(15pdf) οι πρωτεργατεσ του νεοελληνικου διαφωτισμου (pdf)

΢ηαύξνο ΢η. ΢ηαθπιάθεο

Οι πρωτεργάτες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

Αζήλα 2015 1

Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά. Ρήγας Βελεστινλής

2

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Α. ΠΡΟΛΔΓΟΜΔΝΑ ……………………………………ζει. 5 - Οι Αρτές ηοσ Εσρφπαχκού Διαθφηιζμού……………………

5

- Η Επιζηημονική Επανάζηαζη ………………………………. 10 - Η Επανάζηαζη ηης Σκέυης και οι Εγκσκλοπαιδιζηές………. 22 - Ο Διαθφηιζμός ζηις Τέτνες και ηα Γράμμαηα………………. 38 01. Η Μοσζική………………………………………………. 38 02. Οι Εικαζηικές Τέτνες……………………………………. 45 03. Ο Λόγος και η Ποίηζη…………………………………… 47 - Ο Διαθφηιζμός, οι Μσζηικές Εηαιρίες και οι Τέκηονες…….

52

Β. Ο ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΟ΢ ΓΗΑΦΩΣΗ΢ΜΟ΢………………… 58 - Η Εποτή……………………………………………………… 58 - Ο Ελληνόθφνος Τύπος………………………………………. 61 - Η «Ελληνική Νομαρτία» και άλλα ζτεηικά κείμενα………… 66 Γ. ΟΗ ΠΡΩΣΔΡΓΑΣΔ΢ ΣΟΤ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΓΗΑΦΩΣΗ΢ΜΟΤ………………………………………… 72 Γ. ΑΛΦΑΒΖΣΗΚΟ ΔΤΡΔΣΖΡΗΟ ΟΝΟΜΑΣΩΝ ΚΑΣ’ ΑΡΗΘΜΖΣΗΚΖ ΘΔ΢Ζ ΢ΣΟ ΚΔΗΜΔΝΟ ……………… 235

3

Έλα "θαθέ", ρψξνο δηάρπζεο ηδεψλ. Τδαηνγξαθία αλψλπκνπ, 18νπ αηψλαο

4

Α. Π Ρ Ο Λ Δ Γ Ο Μ Δ Ν Α Οη αξρέο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ Ο φξνο Γηαθωηηζκός (Αγγιηθά Age of Enlightenment, Γαιιηθά Siècle des Lumières, Ηηαιηθά Illuminismo, Γεξκαληθά Aufklärung) αλαθέξεηαη ζην πλεπκαηηθφ, πνιηηηζηηθφ θαη ηδενινγηθφ θίλεκα πνπ επηδίσμε - θαη πέηπρε - κηα ζεηξά απφ αιιαγέο ζηελ δπηηθνεπξσπατθή δηαλφεζε, ηηο επηζηήκεο θαη ηα γξάκκαηα. Ο θχξηνο ζηφρνο ηεο θίλεζεο απηήο ήηαλ ε απειεπζέξσζε ηνπ πλεχκαηνο απφ ηηο δεηζηδαηκνλίεο θαη θάζε κνξθήο πξνιήςεηο, θαζψο θαη απφ ηνλ ζθηθηφ ζθνηαδηζηηθφ ελαγθαιηζκφ ηεο Δθθιεζίαο θαη ηνλ απηαξρηζκφ ηεο ειέσ Θενύ θιεξνλνκηθήο εμνπζίαο θαη ε επηθξάηεζε ηεο ειεπζεξίαο ηνπ πλεχκαηνο, ηεο αλεμηζξεζθίαο θαη ηνπ νξζνινγηζκνχ. ΋πσο θαη ζε αξθεηέο άιιεο ηζηνξηθέο επνρέο πνπ πήξαλ ην φλνκά ηνπο απφ ηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο πνπ είραλ δηακνξθσζεί, (Μεζαίσλαο, Αλαγέλλεζε, Μεηαξξύζκηζε), ην φλνκα Γηαθσηηζκόο δφζεθε απφ κεηαγελέζηεξνπο ηζηνξηθνχο γηα λα ζεκαηνδνηήζεη ζαθψο ηελ επνρή πνπ νη θηιφζνθνη, νη επηζηήκνλεο θαη νη άλζξσπνη ησλ γξακκάησλ δηέξξεμαλ ηνπο δεζκνχο κε ην παξειζφλ θαη αληηθαηέζηεζαλ ην ζθνηαδηζκφ θαη ηελ άγλνηα, κε ην θσο ηεο αιήζεηαο θαη ηεο ινγηθήο. Δίλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζηεί ρξνληθά ην πφηε άξρηζε ε επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνχ, αιιά γεληθά ζεσξείηαη φηη απνηειεί ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηνπ Οπκαληζκνύ (Αλζξσπηζκνύ) ηεο Αλαγέλλεζεο θαη θαιχπηεη ηελ πεξίνδν 5

απφ ηνλ 17ν σο θαη ηνλ 18ν αηψλα. Οη εθπξφζσπνη ηνπ Γηαθσηηζκνχ πξέζβεπαλ ηνλ νξζφ ιφγν θαη ηελ πίζηε ζηελ πξφνδν θαη αμίσλαλ αιιαγέο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο, ζηελ παηδεία, ηελ πνιηηηθή, ηελ νηθνλνκία θαη ηε ζξεζθεία. Ήηαλ ππέξκαρνη ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ θαη θαηά ηεο ηπξαλληθήο δεζπνηείαο ησλ θνζκηθψλ αξρφλησλ, αιιά θαη ηεο θαηαπηεζηηθήο θαη ζθνηαδηζηηθήο αληίιεςεο ηφζν ηεο κεζαησληθήο Καζνιηθήο, φζν θαη ηεο λεφηεξεο, αιιά φρη ιηγφηεξν θαηαπηεζηηθήο, Πξνηεζηαληηθήο Δθθιεζίαο. Οη αξρέο πνπ δηέπνπλ ηνλ Γηαθσηηζκφ, είλαη ζε γεληθέο γξακκέο: 



 





 

Ο θόζκνο είλαη θαηεγνξεκαηηθά νξζνινγηθόο, δειαδή είλαη αληηιεπηόο κε ηε ινγηθή ζθέςε. Οη επηζηεκνληθέο αλαθαιύςεηο ηεο πεξηόδνπ ηεο Αλαγέλλεζεο ζηελ ηαηξηθή, ηελ θπζηθή ηελ αζηξνλνκία (ειηνθεληξηζκόο), ηελ κεραληθή ζπληεινύλ ζηελ απνδνρή ηνπ νξζνινγηζκνύ (rationalism=νξζνινγηζκόο). Η αιήζεηα απνδεηθλύεηαη κόλν κε ηελ εκπεηξηθή παξαηήξεζε, ηε ρξήζε ηεο ινγηθήο θαη ηε ζπζηεκαηηθή ακθηζβήηεζε, (empiricism = εκπεηξηζκόο). Η ζθέςε θαη ε ακθηζβήηεζε είλαη αξεηέο. Η αλζξώπηλε εκπεηξία είλαη ην ζεκέιην ηεο θαηαλόεζεο ηεο αιήζεηαο. Η απζεληία (ησλ Γξαθώλ ή ηεο παξάδνζεο) δελ κπνξεί λα θπξηαξρήζεη επί ηεο εκπεηξίαο. Η δσή ηνπ αλζξώπνπ, αηνκηθή θαη θνηλσληθή, κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή θαη ιεηηνπξγεί κε ηνλ ίδην ηξόπν πνπ είλαη θαηαλνεηόο θαη ιεηηνπξγεί ν θπζηθόο θόζκνο. Οη θνηλσληθέο αμίεο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ απνδεθηέο από ηελ θνηλσλία είλαη ε αλεμηζξεζθία, ε ειεπζεξία, ε ηζόηεηα ησλ πνιηηώλ θαη ν νξζόο ιόγνο. Η ηζηνξία ηνπ αλζξώπνπ είλαη θαηά θύξην ιόγν ε ηζηνξία ηεο πξνόδνπ. Ο άλζξσπνο κπνξεί λα βειηησζεί κε ηελ παηδεία θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλόηεηαο ηεο ινγηθήο.

6

 Τα ζξεζθεπηηθά δόγκαηα δελ έρνπλ θακηά ζέζε ζηελ θαηαλόεζε ηνπ θπζηθνύ θαη ηνπ αλζξώπηλνπ θόζκνπ.  Όινη νη άλζξσπνη γελληνύληαη ειεύζεξνη, έρνπλ ίζα δηθαηώκαηα θαη ππνρξεώζεηο θαη όινη κπνξνύλ λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο θαηάιεςεο δεκόζησλ αμησκάησλ.  Καλείο άλζξσπνο δελ είλαη ππεξάλσ ησλ Νόκσλ. Καλείο δελ ηηκσξείηαη αλ δελ ηύρεη δίθαηεο δίθεο ζύκθσλα κε ηνλ Νόκν. Οη ξίδεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ μεθηλάλε απφ ηηο αλαθαιχςεηο ηνπ Κνπέξληθνπ θαη ηνπ Γαιηιαίνπ, νη νπνίνη έζεζαλ ππφ ακθηζβήηεζε πνιιέο ηδέεο, πνπ ζεσξνχληαλ σο ηφηε δεδνκέλεο θαη θαιχπηνληαλ απφ ηελ εγθπξφηεηα ηεο Δθθιεζίαο. Ο Γηαθσηηζκόο είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλνο κε ηελ Δπηζηεκνληθή Δπαλάζηαζε γηα ηελ νπνία ζα κηιήζνπκε εθηελέζηεξα ζε επφκελεο ζειίδεο. Υαξαθηηθφ ην Νηχξεξ Ο Γηαθσηηζκφο ήηαλ ε θπζηθή ζπλέρεηα ηεο Αλαγέλλεζεο, ε νπνία πξνέθπςε σο αδήξηηε αλάγθε, απαξαίηεηε γηα λα μεθχγεη ν άλζξσπνο απφ ηα ζθνηάδηα ηνπ Μεζαίσλα. ΢ηελ πξαγκάησζή ηνπ ζπληέιεζαλ - εθηφο ηεο Δπηζηεκνληθήο Δπαλάζηαζεο πνπ ήδε αλαθέξακε – ε Δπαλάζηαζε ηεο ΢θέςεο (θαη γη’ απηήλ ζα κηιήζνπκε ζε επφκελεο ζειίδεο) κε πξσηνπφξνπο ηνπο Άγγινπο θαη Γεξκαλνχο θηινζφθνπο θαη δηαλνεηέο, θαζψο θαη ηνπο Γάιινπο ιφγηνπο, νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο είλαη γλσζηνί σο Δγθπθινπαηδηζηέο. Οη ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ηελ Δπξψπε απφ ηνλ Μεζαίσλα ζηελ Αλαγέλλεζε θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ Δπνρή ηνπ Γηαθσηηζκνύ ήηαλ: 7

-

Οη αιιαγέο ζηηο ζρέζεηο παξαγσγήο κε ηελ ζηαδηαθή επηθξάηεζε ησλ εκπφξσλ, βηνηερλψλ, ηερληηψλ θαη γεληθά αζηψλ, πνπ κε ηε δνπιεηά ηνπο πινχηηδαλ θαη βνεζνχζαλ λα απμεζεί ν πινχηνο ηεο θνηλφηεηαο. Ο πινχηνο θέξλεη ηζρχ θαη ηψξα απηνί νη νηθνλνκηθά ηζρπξνί αζηνί ήζειαλ λα θεξδίζνπλ θαη πνιηηηθή ηζρχ ζηελ θνηλσλία, δειαδή λα έρνπλ κεξίδην εμνπζίαο, πέξαλ ησλ παξαδνζηαθψλ πεγψλ εμνπζίαο, δειαδή ησλ εγεκφλσλ, θιεξηθψλ θαη επγελψλ. ΋ια απηά νδήγεζαλ ζηελ επηθξάηεζε ησλ αξρψλ ηνπ Κνηλνβνπιεπηηζκνύ ζηελ Αγγιία, ζηελ Ακεξηθαληθή Δπαλάζηαζε θαη ζηε Γηαθήξπμε ηεο Αλεμαξηεζίαο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ηεο Ακεξηθήο θαη ζηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε ηεο νπνίαο ν αληηθιεξηθαιηζκφο θαη ηα ζπλζήκαηα Ηζόηεηα, Διεπζεξία θαη Αδειθνζύλε, ζπγθίλεζαλ θαη μεζήθσζαλ ηδενινγηθά ηνπο επξσπατθνχο ιανχο. Ζ Γηαθήξπμε ηεο Αλεμαξηεζίαο ησλ ΖΠΑ

-

Ο ηεξάζηηνο φγθνο επηζηεκνληθψλ αλαθαιχςεσλ, ζηελ ηαηξηθή, θαξκαθεπηηθή, καζεκαηηθά, γεσκεηξία, αζηξνλνκία, θπζηθή, ρεκεία, γεσγξαθία θ.ά. πξνεξρφηαλ θπξίσο απφ ηελ ππφ αξαβηθή θαηνρή Ηζπαλία. Σελ επνρή εθείλε ν κνπζνπικαληθφο θφζκνο είρε ζπγθεληξψζεη εθαηνληάδεο ρεηξφγξαθα κε ηα έξγα ησλ αξραίσλ Διιήλσλ (αιιά θαη Αηγππηίσλ, Πεξζψλ, Ηλδψλ, Βαβπισλίσλ) επηζηεκφλσλ θαη θηινζφθσλ, ηα είρε κειεηήζεη θαη είρε πξναγάγεη λέεο ηδέεο ζηηο επηζηήκεο θαη ηε θηινζνθία. Οη Άξαβεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επξσπατθνχ κεζαίσλα βξίζθνληαλ παξαζάγγαο κπξνζηά απφ ηνπο Δπξσπαίνπο ζηηο επηζηήκεο θαη ηε θηινζνθία. Δπίζεο κεγάιν φγθν απφ θείκελα αξραίσλ Διιήλσλ θηινζφθσλ, επηζηεκφλσλ θαιιηηερλψλ θαη γξακκαηηθψλ έθεξαλ ζηελ Δπξψπε 8

-

Βπδαληηλνί ιφγηνη, πνπ εγθαηέιεηπαλ ηηο παηξίδεο ηνπο κεηά ηελ θαηάιεςή ηνπο απφ ηνπο Σνχξθνπο. ΋ινο απηφο ν φγθνο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ηεο γλψζεο έδσζε κεγάιε ψζεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ ηερλψλ θαη ησλ επηζηεκψλ απφ Δπξσπαίνπο πιένλ εξεπλεηέο, θηινζφθνπο, θαιιηηέρλεο. ΢ηελ ηαηξηθή άξρηζαλ λα γίλνληαη αλαηνκηθά πεηξάκαηα ζε αλζξψπηλα ζψκαηα. Αθφκα νη γηαηξνί άξρηζαλ λα αληηκεησπίδνπλ ηηο επηδεκίεο σο απνηέιεζκα θαθψλ ζπλζεθψλ πγηεηλήο θαη φρη σο ζεία ηηκσξία. Οη αζηξνλφκνη – μεπεξλψληαο ηνλ θφβν ηεο Ηεξάο Δμέηαζεο – κηινχζαλ θαη αλέπηπζζαλ ζεσξίεο ζηεξηγκέλεο ζηελ παξαηήξεζε ησλ νπξάλησλ ζσκάησλ. Οη θπζηθνί εξκήλεπαλ ηνπο ζεηζκνχο, ηηο πιεκκχξεο θαη ηηο θαηαηγίδεο φρη σο απφδεημε ηεο ζετθήο νξγήο, αιιά σο θπζηθά θαηλφκελα.

Ο Δξκήο ηνπ Πξαμηηέιε

Οη θαιιηηέρλεο δεκηνπξγνχζαλ δσγξαθηθνχο πίλαθεο ή γιππηά ηνλίδνληαο ην θάιινο ηνπ γπκλνχ ζψκαηνο, φπσο αθξηβψο θαη νη αξραίνη Έιιελεο δσγξάθνη θαη γιχπηεο. Απηά ηα έξγα ηέρλεο κε γπκλά θνζκνχζαλ πιένλ δεκφζηνπο ρψξνπο, εθθιεζίεο αθφκα θαη ην Βαηηθαλφ. Καη νη πνηεηέο εμπκλνχζαλ ηνλ έξσηα, φπσο έθαλαλ εθαηνληάδεο ρξφληα πξηλ, νη Έιιελεο θαη νη Ρσκαίνη πνηεηέο.

9

Ζ Δπηζηεκνληθή Δπαλάζηαζε Ζ Δπηζηεκνληθή Δπαλάζηαζε (Scientific Revolution) κε πεηξάκαηα θαη απνδείμεηο, άξρηζε λα αλαηξέπεη δφγκαηα, δνμαζίεο θαη επηζηεκνληθέο απζεληίεο πνπ ήηαλ αθιφλεηεο σο ηφηε. Γελ ήηαλ ιίγεο νη θνξέο πνπ ε ακθηζβήηεζή ηνπο έθεξλε ηνλ ηεξνεμεηαζηή ηφζν θνληά πνπ κηα ζπίζα θαη κφλν, κπνξνχζε λα αλάςεη ηελ ππξά. Αλαηξάπεθαλ αθιφλεηεο σο ηφηε ζεσξίεο, φπσο ε θνζκνινγηθή ζεσξία ηνπ Αξηζηνηέιε πνπ ηνπνζεηνχζε ηε Γε ζην θέληξν ηνπ ζθαηξηθνχ ζχκπαληνο, ην κνληέιν ηεο θίλεζεο ησλ πιαλεηψλ ηνπ Πηνιεκαίνπ Κιαύδηνπ, νη ηαηξηθέο απφςεηο ηνπ Γαιελνύ φηη νη αζζέλεηεο ήηαλ απνηέιεζκα ηεο αλαηξνπήο ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ηεζζάξσλ ρπκψλ ηνπ ζψκαηνο θιπ. Απφ ηνλ 16ν αηψλα θαη σο ηελ επνρή ησλ κεγάισλ απειεπζεξσηηθψλ θαη αζηηθψλ επαλαζηάζεσλ (Ακεξηθαληθήο, Γαιιηθήο) κηα λέα επαλάζηαζε, εηξεληθή απηή ηε θνξά, εμαπιψζεθε ξαγδαία, ε Βηνκεραληθή Δπαλάζηαζε. Γηα ηελ επηηπρία ηεο επαλάζηαζεο απηήο ζπληέιεζαλ δεθάδεο – ίζσο θαη εθαηνληάδεο -επηζηήκνλεο θαη εθεπξέηεο. Παξαθάησ ζα ζπλαληήζνπκε (κε αιθαβεηηθή ζεηξά) κεξηθνχο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηεο Δπξσπατθήο Δπηζηεκνληθήο Δπαλάζηαζεο: - Σδέεκο Βαη (James Watt, 1736-1819): Μεραληθφο θαη εθεπξέηεο απφ ηε ΢θνηία, πνπ ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηε Βηνκεραληθή Δπαλάζηαζε. Παξνπζίαζε ηελ αηκνκεραλή δηπιήο δξάζεο ε νπνία κε ρακειφ θφζηνο παξείρε ζηαζεξή ηζρχ θαη πνπ πήξε ην φλνκά ηνπ σο Μεραλή ηνπ Βαη. ΢πλεηαηξίζηεθε κε ηνλ κεραληθφ θαη βηνκήραλν Μπνχιηνλ θαη άξρηζαλ λα παξάγνπλ καδηθά κεραλέο γηα πνιιέο ρξήζεηο. Αξγφηεξα θαηαζθεπάζηεθαλ κεραλέο γηα ηελ θίλεζε ησλ πινίσλ θαη γηα αηκνθίλεηα ηξέλα. Λέγεηαη φηη, φηαλ ν πξψηνο πνπ θαηαζθεχαζε ην αηκφπινην, ν Ακεξηθαλφο Ρόκπεξη Φνύιηνλ (Robert Fulton, 1765-1815) παξνπζίαζε ζην Ναπνιένληα ην ζρέδηφ ηνπ γηα ηελ θαηαζθεπή πινίνπ κε αηκνθίλεζε, ν ζηξαηεγφο ην πεξηεξγάζηεθε θαη ξψηεζε δχζπηζηα: Πνύ είλαη ηα παληά; 10

-

-

Αληξέαο Βεδάιηνπο (Andreas Vesalius, 1514-64): Φιακαλδφο γηαηξφο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο αλαηνκηθήο επηζηήκεο θαη ζπγγξαθέαο ηνπ ζεκαληηθφηεξνπ έξγνπ γηα ηελ αλαηνκία Πεξί ηεο δνκήο ηνπ αλζξώπηλνπ ζώκαηνο. Καηεγνξήζεθε φηη έθαλε αλαηνκία ζε ζψκα αλζξψπνπ πνπ δελ είρε αθφκα πεζάλεη θαη ε Ηεξά Δμέηαζε ηνλ θαηαδίθαζε ζε ζάλαην ζηελ ππξά. ΢ψζεθε κεηά απφ παξέκβαζε ηνπ βαζηιηά Φηιίππνπ Β’ θαη ε πνηλή ηνπ κεηαηξάπεθε ζε ππνρξεσηηθφ πξνζθχλεκα ζηνπο Αγίνπο Σφπνπο. Φξαλζνπά Βηέη (François Viète, 1540-1603): Γάιινο καζεκαηηθφο, ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε γξάκκαηα γηα λα εθθξάζεη αξηζκεηηθέο πνζφηεηεο. Πέηπρε λα θαηαγξάςεη ην πεξίθεκν π (ν ιόγνο ηεο πεξηθέξεηαο πξνο ηε δηάκεηξν ελόο θύθινπ) κε αθξίβεηα ελλέα δεθαδηθψλ ςεθίσλ. Σν έξγν ηνπ Δηζαγσγή ζηελ αλαιπηηθή ηέρλε, απνηειεί κλεκείν ηνπ αιγεβξηθνχ ινγηζκνχ. Ο Φξαλζνπά Βηέη

-

Γαιηιαίνο (Galileo Galilei, 1564-1642): Ηηαιφο αζηξνλφκνο, θπζηθφο θαη θηιφζνθνο πνπ έρεη πηζαλψο ζπλεηζθέξεη ζηε δεκηνπξγία ησλ ζχγρξνλσλ θπζηθψλ επηζηεκψλ πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιινλ. Σνλ έρνπλ απνθαιέζεη παηέξα ηεο ζύγρξνλεο θπζηθήο θαη αζηξνλνκίαο αθφκα θαη παηέξα ηεο επηζηήκεο. Καλείο άιινο απφ ηελ επνρή ηνπ Αξηζηνηέιε δελ πξνζέθεξε ζηηο ζεηηθέο επηζηήκεο ηφζα πνιιά. ΢ηα επηηεχγκαηά ηνπ πεξηιακβάλνληαη ε βειηίσζε ηνπ ηειεζθνπίνπ, πνιιέο αζηξνλνκηθέο παξαηεξήζεηο θαη ε απνηειεζκαηηθή ππνζηήξημε ηεο ειηνθεληξηθήο ζεσξίαο ηνπ Κνπέξληθνπ. Σν βηβιίν ηνπ Γηάινγνη πξνθάιεζε θαη ν ζπγγξαθέαο ηνπ θιήζεθε ην 1633 ζηε Ρψκε, γηα λα δψζεη εμεγήζεηο ελψπηνλ ηεο Ηεξάο Δμέηαζεο. Οη ηεξνεμεηαζηέο ηνλ έθξηλαλ έλνρν γηα 11

-

«ππνζηήξημε απόςεσλ αληίζεησλ κε ηελ Αγία Γξαθή, όηη ν Ήιηνο θαη όρη ε Γε είλαη ην θέληξν ηνπ ζύκπαληνο θαη όηη ε Γε θηλείηαη από ηελ αλαηνιή ζηε δύζε». Σνπ δεηήζεθε λα απνθεξύμεη θαη λα αλαζεκαηίζεη ηα παξαπάλσ ιάζε θαη ν ειηθησκέλνο θαη θαηαπηνεκέλνο Γαιηιαίνο φλησο ηα απνθήξπμε γνλππεηήο. Οπίιιηακ Γθίικπεξη (William Gilbert, 1544-1603): Άγγινο γηαηξφο θαη θπζηθφο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ζεκαληηθέο έξεπλεο ζηνλ ειεθηξηζκφ θαη ζηε καγλεηηθή θαη ζεσξείηαη ν παηέξαο ηεο ειεθηξηθήο κεραληθήο. Μεηά απφ πεηξάκαηα θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε Γε εθπέκπεη καγλεηηζκφ, θη απηφο είλαη ν ιφγνο πνπ ε ππμίδα δείρλεη ην βνξξά θαη φρη ν Πνιηθφο Αζηέξαο ή θάπνην καγλεηηθφ λεζί ζην Βφξεην Πφιν, φπσο πίζηεπαλ κέρξη ηφηε. Δπίζεο αλαθάιπςε ηνλ ζηαηηθφ ειεθηξηζκφ κε ηε ρξήζε ηνπ θερξηκπαξηνχ (ήιεθηξνπ). Ο Άληεξο Κέιζηνο

Άληεξο Κέιζηνο (Anders Celsius, 1701-44): ΢νπεδφο αζηξνλφκνο, ν ηδξπηήο ηνπ αζηεξνζθνπείνπ ηεο Οπςάια. Έθαλε ζεκαληηθέο παξαηεξήζεηο γηα ην Βφξεην ΢έιαο, κε ηηο νπνίεο απέδεημε φηη ππάξρεη ζρέζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ κε ηηο δηαηαξαρέο ηνπ καγλεηηθνχ πεδίνπ ηεο Γεο. Δίλαη ν εθεπξέηεο ηνπ εθαηνληάβαζκνπ ζεξκνκέηξνπ πνπ θέξεη ην φλνκά ηνπ. Καηαζθεχαζε ην ζεξκφκεηξν ζην νπνίν ην 0 ήηαλ ην ζεκείν βξαζκνχ ηνπ λεξνχ θαη ην 100 ην ζεκείν ηήμεσο. Αξγφηεξα απηή ε θιίκαθα αληηζηξάθεθε απφ ηνλ ζπκπαηξηψηε ηνπ Κάξνιν Ληλλαίν θαη είλαη απηή πνπ ρξεζηκνπνηεί ζήκεξα φινο ν θφζκνο, εθηφο απφ ηηο ΖΠΑ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θιίκαθα Φαξελάηη.

- Γηνράλεο Κέπιεξ (Johannes Kepler, 1571-1630): Γεξκαλφο αζηξνλφκνο, καζεκαηηθφο θαη νπηηθφο. Πέηπρε λα δηαηππψζεη ηνπο 12

-

λφκνπο πνπ δηέπνπλ ηηο θηλήζεηο ησλ πιαλεηψλ γχξα απφ ηνλ Ήιην. Ο Κέπιεξ ζεσξείηαη ν ηδξπηήο ηεο ζχγρξνλεο αζηξνλνκίαο θαη νπηηθήο θαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο αζηξνλφκνπο ηεο ηζηνξίαο. Απεθιήζε ν Ννκνζέηεο ηνπ Οπξαλνύ. Έγξαςε αξθεηά βηβιία θαη δεκνζίεπζε κειέηεο ζρεηηθέο κε ηε ΢ειήλε, ηηο εθιείςεηο, ηνπο θνκήηεο θαη ηελ νπξά ηνπο. Αζρνιήζεθε αξθεηά θαη κε ηελ νπηηθή. Μειέηεζε ηελ αηκνζθαηξηθή δηάζιαζε, ηε ιεηηνπξγία ηνπ νθζαικνχ θαη ηελ κπσπία θαη δεκνζίεπζε δπν ζεκαληηθά βηβιία ην Οπηηθά θαη ηα Γηνπηξηθά. Νηθφιανο Κνπέξληθνο (Nikołaj Kopernik, 1473-1543): Πνισλφο γηαηξφο, λνκηθφο, ιφγηνο, καζεκαηηθφο θαη αζηξνλφκνο), απφ ηνπο εθθξαζηέο ηεο Δπηζηεκνληθήο Αλαγέλλεζεο. Απφ ην 1514 αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά κε ηελ αζηξνλνκία θαη απέθηεζε θήκε ζπνπδαίνπ επηζηήκνλα. Ο Κνπέξληθνο

-

Χο ην 1529 είρε δεκνζηεχζεη πάλσ απφ 25 κειέηεο ζρεηηθέο κε ηηο θηλήζεηο ηεο Γεο, ηνπ Ήιηνπ θαη ησλ πιαλεηψλ. Έηζη δηακφξθσζε ζηαδηαθά ηελ «Θεσξία ηνπ Κνπέξληθνπ», ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε Γε θαη νη άιινη πιαλήηεο πεξηζηξέθνληαλ γχξσ απφ ην Ήιην, φκσο ην θέληξν ηνπ ειηαθνχ ζπζηήκαηνο δελ ήηαλ ν Ήιηνο, αιιά ην θέληξν ηεο ηξνρηάο ηεο Γεο. Απηέο νη παξαηεξήζεηο ηνπ θαηαγξάθεθαλ ζην κεγάιν έξγν ηνπ Πεξί ηεο πεξηζηξνθήο ησλ νπξαλίσλ ζσκάησλ (De revolutionibus orbium coelestium), ζην νπνίν ηεθκεξηψλεη ηε ζεσξία ηνπ. Σν βηβιίν ηππψζεθε θαη έθηαζε ζηα ρέξηα ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ, ζηηο 24 Μαΐνπ 1543, ιίγεο ψξεο πξηλ απηφο πεζάλεη. Αληνπάλ Λαβνπαδηέ (Antoine Lavoisier, 1743-94): Γάιινο ρεκηθφο ν παηέξαο ηεο ζύγρξνλεο ρεκείαο. Δηζήγαγε ηελ Υεκηθή 13

επαλάζηαζε φηαλ αλέηξεςε ηελ επηθξαηνχζα ηφηε αληίιεςε ηνπ Αξηζηνηέιε φηη ηα ζεκειηψδε ζηνηρεία είλαη ε γε, ην λεξφ, ν αέξαο θαη ε θσηηά. Γηαπίζησζε φηη απηά είλαη ρεκηθέο ελψζεηο γλσζηψλ ζηνηρείσλ, πνπ δηαρσξίδνληαη ή ελψλνληαη αλάινγα κε ηηο ζεξκνθξαζίεο. Απέδεημε φηη ην ζπλνιηθφ βάξνο ησλ θαηφκελσλ πιηθψλ καδί κε ηα αέξηα πνπ παξάγνληαη παξακέλεη αλαιινίσην. ΢’ απηφ ην θαηλφκελν ζηήξημε ζην Νόκν ηεο αθζαξζίαο ηεο ύιεο. Ο Λαβνπαδηέ νλφκαζε ηα αέξηα Ομπγόλν θαη Άδσην θαη θαζφξηζε φξνπο πνπ ρξεζηκνπνηεί αθφκα θαη ζήκεξα ε ρεκεία, φπσο νμέα, νμείδηα θαη άιαηα. Σν 1789 εθπφλεζε έλα πίλαθα 55 γλσζηψλ ρεκηθψλ ζηνηρείσλ. Ο ζχγρξνλνο θαηάινγνο ησλ ρεκηθψλ ζηνηρείσλ, είλαη νπζηαζηηθά κηα δηεπξπκέλε εθδνρή ηνπ θαηαιφγνπ ηνπ Λαβνπαδηέ. Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Σξνκνθξαηίαο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, ν Λαβνπαδηέ θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην θαη εθηειέζηεθε ζηε ιαηκεηφκν. Ο Λαβνπαδηέ

Άληνλ βαλ Λέηβελρνπθ (Anton van Leeuwenhoek, 1632-1723): Οιιαλδφο επηζηήκνλαο γλσζηφο σο ν παηέξαο ηεο κηθξνβηνινγίαο. Αζρνιήζεθε κε ηελ νπηηθή θαη κε ηνπο κεγεζπληηθνχο θαθνχο, πέηπρε ηελ ηειεηνπνίεζε ηνπ κηθξνζθνπίνπ θαη έθαλε ζεκαληηθέο αλαθαιχςεηο ζηε βηνινγία θαη ζηε κηθξνβηνινγία. Δίλαη ν πξψηνο πνπ παξαηήξεζε ηα βαθηεξίδηα θαη ηα ζπεξκαηνδσάξηα. Δξεχλεζε ηε κνξθνινγία ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ θαη ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο κέζσ ησλ ηξηρνεηδψλ αγγείσλ. Ζ ζεκαληηθφηεξε αλαθάιπςή ηνπ είλαη ε χπαξμε κηθξνβίσλ θαη ε πεξηγξαθή δηαθφξσλ κηθξννξγαληζκψλ, φπσο νη κηθξφθνθθνη θαη ε ζπεηξνραίηε ηνπ ζηφκαηνο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ θαηαζθεχαζε εθαηνληάδεο νπηηθνχο θαθνχο θαη κηθξνζθφπηα.

-

14

- Κάξνινο Ληλαίνο (Carl von Linné,1707-86): ΢νπεδφο βνηαλνιφγνο θαη γηαηξφο. Έγξαςε ην έξγν ΢ύζηεκα ηεο Φύζεο, ζην νπνίν κειεηά ηα ηξία βαζίιεηα ηεο θύζεο, ηα δψα, ηα θπηά θαη ηα πεηξψκαηα. ΢ην βηβιίν απηφ πεξηιακβάλεη έλα λέν ζχζηεκα γηα ηελ νλνκαηνινγία ησλ θπηψλ. Πεξηγξάθεη πεξηζζφηεξα απφ 4.200 είδε δψσλ, κεηαμχ απηψλ θαη ηνπ αλζξψπνπ. Δίλαη απηφο πνπ εηζήγαγε ηνλ φξν έκθξσλ άλζξσπνο (homo sapiens) θαη ηνλ δηαρψξηζε απφ ηνλ άλζξσπν ησλ ζπειαίσλ (homo troglodytes). Σαμηλφκεζε επηζηεκνληθά ηα θπηά θαη ηα δψα θαη ηα ρψξηζε ζε βαζίιεηα, κεηά ζε θιάζεηο, ζε ηάμεηο, ζε νηθνγέλεηεο, ζε γέλε θαη ζε είδε. Ζ ηαμηλφκεζε απηή βαζίζηεθε ζηελ χπαξμε θνηλψλ θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Δπίζεο αληέζηξεςε ηελ θιίκαθα ηνπ Κειζίνπ ζηε κνξθή πνπ ηελ μέξνπκε ζήκεξα, δειαδή ην 0 είλαη ην ζεκείν ηήμεο θαη ην 100 ην ζεκείν βξαζκνχ ηνπ λεξνχ. Ο Μηραήι Λνκνλφζνθ

- Μηραήι Λνκνλφζνθ (1711-65): Ρψζνο ιφγηνο θαη επηζηήκνλαο, απφ ηνπο ηδξπηέο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Μφζραο, πξνζέθεξε πνιιά ζηελ ξσζηθή θηινινγία θαη επηζηήκε. Έγξαςε πνίεζε θαη ζέαηξν, ηε Ρσζηθή Γξακκαηηθή θαη ηελ Ηζηνξία ηεο αξραίαο Ρσζίαο. Ήηαλ πνιπκαζέζηαηνο θαη αζρνιήζεθε θαη κε ηε θπζηθή, ηε ρεκεία, ηε γεσγξαθία θαη ηελ αζηξνλνκία. Δίλαη ν πξψηνο πνπ παξαηήξεζε αηκφζθαηξα ζηνλ πιαλήηε Αθξνδίηε. ΢πλέβαιε ζηελ ίδξπζε ηνπ πξψηνπ εξγνζηαζίνπ ρξσκαηηζηνχ γπαιηνχ πνπ βνήζεζε ζηε δεκηνπξγία παξάδνζεο θαηαζθεπήο κσζατθψλ ζηε Ρσζία. Ο ίδηνο θαηαζθεχαζε θαη έλα γλσζηφ κσζατθφ κε ην Πέηξν Α’ (ηνλ Μέγα). Ίδξπζε ην πξψην ρεκηθφ εξγαζηήξην ηεο Ρσζίαο, ζε κηα επνρή πνπ ε Ρσζία δελ είρε επηζηεκνληθή παξάδνζε θαη είρε κείλεη αξθεηά πίζσ απφ ηελ ππφινηπε Δπξψπε. Ίζσο απηφο είλαη θαη ν 15

ιφγνο πνπ ην έξγν ηνπ δελ έγηλε επξχηεξα γλσζηφ. Έλαο θξαηήξαο ηεο ΢ειήλεο, νλνκάζηεθε πξνο ηηκή ηνπ.

- Μηζέι Μνληαίλ (Michel de Montaigne, 1533-92): Γάιινο θηιφζνθνο θαη ζπγγξαθέαο, κέινο ηνπ Κνηλνβνπιίνπ ηνπ Μπνξληφ. Σν 1570 απνζχξζεθε ζηνλ πχξγν ηνπ, ζε κηα γσληά ηνπ νπνίνπ δηαξξχζκηζε ηελ βηβιηνζήθε ηνπ (πάλσ απφ 1000 ηφκνη, ηεξάζηηνο αξηζκφο γηα εθείλε ηελ επνρή) θαη άξρηζε λα ζπγγξάθεη. Σν 1572 άξρηζε λα γξάθεη ηα Γνθίκηα, έξγν πνπ ηνλ απαζρφιεζε σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ. Σν ζπλνιηθφ έξγν απνηειείηαη απφ 107 θεθάιαηα-δνθίκηα κε ηίηινπο φπσο Πεξί θηιίαο, Πεξί ηεο αγσγήο ησλ παηδηώλ θιπ. Ζ Καζνιηθή Δθθιεζία ην ελέηαμε ζηε ιίζηα ησλ απαγνξεπκέλσλ βηβιίσλ (Index librorum prohibitorum). Ο Μνληαίλ

Σδνλ Νάπηεξ (John Napier, 1550-1617): Μαζεκαηηθφο, αζηξνλφκνο θαη αζηξνιφγνο απφ ηε ΢θσηία. Αλαθάιπςε ηνπο ινγαξίζκνπο θαη ρξεζηκνπνίεζε ηελ ππνδηαζηνιή γηα ηνπο δεθαδηθνχο αξηζκνχο. Ο Νάπηεξ επηλφεζε κεραλή γηα ηνλ ππνινγηζκφ ησλ ινγαξίζκσλ θαη ζεσξείηαη ν πξόδξνκνο ησλ ζεκεξηλώλ ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηώλ.

- Ηζαάθ Νεχησλ (Isaac Newton, 1642-1727): Άγγινο θπζηθφο, κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο επηζηεκνληθέο θπζηνγλσκίεο ηνπ θφζκνπ. Μειέηεζε ηε θηινζνθία ηνπ Αξηζηνηέιε, ηνλ Κέπιεξ, ηνλ Γαιηιαίν, θαη ηα ΢ηνηρεία ηνπ Δπθιείδε. Ζ πξψηε ζεκαληηθή δνπιεηά ηνπ ήηαλ ε κειέηε ησλ ηδηνηήησλ ηνπ θσηφο. ΢ην ζχγγξακκά ηνπ Πεξί ρξσκάησλ απνθάιπςε φηη ην ιεπθφ θσο είλαη κηα δέζκε φισλ ησλ ρξσκάησλ ηνπ νπξάληνπ ηφμνπ. Σν 1668 θαηαζθεχαζε ην πξψην θαηνπηξηθό ηειεζθόπην, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζήκεξα. ΋ια ηα -

16

ζπκπεξάζκαηα ησλ εξεπλψλ ηνπ γηα ην θσο θαη ηελ νπηηθή δεκνζηεχζεθαλ ζηελ εξγαζία ηνπ Οπηηθή. Σν ιακπξφηεξν έξγν ηνπ Μαζεκαηηθέο αξρέο ηεο θπζηθήο θηινζνθίαο, γλσζηφηεξν θαη σο Αξρέο (Principia) απνηέιεζε ην ζεκέιην ηεο ζχγρξνλεο επηζηήκεο θαη εηδηθφηεξα ηεο θπζηθήο θαη δεκηνπξγεί έλα ζχλνιν λφκσλ πνπ εμεγνχλ ηηο θηλήζεηο ηεο Γεο, ηεο ΢ειήλεο, ησλ πιαλεηψλ, ηηο παιίξξνηεο θ.ά.

- Πέληξν Ννχλεο (Pedro Nunes, 1502-1578): Πνξηνγάινο καζεκαηηθφο θαη θνζκνγξάθνο, έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο καζεκαηηθνχο ηεο επνρήο θαη έγηλε γλσζηφο γηα ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ζηνλ ηερληθφ ηνκέα ηεο λαπζηπινΐαο, ε νπνία ήηαλ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ Πνξηνγαιία. Ο Λένλαξλη Όπιεξ

- Λένλαξλη Όπιεξ (Leonard Euler, 1707-83): Διβεηφο καζεκαηηθφο θαη θπζηθφο απφ ηνπο παξαγσγηθφηεξνπο επηζηήκνλεο, ζηνπο ηνκείο ηεο Φπζηθήο θαη ηεο Μεραληθήο. ΢πλέγξαςε πάλσ απφ 70 βηβιία θαη 900 άξζξα ζε ζέκαηα ηεο επηζηήκεο. Απφ ην 1727 δίδαμε ζην παλεπηζηήκην ηεο Πεηξνχπνιεο θαη έγηλε κέινο ηεο Ρσζηθήο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ. Οη αλαθαιχςεηο θαη ηα ζεσξήκαηα πνπ θέξνπλ ην φλνκά ηνπ είλαη δεθάδεο, φπσο νη γσλίεο Όπιεξ (θίλεζε άθακπησλ ζσκάησλ), ε ζηαζεξά Όπιεξ θαη νη κεηαβνιέο Όπιεξ (απεηξνζεηξέο), εμηζώζεηο Όπιεξ (πδξνδπλακηθή), νη πνιπγσληθέο θακπύιεο Όπιεξ (δηαθνξηθέο εμηζψζεηο) θαη πνιιά άιια. O ΋πιεξ εηζήγαγε ηα θπξηφηεξα αιγεβξηθά ζχκβνια πνπ ρξεζηκνπνηνχκε θαη ζήκεξα. Γεκηνχξγεζε ηελ επηζηήκε ηεο Τδξνδπλακηθήο θαη ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηε δηακφξθσζε ησλ ζεσξηψλ ησλ αξηζκψλ, ησλ άπεηξσλ ζεηξψλ θαη ησλ δηαθνξηθψλ εμηζψζεσλ.

17

- Νηελί Παπέλ (Denis Papin, 1647-1712): Γάιινο θπζηθφο θαη εθεπξέηεο, γλσζηφο γηα ηελ εθεχξεζε κηαο ρχηξαο πνπ απνηειεί ηνλ πξφδξνκν ηεο αηκνκεραλήο θαη ηεο ρχηξαο ηαρχηεηαο. Σν 1675 δεκνζίεπζε ηελ πξαγκαηεία Νέα πεηξάκαηα επί θελνύ ζηελ νπνία πεξηέγξαθε κηα κεραλή δεκηνπξγίαο θελνχ (vacuum) θαη ηέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα επηλφεζε ηε ρχηξα πνπ νλνκάζηεθε πξνο ηηκή ηνπ Υύηξα Παπέλ.

- Θεφθξαζηνο Παξάθειζνο (Paracelsus, 1493-1541): Ακθηιεγφκελνο Διβεηφο γηαηξφο, θηιφζνθνο θαη αιρεκηζηήο. Υαξαθηεξίζηεθε σο ν Λνύζεξνο ηεο Ηαηξηθήο, γηα ηηο ξηδνζπαζηηθέο θαη αλαηξεπηηθέο δηδαζθαιίεο ηνπ. Γχξηζε ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, κειεηψληαο ηηο δηάθνξεο αξξψζηηεο θαη ζηελ Αίγππην, Παιαηζηίλε θαη Κσλζηαληηλνχπνιε γηα λα ζπλαληήζεη αιρεκηζηέο. Γηνξίζηεθε θαζεγεηήο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Βαζηιείαο. Ο Παξάθειζνο

Πεξηθξνλνχζε ηα ζπγγξάκκαηα ηνπ Αβηθέλλα θαη ηνπ Γαιελνχ. Απέξξηπηε ην γλσζηηθηζκφ θαη ήηαλ νπαδφο ησλ Νενπιαησληθψλ θαη ησλ Ππζαγνξείσλ. Πίζηεπε φηη ε Αζηξνινγία κπνξνχζε λα ζπκβάιεη ζηε ζεξαπεία ησλ αζζελεηψλ. Έγξαςε ην Μεγάιν Βηβιίν ηεο Υεηξνπξγηθήο θαη ηελ Μεγάιε αζηξνλνκία. Ζ πξνζθνξά ηνπ ζηε ρεκεία θαη ηελ ηαηξηθή ήηαλ ζεκαληηθή. Πινχηηζε ηε θαξκαθνινγία κε θάξκαθα φπσο ην αξζεληθφ, ην αληηκφλην, ην ζείν, ην ιάβδαλν θαη πξψηνο εθάξκνζε ηε ρξήζε ηνπ πδξαξγχξνπ ζηε ζεξαπεία ηεο ζχθηιεο. Θεσξείηαη ν πξφδξνκνο ηεο νκνηνπαζεηηθήο.

- Άληακ ΢κηζ (Adam Smith, 1723-90): Οηθνλνκνιφγνο απφ ηε ΢θνηία. Σν 1776 εθδφζεθε ην έξγν πνπ ηνλ έθαλε δηάζεκν, ην Έξεπλα ηεο θύζεο θαη ησλ αηηηώλ ηνπ Πινύηνπ ησλ Δζλώλ. Σν βηβιίν απηφ είρε κεγάιε απήρεζε θαη εμαζθάιηζε ζηνλ ΢κηζ ηελ γεληθή αλαγλψξηζε 18

θαη ην ζεβαζκφ. Ήηαλ ν ζεκέιηνο ιίζνο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Ζ βαζηθή ηδέα ηνπ Πινύηνπ ησλ Δζλώλ ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε φηη ε αγνξά είλαη έλαο απηνξξπζκηδφκελνο κεραληζκφο, πνπ δελ επηδέρεηαη θακηά εμσηεξηθή παξέκβαζε. Ο ζπγγξαθέαο είλαη ζαθψο θαηά νπνηαζδήπνηε θξαηηθήο παξέκβαζεο ζηελ αγνξά θαη ζηελ νηθνλνκία γεληθψο. Πίζηεπε ζην ειεχζεξν εκπφξην θαη ήηαλ ελαληίνλ ησλ δαζκψλ θαη θάζε κνξθήο δηαηίκεζεο. Οη παξεκβάζεηο ζηελ αγνξά νδεγνχλ ζρεδφλ πάληα ζηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ. Ο Άληακ ΢κηζ Αιιά ήηαλ θαη ελαληίνλ ησλ κνλνπσιίσλ, ιέγνληαο: όηαλ νη παξαγσγνί ηνπ ίδηνπ πξντόληνο ζπδεηνύλ, θαηαιήγνπλ ζε ζπλσκνζία θαηά ηνπ θνηλνύ, κε ζπκθσλεκέλεο απμήζεηο ηηκώλ. Οη απφςεηο ηνπ Άληακ ΢κηζ εμέθξαδαλ θαη εθθξάδνπλ αθφκε ηνλ νηθνλνκηθφ θηιειεπζεξηζκφ.

- Έληνπαξλη Σδέλλεξ (Edward Jenner, 1749-1823): Άγγινο γηαηξφο πνπ ζεσξείηαη επεξγέηεο ηεο αλζξσπφηεηαο. Σελ επνρή ηνπ ε επινγηά ήηαλ κηα κεηαδνηηθή λφζνο πνπ νδεγνχζε ζην ζάλαην πεξί ην 15% φζσλ πξνζβάιινληαλ απφ απηήλ. Δπί αηψλεο νη γηαηξνί πξνζπαζνχζαλ λα αληηκεησπίζνπλ απηή ηε λφζν. Ο Σδέλλεξ παξαηήξεζε φηη φζνη αγξφηεο πξνζβάιινληαλ απφ ηελ αζζέλεηα ησλ βννεηδψλ, ηε δακαιίηηδα, απνθηνχζαλ αλνζία θαηά ηεο επινγηάο. Σν 1796, ε Δπξψπε ππέθεξε απφ κηα επηδεκία επινγηάο, πνπ ζθφησζε 60 εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο. Σε ρξνληά εθείλε πεηξακαηίζηεθε εκβνιηάδνληαο έλα αγφξη κε πγξφ απφ πξνζβεβιεκέλε κε δακαιίηηδα αγξφηηζζα θαη ζηε ζπλέρεηα ηνπ ρνξήγεζε ηνλ ηφ ηεο επινγηάο. Σν παηδί δελ πξνζβιήζεθε θαη ην 19

γεγνλφο απηφ έδσζε ζηνλ Σδέλλεξ ηε βεβαηφηεηα φηη ε πξαθηηθή απηή ζα έρεη επεξγεηηθά απνηειέζκαηα. Σν 1798 ν Σδέλλεξ θαηέγξαςε ηα απνηειέζκαηα ησλ πεηξακαηηζκψλ ηνπ ζην έξγν ηνπ Έξεπλα πεξί ησλ αηηηώλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ εκβνιίνπ ηεο επινγηάο. Σν 1806, πξψηε ε Διβεηία επέβαιε ηνλ εκβνιηαζκφ θαη αθνινχζεζαλ ε Βαπαξία θαη ε Έζζε ζηε Γεξκαλία. ΢ε ιίγν θαηξφ ε θαηάξα ηεο επινγηάο ήηαλ παξειζφλ.

- Έληκνπλη Υάιιευ (Edmond Halley, 1656-1742): Άγγινο καζεκαηηθφο θαη αζηξνλφκνο. Σν 1676 δεκνζίεπζε θαηάινγν κε 360 αζηέξηα ηνπ νπξαλνχ ηνπ λνηίνπ εκηζθαηξίνπ. Δίλαη ν πξψηνο πνπ δηαπίζησζε φηη νη αζηέξεο δελ δηαηεξνχλ ζηαζεξή κεηαμχ ηνπο ζέζε θαη φηη θαζέλαο εμ απηψλ έρεη δηθή ηνπ θίλεζε. Μειέηεζε επίζεο ηνλ γήηλν καγλεηηζκφ, θαζψο θαη ην θαηλφκελν ηεο παιίξξνηαο. Καηέιαβε ηελ έδξα ησλ Μαζεκαηηθψλ ηεο Ομθφξδεο. Ο Έληκνπλη Υάιιευ

Υάξε ζηε γλψζε ησλ γισζζψλ πνπ θαηείρε (ειιεληθή, ιαηηληθή, εβξατθή θαη αξαβηθή) εμέδσζε ηα ζπγγξάκκαηα ηνπ Απνιιώληνπ ηνπ Πεξγαίνπ. Σν φλνκά ηνπ θέξεη ν γλσζηφο θνκήηεο.

- Οπΐιιηακ Υάξβετ (William Harvey, 1578-1657): Βξεηαλφο γηαηξφο πνπ αλαθάιπςε ηελ δηπιή θπθιηθή ξνή ηνπ αίκαηνο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο θαξδηάο. Σν 1618 θπθινθφξεζε ην βηβιίν ηνπ Αλαηνκηθή κειέηε γηα ηελ θίλεζε ηεο θαξδηάο θαη ηνπ αίκαηνο ην νπνίν ζεσξείηαη θιαζζηθφ, γηαηί παξνπζηάδεη κηα απφ ηηο κεγάιεο ηαηξηθέο αλαθαιχςεηο. ΢ην βηβιίν ηνπ ν Υάξβετ αλέηξεςε ηηο απφςεηο ηνπ Γαιελνύ, πνπ ελψ είρε πξαγκαηνπνηήζεη δεθάδεο λεθξνηνκέο θαη είρε κειεηήζεη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θαξδηάο θαη ησλ αγγείσλ, δελ ππνςηάζηεθε, φηη ην αίκα θπθινθνξεί κέζσ ησλ αξηεξηψλ θαη ησλ θιεβψλ, νχηε φηη ε θαξδηά παίδεη ην ξφιν αληιίαο. πνπ πξνσζεί ην 20

αίκα ζηελ θπθινθνξία. Ο Υάξβετ απέδεημε ηελ χπαξμε ηεο κηθξήο θαη κεγάιεο θπθινθνξίαο ηνπ αίκαηνο. Οη αξηεξίεο απνκαθξχλνπλ ην αίκα απφ ηελ θαξδηά, ελψ νη θιέβεο ην δηνρεηεχνπλ ζ’ απηήλ. Σφηε δελ ππήξρε κηθξνζθφπην θαη ν Υάξβετ δελ κπφξεζε λα εληνπίζεη ηα αηκνθφξα αγγεία, πνπ θπθινθνξνχλ ην αίκα ζηηο αξηεξίεο θαη ζηηο θιέβεο, αιιά ζπκπέξαλε ηελ χπαξμή ηνπο. Πξηλ αθφκα γελλεζεί ν Υάξβετ, ν Ηζπαλφο γηαηξφο Μηραήι ΢εξβέηνπο (1511-53), - θάεθε ζηελ ππξά απφ θαλαηηθνχο θαιβηληζηέο ζηε Γελεχε - ήηαλ ν πξψηνο πνπ είρε γξάςεη γηα ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο, αιιά δπζηπρψο ηα ρεηξφγξαθά ηνπ θαηαζηξάθεθαλ.

- Ρφκπεξη Υνπθ (Robert Hooke,1635-1703): Άγγινο θπζηθφο πνπ έγηλε θπξίσο γλσζηφο γηα ηνλ Νόκν ηεο Διαζηηθόηεηαο πνπ θέξεη ην φλνκά ηνπ (λόκνο ηνπ Υνπθ) θαη γηα ην βηβιίν ηνπ Μηθξνγξαθία πνπ εηζάγεη γηα πξψηε θνξά ηνλ φξν θχηηαξν. Μειέηεζε επίζεο ην θαηλόκελν ηεο δηάζιαζεο απφ ην νπνίν ζπκπέξαλε πσο ην θσο έρεη θπκαηηθή θχζε. Ο Ρφκπεξη Υνπθ

Αθφκα ν Υνπθ θαηέιεμε ζηνλ Νόκν ηεο παγθόζκηαο έιμεο ηελ ίδηα πεξίνδν κε ηνλ Νεχησλα.

- Κξίζηηαλ Υφπρελο (Christiaan Huygens 1629-95): Οιιαλδφο καζεκαηηθφο θαη αζηξνλφκνο. Με δηθήο ηνπ θαηαζθεπήο ηειεζθφπηα, αλαθάιπςε ηνλ Σηηάλα, ηνλ κεγαιχηεξν δνξπθφξν ηνπ Κξφλνπ. Δπίζεο, αλαθάιπςε κεξηθά δηπιά αζηέξηα. Παξάιιεια άξρηζε λα δνπιεχεη πάλσ ζηελ θαηαζθεπή ξνινγηψλ αθξηβείαο, γηα ηηο αλάγθεο ηεο αζηξνλνκίαο θαη ηεο λαπζηπινΐαο. Δθεχξε ην ξνιφη-εθθξεκέο θαη ην ξνιφη ηζέπεο. Σν έξγν ηνπ Κνζκνζεσξόο (Cosmotheoros) αζρνιείηαη κε ηελ πηζαλφηεηα δσήο ζε άιινπο θφζκνπο, ζθέςε 21

πξσηνπνξηαθή έσο θαη αηξεηηθή γηα ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο. Δπίζεο ζεσξνχζε φηη ην ΢χκπαλ είλαη γεκάην δσή.

Ζ Δπαλάζηαζε ηεο ΢θέςεο θαη νη Δγθπθινπαηδηζηέο Κη εδψ, φπσο θαη ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, ζα ζπλαληήζνπκε δηαλννχκελνπο κε επξχ πλεχκα θαη δίςα γηα ην λέν θαη ην επαλαζηαηηθφ. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο είλαη θηιφζνθνη, αιιά πνιινί είλαη θαη επηζηήκνλεο κε πνιιαπιά ελδηαθέξνληα. Δπηθξνηνχλ κε πάζνο ηηο αιιαγέο πνπ θέξλνπλ νη λένη θαηξνί θαη θάλνπλ φηη κπνξνχλ γηα λα ζπκβάιινπλ, αλάινγα κε ηηο δπλάκεηο ηνπο, ζηηο αιιαγέο απηέο. Ξερσξηζηή ζέζε έρνπλ νη Γάιινη θηιφζνθνη, επηζηήκνλεο θαη άλζξσπνη ησλ γξακκάησλ, πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ έθδνζε ηεο πεξίθεκεο Δγθπθινπαίδεηαο (Encyclopédie) αιιά θαη άιινη πνπ ζεσξήζεθαλ νπαδνί ησλ αξρψλ ηεο. Οη Δγθπθινπαηδηζηέο ζεσξνχληαη νη Απόζηνινη ηνπ Γηαθσηηζκνύ. Οη Δγθσθιοπαηδηζηές

Σε ζπγγξαθή ηνπ θηιφδνμνπ απηνχ έξγνπ εκπλεχζηεθε ν θηιφινγνο, ζπγγξαθέαο θαη θηιφζνθνο Νηελί Νηηληεξφ (Denis Diderot). Ο ίδηνο ήηαλ άζενο θαη πιηζηήο θαη ν ιφγνο φπσο θαη ηα έξγα ηνπ είραλ ζηφρν ηελ δεηζηδαηκνλία θα ηελ ζξεζθνιεςία. Με ηνλ καζεκαηηθφ Νη’ Αιακπέξ απνθάζηζαλ ηελ έθδνζε έξγνπ κε ηνλ ηίηιν Λεμηθό ησλ Δπηζηεκώλ, ησλ Σερλώλ θαη ησλ Δπαγγεικάησλ. Ζ πξφζεζή ηνπο ήηαλ λα θαιχςνπλ αιθαβεηηθά φια ηα πεδία ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο απφ ηε ζθνπηά ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Γηα ηε 22

ζχληαμε ηνπ κεγάινπ απηνχ έξγνπ ζπλεξγάζηεθαλ πνιινί δηαλνεηέο θαη επηζηήκνλεο. Σα επηζηεκνληθά ιήκκαηα θαιχθζεθαλ ζπγγξαθηθά απφ ηνπο Νη’ Αιακπέξ (καζεκαηηθά, θηινζνθία, ζξεζθείεο), Νηηληεξό (νηθνλνκηθά, θηινζνθία, κεραληθή), βαξφλν Νη’ Οικπάρ (ρεκεία, κεηαιιεηνινγία), Εαλ-Εαθ Ρνπζζώ (κνπζηθή θαη πνιηηηθή ζεσξία), Βνιηαίξν (ηζηνξία, ινγνηερλία, θηινζνθία), Μνληεζθηέ θαη πνιινχο άιινπο. Ο πνιπγξαθφηεξνο ήηαλ ν ιφγηνο Λνπί ληε Εσθνύξ (Louis De Jaucourt) πνπ έγξαςε πεξίπνπ 18.000 άξζξα γηα πιεζψξα ζεκάησλ. ΋ηαλ νινθιεξψζεθε ε Δγθπθινπαίδεηα απαξηίδνληαλ απφ 35 ηφκνπο πνπ πεξηείραλ 71.818 άξζξα. Ο πξψηνο ηφκνο θπθινθφξεζε ην 1751 θαη ν δεχηεξνο ηνλ επφκελν Ηαλνπάξην θαη ακέζσο γλψξηζε κεγάιε επηηπρία απφ ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ. Ο πξψηνο ηφκνο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο

΋κσο, ε έθδνζε ζπλάληεζε ηελ αληίδξαζε ηεο Δθθιεζίαο θαη ησλ ζπληεξεηηθψλ δπλάκεσλ, πνπ πέηπραλ ηελ αλαζηνιή ηεο, γηαηί πξφζβαιε ηε βαζηιηθή απνιπηαξρηθή εμνπζία θαη ηελ Δθθιεζία. Μεηά ην 1753 ε έθδνζε – κε ηε κεζνιάβεζε ηεο καξθεζίαο ληε Πνκπαληνχξ, εξσκέλεο ηνπ βαζηιηά Λνπδνβίθνπ ΗΔ’ - ζπλερίζηεθε θαη σο ην 1756 εθδφζεθαλ ηέζζεξηο αθφκα ηφκνη. Σν 1758 ήξζε λέα απαγφξεπζε κεηά απφ πίεζε ηνπ Βαηηθαλνχ. ‘΋κσο ην έξγν είρε ήδε ζεκεηψζεη κεγάιε επηηπρία ζηελ Δπξψπε θαη ε γαιιηθή θπβέξλεζε, πνπ εηζέπξαηηε πνιιά ρξήκαηα απφ ηελ πψιεζε αληηηχπσλ ηεο Δγθπθινπαίδεηαο, ελζάξξπλε ηνλ Νηηληεξφ θαη ηνπο ππφινηπνπο Δγθπθινπαηδηζηέο λα ζπλερίζνπλ ηε ζπγγξαθή ηεο θαη έηζη ε έθδνζε ζπλερίζηεθε πιένλ ρσξίο δηαθνπή. Σν κεγάιν απηφ έξγν ήηαλ έλα ζεζαπξνθπιάθην γλψζεο, αιιά ηαπηφρξνλα κηα ππξηηηδαπνζήθε. Οη εθδφηεο ηνπ πίζηεπαλ φηη αλ θάπνηε ν πνιηηηζκφο θαηαζηξεθφηαλ, ε 23

αλζξσπφηεηα ζα κπνξνχζε λα ηνλ μαλαζηήζεη, αλαηξέρνληαο απιψο ζηηο ζειίδεο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο. Δθηφο απηψλ πνπ ήδε αλαθέξακε θαη απηψλ πνπ ζα ζπλαληήζνπκε ζηηο επφκελεο ζειίδεο, δηαθεθξηκέλνη εγθπθινπαηδηζηέο ήηαλ, κεηαμχ άιισλ, θαη νη: - Antoine-Joseph Dezallier d'Argenville (1680–1765), κε πεξηζζφηεξα απφ 600 άξζξα ζηελ Δγθπθινπαίδεηα.

- Jacques Nicolas Bellin (1703-1772), γεσγξάθνο, πδξνγξάθνο θαη θηιφζνθνο - Jacques-François Blondel (1705-1774), αξρηηέθηνλαο - Claude Bourgelat (1712 – 1779), θηελίαηξνο - Jean-Baptiste de La Chapelle (1710–1792), καζεκαηηθφο θαη εθεπξέηεο, κε ζπκκεηνρή 270 άξζξσλ ζηελ Δγθπθινπαίδεηα.

- André François le Breton (1708–1779), απφ ηνπο εθδφηεο ηνπ έξγνπ - Paul-Henri Thiry, Baron d'Holbach (1723-1789): Φηιφζνθνο, γλσζηφο αζετζηήο, ζπγγξαθέαο ηνπ πεξίθεκνπ έξγνπ Σν ΢ύζηεκα ηεο Φύζεο.

