο. Σν πξόζσπν πνπ δηαδέρζεθε ηνλ Παπαδόπνπιν ζηελ πξνεδξία ηεο Αεκνθξαηίαο ήηαλ ν άρξσκνο θαη άβνπινο ζηξαηεγόο Φαίδσλ Γθηδίθεο. Πξσζππνπξγόο δηνξίζηεθε ν νηθνλνκνιόγνο Αδακάληηνο Αλδξνπηζόπνπινο θαη πνιινί αμησκαηηθνί θαηέιαβαλ ηηο ππνπξγηθέο ζέζεηο. Σε λέα θπβέξλεζε δελ όξθηζε ν «παπαδνπνπιηθόο» αξρηεπίζθνπνο Εεξώλπκνο, αιιά ν κεηξνπνιίηεο Εσαλλίλσλ ΢εξαθείκ, πνπ [202]

κεηά από ιίγν θαηξό δηνξίζηεθε απηόο αξρηεπίζθνπνο ζηελ ζέζε ηνπ αλαπεκθζέληνο Εεξώλπκνπ . Ο ίδηνο ν Εσαλλίδεο δελ θξάηεζε θακηά επίζεκε ζέζε ζηε λέα ρνύληα θαη παξέκεηλε αξρεγόο ηεο Β΢Ώ, απέθεπγε επηκειώο ηε δεκνζηόηεηα, αιιά από ηα παξαζθήληα θηλνύζε όια ηα λήκαηα ηεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο. Ήηαλ ν de facto εγέηεο ηεο λέαο ρνύληαο. Ώπηόο ήηαλ θαη ν ιόγνο πνπ έγηλε γλσζηόο κε ηελ επσλπκία αόξαηνο δηθηάηνξαο. Δ θπβέξλεζε Ώλδξνπηζόπνπινπ θαηάξγεζε ην ΢πληαγκαηηθό δηθαζηήξην θαη ςήθηζε λέν ζύληαγκα, πνπ πεξηόξηδε ζεκαληηθά ηηο αξκνδηόηεηεο ηνπ πξνέδξνπ ηεο δεκνθξαηίαο. Δ λέα ρνύληα ζπλέρηζε θαη εληαηηθνπνίεζε ηηο δηώμεηο, ζπιιήςεηο, θπιαθίζεηο θαη εθηνπίζεηο ησλ δεκνθξαηηθώλ πνιηηώλ. ΢πλέιαβε θαη απηνύο αθόκα πνπ είραλ ακλεζηεπζεί ηνλ Ώύγνπζην από ηνλ Παπαδόπνπιν.

Δ θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο επηδεηλώζεθε αθόκα πεξηζζόηεξα εμ αηηίαο ηεο παγθόζκηαο ελεξγεηαθήο θξίζεο. Σν θαζεζηώο Εσαλλίδε αθνινύζεζε επηζεηηθή πνιηηηθή θαηά ηνπ πξνέδξνπ ηεο Κππξηαθήο δεκνθξαηίαο αξρηεπηζθόπνπ Μαθαξίνπ, ηνλ νπνίν θαηεγνξνύζε σο ερζξό ηεο έλσζεο θαη πξνδόηε. Δ ειιεληθή θπβέξλεζε αλακίρζεθε ελεξγά ζην πξαμηθόπεκα ηεο αλαηξνπήο ηνπ Μαθαξίνπ θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπ από ηνλ «ηνπξθνθάγν» αθξνδεμηό ΢ακςώλ. Σν γεγνλόο απηό πξνθάιεζε ηελ εηζβνιή ηνπξθηθώλ [203]

ζηξαηεπκάησλ ζηελ Κύπξν, πνπ από ηόηε έλα παξακέλεη δηαηξεκέλν λεζί. Δ ειιεληθή θπβέξλεζε θήξπμε επηζηξάηεπζε, ε νπνία όκσο απέδεημε όηη παξά ηελ επηαεηή δηαθπβέξλεζε από ζηξαηησηηθνύο, ε πνιεκηθή πξνεηνηκαζία ηεο ρώξαο ήηαλ αλύπαξθηε. Ο Μακάριος

Δ ζύγρπζε θαη ε αληθαλόηεηα ηνπ θαζεζηώηνο πξνθάιεζαλ ηελ γξήγνξε απνζύλζεζε θαη θαηάξξεπζή ηνπ. Δ ζηξαηησηηθή εγεζία απνθάζηζε λα παξαδώζεη θαη πάιη ηνλ έιεγρν ηεο εμνπζίαο ζηνπο πνιηηηθνύο. Δ άθημε ηνπ Κσλζηαληίλνπ Καξακαλιή ζηελ Ώζήλα ζηηο 24 Ενπιίνπ 1974, ζεκαηνδόηεζε θαη ην ηέινο ηεο Ώπξηιηαλήο δηθηαηνξίαο. Οη πξαμηθνπεκαηίεο ηεο πξώηεο θαη ηεο δεύηεξεο ρνύληαο ζπλειήθζεζαλ, δηθάζηεθαλ θαη θαηαδηθάζηεθαλ.