- Paul Jacques Malouin (1701-1778) ρεκηθφο θαη θπζηθφο.

- Jean-François Marmontel (1723-1799), ηζηνξηθφο θαη ζπγγξαθέαο - François-Vincent Toussaint (1715-1772), ζπγγξαθέαο, κεηαθξαζηήο - Gabriel François Venel (1723-1775), γηαηξφο θαη ρεκηθφο ΢ην θεθάιαην απηφ ζα δνχκε θάπνηνπο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ, ηνπο νπνίνπο ζα παξνπζηάζνπκε κε αιθαβεηηθή ζεηξά.

- Εαλ Μπαηίζη Νη’ Αιακπέξ (Jean Baptiste d’Alembert, 1717-83): Γάιινο καζεκαηηθφο, κεραληθφο, θπζηθφο, θηιφζνθνο θαη ζεσξεηηθφο ηεο κνπζηθήο. Τπήξμε έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο Δγθπθινπαηδηζηέο θαη ν θχξηνο βνεζφο ηνπ Νηηληεξφ ζηε ζπγγξαθή θαη έθδνζε ηεο πεξίθεκεο Δγθπθινπαίδεηαο (Encyclopédie). Ήηαλ ν πξώηνο πνπ δηαηχπσζε ην ζεκειηψδεο ζεψξεκα ηεο άιγεβξαο γηα ην πιήζνο ησλ ξηδψλ αιγεβξηθήο εμίζσζεο, αλ θαη άιινη καζεκαηηθνί θαηάθεξαλ λα ην απνδείμνπλ αξγφηεξα.

- Πηέηξν Βέξξη (Pietro Verri, 1728-97): Ηηαιφο θηιφζνθνο, ηζηνξηθφο, νηθνλνκνιφγνο θαη ζπγγξαθέαο απφ ην Μηιάλν. Ζ έληνλε ζξεζθεπηηθή εθπαίδεπζε ηεο επνρήο ηνπ πξνμέλεζε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Γεκνζίεπζε δηάθνξα άξζξα ηνπ ζε πεξηνδηθά ηεο 24

γελέηεηξάο ηνπ πνπ ζθαλδάιηζαλ ηελ ζπληεξεηηθή θνηλσλία ηεο πφιεο. Έγξαςε ηα βηβιία ΢ηνηρεία ηνπ εκπνξίνπ θαη Γηαινγηζκνί γηα ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή, ζηα νπνία ππνζηήξηδε ηελ ειεπζεξία ηνπ εκπνξίνπ (laisser-faire) θαη δηαηχπσλε ηνπο λφκνπο πνπ ξπζκίδνπλ ηελ πξνζθνξά θαη ηε δήηεζε ησλ αγαζψλ. Άιια βηβιία ηνπ είλαη ηα: Παξαηεξήζεηο ζρεηηθά κε ηα βαζαληζηήξηα θαη Ζ ηζηνξία ηνπ Μηιάλνπ. Απνδέρζεθε ηηο ζέζεηο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, αιιά απέξξηπηε ηηο ππεξβνιέο ησλ Ηαθσβίλσλ.

- Βνιηαίξνο (Voltaire, 1694-1778): Γάιινο ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο, δνθηκηνγξάθνο, πνηεηήο θαη θηιφζνθνο, απφ ηνπο θνξπθαίνπο εθπξνζψπνπο ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Σν πξαγκαηηθφ φλνκα είλαη Φξαλζνπά-Μαξί Αξνπέ. Σν 1717 έγξαςε πνιηηηθνχο ζαηηξηθνχο ζηίρνπο πνπ ηνπ ζηνίρηζαλ θπιάθηζε. Ο Βνιηαίξνο

΢ηε θπιαθή έγξαςε ηελ Henriade, έλα επηθφ πνίεκα πνπ έγηλε δεθηφ κε επαίλνπο. Ο Βνιηαίξνο έγηλε πνιχ γλσζηφο θαη απέθηεζε ζεκαληηθή πεξηνπζία. Σαμίδεςε ζηελ Αγγιία θαη ήξζε ζε επαθή κε ηα έξγα ησλ Σδσλ Λνθ, Φξάλζηο Μπέηθνλ, Νεχησλα θαη ΢αίμπεξ. Δθεί έγξαςε ην έξγν ηνπ Φηινζνθηθέο επηζηνιέο, ζην νπνίν εθζεηάδεη ηελ αλεμηζξεζθία θαη ηνπο θηιειεχζεξνπο ζεζκνχο ηεο Αγγιίαο, ελψ αληίζεηα θαπηεξηάδεη ηελ γαιιηθή απνιπηαξρία θαη ηε κηζαιινδνμία ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο. Ήηαλ πνιπγξαθφηαηνο, ην ζχλνιν ησλ θηινζνθηθψλ θαη θηινινγηθψλ γξαπηψλ ηνπ ππεξβαίλεη ηηο 30.000 ζειίδεο. Ζ Πξαγκαηεία πεξί Αλεμηζξεζθίαο ήηαλ κηα ζθιεξή θξηηηθή θαηά ηνπ ζξεζθεπηηθνχ θαλαηηζκνχ ησλ Ηεζνπηηψλ. Τπνζηήξημε ηελ έθδνζε ηεο Δγθπθινπαίδεηαο θαη έγξαςε άξζξα γη’ απηήλ. Αθφκα, έγξαςε ζπλνιηθά 52 ζεαηξηθά έξγα. Έγξαςε επηζηνιέο ζηελ Αηθαηεξίλε θαη 25

ζηνλ Φξεηδεξίθν ηεο Πξσζίαο, κε ηηο νπνίεο δεηνχζε ηε κεζνιάβεζή ηνπο γηα λα ζηακαηήζνπλ νη ζθαγέο ησλ Διιήλσλ απφ ηνπο Οζσκαλνχο.

- Οχγθν Γθξφηηνπο (Hugo Grotius,1583-1645): Οιιαλδφο νπκαληζηήο, λνκηθφο, πνηεηήο θαη δηπισκάηεο. Γλψξηδε άξηζηα ηελ ειιεληθή γξακκαηεία θαη ππήξμε έλαο απφ ηνπο αξηηφηεξα θαηαξηηζκέλνπο λνκηθνχο ηεο επνρήο ηνπ. Σν έξγν ηνπ ΢ύζηεκα Γεκνζίνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ ηνπ ράξηζε ηνλ ηίηιν ηνπ Παηέξα ηνπ Γηεζλνύο Γηθαίνπ. Ήηαλ ππέξκαρνο ηεο αλεμηζξεζθίαο, ηεο ειεπζεξίαο ησλ ζαιαζζψλ θαη πήξε απζηεξά λνκηθή ζέζε ζην ζέκα ηεο δηάθξηζεο ηνπ «δηθαίνπ» θαη «αδίθνπ» πνιέκνπ. Έγξαςε πνιιά λνκηθά, ζενινγηθά θαη ηζηνξηθά βηβιία. Λνπί ληε Εσθνχξ (Louis De Jaucourt, 1704-89): Γάιινο γηαηξφο θαη ιφγηνο, ν πνιπγξαθφηεξνο ζπλεξγάηεο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο. Κάιπςε ζ’ απηήλ 17.266 ιήκκαηα επί ζπλφινπ 71.818 ήηνη ην 25% ηνπ ζπλνιηθνχ φγθνπ. Ο Λνπί ληε Εσθνχξ

Σα ζέκαηα κε ηα νπνία αζρνιήζεθε ήηαλ ζρεηηθά κε θπζηθέο επηζηήκεο, ρεκεία, παζνινγία, θπηνινγία, πνιηηηθή ηζηνξία θ.ά. ΋κσο ε αξηζηνθξαηηθή ηνπ θαηαγσγή ήηαλ ε αηηία πνπ απηφο ν ζεκαληηθφο ζπληάθηεο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο λα παξακείλεη ζηελ αθάλεηα θαη λα έρεη επηζθηαζηεί απφ ηνλ Ρνπζψ, ηνλ Νηηληεξφ, ηνλ Βνιηαίξν θαη άιινπο ινγίνπο θαη θηινζφθνπο. Γηα φιν απηφ ηνλ φγθν ηεο δνπιεηάο πνπ πξφζθεξε ν Εσθνχξ, φρη κφλν δελ δέρζεθε θακηά ακνηβή αιιά έκεηλε γλσζηφο κε ην παξαηζνχθιη l' esclave de l' Encyclopédie (ν ζθιάβνο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο). Δθηφο απηνχ ν Εσθνχξ αλάισζε είθνζη ρξφληα απφ ηε δσή ηνπ γηα ηελ ζπγγξαθή ηνπ Lexicon medicum Universalis (Παγθόζκην Ηαηξηθό Λεμηθό), ελφο εμάηνκνπ έξγνπ γηα ηελ ηαηξηθή θαη ηελ αλαηνκία. Σν έξγν απηφ ην 26

έζηεηιε γηα εθηχπσζε ζην Άκζηεξληακ – επεηδή θνβήζεθε ηελ γαιιηθή ινγνθξηζία – αιιά ην πινίν πνπ ην κεηέθεξε βπζίζηεθε θαη καδί ηνπ ράζεθαλ είθνζη ρξφληα δνπιεηάο!

- Ηκκάλνπει Καλη (Immanuel Kant, 1724-1804): Γεξκαλφο θηιφζνθνο, ν ηδξπηήο ηεο θξηηηθήο-ππεξβαηηθήο θηινζνθίαο, απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο θηινζφθνπο ηεο Δπξψπεο, πνπ άλνημε λένπο δξφκνπο γηα ηελ θηινζνθηθή ζθέςε. Γελλήζεθε ζηελ Καηλημβέξγε, πξσηεχνπζα ηφηε ηεο Πξσζίαο (ζήκεξα Καιίληλγθξαλη ηεο Ρσζίαο). ΢’ απηή ηελ πφιε κεγάισζε, ζπνχδαζε, δίδαμε, έγηλε δηάζεκνο θαη πέζαλε. Σν 1755 αλαγνξεχηεθε δηδάθησξ θαη ην 1770 θαζεγεηήο παλεπηζηεκίνπ. Γίδαμε Λνγηθή θαη Μεηαθπζηθή θαη παξάιιεια παξέδηδε καζήκαηα Φπζηθήο, Κνζκνινγίαο, Θενινγίαο, Αλζξσπνινγίαο θαη Γεσγξαθίαο! Απφ ην 1781 σο ην 1790 εμέδσζε ηα ηξία βηβιία κε ηα νπνία ζεκειίσζε ηε θηινζνθία ηνπ: Ο Ηκκάλνπει Καλη

Κξηηηθή ηνπ θαζαξνύ ιόγνπ, Κξηηηθή ηνπ πξαθηηθνύ ιόγνπ θαη Κξηηηθήο ηεο θξηηηθήο δύλακεο. ΋ηαλ εθδφζεθε ε Κξηηηθή ηνπ θαζαξνύ ιόγνπ, ν Καλη ππεξεθαλεχηεθε φηη πξαγκαηνπνίεζε ηελ θνπεξλίθεηα επαλάζηαζε ζηε θηινζνθία. Ήηαλ πξάγκαηη ην ζεκειηψδεο έξγν ηεο θαληηαλήο θηινζνθίαο. Ζ θήκε ηνπ απιψζεθε ζε φιε ηελ Δπξψπε θαη νη ζεσξίεο ηνπ δεκηνχξγεζαλ έλα λέν θηινζνθηθφ ξεχκα.

- Καξηέζηνο (Rene Descartes, 1596-1650): Γάιινο θηιφζνθνο ν ζεκειησηήο ηεο ζύγρξνλεο θηινζνθίαο. Ζ θηινζνθηθή ηνπ άπνςε ζπκππθλψζεθε ζην απφθζεγκα cogito ergo sum (ζθέθηνκαη, άξα ππάξρσ). Αζρνιήζεθε κε θηινζνθία, κεηαθπζηθή, καζεκαηηθά θαη θπζηθή θαη δεκνζίεπζε δηάθνξεο πξαγκαηείεο. Σα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ είλαη: Σν βαζηζκέλν ζηελ θίλεζε ηεο Γεο Ο θόζκνο ή πξαγκαηεία πεξί θσηόο, πνπ δελ ηφικεζε λα ην εθδψζεη, φηαλ 27

πιεξνθνξήζεθε ηελ θαηαδίθε ηνπ Γαιηιαίνπ. Οη πξαγκαηείεο ηνπ Ζ δηνπηξηθή, Σα κεηέσξα θαη Ζ γεσκεηξία. ΢ην ηειεπηαίν ν Καξηέζηνο άλνημε έλα δξφκν γηα ηελ ελνπνίεζε ηεο άιγεβξαο θαη ηεο γεσκεηξίαο θαη ζεσξείηαη ν επηλνεηήο ηεο Αλαιπηηθήο Γεσκεηξίαο. Ο Λόγνο πεξί ηεο κεζόδνπ γηα ηελ νξζή θαζνδήγεζε ηνπ Λνγηθνύ θαη ηελ αλαδήηεζε ηεο Αιήζεηαο κέζσ ηεο Δπηζηήκεο, είλαη ην πην δηαβαζκέλν έξγν ηνπ θαη απηφ πνπ επέδξαζε πεξηζζφηεξν ζηε ζχγρξνλε θηινζνθηθή ζθέςε. Σν έξγν ηνπ Μεηαθπζηθνί ΢ηνραζκνί πξνθάιεζε ηηο αξλεηηθέο θξίζεηο ησλ ζενιφγσλ θαη ην βηβιίν κπήθε ζην θαηάινγν ησλ απαγνξεπκέλσλ βηβιίσλ ηεο Δθθιεζίαο (Index). Σέινο ζην βηβιίν ηνπ Αξρέο ηεο Φηινζνθίαο ε γλψζε παξνπζηάδεηαη σο έλα δέληξν, νη ξίδεο ηνπ νπνίνπ είλαη ε κεηαθπζηθή, ν θνξκφο ηνπ ε θπζηθή θαη ηα θιαδηά ηνπ ε ηαηξηθή, ε κεραληθή θαη ε εζηθή. Γθφηθξηλη Λάηκπληηο (Gottfried Leibniz, 16461716): Ο Γθφηθξηλη Λάηκπληηο

Γεξκαλφο θηιφζνθνο, καζεκαηηθφο, θπζηθφο θαη λνκηθφο πνπ έρεη απνθιεζεί ν πνιπκαζέζηεξνο άλδξαο κεηά ηνλ Αξηζηνηέιε. ΢ην Λνλδίλν παξνπζίαζε ηελ ππνινγηζηηθή κεραλή ηνπ θαη ζηελ Οιιαλδία έθαλε ηε γλσξηκία ηνπ θηιφζνθνπ ΢πηλφδα. Ζ ππνινγηζηηθή κεραλή ηνπ Λάηκπληηο βξίζθεηαη ζήκεξα ζην παλεπηζηήκην ηνπ Αλνβέξνπ. Μηα παξφκνηα ππνινγηζηηθή κεραλή είρε θαηαζθεπάζεη ν Παζθάι γηα πξνζζέζεηο θαη αθαηξέζεηο κφλν, ελψ απηή ηνπ Λάηκπληηο εθηεινχζε θαη πνιιαπιαζηαζκνχο, δηαηξέζεηο θαη εμαγσγέο ξηδψλ. Δπίζεο δηαηχπσζε ην ‘δπαδηθό ζύζηεκα’ κε ηα ςεθία 0 θαη 1, πνπ απνηειεί ηε βάζε ηεο ινγηθήο ησλ ζεκεξηλψλ ζπζηεκάησλ ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. ΢ηα καζεκαηηθά έρεη ζπλδέζεη ην φλνκά ηνπ κε ηελ επηλφεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο ηνπ απεηξνζηηθνύ ινγηζκνύ, πξάγκα πνπ ηνλ 28

έθεξε ζε ζχγθξνπζε κε ην Νεχησλα, ν νπνίνο είρε δηαηππψζεη ηελ ίδηα ζεσξία, ζρεδφλ ηαπηφρξνλα κε ηνλ Λάηκπληηο.

- Σδωλ Λοθ (John Locke, 1632-1704): Άγγινο, ν ηειεπηαίνο ζεκαληηθφο θηιφζνθνο ηνπ 17νπ αηψλα. Οη ζθέςεηο επέδξαζαλ ζηηο ηδέεο ηεο Ακεξηθαληθήο Δπαλάζηαζεο θαη βξήθαλ ηε ζέζε ηνπο θαη ζηα ζπληάγκαηα ησλ αζηηθψλ δεκνθξαηηψλ κεηά ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε. Σν 1689 εθδφζεθε ην Γνθίκην πεξί αλεμηζξεζθίαο, πνπ ππνζηεξίδεη ηελ άζθεζε ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαζεθφλησλ ρσξίο θξαηηθή παξέκβαζε. Σνλ επφκελν ρξφλν εμέδσζε ην Γνθίκην γηα ηελ αλζξώπηλε λόεζε. ΢’ απηφ ππνζηήξηδε φηη ε αλζξψπηλε ςπρή είλαη ‘άγξαθν ραξηί’ ην νπνίν γεκίδεη κε γλψζεηο απφ ηηο εκπεηξίεο ηεο δσήο. Ο Σδνλ Λνθ

΢ην άιιν ηνπ έξγν Γπν πξαγκαηείεο πεξί ηεο δηαθπβέξλεζεο παξνπζηάδεη ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο πνπ πξέπεη λα δηέπνπλ ηελ ζπληαγκαηηθή θηιειεχζεξε δεκνθξαηία. Ο Λνθ πίζηεπε φηη ζηνλ πνιίηε πξέπεη λα αλαγλσξίδνληαη νξηζκέλα απαξάγξαπηα δηθαηψκαηα, φπσο απηά ηεο δσήο, ηεο πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ηφληδε φηη νη θπβεξλήζεηο αληινχλ ηελ εμνπζία ηνπο κφλν απφ ηε ζπλαίλεζε ησλ πνιηηψλ. Ο Λνθ ππνζηήξηδε φηη Ο ιαόο δηαηεξεί ην δηθαίσκα λα θαηαξγεί λνκνζεηήκαηα, όηαλ θξίλεη όηη απηά πξνδίδνπλ ηελ εκπηζηνζύλε πνπ παξείρε ζηνπο λνκνζέηεο ηνπο, δειαδή ππεξαζπηδφηαλ ην δηθαίσκα ηεο επαλάζηαζεο. Οη απφςεηο ηνπ επεξέαζαλ ζεκαληηθνχο κεηαγελέζηεξνπο θηινζφθνπο.

- Μόδες Μέληειζολ (Moses Mendelssohn, 1729-1786): ΓεξκαλνΔβξαίνο θηιφζνθνο. Τπήξμε εθπξφζσπνο ηεο ιεγφκελεο ιατθήο θηινζνθίαο, δειαδή κηαο θαηεχζπλζεο ηεο γεξκαληθήο ζθέςεο πνπ ελδηαθεξφηαλ γηα ηε δηάδνζε ησλ ηδεψλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηνλ ιαφ.

29

Γελ ζρεηηδφηαλ κε ην αθαδεκατθφ πεξηβάιινλ, φκσο ππήξμε θίινο ηνπ Λέζηλγθ θαη αιιεινγξαθνχζε κε ηνλ Καλη. Ζ θήκε ηνπ σο δηαλνεηή ζπλδέεηαη κε ηε ζεσξία ηνπ πνπ δίλεη ζην θξάηνο ην δηθαίσκα λα ππεξαζπίδεηαη ηελ ειεπζεξία ηεο ζπλείδεζεο ελαληίνλ ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο ηεο Δθθιεζίαο θαη αθφκα ηε ζέζε πνπ ζπκθηιηψλεη ηε ζθέςε ηνπ ΢πηλφδα κε ηε ζξεζθεπηηθή πίζηε, θάηη πνπ πξνθάιεζε ζηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα ηελ πεξίθεκε ζεσξία ηνπ Παλζετζκνχ (Pantheismusstreit). Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ είλαη ην Πξσηλέο ώξεο ή καζήκαηα γηα ηελ ύπαξμε ηνπ Θενύ, ζην νπνίν ζπλνςίδεη ηε κεηαθπζηθή, ζξεζθεπηηθή θαη ζενινγηθή ζθέςε ηνπ. Ήηαλ παππνχο ηνπ ζπλζέηε Φέιημ Μέληειζνλ. Ο Μνληεζθηέ

Μνληεζθηέ (Montesquieu, 16891755): Γάιινο θηιφζνθνο θαη πνιηηηθφο ζηνραζηήο. Θεσξείηαη ν δηακνξθσηήο ηεο ζχγρξνλεο πνιηηηθήο ζθέςεο θαη ν εκπλεπζηήο ησλ πνιηηηθψλ ζέζεσλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Σν πξψην απφ ηα έξγα ηνπ νη Πεξζηθέο επηζηνιέο ηνπ εμαζθάιηζε ηελ εθινγή ηνπ ζηε Γαιιηθή Αθαδεκία. Σν δεχηεξν έξγν ηνπ ΢θέςεηο γηα ηα αίηηα ηνπ κεγαιείνπ θαη ηεο παξαθκήο ησλ Ρσκαίσλ, είλαη κηα κειέηε ηεο ηζηνξίαο ηεο Ρψκεο απφ ηελ ίδξπζή ηεο σο ηελ άισζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. Δίλαη ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία. Σν ηξίην πνιχηνκν έξγν ηνπ Σν Πλεύκα ησλ Νόκσλ ηνλ θαζηέξσζε σο έλα απφ ηνπο θνξπθαίνπο πνιηηηθνχο θηινζφθνπο ηεο επνρήο ηνπ. Ο Μνληεζθηέ αλαπηχζζεη ηελ ηδέα ελφο παγθφζκηνπ δηθαίνπ (ζήκεξα ζα ην ιέγακε Γηεζλέο Γίθαην). Ο ζπγγξαθέαο ζεσξεί φηη ε ειεπζεξία ηνπ πνιίηε εμαζθαιίδεηαη κε ηε δηαίξεζε ηνπ θξάηνπο ζε ηξεηο αλεμάξηεηεο εμνπζίεο, ηε λνκνζεηηθή, ηελ εθηειεζηηθή θαη ηε δηθαζηηθή. Οη ηδέεο απηέο ελέπλεπζαλ ηνπο ζπληάθηεο ηνπ ζπληάγκαηνο ησλ ΖΠΑ θαη ησλ -

30

-

άιισλ αζηηθψλ δεκνθξαηηψλ. Βξήθαλ ζεκαληηθή απήρεζε θαη βνήζεζαλ ζηελ απνηειεζκαηηθή πξνεηνηκαζία ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. ΢ήκεξα απηή ε δηάθξηζε ησλ εμνπζηψλ ζεσξείηαη απηνλφεηε γηα θάζε δεκνθξαηηθφ ΢χληαγκα. Σζέδαξε Μπεθάξηα (Cesare Beccaria, 1738-94): Ηηαιφο θηιφζνθνο, νηθνλνκνιφγνο θαη εγθιεκαηνιφγνο. Ζ θηιία θαη επαθή ηνπ κε ηνλ Πηέηξν Βέξξη ηνλ έθεξε θνληά ζηηο απφςεηο θαη γνεηεχηεθε απφ ηηο ηδέεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ (Νηηληεξφ, Μνληεζθηέ, Ρνπζζψ θ.ά.). Έγξαςε ην Πεξί εγθιεκάησλ θαη πνηλώλ, πνπ πξνθάιεζε ζαπκαζκφ ζηνπο λνκηθνχο θχθινπο θαη ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηνλ νξζνινγηθφ θαη νπκαληζηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ πνηληθψλ επηζηεκψλ θαη ηε δηακφξθσζε ηεο ιεγφκελεο Κιαζηθήο ΢ρνιήο ηνπ Πνηληθνχ Γηθαίνπ. Ο Σζέδαξε Μπεθάξηα

Ήηαλ θαζεγεηήο Οηθνλνκηθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ θαη ε δηδαζθαιία ηνπ ζεσξήζεθε πξφδξνκνο ησλ ζεσξηψλ ηνπ κεγάινπ νηθνλνκνιφγνπ Άληακ ΢κηζ. Οη πξνηάζεηο ηνπ Μπεθάξηα γηα ην δηθαζηηθφ ζχζηεκα νδήγεζαλ ην Μεγάιν Γνπθάην ηεο Σνζθάλεο ζηελ θαηάξγεζε ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο. Ήηαλ ην πξψην θξάηνο ζηελ παγθφζκηα ηζηνξία πνπ πήξε απηφ ην κέηξν.

- Φξάλζηο Μπέηθνλ (Francis Bacon, 1561-1626): Άγγινο πνιηηηθφο, λνκηθφο θαη πξσηεξγάηεο ηεο βξεηαληθήο θηινζνθίαο. Έγξαςε θηινζνθηθέο πξαγκαηείεο θαη ηζηνξηθά, ινγνηερληθά θαη πνιηηηθά θείκελα θαζψο θαη πνηήκαηα. ΢εκαληηθφηεξα έξγα ηνπ ζεσξνχληαη ην Νέν Όξγαλν (ζην έξγν ν Μπέηθνλ απέξξηπηε ηελ εμάξηεζε απφ ηε ινγηθή ηνπ Αξηζηνηέιε θαη πξφηεηλε ηελ εθαξκνγή ηεο επαγσγηθήο κεζφδνπ ζηελ έξεπλα), Ζ Πξόνδνο ηεο κάζεζεο, Ηζηνξία ησλ αλέκσλ, Ηζηνξία ηεο δσήο θαη ηνπ ζαλάηνπ, Γηα ηε ζνθία ησλ αξραίσλ θαη 31

άιια. Σν ηειεπηαίν ηνπ έξγν ε Νέα Αηιαληίο ζπκίδεη ηελ Οπηνπία ηνπ Σφκαο Μνπξ, γηαηί πεξηγξάθεη κηα θαληαζηηθή θνηλφηεηα ζε έλα λεζί ηνπ Δηξεληθνχ. ΋κσο, θαηά ηνλ Μπέηθνλ, ε επεκεξία απηήο ηεο θνηλφηεηαο εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζήισζε ησλ θαηνίθσλ ηεο ζηελ επηζηεκνληθή έξεπλα θαη κφλν. Δίλαη ν πξψηνο θηιφζνθνο πνπ ππνζηήξημε φηη ε έξεπλα, ε ηερλνινγία θαη ε επηζηήκε κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηνλ θφζκν. Οη απφςεηο ηνπ εθηηκήζεθαλ αξγφηεξα απφ ηνπο Γάιινπο εθπξνζψπνπο ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ηνλ Βνιηαίξν θαη ηνλ Νηηληεξφ, νη νπνίνη ηνλ ζεσξνχζαλ παηέξα ηεο ζύγρξνλεο επηζηήκεο.

- Σδνξηδ Μπέξθιευ (George Berkeley, 1685-1753): Αγγιν-Ηξιαλδφο θηιφζνθνο, καζεκαηηθφο θαη θιεξηθφο. Ήηαλ εθπξφζσπνο ηνπ ππνθεηκεληθνχ ηδεαιηζκνχ θαη ππνζηήξηδε φηη ε χπαξμε ησλ πξαγκάησλ ηαπηίδεηαη κε ηελ αληίιεςε ηνπο απφ ηνλ άλζξσπν, εθηφο ησλ πλεπκαηηθψλ φλησλ. Ο Σδνξηδ Μπέξθιευ

Σν 1734 ρεηξνηνλήζεθε επίζθνπνο ζην Γνπβιίλν. Σν 1752 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Ομθφξδε φπνπ έκεηλε κέρξη ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Ο θηιφζνθνο απηφο ζπλνςίδεη ηελ ζθέςε ηνπ ζηα εμήο ζεκεία 1. ΋ιεο νη αηζζεηέο πνηφηεηεο (φπσο ν ρψξνο θαη ν ρξφλνο) είλαη ηδέεο, άξα δελ ππάξρεη απφιπηνο ρξφλνο θαη ρψξνο. 2. Γελ ππάξρεη αδξαλήο χιε.

3. Ζ χπαξμε ηνπ Θενχ είλαη δεδνκέλε θαη απνδείμηκε. Ζ βαζηθή ηνπ θξάζε Esse est percipi (ε ύπαξμε είλαη ε αληίιεςε) πεξηγξάθεη ηελ νπζία ησλ ζθέςεσλ ηνπ. Πνιιά ρξφληα αξγφηεξα ν Ατλζηάηλ ζα επηβεβαίσλε ηε ζρεηηθφηεηα ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ.

- Νηελί Νηηληεξφ (Denis Diderot, 1713-1784): Γάιινο θηιφζνθνο θαη ζπγγξαθέαο. Αλ θαη ζπνχδαζε λνκηθά αζρνιήζεθε κε ινγνηερλία, καζεκαηηθά θαη θηινζνθία. Ήηαλ ν εκπλεπζηήο θαη εγέηεο ηεο θίλεζεο γηα ηελ πινπνίεζε ηεο ζπγγξαθήο ηεο Δγθπθινπαίδεηαο. Ο ίδηνο, φπσο ήδε είπακε, ήηαλ άζενο θαη πιηζηήο θαη ηα έξγα ηνπ είραλ 32

ζηφρν ηελ δεηζηδαηκνλία θαη ηελ ζξεζθνιεςία. Μαδί κε ηνλ Βνιηαίξν θαη ηνλ Ρνπζζψ ζεσξείηαη απφ ηνπο ζεκαληηθνχο ζπγγξαθείο ηνπ 18νπ αηψλα θαη απφ ηνπο πλεπκαηηθνχο εγέηεο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. Φπιαθίζηεθε ην 1749, φηαλ θπθινθφξεζε ην βηβιίν ηνπ Δπηζηνιή ησλ ηπθιώλ, πξνο ρξήζε απηώλ πνπ βιέπνπλ κε ην νπνίν δηαθσκσδνχζε ηηο ζξεζθεπηηθέο ηδενιεςίεο. Ζ Σζαξίλα Αηθαηεξίλε ηνλ θάιεζε θαη έκεηλε γηα δπν ρξφληα ζηελ Πεηξνχπνιε γηα λα ππνβάιεη πξνηάζεηο γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Ρσζίαο. Έγξαςε πνιιά επηζηεκνληθά θαη ινγνηερληθά βηβιία.

- Παζθάι (Pascal Blaise, 1623-62): Γάιινο καζεκαηηθφο, θπζηθφο θαη θηιφζνθνο πνπ ζεκάδεςε ηελ πνξεία ηεο επηζηεκνληθήο ζθέςεο ηνπ 17νπ αηψλα. Μηα ηδηνθπηία πνπ ελψ πέζαλε πνιχ λένο, πξφιαβε λα αθήζεη πίζσ ηνπ ηεξάζηην επηζηεκνληθφ θαη θηινζνθηθφ έξγν. Ο Παζθάι

Απφ 11 εηψλ άξρηζε λα αζρνιείηαη κε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο. Ζ πξψηε ηνπ κειέηε είρε ηνλ ηίηιν Πξαγκαηεία πεξί ησλ ήρσλ ησλ παιινκέλσλ ζσκάησλ. ΢ηα 16 ηνπ αλέπηπμε ζηελ Πξαγκαηεία πεξί θσληθώλ ηνκώλ ην ζεψξεκα πνπ θέξεη ην φλνκά ηνπ θαη είλαη γλσζηφ σο ην Θεώξεκα ηνπ Παζθάι. Σν 1642 επηλφεζε κηα ππνινγηζηηθή κεραλή γηα ηε γξήγνξε εθηέιεζε πξνζζέζεσλ θαη αθαηξέζεσλ, πνπ νλνκάζηεθε Παζθαιίλα. Σν 1647 αλάιπζε ηελ Αξρή ησλ ζπγθνηλσλνύλησλ δνρείσλ. Λίγν αξγφηεξα αλάπηπμε ηηο αξρέο ελφο λένπ θιάδνπ ησλ καζεκαηηθψλ πνπ νλνκάζηεθε Θεσξία ησλ πηζαλνηήησλ, πνπ επεξέαζε ηελ αλάπηπμε ησλ ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ επηζηεκψλ. Γηαηχπσζε ηελ αξρή ηεο Αξηζκεηηθήο επαγσγήο θαη αζρνιήζεθε κε ηνλ Απεηξνζηηθό ινγηζκό. Σν 1654 ζπγγξάθεη ηηο Δπηζηνιέο ελόο επαξρηώηε, δεθανθηψ θείκελα κε ηα 33

νπνία επηηίζεηαη ζηηο πξαθηηθέο ησλ Ηεζνπτηψλ, έλα άξηζην ινγνηερληθφ έξγν, ην νπνίν θαηαδηθάζηεθε σο αηξεηηθφ απφ ηνλ πάπα. Μεηά ην ζάλαηφ ηνπ εθδφζεθε ην έξγν ηνπ νη ΢ηνραζκνί, έλα θηινζνθηθφ, ζενινγηθφ αιιά θαη ινγνηερληθφ θείκελν, ην νπνίν θαηέηαμε ηνλ Παζθάι ζηελ θαηεγνξία ησλ κεγάισλ θηινζφθσλ.

- Εαλ-Εαθ Ρνπζζψ (Jean-Jacques Rousseau, 1712-78): ΓάιινΔιβεηφο θηιφζνθνο, πνιηηηθφο ζηνραζηήο έλαο απφ ηνπο Δγθπθινπαηδηζηέο. Γελλήζεθε ζηε Γελεχε αιιά κεγάισζε θαη εξγάζηεθε ζην Παξίζη, φπνπ γλψξηζε ηνλ Νηηληεξφ θαη έγξαςε άξζξα γηα ηελ Δγθπθινπαίδεηα. Ο Εαλ-Εαθ Ρνπζψ

Έγξαςε πιεζψξα ζπγγξακκάησλ θαη δπν φπεξεο. Σν κπζηζηφξεκά ηνπ Νέα Δινΐδ έγηλε εθδνηηθή επηηπρία θαη ηνλ θαζηέξσζε ζηνπο ξνκαληηθνχο ζπγγξαθείο. Ο ξνκαληηζκφο ηνπ δελ ηαίξηαδε κε ηνλ νξζνινγηζκφ ησλ Δγθπθινπαηδηζηψλ θαη ιφγσ θαη ηνπ δχζηξνπνπ ραξαθηήξα ηνπ είρε ειάρηζηνπο θίινπο. Ζ θηινζνθηθή ηνπ ζθέςε ήηαλ επεξεαζκέλε απφ ηνπο Σδσλ Λνθ θαη Σφκαο Υνκπο. Αληίζηνηρα ην έξγν ηνπ επέδξαζε ζηε θηινζνθηθή ζθέςε ηνπ Καλη θαη ηνπ Υέγθει. Σν ζεκαληηθφηεξν έξγν ηνπ είλαη ην Κνηλσληθό ΢πκβόιαην. ΢’ απηφ είλαη εκθαλέο ην πάζνο ηνπ γηα ηελ ηζφηεηα φισλ ησλ αλζξψπσλ θαη ην αίζζεκα φηη νη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο ηεο επνρήο ηνπ είλαη απαξάδεθηεο. Φξνλνχζε φηη «…νη άλζξσπνη γελληνύληαη από ηε θύζε ηνπο θαινί, όκσο δηαθζείξνληαη από ηελ εθθιεζία ηελ θαθή παηδεία θαη ηηο θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Ο κόλνο δξόκνο βειηίσζεο είλαη ε ειεπζεξία».

- Μπαξνχρ ΢πηλφδα (Baruch Spinoza, 1632-77): Ο Οιιαλδφο θηιφζνθνο θαη θχξηνο ππέξκαρνο ηεο ειεπζεξίαο ηεο ζθέςεο θαη ηνπ 34

παλζετζκνχ, απφ νηθνγέλεηα Ηζπαλφ-Δβξαίσλ. Απφ λσξίο έλησζε ηε ζξεζθεπηηθή κηζαιινδνμία, φηαλ αθνξίζηεθε σο αηξεηηθφο απφ ην ζπκβνχιην ησλ ξαβίλσλ, επεηδή απέξξηπηε ηελ ηδέα ηνπ πεξηνχζηνπ ιανχ θαη ακθηζβεηνχζε ηελ έλλνηα ηνπ Θενχ. Έξγα ηνπ είλαη ηα Πεξί δηαλνίαο, Φηινζνθία θαη Αξρέο ηεο θαξηεζηαλήο θηινζνθίαο. ΋ηαλ εμέδσζε ηελ Πνιηηηθνζενινγηθή πξαγκαηεία δεκηνπξγήζεθαλ ηφζν έληνλεο αληηδξάζεηο πνπ αλαγθάζηεθε λα θαηαθχγεη ζηε Υάγε. Πέζαλε ζε ειηθία 45 εηψλ, πξηλ πξνιάβεη λα δεη δεκνζηεπκέλν ην αξηζηνχξγεκά ηνπ Ζ Ζζηθή πνπ πεξηιάκβαλε πέληε βηβιία. Ζ θηινζνθηθή αληίιεςή ηνπ είλαη επηθεληξσκέλε ζηελ αλαδήηεζε ηεο ζσηεξίαο ηνπ αλζξψπνπ πνπ βξίζθεηαη ζηελ πξαγκάησζε ηεο επδαηκνλίαο θαη ηεο ειεπζεξίαο. Ο ΢πηλφδα

Απηή ε ζσηεξία βξίζθεηαη ζηε ζπλέλσζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην Θεφ, ν νπνίνο είλαη ε ίδηα ε Φχζε (Deus sive natura). ΢πκθσλεί κε ηελ άπνςε ηνπ Καξηέζηνπ φηη ην ηδαληθφ ηνπ νξζνινγηζκνχ βξίζθεηαη ζηε καζεκαηηθή ζθέςε. Ο παλζετζκφο ηνπ ΢πηλφδα επέδξαζε ζην Γηαθσηηζκφ θαη ζηελ εδξαίσζε ηεο ηδέαο ηεο αλεμηζξεζθίαο θαη ηεο αληίιεςεο φηη ν Θεφο πξέπεη λα είλαη πξνζηηφο ζην αλζξψπηλν ινγηθφ.

- Κξίζηηαλ Σνκάδηνπο (Christian Thomasius, 1655-1728): Γεξκαλφο λνκηθφο θαη θηιφζνθνο. Δπεξεάζηεθε απφ ηελ πνιηηηθή θηινζνθία ηνπ Οιιαλδνχ Οχγθν Γθξφηηνπο θαη ηνπ Γεξκαλνχ θηινζφθνπ, πνιηηηθνχ θαη ηζηνξηθνχ Samuel von Pufendorf. Σν 1684 θαηέιαβε ηελ έδξα ηνπ Φπζηθνχ Γηθαίνπ ζην παλεπηζηήκην ηεο Λεηςίαο θαη ιίγν αξγφηεξα δεκνζίεπζε ηελ δηαηξηβή ηνπ Σν έγθιεκα ηεο δηγακίαο ζηελ 35

νπνία ππνζηήξηδε φηη ε δηγακία είλαη επηηξεπηή ζχκθσλα κε ην θπζηθφ λφκν. Καηλνηφκεζε φηαλ απνθάζηζε λα δίλεη ηηο δηαιέμεηο ηνπ ζηε γεξκαληθή αληί ζηε ιαηηληθή γιψζζα. Οη θιεξηθνί αληέδξαζαλ. ν Σνκάδηνπο εθδηψρζεθε απφ ηε Λεηςία, αιιά βξήθε αλάινγε ζέζε ζην παλεπηζηήκην ηεο Βπξηεκβέξγεο. Οη απφςεηο ηνπ δεκηνχξγεζαλ λέα επνρή ζηε γεξκαληθή θηινινγία θαη ην δίθαην. Αγσλίζηεθε γηα ηελ ειεπζεξία ηεο ζθέςεο θαη ηνπ ιφγνπ, απαιιαγκέλεο απφ ηα δεζκά ηεο ζξεζθείαο. Ήηαλ αληίζεηνο κε ηηο δηψμεηο ησλ καγηζζψλ θαη ηε ρξήζε ησλ βαζαληζηεξίσλ.

- Νηέηβηλη Υηνπκ (David Hume, 1711-1776): Ηζηνξηθφο θαη θηιφζνθνο απφ ηε ΢θνηία, νη απφςεηο ηνπ νπνίνπ επεξέαζαλ ηελ αλάπηπμε ηνπ ζθεπηηθηζκνχ θα ηνπ εκπεηξηζκνχ. Ο Νηέηβηλη Υηνχκ

Σν ζεκαληηθφηεξν έξγν ηνπ πνπ εθθξάδεη ηηο ζθέςεηο ηνπ είλαη ην ηξίηνκν Πξαγκαηεία γηα ηελ Αλζξώπηλε Φύζε. Ήηαλ βηβιίν δπζλφεην θαη δχζθνιν γηα ην επξχ θνηλφ θαη δελ ήηαλ δεκνθηιέο ζε αληίζεζε κε κεηαγελέζηεξα έξγα ηνπ πνπ γξάθηεθαλ ζε κνξθή δηαιφγνπ φπσο ηα: Έξεπλα γηα ηελ Αλζξώπηλε Αληίιεςε, Πνιηηηθνί Γηάινγνη θαη Ηζηνξία ηεο Αγγιίαο. Οη θηινζνθηθέο απφςεηο ηνπ επεξεάζηεθαλ απφ ηηο ηδέεο ηνπ Σδνλ Λνθ θαη ηνπ Σδνξηδ Μπεξθιευ. Καη νη απφςεηο ηνπ Υηνπκ γηα ηελ νηθνλνκία επεξέαζαλ ηνλ ζπκπαηξηψηε ηνπ νηθνλνκνιφγν Άληακ ΢κηζ, θαζψο θαη κεηαγελέζηεξνπο νηθνλνκνιφγνπο. ΢ηηο ηδέεο ηνπ Υηνπκ πεξηιακβαλφηαλ ε πεπνίζεζε φηη ν πινχηνο δελ εμαξηάηαη απφ ην ρξήκα, αιιά απφ ηα αγαζά.

36

- Σφκαο Υνκπο (Thomas Hobbes, 1588-1679): Άγγινο νξζνινγηζηήο θηιφζνθνο, απφ ηνπο πξψηνπο ζηνραζηέο ηνπ 17νπ αηψλα πνπ εθάξκνζε λέεο κεζφδνπο ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο. Γηάβαζε κε ελδηαθέξνλ ην έξγν ηνπ Οπίιιηακ Υάξβετ γηα ηηο λέεο κεζφδνπο ηεο ηαηξηθήο θαη γηα ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο. Αζρνιήζεθε θαη κε ηε θπζηθή, ηελ ηζηνξία θαη ηελ πνιηηηθή θηινζνθία. Σν 1651 θπθινθφξεζε ν Λεβηάζαλ πνπ ζεσξείηαη απφ ηα πην επαλαζηαηηθά βηβιία ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο ηζηνξίαο. Οη Γάιινη θαζνιηθνί θαη νη Άγγινη πξνηεζηάληεο ην απνθήξπμαλ ακέζσο θαη ην ζεψξεζαλ θήξπγκα αζετζκνχ θαη πιηζκνχ. Απφ ην έξγν ηνπ πξνθχπηεη φηη ε βαζηθή αξρή ηεο θηινζνθίαο ηνπ είλαη φηη ε γλώζε απνηειεί πξντόλ ινγηζκνύ. Ο νξζφο ιφγνο απνηειεί ηε κφλε πεγή γλψζεο. Ο Σφκαο Υνκπο

Ο Υνκπο εμίζσζε ηε γλψζε ησλ πξαγκάησλ κε ηελ ηζρχ, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη θαη ε πνιηηηθή εμνπζία. ΢ην Λεβηάζαλ ν Υνκπο εθζέηεη ηηο απφςεηο ηνπ πνπ πξνβιέπνπλ ηελ θαζππφηαμε ηεο εθθιεζίαο ζην θπξίαξρν θνζκηθφ θξάηνο. Καηαγγέιιεη ηε ζξεζθεπηηθή δεηζηδαηκνλία, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεη φκσο, κφλν ην ξσκαηνθαζνιηθφ δφγκα. Ο Υνκπο θαηαιήγεη ζε δπν ξηδνζπαζηηθά ζπκπεξάζκαηα: - Όινη νη αλζξώπηλνη λόκνη πεγάδνπλ από ηνπο θπζηθνύο λόκνπο, αλ νη αλζξώπηλνη μεθύγνπλ από ηνπο θπζηθνύο λόκνπο, ζα αθνινπζήζεη ε θαηαζηξνθή.

- Όινη νη κνλάξρεο θπβεξλνύλ όρη κε ηελ ζετθή βνύιεζε, αιιά κε ηε βνύιεζε ηνπ ιανύ. Σν έξγν ηνπ Υνκπο άζθεζε επίδξαζε ζε θηινζφθνπο φπσο ν ΢πηλφδα, ν Λφθ, ν Υηνπκ, ν Ράζει θαη άιινη.

37

Ο Γηαθσηηζκφο ζηηο Σέρλεο θαη ηα Γξάκκαηα Ζ πεξίνδνο ηεο άλζεζεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ πνπ αθνινχζεζε απηήλ ηεο Αλαγέλλεζεο, ζπλνδεχηεθε - εθηφο απφ ηελ επηζηεκνληθή θαη θηινζνθηθή επαλάζηαζε - θαη απφ κηα δεκηνπξγηθή έθξεμε ζην ρψξν ηεο θηινινγίαο ηεο πνίεζεο θαη ησλ Σερλψλ. Δίλαη ηφζνη πνιινί νη ζπγγξαθείο, νη πνηεηέο θαη νη θαιιηηέρλεο πνπ ζεκάδεςαλ κε ην έξγν ηνπο ηελ επνρή εθείλε, πνπ είλαη αδχλαην λα αλαθεξζνχλ φινη. Θα παξαζέζνπκε ζπλνπηηθά θάπνηνπο απφ απηνχο πνπ μερψξηζαλ ζε θάζε ηνκέα. Παίθηξηα απινχ ζηελ αξραία Διιάδα

01. Η Μοσζηθή Θα αξρίζνπκε απφ ηνπο αδηθεκέλνπο ηεο Ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο, ηνπο κνπζηθνχο. Ζ Μνπζηθή είλαη ε Σέρλε θαη ε Δπηζηήκε πνπ αζρνιείηαη κε ηνπο ήρνπο. Ζ Μνπζηθή είλαη ηφζν παιηά, φζν θαη ε Γιψζζα θαη εμειίρζεθε παξάιιεια κε ηνλ άλζξσπν. Οη αξραίνη Έιιελεο κε ηνλ φξν Μνπζηθή, ελλννχζαλ αξρηθά ηελ Πνίεζε, ην Μέινο θαη ην Υνξό σο εληαία ελφηεηα ηερλψλ, πνπ θαιιηεξγήζεθε ηδηαίηεξα ζην Θέαηξν, ελψ ηε ζεσξία ηεο Μνπζηθήο ηελ εμέθξαδε ν θιάδνο ηεο Αξκνληθήο. Ζ Μνπζηθή είλαη δηαρξνληθή, παγθφζκηα θαη παλαλζξψπηλε πνιηηηζηηθή αμία. Ο άλζξσπνο έρεη ζηελή ζρέζε κε ηε κνπζηθή θαη απηφ επηβεβαηψλεηαη, απφ ηηο κνπζηθέο ζπλζέζεηο πνπ ππάξρνπλ γηα θάζε ζηηγκή ηεο δσήο: λαλνπξίζκαηα, έξσηαο, κνηξνιφγηα, εκβαηήξηα, ζξεζθεπηηθνί χκλνη, κνπζηθή γηα ην ρνξφ, γηα ηελ επαλάζηαζε, γηα ην γιέληη. Σελ αμία ηεο Μνπζηθήο χκλεζαλ ζεκαληηθέο παγθφζκηεο πλεπκαηηθέο πξνζσπηθφηεηεο φπσο ν ΢σθξάηεο, ν Πιάησλαο, ν 38

Ππζαγόξαο, ν Καξηέζηνο, ν Γθαίηε, θαη θπζηθά νη κεγάινη κνπζηθνί φπσο ν Μπεηόβελ, ν Βάγθλεξ,ν ΢ηξαβίλζθη θαη άιινη. Γηα λα απνιαχζεη θάπνηνο έλα κνπζηθφ έξγν δελ ρξεηάδνληαη εηδηθέο γλψζεηο, ην κφλν πνπ ρξεηάδεηαη ε δηάζεζε θάπνηνπ ρξφλνπ γηα λα ην αθνχζεη. Ζ αηζζεηηθή απφιαπζε ηνπ αθνχζκαηνο έρεη βέβαηα ζρέζε κε ηνλ κνπζηθφ πνιηηηζκφ πνπ ν θαζέλαο καο είλαη εμνηθεησκέλνο. Έλαο Δπξσπαίνο πνπ αθνχεη κηα ζπκθσλία ηνπ Μπεηφβελ θαη έλαο Βξαδηιηάλνο πνπ αθνχεη ζάκπα, απνιακβάλνπλ θαη νη δπν ηε κνπζηθή, αιιά δελ εμάγνπλ ηα ίδηα αηζζεηηθά ζπκπεξάζκαηα. Οη κεγάινη κνπζηθνί ζπλζέηεο πνπ δηαθξίζεθαλ απφ ηελ Αλαγέλλεζε θαη ηνλ Γηαθσηηζκφ σο ηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα είλαη πάξα πνιινί. Θα αλαθέξνπκε κεξηθνχο απφ απηνχο. Ηηαινί κνπζηθνί θαη ρνξεπηέο ηνπ 18νπ αη.

Ζ πεξίνδνο ηνπ Γηαθσηηζκνχ – πνπ αθνινχζεζε ηελ Αλαγέλλεζε - έθεξε ην κπαξόθ απφ ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ζηε κνπζηθή. Οη θπξηφηεξνη εθπξφζσπνί ηεο επνρήο απηήο ήηαλ: Οη Ηηαινί ζπλζέηεο Κιανχληην Μνληεβέξληη (1567-1643) πνπ έγξαςε ηελ παιαηφηεξε ζσδφκελε φπεξα Οξθέαο. Ο Φξαληζέζθν ΢θαξιάηη (16661741) ζπλέζεζε εθθιεζηαζηηθνχο χκλνπο θαη ν δηαζεκφηεξνο, ν αδειθφο ηνπ ν Αιεζζάληξν ΢θαξιάηη (1660-1725) έγξαςε φπεξεο θαη νξαηφξηα. Οη γηνη ηνπ ηειεπηαίνπ, Πηέηξν Φηιίππν ΢θαξιάηη (1679-1750) θαη Νηνκέληθν ΢θαξιάηη (1685-1757), έγξαςαλ κνπζηθή γηα εθθιεζηαζηηθά φξγαλα. Ο Σνκάζν Αικπηλφλη (1671-1751), ζπλέζεζε ζνλάηεο, θαληάηεο θαη ζπκθσληθά έξγα.

- Ο επίζεο Ηηαιφο Αληφλην Βηβάιληη (Antonio Vivaldi, 1678-1741), απφ ηε Βελεηία ήηαλ πνιπγξαθφηαηνο. Δπεηδή ν παηέξαο ηνπ ήηαλ 39

θνχξλαξεο, έιεγαλ γη’ απηφλ φηη ‘μεθνπξλίδεη’ ζσξεδφλ ηε κνπζηθή, φπσο ν παηέξαο ηνπο μεθνχξληδε ςσκηά. Έγξαςε πάλσ απφ 500 θνλζέξηα (ην 350 γηα βηνιί - ν ίδηνο ήηαλ δεμηνηέρλεο ηνπ βηνιηνχ), 46 φπεξεο, 73 ζνλάηεο, ζπκθσληθά έξγα, κνπζηθή δσκαηίνπ θαη ζξεζθεπηηθνχο χκλνπο. Πέζαλε ζρεδφλ άγλσζηνο θαη ην έξγν ηνπ μεράζηεθε γηα 200 ρξφληα πεξίπνπ. Σν πην δεκνθηιέο έξγν ηνπ Βηβάιληη είλαη ην θνλζέξην γηα βηνιί Οη Σέζζεξηο Δπνρέο. Ο θχθινο ησλ κπαξφθ κνπζηθψλ θιείλεη κε ηνλ Γεξκαληθήο θαηαγσγήο θαη Άγγιν ππήθνν Υέληει (Georg Friedrich Händel, 1685-1759). Έγηλε αξρηκνπζηθφο ηνπ εγεκφλα ηνπ Αλνβέξνπ θαη αξγφηεξα δηεπζπληήο ηεο Βαζηιηθήο Αθαδεκίαο ηεο Μνπζηθήο ζην Λνλδίλν. Ο Υέληει

Έγξαςε 14 ηηαιηθέο φπεξεο, κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο (Radamisto, Giulio Cesare) ηνλ έθαλαλ γλσζηφ ζηελ Δπξψπε. Έλα απφ ηα δεκνθηιή ηνπ έξγα είλαη Ζ κνπζηθή ησλ ππξνηερλεκάησλ. Δπίζεο ζπλέζεζε 22 νξαηφξηα, απφ ηα νπνία ν δηάζεκνο Μεζζίαο ηνπ, είλαη ην έξγν πνπ αλεβαίλεη ζπλερψο κέρξη θαη ζήκεξα. Ζ κνπζηθή ηνπ Υέληει, ήηαλ ε γέθπξα ηνπ πεξάζκαηνο ηεο επνρήο κπαξφθ ζηε θιαζζηθή επνρή ηεο κνπζηθήο. Σν έξγν ηνπ επεξέαζε ηνπ κεηαγελέζηεξνπο ζπλζέηεο φπσο ηνπο Υάηληλ, Μόηζαξη θαη Μπεηόβελ.

O πξψηνο κεγάινο θιαζζηθφο ζπλζέηεο ήηαλ ν Γεξκαλόο Ησάλλεο ΢εβαζηηαλφο Μπαρ (Johann Sebastian Bach, 1685-1750), πνπ θαηαγφηαλ απφ νηθνγέλεηα κε κνπζηθή παξάδνζε 300 εηψλ. Ο παππνχο, ν παηέξαο θαη ηα αδέιθηα ηνπ ήηαλ φινη κνπζηθνί. ΢πλνιηθά ε νηθνγέλεηα απφ ηνλ παιαηφηεξν ηνλ Υαλο Μπαρ, πνπ πέζαλε ην 1526 σο ηνλ λεφηεξν Γθένξγθ Φξήληξηρ Μπαρ πνπ πέζαλε ην 1860, «παξήγαγε» νγδφληα κνπζηθνχο, θαη ζεσξείηαη κνλαδηθφ θαηλφκελν.

40

Σα έξγα ηνπ Μπαρ θαιχπηνπλ έλα επξχ θάζκα θαη θζάλνπλ ηνλ αξηζκφ 1126(!). Απφ απηά 222 είλαη θαληάηεο, 23 είλαη κεγάιεο θιίκαθαο ρνξσδηαθά, 274 νξαηφξηα θαη άιια ζξεζθεπηηθά έξγα, 223 είλαη έξγα γηα εθθιεζηαζηηθφ φξγαλν, 222 γηα θιεηδνθχκβαιν, 5 γηα ιανχην, 40 είλαη κνπζηθή δσκαηίνπ, 30 νξρεζηηθά θαη 54 είλαη θαλφλεο θαη θνχγθεο. Ζ ζπνπδαηφηεηα ηνπ ηεξάζηηνπ απηνχ έξγνπ ηνπ Μπαρ δελ έγηλε ακέζσο αληηιεπηή, παξά ην φηη δηαπξεπείο κνπζηθνί ηεο επνρήο, φπσο ν Υάηληλ, ν Μόηζαξη θαη ν Μπεηόβελ, εθδήισλαλ ηελ εθηίκεζή ηνπο γηα ηνλ κεγάιν κνπζνπξγφ. Μεηά ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα, άξρηζαλ λα παίδνληαη δηάθνξα έξγα ηνπ θαη ζήκεξα δελ ππάξρεη νξρήζηξα ζηνλ θφζκν πνπ λα κελ έρεη ζην ξεπεξηφξηφ ηεο θάπνηα έξγα ηνπ Μπαρ. Θεσξείηαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ζπλζέηεο φισλ ησλ επνρψλ. Ο Μπαρ

Έλαο άιινο θιαζζηθφο Γεξκαλφο ζπλζέηεο ήηαλ ν Κξηζηφθ Γθινπθ (Christoph Gluck , 1714-87), ν νπνίνο ζεσξείηαη ν αλακνξθσηήο ηνπ γεξκαληθνχ ιπξηθνχ ζεάηξνπ θαη απφ ηηο κεγάιεο κνξθέο ηεο ηζηνξίαο ηεο φπεξαο. Αθνχ κειέηεζε ζηελ Ηηαιία ηελ φπεξα εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε, φπνπ ζπλέζεζε δέθα ηξεηο φπεξεο. ΢πλνιηθά 48 ζθεληθά έξγα (κεηαμχ ηνπο ηα Οξθέαο θαη Δπξπδίθε, Άιθεζηε θαη Ηθηγέλεηα ελ Απιίδη), 7 ζνλάηεο θαη 18 ζπκθσλίεο. Ο Απζηξηαθφο Φξάληο Γηφζεθ Υάηληλ (Franz Joseph Haydn, 17321809), ήηαλ απηνδίδαθηνο ζηε κνπζηθή παηδεία. Σν 1761 δηνξίζηεθε σο ζπλζέηεο θαη αξρηκνπζηθφο ηεο απιήο ηνπ πξίγθηπα Δζηεξράδπ, φπνπ ζπλέζεζε ζπκθσλίεο γηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ. Σν 1790 πξνζθαιείηαη γηα κηα πεξηνδεία ζην Λνλδίλν θαη εθεί γξάθεη 12 ζπκθσλίεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηε ΢ηξαηησηηθή θαη ηε ΢πκθσλία ηεο Δθπιήμεσο πνπ ζεσξνχληαη απφ ηα πην ζεκαληηθά ηνπ έξγα. ΢ηε Βηέλλε είρε ηελ ηχρε λα παξαδψζεη 41

καζήκαηα κνπζηθήο ζην λεαξφ ηφηε Μπεηόβελ ν νπνίνο είρε έξζεη λα δηδαρζεί απφ ηνλ Μόηζαξη, αιιά απηφο είρε ήδε πεζάλεη. Ζ ζπλνιηθή κνπζηθή δεκηνπξγία ηνπ πεξηιακβάλεη πάλσ απφ 600 έξγα κεηαμχ ησλ νπνίσλ 106 ζπκθσλίεο, 84 θνπαξηέηα εγρφξδσλ, 24 φπεξεο, θνλζέξηα θαη νξαηφξηα. Καηά ηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα ε Βηέλλε ήηαλ ε κνπζηθή πξσηεχνπζα ηεο Δπξψπεο. Ζ απιή ηνπ απηνθξάηνξα Ησζήθ Β’ ζπγθέληξσλε ηελ αθξφθξεκα ησλ κνπζηθψλ θαη νη πεξηζζφηεξνη ζπλζέηεο φπεξαο παξνπζίαδαλ ηα έξγα ηνπο ζηηο δηάθνξεο αίζνπζεο θαη ζέαηξα ηεο πφιεο. Ο Ηηαιφο Αληφλην ΢αιηέξη (Antonio Salieri, 1750-1825), απφ ηα 16 ηνπ ήηαλ ζηελ Βηέλλε θαη ην 1790 παξνπζίαζε ηελ πξψηε ηνπ φπεξα ζην Γεκνηηθφ Θέαηξν ηεο πφιεο. Σν 1774 νλνκάζηεθε απιηθφο ζπλζέηεο θαη ην 1788 αξρηκνπζηθφο ηνπ απηνθξάηνξα. Ο ΢αιηέξη

Δίρε άξηζηεο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο ζπλζέηεο Υάηληλ θαη Γθινύθ, ελψ είρε καζεηέο ηνπ, ηνπο Ληζη, Μπεηόβελ θαη ΢νύκπεξη θαη ην λεφηεξν γην ηνπ Μφηζαξη, Φξάληο. Αληίζεηα νη ζρέζεηο ηνπ κε ηνλ ίδην ηνλ Μόηζαξη δελ ήηαλ πνηέ θαιέο, κάιηζηα ν πξφσξνο ζάλαηνο ηνπ Μφηζαξη, έδσζε ιαβή ζε θήκεο φηη ν ΢αιηέξη επηρείξεζε λα ηνλ δειεηεξηάζεη. Μεηά ην ζάλαην ηνπ ΢αιηέξη, ν Ρψζνο ζπγγξαθέαο Αιέμαλδξνο Πνύζθηλ έγξαςε κηα δξακαηηθή κειέηε γηα ην ακάξηεκα ηεο δεινθζνλίαο κε ηίηιν Μόηζαξη θαη ΢αιηέξη θαη ν επίζεο Ρψζνο ζπλζέηεο ΡίκζθηΚφξηζαθνθ πηνζεηψληαο ηελ άπνςε ηνπ Πνχζθηλ ζπλέζεζε κηα φπεξα κε ηνλ ίδην ηίηιν. Ο ΢αιηέξη έγξαςε 40 φπεξεο θαη αξθεηά άιια κνπζηθά έξγα. Ο Μφηζαξη (Wolfgang Amadeus Mozart, 1756-91), καδί κε ηνπο Υάηληλ θαη Μπεηόβελ απνηεινχλ ηνπο θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηνπ 42

βηελλέδηθνπ θιαζηθηζκνύ. Ο κνπζηθφο παηέξαο ηνπ Μφηζαξη άξρηζε λα παξαδίλεη καζήκαηα ζην γην ηνπ απφ ηελ ειηθία ησλ ηεζζάξσλ. Σν 1762 ν Μφηζαξη έπαημε γηα ηελ απηνθξάηεηξα Μαξία Θεξεζία, ε νπνία γηα λα ηνλ επραξηζηήζεη ηνπ ράξηζε έλα παηδηθφ θνπζηνχκη. Απφ ην 1763 σο ην 1765 πξαγκαηνπνίεζε ζπλαπιίεο ζην Λνλδίλν, Παξίζη, Άκζηεξληακ, Λνδάλε θαη ζε αξθεηέο γεξκαληθέο πφιεηο. ΢ην κεηαμχ ν λεαξφο ζπλζέηεο έγξαςε ηξεηο φπεξεο θαη έλα νξαηφξην. ΢ηα 13 ηνπ ήηαλ ήδε δηεπζπληήο θνλζέξησλ ηεο νξρήζηξαο ηνπ ΢άιηζκπνπξγθ. Σα επφκελα ηξία ρξφληα πξαγκαηνπνίεζε πεξηνδείεο ζηελ Ηηαιία, παξνπζίαζε φπεξέο ηνπ ζηε Ρψκε, θαη άιιεο πφιεηο θαη πήξε αξθεηέο παξαγγειίεο γηα ζπλζέζεηο. Δθεί δπκψζεθε κε ηελ ηηαιηθή κνπζηθή παξάδνζε θαη ηελ ηηαιηθή φπεξα. ΢ην Μηιάλν αλέβεθε ε πξψηε φπεξα Μηζξηδάηεο ν βαζηιηάο ηνπ Πόληνπ. Ο Μφηζαξη

Απφ ην 1781 εγθαζίζηαηαη κφληκα ζηε Βηέλλε θαη γξάθεη καλησδψο. Δθεί έγξαςε αξθεηά απφ ηα αξηζηνπξγήκαηά ηνπ φπσο Ο Ηδνκελέαο, Οη Γάκνη ηνπ Φίγθαξν, Ζ αξπαγή από ην ΢αξάη θαη άιια. ΢ηελ Πξάγα ζπλέζεζε ηελ φπεξα Νηνλ Σδηνβάλη πνπ έγηλε δεθηή κε ελζνπζηαζκφ. Μεηά απφ παξαγγειία ηνπ απηνθξάηνξα γξάθεη ην Έηζη θάλνπλ όιεο. Σν ΢επηέκβξην ηνπ 1791 αλέβεθε ζηε Βηέλλε Ο Μαγηθόο Απιόο. Σν ηειεπηαίν έξγν ην Ρέθβηεκ έκεηλε εκηηειέο γηαηί ζηηο 5 Γεθεκβξίνπ 1791, ν Μφηζαξη πέζαλε, δηαθαηερφκελνο απφ ηελ ηδέα φηη ην έξγν απηφ ζα γηλφηαλ ε δηθή ηνπ λεθξψζηκε αθνινπζία. ΢ηα ιίγα ρξφληα πνπ έδεζε ν Μφηζαξη άθεζε ηεξάζηην έξγν ζε φγθν, αιιά θαη ζε πνηφηεηα. 15 ιεηηνπξγίεο, 20 φπεξεο, 41 ζπκθσλίεο, 50 θνλζέξηα, 100 έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ θαη άιια, ήηαλ ε θιεξνλνκηά ηνπ κεγάινπ απηνχ κνπζνπξγνχ ζηελ αλζξσπφηεηα. Ο ηειεπηαίνο ησλ θιαζζηθψλ ηνπ 18νπ αηψλα θαη ν πξψηνο ησλ ξνκαληηθψλ, είλαη ν Μπεηφβελ (Ludwig van Beethoven, 1770-1827) 43

πνπ ζεσξείηαη ν κεγαιχηεξνο ζπλζέηεο φισλ ησλ επνρψλ. Γελλήζεθε ζηε Βφλλε θαη ην 1787, ήξζε ζηε Βηέλλε γηα λα ζπνπδάζεη σο καζεηήο ηνπ Μόηζαξη, φκσο ν Μφηζαξη είρε πεζάλεη θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ σο καζεηήο ηνπ Υάηληλ θαη αξγφηεξα ηνπ ΢αιηέξη. Σν πην ηξαγηθφ γεγνλφο ηεο δσήο ήηαλ ε θψθσζή ηνπ. Ήδε απφ ηα 26 ηνπ είρε πξνβιήκαηα βαξεθνΐαο, ε νπνία ζηαδηαθά ρεηξνηέξεπε θαη ην 1818 ήηαλ ηειείσο θνπθφο. Δίλαη ηξαγηθή εηξσλεία ην γεγνλφο φηη ν άλζξσπνο πνπ έγξαςε κεξηθά απφ ηα αξηζηνπξγήκαηα ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο, δελ είρε ηελ δπλαηφηεηα λα ηα αθνχεη! Κη φκσο ζην δηάζηεκα ηεο απφιπηεο θψθσζήο ηνπ θαηφξζσζε λα ζπλζέζεη έξγα πνπ ζεσξνχληαη απφ ηα θνξπθαία ηνπ. Ο Μπεηφβελ

΢ην έξγν ηνπ πεξηιακβάλνληαη 9 ζπκθσλίεο, κηα φπεξα (Φηληέιην), 32 ζνλάηεο (ε Απαζηνλάηα θαη ε ΢νλάηα ηνπ ΢ειελόθσηνο ζεσξνχληαη απφ ηα θνξπθαία έξγα ηνπ) θαη 5 θνλζέξηα γηα πηάλν, θνπαξηέηα θαη πνιιά άιια. ΢ηελ Δλάηε ΢πκθσλία ηνπ παξεηζθξχεη έλα ρνξσδηαθφ, κε αξηζηνπξγεκαηηθά κεινπνηεκέλν ην πνίεκα ηνπ ΢ίιιεξ Χδή ζηε Υαξά. Ζ κνπζηθή ηνπ κεγάινπ απηνχ ζπλζέηε δελ ζηακάηεζε λα παίδεηαη απφ φιεο ηηο νξρήζηξεο ηνπ θφζκνπ. Έρεη μεπεξάζεη ηα επξσπατθά φξηα θαη αθνχγεηαη απφ ιανχο κε δηαθνξεηηθή κνπζηθή θνπιηνχξα, φπσο νη Ηάπσλεο θαη νη Κηλέδνη. Απφ ην 1972 ν χκλνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο είλαη ε Δλάηε ΢πκθσλία ηνπ.

44

02. Οη Δηθαζηηθές Σέτλες Οη κεγάινη εηθαζηηθνί θαιιηηέρλεο Νηα Βίληζη, Μηραήι Άγγεινο, Σζειίλη, Σηζηαλόο, Γηαλ Βαλ Άηθ, Ραθαήι, Ρνύκπελο, Ηεξώλπκνο Μπνο, Υνικπάηλ, Γνκήληθνο Θενηνθόπνπινο, Νηύξεξ θαη δεθάδεο άιινη, ζπλέβαιαλ νπζηαζηηθά ζηελ Αλαγέλλεζε θαη ζηελ επαλάζηαζε ζηηο ηέρλεο. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο μέθπγαλ απφ ηελ παξάδνζε ηεο απεηθφληζεο ζξεζθεπηηθψλ εηθφλσλ θαη πξνρψξεζαλ ζηελ παξνπζίαζε γπκλψλ αλζξψπηλσλ κνξθψλ, πνξηξέησλ, ηνπίσλ ή πξνζψπσλ ηεο ειιεληθήο κπζνινγίαο, Οη λεφηεξνί ηνπο θαιιηηέρλεο (16νο-18νο αηψλαο) είραλ ζαθψο κηθξφηεξεο δπζθνιίεο θαη θηλδχλνπο (απφ ην ηεξαηηθφ θαηεζηεκέλν), φκσο ζπλέβαιαλ θαη απηνί ζηελ αλαλέσζε ηεο ηερλνηξνπίαο θαη ζην άλνηγκα λέσλ νξηδφλησλ ζηελ ηέρλε. Ρούκπελς: Ζ Αθξνδίηε ζηνλ θαζξέθηε

Θα δνχκε πνιχ ζπλνπηηθά κεξηθνχο απφ απηνχο πνπ μερψξηζαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνχ: - Ο Καξαβάηδην (Michelangelo da Caravaggio, 1571-1610), Ηηαιφο θαιιηηέρλεο, ε ηερλνηξνπία ηνπ νπνίνπ επεξέαζε πνιινχο Οιιαλδνχο φπσο ν Ρέκπξαλη. ΋ηαλ δσγξάθηζε ην (αζπλήζηζην ζέκα γηα ηελ επνρή ηνπ) Μάζεκα αλαηνκίαο, έγηλε επξχηαηα γλσζηφο.

- Ο Ρνχκπελο (Peter Paul Rubens, 1577 – 1640), απφ ηνπο ζεκαληηθνχο Φιακαλδνχο κπαξφθ δσγξάθνπο. Δξγάζηεθε σο επίζεκνο δσγξάθνο ζε δηάθνξεο απιέο εγεκφλσλ θαη επγελψλ. Ήηαλ παξαγσγηθφηαηνο, ππνινγίδεηαη φηη θηινηέρλεζε πάλσ απφ 1400 πίλαθεο κε ζξεζθεπηηθά θαη κπζνινγηθά ζέκαηα θαζψο θαη δεθάδεο πνξηξέηα.

45

- Ο Ρέκπξαλη (Rembrandt van Rijn, 1606-69), θνξπθαίνο Οιιαλδφο δσγξάθνο. Φηινηέρλεζε πεξίπνπ 450 πίλαθεο, 1600 ζρέδηα δσγξαθηθήο θαη 290 ραξαθηηθά.

- Ο Βειάζθεζ (Diego Rodríguez Velázquez, 1599-1660), Ηζπαλφο δσγξάθνο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θαιιηηέρλεο ηεο επνρήο κπαξφθ. Φηινηέρλεζε θπξίσο πξνζσπνγξαθίεο ηεο ηζπαληθήο βαζηιηθήο απιήο. Άζθεζε επίδξαζε ζηνπο εκπξεζηνληζηέο δσγξάθνπο ηνπ 19 νπ αηψλα θαη δπν άιινη κεγάινη Ηζπαλνί, ν Πηθάζν θαη ν Νηαιί αλαπαξήγαγαλ νξηζκέλα ζέκαηά ηνπ.

- Ο Γθφγηα (Francisco José de Goya, 1746-1828), έλαο άιινο Ηζπαλφο δσγξάθνο θαη ραξάθηεο, άθεζε ηε ζθξαγίδα ηνπ ζηελ ηζηνξία ηεο δσγξαθηθήο. Ζ ηέρλε ηνπ μεπέξαζε θαηά πνιχ ηα φξηα ηεο Ηζπαλίαο θαη ή θήκε εμαπιψζεθε ζε φιε ηελ Δπξψπε. Σν έξγν ηνπ θαηαηάζζεηαη ζηελ πεξίνδν ξνθνθφ θαη ηνπ ξνκαληηζκνχ θαη πεξηιακβάλεη πεξίπνπ 700 πίλαθεο δσγξαθηθήο, 900 ζρέδηα θαη 300 ραξαθηηθά.

Γθόγηα: Ζ γπκλή Μάγηα θαη ε ζεκλόηερε εθδοτή ηες Ζ ληπκέλε Μάγηα

- Ο Εαθ-Λνπί Γαβίδ (Jacques-Luis David, 1748-1825), Γάιινο, ν πξσηεξγάηεο ηνπ επξσπατθνχ λενθιαζηθηζκνχ ζηε δσγξαθηθή. Καηά ηελ Δπαλάζηαζε ηάρηεθε κε ηνπο Ηαθσβίλνπο θαη έγηλε ζηελφο ζπλεξγάηεο ηνπ Ρνβεζπηέξνπ, ηνλ νλφκαζαλ κάιηζηα θαη Ρνβεζπηέξν ηεο δσγξαθηθήο. Μεηά ηελ πηψζε ηνπ Ρνβεζπηέξνπ, έγηλε κεγάινο ζαπκαζηήο ηνπ Ναπνιένληα θαη νη πην γλσζηνί πίλαθεο ηνπ απηνθξάηνξα έγηλαλ απφ απηφλ.

46

03. Η Λογοηετλία θαη ε Ποίεζε ΢ε πξνεγνχκελε παξάγξαθν (Ζ Δπαλάζηαζε ηεο ΢θέςεο θαη νη Δγθπθινπαηδηζηέο) ζπλαληήζακε αξθεηνχο εθπξνζψπνπο ηνπ δηαθσηηζκνχ πνπ ήηαλ θηιφζνθνη, ιφγηνη θαη παξάιιεια αμηφινγνη ζπγγξαθείο θαη ινγνηέρλεο, φπσο νη: Βνιηαίξνο, Ρνπζζψ, Παζθάι, Λνκνλφζνθ, Υηνχκ, Νηηληεξφ, Μπέηθνλ θαη άιινη. Δθηφο ησλ δηαθσηηζηψλ θαη ησλ εγθπθινπαηδηζηψλ ε επνρή (17νο θαη 18νο αηψλαο) έρεη λα επηδείμεη θαη άιινπο ζεκαληηθνχο ζπγγξαθείο.

- Ο Γθαίηε (Johann Wolfgang Goethe, 1749-1832), ζπνπδαίνο Γεξκαλφο ζπγγξαθέαο θαη πνηεηήο, πνιπηάιαληνο ιφγηνο, πνηεηήο, ζπγγξαθέαο, δξακαηνπξγφο, δσγξάθνο θαη επηζηήκνλαο. Ο Γθαίηε Σν 1774, έγξαςε ην κπζηζηφξεκα Σα πάζε ηνπ Βέξζεξνπ, απφ ην νπνίν απέθηεζε θήκε ζε φιε ηελ Δπξψπε. Αθνινχζεζαλ ην ηξίηνκν Σαμίδη ζηελ Ηηαιία, ην πνηεηηθφ δξάκα Σνξθνπάην Σάζζν θαη ην έπνο Δξκάλνο θαη Γσξνζέα. Σν 1809 έγξαςε ην απηνβηνγξαθηθφ Πνίεζε θαη Αιήζεηα. Έλα ρξφλν πξηλ πεζάλεη, νινθιήξσζε ην έξγν ηεο δσήο ηνπ, ηνλ αξηζηνπξγεκαηηθφ Φάνπζη, κηα ηξαγσδία ζε δπν κέξε, πνπ ζεσξείηαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα επξσπατθά ινγνηερληθά έξγα. Ο Φάνπζη ήηαλ ππαξθηφ πξφζσπν, έλαο Γεξκαλφο αιρεκηζηήο πνπ έδεζε ηνλ 16ν αηψλα. ΢ην έξγν, ν Φάνπζη πνπιά ηελ ςπρή ηνπ ζην δηάβνιν (Μεκθηζηνθειήο), πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη ηε γλψζε ηεο αιεζηλήο έλλνηαο ηεο δσήο.

47

- O Λνπίο ληε Κακφεο (Luís Vaz de Camões, 1524-1580) είλαη ν εζληθφο πνηεηήο ηεο Πνξηνγαιίαο θαη απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο Δπξσπαίνπο πνηεηέο ηεο επνρήο ηνπ. Δίλαη ν δεκηνπξγφο ηνπ πνηεηηθνχ έπνπο Λνπζηάδεο (Os Lusiadas) ζην νπνίν ν πνηεηήο εμπκλεί ηα θαηνξζψκαηα ησλ Λνπδηηηαλψλ, φπσο νλφκαδαλ νη Ρσκαίνη ηνπο Πνξηνγάινπο. Σν έπνο απηφ έρεη γξαθεί θαηά ην πξφηππν ηεο Αηλεηάδαο ηνπ Βηξγηιίνπ θαη απνηειείηαη απφ 8.816 ζηίρνπο. Δθηφο απφ ην Λνπζηάδεο ν Κακφεο έγξαςε σδέο, ειεγείεο θαη ζεαηξηθά έξγα.

- Ο Κνξλέιηνο (Pierre Corneille, 1606-84) ζεσξείηαη ν παηέξαο ηεο γαιιηθήο ηξαγσδίαο θαη έλαο εθ ησλ ‘Σξηψλ Μεγάισλ’ ηνπ ζεάηξνπ ηεο. Σν αξηζηνχξγεκά ηνπ ΢ηλη (Le Sid) είλαη κηα ηιαξνηξαγσδία πνπ ζεσξείηαη ζηαζκφο ζηελ ηζηνξία ηνπ γαιιηθνχ ζεάηξνπ. Ο Λαθοληαίλ

Αθνινχζεζαλ ηξεηο αθφκα ηξαγσδίεο, πνπ καδί κε ην ΢ηλη απνηεινχλ ηελ θιαζζηθή ηεηξαινγία ηνπ Κνξλέιηνπ, νη: Ο Οξάηηνο, Ο Κίλλαο θαη Ο Πνιύεπθηνο. Σα έξγα πνπ έγξαςε σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ είλαη δεθάδεο. Ο «παξακπζάο» Λαθνληαίλ (Jean de la Fontaine, 1621-95), ήηαλ Γάιινο πνηεηήο, αιιά ηε θήκε ηνπ ηελ απέθηεζε απφ ηνπο Μύζνπο ηνπ. Σν πιηθφ γηα ην έξγν ηνπ ην ζπγθέληξσζε απφ ηνλ ζπνπδαίν παξακπζά ηεο αξραηφηεηαο Αίζσπν θαη ηνπο κεηαγελέζηεξνπο Φαίδξν, ηνλ Ρσκαίν Οξάηην θαη ηελ ηλδηθή κπζνινγία. Οη Μύζνη (Fables) είλαη κηθξέο ηζηνξηνχιεο, ζηηο νπνίεο αλζξσπνπνηεκέλα δψα παξνπζηάδνπλ ρηνπκνξηζηηθά, ραξαθηεξηζηηθνχο ηχπνπο φισλ ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, ηνλίδνληαο ηηο αδπλακίεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο.

- Ο Μνιηέξνο (Molière, 1622-73) ήηαλ ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο θαη εζνπνηφο, ν έλαο απφ ηνπο Σξεηο Μεγάινπο ηνπ γαιιηθνχ ζεάηξνπ (νη 48

άιινη δπν είλαη ν Κνξλέιηνο θαη ν Ραθίλαο). Ζ απνθαζηζηηθή θακπή ζηε ζηαδηνδξνκία ηνπ ήηαλ φηαλ έπαημε κπξνζηά ζην Λνπδνβίθν ΗΓ’ κηα θσκσδία ηνπ Κνξλέιηνπ θαη κηα θάξζα δηθή ηνπ. Ο βαζηιηάο ηνλ ελίζρπζε νηθνλνκηθά θαη ν Μνιηέξνο άξρηζε λα γξάθεη θαη λα γίλεηαη επξχηεξα γλσζηφο. ΢ηηο θσκσδίεο ηνπ ζαηίξηδε κε ζπηλζεξνβφινπο δηαιφγνπο ηνπο κηθξναζηνχο, ηελ ππνθξηζία ησλ ζξεζθφιεπησλ, ηεο παλνπξγίεο ησλ άπηζησλ ζπδχγσλ, ηηο πνλεξηέο ησλ ππεξεηψλ θαη φπνην θνηλσληθφ θαηλφκελν κπνξνχζε λα ζρνιηάζεη κε ην ππνθξηηηθφ ηνπ ηαιέλην. Σα έξγα πνπ έγξαςε είλαη δεθάδεο θαη παξνπζηάδνληαη επί ηέζζεξηο αηψλεο ζπλερψο, ζε φια ηα ζέαηξα ηνπ θφζκνπ. Μεξηθά απφ ηα πην γλσζηά έξγα ηνπ: ΢ρνιείν Γπλαηθώλ, Ο Σαξηνύθνο, Ο κηζάλζξσπνο, Ο Αξρνληνρσξηάηεο, Οη θαηεξγαξηέο ηνπ ΢θαπίλνπ, Γάκνο κε ην ζηαληό, Ο Γνλ Ενπάλ θαη άιια. Ο Μνιηέξνο

Ο Σδνλ Μίιηνλ (John Milton, 1608-1674) Άγγινο πνιηηηθφο, ιφγηνο θαη πνηεηήο. Έδεζε ζε κηα επνρή ζξεζθεπηηθήο (αγγιηθαλνί ελαληίνλ θαζνιηθψλ) θαη πνιηηηθήο (νπαδνί ηνπ Κξφκβει θαηά ηεο κνλαξρίαο) αλαηαξαρήο ζηελ Βξεηαλία. Γλψξηδε αγγιηθά, ιαηηληθά, ειιεληθά θαη ηηαιηθά θαη απφ ην έξγν ηνπ Αξενπαγηηηθά (Areopagitica) είλαη θαλεξφ ην πάζνο ηνπ γηα ηελ ειεπζεξία ηνπ ιφγνπ. Έκεηλε θπξίσο γλσζηφο γηα ην επηθφ ηνπ πνίεκα Υακέλνο Παξάδεηζνο (Paradise Lost), έξγν πνπ πξαγκαηεχεηαη ην θαιφ θαη ην θαθφ, ηνλ νξζφ ιφγν, ηελ ειεχζεξε βνχιεζε, ην απηεμνχζην ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ εμνπζία ηνπ. Σν πνίεκα απηφ ηνλ ηνπνζέηεζε ζηελ θνξπθή ησλ αγγιηθψλ γξακκάησλ.

49

- O Μπσκαξζαί (Pierre Beaumarchais, 1732-99) ήηαλ ν ζεκαληηθφηεξνο δηάδνρνο ηνπ Μνιηέξνπ. Έγξαςε αξθεηά ζεαηξηθά έξγα, αιιά έκεηλε γλσζηφο γηα ηηο δπν θσκσδίεο ηνπ: Ο θνπξέαο ηεο ΢εβίιιεο, (ν Ηηαιφο ζπλζέηεο Ρνζζίλη έγξαςε ηελ νκφηηηιε φπεξα) θαη Ο Γάκνο ηνπ Φίγθαξν ην νπνίν παξνπζηάδεη έλα ιατθφ ηχπν, ηνλ θνπξέα Φίγθαξν λα ακθηζβεηεί ηελ θαινζχλε ησλ επγελψλ θαη λα ζαξθάδεη ηε καθαξηφηεηα ηεο απιήο. Λέρηεθε φηη ‘ην έξγν απηό, έθαλε γηα ηελ Δπαλάζηαζε, πεξηζζόηεξα από ηελ πηώζε ηεο Βαζηίιεο’. Απφ απηφ εκπλεχζηεθε ν Μόηζαξη, ηελ νκψλπκε φπεξά ηνπ.

- Ο Νηάληει Νηεθφε (Daniel Defoe, 1661-1731) ππήξμε ν ζεκαληηθφηεξνο Άγγινο ζπγγξαθέαο ηνπ 18νπ αηψλα. Έγξαςε ην θιαζζηθφ κπζηζηφξεκά ηνπ Ρνβηλζώλαο Κξνύζνο. ΢ην βηβιίν απηφ εμσξαΐδεη ηελ απνηθηνθξαηία θαη ηνλίδεη ηελ ππεξνρή ηνπ ιεπθνχ αλζξψπνπ, απέλαληη ζηνλ «απνιίηηζην θαη θαζπζηεξεκέλν» καχξν. Ο Νηάληει Νηεθφε

Πάλησο αληαλαθινχζε ηε λννηξνπία ηεο επνρήο ηνπ θαη είλαη απφ ηα πην θαινγξακκέλα ινγνηερληθά έξγα ηνπ αηψλα.

- O Ραθίλαο (Jean Racine, 1639-99), ν ηξίηνο ησλ Μεγάισλ ηνπ γαιιηθνύ ζεάηξνπ, απφ λσξίο ζηξάθεθε ζηε ινγνηερλία θαη ηελ πνίεζε. Σν 1658 γλψξηζε ηνλ Μνιηέξν θαη ηνλ Λαθνληαίλ θαη ζπλδέζεθε καδί ηνπο κε θηιία. Σν 1660 έγξαςε ηελ Νύκθε ηνπ ΢εθνπάλα, κηα σδή γηα ηνπο γάκνπο ηνπ Λνπδνβίθνπ ΗΓ’, πνπ εθηφο απφ ηελ επηηπρία, ηνπ ράξηζε θαη έλα εηήζην επίδνκα απφ ηελ απιή. Απφ ηφηε αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή ζεαηξηθψλ έξγσλ. Δθηφο απφ κηα θσκσδία κε ηνλ ηίηιν Οη θηιόδηθνη φια ηα άιια έξγα ηνπ είλαη ηξαγσδίεο. Μεξηθά απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ είλαη: Ζ Αλδξνκάρε, Ο Βξεηαληθόο, Ζ Βεξελίθε, Ο Βαγηαδήη, Ζ Ηθηγέλεηα, Ζ Φαίδξα θαη άιια.

50

- Ο Γεξκαλφο ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο θαη πνηεηήο ΢ίιιεξ (Friedrich Schiller, 1759-1805) ήηαλ απφ ηνπο ζεκαληηθνχο εθπξνζψπνπο ηνπ ξνκαληηζκνχ. Σν έξγν ηνπ Οη ιεζηέο πξνβάιιεη ηα ηδαληθά ηεο πάιεο ηνπ αλζξψπνπ ελάληηα ζηελ θνηλσληθή αδηθία. Δπίζεο κε ηα έξγα ηνπ Ραδηνπξγία θαη Έξσο θαη Ζ ζπλνκσζία ηνπ Φηέζθν επηηίζεηαη ζηηο ξαδηνπξγίεο ησλ απιηθψλ. Σν πνίεκα Χδή ζηε Υαξά κεινπνηήζεθε απφ ηνλ Μπεηφβελ θαη απνηειεί κέξνο ηεο 9εο ΢πκθσλίαο. Ζ θηιία ηνπ κε ηνλ Γθαίηε είρε ζεκαληηθή επίδξαζε ζηνλ ΢ίιιεξ. Άιια έξγα ηνπ Ζ Παξζέλνο ηεο Οξιεάλεο, Νηνλ Κάξινο θαη Γνπιηέικνο Σέιινο.

- Ο Σδφλαζαλ ΢νπίθη (Jonathan Swift, 1667-1745) ήηαλ Ηξιαλδφο θιεξηθφο, ζαηηξηθφο ζπγγξαθέαο, πνιηηηθφο ζρνιηαζηήο θαη πνηεηήο. Ο Σδφλαζαλ ΢νπίθη

Σν έξγν πνπ ηνλ έθαλε δηάζεκν θαη ηνπ ράξηζε κηα ζέζε ζηνπο αμηφινγνπο ζπγγξαθείο ηνπ 18νπ αηψλα είλαη Σα ηαμίδηα ηνπ Γθηνύιηβεξ, κηα θαληαζηηθή πεξηήγεζε ζε ρψξεο γηγάλησλ θαη λάλσλ, πεξηέρεη κία πηθξή ζάηηξα θαη αλειέεηε θξηηηθή γηα ηε θνηλσλία ηεο επνρήο ηνπ.

51

Ο Γηαθσηηζκφο, νη κπζηηθέο εηαηξίεο θαη νη Σέθηνλεο Απφ ηνλ 17ν αηψλα θαη κεηά ήηαλ πιένλ θαλεξφ φηη ε Δθθιεζία είρε ράζεη ηελ εγεκνληθή ηεο ζέζε, ηελ ζέζε ηεο έπαηξλαλ νη θνζκηθνί εγεκφλεο, νη νπνίνη δελ ήηαλ πηα ηφζν ππάθνπνη ζηηο εληνιέο ηεο θαη νη απεηιέο ηνπ αθνξηζκνχ δελ ηνπο πηννχζαλ. Αλ θαη ηα δηθαζηήξηα ηεο Ηεξάο Δμέηαζεο δελ ζηακάηεζαλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπο, ηψξα ζπάληα έζηειλαλ αλζξψπνπο ζηελ ππξά. Οη ζπγγξαθείο εμέθξαδαλ πην ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο, νη επηζηήκνλεο δελ ηξφκαδαλ πηα (ή ηξφκαδαλ ιηγφηεξν) λα θέξνπλ ζην θσο ηηο αλαθαιχςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ην ζχκπαλ, ηελ αζηξνλνκία, ηελ ηαηξηθή, ηελ θπζηθή θαη ηηο άιιεο επηζηήκεο θαη νη θηιφζνθνη (αθφκα θαη κέζα ζηνπο θφιπνπο ηεο Δθθιεζίαο) πιήζαηλαλ θαη νη ζεσξίεο ηνπο γίλνληαλ θνηλφ θηήκα. Οη θαιιηηέρλεο, δσγξάθνη, γιχπηεο, ραξάθηεο θαη ζπλζέηεο δεκηνπξγνχζαλ ηα έξγα ηνπο θαη ηα ζέκαηά ηνπο δελ ήηαλ ηψξα απνθιεηζηηθά ζξεζθεπηηθά, αιιά αζρνινχληαλ κε ηνλ έξσηα, ηα αλζξψπηλα πάζε, ηελ θχζε, ηελ γπλαηθεία θαη αληξηθή νκνξθηά θαη ε γχκληα ησλ κνληέισλ ηνπο δελ απνηεινχζε πηα ηακπνχ. Σελ ίδηα επνρή άξρηζαλ λα ηδξχνληαη κπζηηθέο νξγαλψζεηο, δειαδή θηλήζεηο κε ραξαθηεξηζηηθά κπζηηθηζκνχ. Σέηνηεο νξγαλψζεηο ή νκάδεο ππήξραλ απφ ηελ αξραηφηεηα. Ο Μπζηηθηζκόο εκθαλίδεηαη ζε φιεο ζρεδφλ ηηο ζξεζθείεο, απφ ηελ αξραηφηεηα σο θαη ζήκεξα, αθφκα θαη ζηηο πην πξσηφγνλεο. Χο έλλνηα ππνδειψλεη ηελ άκεζε θαη ρσξίο δηακεζνιάβεζε (Δθθιεζίαο ή ηεξέα) ζρέζε ηνπ πηζηνχ κε ην ζείν ή κε ηνλ Θεφ. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηελ απηνζπγθέληξσζε, ηελ πλεπκαηηθφηεηα, ηελ πξνζεπρή ή αθφκα θαη κε ηελ έθζηαζε. Γλσξίδνπκε φηη Μπζηήξηα ππήξραλ ζηνλ Ηνπδατζκφ (Κακπάια), ζηνλ Βνπδηζκφ (Βαξαγηάλα, Εελ), ζηνλ Ηλδνπηζκφ (Βεληάηα, Γηόγθα) θαη θπζηθά θαη ζην ειιεληθφ Γσδεθάζεν. ΢ηελ αξραία Διιάδα ππήξραλ ηα Γηνλπζηαθά, ηα Καβείξηα, ηα Γειθηθά, ηα Οξθηθά, ηα Διεπζίληα Μπζηήξηα θαη άιια. ΢’ απηά ν πηζηφο (ν κύζηεο) έπξεπε λα ππνζηεί κηα ηειεηνπξγηθή δνθηκαζία, ηελ ιεγφκελε κπζηαγσγία, ζηελ νπνία ηνλ ππέβαιε ν 52

κπεκέλνο (ζπλήζσο ηεξέαο) ή κπζηαγσγόο. Ήηαλ απαγνξεπκέλν ζε φζνπο γηλφηαλ θνηλσλνί ησλ κπζηεξίσλ λα κεηαδίδνπλ ζηνπο άιινπο ηνπο κε κπεκέλνπο – ηα κπζηηθά ησλ Μπζηεξίσλ. Αλ θαη ε Υξηζηηαληθή Δθθιεζία ήηαλ πάληα θαρχπνπηε απέλαληη ζηνλ κπζηηθηζκφ θαη ζηνπο κπζηηθηζηέο, ππήξμαλ ζηνπο θφιπνπο ηεο πνιιέο κπζηηθέο νξγαλψζεηο, φπσο απηέο ησλ Νατηψλ, ησλ Πεθσηηζκέλσλ (Aluminados), ην Σάγκα ησλ Ρνδόζηαπξσλ (Rosicrusians), ην Κνηλόβην ηεο ΢ηώλ (Prieuré de Sion) θαη ε θαζνιηθή ζξεζθεπηηθή νξγάλσζε Όπνπο Νηέη (Opus Dei). Μπζηηθέο νξγαλψζεηο έμσ απφ ζξεζθεπηηθά φξηα είλαη (αθφκα θαη ζήκεξα): Σν Δξκεηηθό Σάγκα ηεο Υξπζήο Απγήο (Hermetic Order of The Golden Dawn), ην Λάηνλο Κιακπ (Lions Club), ν Ρνηαξηαλφο ΋κηινο (Rotary International), ε Λέζρε Μπίιληεξκπεξγθ (Bilderberg Club). Ο γλψκνλαο, ν δηαβήηεο θαη ην ιαηηληθφ γξάκκα G - ην πξψην γξάκκα ηεο αγγιηθήο ιέμεο Θεφο (God) - είλαη ηεθηνληθά ζχκβνια.

Σν 1717, ηδξχζεθε ζην Λνλδίλν ε πξψηε Μεγάιε Σεθηνληθή ΢ηνά. Ο Διεπζεξνηεθηνληζκόο ή απιψο Σεθηνληζκόο ή Μαζνλία, ήηαλ - θαη είλαη αθφκα - κηα δηεζλήο θίλεζε κε έληνλα ραξαθηεξηζηηθά κπζηηθηζκνχ, αιιά θαη ζξεζθεπηηθά (ηεξαηείν, απζηεξή ηεξαξρία, ηειεηνπξγίεο θιπ.). ΋κσο έλα αθφκα ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ είλαη ε αλεμηζξεζθία, κπνξεί λα γίλεη κέινο θάπνηνο ρσξίο λα ελδηαθέξνπλ θαλέλα νη ζξεζθεπηηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο. Σα πξψηα ζεκάδηα ηνπ Σεθηνληζκνχ εληνπίδνληαη ηνλ 14ν αηψλα, φηαλ νη ζπληερλίεο ησλ νηθνδφκσλ ησλ θαζεδξηθψλ λαψλ, ζε κπζηηθέο ζπλαληήζεηο ηνπο, αληάιιαζαλ κπζηηθά ηεο ηέρλεο ηνπο, αιιά θαη θαιιηεξγνχζαλ δεζκνχο αδειθνζχλεο θαη θηιίαο, πνπ επηζθξαγίδνληαλ κε φξθνπο, ζπκβνιηθέο ρεηξνλνκίεο θαη ηειεηνπξγίεο.

53

Σνλ 18ν αηψλα, απφ ηελ Αγγιία ν Σεθηνληζκφο δηαδίδεηαη ζηελ Δπξψπε, ηδηαίηεξα ζηε Γαιιία, φπνπ πξνζιακβάλεη αληηζξεζθεπηηθφ, αληηθιεξηθφ θαη ξηδνζπαζηηθφ πνιηηηθφ ραξαθηήξα θαη ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπο Γηαθσηηζηέο θαη ηνπο θηιειεχζεξνπο. Απφ ηε Γαιιία πεξλά ζηε Γεξκαλία θαη δηαδίδεηαη ζε φιε ηελ Δπξψπε. Ζ Καζνιηθή Δθθιεζία θαηαδίθαζε ηνλ Σεθηνληζκφ, κε αιιεπάιιειεο παπηθέο εγθπθιίνπο θαη ε Ηεξά Δμέηαζε θαηαδίθαδε, φπνπ κπνξνχζε ηνπο Σέθηνλεο. Αθνινχζεζε πνιχ αξγφηεξα θαη ε Οξζφδνμε Δθθιεζία. Πνιινί γλσζηνί θαιιηηέρλεο, πνιηηηθνί θαη επηζηήκνλεο ππήξμαλ ηέθηνλεο, φπσο νη: Μφηζαξη, Βνιηέξνο, Μπαρ, ΢αίμπεξ, Οπάζηλγθηνλ, ΢ίιιεξ, Γθαίηε, Μπνιηβάξ, Λαθαγηέη, Ρφηζηιλη, Πνχζθηλ, Γθαξηκπάιληη, Ληζη, Μπαθνχληλ, Μπξάκο, Σνπαίλ, Νηπλάλ, Αηαηνχξθ, Φιέκηλγθ, Αιηέληε, Σζφξηζηι, Σξνχκαλ, Πήηεξ ΢έιιεξο, Νηεκηξέι, Μπεξινπζθφλη Μχεζε ηέθηνλα

θαη πνιινί Έιιελεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ νη: Ρήγαο Φεξαίνο, ΢θνπθάο, Σζαθάισθ, Ξάλζνο, Αιέμαλδξνο θαη Γεκήηξηνο Τςειάληεο, Κνινθνηξψλεο, Σεξηζέηεο, Καπνδίζηξηαο, ΢ππξίδσλ Σξηθνχπεο, Παχινο Μειάο, Γεψξγηνο ΢ηξέηη, Δκκαλνπήι Μπελάθεο, Διεπζέξηνο Βεληδέινο, Γεκήηξηνο Γνχλαξεο, Ίσλ Γξαγνχκεο, Καδαληδάθεο, Μαιαθάζεο, Μαξθνξάο, Ησάλλεο Μεηαμάο, Αιέμαλδξνο Παπαλαζηαζίνπ, Θεκηζηνθιήο ΢νθνχιεο, Μηιηηάδεο Έβεξη θαη άιινη. ΢ηα πξφηππα ησλ Σεθηφλσλ ηδξχζεθαλ αξθεηέο επαλαζηαηηθέο κπζηηθέο νξγαλψζεηο φπσο: - Οη Καξκπνλάξνη (Carbonari) ηηαιηθή επαλαζηαηηθή νξγάλσζε πνπ ζπζηάζεθε ην 19ν αηψλα κε δεκνθξαηηθέο, θηιειεχζεξεο θαη αληηθιεξηθαιηζηηθέο ζέζεηο. Οη Καξκπνλάξνη είραλ θχξην ζηφρν ηελ 54

-

-

απειεπζέξσζε ηεο Ηηαιίαο απφ ηνλ απζηξηαθφ δπγφ θαη ηελ παπηθή θπξηαξρία θαη ηελ έλσζή ηεο ζε έλα εληαίν θξάηνο. Οη Γεθεκβρηζηές, φπσο νλνκάζηεθαλ νη Ρψζνη επαλαζηάηεο, πνπ πήξαλ κέξνο ζηηο εμεγέξζεηο πνπ μέζπαζαλ ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1825 ζηελ Πεηξνχπνιε. Με ηνλ ίδην φξν ραξαθηεξίζηεθαλ επίζεο θαη ηα κέιε ησλ κπζηηθψλ ελψζεσλ πνπ είραλ πξνεηνηκάζεη ηελ εμέγεξζε. Σν Διιελόγιωζζολ Ξελοδοτείολ ήηαλ κηα ειιεληθή κπζηηθή εηαηξία πνπ ηδξχζεθε ην 1809 ζην Παξίζη απφ ηνλ Θεζζαινληθέα ιφγην Γξεγφξην Εαιίθε ή Εαιχθε. Κάπνηνη ζεσξνχλ φηη ε ηδέα γηα ηελ ίδξπζε ηεο νξγάλσζεο απηήο ήηαλ ηεο Κχπξηαο Διηζάβεη ΢άληε Λνπκάθε ΢εληέ {κεηέξαο ηνπ πνηεηή Αληξέ ΢εληέ (André Chénier)} ζην ζπίηη ηεο νπνίαο γηλφηαλ νη ζπλαληήζεηο ησλ κειψλ. Σππηθά ε εηαηξία απηή ζπζηάζεθε γηα ηελ κειέηε ηνπ αξραηνειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, ν πξαγκαηηθφο φκσο ζθνπφο ήηαλ είλαη ε πξνεηνηκαζία θηλήκαηνο γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο. Ο Αζαλάζηνο Σζαθάισθ

Έλα απφ ηα κέιε ηεο ήηαλ ν Αζαλάζηνο Σζαθάισθ, πνπ ιίγα ρξφληα αξγφηεξα ζα γηλφηαλ απφ ηα ηδξπηηθά κέιε ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο. Σν Διιελόγισζζν Ξελνδνρείν πηνζέηεζε ηνπο ζπλσκνηηθνχο θαλφλεο ησλ Καξκπνλάξσλ θαη ησλ Διεπζεξνηεθηφλσλ, ελψ ηα κέιε ηεο δεζκεχνληαη κε φξθν θαη θέξνπλ σο αλαγλσξηζηηθφ έλα δαθηπιίδη κε ηα αξρηθά Φ.Δ.Γ.Α. (Φηιηθόο Διιεληθόο Γεζκόο Άιπηνο). Ήηαλ ν πξφδξνκνο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο.

- Ζ Φηιηθή Δηαηξία ήηαλ κηα κπζηηθή παηξησηηθή νξγάλσζε κε ζηφρν ηελ πξνεηνηκαζία ησλ Διιήλσλ γηα ηελ επαλάζηαζε πνπ ζα νξγάλσλε ε ίδηα κε ζηφρν ηελ απειεπζέξσζε ηνπο απφ ηνλ νζσκαληθφ δπγφ. Ηδξχζεθε ζηηο 14 ΢επηεκβξίνπ 1814 ζηελ Οδεζζφ 55

ηεο Ρσζίαο, ζχκθσλα κε ηα πξφηππα ησλ κπζηηθψλ νξγαλψζεσλ ηεο επνρήο απφ ηξεηο παηξηψηεο, ηνλ Δκκαλνπήι Ξάλζν (1772-1852) από ηελ Πάηκν, ηνλ Νηθφιαν ΢θνπθά (1779-1819) από ηελ Άξηα θαη ηνλ Αζαλάζην Σζαθάισθ (1788-1851) από ηα Γηάλλελα. Οη δπν ηειεπηαίνη ήηαλ θαη κέιε ηεθηνληθήο ΢ηνάο. Ζ κχεζε ήηαλ ηειεηνπξγηθή (θαηά ηα ηεθηνληθά πξφηππα) θαη απφ ηα κέιε ηεο ήηαλ ππνρξεσηηθή ε απφιπηε κπζηηθφηεηα. Οη Φηιηθνί επηθνηλσλνχζαλ κε θψδηθεο, ςεπδψλπκα θαη κπζηηθέο ιέμεηο θαη ζεκάδηα. Χο ην 1817 ηα κέιε ηεο Δηαηξίαο δελ μεπεξλνχζαλ ηα 40, φκσο κεηά ην 1818 νη κπήζεηο ήηαλ καδηθέο θαη ην 1821 ηα κέιε ηεο έθηαλαλ ηηο αξθεηέο ρηιηάδεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη επηθαλείο αζηνί, έκπνξνη, θιεξηθνί, νπιαξρεγνί, θαξαβνθχξεδεο, θνηηεηέο θαη πνιινί Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο. Μύεζε ζηε Φηιηθή Εηαηρία

Απφ ηνλ Απξίιην ηνπ 1820 ηελ αξρεγία ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο, αλέιαβε ν αμησκαηηθφο ηεο θξνπξάο ηνπ ηζάξνπ Αιεμάλδξνπ Α’ ηεο Ρσζίαο, Αιέμαλδξνο Τςειάληεο (17921828). ΢ηε κάρε ηεο Γξέζδεο ησλ Ρψζσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο θαηά ηεο Γαιιίαο ηνπ Ναπνιένληα, ν Τςειάληεο είρε ράζεη ην έλα ρέξη ηνπ. Ο Τςειάληεο ήζειε λα ζπλελψζεη ζηελ επαλάζηαζε θαη ηνπο ΢έξβνπο, Βνχιγαξνπο, Αιβαλνχο θαη Ρνπκάλνπο παηξηψηεο. Απηφο ήηαλ θαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ απνθάζηζε λα μεθηλήζεη ηελ επαλάζηαζε απφ ηε Μνιδαβία. Οη ζθνπνί ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο πέηπραλ, ε επαλάζηαζε πξαγκαηνπνηήζεθε θαη γελλήζεθε ηειηθά ην ειεχζεξν ειιεληθφ θξάηνο.

56

Η Γεωγραθία Νεωηερηθή εθδφζεθε ζηε Βηέλλε ην 1791 απφ ηνπο Γαληήι Φηιηππίδε θαη Γξεγφξην Κσλζηαληά

57

Β. Ο ΝΔΟΔΛΛΗΝΙΚΟ΢ ΓΙΑΦΩΣΙ΢ΜΟ΢ Ζ επνρή Ο θηιφινγνο θαη ηζηνξηθφο Κσλζηαληίλνο Θ. Γεκαξάο (1904-1992) ήηαλ ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηνλ φξν Νενειιεληθόο Γηαθσηηζκόο γηα λα πεξηγξάςεη ην πλεπκαηηθφ, θηινινγηθφ, θηινζνθηθφ, πνιηηηθφ θαη γισζζηθφ ξεχκα πνπ πνπ γελλήζεθε ζηελ Δπξψπε πεξί ηνλ 18ν αηψλα θαη απνηέιεζε ην ειιεληθφ παξαθιάδη ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Οη θπξηφηεξεο θνηλσληθέο δπλάκεηο πνπ πξνψζεζαλ ηνλ λενειιεληθφ δηαθσηηζκφ είλαη: Οη ιφγηνη ηνπ Βπδαληίνπ θαη ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ πνπ – θπξίσο κεηά ηελ άισζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Ηηαιία θαη ηηο άιιεο επξσπατθέο ρψξεο, θνπβαιψληαο καδί ηνπο κεγάιν φγθν ηεο αξραίαο ειιεληθήο θαη βπδαληηλήο γξακκαηείαο. Φαλαξηψηεο ηνπ 18νπ αηψλα

Οη Φαλαξηψηεο (Έιιελεο αζηνί θαη γφλνη παιηψλ αξρνληηθψλ νηθνγελεηψλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ γχξσ απφ ηε ζπλνηθία Φαλάξη ηεο Πφιεο, φπνπ θαη ην Παηξηαξρείν), πνπ ιφγσ ηεο παηδείαο θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο είραλ θαηαιάβεη ζεκαίλνπζεο θαη θαίξηεο ζέζεηο ζηνλ δηνηθεηηθφ κεραληζκφ ηεο νζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο (δξαγνπκάλνη ηεο Πχιεο, δξαγνπκάλνη ηνπ ζηφινπ, πξίγθηπεο ησλ παξαδνπλάβησλ εγεκνληψλ θιπ). Πνιινί απφ απηνχο αζρνιήζεθαλ κε κεηαθξάζεηο έξγσλ μέλσλ θηινζφθσλ, ηζηνξηθψλ θ.ά. ή ζπλέδξακαλ νηθνλνκηθά έληππα πνπ εμέδηδαλ Έιιελεο ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο νζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο ή ηεο Δπξψπεο.

- Οη Έιιελεο έκπνξνη θαη ζπνπδαζηέο πνπ κεηαλάζηεπαλ ζε επξσπατθέο πφιεηο, φπνπ δηέπξεςαλ ηφζν ζην εκπφξην, φζν θαη ζηα 58

γξάκκαηα. Οη πφιεηο πνπ παξνπζίαδαλ ηελ κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε Διιήλσλ (ινγίσλ, ζπνπδαζηψλ, εκπφξσλ) ήηαλ: Παξίζη, Μαζζαιία, Νάπνιε, Βελεηία, Σεξγέζηε, Βηέλλε, Βνπδαπέζηε, Βνπθνπξέζηη, Βξαΐια, Οδεζζφο, Μαξηνχπνιε, Αιεμάλδξεηα. Δπίζεο κεγάιεο ειιεληθέο παξνηθίεο ππήξραλ ζηε Βιαρία, Μνιδαβία θαη Κξηκαία. Πνιινί απφ απηνχο δελ ζα αξθεζηνχλ ζηε ζπγθέληξσζε πινχηνπ θαη ηζρχνο, αιιά ζα πξνζθέξνπλ πνιιά ζηηο πφιεηο θαηαγσγήο ηνπο θαη αξγφηεξα ζηελ ειεχζεξε πιένλ ρψξα, ηδξχνληαο πλεπκαηηθά (ζρνιεία, εθπαηδεπηήξηα θιπ.) θαη πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα. Ο Δπξσπατθφο Γηαθσηηζκφο κεηαδφζεθε ζηνπο ππφδνπινπο Έιιελεο κέζσ ησλ νκνγελεηαθψλ παξνηθηψλ ηεο Δπξψπεο. Ζ Δπξψπε ην 1812

Απηφ έγηλε κε κεγάιε θαζπζηέξεζε – ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο ιανχο– ιφγσ ησλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχζαλ ζηηο πεξηνρέο πνπ δνχζαλ ππφ ηνλ νζσκαληθφ δπγφ. Ζ κεηαβνιή ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ, απνηέιεζκα ηεο ζπλζήθεο ΚηνπηζνχθΚατλαξηδή1 ηνπ 1774, επέηξεςε ηε δεκηνπξγία ζηνλ ειιεληθφ ρψξν ελφο πλεπκαηηθνχ θηλήκαηνο αλάινγνπ ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ, πνπ απνθιήζεθε Νενειιεληθόο Γηαθσηηζκόο.

Ζ ζπλζήθε απηή ππνγξάθεθε κεηά ην ηέινο ηνπ Ρσζνηνπξθηθνύ Πνιέκνπ (1768-1773) θαη πξνέβιεπε κεηαμύ άιισλ, ην δηθαίσκα ειεύζεξεο λαπζηπινΐαο ησλ ππό ξσζηθή ζεκαία εκπνξηθώλ πινίσλ ζηνλ Δύμεηλν Πόλην θαη αλαγλώξηδε ζηνλ ηζάξν ηεο Ρσζίαο ην δηθαίσκα πξνζηαζίαο ησλ νξζνδόμσλ ρξηζηηαλώλ ππεθόσλ ηνπ ΢νπιηάλνπ. Με ηε ζπλζήθε απηή θαηνρπξώζεθε ην δηθαίσκα ηεο ρξήζεο ηεο ξσζηθήο ζεκαίαο από Έιιελεο πινηνθηήηεο. Υξεζηκνπνηώληαο ηε ξσζηθή ζεκαία θαη ηε ρνξήγεζε αδείαο επηηεδεύκαηνο, ζε όζνπο ύςσλαλ ηε ζεκαία απηή ζηα πινία ηνπο, ν εκπνξηθόο ζηόινο ησλ Διιήλσλ πινηνθηεηώλ αλαπηύρζεθε ζεακαηηθά 1

59

Ο Νενειιεληθφο Γηαθσηηζκφο, ελαληηψλεηαη ζην πνιηηηθφ, θνηλσληθφ θαη ζξεζθεπηηθφ θαηεζηεκέλν ηεο επνρήο ηνπ. Μελ μερλάκε φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ Διιεληζκνχ έθηαζε ζηνλ Γηαθσηηζκφ, ρσξίο λα δήζεη ηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζε. Έλα απφ ζεκαληηθά αηηήκαηα ηνπ Διιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ ήηαλ ε παηδεία γηα φινπο θαη ε απαιιαγή ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ πξφιεςε θαη ηε δεηζηδαηκνλία. Χο ηδενινγηθφ ξεχκα απεπζχλζεθε ζε ππφδνπινπο θαη ζπλεπψο ην θχξην αίηεκά ηνπ ππήξμε ε απειεπζέξσζε ηνπ Έζλνπο. ΢ηελ παηδεία ελαπφζεζαλ νη Έιιελεο – ηδηαίηεξα ν Κνξαήο - κεγάιν κέξνο ησλ ειπίδσλ ηνπο γηα απειεπζέξσζε. ΢εκαληηθφ ξφιν ζηελ πιαηχηεξε θαη ηαρχηεξε αλάπηπμε ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηνπο θφιπνπο ησλ Διιήλσλ ινγίσλ, ηφζν ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ φζν θαη ηνπ εμσηεξηθνχ, έπαημε ε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε. Ζ επαλάζηαζε απηή ζπληάξαμε ηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο θαη άλνημε θαηλνχξηνπο δξφκνπο γηα ηελ εδξαίσζε ηεο αζηηθήο δεκνθξαηίαο. Ζ Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ

Σα ζπλζήκαηά ηεο «Διεπζεξία - ΗζόηεηαΑδειθόηεηα», θαζψο θαη ε Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξώπνπ θαη ηνπ Πνιίηε (Déclaration des Droits de l' Homme et du Citoyen) πνπ ςήθηζε ε γαιιηθή Δζλνζπλέιεπζε ζηηο 26 Απγνχζηνπ 1789, επεξέαζαλ φζν ηίπνηε άιιν, εθπξνζψπνπο ηεο ειιεληθήο δηαλφεζεο, φπσο νη Ρήγαο Φεξαίνο, Αδακάληηνο Κνξαήο, Ηώζεπνο Μνηζόδηαμ, Γεκήηξεο Καηαξηδήο-Φσηηάδεο, Δπγέληνο Βνύιγαξεο, Άλζηκνο Γαδήο, Αζαλάζηνο Φαιίδαο, Κσλζηαληίλνο Κνύκαο, Θεόθηινο Καΐξεο θαη πνιινί άιινη ηνπο νπνίνπο ζα ζπλαληήζνπκε ζε επφκελεο ζειίδεο.

60

Ο ειιελφθσλνο ηχπνο Οη δξαζηεξηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ επηθεληξψζεθαλ ζε βαζηθέο αξρέο θαη ηδέεο φπσο ειεπζεξία, δηθαηνζχλε, αλεμηζξεζθία, αξεηή, επηζηήκε, κε αληηθεηκεληθφ ζθνπφ ην θσηηζκφ ησλ ππφδνπισλ Διιήλσλ, ψζηε απηνί λα δηεθδηθήζνπλ ηελ απειεπζέξσζή ηνπο. Παξάιιεια ηελ επνρή εθείλε (ηέιε 18νπ-αξρέο 19νπ αηψλα) θαη κε ηελ νηθνλνκηθή ζπλδξνκή ησλ Διιήλσλ εκπφξσλ ηεο δηαζπνξάο, ηδξχζεθαλ ζρνιεία, εθδφζεθαλ βηβιία θαη κειεηήζεθαλ νη επηζηήκεο θαη ε αξραία ειιεληθή γξακκαηεία. ΢πνπδαίν ξφιν ζηελ εδξαίσζε ησλ θηιειεχζεξσλ ηδεψλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ έπαημε ην ειιελόθωλο έλησπο, δειαδή νη εθεκεξίδεο, ηα πεξηνδηθά θαη ηα βηβιία πνπ εθδίδνληαλ θπξίσο ζηηο επξσπατθέο πφιεηο πνπ είραλ κεγάιε νκνγελεηαθή παξνηθία (Βηέλλε, Βελεηία, Σεξγέζηε, Παξίζη θιπ.). Σππνγξαθηθφ εξγαζηήξην

΢ηηο πφιεηο απηέο είρε ζπγθεληξσζεί κεγάινο αξηζκφο εγγξακκάησλ Διιήλσλ, νη νπνίνη κελ αληέρνληαο ηνλ νζσκαληθφ δπγφ, εγθαηέιεηπαλ ηελ παηξίδα ηνπο κεηαθέξνληαο καδί ηνπο ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην πλεχκα ησλ πξνγφλσλ ηνπο. Σα πξψηα έληππα απηήο ηεο επνρήο γελλήζεθαλ ζην ηέινο ηνπ 18νπ αηψλα ζην εμσηεξηθφ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ πξσηεχνπζα ηεο Απζηξίαο ηελ Βηέλλε. Ζ Βηέλλε, πνπ ήηαλ έδξα ηεο απηνθξαηνξηθήο εμνπζίαο ησλ Αςβνχξγσλ, είρε εμειηρζεί ζε αθκαίν εκπνξηθφ, ηξαπεδηηηθφ, πλεπκαηηθφ θαη δηπισκαηηθφ θέληξν θη απνηεινχζε ζεκαληηθφ πφιν έιμεο γηα ηνπο νξζφδνμνπο Έιιελεο εκπφξνπο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Δθείλε 61

ηελ επνρή νη απζηξηαθέο αξρέο απνθάζηζαλ λα επηηξέςνπλ ηελ έθδνζε εθεκεξίδσλ «εηο όιαο ηαο γιώζζαο ησλ εζλνηήησλ πνπ δηακέλνπλ εηο ηαο θαηζαξνβαζηιηθάο ρώξαο». Αξρίδνπλ ινηπφλ λα ππνβάιινληαη πξνο ηελ απζηξηαθή θπβέξλεζε αιιεπάιιειεο αηηήζεηο ρνξήγεζεο άδεηαο γηα ηε δεκηνπξγία ειιελφθσλεο εθεκεξίδαο. Σν 1784 ε άδεηα δίλεηαη ζην Εαθπλζηλφ ιφγην, εθδφηε θαη ηππνγξάθν Γεψξγην Βεληφηε ή Βελδφηε, ν νπνίνο εθδίδεη θαη θπθινθνξεί ηνλ Ηνχλην ηνπ ίδηνπ ρξφλνπ ηελ πξψηε ειιεληθή εθεκεξίδα, ν Σαρπδξφκνο ηεο Βηέλλεο. Ζ εθεκεξίδα απηή ήηαλ έξγν ηνπ απζηξηαθνχ εθδφηε Baumeister θαη ηνπ Γεσξγίνπ Βεληφηε. Σν πξψην θχιιν ηεο εθδφζεθε ζηηο 28 Ηνπλίνπ ηνπ 1784. Ο Σαρπδξόκνο θπθινθνξνχζε κία θνξά ηελ εβδνκάδα, θάζε Παξαζθεπή. Ζ θπθινθνξία ηνπ δηεθφπε ζηηο 15 Ηνπιίνπ 1784 κεηά απφ πηέζεηο ηεο Τςειήο Πχιεο πξνο ηηο απζηξηαθέο αξρέο. ΢πλνιηθά εθδφζεθαλ ηξία θχιια. Μέρξη ζήκεξα δελ έρεη εληνπηζηεί θαλέλα αληίηππν ηνπ Σαρπδξόκνπ ηεο Βηέλλεο. Σν πξψην θχιιν ηεο Δθεκερίδος

΢ηηο 31 Γεθεκβξίνπ 1790 θπθινθνξεί επίζεο ζηε Βηέλλε, απφ ηνπο αδειθνχο Πνχιην θαη Γεψξγην Μαξθίδε-Πνχιηνπ, ην πξψην θχιιν ηεο Δθεκεξίδνς, ηεο πξψηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο πνπ έρεη δηαζσζεί. Ζ Δθεκεξίο πνπ είρε αλεξρφκελε πνξεία θαη ηθαλνπνηεηηθφ αξηζκφ ζπλδξνκεηψλ θαη αλαγλσζηψλ, ζηακάηεζε κεηά απφ εθηά ζπλερή ρξφληα ηελ θπθινθνξία ηεο, ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1797, κεηά ηε ζχιιεςε ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ ζηελ Σεξγέζηε. Οη εθδφηεο ηεο, νη αδειθνί Πνχιηνπ πνπ ζπλεξγάδνληαλ ζηελά κε ηνλ Ρήγα γηα ηελ έθδνζε ησλ βηβιίσλ ηνπ θαη άιισλ εληχπσλ, ζπλειήθζεθαλ σο ζπλεξγνί ηνπ. Ήηαλ φκσο 62

απζηξηαθνί πνιίηεο θαη έηζη δελ παξαδφζεθαλ ζηελ Τςειή Πχιε, φπσο ν Ρήγαο θαη νη ζχληξνθνί ηνπ, πνπ ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα βξήθαλ ηξαγηθφ ζάλαην ζην Βειηγξάδη. Σξίην ειιελφγισζζν έληππν πνπ εθδφζεθε θαη απηφ ζηε Βηέλλε ήηαλ ν Δξκήο ν Λφγηνο, ην ζεκαληηθφηεξν θαη καθξνβηφηεξν απφ ηα θηινινγηθά έληππα ηεο επνρήο. Κπθινθνξνχζε ζπλερψο απφ ην 1811 σο ην 1821. Πξψηνο εθδφηεο ηνπ Δξκή ήηαλ ν εθεκέξηνο ηεο νξζφδνμεο εθθιεζίαο ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ Άλζηκνο Γαδήο γηα ηε δηεηία 1811-13 θαη αθνινχζεζαλ ν Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο2 γηα άιια δπν ρξόληα 1813-15 θαη ν Κσλζηαληίλνο Κνθθηλάθεο απφ ην 1815 σο ην 1821. Ο Δξκήο ν Λφγηνο

Σν έληππν ρξεκαηνδνηήζεθε απφ ηε Φηινινγηθή Δηαηξεία ηνπ ειιεληθνύ Λπθείνπ Βνπθνπξεζηίνπ θαη είρε κεγάιε επηηπρία, σο έλα επίηεπγκα ηεο λενειιεληθήο Φηινινγίαο. Ο Δξκήο ν Λόγηνο, πξνζπάζεζε λα κεηαιακπαδεχζεη ηηο ηδέεο ηεο δπηηθήο ζθέςεο θαη παηδείαο ζηνλ ειιεληθφ θφζκν. Σν 1811 εθδφζεθε απφ ηνλ Απζηξηαθφ ινγνθξηηή J. F. Hall θαη κε ζπληάθηε ηνλ Δπθξφλην Ραθαήι Πφπνβηηο ε εθεκεξίδα Δηδήζεηο δηά ηα Αλαηνιηθά Μέξε. Σν επφκελν ρξφλν ηελ έθδνζε ηεο εθεκεξίδαο αλαιακβάλεη ν Γεκήηξηνο Αιεμαλδξίδεο κε λέν ηίηιν: Διιεληθφο Σειέγξαθνο. Ζ εθεκεξίδα εθδηδφηαλ θάζε Σξίηε θαη Παξαζθεπή θαη ιίγν θαηξφ αξγφηεξα θαη ΢άββαην κε ηνλ ηίηιν Παξαηειέγξαθνο. Ο Διιεληθόο Σειέγξαθνο ππήξμε απφ ηα καθξνβηφηεξα ειιεληθά έληππα ηνπ εμσηεξηθνχ. Σν Ο δεύηεπορ εκδόηηρ ηος Λογίου Επμή ο Θεόκληηορ Φαπμακίδηρ επέζηπεψε ζηην Ελλάδα. Την 1η Αςγούζηος 1821 εξέδωζε ζηην Καλαμάηα ηην ππώηη εθημεπίδα πος εκδόθηκε ζε ελεύθεπο ελληνικό έδαθορ με ηίηλο Ελληνική Σάλπιγξ.

2

63

πεξηερφκελν ηνπ ήηαλ πνιηηηθφ, εκπνξηθφ θαη θηινινγηθφ. Ο Διιεληθόο Σειέγξαθνο πέξαζε πνιιέο δχζθνιεο ζηηγκέο ζηελ 24ρξνλε πνξεία ηνπ (ζηακάηεζε ηελ έθδνζή ηνπ ην 1836), θαζψο πνιιέο θνξέο θηλδχλεςε λα θιείζεη. Απφ ην 1817 ε θηινινγηθή χιε ηνπ πεξηνδηθνχ εθδηδφηαλ ζε μερσξηζηφ πεξηνδηθφ κε ηνλ ηίηιν «Φηινινγηθφο Σειέγξαθνο». ΢ηελ Βηέλλε επίζεο εθδφζεθε γηα κηα δηεηία (1819-21) ε ζπληεξεηηθή θηινινγηθή, ινγνηερληθή θαη επηζηεκνληθή δεθαπελζήκεξε εθεκεξίδα Καιιηφπε κε εθδφηε ηελ θαζεγεηή ηεο ειιεληθήο γιψζζαο Αζαλάζην ΢ηαγεηξίηε. Ο Δξκήο ν Λόγηνο θαη ε Καιιηόπε ζηακάηεζαλ λα θπθινθνξνχλ ην 1821, κεηά ηελ έθξεμε ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο, φηαλ αξλήζεθαλ λα δεκνζηεχζνπλ ηνπο αθνξηζκνχο ηνπ παηξηάξρε Γξεγνξίνπ ηνπ Δ’ πξνο ηνλ αξρεγφ ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο Αιέμαλδξν Τςειάληε θαη ηνπο Έιιελεο επαλαζηάηεο. ΢ηε δηαηαγή απηή ππέθπςε κφλν ν Αιεμαλδξίδεο, εθδφηεο ηνπ Διιεληθνύ Σειέγξαθνπ. Ζ Μέιηζζα, Παρίζη 1819

Σν 1819 σο ην 1821, θπθινθφξεζε ζην Παξίζη ε ξηδνζπαζηηθή, καρεηηθή θαη αληηθιεξηθή ειιεληθή εθεκεξίδα Μέιηζζα κε πξψην εθδφηε ηνλ ΢ππξίδσλα Κνλδφ θαη δεχηεξν ηνλ νπαδφ ηνπ Κνξαή Κσλζηαληίλν Νηθνιφπνπιν. Ζ εθεκεξίδα απηή ζπλάληεζε ζθνδξή αληίδξαζε ηφζν απφ ην γαιιηθφ ζπληεξεηηθφ θαηεζηεκέλν φζν θαη απφ ηνπο πνιινχο ζπληεξεηηθήο λννηξνπίαο Έιιελεο ηνπ Παξηζηνχ ΢ην Παξίζη επίζεο εθδίδνληαη: Ζ δηκεληαία εθεκεξίδα Αζελά πνπ εμέδσζε κφιηο δπν θχιια ην 1819 θαη ην Μνπζείνλ πνπ βγήθε ζε κφλν έλα ηεχρνο ηνλ Ηνχιην ηνπ 1819. Καη ηα δπν έληππα είραλ σο εθδφηε ηνλ αληίπαιν ηνπ Κνξαή θαη θαζαξεπνπζηάλν Παλαγηψηε Ησαλλίδε.