[204]

23. 1975, Πξαμηθόπεκα ηεο πηηδάκαο Δ ρνύληα έπεζε, νη πξσηεξγάηεο ηεο ζπλειήθζεζαλ, ν Καξακαλιήο ζρεκάηηζε αξρηθά θπβέξλεζε εζληθήο ελόηεηαο, ην ΚΚΒ λνκηκνπνηήζεθε, έγηλαλ βνπιεπηηθέο εθινγέο πνπ ηηο θέξδηζε ν Καξακαλιήο θαη αθνινύζεζε δεκνςήθηζκα ζην νπνίν ν ιαόο απνθάζηζε όηη ην πνιίηεπκα πνπ πξνηηκά είλαη ε πξνεδξεπόκελε δεκνθξαηία θαη όια έδεηρλαλ όηη ε ρώξα κεηά από κηα ηαξαγκέλε δεθαεηία βάδηδε ζηαζεξά πξνο ηελ νκαιόηεηα. ΢ηνπο πξώηνπο όκσο κήλεο ηεο Μεηαπνιίηεπζεο, ην ελδερόκελν ζηξαηησηηθνύ πξαμηθνπήκαηνο ζεσξνύληαλ θάηη παξαπάλσ από πηζαλό. Ο Γεώργιος Ράλλης

Ο ίδηνο ν πξσζππνπξγόο Καξακαλιήο, θάπνηνη ππνπξγνί θαη ζηειέρε ηεο θπβέξλεζεο θξόληηδαλ λα παίξλνπλ ζηνηρεηώδε κέηξα απηνπξνζηαζίαο. Ο ηόηε ππνπξγόο Πξνεδξίαο Γεώξγηνο Ράιιεο γξάθεη ζε βηβιίν ηνπ: Υπήξμαλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα απόπεηξα ζπιιήςεσο ηνπ Καξακαλιή. Μεξηθά βξάδηα ν Καξακαλιήο δελ θνηκόηαλ ζηε ‘Μεγάιε Βξεηαλία’, ελώ θάπνην βξάδπ θνηκήζεθε ζην πινίν ελόο θίινπ ηνπ γηα λα κελ ηνλ ζπιιάβνπλ. Καη ν ηόηε ππνπξγόο Βζληθήο Άκπλαο Δπάγγεινο Αβέξσθ κηιώληαο κεηά από θαηξό ζηε ΐνπιή αλέθεξε: …Φήκεο θαη πιεξνθνξίεο πεξί επηθείκελσλ δπλακηθώλ ελεξγεηώλ ή θαη γεληθόηεξνπ πξαμηθνπήκαηνο νξγίαδαλ. Ζ θαηάζηαζε απηή ζπλερίζηεθε επί αξθεηόλ [205]

θαηξόλ θάζε ηόζν κε πνιιή έληαζε θαη ελίνηε κε ζπγθεθξηκέλνπο θηλδύλνπο. Πξάγκαηη ππήξραλ πνιιέο θήκεο, άιιεο αιεζηλέο θη άιιεο θαληαζηηθέο, ζαλ απηέο πνπ ζην ζηξαηό ηηο απνθαινύληαη ξάδην αξβύια: ΢ύιιεςε θαη απαγσγή ηνπ Καξακαλιή, νκάδεο αμησκαηηθώλ ζα δεκηνπξγήζνπλ αηκαηεξά επεηζόδηα, νη πεξηζζόηεξνη θαηαδξνκείο είλαη ρνπληηθνί θιπ. Σν γεγνλόο είλαη όηη, ε θπβέξλεζε δελ ήηαλ βέβαηε όηη είρε ην ζηξάηεπκα ππό ηνλ έιεγρό ηεο θαη απηό ην νκνινγεί ν ίδηνο ν Καξακαλιήο ζηα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ. Δ κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ε θπβέξλεζε ηεο Νέαο Αεκνθξαηίαο γηα ηνλ έιεγρν ηνπ ζηξαηνύ ήηαλ ε «απηνξξύζκηζε» θαη ε «κεηάιιαμε» ησλ ρνπληηθώλ αμησκαηηθώλ ζε λνκηκόθξνλεο. Κ. Καραμανλής – Ευ. Αβέρωφ

Βίλαη γεγνλόο όηη εθηόο από ην απνθιεζέλ Πξαμηθόπεκα ηεο πηηδάκαο ην νπνίν ζα καο απαζρνιήζεη παξαθάησ ππήξμαλ θαηά θαηξνύο δηάθνξεο θηλήζεηο επίδνμσλ πξαμηθνπεκαηηώλ πνπ ήζειαλ ηελ επάλνδν ηνπ δηθηαηνξηθνύ θαζεζηώηνο ή ηελ παιηλόξζσζε ηεο κνλαξρίαο. Π.ρ. ην θζηλόπσξν ηνπ 1975 ν ππαζπηζηήο ηνπ έθπησηνπ βαζηιηά, ζπληαγκαηάξρεο Γ. Ώξλανύηεο, βνιηδνζθνπνύζε αμησκαηηθνύο ηνπ λαπηηθνύ γηα ζπκκεηνρή ζε πξαμηθόπεκα κε ζθνπό ηελ επάλνδν ηνπ Κσλζηαληίλνπ, ηελ αλάζρεζε ηνπ «θνκκνπληζηηθνύ θηλδύλνπ» θαη ηελ ακλήζηεπζε ησλ θαηαδηθαζκέλσλ ρνπληηθώλ. Σνλ Εαλνπάξην ηνπ 1976 ν Καξακαλιήο δηεκήλπζε ζηνλ Κσλζηαληίλν Γθιίμκπνπξγθ, κέζσ ηνπ απιάξρε ηνπ Λεσλίδα [206]

Παπάγνπ, όηη νη θηλήζεηο ηνπ είραλ γίλεη γλσζηέο θαη ηνπ δήηεζε λα πάςεη λα ζπλσκνηεί. Βπίζεο αλάινγεο δπκώζεηο θηινβαζηιηθώλ ζηξαηησηηθώλ γλσζηνπνηήζεθαλ ζηελ θπβέξλεζε Καξακαλιή ηνλ Οθηώβξην 1976 από ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε Σελ «πξνεηδνπνίεζε» ηνπ ηέσο βαζηιηά αλέιαβε απηή ηε θνξά ν Γεώξγηνο Ράιιεο. Ώπνηειεζκαηηθόηεξε όκσο ππήξμε ε παξέκβαζε ηνπ ΐξεηαλνύ πξσζππνπξγνύ Σδέηκο Κάιαραλ, πνπ θάιεζε ηνλ Κσλζηαληίλν θαη ηνπ δηακήλπζε λα κελ αλακηγλύεηαη ζε παξόκνηεο δξαζηεξηόηεηεο όζν βξηζθόηαλ επί βξεηαληθνύ εδάθνπο. Ο ταξίαρχος Νικόλαος Ντερτιλής

΋πσο καζεύηεθε αξγόηεξα, ιίγν θαηξό κεηά ηελ πηώζε ηεο ρνύληαο ηνπ Εσαλλίδε θαη πξηλ αξρίζεη ε δίθε ησλ εγεηώλ ηνπ απξηιηαλνύ πξαμηθνπήκαηνο, κηα νκάδα αμησκαηηθώλ ζρεδίαζε ζηξαηησηηθό θίλεκα πνπ ζα εθδεισλόηαλ ζηελ Ώζήλα, ηε Θεζζαινλίθε θαη ηε Λάξηζα. ΢ηόρνο ηεο νκάδαο απηήο ήηαλ ν εμαλαγθαζκόο ηεο θπβέξλεζεο Καξακαλιή ζε παξαίηεζε, ε επάλνδνο ηεο Βιιάδαο ζην ζηξαηησηηθό ζθέινο ηνπ ΝΏΣΟ 28 θαη ε απειεπζέξσζε ηνπ ηαμίαξρνπ Αεκήηξε Εσαλλίδε θαη ησλ άιισλ αμησκαηηθώλ πνπ ηεινύζαλ ππό θξάηεζε. Σα θπξηόηεξα κέιε ηεο ζπλσκνηηθήο απηήο νκάδαο ήηαλ νη: ππνζηξάηεγνο Παύινο Παπαδάθεο, ηαμίαξρνη Νηθόιανο Νηεξηηιήο (αξγόηεξα θαηαδηθάζηεθε ζε 20εηή θάζεηξμε γηα ηε δνινθνλία ηνπ Μπξνγηάλλε ηε λύρηα ηεο 17εο Ννεκβξίνπ ΄73, έμσ από ην Πνιπηερλείν), Γεώξγηνο Λακπνύζεο θαη Ώλδξέαο Κνλδύιεο, θαη αθόκα ηξεηο αληηζπληαγκαηάξρεο θαη ηέζζεξηο