64

Ο ειιελφγισζζνο ηχπνο ηεο Δπξψπεο αληιεί ζπζηεκαηηθά ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ απφ ηηο μέλεο εθεκεξίδεο, ζπρλά κάιηζηα δελ δειψλεη ηηο πεγέο ηνπ θαη θαηεγνξείηαη γηα ινγνθινπή. Ο Αδακάληηνο Κνξαήο έγξαςε έλα θείκελν γηα λα ζθηαγξαθήζεη ηνλ ηδαληθφ εθεκεξηδνγξάθν: Πξέπεη λα εμεύξεη ηαο δηδαζθαιηθσηέξαο ηεο θσηηζκέλεο Δπξώπεο γιώζζαο, ηόζνλ θαλ, όζνλ λα είλαη βέβαηνο όηη κεηαθξάδεη πηζηώο, κεδέ λα λνεί άιι’ αλη’ άιισλ. Σσλ γισζζώλ ηνύησλ από θαζεκίαλ πξέπεη λα έρε θηινινγηθήλ εθεκεξίδα ηελ επηζεκνηέξαλ’ θαη λα εθιέγεη απ’ απηάο ό,ηη ζπκθεξώηεξνλ θαη δξαζηηθώηεξνλ εηο ηελ παηδείαλ ησλ Διιήλσλ, λα ην κεηαθξάδεη θαζαξά, θαη λα ην θνηλσλεί δηα ηεο εθεκεξίδνο εηο ην γέλνο.

Δθηφο ησλ εθεκεξίδσλ, ηα ειιεληθά ηππνγξαθεία ηεο Βηέλλεο, ηεο Βελεηίαο, ηεο Σεξγέζηεο, ηνπ Παξηζηνχ θαη άιισλ πφιεσλ κε ειιεληθή παξνπζία, εμέδηδαλ πιήζνο βηβιίσλ φισλ ησλ θαηεγνξηψλ: ειιεληθήο γξακκαηείαο, βπδαληηλψλ ινγίσλ, ζενινγηθά θαη εθθιεζηαζηηθά, βηβιία ρξήζηκα γηα ηνπο Έιιελεο καζεηέο (γξακκαηηθή, ηζηνξία, καζεκαηηθά, θπζηθή θιπ.) θαη πνιιά θηινιν γηθά.

Γπν βηβιία ησλ εθδφζεσλ Βεληφηε ηεο Βηέλλεο

65

Ζ «Διιεληθή Ννκαξρία» θαη άιια ζρεηηθά θείκελα Ο Νενειιεληθφο Γηαθσηηζκφο απνηειεί θιάδν ηνπ κεγάινπ θνξκνχ ηνπ επξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. Παξνπζηάδεη φκσο, ζεκαληηθέο δηαθνξέο απφ απηφλ γηαηί – φπσο ήδε είπακε - ν ειιεληζκφο πέξαζε θαηεπζείαλ ζηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνχ ρσξίο λα πεξάζεη ην ζηάδην ηεο Αλαγέλλεζεο. Ο Νενειιεληθφο Γηαθσηηζκφο δελ είρε λα αληηπαιέςεη ηελ απνιπηαξρία θαη ηα θενπδαξρηθά ηεο ζηεξίγκαηα, φπσο ν αληίζηνηρνο επξσπατθφο. Δδψ είρε λα αληηπαιέςεη κε ηελ ηεξάζηηα νζσκαληθή απηνθξαηνξία θαη ζπλεπψο ν θχξηνο ζηφρνο ηνπ δελ κπνξνχζε παξά λα είλαη πξσηίζησο εζληθφο θαη δεπηεξεπφλησο θνηλσληθφο ή πνιηηηθφο. Ζ Σξίηε ηάμε θνπβαιά ζηελ πιάηε ηεο ηνλ Κιήξν θαη ηνπο Δπγελείο

Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηε γλσξηκία ησλ θπξηφηεξσλ εθθξαζηψλ ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ – πνπ είλαη θαη ην θχξην ζέκα ηνπ παξφληνο πνλήκαηνο – ζα ήηαλ ρξήζηκν λα δνχκε θάπνηα θηινινγηθά έξγα πνπ έρνπλ γξαθηεί απφ αλψλπκνπο ζπγγξαθείο, ιίγα ρξφληα πξηλ ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο ηνπ 1821.

- Σν θείκελν πνπ απνθιήζεθε Αλψλπκνο ηνπ 1789 (ν πξαγκαηηθφο ηνπ ηίηινο είλαη Αιεζήο Ηζηνξία) είλαη κηα καξηπξία ησλ πλεπκαηηθψλ ζπγθξνχζεσλ ηεο λέαο επνρήο πνπ μεθίλεζε κε ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1789. Διάρηζηα πξάγκαηα γλσξίδνκε γηα ην έξγν απηφ θαη ζα αξθεζηνχκε ζηελ αληηγξαθή ηεο άπνςεο ηνπ κειεηεηή ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ Κ. Θ. Γεκαξά, ν νπνίνο δίζηαζε λα ην παξνπζηάζεη εμ αηηίαο ηεο ειεπζεξνζηνκίαο ηνπ έξγνπ απηνχ. Σν ραξαθηεξίδεη σο ην πξώην αθεγεκαηηθό θείκελν ηνπ λένπ 66

ειιεληζκνύ, ην νπνίν δηαζέηεη ινγνηερληθέο αξεηέο θαη πξνζζέηεη: «Δίλαη έλα αθήγεκα θαλεξά εκπλεπζκέλν από ην είδνο ησλ contes θαη facéties (κύζνη θαη αλέθδνηα) ηνπ Βνιηαίξνπ. Σν ραξαθηεξίδνπλ άμηα ιόγνπ αθεγεκαηηθά πξνζόληα, […] αιιά θαη κία ρσξίο πξνεγνύκελν […] ειεπζεξνθξνζύλε θαη αζπξνζηνκία: ριεπάδεη θαη επηειίδεη όρη κόλν ηνλ θιήξν θαη ηνπο ζεζκνύο ηεο Δθθιεζίαο, αιιά θαη ηα Μπζηήξηα ηεο ρξηζηηαληθήο ζξεζθείαο· κε ηνλ ίδην ηξόπν θέξεηαη θαη πξνο ηηο εγέηηδεο θνηλσληθέο ηάμεηο. ΢ηελ απγή ηεο λέαο πεξηόδνπ ηεο ειιεληθήο γξακκαηείαο, ην πξώην ηνύην λενειιεληθό πεδνγξάθεκα, ν «Αλώλπκνο ηνπ 1789», απνηειεί ραξαθηεξηζηηθό νξόζεκν». Ζ Διιεληθή Ννκαξρία

- Σν 1806 εθδφζεθε ζηελ Ηηαιία έλα βηβιίν-νξφζεκν ηνπ ειιεληθνχ πξνεπαλαζηαηηθνχ δηαθσηηζκνχ, πνπ έρεη πάξεη αμηφινγε ζέζε ζηε λενειιεληθή θηινινγία. Θεσξείηαη ηζηνξηθφο ζηαζκφο ηνπ ειιεληθνχ ιφγνπ θαη μεθάζαξν δείγκα ειεχζεξνπ ζηνραζκνχ. Απφ ην φιν πλεχκα ηνπ βηβιίνπ ππνλνείηαη πσο νη Έιιελεο ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα είλαη πηα ψξηκνη γηα λα δηεθδηθήζνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο. Σν 266 ζειίδσλ έξγν απηφ πνπ ηηηινθνξείηαη Διιεληθή Ννκαξρία κε ππφηηηιν: Ήηνη Λόγνο Πεξί Διεπζεξίαο, αλαθέξεη ζην εμψθπιιφ ηνπ φηη γξάθηεθε θαη εθδφζεθε κε δαπάλεο ηνπ ζπγγξαθέα, ν νπνίνο απηναπνθαιείηαη Αλφληκνο ν Έιιελ. Ζ αλνξζνγξαθία απηή εγείξεη (αλαπάληεηα) εξσηήκαηα γηαηί φιν ην θείκελν είλαη γξακκέλν κε ιίγα ζρεηηθά νξζνγξαθηθά ιάζε, αιιά θαη κε ηήξεζε ησλ θαλφλσλ ηεο νξζνγξαθίαο θαη ηνπ ζπληαθηηθνχ ηεο επνρήο εθείλεο.

67

Ο ζπγγξαθέαο ηεο Διιεληθήο Ννκαξρίαο, παξακέλεη άγλσζηνο, αλ θαη έρνπλ δηαηππσζεί πνιιέο ππνζέζεηο γηα ηελ ηαπηφηεηά ηνπ. Έρνπλ θαηά θαηξνχο ππνδεηρζεί δηάθνξα νλφκαηα φπσο ησλ: ΢ππξίδσλα ΢πάρνπ, Κσιέηηε, Πεξξαηβνχ, ΢ηέθαλνπ Φαιίδα, Κσλζηαληίλνπ Οηθνλφκνπ, Γεψξγηνπ Γελλαδίνπ, Γηνλχζηνπ Σαγηαπέξα, Γεσξγίνπ Καιαξά, αθφκα θαη ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή. Απφ ην φιν θείκελν ζπκπεξαίλεηαη φηη ν ζπγγξαθέαο ήηαλ απφ ηελ Ήπεηξν, γλψξηδε πνιχ θαιά ηελ απιή ηνπ Αιή Παζά, ήηαλ εγγξάκκαηνο, είρε δηαβάζεη αξραία ειιεληθή γξακκαηεία, θαζψο θαη εγθπθινπαηδηζηέο ηεο επνρήο ηνπ γαιιηθνχ δηαθσηηζκνχ θαη κηινχζε γαιιηθά θαη ηηαιηθά. Ο Αλψλπκνο ζπγγξαθέαο αθηεξψλεη ην έξγν ηνπ ζηνλ Ρήγα Βειεζηηλιή. ΢ηελ ζπλέρεηα απεπζχλεηαη ζηνλ αλαγλψζηε, επηθαιείηαη ηα δηδάγκαηα ηεο ηζηνξίαο, δηεθηξαγσδεί ηηο άζιηεο ζπλζήθεο ηεο δσήο ησλ ξαγηάδσλ θαη θαιεί ηνπο Έιιελεο λα κελ πεξηκέλνπλ απφ ηνπο μέλνπο ηελ ιεπηεξηά ηνπο, αιιά λα ζηεξηρηνχλ ζηηο δηθέο ηνπο δπλάκεηο. Δηθνλνγξάθεζε απφ ην βηβιίν ΢άιπηζκα πνιεκηζηήξηνλ (Κνξαήο)

Ζ Διιεληθή Ννκαξρία επαλεθδφζεθε ελάκηζε αηψλα κεηά ηελ πξψηε ηνπ έθδνζε: Σν 1948 απφ ηνλ Ν. Σσκαδάθε θαη ην 1949 απφ ηνλ Γ. Βαιέηα. Έλα κηθξφ απφζπαζκα απφ ην βηβιίν: ...‘Ζ ΢ύλνδνο αγνξάδεη ηνλ παηξηαξρηθόλ ζξόλνλ από ηνλ νζσκαληθόλ αληηβαζηιέα δηα κηαλ κεγάιελ πνζόηεηα ρξεκάησλ, έπεηηα ηνλ πσιεί νύηηλνο ηεο δώζε πεξηζζόηεξνλ θέξδνο, θαη ηνλ αγνξαζηήλ ηνλ νλνκάδεη παηξηάξρελ. Απηόο, ινηπόλ, δηά λα μαλαιάβε ηα όζα εδαλείζζε δηά ηελ αγνξάλ ηνπ ζξόλνπ, πσιεί ηαο επαξρίαο, ήηνη ηαο αξρηεπηζθνπάο, νύηηλνο δώζε πεξηζζνηέξαλ πνζόηεηα, θαη νύησο ζρεκαηίδεη ηνύο αξρηεπηζθόπνπο, νη νπνίνη πσιώζη θαη απηνί εηο άιινπο ηαο επηζθνπάο ησλ. Οη δε επίζθνπνη ηαο πσιώζη ησλ ρξηζηηαλώλ, δειαδή γπκλώλνπζη ηνλ ιαόλ, δηά λα έβγάισζη ηα όζα εμώδεπζαλ.

68

Καη νύηνο εζηίλ ό ηξόπνο, κε ηνλ νπνίνλ εθιέγνληαη ησλ δηαθόξσλ ηαγκάησλ ηα ππνθείκελα, δειαδή ό ρξπζόο…

- Γχξσ ζην 1811 έξρεηαη ζηε δεκνζηφηεηα κηα πνηεηηθή ζάηηξα κε πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο. Σν έξγν απηφ γξακκέλν απφ άγλσζην πνηεηή, ήηαλ ήδε γλσζηφ ζην Άγγιν πνηεηή θαη θηιέιιελα ιόξδν Μπάηξνλ (Βύξσλα) θαη ζηνλ θίιν θαη ζπλνδνηπφξν ηνπ John Hobhouse. To 1814 ν Βξεηαλφο ηνπνγξάθνο, αξραηνιφγνο θαη πεξηεγεηήο ζηελ Διιάδα Οπίιηακ Μάξηηλ Λεθ, (William Martin Leake) καο δίλεη ηνλ ηίηιν ηνπ έξγνπ απηνύ: Ρσζζαγγινγάιινο θαη δεκνζηεχεη κεγάια απνζπάζκαηα. Αθνινπζνχλ αξθεηέο δεκνζηεχζεηο ζηνλ Δξκή ηνλ Λόγην (1816) ζε γεξκαληθά (1816), γαιιηθά (1821) θαη ειιεληθά έληππα. Ο ιφξδνο Μπάηξνλ

Έλα απφζπαζκα ηνπ έξγνπ: [Γάιινο:] Ηδνύ αο εξσηήζσκελ ηνύηνλ ηνλ πνιπγέλελ Μεηξνπνιίηεο θαίλεηαη, θάκλεη ηνλ Γεκνζζέλελ. ΢’ απηόλ ζέιεη γλσξίζσκελ ηνλ δήινλ ηεο Γξαηθίαο, αλ είλαη θηιειεύζεξνο ή θίινο ηπξαλλίαο ………………………. [Ο κεηξνπνιίηεο:] Δγώ ηνλ δπγόλ δελ ηνλ γλσξίδσ νύηε μεύξσ λα ηνλ λνκαηίδσ. Σξώγσ, πίλσ, ςάιισ κε επζπκίαλ δελ δνθηκάδσ ηπξαλλίαλ. Απηή ηνπ Σνύξθνπ ε ηπξαλλία ζ’ εκέλα είλαη δσή καθαξία. Σν ξάζν ηνύην αθνύ εθόξεζα, δπγόλ θαλέλα δελ εγλώξηζα. Γύν πνζώ, λαη, κά ηεο εηθόλεο, άζπξα πνιιά θαη θαιέο θνθόλεο.

- Έλα αθφκε πξνεπαλαζηαηηθφ ξηδνζπαζηηθφ βηβιίν αγλψζηνπ ζπγγξαθέα (νξηζκέλνη ζεσξνχλ σο ζπγγξαθέα ηνλ Αδακάληην 69

Κνξαή, αλ θαη απηφ πηζαλφηαηα δελ είλαη ζσζηφ) ήηαλ ην καρεηηθφ δεκνθξαηηθφ θαη αληηθιεξηθφ θπιιάδην Κξίησλνο ΢ηνραζκνί, πνπ εθδφζεθε ζην Παξίζη ην 1819 απφ ηνλ εθδνηηθφ νίθν ηνπ Γάιινπ ειιεληζηή Γηδφηνπ3. Απνζπάζκαηα ηνπ έξγνπ, φπσο: «Ζ ηεξά δεζπνηεία ησλ λόκσλ, νη νπνίνη, όληεο θαλόλεο ζπκθσλεκέλνη από όινπο δηα ηα δίθαηα όισλ, πξνζηαηεύνπλ κε ηζόηεηα όινπο» ή «Όπνπ ην ηεξαηείνλ επηθξαηεί, αληί λα ηξέμε ε επδαηκνλία»... «αξγνπνξεί, πεξηνξίδεηαη ε θαη απνκαθξύλεηαη. Καη εμελαληίαο»... «όπνπ νη εληόπηνη έρνπλ αξθεηήλ γλώζηλ δηα λα πεξηνξίζνπλ ηνλ αξρηεξέα εηο ηα ηεο Δθθιεζίαο θαη ησλ επινγηώλ θαη λα πάξνπλ απηνί ηελ δηεύζπλζηλ ησλ θνηλώλ, εθεί δηαθαίλεηαη ε δηθαηνζύλε, ε θηιαλζξσπία»... «θαη ν αξρηεξεύο αληί λα ζύξε, ζύξεηαη από ην θνηλόλ πλεύκα» πξνθάιεζαλ ηελ ζθνδξή

αληίδξαζε ηνπ ηεξαηείνπ θαη ην βηβιίν παξαδφζεθε ζηηο θιφγεο κέζα ζηελ απιή ηνπ Παηξηαξρείνπ θαη’ εληνιή ηνπ παηξηάξρε Γξεγνξίνπ Δ’.

O Ακβξφζηνο Φηξκίλνο Γηδφηνο

΢ηηο επφκελεο ζειίδεο ζα δνχκε ηηο ζεκαληηθφηεξεο πξνζσπηθφηεηεο πνπ κε ηα θείκελα θαη ην ιφγν ηνπο εμέθξαζαλ απηφ πνπ απνθαινχκε Νενειιεληθό Γηαθσηηζκό θαη είλαη νη άλζξσπνη ηνπ πλεχκαηνο θαη πνπ απφ ηηο δηθέο ηνπο ζέζεηο ζπλέβαιαλ ζηελ πξνεηνηκαζία ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1821 θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ ζπγθξφηεζε ελφο ζχγρξνλνπ επξσπατθνχ θξάηνπο.

3

Δηδόηος είλαη ην εμειιεληζκέλν όλνκα ηεο νηθνγέλεηαο Γάιισλ εθδνηώλ Didot. Ζ νδόο Γηδόηνπ ζηελ Αζήλα ηηκά ηνλ Ακβρόζηο Φηρκίλο Δηδόηο ((Firmin Ambroise Didot, 17901876) ν νπνίνο ππήξμε θηιέιιελαο, ειιεληζηήο, ηππνγξάθνο, θαη ηδξπηήο ηνπ Φηιειιεληθνύ Κνκηηάηνπ, ην νπνίν ελίζρπζε κε θάζε ηξόπν ηνλ αγώλα ηνπ ‘21. Ήηαλ επίζεο εθδόηεο ζεηξάο αξραίσλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ.

70

Ο Κνξαήο, ν Ρήγαο θαη ε Διιάδα (Θεφθηινο)

71

Γ. ΟΗ ΠΡΩΣΔΡΓΑΣΔ΢ ΣΟΤ ΝΔΟΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΓΗΑΦΩΣΗ΢ΜΟΤ 1. Κνξαήο Αληψληνο (1674-;) Ο ηαηξνθηιφζνθνο Αληψληνο Κνξαήο γελλήζεθε ζηε Υίν. Σν 1686 πήγε ζηε Ρψκε, φπνπ δηδάρζεθε ειιεληθή θαη ιαηηληθή γιψζζα. ΢ηε ζπλέρεηα παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινινγίαο, θηινζνθίαο, αλζξσπηζηηθψλ ζπνπδψλ, ξεηνξηθήο θαη ηαηξηθήο ζην εθεί Διιεληθό Κνιιέγην. Ζ απζηεξφηεηα ησλ Ηεζνπτηψλ πνπ δηεχζπλαλ ην θνιιέγην θαη ε αληηπάζεηα ηνπ Κνξαή πξνο ηελ θαζνιηθή θαηήρεζε ηνλ έθεξαλ ζε ζχγθξνπζε θαη ηνλ ππνρξέσζαλ λα εγθαηαιείςεη ηε Ρψκε. Αθνχ ηαμίδεςε ζε δηάθνξεο επξσπατθέο πφιεηο επέζηξεςε ζηε Υίν, φπνπ άζθεζε ην επάγγεικα ηνπ γηαηξνχ. Παξάιιεια ζπλέζεηε κνπζηθή σο επέλδπζε πηλδαξηθψλ σδψλ. Μηα απφ απηέο κε ηίηιν Γαγεζζώ (ην φλνκα ηεο γπλαίθαο ηνπ) εθδφζεθε ζην Παξίζη ην 1702 θαη επαλεθδφζεθε ην 1819 απφ ηνλ εγγνλφ ηνπ Αδακάληην Κνξαή. Ήηαλ παηέξαο ηνπ Ησάλλε Κνξαή (παηέξα ηνπ Αδακάληηνπ) θαη ηνπ ΢σθξφληνπ Κνξαή πνπ ρξεκάηηζε κεηξνπνιίηεο Βειηγξαδίνπ.

72

2. Μαπξνθνξδάηνο Αιέμαλδξνο ν εμ Απνξξήησλ (1641-1709) Μαπξνθνξδάηνο είλαη επψλπκν κηαο απφ ηηο πην εμέρνπζεο θαλαξηψηηθεο νηθνγέλεηεο ηνπ Βπδαληίνπ, πνπ κεηά ηελ Άισζε ηεο Πφιεο θαηέθπγαλ ζηε Υίν. Οη Γελνπάηεο πνπ ήηαλ ηφηε νη θχξηνη ηνπ λεζηνχ ηνπο παξαρψξεζαλ πξνλφκηα θαη νη Μαπξνθνξδάηνη επηδφζεθαλ κε επηηπρία ζην εκπφξην. ΢ηηο αξρέο ηνπ 17νπ αηψλα ε νηθνγέλεηα ηνπ Νηθνιάνπ Μαπξνθνξδάηνπ εγθαηαζηάζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Γηνο ηνπ Νηθνιάνπ ήηαλ ν ιφγηνο ηαηξνθηιφζνθνο Αιέμαλδξνο Μαπξνθνξδάηνο ν εμ Απνξξήησλ. ΋ηαλ ήηαλ επηά εηψλ, ν Αιέμαλδξνο έραζε ηνλ παηέξα ηνπ θαη ηελ κφξθσζε ζηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα αλέιαβε ε κεηέξα ηνπ Λσμάλδξα. ΢ηελ ζπλέρεηα θνίηεζε ζην Διιεληθφ Κνιιέγην ηνπ Αγίνπ Αζαλαζίνπ ηεο Ρψκεο θαη παξαθνινχζεζε καζήκαηα γξακκαηηθήο, θηινζνθίαο θαη ζενινγίαο. Ο Αιέμαλδξνο Ν. Μαπξνθνξδάηνο

Γξάθηεθε ζηελ ηαηξηθή ζρνιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Πάληνβα θαη ην 1664 πήξε ην δηδαθηνξηθφ ηνπ δίπισκα ζηελ ηαηξηθή. Γχξηζε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη άζθεζε ηελ ηαηξηθή, ελψ παξάιιεια δίδαμε ζηελ Παηξηαξρηθή ΢ρνιή. Ζ κφξθσζε θαη ε γισζζνκάζεηά ηνπ (κηινχζε – εθηφο απφ ηελ ειιεληθή - ηελ ηηαιηθή, ιαηηληθή, γαιιηθή, ηνπξθηθή, αξαβηθή, πεξζηθή θαη εβξατθή) έγηλαλ γλσζηέο ζηνπο επηζηεκνληθνχο θχθινπο ηεο Πφιεο θαη ην 1673 ν Αιέμαλδξνο δηνξίζηεθε Μέγαο Γηεξκελέαο ηεο Τςειήο Πχιεο. Μεηά ηελ ήηηα ησλ Οζσκαλψλ ζηε Βηέλλε ην 1683, ν Αιέμαλδξνο έπεζε ζε δπζκέλεηα θαη θπιαθίζηεθε καδί κε ηελ ζχδπγφ θαη ηελ κεηέξα ηνπ. ΢χληνκα φκσο απνθαηαζηάζεθε ζηε ζέζε ηνπ. Χο δηπισκάηεο ν 73

Μαπξνθνξδάηνο θέξδηζε ηελ εθηίκεζε θαη ησλ Δπξσπαίσλ γηα ηηο γλψζεηο, ηε γισζζνκάζεηα θαη ηε δηαπξαγκαηεπηηθή ηνπ δεηλφηεηα. Ο ζνπιηάλνο ηνλ ηίκεζε απνλέκνληάο ηνπ ηνλ ηίηιν ηνπ Δμ Απνξξήησλ (Μνπραξέκ Δζξάκ). Απφ ηελ θαίξηα ζέζε ηνπ θαιιηέξγεζε επαθέο κε ηελ πνιηηηθή εγεζία ησλ παξαδνπλάβησλ εγεκνληψλ, πξάγκα πνπ ζπλέβαιε ζηελ πξνψζεζε ηνπ γηνπ ηνπ Νηθνιάνπ Μαπξνθνξδάηνπ ζηε ζέζε ηνπ πξψηνπ Έιιελα εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο θαη Βιαρίαο. Δθηφο απφ Νηθφιαν, ν Αιέμαλδξνο απέθηεζε αθφκα δπν γηνπο, ηνλ Ησάλλε θαη ηνλ ΢θαξιάην. Σξηζέγγνλφο ηνπ ήηαλ ν πνιηηηθφο ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ ’21 θαη κεηέπεηηα ηέζζεξηο θνξέο πξσζππνπξγφο ηεο Διιάδαο Αιέμαλδξνο Μαπξνθνξδάηνο (1791-1865). Ο Αιέμαλδξνο ρξεζηκνπνίεζε ηελ επηξξνή ηνπ ζην Παιάηη θαη θαηφξζσζε λα απνζπάζεη άδεηεο γηα ηελ ίδξπζε ειιεληθψλ ζρνιείσλ ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο. Δίρε πξννδεπηηθέο αληηιήςεηο ζηα ζξεζθεπηηθά ζέκαηα θαη επλννχζε ηελ πξνζέγγηζε ησλ Δθθιεζηψλ. Ο ηξηζέγγνλνο Αιέμαλδξνο Μαπξνθνξδάηνο

Ήηαλ παξάιιεια θαη ζπγγξαθέαο. Σα έξγα πνπ ήηαλ γξακκέλα ζε αξραΐδνπζα ειιεληθή γιψζζα ήηαλ ηαηξηθά (θπξίσο ζρεηηθά κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο), αιιά θαη θηινινγηθά, ηζηνξηθά, θηινζνθηθά θαη άιια

74

3. Ππιαξηλφο Ηάθσβνο (1659-1718) Ο Ηάθσβνο Ππιαξηλφο ππήξμε δηάζεκνο γηαηξφο θαη εξεπλεηήο, γλσζηφο γηα ηελ επηζηεκνληθή εθαξκνγή ηνπ επινγηαζκνύ (variolatio) πνπ ήηαλ ν πξνάγγεινο ηνπ δακαιηζκνύ (vaccinatio) γηα ηε ζεξαπεία ηεο επινγηάο, ηεο αζζέλεηαο πνπ είρε εθαηνκκχξηα ζχκαηα ζηελ Δπξψπε. Ο Ππιαξηλφο γελλήζεθε ζην Λεμνχξη, ζπνχδαζε λνκηθά θαη ηαηξηθή ζηελ Πάληνβα ηεο Ηηαιίαο θαη αλαγνξεχηεθε δηδάθηνξαο θαη ζηηο δπν απηέο επηζηήκεο. Έκαζε ιαηηληθά, ηηαιηθά, ξσζηθά θαη ηνχξθηθα θαη πεξηφδεπζε πνιινχο ηζηνξηθνχο ηφπνπο ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο (Διιάδα, ΢πξία, Μηθξά Αζία, Βιαρία θ.ά.). Αζζελήο κε επινγηά

Ο Ηάθσβνο Ππιαξηλφο ζηαδηνδξφκεζε κε επηηπρία σο γηαηξφο ησλ εγεκφλσλ ηεο ΢εξβίαο, ηεο Μνιδαβίαο, ηνπ ηζάξνπ Πέηξνπ Α’ ηεο Ρσζίαο θαη σο αξρίαηξνο ηνπ ελεηηθνχ ζηφινπ ηνπ Μνξνδίλη. Σν 1701 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Πφιε θαη αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά κε ηελ έξεπλα γηα ηελ εμεχξεζε κεζφδνπ ηεο ζεξαπείαο ηεο επινγηάο, αξρηθά κφλνο ηνπ θαη αξγφηεξα κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ θαζεγεηή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Πάληνβα Δκκαλνπήι Σηκφλε. Ο ηειεπηαίνο είρε πξνρσξήζεη ζηελ ίδηα έξεπλα δπν ρξφληα πξηλ ηνλ Ππιαξηλφ θαη είρε θαηαιήμεη ζηα ίδηα ζπκπεξάζκαηα. Σν 1715 ν Ππιαξηλφο δεκνζίεπζε ην βηβιίν ηνπ γηα ηνλ επινγηαζκφ ζηε Βελεηία ζηελ ιαηηληθή γιψζζα κε ηίηιν: Νέα θαη αζθαιήο κέζνδνο ζεξαπείαο ηεο επινγίαο δηα κεηεκθπηεύζεσο, λεσζηί εθεπξεζείζα θαη εηο ρξήζηλ αρζείζα, ήηηο νξζώο ηνπ ινηπνύ ηα ζώκαηα θπιάζζεη 75

απξόζβιεηα από ηνηαύηεο κνιύλζεσο. Γπν ρξφληα λσξίηεξα ν Σηκφλεο είρε πξνβεί ζε αλάινγε αλαθνίλσζε. Σφζν ν Σηκφλεο, φζν θαη ν Ππιαξηλφο έθαλαλ πξνζπάζεηεο γηα ηελ επξχηεξε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ, πεξηνδεχνληαο θαη δίλνληαο ζρεηηθέο δηαιέμεηο ζε δηάθνξα κέξε ηεο Δπξψπεο. ΋κσο, παξά ηηο πξνζπάζεηεο θαη ησλ δχν, ην ηαηξηθφ ζψκα θαη ην θνηλσληθφ ζχλνιν δελ ήηαλ έηνηκα λα δερζνχλ ηνλ ζσηήξην εκβνιηαζκφ. Αξθεηέο δεθαεηίεο αξγφηεξα, ην 1796 ν Άγγινο ρεηξνπξγφο Έληνπαξλη Σδέλλεξ (Edward Jenner, 1749-1823) πξαγκαηνπνίεζε ηνλ πξψην εκβνιηαζκφ ζηε ρψξα ηνπ ζε νθηάρξνλν αγφξη, κε πχνλ απφ ην δάθηπιν θνξηηζηνχ πνπ είρε πξνζβιεζεί απφ επινγηά ησλ αγειάδσλ. Σν 1797 παξνπζίαζε ηα απνηειέζκαηά ηνπ ζηε Βαζηιηθή Ηαηξηθή Δηαηξεία, ε νπνία θαη ηα απέξξηςε. Αξλεηηθή ήηαλ θαη ε ππνδνρή ηνπ βηβιίνπ ηνπ «Έξεπλα ησλ αηηηώλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηεο επινγηάο ηεο δακάιεσο, λόζνπ γλσζηήο ππό ην όλνκα δακαιίηηο». Ο Edward Jenner

Ο Σδέλεξ απνγνεηεχηεθε απφ ηελ πνιεκηθή θαη ηελ απφξξηςε θαη εγθαηέιεηςε ηελ ηαηξηθή ην 1815. Σελ πζηεξνθεκία πνπ δελ απέθηεζαλ ν Ππιαξηλφο θαη ν Σηκφλεο απέθηεζε ν Σδέλεξ αξθεηά ρξφληα κεηά ην ζάλαηφ ηνπ.

76

4. Σηκφλεο Δκκαλνπήι (1669-1720) Ο Δκκαλνπήι Σηκφλεο αθνινχζεζε αλάινγε πνξεία ζπνπδψλ θαη θαξηέξαο κε ηνλ ζπνπδαίν Κεθαιινλίηε γηαηξφ θαη εξεπλεηή Ηάθσβν Ππιαξηλφ. Ο Σηκφλεο ήηαλ γφλνο επηθαλνχο νηθνγέλεηαο ηεο Υίνπ θαη ζπνχδαζε ζηελ Πάληνβα ηεο Ηηαιίαο θαη ηελ Ομθφξδεο ηεο Αγγιίαο. Γηνξίζηεθε αξρηθά θαζεγεηήο ηαηξηθήο ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα θαη ην1691 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε φπνπ άζθεζε ην επάγγεικα ηνπ γηαηξνχ. Ξεθίλεζε ηελ έξεπλα γηα ηελ εχξεζε κεζφδνπ ηνπ επινγηαζκνχ, δειαδή ηεο θαηαπνιέκεζεο ηεο λφζνπ επινγηάο, Μεηά ην 1713 είρε ηελ βνήζεηα θαη ηε ζπλεξγαζία ηνπ Ππιαξηλνχ, ν νπνίνο εξγαδφηαλ κφλνο ηνπ θαη παξάιιεια κε ηνλ Σηκφλε πάλσ ζην ίδην ζέκα. ΢χληνκα ε Βαζηιηθή Δηαηξία ηνπ Λνλδίλνπ δεκνζίεπζε κηα πξαγκαηεία ηνπ Σηκφλε γηα ηελ αλαθάιπςε κηαο κεζφδνπ αλνζνπνίεζεο θαηά ηεο επινγηάο κε ηίηιν: Πεξί ηεο δη’ εληνκώλ ή εκβνιηαζκνύ παξαγσγήο ηεο λόζνπ επινγίαο σο ηειείηαη ελ Κσλζηαληηλνππόιεη. Απηή ε πξαγκαηεία αλαδεκνζηεχηεθε ζηελ Οιιαλδία καδί κε κηαλ αληίζηνηρε κειέηε ηνπ Ππιαξηλνχ. Μεηά απφ απηφ ν Σηκφλεο αλαθεξχρζεθε θαη δηδάθησξ ηεο ηαηξηθήο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Ομθφξδεο. Ζ κέζνδνο ηνπ επινγηαζκνύ πνπ εθάξκνζε σο κέηξν γηα ηελ πξφιεςε ηεο επινγηάο, βξήθε έλζεξκν νπαδφ ηελ ζχδπγν ηνπ Βξεηαλνχ πξεζβεπηή ζηελ Τςειή Πχιε, πνπ εκβνιίαζε θαη ηα παηδηά ηεο κε ηε κέζνδν πνπ πξφηεηλε ν Σηκφλεο. Ζ θαζνξηζηηθή ζπκβνιή ηνπ Δκκαλνπήι Σηκφλε θαη ηνπ Ηάθσβνπ Ππιαξηλνχ, κε ηελ λέα κέζνδν αληηκεηψπηζεο ηεο επινγηάο, άλνημαλ ηνλ δξφκν ζηνλ Edward Jenner γηα λα επηηχρεη ηελ αλαθάιπςε ηνπ εκβνιίνπ ηνπ δακαιηζκνχ. Απ` απηέο ηηο αλαθαιχςεηο επσθειήζεθε φιε ε αλζξσπφηεηα.

77

5. ΢νπγδνπξήο Γεψξγηνο (πεξ. 1645-1725) Ο ιφγηνο, ζρνιάξρεο θαη θηιφζνθνο Γεψξγηνο ΢νπγδνπξήο γελλήζεθε ζηα Γηάλλελα. Πήγε ζηε Βελεηία θαη ζπνχδαζε θηινινγία, θηινζνθία, ζεηηθέο επηζηήκεο θαη ζενινγία. Παξάιιεια εξγάζηεθε σο δηνξζσηήο ζην ειιεληθφ ηππνγξαθείν ηνπ Νηθνιάνπ Γιπθή θαη ζηελ ίδηα πφιε ρεηξνηνλήζεθε ηεξέαο. Δπέζηξεςε ζηελ Ήπεηξν θαη αλέιαβε ηε δηεχζπλζε ηεο ΢ρνιήο Γθηνύκα. Δθεί δίδαμε ειιεληθά, θηινζνθία, θπζηθή θαη καζεκαηηθά. ΢ηε ζέζε απηή παξέκεηλε επί ηξηάληα ρξφληα, σο ην 1715 νπφηε θαη ηνλ δηαδέρζεθε ν καζεηήο ηνπ Μεζφδηνο Αλζξαθίηεο. Βηβιίν ηνπ Γεσξγίνπ ΢νπγδνπξή

Ο ΢νπγδνπξήο έγξαςε θηινινγηθά, θηινζνθηθά θαη ζενινγηθά έξγα. Μεηαμχ απηψλ ε Δπηηνκή Γξακκαηηθήο (εθδφζεθε ζηε Βελεηία ην 1752), ην θηινζνθηθφ Δηζαγσγή ινγηθή, ήηνη πξνδηνίθεζηο εηο άπαζαλ ηελ ινγηθήλ κέζνδνλ ηνπ Αξηζηνηέινπο, Βηέλλε 1792), Οκνινγία Πίζηεσο θαη άιια. Ο ΢νπγδνπξήο ρξεζηκνπνηνχζε ζηηο παξαδφζεηο ηνπ απινπζηεπκέλε γιψζζα θαη ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο Έιιελεο εθπαηδεπηηθνχο πνπ εηζήγαγαλ ηελ δηδαζθαιία ηεο γεσκεηξία θαη ηεο θπζηθήο.

78

6. Μαπξνθνξδάηνο Νηθφιανο (1670-1730) Ο Νηθφιανο Μαπξνθνξδάηνο γελλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ήηαλ γηνο ηνπ Αιέμαλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ ηνπ εμ Απνξξήησλ. Απφ κηθξφο είρε έθεζε ζηα γξάκκαηα θαη έιαβε πνιχ θαιή κφξθσζε. ΢ε ειηθία κφιηο 18 εηψλ, δηέθνςε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Ηηαιία θαη δηαδέρζεθε ηνλ παηέξα ηνπ ζην αμίσκα ηνπ Μεγάινπ Γηεξκελέα ηεο Τςειήο Πχιεο. Ήηαλ γισζζνκαζήο, φπσο θαη ν παηέξαο ηνπ, κηινχζε ειιεληθά, ιαηηληθά, ηηαιηθά, ηνχξθηθα, αξαβηθά, πεξζηθά θαη γαιιηθά. Σν 1709 ν Νηθφιανο δηνξίζηεθε πξψηνο Φαλαξηψηεο εγεκφλαο ηεο Μνιδαβίαο. Παξέκεηλε ζηε ζέζε απηή έλα ρξφλν θα επαλήιζε ην 1711. Σέζζεξα ρξφληα αξγφηεξα (1725) κεηαηέζεθε ζην ζξφλν ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο. Σν 1719 επαλήιζε ζηε ζέζε ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο θαη παξέκεηλε εθεί σο ην ζάλαηφ ηνπ. Ο Νηθφιανο Μαπξνθνξδάηνο

Ο Νηθφιανο Μαπξνθνξδάηνο ζεσξείηαη θαιφο θαη ζψθξσλ εγεκφλαο θαη πξνζηάηεπζε ηα γξάκκαηα. Ο ίδηνο είρε ζπνπδάζεη θηινζνθία θαη έγξαςε ζρεηηθά βηβιία. ΢ην έξγν ηνπ Φηινζένπ πάξεξγα (δεκνζηεχηεθε αξθεηά ρξφληα κεηά ην ζάλαηφ ηνπ) πνπ είλαη γξακκέλν ζε αξραηνειιεληθή γιψζζα, είλαη ζαθήο ε πξνηίκεζή ηνπ ζηελ πιαησληθή θηινζνθία θαη είλαη εκθαλείο νη επηξξνέο ησλ ηδεψλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Αλαθέξεηαη θαη ζε απφςεηο Δπξσπαίσλ ζνθψλ, φπσο ηνπ Φηηζίλν, Πίθν ληειιά Μηξάληνια, Μαθηαβέιη, Μπέηθνλ, Υνκπο θαη άιισλ. Άιια έξγα ηνπ: Γηάινγνο πεξί δσήο θαη ζαλάηνπ, Ννπζεζίαη, Πεξί θαζεθόλησλ, Φόγνο ληθνηηληαλήο (θαηεγνξία θαπλνχ) θαη άιια. Πέζαλε ζην Βνπθνπξέζηη. Οη γηνη ηνπ Κσλζηαληίλνο θαη Ησάλλεο Μαπξνθνξδάηνο δηεηέιεζαλ επίζεο εγεκφλεο ηεο Μνιδαβίαο θαη Βιαρίαο.

79

7. Ννηαξάο Υξχζαλζνο (1663-1731) Ο ιφγηνο θαη ηεξάξρεο Υξχζαλζνο Ννηαξάο γελλήζεθε ζηα Καιάβξπηα θαη ήηαλ γφλνο ηεο παιηάο Βπδαληηλήο νηθνγέλεηαο ησλ Ννηαξάδσλ. Ο Λνπθάο Ννηαξάο ήηαλ ν ηειεπηαίνο Μέγαο Γνχθαο ηεο απηνθξαηνξίαο πνπ εθηειέζηεθε απφ ηελ Μσάκεζ Β’ κεηά ηελ Άισζε. Ζ θφξε ηνπ Άλλα Ννηαξά ήηαλ δηαπξεπήο ινγία πνπ έδεζε ζηελ Βελεηία. Ζ νηθνγέλεηα Ννηαξά δηαζθνξπίζηεθε κεηά ηελ πηψζε ηνπ Βπδαληίνπ θαη έλαο θιάδνο ηεο θαηέθπγε ζηα Σξίθαια Κνξηλζίαο. Μέιε ηεο ήηαλ ν Υξχζαλζνο, ν ζείνο ηνπ παηξηάξρεο Ηεξνζνιχκσλ Γνζίζενο Ννηαξάο, νη αγσληζηέο ηνπ ’21 Ησάλλεο θαη Παλνχηζνο Ννηαξάο θαη ν πνιηηηθφο Αλδξέαο Ννηαξάο. Ο Υξχζαλζνο Ννηαξάο

Ο Υξχζαλζνο έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα θνληά ζηνλ ζείν ηνπ Γνζίζεν, ν νπνίνο ηνλ ρξεζηκνπνίεζε ζε απνζηνιή ζηηο παξαδνπλάβηεο εγεκνλίεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο παπηθήο επηξξνήο. ΢πνχδαζε ζηε Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή θαη ην 1688 ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο. Πήγε ζηε Μφζρα θαη νξγάλσζε ηελ εθεί ειιελνζιαβηθή ζρνιή θαη ίδξπζε ειιεληθφ ηππνγξαθείν. Σν 1702 ν Υξχζαλζνο εμειέγε κεηξνπνιίηεο Καηζαξείαο θαη ην 1707 δηαδέρζεθε ηνλ ζείν ηνπ ζηνλ παηξηαξρηθφ ζξφλν Ηεξνζνιχκσλ. Χο παηξηάξρεο πέηπρε ηελ έθδνζε ζνπιηαληθνχ θηξκαληνχ κε ην νπνίν αλαγλσξίζηεθε ε δηθαηνδνζία ησλ νξζνδφμσλ επί ηνπ Παλάγηνπ Σάθνπ. Παξήγαγε πινχζην ζπγγξαθηθφ έξγν. Έγξαςε βηβιία ζενινγηθά θαη επηζηεκνληθά, φπσο ηα: Πεξί αθνξηζκνύ, Δηζαγσγή εηο ηα γεσγξαθηθά θαη ζθαηξηθά, Ηζηνξία ηεο Ηεξνπζαιήκ θαη άιια

80

8. Διηζάβεη ΢άληε Λνπκάθε ή Μακάθε ΢εληέ (1729-;) Ζ Διηζάβεη ΢άληε Λνπκάθε ή Μακάθε ΢εληέ ήηαλ κηα απφ ηηο πξψηεο αλ φρη ε πξψηε - Διιελίδεο ιφγηεο ησλ λενηέξσλ ρξφλσλ. Γελλήζεθε ζηε Λεπθσζία, αιιά ε νηθνγέλεηά ηεο κεηαθηλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, φπνπ πηζαλφηαηα ε Διηζάβεη απέθηεζε θαιή κφξθσζε. Δθεί γλψξηζε ην Γάιιν δηπισκάηε θαη ζπγγξαθέα Λνπί ΢εληέ ηνλ νπνίν παληξεχηεθε ην 1755. Σν δεπγάξη εγθαηαζηάζεθε ζην Παξίζη θαη ζπλδέζεθε κε γλσζηά πλεπκαηηθά πξφζσπα ηεο επνρήο. Ζ Διηζάβεη ήηαλ κεηέξα δπν γλσζηψλ Γάιισλ πνηεηψλ, ηνπ Αληξέ ΢εληέ (André Chénier), ν νπνίνο θαξαηνκήζεθε ην 1794 επεηδή δηακαξηπξήζεθε γηα ηηο αθξφηεηεο ηεο πεξηφδνπ ηεο Σξνκνθξαηίαο θαηά ηελ Γαιιηθή Δπαλάζηαζε θαη ηνπ Ησζήθ ΢εληέ. Ο πνηεηήο Αληξέ ΢εληέ

΢ην θηινινγηθφ ζαιφλη ηεο θπξίαο ληε ΢εληέ έγηλαλ νη πξψηεο ζπλαληήζεηο ησλ κειψλ ηεο κπζηηθήο νξγάλσζεο Διιελόγισζζν Ξελνδνρείν (Hôtel Hellénophone). Ηδξπηήο ηεο νξγάλσζεο απηήο (ηδξχζεθε ην 1809) ζεσξείηαη ν Γξεγφξηνο Εαιχθεο ή Εαιίθεο, αιιά αξθεηνί ππνζηεξίδνπλ φηη ε Διηζάβεη ήηαλ εθείλε πνπ εκπλεχζηεθε ηελ ηδέα. Ζ Διηζάβεη κεηαμχ άιισλ είρε αζρνιεζεί θαη κε ζέκαηα ιατθνχ πνιηηηζκνχ, φπσο ηα ηαθηθά έζηκα θαη νη ειιεληθνί ιατθνί ρνξνί. Γελ γλσξίδνκε πφηε πέζαλε ε Διηζάβεη. Σν 1874 εθδφζεθε ζην Παξίζη έλα βηβιίν κε ηίηιν: Διιεληθέο επηζηνιέο ηεο Μαληάκ ληε ΢εληέ.

81

9. Αλζξαθίηεο Μεζφδηνο (1660-1736) Ο ηεξσκέλνο, εθπαηδεπηηθφο, καζεκαηηθφο θαη θηιφζνθνο Μεζφδηνο Αλζξαθίηεο γελλήζεθε ζηα Γηάλλελα. Δίλαη απφ ηνπο επηθαλέζηεξνπο δαζθάινπο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ, γηαηί είλαη απφ ηνπο πξψηνπο πνπ εηζήγαγε ηηο καζεκαηηθέο επηζηήκεο ζην ζρνιηθφ πξφγξακκα θαη δίδαμε ηελ θηινζνθία ζχκθσλα κε ηηο επξσπατθέο παξαδφζεηο. Αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ηνπ δαζθάινπ ηνπ θαη πξνθαηφρνπ δηεπζπληή ηεο ΢ρνιήο Γθηνχκα ησλ Ησαλλίλσλ Γεσξγίνπ ΢νπγδνπξή ρξεζηκνπνίεζε ζηελ δηδαζθαιία ηνπ ηελ δεκνηηθή γιψζζα. Απφ ηνλ ΢νπγδνπξή δηδάρζεθε γξακκαηηθή θαη θπζηθή θαη αθνινχζσο ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Βελεηία, φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο θαη καζεκαηηθψλ. Ο Μεζφδηνο Αλζξαθίηεο

Δθεί εξγάζηεθε σο δηνξζσηήο θεηκέλσλ ζηνλ ειιεληθφ εθδνηηθφ ηνπ Γιπθή. ΢ην ηππνγξαθείν απηφ εθδφζεθε ην 1798 ην έξγν ηνπ, Βνζθόο Λνγηθώλ πξνβάησλ. Έθπγε απφ ηε Βελεηία θαη θιήζεθε λα δηδάμεη ζηε ΢ρνιή Κπξίηδε ηεο Καζηνξηάο. Ο Αλζξαθίηεο δίδαμε ηα ζχγρξνλα καζεκαηηθά θαη θηινζνθία θαηά ηα επξσπατθά πξφηππα (Καξηέζην θαη Μαικπξάλο). Δίλαη ν πξψηνο ηεξσκέλνο δάζθαινο πνπ απνθιίλεη απφ ηελ επίζεκε ζέζε ηεο ηφηε Δθθιεζίαο, ε θηινζνθία ζηελ ππεξεζία ηεο Θενινγίαο. Κάπνηνο κάιηζηα ηεξάξρεο απφ ηελ Πάηκν έγξαςε γηα ηηο δηδαζθαιίεο ηνπ Μεζφδηνπ Αλζξαθίηε: ν θύξ Μεζόδηνο ηξίγσλα θαη ηεηξάγσλα δηδάζθεη ηνπο καζεηάο ηνπ θαη ηελ άιιελ πνιπάζρνινλ καηαηνπνλίαλ ηεο Μαζεκαηηθήο.

82

Ο Αλζξαθίηεο θαηεγνξήζεθε σο αηξεηηθφο, ε ΢χλνδνο ηνπ Παηξηαξρείνπ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο απνθάζηζε λα θανχλ ηα βηβιία ηνπ θαη απαγφξεπζε ζηνλ ίδην λα δηδάζθεη γηα δπν ρξφληα. ΢ηελ απιή ηνπ παηξηαξρείνπ άλαςε κεγάιε ππξά παξνπζία θιεξηθψλ θαη ιανχ. Μαδί κε ηα βηβιία ηνπ Αλζξαθίηε θάεθαλ ε Γεσκεηξία ηνπ Δπθιείδε θαη πνιιά άιια έξγα θπζηθήο καζεκαηηθψλ θαη θηινζνθίαο. Ζ απαγφξεπζε δηδαζθαιίαο ηεο θηινζνθίαο απφ ηνλ Αλζξαθίηε ήξζε κε ηνλ φξν λα ηελ δηδάζθεη: θαηά ην ζύζηεκα ηνπ Κνξπδαιιέσο… κεδεκίαλ άιιελ παξάδνζηλ αζπλήζνπο θαη μέλεο θηινζνζνθίαο ηνικήζαη όισο πνηέ. Ζ ζπκβνιή ηνπ Μεζφδηνπ Αλζξαθίηε ζηνλ ζχγρξνλν πξνζαλαηνιηζκφ ηεο ειιεληθήο παηδείαο ηεο επνρήο ηνπ είλαη ζεκαληηθή. ΋πσο είδακε, δίδαμε - γηα πξψηε θνξά ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν - ηε θηινζνθία ηνπ επξσπατθνχ δηαθσηηζκνχ θαη ηα ζχγρξνλα καζεκαηηθά Οδφο Μαζεκαηηθήο

Σα ζεκαληηθφηεξα απφ ηα έξγα ηνπ Αλζξαθίηε είλαη: Οδόο Μαζεκαηηθήο, (κεηαθξαζκέλν απφ ηα ιαηηληθά) πνπ πεξηιακβάλεη γεσκεηξία, ηξηγσλνκεηξία, γεσδαηζία, νηθνλνκεηξία, αζηξνλνκία, άιγεβξα θαη θπζηθέο επηζηήκεο. Σν βηβιίν απηφ ζεσξείηαη σο ην πξψην ειιεληθφ νινθιεξσκέλν καζεκαηηθφ εγρεηξίδην ηεο λεφηεξεο ειιεληθήο ηζηνξίαο. Ο καζεηήο ηνπ Μπαιάλνο Βαζηιφπνπινο ην εμέδσζε ην 1749. Άιια βηβιία ηνπ Λνγηθή ειάηησλ, Δηζαγσγή ηεο Λνγηθήο, Δπίζθεςηο πλεπκαηηθή θ.ά.

83

10. Ρχζηνο Γηακαληήο (1675-1746) Ο ιφγηνο Γηακαληήο Ρχζηνο γελλήζεθε ζην Ρχζηνλ (Αξεηζνχ) ηεο Βηζπλίαο. ΢πνχδαζε ζηελ Παηξηαξρηθή Αθαδεκία θαη ζηελ ζπλέρεηα δίδαμε ζηελ Πφιε, ηε Υίν θαη ηελ Δπαγγειηθή ΢ρνιή ηεο ΢κχξλεο. Μηα απφ ηηο θφξεο ηνπ, ε Θσκαΐο ήηαλ ε κεηέξα ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή, ν νπνίνο πήξε ην φλνκα ηνπ παππνχ ηνπ θαη θιεξνλφκεζε ηελ πινχζηα βηβιηνζήθε ηνπ. Ο Κνξαήο ζεσξνχζε ηνλ Ρχζην σο ηνλ πξώηνλ θηιόινγνλ ηνπ Γέλνπο, γηαηί ν παππνχο ηνπ δελ ήηαλ έλαο απιφο δάζθαινο, αιιά θαη ζπνπδαίνο θηιφινγνο. Απηφ ζπλάγεηαη απφ ην δηδαθηηθφ εγρεηξίδην πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ζηηο παξαδφζεηο ηνπ. Ξέξνπκε αθφκα φηη δίδαζθε ηηο ηξαγσδίεο ηνπ ΢νθνθιή. Ο Ρχζηνο ήηαλ παππνχο ηνπ Κνξαή

Ο Ρχζηνο ήηαλ θαη ζπγγξαθέαο. Σν 1738 δεκνζίεπζε ην βηβιίν Ληηή λαπηηθή εζπεξηλή θαη εσζηλή εηο ρξήζηλ ησλ λαπηηθώλ θαη κεηά ην ζάλαηφ ηνπ εθδφζεθε ζηε Βελεηία ην έξγν ηνπ Λαηίλσλ ζξεζθείαο έιεγρνη 36, θαη ηηο ν εθάζηνπ ιόγνο. Ήηαλ κηα έκκεηξε ζενινγηθή πξαγκαηεία ζηελ νπνία θαηεγνξνχζε ηνπο Καζνιηθνχο γηα 36 δηδαζθαιίεο θαη έζηκα, φπσο ην πξσηείν ηνπ πάπα, ην Filioque, ην θαζαξηήξην, ε κεηαξξχζκηζε ηνπ εκεξνινγίνπ, ε λεζηεία ηνπ ΢αββάηνπ, ηε απαγφξεπζε ηνπ δηαδπγίνπ, ε Ηεξά Δμέηαζε, ηα έλνπια κνλαρηθά ηάγκαηα, ε άκσκνο ζχιιεςε ηεο Παλαγίαο θιπ.

84

11. Παπαβαζηιφπνπινο Αλαζηάζηνο (1670-1750) Ο Αλαζηάζηνο Παπαβαζηιφπνπινο ήηαλ έλαο αθφκα, θσηηζκέλνο ηεξσκέλνο απφ ηελ Ήπεηξν πνπ ζπλέβαιε κε ηνλ ιφγν ηνπ θαη ηα γξαπηά ηνπ ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο ζπλείδεζεο. Σελ επνρή εθείλε (ηέινο ηνπ 17νπ αηψλα) ε επίδξαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη ην έξγν ηνπ ξεμηθέιεπζνπ παηξηάξρε Ηεξεκία Β’ Σξαλνύ ζπλεηέιεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ γξακκάησλ, ζηελ ίδξπζε ειιεληθψλ ηππνγξαθείσλ θαη ειιεληθψλ ζρνιείσλ ζε πνιιέο πφιεηο ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο. Χο ηφηε ην κνλαδηθφ ειιελφγισζζν ζρνιείν πνπ ιεηηνπξγνχζε ήηαλ ε Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή ζηελ Πφιε. Μεηά απφ ηε κεζνιάβεζε ηνπ παηξηάξρε Ηεξεκία θαη ηελ έγθξηζε ηεο νζσκαληθήο δηνίθεζεο, άλνημαλ ειιεληθά ζρνιεία ζηελ Αζήλα, ηε Λεηβαδηά, ηε Υίν, ηε ΢κχξλε, ηηο Κπδσλίεο, ηελ Πάηκν θαη ηα Ησάλληλα. Ο παηξηάξρεο Ηεξεκίαο Β’ Σξαλφο

Αθνινχζεζε ε ίδξπζε άιισλ ζαξάληα ειιελφγισζζσλ ζρνιείσλ ζηελ επεηξσηηθή Διιάδα θαη ηε Μηθξά Αζία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζηηο πφιεηο: ΢θφπηα, Φηιηππνχπνιε, Αδξηαλνχπνιε, ΢έξξεο, Κνξπηζά, Σξίθαια, Θεζζαινλίθε, Κνδάλε, Άξηα, Καξπελήζη Θήβεο, Ναχπιην, Σξίθαια, Μνλεκβαζηά, Μεζψλε, Ρφδν θαη αιινχ. Παξάιιεια κε ηα ιεηηνπξγνχληα ειιεληθά ηππνγξαθεία ζηελ Βελεηία, Βηέλλε, Ρψκε, ηδξχζεθαλ λέα ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη ηε Μνζρφπνιε ηεο Β. Ζπείξνπ. Οη ζπνπδέο ηνπ Παπαβαζηιφπνπινπ μεθίλεζαλ απφ ηελ παηξίδα ηνπ ηα Γηάλλελα κε δάζθαιν ηνλ Γεψξγην ΢νπγδνπξή. ΢πλέρηζε ζηε Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιήο θαη αθνινχζσο ζηελ Βελεηία θαη Πάληνβα. Μεηά ην ηέινο ησλ ζπνπδψλ ηνπ δηνξίζηεθε ζρνιάξρεο ζηηο ΢έξξεο θαη απφ ην 85

1702 σο ην 1710 ζηε ζρνιή ηνπ Σηξλάβνπ γλσζηή σο Διιελνκνπζείν. Απφ ην 1710 σο ην 1723 ήηαλ ζρνιάξρεο ζηελ νλνκαζηή ζρνιή Γθηνχκα ησλ Ησαλλίλσλ, ζηε ζέζε πνπ θαηείραλ πξηλ απφ απηφλ ν ΢νπγδνπξήο θαη ν Αλζξαθίηεο. Πνιεκήζεθε ζθνδξά απφ ηνλ ζπληεξεηηθφ δάζθαιν θαη ηεξσκέλν Μπαιάλν Βαζηιφπνπιν θαη ηειηθά ν Παπαβαζηιφπνπινο ππνρξεψζεθε λα εγθαηαιείςεη ηε ζέζε ηνπ, ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ αγλνήζεθαλ θαη κεηά απφ απηφλ ε ΢ρνιή Γθηνχκα έγηλε θέληξν ζρνιαζηηθηζκνχ, ζπληήξεζεο θαη παξαθκήο. Ο Παπαβαζηιφπνπινο ζηε ζπλέρεηα δίδαμε γηα πέληε ρξφληα ζηε ΢ρνιή Κπξίηδε ηεο Καζηνξηάο δηαδερφκελνο ηνλ Μεζφδην Αλζξαθίηε. Σειείσζε ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπ πνξεία ζηε ΢ρνιή Σξηθάισλ, φπνπ παξέκεηλε σο ην ζάλαηφ ηνπ. Ο Αλαζηάζηνο Παπαβαζηιφπνπινο ήηαλ έλζεξκνο εθπαηδεπηηθφο, ΢ε απηφ ηνλ βνήζεζε ε ξεηνξηθή ηνπ δεηλφηεηα. Παξάιιεια ήηαλ θαη αθνχξαζηνο ζπγγξαθέαο θαη κεηαθξαζηήο. Σα πην γλσζηά ηνπ βηβιία ήηαλ: ΢ύλνςηο Γεληθή ηεο Λνγηθήο Έμεσο, Ζ ιεπρεηκνλνύζα Ρεηνξηθή, Σν Δγρεηξίδηνλ ηεο Αλαδεζάζεο Φπζηθήο Φηινζνθίαο, Ζ Δηζαγσγή Μαζεκαηηθήο θαη άιια.

86

12. Γακνδφο Βηθέληηνο (1700-1752) Έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη εηζεγεηήο ηεο θηινζνθίαο ηνπ Καξηέζηνπ (Νηεθάξη) ζηελ Διιάδα, ππήξμε ν θηιφζνθνο, λνκηθφο θαη ζπγγξαθέαο Βηθέληηνο Γακνδφο απφ ηελ Κεθαινληά. Ήηαλ γφλνο επγελνχο νηθνγέλεηαο ηνπ λεζηνχ. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε ζηελ Κεθαινληά θαη ην 1713 πήγε ζηε Βελεηία θαη παξαθνινχζεζε εθεί καζήκαηα γξακκαηηθήο, θηινζνθίαο, ινγηθήο θαη ξεηνξηθήο. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Πάληνβα θαη ην 1721 αλαθεξχρζεθε δηδάθησξ ηνπ Γηθαίνπ. Ο Γακνδφο γχξηζε ζηελ Κεθαινληά θαη ίδξπζε κηα ζρνιή αλσηέξσλ ζπνπδψλ (ζενινγίαο, θηινζνθίαο, εζηθήο, ξεηνξηθήο), ε νπνία απέθηεζε επξχηεξε θήκε θαη ζπγθέληξσλε καζεηέο απφ ηα Δπηάλεζα θαη απφ πνιιέο βαιθαληθέο πφιεηο. Ζ ζρνιή απηή ήηαλ ζεκαληηθή γηα ηελ επνρή εθείλε (18νο αηψλαο) θαζψο ν Γακνδφο εηζήγαγε ηα ζχγρξνλα θηινζνθηθά επξσπατθά ξεχκαηα. Σφηε νη Δπηαλήζηνη ιφγηνη, θάησ απφ ηε βελεηηθή θπξηαξρία, δέρνληαλ ηα κελχκαηα ηεο λεφηεξεο επξσπατθήο παηδείαο θαη θαηφξζσζαλ λα πεξάζνπλ απφ ηελ αξηζηνηειηθή θηινζνθία ζηνλ νξζνινγηζκφ ησλ λεφηεξσλ ρξφλσλ πξνεηνηκάδνληαο ηνλ ειιεληθφ ρψξν γηα ηνλ ειεχζεξν θηινζνθηθφ ζηνραζκφ ηνπ Γηαθσηηζκνχ. ΢ηα ηξηάληα ρξφληα δηδαζθαιίαο ηνπ ν Γακνδφο έγξαςε δεθάδεο εγρεηξίδηα γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απφ ηνπο καζεηέο, Παξάιιεια άθεζε πινπζηφηαην ζπγγξαθηθφ έξγν θαιχπηνληαο κεγάιε πνηθηιία ζεκάησλ. Μεξηθά έξγα ηνπ: Δπίηνκνο Λνγηθή θαη ηέρλε ξεηνξηθή, Πξάμηο θαηά ζπληνκίαλ εηο ηαο Ρεηνξηθάο Δξκελείαο, ΢ύλνςηο εζηθήο θηινζνθίαο, ΢ύληνκνο ηδέα ηεο ινγηθήο θαηά ηελ κέζνδνλ ησλ λεσηέξσλ, ΢πληαγκάηηνλ ζενινγηθόλ Φπζηνινγία, Σέρλε Ρεηνξηθή, Μέζνδνο ζύληνκνο θαη πξαθηηθή πεξί ηεο ξεηνξηθήο ζπλζέζεσο, Λνγηθή ειάζζσλ θαη κείδσλ πεξηπαηεηηθή θαη άιια. Σα βηβιία απηά βξίζθνληαη ζε πεξηζζφηεξεο απφ 150 βηβιηνζήθεο

87

13. Πνιπείδεο Θεφθιεηνο (;-1754) Ο ιφγηνο ηεξσκέλνο Θεφθιεηνο (θαηά θφζκν Θεφδσξνο) Πνιπείδεο, γελλήζεθε ζηελ Αδξηαλνχπνιε ηεο Θξάθεο. Απφ λένο έγηλε κνλαρφο θαη σο ην 1725 είρε θηάζεη ηνλ βαζκφ ηνπ αξρηκαλδξίηε. Γηα πέληε ρξφληα δηεηέιεζε εθεκέξηνο ζε νξζφδνμε θνηλφηεηα ηεο Οπγγαξίαο. Αθνινχζσο ηαμίδεςε σο απεζηαικέλνο ηνπ Παηξηαξρείνπ ζηε Γεξκαλία, Ρσζία θαη ζε άιιεο ρψξεο θαη ήξζε ζε επαθή κε ηηο θνηλσληθέο, πνιηηηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαλ εθείλε ηελ επνρή ζηελ Δπξψπε. Ο ζπγγξαθέαο ηνπ Αγαζάγγεινπ

Ο Θεφθιεηνο ζέινληαο λα εκςπρψζεη ηνπο ππφδνπινπο Έιιελεο, έγξαςε ην δηάζεκν πξνθεηηθφ έξγν Αγαζάγγεινο. Ο κνλαρφο ηνπ 13νπ αηψλα Αγαζάγγεινο απφ ηελ Μεζζήλε ( απνθχεκα ηεο θαληαζίαο ηνπ Πνιπείδε), πξνζπαζεί κέζσ παιηψλ πξνθεηεηψλ λα επηβεβαηψζεη ηελ ζχληνκε αλαζχζηαζε ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο. Σν βηβιίν απηφ έγηλε δεκνθηιέζηαην, νη κάδεο πίζηεςαλ ηνπο ρξεζκνχο θαη άξρηζαλ λα ειπίδνπλ ζηελ αλάζηαζε ηεο Οξζνδνμίαο θαη ηνπ Γέλνπο. Αιιά ν πξαγκαηηθφο ζπγγξαθέαο Θεφθιεηνο παξέκεηλε ζηε ζθηά ηνπ ήξσα ηνπ Αγαζάγγεινπ Σν βηβιίν αζρνιείηαη θαη κε ηηο κεγάιεο δπλάκεηο ηεο επνρήο, ελψ αληηκεησπίδεη ερζξηθά ηνλ θαζνιηθηζκφ θαη ηνλ πξνηεζηαληηζκφ. Λέγεηαη φηη θάπνηεο δεκνθηιείο αλαθνξέο φπσο ηα πεξί «μαλζνχ γέλνπο» (Ρψζνη) πνπ ζα έζσδε ηνλ ειιεληζκφ ήηαλ πξνζζήθε ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ ή θάπνηνπ απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ.

88

14. Βαζηιφπνπινο Μπαιάλνο (1694-1760) Ο Μπαιάλνο Βαζηιφπνπινο ήηαλ έλαο αθφκα ιφγηνο, θιεξηθφο, ζπγγξαθέαο θαη εθπαηδεπηηθφο απφ ηα Γηάλλελα θαη κηα απφ ηηο ζεκαληηθέο κνξθέο ησλ γξακκάησλ ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. ΢πνχδαζε ζηελ Καζηνξηά θαη είρε δάζθαιφ ηνπ Μεζφδην Αλζξαθίηε. Ξεθίλεζε ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπ δξάζε απφ ηε ΢ρνιή Δπηθαλίνπ ησλ Ησαλλίλσλ. Πνιέκεζε κε πάζνο θαηά ηεο ρξήζεο ηεο νκηινχκελεο ειιεληθήο θαη ησλ ξεμηθέιεπζσλ απφςεσλ ηνπ δηεπζπληή ηεο πεξίθεκεο ΢ρνιήο Γθηνχκα Αλαζηάζηνπ Παπαβαζηιφπνπινπ θαη ηειηθά ηνλ ππνρξέσζε λα εγθαηαιείςεη ηε ζέζε ηνπ, ηελ νπνία θαηέιαβε ν ίδηνο ν Μπαιάλνο. Απφ ηφηε ε ζρνιή απηή έγηλε θέληξν ζρνιαζηηθηζκνχ θαη ζπληήξεζεο. Σν 1756 ν Μπαιάλνο παξαηηήζεθε θαη ηε ζέζε ηνπ θαηέιαβε ν γηνο ηνπ Κνζκάο Μπαιάλνο. Ο Μπαιάλνο Βαζηιφπνπινο

Ο Μπαιάλνο σο εθπαηδεπηηθφο επέκελε ζηελ παξαδνζηαθή παηδεία θαη ζηε ρξήζε ηεο αξραΐδνπζαο, ελψ αγλννχζε ηα λέα θηινζνθηθά ξεχκαηα ηεο Δπξψπεο. Ήηαλ νη ιφγνη απηνί πνπ ηνλ έθεξαλ ζε ξήμε θαη κε ηνλ Δπγέλην Βνχιγαξε. Ο Μπαιάλνο ήηαλ έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθνχο καζεκαηηθνχο ηνπ 18νπ αηψλα. Δπεμεξγάζηεθε γισζζηθά ην έξγν Οδόο Μαζεκαηηθή πνπ έγηλε ην πξψην πιήξεο ζρνιηθφ εγρεηξίδην καζεκαηηθψλ γηα ηνπο καζεηέο ηνπ ειιεληζκνχ ηεο επνρήο.

89

15. Σπξλαβίηεο Αιέμαλδξνο (1711-1761) Ο ιφγηνο θαη δάζθαινο Αιέμαλδξνο γηνο ηνπ παπά Αλαζηαζίνπ, είλαη γλσζηφο σο Σπξλαβίηεο, απφ ηνλ ηφπν γέλλεζεο ηνπ ηνλ Σίξλαβν. ΢πνχδαζε ζενινγία θαη θηινζνθία ζηελ Παηκηάδα ΢ρνιή θαη ζηε ζπλέρεηα δίδαμε ζηελ γελέηεηξά ηνπ. Πεξί ην 1745 πξνζθιήζεθε ζηελ Διιεληθή Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ, φπνπ θαη δίδαμε σο ην ζάλαηφ ηνπ. Ο Σπξλαβίηεο δηαθξίζεθε γηα ην ήζνο, ηε κφξθσζή ηνπ θαη σο άξηζηνο εξκελεπηήο ηνπ Αξηζηνηέιε. Αξθεηνί ιφγηνη, φπσο ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο θαη ν Μειέηηνο Κνχκαο, αλαθέξζεθαλ θνιαθεπηηθά γη’ απηφλ Ήηαλ επίζεο ζπγγξαθέαο. Έξγα ηνπ: ΢πληαγκάηηνλ θαηά Λαηίλσλ, Αληίξξεζηο πξνο ηνλ Αιντζην Αλδξνύηδε πεξί εθπνξεύζεσο ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο. Σν ηειεπηαίν ζψδεηαη ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε θαη δελ έρεη αθφκα εθδνζεί.

90

16. Εεξδνχιεο Νηθφιανο (1706-1773) Ο δάζθαινο θαη θηιφζνθνο Νηθφιανο Εεξδνχιεο (αλαθέξεηαη θαη σο Ενξηνχιιηνο ή Εεξηζνχιεο) γελλήζεθε ζην Μέηζνβν. Μαζήηεπζε ζηελ γελέηεηξά ηνπ θαη ζηε ΢ρνιή Γθηνύκα ησλ Ησαλλίλσλ, έρνληαο δάζθαιφ ηνπ ηνλ Μπαιάλν Βαζηιφπνπιν. Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ δίδαμε ζηα Σξίθαια θαη ζηα Γηάλλελα θαη θαηφπηλ έθπγε ζηελ Ηηαιία. Δθεί ζπνχδαζε καζεκαηηθά, θηινζνθία θαη ηαηξηθή. Καηφπηλ δίδαμε ζηελ Καζηνξηά, ζηελ Παηξηαξρηθή Αθαδεκία ηεο Πφιεο θαη ην 1759 δηαδέρζεθε ηνλ δάζθαιφ ηνπ Δπγέλην Βνχιγαξε σο ζρνιάξρεο ηεο Αζσληάδαο Αθαδεκίαο. ΢ηα έηε 1761-66 ζρνιάξρεζε ζην Μέηζνβν, ζηνλ Σίξλαβν θαη ζηα Σξίθαια θαη θαηέιεμε ζην Ηάζην ηεο Βιαρίαο, φπνπ δίδαμε θαη επηδφζεθε ζηελ ζπγγξαθή σο ην ζάλαηφ ηνπ. Χο καζεηήο ηνπ Βνχιγαξε, ν Εεξδνχιεο ζέιεζε λα δηαδψζεη ηηο λέεο ηδέεο ηεο Γχζεο θαη θαηαθέξζεθε θαηά ησλ απφςεσλ ησλ αξηζηνηειηθώλ. Δπίζεο ζα θαηαζηήζεη γλσζηφ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν ηνλ Γεξκαλφ νπκαληζηή θαη ηδξπηή ηεο βπδαληηλνινγίαο Ηεξψλεκν Βφιθ (H. Wolff). ΢ηε Γπηηθή ζθέςε ην Βπδάληην ζπλδεφηαλ δπζκελψο κε ηα αληηζεηηθά δεχγε Οξζνδνμία – Καζνιηθηζκφο, Λαηηληθή– Διιεληθή γιψζζα, Αλαηνιηθφο – Γπηηθφο πνιηηηζκφο. Ο ππνηηκεκέλνο φξνο Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία ζα γηλφηαλ αθφκε πην δηαθξηηφο ζε απηή ηελ επνρή ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ, ηφζν κε ηελ αλάδεημε ηνπ αξραηνειιεληθνχ θιαζηθηζκνχ φζν θαη κε ηελ πιήξε απαμίσζε ηεο Γχζεο πξνο ηνλ ζρηζκαηηθφ βπδαληηλφ θφζκν. Ο Εεξδνχιεο, εθηφο απφ ζπγγξαθέαο, ήηαλ θαη κεηαθξαζηήο. Ζ ζεκαληηθφηεξε κεηάθξαζή ηνπ ήηαλ ην έξγν ηνπ Νεχησλα ΢ηνηρεία, ην νπνίν δελ ζψδεηαη.

91

17. Παπαδψιεο ή Παπάδσιεο Γεψξγηνο (1725-1775) Ο Γεψξγηνο Παπδψιεο θαηαγφηαλ απφ αξρνληηθή νηθνγέλεηα ησλ ΢ηαηίζησλ Κνδάλεο, ε νπνία θαη κεξίκλεζε γηα ηελ κφξθσζή ηνπ. Μεηά ηελ ελειηθίσζή ηνπ αζρνιήζεθε κε ην εκπφξην ζηελ Θεζζαινλίθε θαη ζηελ Οδεζζφ ηεο Ρσζίαο, ρσξίο φκσο επηηπρία. Ζ γλσξηκία ηνπ κε ηνλ επλννχκελν (εξαζηή) ηεο ηζαξίλαο Αηθαηεξίλεο Β’ (ηεο Μεγάιεο) Γξεγόξην Οξιόθ ηνλ ψζεζε λα θαηαηαγεί ζην ξσζηθφ ππξνβνιηθφ. Ήηαλ ηθαλφο αμησκαηηθφο θαη ζχληνκα πήξε ην βαζκφ ηνπ ινραγνχ, ππεξέηεζε ζηελ αλαθηνξηθή θξνπξά θαη έγηλε κέινο ηεο απιήο ηεο ηζαξίλαο. Ο Παπαδψιεο νλεηξεπφηαλ ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο απφ ηνλ ηνπξθηθφ δπγφ κε ηελ βνήζεηα ηεο Ρσζίαο. Ο Γξεγφξηνο Οξιφθ

΢ην ξσζηθφ ζηξάηεπκα ππεξεηνχζαλ δπν Κεθαιινλίηεο αμησκαηηθνί, ν Μαξίλνο Υαξβνχξεο θαη ν Πέηξνο Μειηζζελόο, νη νπνίνη ζπληνλίζηεθαλ κε ηνλ Παπαδψιε θαη θαηάθεξαλ λα θηλήζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ Οξιφθ θαη ηνπ αδειθνχ ηνπ Αιέμηνπ. Οη αδειθνί Οξιφθ γλψξηδαλ ηηο βιέςεηο ηεο Αηθαηεξίλεο γηα ηελ θαηάιεςε εδαθψλ ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο, κε παξάιιειε ππνθίλεζε ζε εμέγεξζε ηνλ νξζφδνμσλ ρξηζηηαλψλ ηεο Βαιθαληθήο, ΢έξβσλ, Βνπιγάξσλ θαη Διιήλσλ. Αθνχ θαηάθεξαλ λα πείζνπλ ηελ ηζαξίλα φηη ην ζρέδην πνπ ηεο παξνπζίαζαλ ήηαλ εθηθηφ, ν Παπαδψιεο πήξε ηξηεηή άδεηα κε ζηφρν ηελ κεηάβαζή ηνπ ζηελ Διιάδα γηα λα πείζεη ηνπο Έιιελεο φηη ηψξα ήηαλ ε ψξα ηεο εμέγεξζεο. Ο Παπαδψιεο πήγε ζηελ Βελεηία θαη ηελ Σεξγέζηε, πνπ δνχζαλ πνιινί νκνγελείο, έκπνξνη, ζπνπδαζηέο θαη ιφγηνη θαη πέηπρε λα κπήζεη αξθεηνχο ζηελ ππφζεζε ηνπ μεζεθσκνχ. Έζηεηιε πξάθηνξέο ηνπ ζηηο ηνπξθνθξαηνχκελεο πεξηνρέο θαη έπεηζε ηνπο ππφδνπινπο ιανχο κε ην 92

ηζρπξφ επηρείξεκα φηη ην «μαλζφ γέλνο» ήηαλ καδί ηνπο. Ο ίδηνο φξγσζε ηνλ ειιαδηθφ ρψξν, Ήπεηξν, Μαθεδνλία, Ρνχκειε, Αηηηθή θαη Πεινπφλλεζν θαη εθνδηαζκέλνο κε άθζνλα ρξήκαηα θαη πνιιέο επαγγειίεο γηα ηνλ ξσζηθφ ζηξαηφ πνπ ήηαλ έηνηκνο λα θαηεθνξίζεη ζηα Βαιθάληα, ήξζε ζε επαθή κε πξνθξίηνπο, αξκαηνινχο, ηεξσκέλνπο, ινγίνπο θαη απιφ ιαφ. Σα θεξχγκαηά ηνπ βξήθαλ ζεξκή απήρεζε ζηνπο ππφδνπινπο πνπ πείζηεθαλ φηη «ήξζε ε ψξα». Ο Παπαδψιεο είρε κεηαθξάζεη απφ ηα ξσζηθά (πηζαλψο ήηαλ θαη ν ζπγγξαθέαο) ζηα ειιεληθά έλα βηβιίν κε ηίηιν: Γηδαζθαιία, ήγνπλ εξκελεία ηεο πνιεκηθήο ηάμεσο θαη ηέρλεο, ην νπνίν δηέλεηκε ζηνπο κπεκέλνπο νπιαξρεγνχο θαη πξνθξίηνπο. Ζ ηζαξίλα Αηθαηεξίλε Β’

Σν 1767 ν Παπαδψιεο επέζηξεςε ζηε Ρσζία θαη ελεκέξσζε ηνπο αδειθνχο Οξιφθ φηη νη Έιιελεο – θαη ηδίσο νη Μαληάηεο – ήηαλ έηνηκνη θαη ν ξσζηθφο ζηξαηφο έπξεπε λα αξρίζεη ηηο επηρεηξήζεηο. Σν 1770 ζπλαληήζεθε κε ηνλ Αιέμε Οξιφθ ζηε Βελεηία θαη κε ηκήκα ηνπ ξσζηθνχ ζηφινπ απέπιεπζαλ πξνο ηελ Πεινπφλλεζν. Οη Μαληάηεο θαη νη Κξεηηθνί πήξαλ ηα φπια θαη μεθίλεζε ε απνηπρεκέλε επαλάζηαζε ηνπ 1770, γλσζηή σο Οξινθηθά. ΋κσο νη Ρψζνη, αθνχ είραλ κεξηθέο επηηπρεκέλεο κάρεο (ε λαπκαρία ηεο Υίνπ ήηαλ ε ζεκαληηθφηεξε), ππέγξαςαλ ζπλζήθε κε ηνπο Οζσκαλνχο θαη άθεζαλ ηνπο επαλαζηάηεο ζηελ ηχρε ηνπο, παξά ηηο αληηξξήζεηο θαη ηηο εθθιήζεηο ηνπ Παπαδψιε. Αθνινχζεζαλ ζθαγέο ησλ Σνχξθσλ ζηελ Πεινπφλλεζν θαη ηελ Κξήηε. Ο Παπαδψιεο αθνινχζεζε ηνλ ξσζηθφ ζηφιν θαη ιέγεηαη φηη πέζαλε ζηελ Πάξν. Άιιε πεγή αλαθέξεη φηη πέζαλε ζηε Ρσζία ην 1775.

93

18. Υαξβνχξεο ή Υαξκπνχξεο Μαξίλνο (1729-1782) Ο κεραληθφο Μαξίλνο Υαξβνχξεο γελλήζεθε ζηελ Κεθαινληά. Νεαξφο πήγε ζηε Βελεηία γηα λα ζπνπδάζεη εθαξκνζκέλα καζεκαηηθά. ΋κσο ην εξσηηθφ πάζνο ηνπ γηα κηα λεαξή γπλαίθα ηνλ νδήγεζε ζηελ δνινθνλία ηεο θαη απηφο γηα λα απνθχγεη ηε ζχιιεςε θαηέθπγε ζηε Σεξγέζηε θαη απφ εθεί ζηε Ρσζία. Δθεί ν ζπκπαηξηψηεο ηνπ θαη ζηξαηεγφο ηνπ ξσζηθνχ ζηξαηνχ, Πέηξνο Μειηζζελόο ηνλ ηνπνζέηεζε ζην γξαθείν ηνπ κεραληθνχ ηκήκαηνο ηεο ζηξαηησηηθήο ζρνιήο. Ζ άλνδφο ηνπ ζηελ ηεξαξρία ηνπ ξσζηθνχ ζηξαηνχ ήηαλ ξαγδαία – ζχληνκα θεξδίδεη ηνλ βαζκφ ηνπ αληηζπληαγκαηάξρε κεραληθνχ. Σελ επνρή εθείλε ε ηζαξίλα Αηθαηεξίλε Β’ ζπλέιαβε ηελ ηδέα ηεο αλέγεξζεο ελφο αλδξηάληα ηνπ Μεγάινπ Πέηξνπ ζηελ Αγία Πεηξνχπνιε. Ο αλδξηάληαο ηνπ Πέηξνπ

Ο Μαξίλνο αλέιαβε ηελ πινπνίεζε απηνχ ηνπ έξγνπ πνπ ζα πεξηιάκβαλε ην βάζξν πάλσ ζην νπνίν ζα ηνπνζεηνχζαλ ηνλ αλδξηάληα. Ζ επηηπρήο ηδέα ηνπ ήηαλ ε κεηαθνξά ελφο ηεξάζηηνπ κνλφιηζνπ απφ γξαλίηε, πνπ ζα έδηλε ζηνλ αλδξηάληα ηηο κλεκεηαθέο δηαζηάζεηο πνπ ηνπ έπξεπαλ. Ο Υαξβνχξεο εληφπηζε έλα νγθφιηζν βάξνπο 2.000 ηφλσλ, ζηελ Καξειία, ζε απφζηαζε 14 κηιίσλ απφ ηελ Αγία Πεηξνχπνιε θαη πέηπρε ην ηεξάζηην γηα ηελ επνρή ηνπ ηερληθφ επίηεπγκα λα κεηαθέξεη απηφ ην βξάρν ζηελ ξσζηθή πξσηεχνπζα θαη λα ηνπνζεηήζεη πάλσ ηνπ ηνλ αλδξηάληα ηνπ Μεγάινπ Πέηξνπ, ηνλ ΢επηέκβξην 1769. Σν θαηφξζσκα απηφ ηνλ θαηαμίσζε ζηνλ επηζηεκνληθφ θφζκν ηεο Ρσζίαο θαη ηεο Δπξψπεο.

94

Σν 1777 ν Υαξβνχξεο ζα πάεη ζην Παξίζη. Δθεί ζα εθδψζεη, ηε κειέηε «Μλεκείν πξνο δόμαλ ηνπ Μεγάινπ Πέηξνπ, ν ζπζρεηηζκόο ησλ εξγαζηώλ θαη ησλ κεραληθώλ κέζσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ κεηαθνξά ζηελ Πεηξνύπνιε βξάρνπ ηξηώλ ρηιηάδσλ ιηηξώλ βάξνπο, πνπ πξννξηδόηαλ λα απνηειέζεη βάζε γηα ηνλ αλδξηάληα ηνπ απηνθξάηνξνο απηνύ, κεηά θπζηθήο θαη ρεκηθήο αλαιύζεσο ηνπ βξάρνπ απηνύ». Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ, ζην νπνίν παξαηίζεληαη θαη πνιιέο ιηζνγξαθίεο πνπ παξηζηάλνπλ ηα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο, ήηαλ θαη κηα επθαηξία γηα ηελ επηζηεκνληθή δηθαίσζε ηνπ Υαξβνχξε. Σν 1778 ν Υαξβνχξεο επηζηξέθεη ζηελ Κεθαινληά κε ζηφρν λα πινπνηήζεη έλα πξφγξακκα πξσηνπνξηαθήο θαιιηεξγεηηθήο ηερληθήο γηα ηελ παξαγσγή απνηθηαθψλ θπηψλ. Ζ πξνζπάζεηα μεθίλεζε, αιιά δελ νινθιεξψζεθε πνηέ, γηαηί θάπνηνη απφ ηνπο εξγάηεο ηνπ αγξνθηήκαηνο ηνλ δνινθφλεζαλ γηα λα ηνλ ιεζηέςνπλ.

95

19. Βάξθνζεο ή Μπάξθνζεο Νηθφιανο (; - 1782) Ο δάζθαινο θαη επηγξακκαηνπνηφο Νηθφιανο Βάξθνζεο γελλήζεθε ζηα Γηάλλελα. ΢πνχδαζε καζεκαηηθά, ζενινγία θαη θηινζνθία ζηε ΢ρνιή Γθνχκα ηεο γελέηεηξάο ηνπ θαη κεηαμχ ησλ δαζθάισλ είρε ηνπο Μεζφδην Αλζξαθίηε θαη Μπαιάλν Βαζηιφπνπιν. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ζηε Γεξκαλία, φπνπ δηδάρζεθε λεφηεξε θηινζνθία. Δξγάζηεθε σο δάζθαινο θαη ζρνιάξρεο ζηα ΢ηάηηζηα (κεηαμχ ησλ καζεηψλ ηνπ ήηαλ ν Γεψξγηνο Εαβίξαο), θαη ην Καξπελήζη θαη σο νηθνδηδάζθαινο ζηελ Κνδάλε θαη ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ο Κωλζηαληίλος Μοσρούδες

Σν 1777 πξνζθιήζεθε ζην Ηάζην απφ ηνλ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Κσλζηαληίλν Μνπξνχδε γηα λα δνπιέςεη σο γξακκαηέαο ηνπ θαη δάζθαινο ησλ παηδηψλ ηνπ. Σν 1782 ζα βξεζεί ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, φπνπ πξνζβιήζεθε απφ ρνιέξα θαη πέζαλε. Μεηάθξαζε ζηα ειιεληθά ηα εγρεηξίδηα ινγηθήο θαη κεηαθπζηθήο ηνπ Γεξκαλνχ θηινζφθνπ Φξ. Μπάνπκάηζηεξ.

96

20. Γαπφληεο Καηζάξηνο (1713/4-1784) Ο Καηζάξηνο Γαπφληεο είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο Έιιελεο πνηεηέο, ρξνληθνγξάθνπο θαη ζπγγξαθείο ηνπ 18νπ αηψλα. Γελλήζεθε ζηε ΢θφπειν θαη κνξθψζεθε ζην ζρνιείν πνπ είρε ηδξχζεη ν παηέξαο ΢ηέθαλνο, πνπ ήηαλ θαη πξφμελνο ηεο Αγγιίαο ζηα λεζηά ησλ ΢πνξάδσλ. Οινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ, ελψ παξάιιεια εξγάζηεθε σο αληηγξαθέαο θαη γξακκαηηθφο ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Κσλζηαληίλνπ Μαπξνθνξδάηνπ θαη αξγφηεξα ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Ησάλλε Μαπξνθνξδάηνπ. Ο Καηζάξηνο Γαπφληεο

Με εληνιή ηνπ πξψηνπ ν Γαπφληεο ζπλέηαμε ηηο Γαθηθέο Δθεκεξίδεο, έλα ρξνληθφ ηνπ ξσζνηνπξθηθνχ πνιέκνπ 1736-39. Σελ ίδηα επνρή άξρηζε λα γξάθεη ζηίρνπο. Σν 1746 ππνρξεψζεθε – εμ αηηίαο θαηεγνξηψλ ελαληίνλ ηνπ γηα νηθνλνκηθέο αηαζζαιίεο - λα θαηαθχγεη ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, αιιά εθεί ζπλειήθζε θαη θπιαθίζηεθε γηα είθνζη κήλεο. ΢ηελ θπιαθή έγξαςε πνιιά έξγα, εθθιεζηαζηηθνχο χκλνπο θαη ην έκκεηξν Καζξέπηεο γπλαηθώλ. Σν 1753 απνθάζηζε λα γίλεη κνλαρφο θαη πήξε ην φλνκα Καηζάξηνο (ην θνζκηθφ ηνπ ήηαλ Κσλζηαληίλνο). Σα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ ηα αθηέξσζε ζηε ζπγγξαθή. Έγξαθε ζε γιψζζα απιή, θαζεκεξηλή, ιατθή, θαη θαηαλνεηή. Ήηαλ παξαγσγηθφηαηνο, έθαλε πιήζνο κεηαθξάζεσλ, έγξαςε πνιιά επηγξάκκαηα ηζηνξηθά, κπζνινγηθά, ρξνλνγξαθηθά, γεσγξαθηθά, ιπξηθά πνηήκαηα θαη ζπλέγξαςε πάλσ απφ 25 βηβιία θαη πνιιά κεκνλσκέλα θείκελα εζλνγξαθηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Μεξηθνί ηίηινη απφ ηα έξγα ηνπ: Ο Γηγελήο Αθξίηεο, Ο 97

Φπζηνιόγνο, Ο ΢ηεθαλίηεο, Ηζηνξία Πησρνιένληνο, Καζξέπηεο γπλαηθώλ, ΢σζάλλα, Ο Αιέμαλδξνο, Ζ Υαιηκά, Ο Αγαζάγγεινο, Ο Ηκπέξηνο, Υξεζηνήζεηα, Κήπνο Υαξίησλ, Σξάπεδα πλεπκαηηθή, Καλώλ πεξηεθηηθόο πνιιώλ εμαηξέησλ πξαγκάησλ, Υξνλνγξάθνο Γεσγξαθηθή Ηζηνξία.

Eίδα ηελ Xίνλ ην λεζί, όιν πεο πέηξα κία, θαη είδα Xηώηεο όιν λνπ θαη όιν εξγαζία.

Eίδα θαη ηέινο πάλησλ δε, πσο ειεεκνζύλε δελ βγαίλεη έμσ απ’ ηελ Xηo, λα ηξέμε δελ αθήλεη.

Eγώ δε δελ ηνπο άθεθα πάιηλ λα θνιαζζνύζη, ηνπο έκαζα πσο θαη απηνί πξέπεη λα ειενύζη.

(Κήπνο Υαξίησλ)

98

21.

Ζιηάδεο Μαλαζζήο (1730-1785)

Ο ηαηξνθηιφζνθνο Μαλαζζήο Ζιηάδεο γελλήζεθε ζην Μειέληθν (ζήκεξα βνπιγαξηθή πφιε) ηεο Μαθεδνλίαο. ΢πνχδαζε ζηελ Διιεληθή Αθαδεκία Βνπθνπξεζηίνπ θνληά ζηνλ δάζθαιν Αιέμαλδξν Σπξλαβίηε. Οινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Πάληνβα θαη Μπνιφληα ηεο Ηηαιίαο, απφ φπνπ έιαβε ην πηπρίν ηεο ηαηξηθήο. Δπέζηξεςε ζην Βνπθνπξέζηη αιιά ζχληνκα κε πξνηξνπή θαη ρξεκαηνδφηεζε ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξνπ Τςειάληε, πήγε ζηε Γεξκαλία φπνπ ζπνχδαζε θπζηθέο επηζηήκεο. Ο Ζιηάδεο γχξηζε ζην Βνπθνπξέζηη θέξλνληαο απφ ηε Γεξκαλία φξγαλα θαη ζθεχε γηα ηελ επνπηηθή θαη πεηξακαηηθή δηδαζθαιία ηεο θπζηθήο θαη ηεο ρεκείαο. Δθεί, γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο εθπαίδεπζεο, εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ ην πξψην «πεηξακαηηθόλ ζέαηξνλ» ή αιιηψο, «ηακείνλ ηεο θπζηθήο ηζηνξίαο», φπσο νλνκάζηεθε εθείλν ην εξγαζηήξην. Απφ ην 1780 ν Ζιηάδεο ήηαλ δηεπζπληήο ηεο Αθαδεκίαο θαη επηδφζεθε κε ελζνπζηαζκφ ζηε δηδαζθαιία ηεο ρεκείαο θαη ηεο «πεηξακαηηθήο θηινζνθίαο» (δειαδή ηεο θπζηθήο), ηηο κφλεο επηζηήκεο, φπσο έιεγε, πνπ κπνξνχλ λα απνθαιχςνπλ ηελ πξαγκαηηθή αιήζεηα γηα ηε θχζε. ΢πλέγξαςε πνιιέο πξαγκαηείεο, νη νπνίεο φκσο δελ ζψδνληαη.

99

22. Καβαιηψηεο - Αλαζηαζίνπ Θεφδσξνο (1718-1789) Ο Θεφδσξνο Αλαζηαζίνπ γελλήζεθε ζηελ Καβάια θαη γη’ απηφ είλαη γλσζηφο σο Θεφδσξνο Καβαιηψηεο. Μεηά ηα πξψηα γξάκκαηα πήγε ζηα Γηάλλελα θαη καζήηεπζε ζηελ ΢ρνιή Γθηνύκα θνληά ζηνλ Δπγέλην Βνχιγαξε. Αθνινχζεζε ην δάζθαιφ ηνπ ζηελ Κνδάλε θαη εθεί ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ θηινζνθία θαη ηα καζεκαηηθά. Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ ν Καβαιηψηεο πήγε ζηε Μνζρφπνιε, πνπ ηφηε ήηαλ ηζρπξή θαη πινχζηα εκπνξηθή πφιε ηεο Ζπείξνπ (ζήκεξα είλαη πφιε ηεο Αιβαλίαο) φπνπ ιεηηνπξγνχζε ην κεγάιν εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα Νέα Αθαδεκία ή Διιεληθό Φξνληηζηήξην, έλα απφ ην ζεκαληηθά πνιηηηζηηθά θέληξα ησλ Βαιθαλίσλ. Λφγσ ηεο ζπκβνιήο ηεο ζην Νενειιεληθφ Γηαθσηηζκφ ε Μνζρφπνιε είρε απνθιεζεί Νέα Αζήλα. Γθξαβνχξα κε ηε Μνζρφπνιε

΢ηε Νέα Αθαδεκία δηνξίζηεθε δάζθαινο ν Καβαιηψηεο θαη αξγφηεξα θαηέιαβε ηε ζέζε ηνπ ζρνιάξρε. Γίδαμε εθεί επί 26 ρξφληα θαη πξαγκαηνπνίεζε ιακπξφ έξγν. Σν 1769 ε ζρνιή θαηαζηξάθεθε απφ ηνπο Αιβαλνχο (ιφγσ ηεο εμέγεξζεο ησλ Οξινθηθψλ) θαη ν Καβαιηψηεο πήγε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη αξγφηεξα ζηε Γεξκαλία. Δπέζηξεςε θαη έδεζε ζηε Μνζρφπνιε σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ. Έγξαςε αξθεηά βηβιία φπσο: Λνγηθή Πξαγκαηεία, Διιεληθή Γξακκαηηθή, Πξσηνπεηξία (εθδφζεθε ζηε Βελεηία) θαη έλα ηξίγισζζν ιεμηθφ ηεο απιήο ειιεληθήο ηεο βιαρηθήο θαη ηεο αιβαληθήο γιψζζαο. Δπίζεο κεηέθξαζε ηελ Καηλή Γηαζήθε ζηελ αιβαληθή γιψζζα.

100

23. Πακπιέθεο Υξηζηφδνπινο (1733-1793) Ο Πακπιέθεο γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ηεο Αθαξλαλίαο. Απφ πνιχ λένο έραζε ηε κεηέξα ηνπ. Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή αζζέλεζε απφ επινγηά πνπ ηνλ ηχθισζε ζην έλα κάηη. Ο παηέξαο ηνπ ΢ηάζεο ήηαλ θιέθηεο θαη ζε κηα ζπκπινθή ζπλειήθζε απφ ηνπο Σνχξθνπο θαη εθηειέζηεθε. Ο λεαξφο Υξηζηφδνπινο έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζην Ληηφρσξν, ζπλέρηζε ζην ζρνιαξρείν ηεο Ραςάλεο θαη γξάθηεθε ζηελ Αζσληάδα Αθαδεκία ζηελ νπνία είρε δάζθαιφ ηνπ ζηελ θηινζνθία θαη ηα καζεκαηηθά ηνλ Δπγέλην Βνχιγαξε. ΢ε ειηθία 25 εηψλ ν Πακπιέθεο πήγε ζηελ Βελεηία γηα ζπνπδέο θαη παξάιιεια δίδαζθε θηινζνθία. Μεηά βξέζεθε ζην Παξίζη. Δθεί ζπλέγξαςε ην πξψην ηνπ βηβιίν Ζ αιεζήο πνιηηηθή. Καηφπηλ εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε θαη εξγάζηεθε εθεί σο δάζθαινο θηινζνθίαο, ζενινγίαο θαη καζεκαηηθψλ. Πεξί θηινζφθνπ, θηινζνθίαο…

Σν 1786 εμέδσζε ην θηινζνθηθφ ηνπ έξγν Πεξί θηινζόθνπ, θηινζνθίαο, θπζηθώλ, κεηαθπζηθώλ, πλεπκαηηθώλ θαη Θείσλ, έξγν ζαθψο επεξεαζκέλν απφ ηηο απφςεηο ηνπ Καξηέζηνπ θαη άιισλ δπηηθψλ θηινζφθσλ. ΢ην βηβιίν ηνπ εγθσκηάδεη ηνλ Βνιηαίξν θαη ηνλ Ρνπζζψ, ιέεη φηη φζνη θαηαθξίλνπλ ηα έξγα ηνπο ην θάλνπλ απφ άγλνηα. Σαπηφρξνλα αζθεί βίαηε θαη αζπξφζηνκε θξηηηθή ζηνλ νξζφδνμν θιήξν, θζάλνληαο κέρξη ηελ απφξξηςε ησλ βαζηθψλ δνγκάησλ ηεο ζξεζθείαο. Γηα ην βηβιίν απηφ δέρζεθε ζθνδξέο επηζέζεηο απφ ηελ Δθθιεζία θαη θπθινθφξεζε επηζηνιή ηνπ δάζθαινχ ηνπ Δπγέληνπ Βνχιγαξε κε ηελ 101

νπνία θαηαδίθαδε ην έξγν ηνπ σο «ζπκπίιεκα απνηξόπαησλ θαη δύζηελσλ βηβιηαξίσλ». Ο Πακπιέθεο εγθαηέιεηςε ηε Βηέλλε, πήγε ζηε Λεηςία θαη εθεί ζπλέρηζε λα αζρνιείηαη κε θηινζνθηθέο κειέηεο, σο ην ζάλαηφ ηνπ. ΢ηηο αξρέο ηνπ 1793, ιίγν πξηλ πεζάλεη, θπθινθφξεζε κηα πβξηζηηθή ζάηηξα ελαληίνλ ηνπ κε ηνλ ηίηιν «Αθνινπζία εηεξνθζάικνπ θαη αληίρξηζηνπ Υξηζηνδνύινπ ηνπ εμ Αθαξλαλίαο». Οη καζεηέο ηνπ Πακπιέθε απάληεζαλ (κεηά ην ζάλαηφ ηνπ) δεκνζηεχνληαο ην έξγν Πεξί Θενθξαηίαο, ην νπνίν ήηαλ έλα βηαηφηαην αληηθιεξηθφ θείκελν πνπ απέξξηπηε ζηε βάζε ηεο ηε ρξηζηηαληθή ζξεζθεία θαηαδηθάδνληαο ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ιεηηνπξγψλ ηεο. Σν δεκνζίεπκα απηφ πξνθάιεζε ηελ νξγή ηεο Οξζνδφμνπ Δθθιεζίαο κε απνηέιεζκα ηνλ - κεηά ζάλαηνλ αθνξηζκφ ηνπ Πακπιέθε απφ ηνλ παηξηάξρε Νεφθπην Ε’. Ο Υξηζηφδνπινο Πακπιέθεο

Μάιηζηα ην θείκελν ηνπ αθνξηζκνχ αλαζεκάηηδε εθηφο απφ ηνλ ζπγγξαθέα ηνπο πηζαλνχο αλαγλψζηεο ηνπ αιιά θαη ηνλ ηεξέα πνπ έςαιιε ζηε λεθξψζηκε αθνινπζία ηνπ Πακπιέθε!

102

24. Βεληφηεο ή Βελδφηεο Γεψξγηνο (1757-1795) Ο Γεψξγηνο Βεληφηεο ππήξμε έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ ζεκαηνδφηεζε ηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο δεκνζηνγξαθίαο. Ο ίδηνο ζεσξείηαη ν πξψηνο Έιιελαο δεκνζηνγξάθνο θαη ν εθδφηεο ηεο πξψηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο. Αθφκα ήηαλ κεηαθξαζηήο, ζπγγξαθέαο, επηκειεηήο εθδφζεσλ θαη ηππνγξάθνο. Γελλήζεθε ζηε Εάθπλζν θαη κεηά ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα πήξε ην ζπλήζε δξφκν ησλ Δπηαλεζίσλ ππεθφσλ ηεο Βελεηίαο. Πξαγκαηνπνίεζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα. Έκαζε ιαηηληθά, ηηαιηθά, γαιιηθά θαη αγγιηθά θαη εξγάζηεθε ζηε Βελεηία σο δηνξζσηήο θαη ηππνγξάθνο ζην ειιεληθφ ηππνγξαθείν ηνπ Νηθνιάνπ Γιπθχ. Σν ζήκα ησλ Δθδφζεσλ Γιπθχ

Παξάιιεια ν Βεληφηεο κεηάθξαζε απφ ηα γαιιηθά δπν βηβιία ηνπ Διβεηνχ γηαηξνχ Αληξέ Σηζζφ. Σν 1780 πήγε ζηε Βνπδαπέζηε γηα ιίγν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ηνλ επφκελν ρξφλν εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε. Δθεί γλσξίζηεθε κε πνιιά κέιε ηεο ειιεληθήο παξνηθίαο θαη αζρνιήζεθε κε κεηαθξάζεηο θαη επηκέιεηα βηβιίσλ ζην ηππνγξαθείν ηνπ Γηόδεθ Μπανπκάηζηεξ (Josef Baumeister) πνπ εμέδηδε πνιιά ειιεληθά βηβιία. ΢ηελ δνπιεηά απηή είρε πνιχηηκν ζπλεξγάηε ηνλ θίιν ηνπ Ζπεηξψηε εθδφηε Πνιπδώε Λακπαληηδηώηε. ΢ηε Βηέλλε γλσξίζηεθε επίζεο θαη ζπλδέζεθε θηιηθά κε ηνλ Ρήγα Βειεζηηλιή θαη ηνλ ιφγην απφ ηα ΢ηάηηζηα Γεψξγην Εαβίξα. Σν 1784 ν Βεληφηεο κε ηε βνήζεηα ηνπ Baumeister πέηπρε λα πάξεη άδεηα ησλ απζηξηαθψλ αξρψλ γηα λα εθδψζεη θαη θπθινθνξήζεη ηελ πρώηε ειιεληθή εθεκερίδα ηνλ Σαρπδξόκν. Σν πξψην θχιιν ηεο εθδφζεθε ζηηο 28 Ηνπλίνπ ηνπ 1784. Ο Σαρπδξόκνο θπθινθνξνχζε κία 103

θνξά ηελ εβδνκάδα, θάζε Παξαζθεπή. Ζ θπθινθνξία ηνπ δηεθφπε ζηηο 15 Ηνπιίνπ 1784 κεηά απφ πηέζεηο ηεο Τςειήο Πχιεο πξνο ηηο απζηξηαθέο αξρέο. ΢πλνιηθά εθδφζεθαλ ηξία θχιια. Γπζηπρψο κέρξη ζήκεξα δελ έρεη εληνπηζηεί θαλέλα αληίηππν ηνπ Σαρπδξόκνπ ηεο Βηέλλεο. Αλ θαη απνγνεηεπκέλνο ν Βεληφηεο ζπλέρηζε ηελ κεηαθξαζηηθή θαη ζπγγξαθηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα. Σν 1790 ν Baumeister ηππψλεη (κε δαπάλεο ηνπ Αιεμάλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ) ην ηξίηνκν βηβιίν ηνπ Λεμηθόλ ηξίγισζζνλ ηεο Γαιιηθήο, Ηηαιηθήο θαη Ρσκατθήο δηαιέθηνπ. Σν ίδην έηνο ίδξπζε δηθφ ηνπ ηππνγξαθείν – ην πξψην ειιεληθφ ηππνγξαθείν ζηε Βηέλλε - κε ηίηιν Διιεληθή Σππνγξαθεία, πνπ ιεηηνχξγεζε σο ην 1810, αξθεηά ρξφληα κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Λεμηθφ γαιιηθήο θαη ξσκατθήο δηαιέθηνπ

Ο Βεληφηεο πέζαλε απφ θπκαηίσζε πνιχ λένο, κφιηο ηξηάληα εηψλ, ηελ επνρή πνπ κεηάθξαδε ην έξγν ηνπ Jean Jacques Barthélemy Αλάραξζηο. Σελ κεηάθξαζε ηνπ έξγνπ απηνχ ζα νινθιεξψζεη ν Ρήγαο Φεξαίνο. Μεξηθνί ηίηινη απφ ηα βηβιία πνπ εμέδσζε ην ηππνγξαθείν ηνπ Βεληφηε: Έξσηνο απνηειέζκαηα, Ηζηνξία ηεο Σαπξηθήο Υεξζνλήζνπ, Νένο Ρνκπηλζώλαο, Λόγγνπ: Σα θαηά Γάθληλ θαη Υιόελ, Ηζηνξία ηεο Ακεξηθήο ζε 4 ηόκνπο, Ξελνθώληνο Δθεζίνπ: Σα θαηά Αλζίαλ θαί Αβξνθόκελ, Άλζνο αξεηήο, Άρηιιεύο ελ ΢θίξσ, Λνγηθή, Γεσξγίνπ ΢αθειιαξίνπ: Αξραηνινγία ζπλνπηηθή ησλ Διιήλσλ, Δηήζηα εκεξνιόγηα ησλ εηώλ από ην 1789 έσο 1795, Γεκήηξηνπ Γαξβάξεσο: Δηζαγσγή εηο ηελ ειιεληθήλ γιώζζαλ, Ηζηνξία ηεο Βιαρίαο θαη πνιιά άιια.

104

25. Παπαγεσξγίνπ Μηραήι (1727-1796) Ο ιφγηνο θαη δάζθαινο Μηραήι Παπαγεσξγίνπ γελλήζεθε ζηε ΢ηάηηζηα ηεο Κνδάλεο. Γηδάρζεθε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηε γελέηεηξά ηνπ θαη θαηφπηλ γξάθηεθε ζηελ πεξίθεκε ΢ρνιή Γθηνύκα ησλ Ησαλλίλσλ, φπνπ ζπνχδαζε θηινζνθία έρνληαο σο δάζθαιφ ηνπ ηνλ Δπγέλην Βνχιγαξε. Γίδαμε γηα αξθεηά ρξφληα ζε δηάθνξα ειιεληθά ζρνιεία θαη αξγφηεξα πήγε ζηε Γεξκαλία θαη εθεί έκαζε ηε ιαηηληθή θαη ηε γεξκαληθή γιψζζα. Δγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε θαη αζρνιήζεθε κε ηελ δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ ηεο εθεί ειιεληθήο παξνηθίαο. ΢ρνιηθφ βηβιίν ηνπ Μηραήι Παπαγεσξγίνπ

Ο Παπαγεσξγίνπ έγξαςε πνιιά δηδαθηηθά βηβιία.

105

26. Μαλδαθάζεο Θσκάο (1709-1796) Ο ιαηροθιλόζοθος Θφμάς Μανδακάζης γεννήθηκε ζηην Καζηοριά. Τα πρώηα ηοσ γηάμμαηα ηα έκαζε ζηελ Καζηνξηά θαη θαηφπηλ ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Κνδάλε. Δθεί ππήξμε καζεηήο ηνπ Δπγελίνπ Βνχιγαξε. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε κνλή ηεο Αγίαο Σξηάδαο ζηε Ρσζία θαη θαηφπηλ παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο ζηελ Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. Οινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Λεηςία, φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα Ηαηξηθήο θαη Φηινζνθίαο θαη αλαγνξεχηεθε δηδάθηνξαο ηεο Ηαηξηθήο 1757. Γηα κηθξφ δηάζηεκα ηεζζάξσλ εηψλ δίδαμε ζηε ΢ρνιή Κπξίηδε ηεο γελέηεηξάο ηνπ Καζηνξηάο. ΢χγγξακκα ηνπ Θσκά Μαλδαθάζε

Ο Μαλδαθάζεο, ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο πξννδεπηηθνχο ινγίνπο θαη πξσηεξγάηεο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ. Ήηαλ ππέξκαρνο ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο. ΢ε έλα πνίεκά πξνο ηνλ Καηζάξην Γαπφληε γξάθεη: ΢π δε ηελ γιώζζαλ ηελ απιήλ κε ηελ θαηαθξνλήζεηο, όηη αξίζηε θαη απηή, σο ζέιεηο ηελ γλσξίζεηο θαη ηόζαο ράξηηαο γιπθάο θαη λνζηηκάδαο έρεη, νπνύ θαη όισλ ησλ εζλώλ ηαο γιώζζαο ππεξέρεη.

Ο Μαλδαθάζεο έγξαςε, κεηέθξαζε θαη εμέδσζε αξθεηά έξγα. Μεηαμχ απηψλ: Πεξί ησλ ανξάησλ δηα ησλ νξαηώλ ελλννπκέλσλ πξαγκάησλ, Πεξί καζήζεσο, Ννπζεζία θαη έπαηλνο πξνο ηνλ εαπηνύ θίινλ, Λνγηθή ηνπ Δπγέληνπ Βνχιγαξε, ΢ηνηρεία θπζηθήο ηνπ Νηθεθφξνπ Θενηφθε, ΢ηνηρεία καζεκαηηθώλ ηνπ Iσάλλνπ ΢εγλέξνπ ΢πιινγή δηαθόξσλ πνηεκάησλ... πξνο ηνλ Yςειάληελ ηνπ Nηθνιάνπ Bειιαξά θαη άιια.

106

27. Ρήγαο Βειεζηηλιήο ή Φεξαίνο (1757-1798) Σν πξαγκαηηθφ φλνκα ηνπ Ρήγα ήηαλ Αληψληνο Κπξηαδήο. Γελλήζεθε απφ εχπνξε ειιεληθή νηθνγέλεηα βιάρηθεο θαηαγσγήο ζην Βειεζηίλν ηεο Θεζζαιίαο θαη γηα ην ιφγν απηφ άιιαμε ην επίζεηφ ηνπ ζε Βειεζηηλιήο. Σν Βειεζηίλν ζηελ αξραηφηεηα νλνκαδφηαλ Φέξξαη θαη νη κεηαγελέζηεξνη ιφγηνη πξφζζεζαλ ζην φλνκά ηνπ ην Φεξαίνο κε ην νπνίν έγηλε επξχηεξα γλσζηφο. Απφ ηα ειάρηζηα πνπ γλσξίδνκε γηα ηε λεαληθή ηνπ ειηθία, είλαη φηη ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα δηδάρζεθε ζηε Εαγνξά ηνπ Πειίνπ θαη αξγφηεξα πήγε ζηα Ακπειάθηα γηα επξχηεξε κφξθσζε. Ο Ρήγαο Βειεζηηλιήο

Έγηλε δάζθαινο ζην Πήιην, αιιά ζε κηα ζπκπινθή, ζθφησζε έλα Σνχξθν πξφθξηην θαη αλαγθάζηεθε γηα ιίγν λα θαηαθχγεη ζην Ληηφρσξν ηνπ Οιχκπνπ. Δθεί θαηαηάρηεθε ζηνπο αξκαηνινύο (έλνπινη αληάξηεο). Ο Ρήγαο ηαμίδεςε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θη εθεί έκαζε γαιιηθά θαη γεξκαληθά. Γλσξίζηεθε κε ηνλ πξίγθηπα Αιέμαλδξν Τςειάληε. ΋ηαλ ν ηειεπηαίνο δηνξίζηεθε εγεκφλαο ηεο Μνιδαβίαο, έθπγε καδί ηνπ θαη ζχληνκα έγηλε γξακκαηέαο ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο, Νηθνιάνπ Μαπξνγέλε. ΢ην Βνπθνπξέζηη γλσξίζηεθε κε ηελ εθεί θνηλσλία ησλ Φαλαξησηψλ θαη κε ηνπο θσηηζκέλνπο (έηζη απνθαινχληαλ νη νπαδνί ηνπ Γηαθσηηζκνχ) ιφγηνπο ηεο Ζγεκνληθήο Αθαδεκίαο ηεο πφιεο – ειιεληθή ζρνιή θάηη ζαλ Παλεπηζηήκην. Έθαλε ζηελ πφιε απηή αθφκα κηα γλσξηκία κε ηνλ δάζθαιν, πνηεηή (θαη αξγφηεξα αγσληζηή ηνπ ’21 θαη βηνγξάθν ηνπ Ρήγα)) 107

Υξηζηφθνξν Πεξξαηβφ, ν νπνίνο ζα γίλεη έλαο απφ ηνπο ζηελφηεξνπο ζπλεξγάηεο θαη ζπληξφθνπο ηνπ. ΢ην Βνπθνπξέζηη ν Ρήγαο ζπλάληεζε πνιινχο Έιιελεο δηαλννχκελνπο, φπσο ηνλ Γεκήηξην Καηαξηδή, έκαζε γηα ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε θαη άξρηζε λα πηζηεχεη φηη θάηη παξφκνην ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί θαη κε ηνπο ππφδνπινπο νξζφδνμνπο ρξηζηηαληθνχο ιανχο ησλ Βαιθαλίσλ, ψζηε λα πεηχρνπλ ηελ απηνδηάζεζή ηνπο. Μεηά ην ξσζνηνπξθηθφ πφιεκν ηνπ 1787 θαη ηελ ήηηα ηεο Σνπξθίαο, ν Μαπξνγέλεο απνθεθαιίζηεθε σο ππεχζπλνο ηεο ήηηαο θαη ν Ρήγαο θαηέθπγε ζηε Βηέλλε. ΢ηε Βηέλλε, πξσηεχνπζα ηεο Απζηξηαθήο Απηνθξαηνξίαο ππήξρε κεγάιε ειιεληθή θνηλφηεηα. Δθεί ν Ρήγαο ηχπσζε δπν βηβιία ηνπ ην ΢ρνιείνλ ησλ ληειηθάησλ εξαζηώλ, δηεγήκαηα εκπινπηηζκέλα κε ηξαγνχδηα θαη ην Φπζηθήο Απάλζηζκα, εθιατθεπκέλε ζπιινγή απφ γεξκαληθά θαη γαιιηθά εγρεηξίδηα θπζηθήο θαη αζηξνλνκίαο. ΢ρνιείνλ ησλ ληειηθάησλ εξαζηψλ

΢ην βηβιίν απηφ ππάξρεη θαη ε δηάζεκε θξάζε ηνπ: Όπνηνο ειεύζεξα ζπιινγάηαη, ζπιινγάηαη θαιά. ΋ια απηά ηα ηχπσλε ζην ηππνγξαθείν ηνπ Μαξθίδε Πνχιηνπ πνπ εμέδηδε ηελ ειιελφγισζζε εθεκεξίδα κε ηίηιν Ζ Δθεκεξίο. ΢ηε Βηέλλε επίζεο εμέδσζε κηα ζεηξά απφ ράξηεο, έλα ηεο Μνιδαβίαο, έλα ηεο Βιαρίαο θαη έλα (εθδνηηθφ επίηεπγκα γηα ηελ επνρή ηνπ), δσδεθάθπιιν δηαζηάζεσλ 2,07Υ2,02 κ. ηελ Υάξηα ηεο Διιάδαο, πνπ εθηφο απφ γεσγξαθηθφο είλαη θαη ηζηνξηθφο εκπινπηηζκέλνο κε άθζνλα ζηνηρείσλ αξραίσλ νλνκαζηψλ πφιεσλ, πνηακψλ, ρσξψλ κε επηζεκάλζεηο αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ζρεδηαγξάκκαηα καρψλ θαη λαπκαρηψλ. {Αξγφηεξα ν Άλζηκνο Γαδήο εμέδσζε κηα λέα Υάξηα πνιχ κηθξφηεξνπ κεγέζνπο (1,04Υ1,02 κ.) κε 108

ηίηιν Πίλαμ Γεσγξαθηθόο ηεο Διιάδνο, ρσξίο φκσο λα θάλεη αλαθνξά ζην φλνκα ηνπ Ρήγα}. Ο Ρήγαο έγξαθε ζηε δεκνηηθή γιψζζα, αληί γηα ηελ θιαζζηθίδνπζα πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ηφηε νη ιφγηνη. Ο επαλαζηαηηθφο αλαβξαζκφο ηεο Δπξψπεο θαη νη λίθεο ηνπ Ναπνιένληα ελζνπζηάδνπλ ηνλ Ρήγα θαη ζπλαξπάδνπλ ηνπο Έιιελεο, αιιά θαη ηνπο άιινπο βαιθάληνπο πνπ δνπλ ζηελ Απζηξία. Σχπσζε επίζεο ην Δπαλαζηαηηθό Μαληθέζην θαη ηελ Πξνθήξπμε έλα είδνο ζπληάγκαηνο, ζχκθσλα κε ην νπνίν, φινη Αιβαλνί, Έιιελεο, Αξκέλεδεο, Βιάρνη θαη Σνχξθνη, ρσξίο εμαίξεζε ζξεζθείαο ή γιψζζαο, είλαη ίζνη ζηνλ λφκν ζηε κφξθσζε θαη ζηε δηνίθεζε. Γελ είλαη βέβαην φηη ίδξπζε ή ζπκκεηείρε ζε επαλαζηαηηθή ή κπζηηθή νξγάλσζε. Φπζηθά είρε επαθέο κε εθαηνληάδεο πξνζσπηθφηεηεο, επαλαζηάηεο, ιφγηνπο, εκπφξνπο θαη άιινπο. Ο Θνχξηνο

΢ηελ ηέηαξηε ζειίδα ηνπ Δπαλαζηαηηθνχ Μαληθέζηνπ ν Ρήγαο εκθηινρψξεζε ηελ έκκεηξε επαλαζηαηηθή ηνπ πξνθήξπμε «Θνχξηνο» πνπ ήηαλ έλα πξαγκαηηθφ ζάιπηζκα μεζεθσκνχ γηα ηνπο ππφδνπινπο ιανχο ησλ Βαιθαλίσλ. Ο Ρήγαο ζπγθηλεκέλνο απφ ηηο επηηπρίεο ησλ Γάιισλ, έθηηαμε κηα ηακπαθέξα απφ ξίδεο δάθλεο ηνπ ηεξνχ ηνπ Απφιισλα θαη ηελ έζηεηιε ζηνλ Ναπνιένληα κε ηελ παξάθιεζε λα ηνλ ζπλαληήζεη ζηελ Ηηαιία. ΢ηελ πνξεία ηνπ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε απηήο ηεο ζπλάληεζεο θαη ελψ βξηζθφηαλ ζηελ Σεξγέζηε ηνλ πξφδσζε έλαο Έιιελαο έκπνξνο, ν Γεκήηξηνο Οηθνλφκνπ, ζπλεηαίξνο ηνπ ζπλεξγάηε ηνπ Ρήγα, Αληψλε Κνξσληνχ, πνπ ήηαλ καδί ηνπ.

109

Σελ 1ε Γεθεκβξίνπ 1797, ε απζηξηαθή αζηπλνκία ζπλέιαβε ηνλ Ρήγα θαη ηνλ Κνξσληφ θαη ηνπο νδήγεζε ζηε Βηέλλε. Δθεί αθνχ αλαθξίζεθαλ, ν Ρήγαο θαη επηά απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ, εζηάιεζαλ κε ζπλνδεία ζην Βειηγξάδη θαη παξαδφζεθαλ ζηνπο Οζσκαλνχο. Καηφπηλ δηαηαγήο απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, ζηηο 24 Ηνπλίνπ 1798, ν Ρήγαο θαη νη επηά άιινη θξαηνχκελνη ζηξαγγαιίζηεθαλ θαη ηα πηψκαηά ηνπο ξίρηεθαλ ζην Γνχλαβε. Άγαικα ηνπ Ρήγα ππάξρεη έμσ απφ ην Παλεπηζηήκην ηεο Αζήλαο θαη ζην Βειηγξάδη. Οη ζχληξνθνη ηνπ Ρήγα ήηαλ: Ο Αληώληνο Κνξσληόο, (17 εηψλ απφ ηε Υίν), ν Δπζηξάηηνο Αξγέληεο (31 εηψλ απφ ηε Υίν), ν Γεκήηξηνο Νηθνιαΐδεο (41 εηψλ απφ ηα Γηάλλελα), ν Ησάλλεο Καξαηδάο (31 εηψλ απφ ηελ Κχπξν), ν Θενράξεο Σνπξνύληδηαο (22 εηψλ απφ ηε ΢ηάηηζηα), ν Ησάλλεο Δκκαλνπήι (24 εηψλ απφ ηελ Καζηνξηά) θαη ν αδειθφο ηνπ Παλαγηώηεο Δκκαλνπήι (22 εηψλ). Ο Πεξξαηβφο δελ παξαδφζεθε ζηνπο Οζσκαλνχο γηαηί ήηαλ απζηξηαθφο πνιίηεο. Γεκήηξε Μπηαξά: Ο Ρήγαο Φεξαίνο

Ο Ρήγαο ζεσξείηαη πξφδξνκνο ηνπ λενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη πξσηνκάξηπξαο ηνπ απειεπζεξσηηθνχ αγψλα φισλ ησλ ιαψλ ηεο Βαιθαληθήο. Ο επαλαζηαηηθφο χκλνο ηνπ ν Θνύξηνο κηιάεη γηα φινπο ηνπο ππφδνπινπο ιανχο ησλ Οζσκαλψλ απφ ηε Βνζλία σο ηελ Αξαβία θαη ηνλίδεη: Καιιίηεξα κηαο ώξαο ειεύζεξε δσή, παξά ζαξάληα ρξόληα ζθιαβηά θαη θπιαθή.

110

28. Μνηζφδηαμ Ηψζεπνο (1730-1800) Ο Ηψζεπνο Μνηζηφδαμ ππήξμε δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, θηιφζνθνο, ζπγγξαθέαο, έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ζηαζψηεο ησλ ηδεψλ ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη ηνπο πξσηνπφξνπο ηεο κεηαξξχζκηζεο ηεο ειιελφθσλεο παηδείαο. Γελλήζεθε ζην ρσξηφ Σζεξλαβφδα ηεο Γνβξνπηζάο πνπ βξίζθεηαη ζηε λφηηα φρζε ηνπ Γνχλαβε (ζήκεξα αλήθεη ζηε Βνπιγαξία). Σν νηθνγελεηαθφ ηνπ φλνκα δελ καο είλαη γλσζηφ, αιιά ην Μνηζηφδαμ δειψλεη πξνέιεπζε αθνχ Μνηζηφδαθεο απνθαινχζαλ νη Έιιελεο ιφγηνη ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο πνπ κηινχζαλ κηα δηάιεθην ζπγγεληθή κε απηή ησλ Γαθψλ. Σν θνζκηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ κάιινλ Ησάλλεο. Μεηνλνκάζηεθε Ηψζεπνο φηαλ ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο. Ζ Αζσληάδα ΢ρνιή

Γηα ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ Μνηζηφδαθα ειάρηζηα πξάγκαηα είλαη γλσζηά. Σα πξψηα γξάκκαηα ηα δηδάρζεθε ζε θάπνην εθπαηδεπηηθφ θέληξν ηεο Βιαρίαο ή ηεο Θξάθεο. ΢ηελ ζπλέρεηα ζπνχδαζε ζηε Θεζζαινλίθε, ηε ΢κχξλε θαη ην 1754 θαηέιεμε ζηελ Αζσληάδα ΢ρνιή ηνπ Αγ. Όξνπο, φηαλ ζρνιάξρεο ήηαλ ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο, ν νπνίνο ηνλ εηζήγαγε ζηελ λεφηεξε θηινζνθία θαη ζην πλεχκα ηνπ δηαθσηηζκνχ. Μαδί κε ηε θηινζνθία δηδάρζεθε καζεκαηηθά, γεσκεηξία θπζηθή θαη θνζκνγξαθία. Σν 1756 ν Μνηζηφδαμ δίδαμε γηα δπν ρξφληα ζην Κνηλόλ Παηδεπηήξηνλ ηνπ Αξρηπειάγνπο ζηελ ΢ίθλν θαη ζπλέρηζε ζηελ Μχθνλν θαη πηζαλψο ζηελ Αζήλα. Σν 1759 πήγε ζηελ Ηηαιία, γξάθηεθε ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα θαη παξαθνινχζεζε εθεί καζήκαηα ηαηξηθήο θαη θηινζνθίαο.