28

Μετά τθ δεφτερθ ειςβολι των Σοφρκων ςτθν Κφπρο (Αττίλασ 2) ο Καραμανλισ είχε αποςφρει τθ ςυμμετοχι τθσ χϊρασ από το ςτρατιωτικό ςκζλοσ του ΝΑΣΟ.

[207]

ηαγκαηάξρεο κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ν Παξαζθεπάο Μπόιαξεο. Σν ζρεδηαδόκελν πξαμηθόπεκα απνθαιύθζεθε ζηηο 24 Φεβξνπαξίνπ 1975 από ηνλ ηόηε δηεπζπληήο ηνπ ηκήκαηνο Ώζθαιείαο ηεο ΚΤΠ Εσάλλε Ώιεμάθε, ν νπνίνο ελεκέξσζε απζσξεί ηνλ ππνπξγό Άκπλαο Βπάγγειν Ώβέξσθ. Σελ ίδηα λύρηα, ν Ώβέξσθ δηέηαμε ηελ ζύιιεςε 37 αμησκαηηθώλ. Οη πεξηζζόηεξνη από απηνύο πηάζηεθαλ ζηα ζπίηηα ηνπο, ηελ ώξα πνπ θνηκόληαλ θαη γη’ απηό ε θίλεζε απηή απνθιήζεθε ζθσπηηθά πξαμηθόπεκα ηεο πηηδάκαο. ΢ηε δίθε πνπ αθνινύζεζε 21 από ηνπο 37 επίδνμνπο πξαμηθνπεκαηίεο θαηαδηθάζηεθαλ ζε δηάθνξεο πνηλέο. Δ θπβέξλεζε πξνρώξεζε ζε επξεία εθθαζάξηζε ηνπ ζηξαηνύ κε πεξηζζόηεξεο από απνζηξαηείεο.

Ο Ώβέξσθ κηιώληαο ζηε ΐνπιή γηα ην πξαμηθόπεκα απηό θαηά ηα ηέιε Φεβξνπαξίνπ 1975, ζέιεζε λα ππνβαζκίζεη ηε ζεκαζία ηνπ ζρεδηαδόκελνπ πξαμηθνπήκαηνο θαη δήισζε όηη: νη ειάρηζηνη επίδνμνη θηλεκαηίεο πνπ δελ πξόιαβαλ λα βγάινπλ ηα ηαλθο ζηνπο δξόκνπο είλαη ζηαγνλίδηα ζην σθεαλό ησλ Βιιήλσλ αμησκαηηθώλ κε απνηέιεζκα λα ζπλαληνύλ παληνύ [208]

άξλεζηλ, έηζη ώζηε κεξηθνί λα καο πιεξνθνξνύλ πεξί ησλ ππόπησλ θηλήζεσλ. Δ αλαθνξά ηνπ ππνπξγνύ ζε ζηαγνλίδηα έγηλε αληηθείκελν ζθσπηηθώλ ζρνιίσλ από ηνλ ηύπν ηεο επνρήο. Έλαο από ηνπο πξσηαγσληζηέο ηνπ πξαμηθνπήκαηνο ηεο πηηδάκαο, ν ηαγκαηάξρεο Παξαζθεπάο Μπόιαξεο, απέδξαζε θαη δηέθπγε ζην εμσηεξηθό. Βπέζηξεςε ζηελ Βιιάδα κεηά ηελ παξαγξαθή ησλ αδηθεκάησλ ηνπ θαη εκθαλίζηεθε ζε εθδήισζε ππέξ ηεο ρνύληαο ζηελ Ώζήλα Ο Παρασκευάς Μπόλαρης

Σν νπεξεηηθό Πξαμηθόπεκα ηεο Πηηδάκαο, ήηαλ ην 23ν ζηξαηησηηθό πξαμηθόπεκα από ζπζηάζεσο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο θαη ε ηειεπηαία πξνζπάζεηα ζηξαηησηηθώλ λα θαηαιάβνπλ κε ηα όπια ηελ εμνπζία.

[209]

[210]