111

Παξάιιεια έκαζε ηηαιηθά, ιαηηληθά θαη γαιιηθά. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο παξακνλήο ηνπ ζηελ Πάληνβα θαη ηελ Βελεηία ήξζε ζε επαθή κε ηηο απφςεηο ηνπ Καξηέζηνπ (Descartes), ηνπ Σδνλ Λνθ (John Locke) θαη ησλ Γάιισλ Δγθπθινπαηδηζηψλ, νη νπνίεο δηακφξθσζαλ ηνπο πλεπκαηηθνχο νξίδνληεο ηνπ λεαξνχ Ηψζεπνπ. Σν 1765 ν Μνηζηφδαμ απνδέρζεθε πξφζθιεζε ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Γξεγνξίνπ Γ’ Γθίθα λα αλαιάβεη θαη λα αλακνξθψζεη ηελ Απζεληηθή Αθαδεκία Ηαζίνπ σο θηινζνθηθφο δάζθαινο. Δθεί δίδαμε καζεκαηηθά, γεσγξαθία, θπζηθή θαη θηινζνθία, αιιά νη λεσηεξηθέο ηνπ απφςεηο πξνθάιεζαλ αληηδξάζεηο ησλ ζπληεξεηηθψλ θχθισλ, πνπ θαηεγφξεζαλ ηνλ Μνηζηφδαθα φηη απέβιεπε ζην δηαρσξηζκφ ηεο θηινζνθίαο απφ ηε ζενινγία, ηελ αληηθαηάζηαζε ηεο αξραίαο ειιεληθήο γιψζζαο κε ηελ δηδαζθαιία ηεο «θνηλήο» λενειιεληθήο θαη ηελ εηζαγσγή ζεηηθψλ επηζηεκψλ θαη θηινζνθίαο ηνπ νξζνινγηζκνχ. Έηζη ν Ηψζεπνο παξαηηήζεθε γηα «ιφγνπο πγείαο» θαη ηα επφκελα ρξφληα έδεζε ζην Βνπθνπξέζηη, φπνπ αζρνιήζεθε κε ηε κειέηε θαη ηε ζπγγξαθή. Ησζήπνπ Μνηζηφδαθνο: Απνινγία

Σν 1776 ν Ηψζεπνο κεηά απφ λέα πξφζθιεζε ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο, γχξηζε θαη πάιη ζην Ηάζην γηα λα αλαιάβεη ζρνιάξρεο ηεο Απζεληηθήο Αθαδεκίαο ζηε ζέζε ηνπ Νηθεθφξνπ Θενηφθε πνπ είρε παξαηηεζεί θαη αλέιαβε ηελ δηδαζθαιία ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ. ΋κσο θαη εθεί ε παξνπζία ηνπ πξνθάιεζε έληνλε πνιεκηθή ελαληίνλ ηνπ θαη παξαηηήζεθε θαη πάιη. Σα επφκελα ηέζζεξα ρξφληα ζα πεξηπιαλεζεί ζε πνιιά επξσπατθά θξάηε, ζα επηζθεθζεί βηβιηνζήθεο θαη πλεπκαηηθά ηδξχκαηα θαη ζα αξρίζεη λα εθδίδεη θάπνηα απφ ηα έξγα ηνπ, ελψ παξάιιεια ζα θάλεη αξθεηέο κεηαθξάζεηο Σν 1780 ν Μνηζηφδαμ εμέδσζε ζηε Βηέλλε έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά ηνπ έξγα κε ηίηιν Απνινγία. ΢ην βηβιίν απηφ πνπ είλαη εκθαλψο βαζηά επεξεαζκέλν απφ ηηο ηδέεο θαη ηηο αξρέο ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ν 112

ζπγγξαθέαο εθζέηεη ηηο θηινζνθηθέο θαη θνηλσληθέο απφςεηο ηνπ. ΢ηελ ίδηα πφιε εμέδσζε ην 1781 θαη ην επηζηεκνληθφ ηνπ ζχγγξακκα Θεσξία ηεο Γεσγξαθίαο ζην νπνίν ηαπηίδεηαη κε ηελ ειηνθεληξηθή ζεσξία θαη κε ηε θπζηθή ηνπ Νεχησλα. {Σελ επνρή εθείλε ε Δθθιεζία δελ είρε αλαγλσξίζεη αθφκα ηε ζεσξία ηνπ Κνπέξληθνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε Γε θαη νη άιινη πιαλήηεο γπξίδνπλ γχξσ απφ ηνλ Ήιην}. ΢ην ίδην βηβιίν ν Ηψζεπνο ππνζηεξίδεη κε ζέξκε ηε γισζζηθή κεηαξξχζκηζε θαη ηελ πηνζέηεζε «απινχ χθνπο» γηα ηελ επρεξέζηεξε θαηαλφεζε ησλ λέσλ θαηαθηήζεσλ ηεο παηδείαο. Σν 1781 ν Μνηζηφδαμ επηζηξέθεη ζην Βνπθνπξέζηη θαη αλαιακβάλεη ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξνπ Τςειάληε. ΢ηελ πξσηεχνπζα ηεο Βιαρίαο πέξαζε ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ αζρνινχκελνο θπξίσο κε ηε ζπγγξαθή, ελψ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο φηη δίδαμε θαη πάιη ζηελ Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Σν 1784 θπθινθφξεζε έλα αθφκα έξγν ηνπ κε ηίηιν ΢εκεηώζεηο Φπζηνινγηθαί πνπ αλαθέξεηαη ζην θαηλφκελν ησλ παιηξξνηψλ. ΢ην Βνπθνπξέζηη επίζεο ζπλάληεζε θαη κηα αθφκα πξνζσπηθφηεηα ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ, ηνλ Γεκήηξην Καηαξηδή γηα ηνλ νπνίν ζα κηιήζνπκε ζε επφκελεο ζειίδεο. Γχξσ απφ ηνλ Καληαξηδή βξίζθνληαλ πνιινί Έιιελεο έκπνξνη θαη ιφγηνη, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν λεαξφο Ρήγαο Βειεζηηλιήο. Ο ηειεπηαίνο αλαθέξεη θαη ηνλ Μνηζηφδαθα κεηαμχ ησλ ινγίσλ ηεο επνρήο εθείλεο ζηελ Υάξηα ηεο Διιάδνο πνπ εθηχπσζε ην 1797. Σν έξγν ηνπ Μνηζηφδαθα επεξέαζε ηε ζθέςε πνιιψλ εθπξνζψπσλ ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ, φπσο ν Ρήγαο, ν Γαληήι Φηιηππίδεο, ν Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο, αιιά θαη αξθεηψλ Ρνπκάλσλ ινγίσλ (απηφ θαίλεηαη απφ ρεηξφγξαθα ξνπκαληθψλ κεηαθξάζεσλ θεηκέλσλ ηνπ).

113

29.

Θενηφθεο. Νηθεθφξνο (1736-1800

Ο Νηθεθφξνο Θενηφθεο ππήξμε έλαο αθφκα πνιπκαζήο ιφγηνο, θιεξηθφο θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο. Ήηαλ γφλνο ηεο αξηζηνθξαηηθήο θεξθπξατθήο νηθνγέλεηαο Θενηφθε. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε θνληά ζηελ ειιελνδηδάζθαιν Ηεξεκία Καββαδία, πνπ ππήξμε επίζεο δάζθαινο ηνπ Δπγελίνπ Βνχιγαξε. ΋ηαλ έγηλε 18 εηψλ πήγε ζηελ Ηηαιία θαη ζπνχδαζε ηαηξηθή, θπζηθή θαη καζεκαηηθά ζηα παλεπηζηήκηα ηεο Πάληνβα θαη ηεο Μπνιφληα. Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ γχξηζε ζηε γελέηεηξά ηνπ, ρξίζηεθε ηεξνκφλαρνο θαη άξρηζε λα δηδάζθεη ζε κηθξφ θχθιν καζεηψλ. ΢ηνηρεία Φπζηθήο ηνπ Θενηφθε

Σν 1748 ν Νηθεθφξνο ίδξπζε καδί κε ηνλ Καββαδία ζρνιή κε ηίηιν Κνηλόλ Φξνληηζηήξηνλ φπνπ δίδαζθε γξακκαηηθή, ξεηνξηθή, θηινζνθία, καζεκαηηθά, ειιεληθή θαη ιαηηληθή ινγνηερλία. Σν 1764 πξνζθιήζεθε απφ ηνλ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Γξεγφξην Γθίθα λα αλαιάβεη ηελ δηεχζπλζε ηεο Ζγεκνληθήο Αθαδεκίαο ηνπ Ηαζίνπ. Δθεί δίδαμε γηα έλα ρξφλν θπζηθνκαζεκαηηθά, αιιά ζε έλα ρξφλν εγθαηέιεηςε ηελ ζέζε ηνπ θαη ηα επφκελα δπν ρξφληα εγθαηαζηάζεθε ζηε Λεηςία γηα λα επηκειεζεί ηεο έθδνζεο ηνπ ζπνπδαίνπ βηβιίνπ ηνπ ΢ηνηρεία Φπζηθήο. Αθνινχζεζαλ κεηαθηλήζεηο ηνπ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, Λεηςία, Βηέλλε, Μπξαηηζιάβα θαη Βελεηία. Σν 1665 ν Θενηφθεο αλέιαβε θαη πάιη ηε δηεχζπλζε ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Ηαζίνπ, αιιά θαη απηή ηε θνξά ε παξακνλή ηνπ ζηε ζέζε απηή ήηαλ ζχληνκε γηαηί ε δηδαζθαιία «Νεσηεξηθψλ καζεκάησλ» πξνθάιεζε 114

ζθνδξέο αληηδξάζεηο ζπληεξεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ηνλ ππνρξέσζαλ λα παξαηηεζεί θαη λα παξαδψζεη ηε ζέζε ηνπ ζηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα. Σν 1776 ν Νηθεθφξνο πξνζθιήζεθε ζηελ Οπθξαλία απφ ηνλ Δπγέλην Βνχιγαξε πνπ ήηαλ ηφηε αξρηεπίζθνπνο ΢θιαβελίνπ θαη Υεξζψλνο. Σνπνζεηήζεθε αξρηθά ζην ηεξαηηθφ ζπκβνχιην θαη κεηά ηελ παξαίηεζε ηνπ Βνχιγαξε ηνλ αληηθαηέζηεζε ζην ζξφλν. Ζ ρεηξνηνλία ηνπ έγηλε ζηελ Αγία Πεηξνχπνιε ζηελ νπνία ήηαλ παξνχζα θαη ε ηζαξίλα Αηθαηεξίλε Β’. Σα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ ν Θενηφθεο ηα πέξαζε ζηε κνλή ηνπ Αγίνπ Γαληήι ζηε Μφζρα, φπνπ θαη πέζαλε. Ο Θενηφθεο ήηαλ ζπγγξαθέαο πνιιψλ βηβιίσλ πνπ δηαθξίλνληαη ζε δπν θαηεγνξίεο, επηζηεκνληθά θαη ζενινγηθά, φπσο θαη ν ζπγγξαθέαο είρε δηπιή ηδηφηεηα: επηζηήκνλαο θαη ηεξσκέλνο. Ο Νηθεθφξνο Θενηφθεο

Δθηφο απφ ηα ΢ηνηρεία Φπζηθήο, άιινη ηίηινη είλαη: ΢ηνηρεία Γεσγξαθίαο, ΢ηνηρεία Μαζεκαηηθώλ, Κπξηαθνδξόκηνλ θαη άιια. Ο Θενηφθεο είλαη ν πξψηνο Έιιελαο ιφγηνο πνπ απνδέρζεθε θαη δίδαμε ην ειηνθεληξηθφ ζχζηεκα ηνπ Κνπέξληθνπ, φηαλ άιινη ζχγρξνλνί ηνπ φπσο ν Βηθέληηνο Γακνδφο, ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο, ν Υξχζαλζνο Ννηαξάο, δίζηαζαλ λα ην πηνζεηήζνπλ, γηαηί πίζηεπαλ φηη εξρφηαλ ζε αληίζεζε κε ηελ θνζκνινγία ηεο Παιαηάο Γηαζήθεο. Δπίζεο ν Νηθεθφξνο Θενηφθεο ρξεζηκνπνηνχζε ζηα επηζηεκνληθά ηνπ έξγα ηελ απιή γιψζζα ηεο επνρήο ηνπ θαη αλαθέξεηαη γηα πξψηε θνξά ζηελ ειιεληθή γξακκαηεία γηα «θαζαξεχνπζα» γιψζζα.

115

30. Παιακάο Παλαγηψηεο (1722-1802) Ο Παλαγηψηεο Παιακάο ζεσξείηαη ν γελάξρεο ηεο νηθνγέλεηαο ησλ Παιακάδσλ ηεο Καξδίηζαο. Δηθάδεηαη φηη ην αξρηθφ επψλπκν ηνπ ήηαλ Παιακάξεο θαη φηη ην άιιαμε πξνο ηηκή ηνπ αγίνπ Γξεγνξίνπ Παιακά. Πξαγκαηνπνίεζε ηηο ζπνπδέο ηνπ σο καζεηήο ηνπ Δπγέληνπ Βνχιγαξε, ελψ θαηά ηελ πεξίνδν 1753-59 δίδαμε ζηελ Αζσληάδα Αθαδεκία, έρνληαο σο καζεηή ηνπ θαη ηνλ Κνζκά ηνλ Αηησιφ. Σν 1760 ν Παιακάο ίδξπζε δηθή ηνπ ζρνιή ζην Μεζνιφγγη, γλσζηή κε ην φλνκα Παιακαία, ε νπνία ζπγθέληξσζε πνιινχο καζεηέο απφ ηνλ ειιαδηθφ ρψξν θαη ζπλέρηζε λα ιεηηνπξγεί θαη κεηά ηελ επαλάζηαζε. Σν 1765 κπήζεθε απφ ηνλ Γεψξγην Παπαδψιε ζηελ επαλάζηαζε πνπ έγηλε γλσζηή σο Οξινθηθά. Ο πνηεηήο Κσζηήο Παιακάο

΋ηαλ απηή μέζπαζε, ν Παιακάο θαη νη πξνχρνληεο ηνπ Μεζνινγγίνπ Αλδξέαο Καινγεξάθεο θαη Αλαζηάζηνο Γνπιηκήο ζπλέζηεζαλ ηνπηθή θπβέξλεζε θαη ππνρξέσζαλ ηνπο Σνχξθνπο ηεο πφιεο ζε απνρψξεζε. ‘΋κσο κεηά απφ ηελ απνηπρία ηεο επαλάζηαζεο ν Παιακάο εγθαηέιεηςε ην Μεζνιφγγη. Σελ δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο αλέιαβε ν δεπηεξφηνθνο γηνο ηνπ Γξεγφξηνο-Ησάλλεο Παιακάο. Ο Παλαγηψηεο Παιακάο έγξαςε πνιιά βηβιία πνπ θαηαζηξάθεθαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο επαλάζηαζεο. Γηα ηελ ζπλνιηθή πξνζθνξά ηνπ ζηα γξάκκαηα θαηαηάζζεηαη κεηαμχ ησλ Γαζθάισλ ηνπ Γέλνπο. Απφγνλφο ηνπ ήηαλ ν γλσζηφο καο πνηεηήο Κσζηήο Παιακάο.

116

31. Καξαθάζεο ή Καξαθάζζεο Γεκήηξηνο (1734-1804) Ο ηαηξνθηιφζνθνο, ζπγγξαθέαο θαη πνηεηήο Γεκήηξηνο Καξαθάζεο γελλήζεθε ζηε ΢ηάηηζηα. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε ζηελ παηξίδα ηνπ θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Κνδάλε σο καζεηήο ηνπ Δπγέληνπ Βνχιγαξε. Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ δίδαμε θηινζνθία, άιγεβξα, θπζηθή θαη ζενινγία ζηε ΢ρνιή ηεο Κνδάλεο. Σν 1752 έθπγε γηα ην Pozsony (ζήκεξα Μπξαηηζιάβα ηεο ΢ινβαθίαο) πνπ ήηαλ ηφηε πξσηεχνπζα ηεο Οπγγαξίαο θαη ιεηηνπξγνχζαλ εθεί ζρνιέο ζηηο νπνίεο ν Γεκήηξηνο δηδάρζεθε ιαηηληθά θαη γεξκαληθά. ΢ηε ζπλέρεηα γξάθηεθε ζηε ηαηξηθή ζρνιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Halle ηεο ΢αμνλίαο απφ φπνπ απέθηεζε δηδαθηνξηθφ δίπισκα. Σέινο ην 1758, πήγε ζηε Βηέλλε, σο αζθνχκελνο ηαηξφο θαη παξάιιεια παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο. Πνηεκάηηα ηαηξηθά

Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ, ν Καξαθάζεο άζθεζε ηελ ηαηξηθή αξρηθά ζηε Λάξηζα θαη θαηφπηλ ζηελ ΢ηάηηζηα. Ζ θήκε ηνπ σο γηαηξνχ εμαπιψζεθε θαη ην 1778 εγθαζίζηαηαη ζηελ Βιαρία θαη εξγάζηεθε εθεί σο γηαηξφο ηνπ εγεκφλα Νηθνιάνπ Καξαηδά. Σν 1783 κεηαθηλήζεθε ζην Βνπθνπξέζηη, φπνπ παξέκεηλε σο ην ζάλαηφ ηνπ. Δξγάζηεθε πξνζθέξνληαο ηηο ηαηξηθέο ππεξεζίεο ηνπ, νη νπνίεο απνδείρζεθαλ πνιχηηκεο, φηαλ ρξεηάζηεθε λα αληηκεησπηζηεί κηα επηδεκία παλψιεο. Ο Καξαθάζεο ήηαλ επίζεο ζπγγξαθέαο επηζηεκνληθψλ έξγσλ θαη πνηεηήο. Έγξαθε ζε γιψζζα αξραΐδνπζα ρξεζηκνπνηψληαο αθφκα θαη νκεξηθέο ιέμεηο

117

32. Εαβίξαο Γεψξγηνο (1744-1804) Έλαο αθφκα ιφγηνο απφ ηε ΢ηάηηζηα πνπ δηαθξίζεθε ζηελ Δπξψπε ήηαλ ν Γεψξγηνο Εαβίξαο. Γηδάρζεθε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα απφ ηνλ Νηθφιαν Βάξθνζε θαη ζε ειηθία 16 εηψλ εγθαηαζηάζεθε ζηελ Οπγγαξία θαη εξγάζηεθε ζε εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο ζπγγελψλ ηνπ. Αξγφηεξα ίδξπζε δηθή ηνπ επηρείξεζε, απφ ηελ νπνία απνθφκηζε αξθεηά ρξήκαηα. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο επηρείξεζήο ηνπ ηαμίδεςε ζε πνιιέο επξσπατθέο πφιεηο ηεο Απζηξίαο, Γεξκαλίαο θαη Ρνπκαλίαο. Με δηθά ηνπ ρξήκαηα ηδξχζεθε ειιεληθφ ζρνιείν ζηελ Κάινηζα. Βηβιίν ηνπ Εαβίξα

Παξάιιεια ν Εαβίξαο έκαζε επξσπατθέο γιψζζεο, ιαηηληθά, ηηαιηθά, γαιιηθά, γεξκαληθά, νπγγξηθά θαη ζέξβηθα θαη αζρνιήζεθε εληαηηθά κε ηελ κεηάθξαζε πνιιψλ έξγσλ ζηα ειιεληθά. Σελ πινχζηα βηβιηνζήθε ηνπ θιεξνδφηεζε ζηελ ειιεληθή θνηλφηεηα ηεο Βνπδαπέζηεο. Ζ ζπγγξαθηθή παξαγσγή ηνπ Εαβίξα απαξηίδεηαη απφ δεθαέμη πξσηφηππα έξγα θαη δεθαελλέα κεηαθξάζεηο. Σν πην ζεκαληηθφ έξγν ηνπ είλαη ε Νέα Διιάο ή Διιεληθόλ Θέαηξνλ πνπ εθδφζεθε ην 1872. Σν έξγν απηφ πεξηιακβάλεη βηνγξαθίεο ινγίσλ ηεο Σνπξθνθξαηίαο. Άιια έξγα ηνπ: Ηαηξηθαί παξαηλέζεηο, Ολνκαηνινγία βνηαληθή, Μέζνδνο αζηξνγλσζίαο, Νέα Διιάο, Αζήλα 1872, Ηζηνξία ηνπ ΗΖ’ αηώλνο. Πεξηήγεζηο εθ ηεο Βηέλλεο δηα Μνξαβίαο εηο ηελ Βνεκίαλ, ΢αμνλίαλ θαη Βαξνπζίαλ.

118

33. Φσηηάδεο Λάκπξνο (1752-1805) Ο ιφγηνο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη απφ ηνπο ζεκαληηθνχο ειιεληζηέο ηνπ 18νπ αηψλα Λάκπξνο Φσηηάδεο (ην πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Δπζηάζηνο Λάκπξνπ) γελλήζεθε ζηα Κακληά Εαγνξίνπ Ησαλλίλσλ. ΢πνχδαζε αξρηθά ζηε ΢ρνιή Μπαιάλνπ θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο. Σν 1792 δηνξίζηεθε απφ ηνλ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξν Μνπξνύδε ζρνιάξρεο ηεο Ζγεκνληθήο Αθαδεκίαο Βνπθνπξεζηίνπ. Σν 1802 ν λένο εγεκφλαο Αιέμαλδξνο Τςειάληεο ηνλ ηνπνζέηεζε ζηε ζέζε ηνπ γεληθνχ επηζεσξεηή ησλ ειιεληθψλ ζρνιείσλ ηεο Βιαρίαο. Μεηαμχ ησλ καζεηψλ ηνπ ήηαλ νη Ηάθσβνο Ρίδνο Νεξνπιφο, Μηραήι Υξεζηαξήο, Παλαγηψηεο Κνξδηθάο, Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο θαη Νεφθπηνο Γνχθαο πνπ ηνλ δηαδέρζεθε ζηε ζέζε ηνπ ζρνιάξρε. Ο Λάκπξνο Φσηηάδεο

Ο Φσηηάδεο εηζήγαγε λέα θηινινγηθή κέζνδν ζηελ δηδαζθαιία ησλ θείκελσλ ησλ αξραίσλ Διιήλσλ θιαζζηθψλ φπσο: Ζξφδνηνπ, Θνπθπδίδε, Ξελνθψληα, Πινπηάξρνπ, Λνπθηαλνχ, Πηλδάξνπ θ.ά. Παξάιιεια αλέπηπμε θαη πινχζηα κεηαθξαζηηθή θαη ζπγγξαθηθή δξάζε. Δθηφο απφ κεηαθξάζεηο έξγσλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ, έγξαςε αξθεηά δηθά ηνπ έξγα θαη πνηήκαηα, ειάρηζηα φκσο απφ απηά ζψδνληαη.

119

34. Ησάλλεο Πέδαξνο-Γεκεηξηάδεο (1749-1806) Ο δάζθαινο Ησάλλεο Πέδαξνο είλαη γλσζηφο θαη σο Γεκεηξηάδεο (απφ ην φλνκα ηνπ παηέξα ηνπ) θαη Κσθφο (εμ αηηίαο ηεο βαξεθνΐαο ηνπ). Γελλήζεθε ζηνλ Σίξλαβν θαη ζπνχδαζε ζηελ πεξίθεκε ζρνιή Γθηνχκα ησλ Ησαλλίλσλ κε δάζθαιν ηνλ Κνζκά Μπαιάλν θαη νινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Κνδάλε θαη ζηελ Αζσληάδα ΢ρνιή, φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο. Ο Πέδαξνο ππεξέηεζε σο δάζθαινο ζηελ Σζαξίηζαλε ηεο Λάξηζαο θαη ζηελ γελέηεηξά ηνπ ζηελ γλσζηή ΢ρνιή ηνπ Σηξλάβνπ. Δθεί ρεηξνηνλήζεθε ηεξέαο. Χο δάζθαινο απέθηεζε κεγάιε θήκε γηα ηελ ειιελνκάζεηά ηνπ αιιά θαη γηα ην ιηηφ ηξφπν δσήο ηνπ. Γηαηεξνχζε θνηλφβην γηα θησρνχο καζεηέο ην νπνίν ζπρλά θηινμελνχζε σο θαη δεθαπέληε παηδηά. Δπηζηνιή ηνπ Ησάλλε Πέδαξνπ

Δπηθαλείο καζεηέο ηνπ ΢ηέθαλνο Κνκεηάο, Αιεμαλδξίδεο θαη

ππήξμαλ ν Γεκήηξηνο ν ιφγηνο

Κσλζηαληίλνο Κνχκαο. Γελ μέξνπκε αλ άθεζε ζπγγξάκκαηα, φκσο πνιιέο επηζηνιέο ηνπ βξίζθνληαη ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε.

120

35. Τςειάληεο Αιέμαλδξνο ηνπ Ησάλλνπ (1726-1805) Ο Αιέμαλδξνο Τςειάληεο ήηαλ γφλνο ηεο επηθαλνχο θαλαξηψηηθεο νηθνγέλεηαο θαη παππνχο ησλ εγεηψλ ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ ’21, Γεκεηξίνπ θαη Αιέμαλδξνπ Τςειάληε. Ήηαλ γηνο ηνπ Ησάλλε Τςειάληε, δξαγνπκάλνπ ηεο Τςειήο Πχιεο. Οη γνλείο ηνπ κεξίκλεζαλ ψζηε ν Αιέμαλδξνο λα απνθηήζεη επξεία κφξθσζε θαη λα κάζεη γαιιηθά, ηηαιηθά, ηνπξθηθά, αξαβηθά θαη πεξζηθά. Σν 1774 δηνξίζηεθε κέγαο δηεξκελέαο ηεο Τςειήο Πχιεο θαη ακέζσο κεηά εγεκφλαο ηεο Βιαρίαο σο ην 1782. Σα 1784 δηνξίζηεθε εγεκφλαο ηεο Μνιδαβίαο θαη ην 1796 μαλά ηεο Βιαρίαο.

Alexandru Ipsilanti

Χο εγεκφλαο ησλ δπν απηψλ παξαδνπλάβησλ ρσξψλ ν Τςειάληεο αλαδηνξγάλσζε ηελ εθπαίδεπζε, ζπλέβαιε ζηελ άλνδν ηνπ πνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ ηνπ ιανχ, ξχζκηζε ηελ θνξνινγία θαη ην λνκηθφ ζχζηεκα. ΋ληαο νπαδφο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ησλ Γάιισλ Δγθπθινπαηδηζηψλ θαζηέξσζε ζηα ζρνιεία ηελ γαιιηθή γιψζζα σο ππνρξεσηηθφ κάζεκα. Ίδξπζε πνιιά ειιεληθά ζρνιεία θαη ζηελ επνρή ηνπ ην Βνπθνπξέζηη ήηαλ θέληξν ειιεληθψλ ζπνπδψλ. Ζ εγεκνλία ηνπ ραξαθηεξίζηεθε σο ε ρξπζή επνρή ηεο Βιαρίαο. Σν 1780 εμέδσζε ηνλ λνκηθφ θψδηθα ΢πληαγκάηηνλ Ννκηθόλ, ζηα ειιεληθά θαη ξνπκαληθά, πνπ βαζίζηεθε ζηα βπδαληηλά πξφηππα θαη ην λενειιεληθφ εζηκηθφ δίθαην. Σν 1806 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Σελ ίδηα ρξνληά μέζπαζε Ρσζνηνπξθηθφο πφιεκνο θαη ν γηνο ηνπ Κσλζηαληίλνο (πνπ ήηαλ ηφηε εγεκφλαο ηεο Βιαρίαο) ππνζηήξημε θαλεξά ηνπο Ρψζνπο. Ο Αιέμαλδξνο ζπλειήθζε, θπιαθίζηεθε θαη απνθεθαιίζηεθε αθνχ βαζαλίζηεθε θξηρηά. Ζ πεξηνπζία ηνπ θαηαζρέζεθε.

121

36.

Βνχιγαξεο Δπγέληνο (1718-1806)

Ο Δπγέληνο Βνχιγαξεο ππήξμε απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ιφγηνπο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ, δηαπξεπήο δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, κεηαθξαζηήο πνιιψλ έξγσλ απφ ηε γαιιηθή, ιαηηληθή θαη ξσζηθή ζηελ ειιεληθή γιψζζα, πνιπγξαθφηαηνο ζπγγξαθέαο θαη θιεξηθφο. Γελλήζεθε ζηελ Κέξθπξα θαη ην θνζκηθφ φλνκα ήηαλ Διεπζέξηνο. ΢πνχδαζε ζηελ γελέηεηξά ηνπ, ηελ Άξηα θαη ηα Γηάλλελα θαη ππήξμε καζεηήο ηνπ Μεζφδηνπ Αλζξαθίηε. ΢ηα Γηάλλελα ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο θαη απφ ην 1740 (εηθάδεηαη φηη) πήγε ζηελ Πάληνβα φπνπ ζπνχδαζε λεφηεξε επξσπατθή θηινζνθία. Δπέζηξεςε ζηα Γηάλλελα θαη απφ ην 1742 δίδαμε ζηελ Μαξνπηζαία ΢ρνιή, θπζηθή θαη καζεκαηηθά ηνπ Νεχησλα θαη ηνπ Λάηκπληηο θαζψο θαη ηε θηινζνθία ησλ Σδνλ Λνθ θαη Σφκαο Υνκπο. Ο Δπγέληνο Βνχιγαξεο Απφ ην 1753 ν Βνχιγαξεο αλέιαβε ηελ δηεχζπλζε ηεο λενζχζηαηεο Αζσληάδαο Αθαδεκίαο. Δθεί δίδαμε ινγηθή, εηζαγσγή ζηε θηινζνθία, κεηαθπζηθή, αξηζκεηηθή, γεσκεηξία, θπζηθή θαη θνζκνγξαθία ρξεζηκνπνηψληαο δηθέο ηνπ κεηαθξάζεηο έξγσλ δπηηθνεπξσπαίσλ επηζηεκφλσλ. Οη λεσηεξηζηηθέο ηνπ απφςεηο φκσο ζθαλδάιηζαλ ηνπο ζπληεξεηηθνχο θχθινπο ηεο Αθαδεκίαο θαη ην 1759 παξαηηήζεθε θαη δηνξίζηεθε δάζθαινο ζηελ Παηξηαξρηθή Αθαδεκία (Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή). ΢ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε δίδαμε γηα ηξία πεξίπνπ ρξφληα. Σν 1763 ν Βνχιγαξεο έθπγε γηα ηε Γεξκαλία, εγθαηαζηάζεθε ζηελ Λεηςία θαη αζρνιήζεθε κε ηελ ζπγγξαθή θαη ηελ έθδνζε έξγσλ ηνπ. Δθεί δεκνζηεχζεθαλ ε Λνγηθή ηνπ, πνπ απνηειεί ζεκαληηθφ ζηαζκφ ηελ ηζηνξία ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη Σν ΢ρεδίαζκα πεξί 122

αλεμηζξεζθίαο. Δπίζεο κεηάθξαζε έξγα ηνπ Βνιηαίξνπ, ηνπ Σδνλ Λνθ θαη άιισλ. Δπηζθέθζεθε αξθεηέο γεξκαληθέο πφιεηο, φπσο ηελ Υάιιε (φπνπ ζπλαληήζεθε κε ηνλ Βνιηαίξν), ην Μαγδεκβνχξγν θαη ην Βεξνιίλν. Δθεί ζπλαληήζεθε κε ην Πξψζν βαζηιηά Φξεηδεξίθν Β’ (ηνλ Μέγα). Μεηά απφ ζχζηαζε ηνπ Φξεηδεξίθνπ πξνο ηελ ηζαξίλα ηεο Ρσζίαο Αηθαηεξίλε Β’, ν Βνχιγαξεο πξνζθιήζεθε ζηελ Αγία Πεηξνχπνιε φπνπ αλέιαβε βηβιηνζεθάξηνο ηεο απιήο. Σν 1776 δηνξίζηεθε αξρηεπίζθνπνο ΢ιαβνλίνπ θαη Υεξζψλνο. Σελ επφκελε ρξνληά παξαηηήζεθε γηα λα γίλεη κέινο ηεο Απηνθξαηνξηθήο Αθαδεκίαο. Σε ζέζε ηνπ αξρηεπηζθφπνπ θαηέιαβε ν Νηθεθφξνο Θενηφθεο. Σν 1801 απνζχξζεθε ζε κνλαζηήξη, φπνπ πέζαλε ην 1806. Ο Βνχιγαξεο εγθαηλίαζε κηα λέα επνρή ζηελ ειιεληθή παηδεία. Απηφο πξψηνο δίδαμε ζηε λενιαία ηεο ηνπξθνθξαηνχκελεο Διιάδαο ηνλ νξζνινγηζκφ ηνπ Καξηέζηνπ (Νηεθάξη), ηε θηινζνθία ηνπ Λνθ, ηνπ Υνκπο θαη ηνπ Βνιθ, θαη έξγα ησλ κεγάισλ Δπξσπαίσλ επηζηεκφλσλ ηεο θπζηθήο θαη ησλ καζεκαηηθψλ. Δπηθξίζεθε κφλν γηα ηελ αξραΐδνπζα γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνίεζε. Μεξηθνί ηίηινη έξγσλ ηνπ: Αληηπιεθηηζκόο γξακκαηηθνύ θαη θηινζόθνπ, Σα Αξέζθνληα ηνηο θηινζόθνηο, ήηνη ηα πεξί ησλ θύζεη όλησλ θηινζνθνύκελα, Γηαηξηβή πεξί ηεο επζαλαζίαο. Αγία Πεηξνύπνιε, 1804, Κύθινο πνηεηηθώλ αζπξκαηίσλ, Πξαγκαηεία πεξί κνπζηθήο. ΢ηνηρεία Αιγεβξατθά, ΢ηνηρεία ηεο Μεηαθπζηθήο θαη άιια.

123

37. Καηαξηδήο-Φσηηάδεο Γεκήηξεο (1730-1807) Ο λνκηθφο θαη παηδαγσγφο Γεκήηξεο Καηαξηδήο-Φσηηάδεο ήηαλ απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο κνξθέο ηνπ ειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη έλαο απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ δεκνηηθηζκνχ. Γελλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη ην φλνκα ηνπ παηέξα ηνπ ήηαλ Φψηηνο (εμ νπ θαη ην Φσηηάδεο). Παληξεχηεθε θφξε αξρνληηθήο νηθνγέλεηαο ηεο Βιαρίαο κε επψλπκν Καηαξηδή, ην νπνίν θξάηεζε θαη έγηλε γλσζηφο κε απηφ. Ο ίδηνο ππέγξαθε σο Φσηηάδεο ή Φσηάθεο. Μνξθψζεθε ζηε γελέηεηξά ηνπ θαη έκαζε λα κηιά (εθηφο ηεο ειιεληθήο θαη ηνπξθηθήο) ηε γαιιηθή, αξαβηθή θαη ξνπκαληθή γιψζζα. Ο Νηηληεξφ

Πνιχ λένο έθπγε, εγθαηαζηάζεθε ζην Βνπθνπξέζηη θαη ζπνχδαζε ηε λνκηθή επηζηήκε. Καηέιαβε πςειά δηθαζηηθά αμηψκαηα θαη ηηκήζεθε κε ηνλ ηίηιν ηνπ Μεγάινπ Λνγνζέηε ηεο Βιαρίαο. Οη ζχγρξνλνί ηνπ ηνλ ηηκνχζαλ βαζχηαηα. Σνλ νλφκαδαλ Μαηθήλα ησλ ζνθώλ ηεο Βιαρίαο θαη ΢εβάζκην Παηξηάξρε ησλ Λνγίσλ. Χο δηθαζηήο έγξαςε ην έξγν Γηθαληθή Σέρλε. ΢ρεδίαζε έλα επξχ πξφγξακκα γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηεο παηδείαο ηεο επνρήο ηνπ ζχκθσλα κε ηα δπηηθά πξφηππα, φπσο εθθξάζηεθαλ ζηελ Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Νηελί Νηηληεξφ.. Έγξαςε δνθίκηα, πξαγκαηείεο θαη κειέηεο θαη ην ζπλνιηθφ ηνπ έξγν άζθεζε ζεκαληηθή επηξξνή ζε πνιινχο εθπξνζψπνπο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ, φπσο ηνπο Ηψζεπν Μνηζηφδαθα, Ρήγα Βειεζηηλιή, Αζαλάζην Υξηζηφπνπιν, Γαληήι Φηιηππίδε, Γξεγφξην Κσλζηαληά, Παλαγηψηε Κνδξηθά θαη άιινπο. Ο Καηαξηδήο γλψξηδε πνιχ θαιά ηελ ειιεληθή γξακκαηηθή θαη ηνλ θαινχζαλ σο απζεληία γηα ζέκαηα γξακκαηηθήο αθφκα θαη ιφγηνη πνπ 124

ήηαλ αληίζεηνί ηνπ ζε γισζζηθά δεηήκαηα. Σα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ, πνπ εθδφζεθαλ κεηά ην 1970 απφ ηνλ Κ. Θ. Γεκαξά απφ ηηο εθδφζεηο Δξκήο: - ΢ρέδην όη' ε ξσκαίθηα γιώζζα, όηαλ θαζώο ιαιηέηαη θαη γξάθεη' έρεη ζηα ιανγξαθηθά ηεο ηε κεισδία, θαη ζηα πνηεηηθά ηεο ξπζκό, θαη ην πάζνο θαη ηελ πεηζώ ζηα ξεηνξηθά ηεο. Όηη ηέηνηα είλαη ζαλ ηελ ειιεληθή, θαηά πάληα θαιιίηεξ' απ΄ όιαηο ηαηο γιώζζαηο. Κη όη' ε θαιιηέξγεηά ηεο, θη ε ζπγγξαθή βηβιίσλ ζ΄ απηήλα είλαη γεληθή θαη νιηθή αγσγή ηνπ έζλνπο. ΢ην έξγν απηφ (1783) ν Καηαξηδήο ζθνπεχεη ζηε αλακφξθσζε ηεο ειιεληθήο παηδείαο κε κνριφ ηεο δεκνηηθή (ή θπζηθή φπσο ηελ απνθαιεί) γιψζζα, Έηζη νη καζεηέο δελ ζα έραλαλ ρξφλν γηα λα κάζνπλ ηε ιφγηα γιψζζα ηελ νπνία δελ κηινχζαλ. Σν έξγν απηφ απνηειεί ζηαζκφ ζηελ ηζηνξία ηνπ δεκνηηθηζκνχ. Βηβιίν ηνπ Καηαξηδή (1970)

- ΢ρέδην ηεο αγσγήο ησλ παηδηώλ Ρσκεώλ θαη Βιάρσλ, πνπ πξέπεη λα γέλεηαη κεηά ιόγνπ ζηα θνηλά θαη ζπεηηθά ζθνιεηά. Καη απηφ γξακκέλν ην 17834.

- ΢πκβνπιή ζηνπο λένπο πώο λα σθεινύληαη θαη λα κε βιάπηνπληαη απ' ηα βηβιία ηα θξάγθηθα θαη ηα ηνύξθηθα θαη πνηα λα 'λαη ε θαζαπηό ηνπο ζπνπδή. Γξάθηεθε κεηαμχ 1783 θαη 1786.

- Δγθώκην ηνπ θηιόζνθνπ, καθαξηζκόο ηνπ νξζόδνμνπ, ςόγνο ηνπ άζενπ, ηαιάληζκα ηνπ δεηζηδαίκνλα. Γξάθηεθε ην 1785-65.

- Έθηε δηάιεθηνο ειιεληθή ή ξσκαίηθα έληερλα θαη κεκνπζσκέλα. Γξάθηεθε ην 1787. Σν έξγν απνηειείηαη απφ δπν κέξε: α) Λόγνο πξνηξεπηηθόο ζην γλώζη ζαπηόλ θαη ζηελ θνηλή παηδαγσγία ηνπ Με ηνλ όξν ζπεηηθά ζθοιεηά ελλνεί ηελ δηδαζθαιία ζην ζπίηη Δδώ ν ζπγγξαθέαο επηηίζεηαη ζηε δεηζηδαηκνλία, όπσο έθαλαλ θαη νη Γάιινη Δγθπθινπαηδηζηέο.

4

5

125

έζλνπο θαη β) Λόγνο πξνηξεπηηθόο ζην λα θάλνπκε δαζθάινπο ζηα ξσκαίηθα, ζε θάζ' επηζηήκ' ή ειεπζεξία, ηέρλ' ή αλαγθαία μεληθή γιώζζα.

- Γξακκαηηθή ηεο ξσκαίθηαο γιώζζαο (Γξάθηεθε ην 1787-88) - Αθφκα πξέπεη λα αλαθέξνκε ηα: Θεσξία απάλνπ ζηελ αξραία θαη γλήζηα πξνθνξά, Πνηεηηθά ηεο λέαο, ΢ηηρνπξγία ηεο λέαο, Γξακκαηηθή ηεο αξραίαο θαη Γξακκαηηθή ηεο Αηξεηήο. Ο Καηαξηδήο ήηαλ θαη πξσηνπφξνο ζηε βηβιηνγξαθία. Αλαθέξεη πεξηζζφηεξνπο απφ 600 ηίηινπο ειιεληθψλ δηδαθηηθψλ έξγσλ ζηελ αξραία θαη λέα γιψζζα. Γελ γλσξίδνπκε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο απφ ην 1791 ν Γεκήηξεο άξρηζε πιένλ λα γξάθεη ζηελ θαζαξεχνπζα. Τπάξρνπλ δηάθνξεο εθδνρέο, αιιά απηή ε γισζζηθή κεηαζηξνθή ήηαλ ε αηηία πνπ ηα έξγα ηνπ (αλ θαη ήηαλ έηνηκα γηα ην ηππνγξαθείν) δελ άξρηζαλ λα εθδίδνληαη, παξά κφιηο ην 1970 φπσο είπακε παξαπάλσ. Ο Καηαξηδήο πέζαλε ζην Βνπθνπξέζηη ην 1807. Ο γηνο ηνπ ΢ηέθαλνο έγηλε θη απηφο δηθαζηηθφο θαη νη απφγνλνί ηνπ εθξνπκαλίζηεθαλ. Ο εγγνλφο ηνπ Μπαξκπνχ Καηαξηδή έγηλε πξσζππνπξγφο ηεο Ρνπκαλίαο θαη δνινθνλήζεθε ην 1862.

126

38. Μπαιάλνο Κνζκάο (1731-1808) Ο θιεξηθφο, δάζθαινο θαη ζπγγξαθέαο Κνζκάο Μπαιάλνο απφ ηα Γηάλλελα, ήηαλ πξσηφηνθνο γηνο ηνπ Βαζηιφπνπινπ Μπαιάλνπ ν νπνίνο θξφληηζε γηα ηελ θαιή ηνπ κφξθσζε. Ο Κνζκάο αξρηθά δίδαμε ζε ζρνιεία ηεο Θεζζαιίαο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ζηε ζπλέρεηα δίδαμε ζηελ πεξίθεκε ΢ρνιήο Γθηνχκα ησλ Ησαλλίλσλ (αξγφηεξα κεηνλνκάζηεθε ζε Μπαιαλαία), ζρνιάξρεο ηεο νπνίαο ήηαλ ν παηέξαο ηνπ. Γηαδέρζεθε ηνλ παηέξα ηνπ ζηελ ζέζε ηνπ ζρνιάξρε θαη παξέκεηλε ζ’ απηήλ επί 41 ρξφληα (1758-99). Σνλ Κνζκά δηαδέρζεθε ν αδειθφο ηνπ Κσλζηαληίλνο. ΢ηελ ζρνιή ν Κνζκάο είρε πνιινχο καζεηέο, αξθεηνί απφ ηνπο νπνίνπο δηαθξίζεθαλ αξγφηεξα ζηα γξάκκαηα. Ο Κνζκάο Μπαιάλνο

Πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ήηαλ αληίζεηνο κε ηελ ρξήζε ηεο λενειιεληθήο γιψζζαο, απνζηξεθφηαλ θάζε ηη λεσηεξηθφ θαη απέηξεπε ηνπο καζεηέο ηνπ απφ ηελ εθκάζεζε μέλσλ γισζζψλ κε ην θφβν ηεο αζεΐαο. Απηή ε ζπληεξεηηθή λννηξνπία ηνπ ηνλ έθεξε ζε αληηπαξάζεζε κε ηνλ Αζαλάζην Φαιίδα. Ο Κνζκάο Μπαιάλνο πέξαζε ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ γξάθνληαο επηζηεκνληθά θαη ζενινγηθά έξγα, ηα πεξηζζφηεξα ησλ νπνίσλ εθηππψζεθαλ κε δαπάλεο ησλ Ζπεηξσηψλ εκπφξσλ θαη εζληθψλ επεξγεηψλ αδειθώλ Εσζηκά. Μεξηθνί ηίηινη έξγσλ ηνπ: Έθζεζηο ΢πλνπηηθή Αξηζκεηηθήο, Άιγεβξαο θαη Υξνλνινγίαο, Πεξί ειιείςεσο ησλ παξαιεηπνκέλσλ θσηώλ παξά ηνηο αξίζηνηο ησλ πνηεηώλ θαη ησλ θαηαινγάδελ ζπγγξαςάλησλ, Έθζεζηο αθξηβεζηάηε ηεο Αξηζκεηηθήο, Οδόο Μαζεκαηηθή, Ηζηνξηθό ηεο Ζπείξνπ.

127

39. Απμεληηάδεο-Ενππαληψηεο Γεψξγηνο (;-1813) Ο ιφγηνο, έκπνξνο θαη δάζθαινο Γεψξγηνο Απμεληηάδεο γελλήζεθε ζην ρσξηφ Ενππάλη (ζήκεξα Πεληάινθνο) ησλ Γξεβελψλ. Μαζήηεπζε θνληά ζηνλ γλσζηφ δάζθαιν ηνπ Σηξλάβνπ Ησάλλε Πέδαξν-Γεκεηξηάδε. Σν 1792 ή 93 εγθαηαζηάζεθε ζην ΢εκιίλν, κηα εκπνξηθή θσκφπνιε ζηα βφξεηα ηνπ Βειηγξαδίνπ πνπ ηφηε βξηζθφηαλ απζηξηαθή θαηνρή. Δπί πέληε ρξφληα δίδαμε ζην ζρνιείν ηεο εθεί ειιεληθήο παξνηθίαο ελψ παξάιιεια επηδφζεθε ζην εκπφξην. Δπίζεο αζρνιήζεθε κε θηινινγηθέο κειέηεο θαη – φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ κε ηνλ Κσλζηαληίλν Κνχκα – ήηαλ έλζεξκνο ππνζηεξηρηήο ηνπ θηλήκαηνο γηα ηνλ εμεπξσπατζκφ ηεο ειιεληθήο παηδείαο. Σν 1802 κεηέθεξε ηηο εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ ζηε Βηέλλε, φπνπ θαη πέζαλε. Γψξηζε ηελ βηβιηνζήθε ηνπ ζην ζρνιείν ηεο ΢ηάηηζηαο. Απηά ηα πξψηα 108 βηβιία απνηέιεζαλ ηνλ ππξήλα ηεο δεκηνπξγία ηεο Βηβιηνζήθεο ηνπ ρσξηνχ.

128

40. Μνπξνχδεο Αιέμαλδξνο (1760-1816) Ο Αιέμαλδξνο Μνπξνχδεο γελλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ήηαλ γφλνο ηεο γλσζηήο θαλαξηψηηθεο νηθνγέλεηαο Μνπξνχδε (παξαθιάδη ηεο απηνθξαηνξηθήο νηθνγέλεηαο ησλ Κνκλελψλ) θαη ε κεηέξα ηνπ θαηαγφηαλ απφ ηελ επίζεο γλσζηή νηθνγέλεηα Μαπξνθνξδάηνπ. Έιαβε άξηζηε κφξθσζε θαη κεηαμχ άιισλ κηινχζε γαιιηθά, ιαηηληθά, ηηαιηθά, αξαβηθά, πεξζηθά θαη θπζηθά ηνπξθηθά θαη ειιεληθά. Σν 1790 ν Μνπξνχδεο δηνξίζηεθε κέγαο δξαγνπκάλνο ηεο Τςειήο Πχιεο θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπ δηαπξαγκαηεχηεθε ηελ εηξήλε ηνπ Ηαζίνπ πνπ έζεηε ηέξκα ζην ξσζνηνπξθηθφ πφιεκν. Ο Αιέμαλδξνο Μνπξνχδεο

Απφ ην 1792 σο ην 1807 ρξεκάηηζε, κε ελαιιαγέο, εγεκφλαο ηεο Μνιδαβίαο θαη ηεο Βιαρίαο. Καηεγνξήζεθε γηα ζπκπάζεηα πξνο ηνπο Ρψζνπο, εμνξίζηεθε δπν θνξέο θαη θαηαδηθάζηεθε ζηηο γαιέξεο. Πέζαλε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ππφ αδηεπθξίληζηεο ζπλζήθεο. Χο εγεκφλαο ησλ παξαδνπλάβησλ ρσξψλ πέηπρε πνιιά. Τπνζηήξημε ηελ αλεμηζξεζθία, εθζπγρξφληζε ηελ παηδεία, ηελ νηθνλνκία θαη ην ζχζηεκα απνλνκήο δηθαηνζχλεο κε ηελ ζέζπηζε πνηληθνχ θαη αζηηθνχ θψδηθα. Καζηέξσζε ππνηξνθίεο γηα ηνπο θησρνχο καζεηέο, ελίζρπζε ηε λαπηηιία. Έθηηζε λνζνθνκεία, θηιαλζξσπηθά θαη θνηλσθειή ηδξχκαηα, θαζψο θαη ειιεληθά ζρνιεία θαη ηνπνζέηεζε ζ’ απηά αμηφινγνπο δαζθάινπο

129

41. Μηραήι Κσλζηαληίλνο (1751-1816) Ο ιφγηνο θαη ηαηξνθηιφζνθνο Κσλζηαληίλνο Μηραήι γελλήζεθε ζηελ Καζηνξηά. Σα πξψηα γξάκκαηα ηα έκαζε ζηε γελέηεηξά ηνπ θαη ζηε ζπλέρεηα παξαθνινχζεζε καζήκαηα απφ ηνλ Μηραήι Παπαγεσξγίνπ ζηε ΢ηάηηζηα. ΢πνχδαζε ηαηξηθή ζηελ Βηέλλε, φπνπ έδεζε θαη εξγάζηεθε σο γηαηξφο. Παξάιιεια κε ηελ ηαηξηθή, ν Μηραήι επηδφζεθε ζηε ζπγγξαθή θαη ηηο κεηαθξάζεηο θηινινγηθψλ θαη ηαηξηθψλ έξγσλ. Ο 1794 έγξαςε θαη εμέδσζε ζηε Βηέλλε ην βηβιίν ηνπ Γηαηηεηηθή, ήο πξνηέηαθηαη θαη Ηζηνξία ζπλνπηηθή πεξί αξρήο θαη πξνόδνπ ηεο ηαηξηθήο επηζηήκεο θαη ηηλσλ πεξί απηήλ επδνθηκεζάλησλ αλδξώλ, εθ παιαηώλ ηε θαη λεσηέξσλ. Απέθηεζε πεξηνπζία απφ ην επάγγεικά ηνπ πξάγκα πνπ ηνπ επέηξεςε λα ρνξεγήζεη αξθεηά ρξήκαηα ζηα ζρνιεία ηεο Καζηνξηάο.

130

42. Βαζηιείνπ Αιέμαλδξνο 1760-1818) Ο Αιέμαλδξνο Βαζηιείνπ απφ ην Αξγπξφθαζηξν ήηαλ έλαο απφ ηνπο πνιινχο Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο πνπ δηέπξεςαλ ζηηο επξσπατθέο πφιεηο θαη παξάιιεια αζρνιήζεθαλ κε ζέκαηα παηδείαο ζπκβάινληαο ζηελ εδξαίσζε ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ. Δγθαηαζηάζεθε θαηά θαηξνχο γηα ηηο εκπνξηθέο ηνπ ππνζέζεηο ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, ην Άκζηεξληακ, ηε Λπψλ, ην Παξίζη, ηε Βηέλλε θαη ηέινο ζηελ Σεξγέζηε, φπνπ δηεηέιεζε πξφμελνο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. ΢ηελ πφιε απηή πέζαλε. Ο Βαζηιείνπ δελ είρε ζπνπδάζεη, αιιά είρε έθεζε ζηα γξάκκαηα θαη εξγάζηεθε γηα ηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ησλ νκνεζλψλ ηνπ. Σν Αξγπξφθαζηξν

Δίρε θαιέο ζρέζεηο κε ινγίνπο ηεο επνρήο ηνπ. Καζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πνξεία ηνπ απηή έπαημε ε γλσξηκία θαη ε θηιία ηνπ κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή ζην Παξίζη. Ο Αιέμαλδξνο αγσλίζηεθε γηα ηελ εμάπισζε ησλ απφςεσλ ηνπ Κνξαή ζε ζέκαηα παηδείαο, ρξεκαηνδφηεζε ηελ έθδνζε βηβιίσλ ηνπ θαη ζπλέβαιε ζηε δεκνζίεπζή ηνπο ζηελ εθεκεξίδα Λόγηνο Δξκήο. Έρνπλ δηαζσζεί πεξηζζφηεξεο απφ ηξηαθφζηεο επηζηνιέο πνπ ηνπ έγξαςε ν Κνξαήο. Σν 1808 ν Βαζηιείνπ έγξαςε κηα επίηνκε ηζηνξία κε ηίηιν Ηζηνξηθόλ Υαξηνπαίγληνλ. Απφ ην 1814, έγηλε κέινο ηεο παηξησηηθήο νξγάλσζεο Φηιόκνπζνο Δηαηξία ηεο Βηέλλεο.

131

43. Κνκλελφο Γεκήηξηνο (1749-1821) Μηιήζακε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην (Ο Γηαθσηηζκόο, νη κπζηηθέο εηαηξίεο θαη νη Σέθηνλεο) γηα ηελ κπζηηθή εηαηξεία Διιελφγισζζνλ Ξελνδνρείνλ πνπ ηδξχζεθε ζην Παξίζη ην 1909 απφ ηνλ Θεζζαινληθέα ιφγην Γξεγφξην Εαιχθε. Ζ εηαηξία απηή ζπζηάζεθε κε ζθνπφ ηελ κειέηε ηνπ αξραηνειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, ν πξαγκαηηθφο φκσο ζθνπφο ήηαλ είλαη ε πξνεηνηκαζία θηλήκαηνο γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο. Σν Διιελόγισζζνλ Ξελνδνρείνλ πηνζέηεζε ηνπο ζπλσκνηηθνχο θαλφλεο ησλ Καξκπνλάξσλ θαη ησλ Διεπζεξνηεθηφλσλ θαη ζεσξείηαη ν πξφδξνκνο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο. Ο απηνθξάηνξαο Γαβίδ Κνκλελφο

Μέινο ηεο εηαηξίαο ήηαλ θαη ν Αζαλάζηνο Σζαθάισθ ν νπνίνο ζπκκεηείρε ζηελ πεληακειή επηηξνπή πνπ ζπλέηαμε ην θαηαζηαηηθφ θαη απνδείρζεθε ηδηαίηεξα δξαζηήξηνο ζηε δηάδνζε ησλ ζθνπψλ ηεο εηαηξείαο, θπξίσο δε ζηηο παξαδνπλάβηεο εγεκνλίεο θαη ζηε Ρσζία. Έλαο αθφκα πνπ έιαβε ζεκαληηθφ ξφιν ήηαλ ν Γεκήηξηνο Κνκλελφο, απφγνλνο Μαληαηψλ πνπ ηνλ 17ν αηψλα είραλ θαηαθχγεη ζηελ Κνξζηθή γηα λα γιηηψζνπλ απφ επηδξνκέο πεηξαηψλ. Ο βαζηιηάο Λνπδνβίθνο Η΢Σ’ είρε απνλείκεη ζηνλ Κνκλελφ ηνλ ηίηιν ηνπ πξίγθηπα, αθνχ ηνλ είρε αλαγλσξίζεη σο ηειεπηαίν απφγνλν ηνπ απηνθξάηνξα ηεο Σξαπεδνχληαο Γαβίδ Κνκλελνύ (1408-63). ΢ηελ Κνξζηθή ν Γεκήηξηνο Κνκλελφο είρε ζπλάςεη ζηελέο θηιηθέο ζρέζεηο κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ Ναπνιένληα Βνλαπάξηε. Ο ηειεπηαίνο, κάιηζηα, ζχρλαδε ζην Παξίζη, ζηηο αίζνπζεο ηεο θπξίαο Πεξκφλ, αδειθήο ηνπ πξίγθηπα Γεκεηξίνπ Κνκλελνχ, ηελ νπνία κάιηζηα ιέγεηαη. φηη είρε δεηήζεη θαη ζε γάκν.

132

Ο Ναπνιέσλ, κέζσ ηνπ πξίγθηπα Γεκεηξίνπ Κνκλελνχ, φρη κφλν ελεκεξψζεθε γηα ηνπο ζθνπνχο ηνπ Διιελφγισζζνπ Ξελνδνρείνπ, αιιά θαη ην πεξηέβαιε κε ηελ πξνζηαζία ηνπ θαη πιεξνθνξείην θάζε ελέξγεηά ηνπ. Βεβαίσο, ην ελδηαθέξνλ απηφ ηνπ Ναπνιένληα δελ ήηαλ αληδηνηειέο, εμππεξεηνχζε ηα πνιηηηθά θαη γεσζηξαηεγηθά ζρέδηά ηνπ. Σα φπνηα ζρέδηα φκσο ηνπ Ναπνιένληα καηαηψζεθαλ εμαηηίαο ηεο απνηπρεκέλεο εθζηξαηείαο ηνπ θαηά ηεο Ρσζίαο. Ο Σζαθάισθ, ζε ζπλελλφεζε κε ηνλ Γξεγφξην Εαιχθε θαη ηνλ Γεκήηξην Κνκλελφ, έθπγε απφ ην Παξίζη, ην 1814 θαη αθνχ πέξαζε απφ ηε Βηέλλε, φπνπ ζπλαληήζεθε κε ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα, θαηέιεμε ζηελ Οδεζζφ θαη κεηέθεξε, εθεί ηελ έδξα ηνπ Διιελόγισζζνπ Ξελνδνρείνπ. ΢ηελ πφιε απηή ηεο Ρσζίαο, ν Σζαθάισθ κε ηνπο ΢θνπθά, Ξάλζν θαη Αλαγλσζηφπνπιν ίδξπζαλ έρνληαο σο πξφηππν ην Διιελόγισζζν Ξελνδνρείν, ηελ Φηιηθή Δηαηξεία, πνπ πξνεηνίκαζε ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821. Σν θχξην ζηνηρείν, φκσο, πνπ δηαθνξνπνηεί ηηο δχν κπζηηθέο απηέο νξγαλψζεηο είλαη ε εκπέδσζε ηεο πεπνίζεζεο, φηη νη Έιιελεο ζα πξέπεη, γηα ηελ απειεπζέξσζή ηνπο, λα ζηεξηρζνχλ θαηά βάζε ζηηο δηθέο ηνπο δπλάκεηο θαη φρη ζηε βνήζεηα ησλ μέλσλ θξαηψλ. Μάιηζηα, ζχκθσλα κε ην θαηαζηαηηθφ ηεο Φηιηθήο Δηαηξείαο απαγνξεπφηαλ ε κχεζε ζε απηήλ νπνηνπδήπνηε δελ ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο.

133

44. Γάβαξεο ή Γάξβαξηο Γεκήηξηνο (1757-1823) Ο Γεκήηξηνο Γάβαξεο γελλήζεθε ζηελ Κιεηζνχξα ηεο Καζηνξηάο. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ πινχζηνο έκπνξνο θαη ήζειε ν γηνο ηνπ λα ηνλ δηαδερζεί ζην εκπφξην, φκσο απηφο πξνηίκεζε λα ζηξαθεί ζηε δηδαζθαιία θαη ηε ζπγγξαθή. ΢πνχδαζε θιαζζηθή θηινινγία ζηε Λεηςία θαη ηε Βνπδαπέζηε θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Υάγε φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο. Καζψο ν Γάβαξεο ήηαλ βιάρηθεο θαηαγσγήο ππνζηήξημε κε ζέξκε ηελ εηζαγσγή ηεο ειιεληθήο παηδείαο θαη αιθαβήηνπ ζηνλ βιαρφθσλν πιεζπζκφ ηεο Μαθεδνλίαο, ηεο Ζπείξνπ, ηεο Θεζζαιίαο θαζψο θαη πνιιψλ παξαδνπλάβησλ πφιεσλ, φπνπ δνχζαλ εθαηνκκχξηα Βιάρσλ. Γίδαμε ειιεληθά ζην ΢εκιίλν ηεο ΢εξβίαο θαη ζηε Βηέλλε. ΢ηελ πξσηεχνπζα ηεο Απζηξίαο εγθαηαζηάζεθε κε ηνπο ηέζζεξηο αδειθνχο ηνπ. ΢ηελ πφιε απηή εμέδσζε έλα ειιεληθφ ιεμηθφ ηεο ιατθήο γιψζζαο (δεκνηηθήο) θαη κηα «Γεξκαληθή γξακκαηηθή». Δθεί ζπλαληήζεθε θαη κε ηνλ Ρήγα Βειεζηηλιή. Αθφκα ν Γάβαξεο είρε αιιεινγξαθία κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή, ν νπνίνο ηνλ επεξέαζε ζε ζέκαηα γιψζζαο. Ο Γάβαξεο ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηνπ ειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ, ηα έξγα ηνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ ηελ νκνγέλεηα ηεο επνρήο γηα πνιχ θαηξφ θαη βνήζεζε ηνπο δαζθάινπο κε ηα βνεζήκαηά ηνπ, θαζψο επεμεγνχζε ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο, φπσο ε αιιεινδηδαθηηθή. Δπίζεο έδηλε ζπκβνπιέο ζηελ δηδαθηηθή γλσζηηθψλ αληηθείκελσλ, φπσο ηα καζεκαηηθά θαη ε θπζηθή. Μεξηθνί ηίηινη έξγσλ ηνπ: Δηζαγσγή εηο ηελ ειιεληθήλ γιώζζαλ, πεξηέρνπζα δηαθόξνπο ειιεληθνύο δηαιόγνπο πάλπ σθειίκνπο, εηο ηξεηο εθαηνληαεηεξίδαο δηεξεκέλνπο, Δπηηνκή Φπζηθήο, ΢ύληνκνο Γεληθή Ηζηνξία (Ηζηνξία ησλ Βνπιγάξσλ θαη ΢έξβσλ).

134

45. Βειαξάο Γηάλλεο (1771-1823) Ο γηαηξφο θαη πνηεηήο Γηάλλεο Βειαξάο ππήξμε απφ ηηο καρεηηθφηεξεο κνξθέο ηνπ δεκνηηθηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη πξφδξνκνο ηεο λενειιεληθήο πνίεζεο καδί κε ηνπο Αζαλάζην Υξηζηφπνπιν θαη Γηνλχζην ΢νισκφ. Ο Βειαξάο γελλήζεθε ζηα Κχζεξα, αιιά κεγάισζε θαη έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηελ παηξίδα ηνπ παηέξα ηνπ ηα Γηάλλελα, πνπ εθείλε ηελ επνρή ήηαλ ζεκαληηθφ πλεπκαηηθφ θέληξν ηνπ ππφδνπινπ ειιεληζκνχ. Γηδάρζεθε καζεκαηηθά θαη έκαζε ιαηηληθά, ηηαιηθά θαη γαιιηθά. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Μπνιφληα θαη ηελ Πάληνβα θαη πήξε ην πηπρίν ηεο ηαηξηθήο. Σν 1797 κεηείρε ζε πνιηηηθή θίλεζε πνπ εκπλεφηαλ απφ ηνλ Ρήγα Φεξαίν θαη θπιαθίζηεθε ζηε Βελεηία. Απειεπζεξψζεθε φηαλ ν Ναπνιέσλ θαηέιαβε ηελ πφιε. Ο Γηάλλεο Βειαξάο

Σν 1801 ν Βειαξάο επέζηξεςε ζηα Ησάλληλα θαη επηιέρζεθε, ιφγσ ησλ ζπνπδψλ ηνπ, σο γηαηξφο ηνπ Βειή, γηνπ ηνπ Αιή Παζά, ελψ παξείρε ηηο ηαηξηθέο ηνπ ππεξεζίεο ζηνπο θησρνχο ηεο πφιεο ρσξίο ακνηβή. Γηαηεξνχζε αιιεινγξαθία κε πλεπκαηηθνχο αλζξψπνπο φπσο ηνλ Αζαλάζην Φαιίδα, ηνλ Γεψξγην Καιαξά, ηνλ Ησάλλε Οηθνλφκνπ θαη άιινπο, φληαο νπαδφο ηνπ επξσπατθνχ δηαθσηηζκνχ. Φαίλεηαη πσο κε ηνλ Φαιίδα εηνίκαδαλ έλα θείκελν γηα ηελ γιψζζα, αιιά ε έθξεμε ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ ’21 ηνπο ππνρξέσζε λα κελ ην δεκνζηνπνηήζνπλ. ΋ηαλ ν Αιή παζάο ήξζε ζε ζχγθξνπζε κε ηελ Τςειή Πχιε θαη νη Σνχξθνη πνιηφξθεζαλ ηα Γηάλλελα, ν Βειαξάο εγθαηέιεηςε ηελ πφιε θαη εγθαηαζηάζεθε ζην Σζεπέινβν Εαγνξίνπ, φπνπ θαη πέζαλε αθήλνληαο ζε θαθή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηε γπλαίθα ηνπ θαη ηνπο δπν γηνπο ηνπ.

135

Ο Βειαξάο ππήξμε απφ ηνπο ζθαπαλείο ηνπ δεκνηηθηζκνχ. Σα ρξφληα, ιίγν πξηλ ηελ Δπαλάζηαζε, είρε δεκηνπξγεζεί έλαο θχθινο θαλαηηθψλ δεκνηηθηζηψλ θαη δηαθσηηζηψλ γχξσ απφ ηνλ Βειαξά. Ζ κηθξή απηή νκάδα δελ καο είλαη επαξθψο γλσζηή, επεηδή εθηφο απφ ηνλ Βειαξά θαη ηνλ Υξηζηφπνπιν, νη ππφινηπνη δελ ηχπσζαλ έξγα ηνπο. Πξφθεηηαη γηα εθηά-νρηψ αλζξψπνπο πνπ αιιεινγξαθνχλ κεηαμχ ηνπο, ζε κηα πνιχ δσληαλή γιψζζα, ρξεζηκνπνηψληαο ζπρλά κηα θσλεηηθή απινπνηεκέλε γξαθή, αληαιιάζζνπλ βηβιία θαη πιεξνθνξίεο, εηξσλεχνληαη ηνλ Κνξαή θαη ηνλ Λόγην Δξκή, πνιχ πεξηζζφηεξν κάιηζηα παξά ηνπο αξρατζηέο – θάπνηεο επηζηνιέο ζψζεθαλ, θαη είλαη ε κφλε πεγή πιεξνθνξηψλ γηα ηελ νκάδα απηήλ. Έλαο απφ ηελ παξέα είλαη ν Γηψξγνο Καιαξάο, γηαηξφο απφ ηελ Κφξηλζν. Σν 1804, είρε ζπληάμεη κηα Γνθηκή γξακκαηηθήο ηεο γιώζζαο-καο, γξακκέλε ζε απφιπηα θσλεηηθή νξζνγξαθία. Ο Βειαξάο φκσο ελδηαθέξζεθε, θαη ηνπ έζηεηιε ηε Ρνκεεθε γινζα· έπεηηα αθνινχζεζε θάπνηα αιιεινγξαθία κεηαμχ ηνπο. ΢’ έλα γξάκκα ηνπ Βειαξά κε εκεξνκελία 15 Απγνχζηνπ 1815, ν Γηαλληψηεο πνηεηήο έγξαθε αλάκεζα ζ’ άιια: Γελ θαηαθξέλσ ην κεγάινλ δήινλ νπνύ έρνπλ κεξηθνί γηα ηα νλόκαηα ησλ πξνγόλσλ ηνπο. Γελ ήζεια όκσο λα ζηνραζηνύκε πσο ν Πιάησλαο ήηαλ κεγάινο θηιόζνθνο γηαηί ηνλ ήιεγαλ Πιάησλα θαη όρη Κώζηα. Ή λα ζαξξνύκε πσο ν Θεκηζηνθιήο ήηαλ κέγαο ζηξαηεγόο γηαηί ηνλ ήιεγαλ Θεκηζηνθιή θαη όρη Σξηαληάθπιινλ. [...] Σν όλνκα δελ θάλεη ην πξάγκα. Ξερσξηζηά, ηα αζπλήζηζηα νλόκαηα ζη’ αθηηά ηνπ ιανύ είλαη ζαλ η’ αζπλήζηζηα θνξέκαηα. Ο Βειαξάο ήηαλ πνιπγξαθφηαηνο, έγξαςε πνίεζε, πεδνγξαθία θαη έθαλε κεηαθξάζεηο. Σν πην γλσζηφ ηνπ έξγν, ε Ρνκεεθε γινζα, ην νπνίν αθηέξσζε ζηνλ θίιν ηνπ Φαιίδα, ηππψζεθε ζηελ Κέξθπξα ην 1814, κέζα ζην νπνίν είλαη δηαηππσκέλεο νη γισζζηθέο θαη νξζνγξαθηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, νη νπνίεο ήηαλ πνιχ ξηδνζπαζηηθέο φρη κφλν γηα ηελ επνρή εθείλε αιιά θαη ζήκεξα αθνχ θαηάξγεζε ηελ ηζηνξηθή νξζνγξαθία θαη πξφηεηλε ηελ θσλεηηθή νξζνγξαθία, θαη ηηο νπνίεο εθάξκνζε ζε κεξηθά πνηήκαηα αιιά θαη ζε δπν κεηαθξάζεηο θιαζηθψλ έξγσλ. Ζ γξακκαηηθή ηνπ αλαπηπζζφηαλ ζε ρψξν δπν ζειίδσλ.

136

Ζ Ρνκεεθε γινζα ήηαλ ην κνλαδηθφ έξγν ηνπ Βειαξά πνπ εθδφζεθε φζν δνχζε. Σν 1823 εθδφζεθε ζηελ Κέξθπξα ην βηβιίν Πνηήκαηα θαη πεδά ηηλα. Σν 1935 εθδφζεθαλ ζηελ Αζήλα ηα Άπαληα Ησάλλνπ Βειαξά, πνπ πεξηιακβάλνπλ εξσηηθά, ζαηηξηθά θαη ιπξηθά πνηήκαηα, κχζνπο θαη αηλίγκαηα. Μεξηθνί ηίηινη: Πνηήκαηα: Θσξώ ζνπ, Υιόε, Σν θηιόπνλν κειίζζη, Ζ γιπθπηάηε Αλνημη, Ύκλνο ζηνλ έξσηα, Πνπιάθη. Πεδά: Ζ ξνκεεθε γινζα, Μεθξε νξκεληα γηα ηα γξακαηα θε ηελ νξζνγξαθεα ηεο ξνκεεθεο γινζαο, Ακαξηία, Γλώζη ζαπηόλ, Μύζνη, Γηαιέμεηο πεξί Διιήλσλ πνηεηώλ ηνπ ΗΘ' αηώλνο, Ο Λνγηώηαηνο ηαμηδηώηεο, Ἡ δεκνηηζηηθή αληίζεζε ζηελ Κνξατθή "Μέζε νδό", Μεηαθξάζεηο: Κξίησλαο ηνπ Πιάησλα, Δπηηάθηνο ηνπ Θνπθπδίδε, Βαηξαρνκπνκαρίεο ηνπ Οκήξνπ Πνπιάθη Πνπιάθη μέλν, μεληηεκέλν, πνπιί ρακέλν, πνχ λα ζηαζψ; Πνχ λα θαζίζσ λα μελπρηήζσ, λα κε ραζψ; ............................ Ησάλλεο Βειαξάο

137

46. Καλέιινο ΢ηέθαλνο (1792-1823) Έλαο αθφκα γηαηξφο θαη πνηεηήο ήηαλ ν ΢ηέθαλνο Καλέιινο απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα δηδάρζεθε ζηελ Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή θαη ζε ειηθία 20 εηψλ πήγε ζηε Γεξκαλία, ζπνχδαζε ηαηξηθή θαη κεηά ηελ απφθηεζε δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο παξαθνινχζεζε καζήκαηα θπζηθήο, καζεκαηηθψλ θαη θηινζνθίαο ζηε Γαιιία. Απφ ην 1820 ν Καλέιινο δίδαμε καζεκαηηθά θαη θπζηθή ηζηνξία ζην ειιεληθφ ιχθεην ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ ζην νπνίν δίδαζθε επίζεο ν Γεψξγηνο Γελλάδηνο θαη δηεχζπλε ν Κσλζηαληίλνο Βαξδαιάρνο. Τπήξμε θαη απφ ηνπο θχξηνπο ζπλεξγάηεο ηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο Λόγηνο Δξκήο ζηελ νπνία δεκνζίεπε ζέκαηα θπζηθψλ επηζηεκψλ. Ο ΢ηέθαλνο Καλέιινο

Οπαδφο ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο, δελ δίζηαζε λα ηελ ρξεζηκνπνηεί ζηε δηδαζθαιία ηνπ. ΢ην Βνπθνπξέζηη έγηλε κέινο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο θαη φηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε εγθαηέιεηςε ηε δνπιεηά ηνπ θαη πνιέκεζε κε ηνλ ζηξαηφ ηνπ Τςειάληε. Μεηά ηελ ζπληξηβή έθπγε γηα ηελ Γεξκαλία θαη ηε Γαιιία, αιιά ην 1823 επέζηξεςε γηα λα ζπκκεηάζρεη ζηηο πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο, πξνζθέξνληαο ηηο ηαηξηθέο ηνπ ππεξεζίεο. ΢πκκεηείρε ζηε Β’ Δζλνζπλέιεπζε ζην Άζηξνο. Σν 1823 βξέζεθε ζηελ Όδξα φπνπ εθηχπσζε έλα εθιατθεπκέλν πνιηηηθφ θείκελν κε ηίηιν Βηβιηαξάθη θαη’ εξσηαπόθξηζηλ πεξί ινγήο ινγίσλ πξαγκάησλ αλαγθαίνλ κάιηζηα εηο ηελ παηξίδαλ ησλ Γεξκαλώλ, δη’ όινπο ηνπο γεξκαλνύο πνιίηαο θαη ρσξηαλνύο. Ακέζσο κεηά πξνζιήθζεθε σο ζχκβνπινο ηνπ αξκνζηή ηεο Κξήηεο Μαλφιε Σνκπάδε γηα λα ζπληάμεη έλα είδνο ηνπηθνχ ζπληάγκαηνο κε ηίηιν Οξγαληζκνί ηεο 138

Κξήηεο. Πήγε κε ηνλ Σνκπάδε ζηελ Κξήηε γηα λα εξγαζηεί σο γηαηξφο θαηά ηεο επηδεκίαο παλνχθιαο. ΋κσο πξνζβιήζεθε θαη ν ίδηνο απφ ηελ λφζν απηή θαη πέζαλε ηνλ Ηνχιην ηνπ 1823 ζε ειηθία κφιηο 31 εηψλ. Ο Καλέιινο έγξαςε πνιιά παηξησηηθά πνηήκαηα θαη ζνχξηνπο (Παηδηά ησλ Διιήλσλ ηη θαξηεξείηε, Σα παιιεθάξηα ηα θαιά δελ θιέπηνπλ, δελ αξπάδνπλ θ.α.). Έγξαςε επίζεο άξζξα θαη δνθίκηα γηα ηελ πνίεζε θαη κειέηεο γηα ηνπο πνηεηέο Βειαξά θαη Υξηζηφπνπιν. Ζ πνηεηηθή ηνπ ζπιινγή Υξπζά Έπε, ηελ νπνία ζθφπεπε λα θπθινθνξήζεη ην 1823 ζηελ Όδξα, δπζηπρψο δελ δηαζψζεθε. Ννπζεζίεο

Τα παιιεθάξηα ηα θαιά δελ θιέπηνπλ, δελ αξπάδνπλ, κόλνλ ηπξάλλνπο πνιεκνύλ, ην δίθαηνλ παληνύ ηηκνύλ, κηζνύλ ηελ ηπξαλλίδα θαη δνπλ γηα ηελ παηξίδα. ………………………….. Σηέθαλος Καλέιιες

139

47. Καιαξάο Γεψξγηνο (1780-1824/5) Μεηά ηνλ Καηαξηδή θαη ηνλ Βειαξά, έλαο άιινο ιφγηνο θαη γηαηξφο ν Γεψξγηνο Καιαξάο (θαη αξγφηεξα ν δάζθαινο Αζαλάζηνο Φαιίδαο θαη ν πνηεηήο Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο) πξνζηίζεηαη ζηελ παξέα ησλ ξηδνζπαζηψλ δεκνηηθηζηψλ, απηψλ δειαδή πνπ δεηάλε ηελ απειεπζέξσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απφ ηα δεζκά ηνπ ζρνιαζηηθηζκνχ θαη ηεο θαζαξεχνπζαο. Ο Καιαξάο γελλήζεθε πεξίπνπ ζην Αγηλφξην Κνξηλζίαο. Έιαβε ηελ εγθχθιην κφξθσζε ζηε γελέηεηξά ηνπ παξαθνινπζψληαο καζήκαηα ινγηθήο, αξηζκεηηθήο, γεσκεηξίαο θαη ειιεληθψλ. Ζ θαιή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ επέηξεςε ζην Γεψξγην λα ζπλερίζεη αξγφηεξα ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Ηηαιία. Δθεί γξάθεηαη ζηελ ηαηξηθή ζρνιή ηεο Πίδαο ζηελ Σνζθάλε ηεο Ηηαιίαο. Σελ πεξίνδν ηεο παξακνλήο ηνπ ζηελ Πίδα ζα ζηξαθεί θαη ζε θηινινγηθνχ πεξηερνκέλνπ αζρνιίεο θαη κεηαθξάζεηο. Σελ ίδηα επνρή - θαη κε αθνξκή ηε δηακάρε γηα ην γισζζηθφ δήηεκα - ζα γξάςεη ηε Γνθηκή γξακκαηηθήο ηεο γιώζζαο καο, (ην έξγν απηφ δπζηπρψο ράζεθε) γξακκέλε ζε απφιπηα θσλεηηθή νξζνγξαθία, εμνξίδνληαο αθφκα θαη ηα ςεθία μ θαη ς σο πεξηηηά θαη ζέιεζε λα ηελ ηππψζεη, ρσξίο σζηφζν λα ην πεηχρεη. Σφζν ξηδνζπαζηηθέο ιχζεηο δελ έβξηζθαλ εχθνια απνδέθηεο. Ο Βειαξάο φκσο ελδηαθέξζεθε θαη ηνπ έζηεηιε ηε Ρνκεεθε γινζα. Έπεηηα αθνινχζεζε θάπνηα αιιεινγξαθία κεηαμχ ηνπο. ΋ηαλ ν Καιαξάο ηειείσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ γχξηζε ζηελ παηξίδα θαη εξγάζηεθε σο γηαηξφο ζηελ Κφξηλζν. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1818 ζα κπεζεί ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη απηφο κε ηε ζεηξά ηνπ ζα κπήζεη ηνπο αδειθνχο ηνπ Ζζαΐα θαη Νηθφιαν Καιαξά θαη αξθεηνχο επηθαλείο Κνξίλζηνπο. Σνλ επφκελν ρξφλν ρξεκαηνδφηεζε ηελ αγνξά πνιεκηθνχ πιηθνχ απφ ηε Γεκεηζάλα θαη φηαλ άξρηζε ε επαλάζηαζε ζπκκεηείρε ζηηο επηρεηξήζεηο γηα ηελ άισζε ηεο Αθξνθνξίλζνπ. ΋ιε απηή ε επαλαζηαηηθή ηνπ δξάζε

140

δελ ηνπ επέηξεςε λα αζρνιεζεί άιιν κε ην γισζζηθφ δήηεκα, νη πξνηεξαηφηεηέο ηνπ άιιαμαλ. Ο Καιαξάο έιαβε ελεξγφ κέξνο ζηηο πνιηηηθέο δηεξγαζίεο ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Διιήλσλ. Σν 1823 εθιέρζεθε κέινο ηνπ βνπιεπηηθνχ ζψκαηνο θαη ζπκκεηείρε ζηελ Β’ Δζλνζπλέιεπζε ζην Άζηξνο σο πιεξεμνχζηνο ηεο Κνξηλζίαο, θαζψο θαη ζε αξθεηέο απφ ηηο επηηξνπέο πνπ αζρνινχληαλ κε ηξέρνληα δεηήκαηα δηνίθεζεο ησλ επαλαζηαηεκέλσλ πεξηνρψλ. Παξάιιεια, ππήξμε κέινο αληηπξνζσπείαο πνπ ζηάιζεθε ζηα λεζηά γηα λα αλαιάβεη ηε θξνληίδα ησλ πινίσλ. ΢ηελ πνιηηηθή ηνπ δξάζε πεξηιακβάλεηαη αθφκε ε ζπκκεηνρή ηνπ ζε επηηξνπέο ζρεηηθά κε ζηξαηησηηθά ζέκαηα θαζψο θαη ζε επηηξνπέο γηα ηε ζχληαμε αλαθνξψλ θαη ζπκθσλεηηθψλ. Πέζαλε ζηελ Κφξηλζν ζηα 1824 ή 25 έρνληαο απνθηήζεη δχν γηνπο, ηνπο νπνίνπο νλφκαζε Αξκφδην θαη Αξηζηνγείηνλα. Πνιινί ζεσξνχλ φηη ν Καιαξάο είλαη ν αλψλπκνο ζπγγξαθέαο ηεο Διιεληθήο Ννκαξρίαο.

141

48. Βεληακίλ Λέζβηνο (1759-1824) Ο ιφγηνο, κνλαρφο, Φηιηθφο θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο Βεληακίλ (θαηά θφζκν Βαζίιεηνο Καξξέο) γελλήζεθε ζην Πισκάξη ηεο Λέζβνπ. ΋ηαλ ήηαλ αθφκα 17 εηψλ πήγε ζην Άγην ΋ξνο θαη ρεηξνηνλήζεθε κνλαρφο. ΢πνχδαζε ζηηο Κπδσληέο (Ατβαιί), ηελ Πάηκν θαη ηε Υίν. Σν 1790 κε νηθνλνκηθή ζηήξημε παηξησηψλ ηνπ πήγε γηα ζπνπδέο ζηελ Πίδα θαη ην Παξίζη θαη παξαθνινχζεζε καζήκαηα καζεκαηηθψλ, θπζηθήο θαη ρεκείαο (ζηε ρεκεία είρε δάζθαιν ηνλ πεξίθεκν Λαβνπαδηέ). ΢ην Παξίζη έδεζε ηηο ηαξαγκέλεο κέξεο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, κειέηεζε ηα έξγα ησλ θηινζφθσλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη γλσξίζηεθε κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή θαη άιινπο Έιιελεο ινγίνπο. Παξάιιεια αξζξνγξαθνχζε ζηελ ειιεληθή εθεκεξίδα Λόγηνο Δξκήο. Ο Βεληακίλ ν Λέζβηνο

Σν 1799 ν Βεληακίλ γχξηζε ζηηο Κπδσληέο θαη δίδαμε θηινζνθία, θπζηθή, καζεκαηηθά θαη αζηξνλνκία. Σα καζήκαηά ηνπ ζπλνδεχνληαλ κε πεηξάκαηα ηα νπνία ζπρλά γίλνληαλ δεκνζίσο. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα φξγαλα γηα ηα πεηξάκαηά ηνπ, ηα έζηειλε ν Κνξαήο απφ ην Παξίζη. Ζ θήκε ηνπ δαζθάινπ εμαπιψζεθε θαη ε ζρνιή ησλ Κπδσληψλ (ε νπνία κεηαηξάπεθε ζε Αθαδεκία) απέθηεζε καζεηέο απφ πνιιά κέξε, αθφκα θαη απφ ηελ Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία. ΋κσο ζχληνκα νη απφςεηο ηνπ Βεληακίλ ζεσξήζεθαλ αηξεηηθέο θαη θαηαγγέιζεθε ζην Παηξηαξρείν σο άζενο, γηαηί αληί λα δηδάζθεη ηελ θνζκνινγία ηεο Αγίαο Γξαθήο, δίδαζθε φηη ε Γε θηλείηαη γχξσ απφ ηνλ Ήιην θαη φηη πηζαλψο θαη ζε άιια νπξάληα ζψκαηα λα θαηνηθνχλ αλζξψπηλα φληα. Σν Παηξηαξρείν θαηαδίθαζε ηνλ Βεληακίλ, αιιά απηφο είρε ηζρπξνχο πξνζηάηεο φπσο ν κεηξνπνιίηεο Δθέζνπ θαη ν εγεκφλαο 142

ηεο Μνιδαβίαο Αιέμαλδξνο Μνπξνχδεο θαη ε θαηαδίθε ηνπ δελ είρε ζπλέρεηα. Σν 1817 ν Βεληακίλ δέρζεθε πξφζθιεζε λα αλαδηνξγαλψζεη ηελ ειιεληθή Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ θαηά ηα δπηηθά πξφηππα. ΋κσο ε αλαηξνπή ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Καξαηδά ηνλ ππνρξέσζε λα θαηαθχγεη ζην Ηάζην ηεο Μνιδαβίαο. Δθεί ην 1818 κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη κε ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο πήγε ζηηο Κπδσλίεο θαη ζπγθέληξσλε πνιεκνθφδηα γηα λα ηα ζηείιεη ζηνπο επαλαζηάηεο. Σν θαινθαίξη ηνπ 1821 έθηαζε ζηελ Πεινπφλλεζν. Πήξε κέξνο ζηελ Πξψηε θαη ηε Γεχηεξε Δζλνζπλέιεπζε θαη ην 1822 δηνξίζηεθε αξκνζηήο Αηγαίνπ. ΢πκκεηείρε επίζεο ζηελ επηηξνπή πνπ ζπλέηαμε έλα λέν πνηληθφ θψδηθα θαη ζρεδίαδε ηελ ίδξπζε αλσηέξαο ζρνιήο ζην Άξγνο. Πέζαλε ην ΢επηέκβξην 1824 απφ ηχθν. Ο Βεληακίλ έγξαςε πνιιά εθπαηδεπηηθά εγρεηξίδηα φπσο: ΢ηνηρεία Αξηζκεηηθήο, Γεσκεηξίαο Δπθιείδνπ ΢ηνηρεία, ΢ηνηρεία ηεο Μεηαθπζηθήο, ΢ηνηρεία Φπζηθήο, ΢ηνηρεία Άιγεβξαο, ΢ηνηρεία Ζζηθήο, Σξηγσλνκεηξία θαη άιια

143

49. Μνζρνπνιίηεο Γαληήι (1754-1825) Ο βιάρηθεο θαηαγσγήο Γαληήι Μνζρνπνιίηεο γελλήζεθε ζηελ Μνζρφπνιε6 (ζήκεξα Voskopoja ηεο Αιβαλίαο). Τπήξμε καζεηήο ηνπ Θεφδσξνπ Καβαιηψηε πνπ εθείλε ηελ επνρή δίδαζθε θαη δηεχζπλε ηε Νέα Αθαδεκία Μνζρνπφιεσο. Σν 1802 ν Γαληήι αλέιαβε ηελ δηεχζπλζε ηεο Αθαδεκίαο θαη έγηλε γλσζηφο σο άξηζηνο εθπαηδεπηηθφο θαη ιφγηνο. Σν ίδην έηνο εμέδσζε ηελ Δηζαγσγηθή Γηδαζθαιία, έλα ηεηξάγισζζν ιεμηθφ ηεο ειιεληθήο, βνπιγαξηθήο, αιβαληθήο θαη βιάρηθεο γιψζζαο. Σν ηεηξάγισζζν ιεμηθφ

Με ην έξγν απηφ ν ζπγγξαθέαο απνζθνπνχζε ζηνλ εμειιεληζκφ ησλ κε ειιελφθσλσλ πιεζπζκψλ ησλ Βαιθαλίσλ. ΢ηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ γξάθεη: Aιβαλνί, Βιάρνη, Βνύιγαξνη, αιιόγισζζνη ραξήηε θη’ εηνηκαζζήηε όινη ζαο Ρσκαίνη λα γελήηε βαξβαξηθήλ αθήλνληαο γιώζζαλ, θσλήλ θαη ήζε… Γελ είλαη πιένλ δύζθνιν λα κάζεηε Ρσκαίηθά θαη λα κελ βαξβαξίδεηε κε ιέμεηο πέληε δέθα… Ξππλήζαηε από ηνλ βαζύλ ύπλνλ ηεο ακαζείαο Ρσκατθηά γιώζζα κάζεηε, κεηέξα ηεο ΢νθίαο… Ζ Μνζρόπνιε ήηαλ κεγάιν εκπνξηθό θαη πνιηηηζηηθό θέληξν ηνπ 18νπ αηώλα ζηα Βαιθάληα. Βξίζθεηαη δπηηθά ηεο Κνξπηζάο ζηελ Βόξεηα Ήπεηξν. Λόγσ ηεο ζπκβνιήο ηεο πόιεο ζηνλ Νενειιεληθό Γηαθσηηζκό ε πόιε αλαθέξεηαη ζηελ επνρή ηεο αθκήο ηεο θαη σο Νέα Αζήλα ή Νέος Μσζηράς 6

144

50. Κνδξηθάο ή Κινπηδάξεο Παλαγηψηεο (1750-1827) Ο ιφγηνο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ Παλαγηψηεο Κνδξηθάο γελλήζεθε ζηελ Αζήλα απφ νηθνγέλεηα πξνθξίησλ. Μνξθψζεθε ζηελ γελέηεηξά ηνπ θαη ην 1778 εγθαηαζηάζεθε ζηε Κσλζηαληηλνχπνιε θαη άξρηζε λα εξγάδεηαη σο νηθνδηδάζθαινο ζε παηδηά Φαλαξησηψλ, ελψ παξάιιεια ζπνχδαδε θαη κάζαηλε μέλεο γιψζζεο. Σν 1783 ν Κνδξηθάο δηνξίζηεθε γξακκαηέαο ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Μηραήι ΢νχηζνπ θαη ηνπ δηαδφρνπ ηνπ Νηθνιάνπ Μαπξνγέλε. ΋ηαλ ην 1890 ν Μαπξνγέλεο θαζαηξείηαη θαη απνθεθαιίδεηαη, ν Κνδξηθάο αθνινπζεί ηνλ επαλειζφληα ΢νχηζν σο γξακκαηέαο. Ο Παλαγηψηεο Κνδξηθάο

΢ην Βνπθνπξέζηη ν Κνδξηθάο αλέπηπμε ζηελέο ζρέζεηο κε δηαθεθξηκέλνπο Έιιελεο ινγίνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ νη ΚαηαξηδήοΦσηηάδεο, Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο, Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο, Γαληήι Φηιηππίδεο θαη θπξίσο ν Λάκπξνο Φσηηάδεο, ηνπ νπνίνπ ππήξμε καζεηήο. Ζ ζπκκεηνρή ηνπ ζηνλ θχθιν απηφ ηνπ έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα δηεπξχλεη ηηο γλψζεηο ηνπ ζε θηινινγηθά θαη παηδαγσγηθά ζέκαηα. ΋ηαλ ν ΢νχηζνο κεηαηίζεηαη ζην Ηάζην σο εγεκφλαο ηεο Μνιδαβίαο ν Κνδξηθάο ηνλ αθνινπζεί θαη πάιη. Παξέκεηλε εθεί έσο θαη ην 1796 θαη ε ζέζε πνπ είρε ηνλ βνήζεζε λα απνθηήζεη θαιή γλψζε ηεο επξσπατθήο δηπισκαηίαο θαη ηεο νζσκαληθήο δηνίθεζεο θαη παξάιιεια λα αλαπηχμεη ηδηαίηεξε ηθαλφηεηα ζηνπο δηπισκαηηθνχο ρεηξηζκνχο. Έηζη ην 1797 δηνξίζηεθε πξψηνο δηεξκελέαο ηεο νζσκαληθήο πξεζβείαο ζην Παξίζη. Δθεί άξρηζε λα ζπλεξγάδεηαη κε ηε γαιιηθή δηπισκαηία θαη ην 1802 145

πέηπρε λα δηνξηζηεί ζχκβνπινο ηνπ γαιιηθνχ ππνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ ζε δεηήκαηα Αλαηνιήο, φπνπ παξέκεηλε σο ην ζάλαηφ ηνπ. ΢ην Παξίζη ν Κνδξηθάο εηζρψξεζε ζηνπο θχθινπο Γάιισλ ινγίσλ θαη αλέπηπμε θηιηθέο ζρέζεηο κε πνιινχο απφ απηνχο. Με ηελ έλαξμε ηεο Δπαλάζηαζεο δξαζηεξηνπνηήζεθε γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπ γαιιηθνχ θνηλνχ αξζξνγξαθψληαο ζε παξηζηλέο εθεκεξίδεο. Σν 1825 πξνηείλεηαη απφ ηνλ Αιέμαλδξν Μαπξνθνξδάην γηα ηε ζέζε ηνπ δηπισκαηηθνχ αληηπξνζψπνπ ηεο Διιάδαο ζην Παξίζη, ζρέδην πνπ ηειηθά δελ επνδψζεθε εμαηηίαο ησλ πηέζεσλ πνπ αζθνχζαλ θχθινη πξνζθείκελνη ζηνλ Κνξαή. Ζ δηακάρε Κνξδηθά-Κνξαή ζηεξηδφηαλ ζηε δηαθνξά αληίιεςεο ζρεηηθά κε ην γισζζηθφ δήηεκα. Δθηφο ηεο θηινινγίαο, ν Κνδξηθάο έδεημε ελδηαθέξνλ θαη γηα ηε θηινζνθία θαη κεηάθξαζε ζρεηηθά έξγα Δπξσπαίσλ ζπγγξαθέσλ. Ο ίδηνο έγξαςε αξθεηά έξγα, ζεκαληηθφηεξν απφ ηα νπνία είλαη ην Μειέηε πεξί ηεο Διιεληθήο θνηλήο δηαιέθηνπ, πνπ εθδφζεθε ζην Παξίζη ην 1818.

146

51. Εαιχθεο ή Εαιίθεο Γξεγφξηνο (1785-1827) Σν φλνκα ηνπ ιφγηνπ, ζπγγξαθέα θαη δηπισκάηε Γξεγνξίνπ Εαιχθε είλαη ζπλδεδεκέλν κε ηελ ειιεληθή κπζηηθή εηαηξία Διιελόγισζζνλ Ξελνδνρείνλ, πνπ ηδξχζεθε ην 1809 ζην Παξίζη. Γηα ηελ νξγάλσζε απηή κηιήζακε ήδε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην (Ο Γηαθσηηζκόο, νη κπζηηθέο εηαηξίεο θαη νη Σέθηνλεο), αιιά θαη ζηηο βηνγξαθίεο ηεο Κχπξηαο Διηζάβεη ΢άληε Λνπκάθε ΢εληέ θαη ηνπ Διιελνγάιινπ πξίγθηπα Γεκεηξίνπ Κνκλελνχ. Ο Εαιχθεο γελλήζεθε θαη κνξθψζεθε ζηε Θεζζαινλίθε. Καηφπηλ γξάθηεθε ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ θαη παξαθνινχζεζε καζήκαηα ειιεληθήο θαη ιαηηληθήο θηινινγίαο απφ ηνλ ζπνπδαίν δάζθαιν Λάκπξν Φσηηάδε. Σν 1802 ν εγεκφλαο ηεο Βιαρίαο ΢θαξιάηνο Καιιηκάρεο ηνλ δηφξηζε δηπισκαηηθφ εθπξφζσπν ηεο Βιαρίαο ζην Παξίζη. Δθεί ν Εαιχθεο κε κεξηθνχο αθφκα Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο ίδξπζαλ ην Διιελόγισζζν Ξελνδνρείν, γηα ην νπνίν ήδε γξάςακε αξθεηά. Σν 1816 ν Εαιχθεο δηνξίζηεθε πξψηνο γξακκαηέαο ηεο Οζσκαληθήο πξεζβείαο ζην Παξίζη, σο ην 1820 πνπ επέζηξεςε ζην Βνπθνπξέζηη. Με ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο πήγε ζηελ Βεζζαξαβία φπνπ ζπλέγξαςε ην έξγν Πεξί ηεο Διιεληθήο Δπαλαζηάζεσο Γηάινγνο. Σαμίδεςε αθφκα ζηελ Πεηξνχπνιε φπνπ γλψξηζε ηνλ ηζάξν Αιέμαλδξν θαη ηέινο πήγε θαη πάιη ζην Παξίζη. Δθεί πξνζβιήζεθε απφ εγθεθαιηθφ ππξεηφ θαη πέζαλε. Ο Εαιχθεο ζπλέηαμε δχν ιεμηθά, γαιιηθφ θαη ειιεληθφ. Δπίζεο έγξαςε: Απνκλεκνλεύκαηα ηζηνξηθά ηεο ππ' απηνύ ελ 1809 ζπζηεζήζεηο ελ Παξηζίνηο Διιεληθήο Δηαηξείαο (Διιελόγισζζν Ξελνδνρείν), Δπκέζνδνο γξακκαηηθή ηεο Διιεληθήο Γιώζζεο (ζηα γαιιηθά)

147

52. Γαδήο Άλζηκνο (1758-1828) Ο Άλζηκνο Γαδήο ππήξμε έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθνχο δαζθάινπο ηνπ Γέλνπο, πνπ αγσλίζηεθαλ γηα ηελ επηθξάηεζε ησλ ηδεψλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ ζηελ Διιάδα. Ήηαλ επίζεο θιεξηθφο, ζπγγξαθέαο, εθδφηεο, ραξηνγξάθνο, θηιηθφο θαη αγσληζηήο ηνπ ’21. Γελλήζεθε ζηηο Μειηέο Πειίνπ (γελέηεηξα ησλ εμαδέιθσλ ηνπ Γξεγνξίνπ Κσλζηαληά θαη Γαληήι Φηιηππίδε) θαη ην θνζκηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Αλαζηάζηνο Γθάδαιεο. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε ζηε Εαγνξά ηνπ Πειίνπ. ΢ηα 16 ηνπ ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο. Γελ μέξνπκε πνιιά γηα ηα πξψηα ηξηάληα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ. Σν 1789 πήγε ζηε Βηέλλε θαη εθεί ζπκπιήξσζε ηηο γλψζεηο ηνπ ζηα καζεκαηηθά, ηε θπζηθή θαη ηηο μέλεο γιψζζεο. ΢ηελ απζηξηαθή πξσηεχνπζα έξρεηαη ζε επαθή κε Έιιελεο θαη μέλνπο ινγίνπο θαη αλαπηχζζεη θηιία κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή. Ο Άλζηκνο Γαδήο

Σν 1796 ν Γαδήο δηνξίζηεθε εθεκέξηνο ηνπ λανχ ηεο αθκάδνπζαο ειιεληθήο παξνηθίαο ηεο Βηέλλεο. Δθεί, εθηφο απφ ηα ηεξαηηθά ηνπ θαζήθνληα, επηδφζεθε ζηελ ζπγγξαθή, ζηηο κεηαθξάζεηο θαη ζηελ εθδνηηθή δξαζηεξηφηεηα. Απφ ηα πξψηα ηνπ έξγα πνπ εθδφζεθαλ ήηαλ ε πεληάηνκε Διιεληθή Βηβιηνζήθε, πνπ πεξηιακβάλεη βηνγξαθίεο αξραίσλ ζπγγξαθέσλ, θαη ην ηξίηνκν Λεμηθό ηεο Αξραίαο Διιεληθήο. Με ππφδεημε θαη πξνηξνπή ηνπ Κνξαή, ν Γαδήο αξρίδεη λα εθδίδεη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θαη καθξνβηφηεξα ειιεληθά θηινινγηθά έληππα ηεο πξνεπαλαζηαηηθήο επνρήο. Σν 1811 θπθινθφξεζε ν δεθαπελζήκεξνο Δξκήο ν Λφγηνο, ηνπ νπνίνπ ν Γαδήο ήηαλ πξψηνο εθδφηεο θαη επηκειεηήο ηεο έθδνζεο (σο ην 1813/4). Σνλ δηαδέρζεθαλ σο ην 1821, 148

φηαλ ην έληππν απηφ ζηακάηεζε λα εθδίδεηαη, ν Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο θαη ν Κσλζηαληίλνο Κνθθηλάθεο. Ο Γαδήο αζρνιήζεθε θαη κε ηε ραξηνγξαθία. Σν 1800 εμέδσζε ζηε Βηέλλε ηνλ Πίλαθα Γεσγξαθηθό ηεο Διιάδνο, πνπ ζεσξείηαη κία λέα έθδνζε ηεο Υάξηαο ηνπ Ρήγα. Ο ράξηεο απηφο δηαζηάζεσλ (102 Υ 104 εθ.), είλαη ζήκεξα, έλαο απφ ηνπο ζπαληφηεξνπο ειιεληθνχο ράξηεο, αθνχ ζψδνληαη κφλν 6 αληίηππά ηνπ ζην εμσηεξηθφ. Ο Γαδήο ζρεδίαζε αθφκα αξθεηνχο ράξηεο (Δπξψπεο, Αζίαο, Παγθφζκην θαη άιινπο). Ο Άλζηκνο Γαδήο ήηαλ θαη έλαο απφ ηνπο ζπληδξπηέο ηεο ειιεληθήο πνιηηηζηηθήο νξγάλσζεο Φηιόκνπζνο Δηαηξεία πνπ ηδξχζεθε ζηε Βηέλλε ην 1814 θαη είρε επηθεθαιήο ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα. Σν1817 βξέζεθε ζηελ Οδεζζφ. Δθεί ζπλαληήζεθε κε ηνλ Νηθφιαν ΢θνπθά πνπ ηνπ πξφηεηλε λα κπεζεί ζηελ Φηιηθή Δηαηξία. Ο Γαδήο δελ απάληεζε ακέζσο, φκσο φηαλ πήγε ζηελ γελέηεηξά ηηο Μειηέο γηα λα ηδξχζεη ζρνιείν κε ηνλ Γξεγφξην Κσλζηαληά, ζπλαληήζεθε κε ηνλ Δκκαλνπήι Ξάλζν ν νπνίνο ηνλ έπεηζε λα γίλεη Φηιηθφο. Απφ ηφηε δξαζηεξηνπνηήζεθε γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο Δπαλάζηαζεο ζηελ Φσθίδα, ηε Θεζζαιία θαη ηελ Μαθεδνλία. Σελ 1ε Μαΐνπ 1821 ν Γαδήο θήξπμε ηελ επαλάζηαζε ζηηο Μειηέο θαη ζηα άιια ρσξηά ηνπ Πειίνπ θαη δήηεζε λα ζπγθιεζεί Βνπιή ΘεζζαιίαοΜαγλεζίαο. Ζ Βνπιή ζπγθιήζεθε ζην Βειεζηίλν θαη εμέιεμε πξφεδξφ ηεο ηνλ Άλζηκν Γαδή. ‘΋ηαλ ε επαλάζηαζε ζηε Θεζζαιία θαηαπλίγεθε ν Γαδήο θαηέθπγε ζην λφην, δηνξίζηεθε πξφεδξνο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ θαη κεηείρε σο εθπξφζσπνο ηεο Θεζζαιίαο ζηηο Δζλνζπλειεχζεηο ηεο Δπηδαχξνπ, ηνπ Άζηξνπο θαη ηεο Σξνηδήλαο.

149

53. Πεξδηθάξεο Μηραήι (1766-1828) Ο ιφγηνο, γηαηξφο θαη ζηηρνπξγφο Μηραήι Πεξδηθάξεο είλαη ραξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε πλεπκαηηθνχ αλζξψπνπ πνπ απφ ηε κηα θαηαγγέιιεη κε ην έξγν ηνπ ηηο ζπληεξεηηθέο θαη θαζπζηεξεκέλεο απφςεηο ησλ Φαλαξησηψλ θαη ηνπ θιήξνπ, αιιά απφ ηελ άιιε θνβάηαη ηελ βίαηε αλαηξνπή ηεο θαζεζηεθπίαο ηάμεο θαη ησλ παξαδνζηαθψλ αμηψλ. Ο Πεξδηθάξεο γελλήζεθε ζηελ Κνδάλε θαη αθνχ έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηα ζρνιεία ηεο γελέηεηξάο ηνπ θαη ηεο Καζηνξηάο, πήγε ζην Βνπθνπξέζηη, εξγάζηεθε εθεί σο νηθνδηδάζθαινο θαη παξάιιεια έκαζε μέλεο γιψζζεο. ΢ε ειηθία 30 εηψλ πήγε ζηελ Πάληνβα θαη ζπνχδαζε ηαηξηθή. Γχξηζε ζηελ παηξίδα ηνπ θαη άζθεζε ην επάγγεικα ηνπ γηαηξνχ, ελψ αζρνιήζεθε πνιχ κε ην γξάςηκν. Σν 1828 ν Πεξδηθάξεο, θιήζεθε ζην Ναχπιην απφ ηνλ θπβεξλήηε Ησάλλε Καπνδίζηξηα γηα λα αλαιάβεη δηνηθεηηθή ζέζε ζηελ θξαηηθή δνκή ηνπ λενζχζηαηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, φκσο ηνλ πξφιαβε ν αηθλίδηνο ζάλαηφο ηνπ. Ο Πεξδηθάξεο έγξαςε αξθεηά έκκεηξα θαη πεδά έξγα, κε ηα νπνία αζθεί ζθνδξή θξηηηθή ζηελ εθθιεζηαζηηθή, πνιηηηθή θαη πλεπκαηηθή θνηλσλία ηεο επνρήο ηνπ, αιιά ηαπηφρξνλα θαπηεξηάδεη θαη ηνπο εθπξνζψπνπο ηνπ δηαθσηηζκνχ θαη ηελ παξαδνζηαθή εγεζία ηνπ Γέλνπο. Σν πην γλσζηφ έκκεηξν έξγν ηνπ είλαη ην Δξκήινο Γεκνθξηζεξάθιεηηνο, κηα θσκηθή επνπνηία εκπλεπζκέλε απφ ηνλ Λνπθηαλφ, πνπ απνηειείηαη απφ 20 σδέο θαη πεξίπνπ 10.000 ζηίρνπο. Η Κσλζηαληίλνπ πόιηο κε άξεζε πνιιά! Εθεί αλζνύλ αη ράξεηο θαη όια ηα θαιά! Απηή δελ είλαη πόιηο κηα κεγαινπξεπήο, πνιπαλζξσπνηάηε, σο πόιηλ λα εηπήο, αιι’ είλ’ απηνύ ηνπ Κόζκνπ Μεηξόπνιηο θνηλή, θ’ εηο ζαύκα ηνλ θαζέλα θ’ εηο έθπιεμηλ θηλεί. [...] Ω Πόιηο! όλησο πόιηο, πόιηο θαηεμνρήλ! λα ήζαη πάληα πόιηο κε θάζ’ ππεξνρήλ!

150

Εθεί θ’ εγώ ό,η’ είδα κ’ εθάλε λένλ ηη, ζρεδόλ θαη ε θαθία κ’ εθάλε αξεηή. [...] Εθεί εζζάλζελ κόλνλ ηη είλαη ε ηξπθή, θη ν Κόζκνο ηη αμίδεη θαη ε ζπλαλαζηξνθή.

Άιια έξγα ηνπ Πεξδηθάξε είλαη: - Πξνδηνίθεζηο εηο ηνλ Δξκήινλ ή Γεκνθξηζεξάθιεηηνλ... πεξηέρνπζα ηελ Απνινγίαλ ηνπ Πνηεηνύ, ηελ Αιιεγνξίαλ ηνπ Πνηήκαηνο θαη ηελ Δίδεζηλ δηα ηελ άηαθηνλ έθδνζηλ ηνπ Δξκήινπ. Γξακκέλν ζε πεδφ ιφγν.

- Γηνκεδεηάο ή Ύκλνο Γηνκήδνπο. Πεξηγξάθεη, ζε δεθαπεληαζχιιαβνπο ζηίρνπο κε νκνηνθαηαιεμία, ηηο πεξηπιαλήζεηο ηνπ νκεξηθνχ ήξσα απφ ηελ άισζε ηεο Σξνίαο κέρξη ηελ επηζηξνθή ηνπ ζην Άξγνο. Οδφο Μαζεκαηηθήο

- Ρήγαο ή θαηά ησλ ςεπδνθηιιειήλσλ (πεδφ) ζην νπνίν επηηίζεηαη κε ζθνδξφηεηα ζηνλ Ρήγα Φεξαίν. Ννεηόο Γηάθνζκνο, έξγν εζηθνζξεζθεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ - Οδόο Μαζεκαηηθήο. ΢ψδεηαη ζηε Βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο. Ο Πεξδηθάξεο έγξαςε αθφκα θαη πνιιέο ηαηξηθέο πξαγκαηείεο

151

54. Κιεφβνπινο Γεψξγηνο (1785-1828) Ο Γεψξγηνο Κιεφβνπινο, ιφγηνο θαη απφ ηνπο πξσηνπφξνπο Έιιελεο παηδαγσγνχο γελλήζεθε ζηελ Φηιηππνχπνιε (ζήκεξα Πινβληίβ ηεο Βνπιγαξίαο). ΢πνχδαζε ζηελ Πάηκν θαη ζηηο Κπδσληέο (εθεί δίδαζθε ν Βεληακίλ ν Λέζβηνο) θαη νινθιήξσζε ηελ εθπαίδεπζή ηνπ ζηε Βηέλλε, ζηε Βαπαξία, ηελ Διβεηία θαη ην Παξίζη. ΢ηε γαιιηθή πξσηεχνπζα έκεηλε ηέζζεξα ρξφληα θαη εμνηθεηψζεθε γηα ηελ αιιεινδηδαθηηθή κέζνδν. Σν 1820 ν Κιεφβνπινο δεκνζίεπζε έλα άξζξν ζηνλ Δξκή ηνλ Λόγην, ζην νπνίν εμεγνχζε: … ε βάζηο απηήο (ηεο αιιεινδηδαθηηθήο κεζφδνπ) σο εμ απηήο ηεο νλνκαζίαο ελλνείηαη, εηο ην λα δηδάζθνληαη ηα παηδηά αλακεηαμύ ησλ ακνηβαίσο: ηα πιένλ πξνθνκκέλα δειαδή ηα νιηγόηεξνλ. Σν άξζξν απηφ ήηαλ απφ ηηο πξψηεο γξακκέλεο ζηα απιά ειιεληθά, ζπζηεκαηηθέο κειέηεο γηα ηελ αιιεινδηδαθηηθή κέζνδν Αιιεινδηδαθηηθή κέζνδνο

Ο Κιεφβνπινο πεξηγξάθεη ηελ ηαθηηθή ηεο αιιεινδηδαθηηθήο κεζφδνπ, ηνλίδεη ηα πιενλεθηήκαηά ηεο θαη ηελ ζπγθξίλεη κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία. Δμεγεί πσο ρσξίδνληαη ζε ηάμεηο ηα παηδηά ίζσλ δπλαηνηήησλ θαη πξνφδνπ. Γπν παηδηά, ηα πιένλ πξνθνκκέλα δηνξίδνληαη δάζθαινη ζε θάζε ηάμε κε ηελ νλνκαζία Πξσηφζρνινη ή Δξκελεπηαί θαη δηδάζθνπλ θαη επηηεξνχλ ηα ππφινηπα. Δμεγεί πψο θηινηηκνχληαη ηα παηδηά γηα λα πξνβηβαζηνχλ ζε αλψηεξε ηάμε ψζηε λα γίλνπλ θαη εθείλνη Πξσηφζρνινη. ΢ηα ζρνιεία απηά δηδάζθνληαη αλάγλσζε, γξάςηκν θαη αξηζκεηηθή κε εηδηθνχο πίλαθεο θαη κε θαηάιιειν ζχζηεκα.

152

΋ηαλ ηειείσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ν Κιεφβνπινο αλέιαβε ην 1819 ηελ δηεχζπλζε ην ειιεληθνχ ζρνιείνπ ησλ Παξαδνπλάβησλ Ζγεκνληψλ ζην Ηάζην. Πνιινί απφ ηνπο καζεηέο ηνπ, φηαλ απνθνίηεζαλ πήγαλ ζηελ Διιάδα θαη εθάξκνζαλ ηελ ίδηα κέζνδν. ΢πλεξγάζηεθε κε ηνλ Γεψξγην Γελλάδην γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ίδηαο κεζφδνπ ζην ειιεληθφ ζρνιείν ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Σν 1824 εθάξκνζε ηελ αιιεινδηδαθηηθή κέζνδν θαη ζηελ Διιελνεκπνξηθή ΢ρνιή ηεο Οδεζζνχ. Σν 1825 ν Κιεφβνπινο ήξζε ζηελ επαλαζηαηεκέλε Διιάδα θαη επηρείξεζε ρσξίο επηηπρία λα δεκηνπξγήζεη αιιεινδηδαθηηθά ζρνιεία ζε λεζηά ησλ Κπθιάδσλ. Σειηθά εγθαηαζηάζεθε ζηε ΢χξν, φπνπ εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο ζηα παηδηά ησλ πξνζθχγσλ πνπ είραλ θαηαθχγεη ζην λεζί, ιφγσ ηνπ πνιέκνπ. Σν 1828 ν θπβεξλήηεο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο πξνζθάιεζε ηνλ Κιεφβνπιν λα αλαιάβεη ηε δηεχζπλζε ηνπ Οξθαλνηξνθείνπ ηνπ Πφξνπ. ΋κσο δελ πξφιαβε γηαηί αξξψζηεζε απφ πλεπκνλία θαη πέζαλε.

153

55. Τςειάληεο Αιέμαλδξνο ηνπ Κσλζηαληίλνπ (1792-1828) Ο ιφγηνο, ζηξαηησηηθφο θαη επαλαζηάηεο Αιέμαλδξνο Τςειάληεο ππήξμε ν εγέηεο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο θαη ν αξρεγφο ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1821. Ήηαλ γηνο ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Κσλζηαληίλνπ Τςειάληε ηεο γλσζηήο θαλαξηψηηθεο νηθνγέλεηαο. Έιαβε εμαηξεηηθή κφξθσζε απφ ζπνπδαίνπο δαζθάινπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν Κσλζηαληίλνο Βαξδαιάρνο. ΋ηαλ ν παηέξαο ηνπ θαηέθπγε ζηελ Πεηξνχπνιε ν Τςειάληεο, κε πξνηξνπή θαη δαπάλεο ηνπ ηζάξνπ Αιεμάλδξνπ Α’, έγηλε δεθηφο ζηε ΢ρνιή ησλ βαζηιηθψλ αθνινχζσλ, ην 1810 πήξε ν βαζκφ ηνπ ινραγνχ ζηελ απηνθξαηνξηθή θξνπξά θαη ζε ηξία ρξφληα πξνήρζε ζε ζπληαγκαηάξρε. Ο Αιέμαλδξνο Τςειάληεο

Έιαβε κέξνο ζηνπο πνιέκνπο θαηά ηνπ Ναπνιένληα θαη έραζε ην δεμί ηνπ ρέξη ζηε κάρε ηεο Γξέζδεο. Σν 1817 ζε ειηθία κφιηο 25 εηψλ ήηαλ ππαζπηζηήο ηνπ ηζάξνπ θαη αξγφηεξα, σο ππνζηξάηεγνο, ήηαλ κέινο ηεο ξσζηθήο αληηπξνζσπίαο ζην ΢πλέδξην ηεο Βηέλλεο. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 1820, ε Φηιηθή Δηαηξία έςαρλε γηα εγέηε θχξνπο θαη δηεζλνχο πξνβνιήο, ν νπνίνο έκειιε λα εγεζεί ηεο εθθνιαπηφκελεο επαλάζηαζεο θαη ν Τςειάληεο πιεξνχζε ηηο πξνδηαγξαθέο απηέο. Σελ πξψηε θξνχζε έθαλε ν Δκκαλνπήι Ξάλζνο θαη ν Αιέμαλδξνο επηθπιάρηεθε λα απαληήζεη. Εήηεζε ηελ άπνςε ηνπ – ηφηε ππνπξγνχ Δμσηεξηθψλ ηεο Ρσζίαο – Ησάλλε Καπνδίζηξηα. Απηφο έδσζε ηελ ζπγθαηάζεζή ηνπ θαη απιψο ηνπ είπε φηη ζα πξέπεη ε εγεζία ηνπ λα είλαη νπζηαζηηθή, δειαδή λα έρεη πιήξεηο αξκνδηφηεηεο σο αξρεγφο. Έηζη ζηηο 12 Απξηιίνπ 1820 ππνγξάθεθε ην πξαθηηθφ κε ην νπνίν ηα κέιε ηεο Δηαηξίαο αλαγλψξηζαλ σο «Έθνξνλ Γεληθόλ ηεο Διιεληθήο 154

Δηαηξίαο ηνλ εθιακπξόηαηνλ πξίγθηπα Αιέμαλδξνλ Τςειάληε, ίλα εθνξεύεη θαη επηζηαηεί ελ πάζηλ, όζα θξίλνληαη άμηα, σθέιηκα θαη πξέπνληα ηελ Διιεληθή Δηαηξία…». Απφ ηελ ζηηγκή εθείλε ηα πξάγκαηα εμειίρζεθαλ ξαγδαία. Καη κφλν ην γεγνλφο φηη ην Γέλνο είρε έλα πιένλ επηθαλή εγέηε, πνιιαπιαζίαζε ηηο εηζδνρέο λέσλ κειψλ ζηελ Φηιηθή Δηαηξία, αιιά δξνκνιφγεζε θαη ηελ έλαξμε ηεο Δπαλάζηαζεο. Σα γεγνλφηα πνπ αθνινχζεζαλ είλαη γλσζηά. Ο Τςειάληεο ελέθξηλε ην ΢ρέδην ηεο Δπαλάζηαζεο ζχκθσλα κε ην νπνίν: 1. ζα έπξεπε λα επηδησρζεί ή εμέγεξζε εθηφο ησλ Διιήλσλ θαη ησλ ΢έξβσλ, Μαπξνβνπλίσλ θαη άιισλ ππφδνπισλ ιαψλ 2. Να πξνθιεζεί εκπξεζκφο ζηνλ νζσκαληθφ ζηφιν ηεο Πφιεο θαη 3. Να αξρίζεη ε επαλάζηαζε απφ ηελ Πεινπφλλεζν. Ο Τςειάληεο πεξλά ηνλ Πξνχζν

΋κσο πιεξνθνξίεο φηη ην ζρέδηφ ηνπ είρε πξνδνζεί, ππνρξέσζε ηνλ Τςειάληε λα αιιάμεη ηνλ ηφπν έλαξμεο ηεο επαλάζηαζεο. ΢ηηο 24 Φεβξνπαξίνπ 1821, κφιηο είρε δηαβεί ηνλ πνηακφ Πξνχζν ηεο Μνιδαβίαο κε ηνλ νιηγάξηζκν ηαθηηθφ ζηξαηφ ηνπ, θήξπμε ηελ Δπαλάζηαζε, πνπ ηειηθά κεηά απφ πνιπεηείο αγψλεο, ήηηεο θαη λίθεο, θαηέιεμε ζηελ ίδξπζε ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Ο ζηξαηφο ηνπ Τςειάληε εηηήζεθε θαη θαηαζηξάθεθε ζηε κάρε ηνπ Γξαγαηζαλίνπ. Ο ίδηνο παξαδφζεθε ζηηο απζηξηαθέο αξρέο θαη θπιαθίζηεθε καδί κε ηνπο αδειθνχο ηνπ Γεψξγην θαη Νηθφιαν. Απνθπιαθίζηεθε ην Ννέκβξην 1927 κε θινληζκέλε πγεία. Γπν κήλεο αξγφηεξα πέζαλε ζε ειηθία κφιηο 36 εηψλ.

155

56. Φαιίδαο Αζαλάζηνο (1767-1829) Ο Αζαλάζηνο Φαιίδαο απφ ηα Γηάλλελα, ππήξμε ιφγηνο, δάζθαινο θαη απφ ηνπο θνξπθαίνπο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ. ΢πνχδαζε ζηα νλνκαζηά ζρνιεία ηεο γελέηεηξάο ηνπ θαη πήγε ζηε Ρσζία, πνπ ήηαλ εγθαηεζηεκέλνη νη αδειθνί ηνπ γηα λα ζπκπιεξψζεη ηελ κφξθσζή ηνπ. Μεηά απφ δπν ρξφληα εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε θαη αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή θαη κε εθδφζεηο. Σν 1791 ν Φαιίδαο δεκνζηεχζεη ην πξψην ηνπ έξγν, ην θηινζνθηθφ Αιεζήο Δπδαηκνλία, γξακκέλν ζηε ιαηηληθή θαη ζε αξραΐδνπζα ειιεληθή γιψζζα. ΢ηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ ηνπ ν ζπγγξαθέαο αλαθέξεηαη κε θνιαθεπηηθά ιφγηα γηα ηελ ηζαξίλα Αηθαηεξίλε ηεο Ρσζίαο πνπ εθείλν ηνλ θαηξφ ζπλέρηδε ηνλ πφιεκν θαηά ηεο Σνπξθίαο θαη γέκηδε θαη πάιη ειπίδεο θαη πξνζδνθίεο ηνπο ππφδνπινπο Έιιελεο. Αιεζήο Δπδαηκνλία

Παξάιιεια κε ηε ζπγγξαθή ν Φαιίδαο αζρνιείηαη ζπζηεκαηηθά κε ηηο εθδφζεηο, σο επηκειεηήο θαη σο κεηαθξαζηήο αξθεηψλ βηβιίσλ. ΢ηηο 31 Γεθεκβξίνπ 1790 θπθινθνξεί Βηέλλε, απφ ηνπο αδειθνχο Πνχιην θαη Γεψξγην Μαξθίδε, ην πξψην θχιιν ηεο Δθεκεξίδνς, ηεο πξψηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο πνπ έρεη δηαζσζεί. ΋πσο είλαη γλσζηφ, ην έληππν απηφ ζπλέδεζε ηελ ηζηνξία ηνπ κε ηνπο παηξησηηθνχο θχθινπο, ηνλ Ρήγα Φεξαίν θαη ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ. Ο Φαιίδαο ήηαλ έλαο απφ ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ θχιινπ απηνχ. Σν 1792 ν Φαιίδαο ζπλεξγάδεηαη κε ηνλ Ησάλλε Καξαηδά (εθηειέζηεθε αξγφηεξα καδί κε ηνλ Ρήγα θαη ηνπο άιινπο ζπληξφθνπο ηνπ) θαη εθδίδεη 156

ην βηβιίν Έξσηνο απνηειέζκαηα, πνπ ζεσξείηαη ην πξψην ινγνηερληθφ πεδνγξάθεκα ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο. Σν βηβιίν απηφ πνπ δηαπλεφηαλ απφ ηνικεξέο γηα ηελ επνρή ηνπ ηδέεο, αλαηππψζεθε πέληε θνξέο σο ην 1836, δειαδή ζήκεξα ζα ην ραξαθηεξίδακε best-seller. Σν 1795 ν Φαιίδαο έρεη ήδε ζπγγξάςεη πνιιά έξγα κεηαμχ ησλ νπνίσλ: Ρεηνξηθή, Γξακκαηηθή, Λνγηθή, Μεηαθπζηθή, Πεηξακαηηθή Φπζηθή, Ζζηθή, Σν Γίθαηνλ ηεο Φύζεσο, Παγθόζκηνο Ηζηνξία, Παγθόζκηνο Γεσγξαθία θαη άιια. Σα έξγα απηά, πνπ θαιχπηνπλ ζρεδφλ φινπο ηνπο θιάδνπο ησλ επηζηεκψλ, δελ εθδφζεθαλ, αιιά δηαζψζεθαλ ηα ρεηξφγξαθα O Αζαλάζηνο Φαιίδαο

Σν 1793 ε απζηξηαθή αζηπλνκία ζπλέιαβε θαη αλέθξηλε ηνλ Φαιίδα σο χπνπην γηα κπζηηθέο δηαζπλδέζεηο κε Γάιινπο. (ηελ επνρή εθείλε ε Απζηξία βξηζθφηαλ ζε εκπφιεκε θαηάζηαζε κε ηε Γαιιία). Αλ θαη νη αλαθξίζεηο δελ επηβεβαίσζαλ ηηο ππνςίεο, ην 1796 ν Φαιίδαο απνθάζηζε λα γπξίζεη ζηα Γηάλλελα. Δθεί ηνπ αλαζέηνπλ ηε δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο πνπ είρε ηδξπζεί κε θιεξνδφηεκα ηνπ εκπφξνπ Μαξνχηζε θαη αξγφηεξα έγηλε γλσζηή σο Καπιάλεηνο. Ο Φαιίδαο έκεηλε ζηε ζέζε απηή επί 25 ρξφληα, εθζπγρξφληζε ην ζρνιηθφ πξφγξακκα κε καζήκαηα θπζηθψλ επηζηεκψλ, ηζηνξίαο, γεσγξαθίαο, εκπνξηθψλ γλψζεσλ, μέλσλ γισζζψλ, έθεξε εηδηθά φξγαλα κε ηα νπνία δίδαζθε αζηξνλνκία θαη θνζκνγξαθία, εθηεινχζε πεηξάκαηα θπζηθήο θαη ρεκείαο, ζπγθξφηεζε πινχζηα βηβιηνζήθε αλνηρηή θαη ζην θνηλφ, πξνζέιαβε εηδηθεπκέλνπο δαζθάινπο θαη ρνξεγνχζε ππνηξνθίεο ζηνπο άμηνπο καζεηέο ηνπ. ΋ια απηά έθαλαλ ηα Γηάλλελα πφιν έιμεο ζπνπδαζηψλ απφ ηνλ ειιαδηθφ ρψξν θαη απφ ην εμσηεξηθφ.

157

Ο Φαιίδαο έρεη επίζεο αιιεινγξαθία κε ππέξκαρνπο ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο. Σν 1815 γξάθεη ζηνλ Νεφθπην Γνχθα: Βηβιία ξσκαίηθα δελ έρνκε πνιιά, ρώξηα από ηέζζεξα, ηνλ Δξσηόθξηην, νπνύ είλαη άιινο Όκεξνο, ηνλ Υξηζηφπνπιν, νπνύ 'λαη λένο Αλαθξένληαο, ηελ Δξσθίιε θαη ηε Βνζθνπνύια, θη αλ είλαη θη άιιν θαλέλα δελ ην είδα. Αλαθέξεη παξαθάησ θαη θάπνηα αθφκα βηβιία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή. ΋κσο φιε απηή ε δξαζηεξηφηεηα θαη νη θαηλνηνκίεο ηνπ Φαιίδα ηνλ έβαιαλ ζην ζηφραζηξν ησλ ζπληεξεηηθψλ θχθισλ θαη ηεο Δθθιεζίαο, πνπ ηνλ θαηεγφξεζαλ φηη ν «άζιηνο θαη θαηάξαηνο» θηιφζνθνο έθεξε απφ ηελ Δπξψπε «δηαβνιηθά βηβιία». Δπίζεο φηη εηζάγεη αζετζηηθέο απφςεηο θαη ππνζηεξίδεη ηηο θηιειεχζεξεο ηδέεο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. Ο Αιή παζάο ησλ Ησαλλίλσλ εθηηκνχζε ηνλ Φαιίδα θαη ηνλ ρξεζηκνπνηνχζε ζπρλά σο δηεξκελέα ή ζε δηπισκαηηθέο απνζηνιέο. ΋ηαλ φκσο ηα ζνπιηαληθά ζηξαηεχκαηα πνιηφξθεζαλ ηα Γηάλλελα, ν Φαιίδαο θαηέθπγε ζηα Εαγνξνρψξηα (είρε θαηαθχγεη εθεί θαη ν Βειαξάο) θαη ην 1822 εγθαηαζηάζεθε ζηελ αγγινθξαηνχκελε Κέξθπξα. Δθεί ζηξαηνινγνχζε καρεηέο θαη ηνπο έζηειλε ζηελ επαλαζηαηεκέλε Διιάδα θαη αιιεινγξαθνχζε πξνο πάζα θαηεχζπλζε γηα ηελ επφδσζε ηνπ αγψλα. Σν 1824 αλαθεξχρζεθε επίηηκνο δηδάθησξ ηεο Ηνλίνπ Αθαδεκίαο, Σν 1828 δηνξίζηεθε δηεπζπληήο ηνπ Διιεληθνχ Λπθείνπ Λεπθάδαο. ΢ην λεζί απηφ πέζαλε ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα. Πνιινί ζεσξνχλ φηη ν Φαιίδαο είλαη ν αλψλπκνο ζπγγξαθέαο ηεο Διιεληθήο Ννκαξρίαο.

158

57. Γνχγθαο ΢ηέθαλνο (1770-1830) Ο θηιφζνθνο ΢ηέθαλνο Γνχγθαο γελλήζεθε ζηνλ Σίξλαβν. Έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηελ γλσζηή ΢ρνιή ηνπ Σηξλάβνπ, πνπ δίδαζθε ν Ησάλλεο Πέδαξνο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ηνπ νπνίνπ ήηαλ ν ΢ηέθαλνο Κνκκεηάο θαη ν Κσλζηαληίλνο Κνχκαο. Απφ ην 1798 σο ην 1806 βξέζεθε ζηε Γεξκαλία θαη ζπνχδαζε καζεκαηηθά θαη θηινζνθία ζηα παλεπηζηήκηα ηεο Υάιε θαη ηεο Ηέλαο. Μεηά ηηο ζπνπδέο πήγε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη δίδαμε ζχγρξνλε θηινζνθία θαη ζεηηθέο επηζηήκεο ζηε Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή. ΋κσο, ην έξγν ηνπ ζπλάληεζε αληηδξάζεηο απφ ηνπο ζπληεξεηηθνχο θχθινπο ηνπ παηξηαξρείνπ θαη παξαηηήζεθε. Ο Γνχγθαο παξέκεηλε γηα ηξία αθφκα ρξφληα ζηελ Πφιε θαη εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο, ελψ παξάιιεια έγξαςε εγρεηξίδηα καζεκαηηθψλ θαη θηινζνθίαο. Σν 1813, κεηά απφ πξφζθιεζε ηνπ εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο ΢θαξιάηνπ Καιιηκάρε, πήγε ζην Ηάζην θαη αλέιαβε ηελ δηδαζθαιία ηεο θηινζνθίαο ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία ηεο πφιεο. ΢ηελ ίδηα ζρνιή είραλ δηδάμεη πξηλ ν Νηθεθφξνο Θενηφθεο θαη ν Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο. Δθεί νινθιήξσζε ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ θαη ην 1816 εθδφζεθε ζηελ Βηέλλε ην ηεηξάηνκν βηβιίν ηνπ ΢ηνηρεία Αξηζκεηηθήο θαη Άιγεβξαο (ζεσξείηαη πςεινχ επηπέδνπ έξγν θαη απφ ηα θαιχηεξα ηεο επνρήο ηνπ). Έγξαςε επίζεο θαη ην έξγν θπζηθήο θηινζνθίαο Δμέηαζηο ηεο θύζεσο, ην νπνίν δελ εθδφζεθε, ιφγσ ηεο θαηαδίθεο ηνπ απφ ηελ Δθθιεζία (ζψδεηαη ζηελ Μνλή Βαηνπεδίνπ). ΋κσο νη λεσηεξηζηηθέο απφςεηο ηνπ θαηαγγέιζεθαλ ζην Παηξηαξρείν σο αηξεηηθέο θαη ν Γνχγθαο ππνρξεψζεθε λα ζηείιεη απνινγία θαη νκνινγία πίζηεσο ζηελ Ηεξά ΢χλνδν. Αξγφηεξα έζηεηιε θαη «θείκελν κεηαλνίαο», κε ην νπνίν θαηαδηθάδεη ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ θαη απνθεξχζζεη ηηο θηινζνθηθέο ηνπ απφςεηο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ ν Γνχγθαο ηα πέξαζε ζε έλα ρσξηφ ηεο Βεζζαξαβίαο φπνπ θαη ζα πεζάλεη.

159

58. Κνκκεηάο ΢ηέθαλνο (1762-1830) Ο ιφγηνο, δάζθαινο, ζπγγξαθέαο, Φηιηθφο θαη θηιφινγνο ΢ηέθαλνο Κνκκεηάο γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ηνπ Αικπξνχ Θεζζαιίαο. Έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηελ γλσζηή ΢ρνιή ηνπ Σηξλάβνπ, πνπ δίδαζθε ν Ησάλλεο Πέδαξνο θαη καζήηεπζαλ ν ΢ηέθαλνο Γνχγθαο θαη ν Κσλζηαληίλνο Κνχκαο. Καηφπηλ δίδαμε γηα ιίγα ρξφληα ζηνλ Αικπξφ θαη ην 1799 βξέζεθε ζηε Βηέλλε. Δθεί ζπνχδαζε θαη εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο. ΢ηελ πφιε απηή γλσξίζηεθε κε ηνλ Άλζηκν Γαδή θαη ηνλ Νεφθπην Γνχθα. Σν 1800 εμέδσζε ην πξψην ηνπ βηβιίν Παηδαγσγόο ή Πξαθηηθή Γξακκαηηθή. Αθνινχζεζε ε έθδνζε ηεο δσδεθάηνκεο Δγθπθινπαίδεηαο ειιεληθώλ καζεκάησλ, Ρεηνξηθήο, Γξακκαηηθήο θαη Πνηεηηθήο θαζψο θαη ηεο δεθάηνκεο Δγθπθινπαίδεηαο ειιεληθώλ καζεκάησλ, ζπιιεγείζεο εθ ησλ αξίζησλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ θαη πνηεηώλ κεηά ησλ αλαγθαίσλ ππνζεκεηώζεσλ. Σν 1816 ν Κνκκεηάο πξνζθιήζεθε λα δηδάμεη ζην ειιεληθφ γπκλάζην ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Δθεί ζα κπεζεί απφ ηνλ Νεφθπην Γνχθα ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη ακέζσο ζα αλαπηχμεη έληνλε δξάζε γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο Δπαλάζηαζεο. Μεηά ηελ ήηηα ηνπ Τςειάληε ζην Γξαγαηζάλη θαηέθπγε ζηελ Σξαλζπιβαλία θαη ην 1827 βξίζθεηαη ζηε Βνπδαπέζηε. Ο Κνκκεηάο ζπλέδεζε ην φλνκά ηνπ κε ηελ δηακάρε ησλ ινγίσλ ηεο επνρήο γηα ην γισζζηθφ δήηεκα. Ήηαλ έλζεξκνο ζηαζψηεο ηεο ρξήζεο ηεο αηηηθήο δηαιέθηνπ θαη ζθνδξφο πνιέκηνο ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή, ν νπνίνο ππνζηήξηδε ηελ «κέζε νδφ», δειαδή απηφ πνπ ζήκεξα απνθαινχκε θαζαξεχνπζα. Άθεζε ηελ πεξηνπζία θαη ηα βηβιία ηνπ ζην λενζχζηαην ειιεληθφ θξάηνο.

160

59. Βαξδαιάρνο Κσλζηαληίλνο (1755-1830) Ο ιφγηνο θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο Κσλζηαληίλνο Βαξδαιάρνο, γελλήζεθε ζηα Κχζεξα, αιιά κεγάισζε ζην Κάηξν, φπνπ ν παηέξαο ηνπ είρε εκπνξηθή επηρείξεζε. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε ζηα ειιεληθά ζρνιεία ηνπ Καΐξνπ. Γίδαμε γηα ιίγν θαηξφ σο νηθνδηδάζθαινο ζηνλ Αίλν ηεο αλαηνιηθήο Θξάθεο θαη αλαρψξεζε γηα ηελ Ηηαιία γηα λα ζπνπδάζεη ηαηξηθή θαη καζεκαηηθά ζηα παλεπηζηήκηα ηεο Πάληνβα (εθεί γλσξίζηεθε θαη ζπλδέζεθε κε θηιία κε ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα) θαη ηεο Πίδαο. Σν 1800 εγθαηαζηάζεθε ζην Βνπθνπξέζηη θαη άξρηζε λα δηδάζθεη θηινζνθία θαη θπζηθέο επηζηήκεο ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία ηεο Βιαρίαο, ηελ νπνία αλαδηνξγάλσζε ξηδηθά. ΢χζηεζε πινχζηα βηβιηνζήθε θαηά ηα επξσπατθά πξφηππα θαη ηδξχζεθε ηφηε ε Φηινζνθηθή ΢ρνιή Βνπθνπξεζηίνπ. Ο Κσλζηαληίλνο Βαξδαιάρνο

Σα έηε 1815-18 δίδαμε ζηελ ζρνιή ηεο Υίνπ, ηα επφκελα δπν ρξφληα, 1818-20, ζηε ζρνιή ηεο Οδεζζνχ θαη επέζηξεςε θαη πάιη ζηε δηεχζπλζε ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. ΋ηαλ μέζπαζε ε Δπαλάζηαζε, ν Βαξδαιάρνο απνζχξζεθε ζηελ Σξαλζπιβαλία φπνπ αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή θαη κεηαθξάζεηο. Σν 1825 απνδέρζεθε πξφζθιεζε λα δηεπζχλεη ηελ εκπνξηθή ζρνιή ηεο Οδεζζνχ. Δθεί δίδαμε σο ην 1830, φηαλ ν θπβεξλήηεο ηνπ λενζχζηαηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο ηνλ πξνζθάιεζε λα αλαιάβεη ηε ζρνιή ηεο Αίγηλαο. Απηφο απνδέρζεθε ηελ πξφζθιεζε θαη επηβηβάζηεθε ζε έλα πινίν γηα λα πάεη ζηελ Διιάδα. ΋κσο, ελψ βξηζθφηαλ αλνηρηά ηεο Κχζλνπ ην πινίν λαπάγεζε θαη ν Βαξδαιάρνο πλίγεθε.

161

60. Μαξθίδεο Γεψξγηνο (1766-1830) θαη 61. Μαξθίδεο Πνχιηνο (;-1850) Οη ηππνγξάθνη θαη εθδφηεο αδειθνί Γεψξγηνο θαη Πνχιηνο Μαξθίδεο θαηάγνληαλ απφ ηελ ΢ηάηηζηα ηεο Μαθεδνλίαο. Ήηαλ γηνη ηνπ Μάξθνπ Πνχιηνπ, ν νπνίνο απφ ην 1776 είρε εγθαηαζηαζεί ζηε Βηέλλε θαη αζθνχζε εκπφξην. Απφ κηθξνί νη δπν αδειθνί πήγαλ θη απηνί ζηε Βηέλλε, κνξθψζεθαλ, έκαζαλ μέλεο γιψζζεο θαη απέθηεζαλ ηελ απζηξηαθή ππεθνφηεηα. Δξγάζηεθαλ γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα, ν Γεψξγηνο σο εκπνξνκεζίηεο θαη ν Πνχιηνο σο εθνξηαθφο ππάιιεινο θαη απφ ην 1790 ζηξάθεθαλ ζηελ ηππνγξαθία θαη ηελ έθδνζε βηβιίσλ θαη εληχπσλ. Οη αδειθνί Μαξθίδε

Αξρηθά εξγάζηεθαλ ζην ηππνγξαθείν ηνπ Απζηξηαθνχ ινγίνπ Μπάνπκάηζηεξ (Josef Baumeister) θαη ην 1792 ην αγφξαζαλ. Χο ην 1797 πνπ νη απζηξηαθέο αξρέο έθιεηζαλ ηελ επηρείξεζε, ην ηππνγξαθείν ησλ αδειθψλ Μαξθίδε είρε εθδψζεη 56 ειιεληθά βηβιία. ΢ην ίδην ηππνγξαθείν εθδφζεθε ηνλ Γεθέκβξην 1790 ε δεχηεξε αξραηφηεξε ειιεληθή εθεκεξίδα κε ηίηιν Δθεκεξίο, ε νπνία ζηακάηεζε ηελ θπθινθνξία ηεο κεηά απφ εθηά ζπλερή ρξφληα ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1797, κε ηε ζχιιεςε ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ ζηελ Σεξγέζηε. Οη αδειθνί Μαξθίδε ζπλεξγάδνληαλ ζηελά κε ηνλ Ρήγα γηα ηελ έθδνζε ησλ βηβιίσλ ηνπ θαη άιισλ εληχπσλ (Ο Θνύξηνο, Ζ Υάξηα ηεο Διιάδνο, Σν Δπαλαζηαηηθό Μαληθέζην, Σν ζρνιείν ησλ ληειηθάησλ εξαζηώλ θ.ά.). ΢πλειήθζε ν Γεψξγηνο σο ζπλεξγφο ηνπ Ρήγα. Ήηαλ φκσο απζηξηαθφο 162

πνιίηεο θαη έηζη δελ παξαδφζεθε ζηελ Τςειή Πχιε, φπσο ν Ρήγαο θαη νη ζχληξνθνί ηνπ, πνπ ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα βξήθαλ ηξαγηθφ ζάλαην ζην Βειηγξάδη. Ο Γεψξγηνο Μαξθίδεο εμνξίζηεθε απφ ηνπο Απζηξηαθνχο, πήξε άζπιν ζηε Γαιιία, πήγε ζηελ Αγθφλα, φπνπ δξνχζε θέληξν επαλαζηαηηθψλ ππξήλσλ κε πξννξηζκφ ηελ Διιάδα, θαη ηειηθά εγθαηαζηάζεθε ζηε Νπξεκβέξγε. Πέζαλε ην 1830 θαη ζάθηεθε ζε νηθνγελεηαθφ ηάθν ζηε γεηηνληθή πφιε Φηξη. Ο Πνχιηνο Μαξθίδεο πνπ βξηζθφηαλ εθηφο ηεο απζηξηαθήο επηθξάηεηαο φηαλ ζπλειήθζε ν αδεξθφο ηνπ, θαηέβεθε κε κηα νκάδα δεκνθξαηψλ ζηελ Ηηαιία γηα λα ηεζεί ζηελ ππεξεζία ηνπ Ναπνιένληα θαη θαηέιεμε ζηε Βελεηία γηα λα ζπλερίζεη ηελ εθδνηηθή ηνπ δξάζε. Δπηδίσμε λα εθδψζεη εθεκεξίδα ζηελ Ηφλην Πνιηηεία, αιιά γηα ηελ ηειεπηαία θάζε ηεο δσήο ηνπ δελ ππάξρνπλ ηεθκεξησκέλα βηνγξαθηθά ζηνηρεία. Ζ Δθεκεξίο

163

62. Καπνδίζηξηαο Ησάλλεο (1776-1831) Ο δηπισκάηεο, πνιηηηθφο θαη πξψηνο θπβεξλήηεο ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο, γελλήζεθε ζηελ Κέξθπξα. Ήηαλ γφλνο παιηάο επγελνχο νηθνγέλεηαο θαη έθεξε ηνλ ηίηιν ηνπ θφκεηνο. Σν 1794, ζε ειηθία 18 εηψλ, ζηάιζεθε απφ ηνπο γνλείο ηνπ ζηελ Πάληνβα θαη γξάθηεθε ζηελ ηαηξηθή ζρνιή, ελψ παξάιιεια δηεχξπλε ηηο γλψζεηο ηνπ ζε θηινζνθία θαη θηινινγία. Πήξε ην πηπρίν ηνπ ην 1797, επέζηξεςε ζηελ Κέξθπξα θαη εξγάζηεθε σο γηαηξφο. Μεηά ηε ζχζηαζε ηεο Δπηαλήζνπ Πνιηηείαο (1800-7) ν Καπνδίζηξηαο αλαιακβάλεη δηάθνξεο δηνηθεηηθέο ζέζεηο ζηελ Κέξθπξα θαη Κεθαινληά, ελψ ηνπ αλαηίζεηαη ε νξγάλσζε ηεο άκπλαο ηεο Λεπθάδαο απέλαληη ζηνλ θίλδπλν εηζβνιήο ηνπ Αιή Παζά. Οη επηηπρίεο ηνπ Καπνδίζηξηα ηνπ άλνημαλ ην δξφκν γηα δηεζλή ζηαδηνδξνκία. Ο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο

Σν 1808 ν Καπνδίζηξηαο πξνζθιήζεθε ζην ξσζηθφ Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ. Σνπνζεηήζεθε ζε δηπισκαηηθέο ζέζεηο ζηελ Απζηξία, Βιαρία θαη Διβεηία. ΢ηελ ηειεπηαία ζέζπηζε ην ηζρχνλ ζχζηεκα ησλ θαληνληψλ. Μεηά ηελ ήηηα ηνπ Ναπνιένληα ν Καπνδίζηξηαο ζπκκεηείρε σο κέινο ηεο ξσζηθήο αληηπξνζσπείαο ζην ΢πλέδξην ηεο Βηέλλεο (1814-15) θαη ζπλέβαιε ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο ηζνξξνπίαο ζηελ Δπξψπε. Ο ηζάξνο Αιέμαλδξνο αλαγλψξηζε ηηο δηπισκαηηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο θαη ην 1816 ηνλ ηνπνζέηεζε ζηε ζέζε ηνπ Τπνπξγνχ Δμσηεξηθψλ ηεο Ρσζίαο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο επαλάζηαζεο ζηελ Διιάδα δεκηνχξγεζε έληερλα έληαζε κεηαμχ Ρσζίαο θαη Σνπξθίαο. Ο ζνπιηάλνο απαζρφιεζε ζηξαηεχκαηα γηα ηελ απφθξνπζε ηπρφλ ξσζηθήο εηζβνιήο, πξάγκα πνπ έδσζε αλάζα ζηνπο επαλαζηαηεκέλνπο Έιιελεο ηεο Ρνχκειεο θαη ηεο Πεινπνλλήζνπ.

164

Σν 1822 ν Καπνδίζηξηαο παξαηηήζεθε απφ ηε ζέζε ηνπ ππνπξγνχ θαη εγθαηαζηάζεθε ζηελ Διβεηία. Απφ εθεί ζπληφληδε κέζσ ηνπ Διβεηνχ ηξαπεδίηε Δυλάξδνπ ηελ δξάζε ησλ θηιειιεληθψλ νξγαλψζεσλ ηεο Δπξψπεο. Σν 1827 ε Γ’ Δζλνζπλέιεπζε ηεο Σξνηδήλαο ηνπ πξφηεηλε λα αλαιάβεη θπβεξλήηεο ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο. Αλέιαβε ηα θαζήθνληά ηνπ ηνλ Ηαλνπάξην 1828. Ζ θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ήηαλ απειπηζηηθή. Πνιιέο πεξηνρέο ηεο βξίζθνληαλ αθφκα ζηα ρέξηα ηνπ ερζξνχ, ε Δχβνηα ζηα ρέξηα ηνπ Κηνπηαρή θαη ε ΢ηεξεά Διιάδα ηνπ Ηκπξαήκ. Σα ηακεία ηνπ θξάηνπο ήηαλ άδεηα, ε ρψξα ηεινχζε ζρεδφλ ππφ πηψρεπζε θαη δελ ππήξρε θακηά πνιηηηθή ή θξαηηθή δνκή. Δπηθξαηνχζαλ ε αλαξρία, ε ιεζηεία θαη ε πεηξαηεία. Ο πφιεκνο είρε θαηαζηξέςεη ηα πεξηζζφηεξα θηίξηα θαη ηηο έζησ θαη ππνηππψζεηο ππνδνκέο ησλ πφιεσλ. Ζ ρψξα είρε πιεζπζκφ κφιηο 600.000 θαηνίθσλ, ελψ νη Έιιελεο πνπ δνχζαλ ζηελ θαηερφκελε απφ ηνπο Οζσκαλνχο Διιάδα, μεπεξλνχζαλ ηα 2.500.000. Ο λένο θπβεξλήηεο έδεημε ηθαλφηεηα θαη εμαηξεηηθή δξαζηεξηφηεηα. Έδσζε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο γεσξγίαο, ηελ δηαλνκή εζληθψλ γαηψλ (πξψελ νζσκαληθέο ηδηνθηεζίεο) ζηνπο αθηήκνλεο θαη ζηνπο βεηεξάλνπο ηεο επαλάζηαζεο. Πξνζπάζεζε γηα ηε δεκηνπξγία βηνκεραλίαο. Άξρηζε λα νξγαλψλεη ηελ παηδεία, ηε δηθαηνζχλε θαη ηε δεκφζηα δηνίθεζε θαηά ηα επξσπατθά πξφηππα. Οξγάλσζε ηαθηηθφ ζηξαηφ θαη ζηφιν. Απνθαηέζηεζε ην αίζζεκα αζθαιείαο θαη επλνκίαο κε ηελ πάηαμε ηεο ιεζηείαο θαη ηεο πεηξαηείαο. Φξφληηζε γηα ηελ πεξίζαιςε ησλ πξνζθχγσλ, ησλ ζπκάησλ πνιέκνπ θαη ηελ εμαγνξά ησλ αηρκαιψησλ. ΋κσο νη πξνζπάζεηέο ηνπ απηέο ζπλάληεζαλ ηελ αληίδξαζε ησλ κεγάισλ γαηνθηεκφλσλ θαη ησλ ηνπηθψλ αξρφλησλ, κε απνηέιεζκα ηελ δνινθνλία ηνπ ζην Ναχπιην, ην πξσί ηεο 27 ΢επηεκβξίνπ 1831, απφ ηνπο αδειθνχο Μαπξνκηράιε. Ζ δνινθνλία ηνπ δηέθνςε ηνλ πξνγξακκαηηζκέλν απφ ηνλ ίδην, νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζηηθφ εθζπγρξνληζκφ ηεο ρψξαο. Ίζσο αλ δνχζε, ε πνξεία ηεο ρψξαο λα ήηαλ δηαθνξεηηθή.

165

63. Κνθθηλάθεο Κσλζηαληίλνο Ο πνηεηήο, ζπγγξαθέαο θαη εθδφηεο Κσλζηαληίλνο Κνθθηλάθεο γελλήζεθε ζηε Υίν. Έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζην λεζί ηνπ θαη θαηφπηλ εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε, φπνπ ζπνχδαζε. Σν 1815 αλέιαβε ηελ ζπλέρηζε ηεο έθδνζεο ηεο πεξίθεκεο ηξίγισζζεο (ειιεληθά, γεξκαληθά θαη ζεξβηθά) θηινινγηθήο εθεκεξίδαο Δξκήο ν Λόγηνο. Πξψηνο εθδφηεο ηνπ Δξκή ήηαλ ν Άλζηκνο Γαδήο γηα ηε δηεηία 1811-13 θαη αθνινχζεζαλ ν Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο θαη ν Κνθθηλάθεο. Ζ εθεκεξίδα απηή δηέθνςε ηελ έθδνζή ηεο ηνλ Μάην ηνπ 1821 φηαλ νη εθδφηεο ηεο αξλήζεθαλ λα δεκνζηεχζνπλ ηελ αθνξηζηηθή εγθχθιην ηνπ παηξηάξρε θαηά ηνπ Αιέμαλδξνπ Τςειάληε. Ο Κνθθηλάθεο θπιαθίζηεθε κέρξη ην 1825, νπφηε ηνπ επηηξάπεθε λα θχγεη ζηελ Διιάδα. Σν ινγφηππν ηεο εθεκεξίδαο Δξκήο ν Λφγηνο

Μεηά ηε δεκηνπξγία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αίγηλα φπνπ δίδαμε ζην Κεληξηθφ ΢ρνιείν, ελψ παξάιιεια αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή δηδαθηηθψλ εγρεηξίδησλ θαη ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα ζε ζέκαηα παηδείαο. Δπίζεο έγξαςε παηξησηηθή πνίεζε θαη ζνχξηνπο.

166

64. Υξεζηαξήο Μηραήι (1773-1831) Ο γηαηξφο, ιφγηνο, Φηιηθφο θαη αγσληζηήο ηνπ ’21 Μηραήι Υξεζηαξήο γελλήζεθε ζηα Γηάλλελα. Αξρηθά θνίηεζε ζηε γελέηεηξά ηνπ θνληά ζην Κνζκά Μπαιάλν θαη ζε ειηθία 17 εηψλ πήγε ζηε Βιαρία πνπ ήηαλ εγθαηεζηεκέλνο ν έκπνξνο αδειθφο ηνπ θαη παξαθνινχζεζε ηα καζήκαηα ηνπ Λάκπξνπ Φσηηάδε ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία Βνπθνπξεζηίνπ. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Πάληνβα θαη δηδάρζεθε θηινζνθία, καζεκαηηθά θαη ηαηξηθή. Σν 1806 ζπλέρηζε ζην παλεπηζηήκην ηεο Βηέλλεο, απφ φπνπ πήξε πηπρίν ηαηξηθήο. ΢ην Βνπθνπξέζηη δηεηέιεζε γηαηξφο ηνπ εγεκφλα ηε Βιαρίαο Ησάλλε Καξαηδά θαηά ηα έηε 1812-18. ΢ηνηρεηψδεο ζχγγξακκα πεξί εζηθήο θαη Δπδαηκνλίαο, ηοσ Μηταήι Υρεζηαρή

Σν 1818 ν Υξεζηαξήο κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη γξήγνξα εμειίρζεθε ζε ζεκαληηθφ ζηέιερνο ηεο νξγάλσζεο. ΢ην κεηαμχ αζρνιήζεθε κε ηελ κεηάθξαζε γαιιηθψλ θαη ηηαιηθψλ ηξαγσδηψλ, πνπ παξνπζίαδε ζηα ζέαηξα ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Σν 1819 νξίζηεθε ηακίαο ηεο επηηξνπήο πνπ είρε ζηφρν ηε ζπγθέληξσζε ρξεκάησλ γηα ηνλ αγψλα. ΋ηαλ ν Αι. Τςειάληεο θήξπμε ηελ επαλάζηαζε, ν Υξεζηαξήο βξίζθεηαη ζην πιεπξφ ηνπ σο ζχκβνπινο. Πνιέκεζε ζηελ κάρε ηνπ Γξαγαηζαλίνπ θαηά ηελ νπνία θαηαζηξάθεθε ν Ηεξφο Λφρνο. Ο ίδηνο, σζηφζν, θαηφξζσζε λα δηαζσζεί θαηαθεχγνληαο ζηελ Σξαλζπιβαλία. Απφ ηελ Σξαλζπιβαλία ν Υξεζηαξήο ζα αλαρσξήζεη γηα ην Μφλαρν θαη ζθνπεχεη λα πάεη ζηελ Σεξγέζηε γηα λα πιεζηάζεη ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, αιιά ηα ζρέδηά ηνπ καηαηψλνληαη κε ηελ επέκβαζε ησλ απζηξηαθψλ αξρψλ. Αξγφηεξα ζα βξεζεί ζην Μφλαρν, φπνπ παξακέλεη 167

κέρξη ηα κέζα ηνπ Μαΐνπ ηνπ 1822. Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ θαζ’ φιε ηελ πεξίνδν ησλ πεξηπιαλήζεψλ ηνπ δηαπηζηψλνπκε πσο αληηκεηψπηδε νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα θαζψο θαη πξνβιήκαηα πγείαο. Γηα ηα επφκελα δέθα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ δελ δηαζέηνπκε πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε δξάζε ηνπ. Σν 1831 ζα θπθινθνξήζεη ζην Βνπθνπξέζηη ην έξγν ηνπ Καηήρεζηο ησλ θπξησηέξσλ θνηλσληθώλ θαζεθόλησλ. Φαίλεηαη πσο ζην δηάζηεκα απηφ θαηφξζσζε λα κεηαβεί ζηελ Μνιδνβιαρία θαη φηη δηέκεηλε ζην Βνπθνπξέζηη θαη αζρνιήζεθε εθεί κε ζπγγξαθή. Θα πεζάλεη θησρφο ην 1831, πηζαλφηαηα ζηελ Αζήλα. ΢ην ζπγγξαθηθφ έξγν ηνπ Υξεζηαξή ζπγθαηαιέγνληαη θείκελα καζεκαηηθνχ, θηινινγηθνχ θαη θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ. Δθηφο απφ φζα αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ ζπλέγξαςε θαη ην ΢ηνηρεηώδεο ζύγγξακκα πεξί εζηθήο θαη επδαηκνλίαο, πνπ εθδφζεθε ζηελ Βηέλλε ην 1816. Πξφθεηηαη γηα έλα δίηνκν έξγν, ην νπνίν απνηειεί κεηάθξαζε αληίζηνηρνπ γαιιηθνχ θεηκέλνπ. Σίηινη έξγσλ ηνπ: ΢ηνηρεία ηεο αξηζκεηηθήο θαη αιγέβξαο, ΢ηνηρεηώδεο ζύγγξακκα πεξί εζηθήο θαη επδαηκνλίαο, Ηνύληνο Βξνύηνο, Μεξόπε, Θεκηζηνθιήο, Βνπθνπξέζηη, Καηήρεζηο ησλ θπξηνηέξσλ θνηλσληθώλ θαζεθόλησλ θαη άιια Πνιινί ζεσξνχλ φηη ν Υξεζηαξήο είλαη ν αλψλπκνο ζπγγξαθέαο ηεο Διιεληθήο Ννκαξρίαο.

168

65. Φηιηππίδεο Γαληήι (1750-1832) Ο Γαληήι Φηιηππίδεο, ήηαλ απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ, δάζθαινο ηνπ Γέλνπο θαη ζπγγξαθέαο. Γελλήζεθε ζηηο Μειηέο Πειίνπ, γελέηεηξα θαη ησλ εμαδέιθσλ ηνπ Άλζηκνπ Γαδή θαη Γξεγνξίνπ Κσλζηαληά, κε ηνπο νπνίνπο έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα. Απφ κηθξή ειηθία ρξίζηεθε κνλαρφο. Φνίηεζε ζηε ΢ρνιή ηεο Υίνπ (ήηαλ ζπκκαζεηήο ηνπ κεηέπεηηα παηξηάξρε Γξεγνξίνπ Δ’) θαη παξαθνινχζεζε εθεί καζήκαηα γεσκεηξίαο θαη καζεκαηηθψλ. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην Βνπθνπξέζηη θαη θαηφπηλ άξρηζε λα δηδάζθεη ειιεληθά ζηελ Ζγεκνληθή ΢ρνιή ηνπ Ηαζίνπ. Ο Γαληήι Φηιηππίδεο

Δθεί γλσξίζηεθε κε ηνλ Γεκήηξε Καηαξηδή, ν νπνίνο είρε δεκηνπξγήζεη έλα θχθιν νπαδψλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη νη Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο, Ρήγαο Βειεζηηλιήο, Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο, Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο θαη ν ίδηνο ν Φηιηππίδεο. ΢ην Ηάζην απφ θνηλνχ κε ηνλ Κσλζηαληά ζα πξνβεί ζηε ζπγγξαθή ηεο Νεσηεξηθήο Γεσγξαθίαο. Σν 1790 ν Φηιηππίδεο ζα πάεη ζην Παξίζη γηα λα ζπνπδάζεη θπζηθέο επηζηήκεο. Έδεζε ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε, αιιά νη σκφηεηεο ηεο πεξηφδνπ ηεο Σξνκνθξαηίαο ηνλ απψζεζαλ, έθπγε θαη επέζηξεςε ζηηο Μειηέο. Σν 1796 πήγε θαη πάιη ζην Ηάζην σο νηθνδηδάζθαινο θαη ην 1803 αλέιαβε ηελ δηδαζθαιία καζεκαηηθψλ, θπζηθήο θαη ρεκείαο ζηελ Ζγεκνληθή ΢ρνιή. Απφ ην 1810 σο ην 18 ν Φηιηππίδεο πεξηφδεπζε δηάθνξεο επξσπατθέο πφιεηο, Παξίζη, ΢ηξαζβνχξγν, Μφλαρν, Βηέλλε, Λεηςία θαη θαηαιήγεη θαη πάιη ζην Ηάζην. ΢ην κεηαμχ γξάθεη θαη εθδίδεη δηάθνξα βηβιία. Σν 1819 169

έγηλε κέινο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε θαη ν Τςειάληεο εηηήζεθε ζην Γξαγαηζάλη, ν Φηιηππίδεο δελ θαηάθεξε λα θαηέβεη ζηελ Διιάδα παξά ηελ επηζπκία ηνπ θαη έκεηλε ζηηο παξαδνπλάβηεο ρψξεο σο ην ζάλαηφ ηνπ. ΢ηα ηειεπηαία ηνπ ρξφληα ν Φηιηππίδεο ζηξάθεθε πξνο ηελ θηινζνθία θαη κεηάθξαζε πνιιά έξγα γλσζηψλ Δπξσπαίσλ θηινζφθσλ. Ζ ζπγγξαθηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα φκσο είλαη πνηθίιε. Πεξηιακβάλεη δηδαθηηθά εγρεηξίδηα, κεηαθξάζεηο, θηινινγηθέο θαη θηινζνθηθέο κειέηεο, θαζψο θαη πνιιά βηβιία επηζηεκνληθνχ πεξηερνκέλνπ. ΢ε ζπλεξγαζία κε ηνλ Γξεγφξην Κσλζηαληά ζπλέγξαςε ηε Γεσγξαθία Νεσηεξηθή, απφ ηελ νπνία εθδφζεθε κφλν ν πξψηνο ηφκνο πνπ πεξηιάκβαλε «Δπξσπέηθε Σνπξθία, Ηηαιία, ΢πάληα, Πνξηνπγαιιία θαη Φξάληδα». Άιινη δπν ηφκνη θάεθαλ απφ ππξθαγηά θαη ην έξγν έκεηλε αλνινθιήξσην. Γεσγξαθία Νεσηεξηθή

Άιια έξγα ηνπ Φηιηππίδε: Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, Ηζηνξία ηεο Ρνπκνπλίαο, Γεσγξαθηθόλ ηεο Ρνπκνπλίαο, Απόπεηξα Αλαιύζεσο ηνπ Νννπκέλνπ, Λεηςία, Δπηηνκή ησλ Φηιηππηθώλ (κεηάθξαζε), Δπηηνκή ησλ Ρσκατθώλ (κεηάθξαζε), ΢ηνηρεία ή αξραί θπζηθνρεκηθαί, (κεηάθξαζε), Λνγηθή (κεηάθξαζε), Δπηηνκή ηεο Αζηξνλνκίαο (κεηάθξαζε) θαη άιια

170

66. Κνξαήο Αδακάληηνο (1748-1833) Ο θηιφινγνο, ζπγγξαθέαο θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, πνπ ζπλέβαιε φζν ιίγνη ζηελ πλεπκαηηθή αθχπληζε ησλ ππφδνπισλ Διιήλσλ, έλαο απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ, ν Αδακάληηνο Κνξαήο, ήηαλ γφλνο εχπνξεο νηθνγέλεηαο ηεο ΢κχξλεο. Παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Ησάλλεο Κνξαήο, παππνχδεο ηνπ (απφ παηέξα) ν ηαηξνθηινζφθνο Αληψληνο Κνξαήο θαη (απφ κεηέξα) ν θηιφινγνο Γηακαληήο Ρχζηνο απφ ηνλ νπνίνλ ν Αδακάληηνο θιεξνλφκεζε ηελ πινχζηα βηβιηνζήθε ηνπ. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα έκαζε απφ ηε κεηέξα ηνπ Θσκαΐδα θαη ζηε ζπλέρεηα θνίηεζε ζηελ Δπαγγειηθή ΢ρνιή ηεο ΢κχξλεο. Παξάιιεια ελδηαθέξζεθε λα κάζεη μέλεο γιψζζεο θαη δηδάρζεθε ηηαιηθά, γαιιηθά, γεξκαληθά, ιαηηληθά θαη - ίζσο εβξατθά. Ο Αδακάληηνο Κνξαήο

Σν 1771 ν έκπνξνο παηέξαο ηνπ Αδακάληηνπ ηνλ έζηεηιε ζην Άκζηεξληακ σο εκπνξηθφ ηνπ αληηπξφζσπν. ΢ηελ πφιε απηή ηεο Οιιαλδίαο θνίηεζε ζην Διεύζεξν Παλεπηζηήκην Αζήλαηνλ θαη παξάιιεια αζρνιήζεθε κε ην ζέαηξν, ηε κνπζηθή θαη δηδάρζεθε ινγηθή. Έμη ρξφληα αξγφηεξα επέζηξεςε ζηε ΢κχξλε, αιιά ν ζηφρνο ηνπ ήηαλ λα ζπνπδάζεη ηαηξηθή θαη ην 1782 πήγε ζηε Γαιιία θαη γξάθηεθε ζηελ νλνκαζηή ηαηξηθή ζρνιή ηνπ Montpellier. Δθεί αζρνιήζεθε θαη κε ηε κειέηε αξραίσλ Διιήλσλ θαη Λαηίλσλ ζπγγξαθέσλ θαη κπήζεθε ζηηο ηδέεο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. Σν 1783 πεζαίλεη ν παηέξαο ηνπ θαη κεηά απφ έλα ρξφλν θαη ε κεηέξα ηνπ. Ο Κνξαήο αληηκεησπίδεη νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα θαη αξρίδεη λα αζρνιείηαη κε κεηαθξάζεηο γεξκαληθψλ θαη αγγιηθψλ βηβιίσλ ζηα 171

γαιιηθά. Σν 1787 νινθιήξσζε ηελ δηδαθηνξηθή ηνπ δηαηξηβή Ηππνθξαηηθόο Γηαηξόο (Medicus Hippocraticus), κε ζέκα ην εζηθφ πιαίζην ησλ θαζεθφλησλ ηνπ γηαηξνχ, ζχκθσλα κε ηνλ φξθν ηνπ Ηππνθξάηε. Αλ θαη ζρεδίαδε λα αζθήζεη ην ηαηξηθφ επάγγεικα ζε έλα απφ ηα λεζηά ηνπ Ηνλίνπ, ηειηθά απνθάζηζε λα δήζεη ζην Παξίζη, φπνπ θαη εγθαηαζηάζεθε νξηζηηθά ην 1788. Σνλ επφκελν ρξφλν μέζπαζε ε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε, πνπ ν Κνξαήο ηελ έδεζε απφ θνληά θαη ηνλ ζπγθιφληζε. Θεψξεζε φηη απηφ ην ηζηνξηθφ γεγνλφο ήηαλ επαθφινπζν ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη επηθέληξσζε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηελ πλεπκαηηθή αλφξζσζε ηνπ Γέλνπο θαη ηελ αθχπληζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ησλ Διιήλσλ, πξνυπνζέζεηο πνπ ζεσξνχζε απαξαίηεηεο γηα λα κπνξέζνπλ λα πνιεκήζνπλ γηα ηελ αλεμαξηεζία ηνπο. Απφ ηφηε ν Αδακάληηνο εγθαηέιεηςε ηελ ηαηξηθή θαη αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά κε ηε κειέηε ησλ αξραίσλ Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ θαη ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Γηα βηνπνξηζηηθνχο ιφγνπο δίδαζθε ηελ ειιεληθή γιψζζα θαη αληέγξαθε ρεηξφγξαθα. Απφ ην 1799 ν Αδακάληηνο άξρηζε λα γξάθεη δηάθνξα βηβιία, έρνληαο ζην λνπ ηνπ ηελ πλεπκαηηθή αλάηαζε ησλ ζπκπαηξησηψλ ηνπ θαη ηελ ζπκβνιή ηνπ ζηελ εζλεγεξζία. Δθδίδεη ηα έξγα: Υαξαθηήξεο ηνπ Θενθξάζηνπ, ην Πεξί αλέκσλ, πδάησλ θαη ηόπσλ ηνπ Ηππνθξάηε θαη ηε Γεσγξαθία ηνπ ΢ηξάβσλα, ηα νπνία ηνλ θαζηέξσζαλ θαη ηνπ επέηξεςαλ λα δεη νηθνλνκηθά αλεμάξηεηνο. Μεηά ηελ εθζηξαηεία ηνπ Ναπνιένληα ζηελ Αίγππην ν Κνξαήο ειπίδνληαο ζε κηα γαιιηθή επέκβαζε ζηελ Διιάδα, εθδίδεη ην Άζκα Πνιεκηζηήξηνλ θαη ην ΢άιπηζκα Πνιεκηζηήξηνλ. Λίγν αξγφηεξν θπθινθνξεί ην έξγν ηνπ Ση πξέπεη λα θάκσζηλ νη Γξαηθνί θαηά ηαο παξνύζαο πεξηζηάζεηο κε παξαηλέζεηο πξνο ηνπο νκνγελείο. Ο Κνξαήο γξάθεη αζηακάηεηα σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ. Μεηαθξάδεη έξγα ησλ Ζιηνδψξνπ, Ηζνθξάηε, Πινχηαξρνπ, Γαιελνχ, Αξηζηνηέιε, Ξελνθψληα, Πιάησλα, Αξξηαλνχ, ΋κεξνπ θαη άιισλ. Παξάιιεια ζα πξσηνζηαηήζεη ζηελ πξνζπάζεηα ινγίσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηα ειιελφθσλα ζρνιεία. Πξνκεζεχεη κε ζχγρξνλα εγρεηξίδηα θαζψο θαη φξγαλα πεηξακαηηθήο θπζηθήο θαη 172

ρεκείαο πνιιέο ζρνιέο, ελψ πξνηείλεη θαη θαζεγεηέο (κεηαμχ απηψλ νη Νεφθπηνο Βάκβαο, Κσλζηαληίλνο Κνχκαο, Θεφθηινο Καΐξεο) γηα δηάθνξεο δηδαζθαιηθέο ζέζεηο. Δπίζεο δεηά κε επηζηνιέο ηνπ ηελ νηθνλνκηθή ζπλδξνκή πινπζίσλ Διιήλσλ εκπφξσλ γηα ηελ πινπνίεζε ζηφρσλ εθπαηδεπηηθνχ ραξαθηήξα, φπσο ε ίδξπζε βηβιηνζεθψλ θαη ζρνιείσλ θαη ε έθδνζε δηδαθηηθψλ βηβιίσλ. Σν 1811 ν Κνξαήο ζα πξσηνζηαηήζεη ζηελ θπθινθνξία ηνπ πεξηνδηθνχ Δξκήο ν Λόγηνο, πνπ πξαγκαηεπφηαλ ζέκαηα θηινινγηθνχ θαη επξχηεξνπ πλεπκαηηθνχ ραξαθηήξα. Θέινληαο λα ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ πνιηηηζηηθή αλακφξθσζε ησλ ζπκπαηξησηψλ ηνπ, ππήξμε ηαθηηθφο ζπλεξγάηεο ηνπ πεξηνδηθνχ. Απφ ην 1813, νπφηε μεζπά ε δηακάρε γηα ηελ επηθξάηεζε ηεο αξραΐδνπζαο ή ηεο ζχγρξνλεο δεκνηηθήο γιψζζαο ζηελ εθπαίδεπζε, ν Κνξαήο ζα εθθξάζεη κέζα απφ ηηο ζηήιεο ηνπ Λόγηνπ Δξκή ηηο πξνζσπηθέο ηνπ ζέζεηο γηα ην γισζζηθφ δήηεκα. Γηα ην ζέκα απηφ έξρεηαη ζε ζθνδξή αληηπαξάζεζε κε ηνπο Νεφθπην Γνχθα, ΢ηέθαλν Κνκκεηά θαη Παλαγηψηε Κνδξηθά, νη νπνίνη εγνχληαλ ηεο παξάηαμεο γηα ηελ θαζηέξσζε ηεο αξραΐδνπζαο. Ο ίδηνο ρσξίο λα ππνζηεξίδεη ηε ρξήζε ηεο απιήο δεκνηηθήο, πξνσζεί ηε ζπκβηβαζηηθή ιχζε κηαο κέζεο νδνχ απνθεχγνληαο ηηο αθξφηεηεο. Ξεθηλψληαο, απφ ηελ ρπδαία – θαηά ηελ έθθξαζή ηνπ – δεκνηηθή, ζα επηδηψμεη ηελ ηξνπνπνίεζή ηεο ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο θαη ηα πξφηππα ηεο αξραίαο ζε κηα πξνζπάζεηα εμεπγεληζκνχ ηεο. Αλάκεζα ζηηο θαηλνηνκίεο πνπ εηζάγεη είλαη ε απαινηθή ιατθψλ θαη μέλσλ ιέμεσλ – θπξίσο ηνπξθηθψλ - αιιά θαη ε δεκηνπξγία λέσλ απφ ην ζπλδπαζκφ ξηδψλ θαη θαηαιήμεσλ ησλ δχν γισζζηθψλ ηδησκάησλ. Ζ πξνζέγγηζή ηνπ, ινηπφλ, πιεζηάδεη ηα φξηα ηεο απιήο θαζαξεχνπζαο. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε ζηελ Διιάδα, ν Κνξαήο – αλ θαη ηελ ζεσξνχζε πξφσξε – ηελ ππνζηήξημε ελεξγά. Θα ζπκκεηάζρεη σο ηδξπηηθφ ζηέιερνο ζην Φηιειιεληθό Κνκηηάην ηνπ Παξηζηνχ, ην νπνίν ζπγθξνηήζεθε γηα λα πξνβάιεη ηηο ειιεληθέο ζέζεηο ζε νκνγελείο θαη μέλνπο θαη λα ζπγθεληξψζεη απαξαίηεηεο πιηθέο ζπλδξνκέο. Ο ίδηνο ζα αλαπηχμεη αιιεινγξαθία κε θηιέιιελεο ινγίνπο θαη πνιηηηθνχο – κεηαμχ απηψλ θαη ν Σόκαο Σδέθεξζνλ (έλαο απφ ηνπο ζπληάθηεο ηεο Γηαθήξπμεο 173

ηεο Αλεμαξηεζίαο θαη ηξίηνο πξφεδξνο ησλ ΖΠΑ) αξζξνγξαθψληαο παξάιιεια ζε μέλα έληππα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο Δπαλάζηαζεο. Γη’ απηέο ηνπ ηηο ελέξγεηεο ζα ιάβεη επραξηζηήξηα επηζηνιή (9 Απξηιίνπ 1827) απφ ηα κέιε ηεο Σξίηεο Δζλνζπλέιεπζεο ηεο Σξνηδήλαο. Πξνο ηα ηέιε ηεο δσήο ηνπ ν Κνξαήο ζα δεκνζηεχζεη, επίζεο, θπιιάδηα πνιηηηθνχ ραξαθηήξα, φπνπ ζηξέθεηαη ελάληηα ζηνπο ρεηξηζκνχο ηνπ ηφηε θπβεξλήηε Ησάλλε Καπνδίζηξηα. Οη δπν ηνπο είραλ γλσξηζηεί ην 1815 ζην Παξίζη θαη έθηνηε δηαηεξνχζαλ θηιηθή ζρέζε αληαιιάζζνληαο ζπρλά επηζηνιέο. Μεηά ηελ αλάιεςε, φκσο, απφ ηνλ Καπνδίζηξηα ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο επαλαζηαηεκέλεο ρψξαο, ν Κνξαήο θξάηεζε ερζξηθή ζηάζε απέλαληη ηνπ. Αηηία ππήξμε ε ζπγθέληξσζε φισλ ησλ εμνπζηψλ ζην πξφζσπν ηνπ Κπβεξλήηε, ηελ νπνία ν Κνξαήο ζεψξεζε σο κηα κνξθή ηπξαλλίαο πνπ πξφδηδε ηηο ζπζίεο ησλ ζπκπαηξησηψλ ηνπ. ΢άιπηζκα πνιεκηζηήξηνλ

Σν ζπγγξαθηθφ έξγν ηνπ Κνξαή είλαη ηεξάζηην. Δθηφο ησλ έξγσλ ηνπ πνπ αλαθέξζεθαλ ήδε, ζεκεηψλνπκε ελδεηθηηθά θάπνηνπο αθφκα ηίηινπο: Διιελνγαιιηθό ιεμηθό. Νενειιεληθή γξακκαηηθή, Ηεξνθιένπο ζνθηζηνύ αζηεία, Μάξθνπ Αλησλίλνπ απηνθξάηνξνο, ησλ εηο εαπηόλ, ΢ρνιαζηηθνθαηάξγεζηο, Παξαηλέζεηο πνιηηηθαί πξνο ηνπο Έιιελαο, Παξίζη, Πεξί ησλ ειιεληθώλ ζπκθεξόλησλ δηάινγνο δύν Γξαηθώλ θαη πνιιά άιια

174

67. Κνχκαο Κσλζηαληίλνο (1777-1836) Ο ηζηνξηθφο, θηιφζνθνο, ζπγγξαθέαο θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο Κσλζηαληίλνο Κνχκαο, ππήξμε έλαο απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ. Γελλήζεθε ζηε Λάξηζα θαη παξαθνινχζεζε ηα πξψηα ηνπ καζήκαηα ζηε γελέηεηξά ηνπ. Αθνινχζσο πήγε ζηε ζρνιή ηνπ Σηξλάβνπ, εθεί φπνπ δίδαζθε ν Ησάλλεο Πέδαξνο θαη έκαζε θηινζνθία, θηινινγία, κεηαθπζηθή, καζεκαηηθά θαη γεσκεηξία. Ξεθίλεζε ηελ εθπαηδεπηηθή ηνπ ζηαδηνδξνκία ζηε ζρνιή ηεο Λάξηζαο θαη ζηε ζπλέρεηα δίδαμε ζηελ ζρνιή ηεο Σζαξίηζαλεο, ειιεληθά θαη επηζηήκεο ζηελ απινειιεληθή θαηά ηα πξφηππα ησλ δεκνηηθηζηψλ. Δπίζεο εηζήγαγε σο λέν κάζεκα ηελ άιγεβξα. Ο Κσλζηαληίλνο Κνχκαο

΢πλέρηζε γηα έλα ρξφλν ζηα Ακπειάθηα, φπνπ γλσξίζηεθε κε ηνλ Άλζηκν Γαδή, ν νπνίνο ηνλ πξνζθάιεζε ζηελ Βηέλλε γηα λα ζπλεξγαζηνχλ ζηελ ζχληαμε θαη έθδνζε ειιεληθνχ ιεμηθνχ. Ζ πξνζπάζεηα απηή δελ επνδψζεθε, αιιά ν Κνχκαο παξέκεηλε ζηε Βηέλλε θαη εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο θαη παξάιιεια ζπνχδαδε παλεπηζηήκην καζεκαηηθά. Δθείλε ηελ επνρή ζα αζρνιεζεί κε κεηαθξάζεηο έξγσλ απφ ηα γαιιηθά ζηα αξραία ειιεληθά, ηε γιψζζα πνπ ζεσξνχζε φηη αξκφδεη ζηε ζπγγξαθή ησλ καζεκαηηθψλ επηζηεκψλ. ΢ηε Βηέλλε εμέδσζε ηελ ΢εηξά ΢ηνηρεηώδνπο ησλ καζεκαηηθώλ θαη θπζηθώλ πξαγκαηεηώλ, ηελ Υεκείαο Δπηηνκή θαη ηε ΢ύλνςε Φπζηθήο. Σν 1809 απνδέρηεθε πξφζθιεζε λα αλαιάβεη ηε δηεχζπλζε ηεο Νέαο ΢ρνιήο ηεο ΢κχξλεο. ΋κσο ηνλ επφκελν ρξφλν ε ζρνιή απηή έθιεηζε θαη ν Κνχκαο άξρηζε δηδαζθαιία ζην Φηινινγηθφ Γπκλάζην ΢κχξλεο πνπ 175

δίδαζθε θαη ν Κσλζηαληίλνο Οηθνλφκνπ. ΢ηε ζρνιή απηή ζα δηδάμεη καζεκαηηθά, θηινζνθία, πεηξακαηηθή θπζηθή, γεσγξαθία θαη εζηθή, ελψ ζα νξγαλψζεη θπζηθά θαη ρεκηθά πεηξάκαηα εμνπιίδνληαο ηε ζρνιή κε ηα αληίζηνηρα φξγαλα. Ζ δηδαζθαιία ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ, πνπ ζηεξίδεηαη ζε λεσηεξηζηηθέο βάζεηο, εθηνπίδεη ηελ κέρξη ηφηε επηθξαηνχζα εθθιεζηαζηηθή παηδεία. Απηφ πξνθαιεί ηελ αληίδξαζε ηνπ θιήξνπ. Ζ πεξίνδνο πνπ αθνινπζεί απμάλεη ην θχξνο θαη ηελ αίγιε ηνπ Γπκλαζίνπ, πνπ αθνινπζψληαο ην πξφηππν ησλ ζχγρξνλψλ ηνπ επξσπατθψλ ζρνιείσλ γίλεηαη επξχηαηα γλσζηφ εληφο θαη εθηφο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ. ΢χγγξακκα ηνπ Κνχκα

Σν 1827 ν Κνχκαο ζα πάεη θαη πάιη ζηε Βηέλλε γηα λα αζρνιεζεί κε ηελ έθδνζε ζπγγξακκάησλ ηνπ. Αθφκα ζα πεξηεγεζεί ζηα Παλεπηζηήκηα ηεο Γεξκαλίαο θαη ζα γλσξίζεη κεγάια νλφκαηα ζπγρξφλσλ ηνπ ινγίσλ. Σν παλεπηζηήκην ηεο Λεηςίαο ηνλ αλαθεξχζζεη δηδάθηνξα ηεο Φηινζνθίαο, ελψ νη Αθαδεκίεο ηνπ Βεξνιίλνπ θαη ηνπ Μνλάρνπ,, ηνλ αλαγλσξίδνπλ σο αληεπηζηέιινλ κέινο ηνπο. Με ηελ έθξεμε ηεο Δπαλάζηαζεο ν Κνχκαο ζα θαηαθχγεη κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ζηελ Σεξγέζηε. Πήγε θαη πάιη ζηε Βηέλλε, φπνπ ζπλειήθζε απφ ηε απζηξηαθή αζηπλνκία κε ηελ θαηεγνξία ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζηε Φηιηθή Δηαηξία. Έκεηλε ειεχζεξνο κε πεξηνξηζηηθνχο φξνπο. ΢ηελ πφιε απηή ζα εθδψζεη ηα έξγα ηνπ: Λεμηθόλ δηα ηνπο κειεηώληαο ηα ησλ παιαηώλ Διιήλσλ ζπγγξάκκαηα, Ηζηνξίαη ησλ αλζξσπίλσλ πξάμεσλ από ησλ αξραηνηάησλ ρξόλσλ εσο ησλ εκεξώλ 176

καο (ζε 12 ηφκνπο, ην ζεκαληηθφηεξν πλεπκαηηθφ ηνπ έξγν), θαη ηελ Γξακκαηηθή ηεο ειιεληθήο γιώζζεο. Παξά ηηο επαλεηιεκκέλεο πξνζθιήζεηο απφ ηελ Διιάδα γηα λα έξζεη λα δηδάμεη, ν Κνχκαο πξνηίκεζε λα πάεη θαη πάιη ζηελ Σεξγέζηε ην 1835 θαη λα δηδάμεη ζην εθεί ειιεληθφ ζρνιείν. Σν επφκελν έηνο πξνζβιήζεθε απφ ρνιέξα θαη πέζαλε. Ζ πλεπκαηηθή παξαγσγή ηνπ Κνχκα πεξηιάκβαλε πξσηφηππε ζπγγξαθή, κεηαθξάζεηο θαη ζρνιηαζκφ θεηκέλσλ. Σν ζχλνιν έξγν ηνπ δηαθαηερφηαλ απφ βαζηθέο αξρέο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ, φπνπ ν νξζφο ιφγνο δηαδξακάηηδε πξσηεχνληα ξφιν, ελψ ν θηινζνθηθφο ηνπ ζηνραζκφο παξνπζίαδε ζαθή ηελ επίδξαζε ηνπ γεξκαληθνχ πλεχκαηνο θαη ηδηαίηεξα ηνπ Καλη. Αλαθνξηθά κε ηελ γισζζηθή ηνπ επηινγή παξακέλεη, ζχκθσλα κε δηθή ηνπ δήισζε ν πηζηόηεξνο θαη ζπλεπέζηεξνο νπαδόο ηνπ Κνξαή, αληίπαινο ηεο αξραΐδνπζαο, ηελ νπνία ζεσξεί σο ηξνρνπέδε ζηελ δηαθσηηζηηθνχ ραξαθηήξα πξνζπάζεηα γηα ηελ πξφνδν ηεο ειιελφθσλεο εθπαίδεπζεο. Ο Κνχκαο πίζηεπε ζηνλ θνηλσληθφ ραξαθηήξα ηεο παηδείαο θαη ζεσξνχζε πσο ζηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ ζπληειεί κε απνθαζηζηηθφ ηξφπν ε δηδαζθαιία ζε κηα γιψζζα πεξηζζφηεξν νηθεία.

177

68. ΢αθειιάξηνο Γεψξγηνο (1765-1838) Ο ηαηξνθηιφζνθνο θαη πνηεηήο Γεψξγηνο ΢αθειιάξηνο γελλήζεθε ζηελ Κνδάλε. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ κεγαιέκπνξνο κε θαηαζηήκαηα ζηε Βηέλλε θαη ην Βνπθνπξέζηη. ΢ην Βνπθνπξέζηη ν Γεψξγηνο ζπνχδαζε θηινζνθία θαη μέλεο γιψζζεο θαη ζηε Βηέλλε ηαηξηθή. ΢ηελ πφιε απηή γλψξηζε ηνλ Ρήγα θαη ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ. Σειηθά επέζηξεςε ζηε Μαθεδνλία, φπνπ θαη εξγάζηεθε σο γηαηξφο ζε δηάθνξεο ειιεληθέο πφιεηο. Απφ ην 1788 σο ην 1797 ν ΢αθειιάξηνο κεηέθξαζε δηάθνξα έξγα απφ δηάθνξεο επξσπατθέο γιψζζεο. Μεηαμχ ησλ κεηαθξάζεσλ πεξηιακβάλνληαη ε ηξαγσδία Ρσκαίνο θαη Ηνπιία, ηα κεινδξάκαηα Οξθεύο θαη Δπξπδίθε, Σειέκαρνο θαη Καιπςώ θαη ηηο ηξαγσδίεο Ρόκπεξη θαη Φινξηάδε θαη Κόδξνο. Ο ΢αθειιάξηνο έγξαςε πνίεζε. Σν πην γλσζηφ ηνπ έξγν είλαη ηα Πνηεκάηηα πνπ εθδφζεθε ην 1817 ζηε Βηέλλε. Έλα κηθξφ «πνηεκάηηνλ»: Βηβιηοζήθε αληί ηες βαρειοζήθες Έμσ, έμσ ηα θξνληήξηα, έμσ πιφζθεο θαη πνηήξηα! Κνχπεο, ζηάκλεο, φια θάησ· ηη ηνπ θάθνπ ηα θπιάηησ; Σνλ Γηφλπζφλ ηνπο ξίμε, ηεο Μαηλάδεο η’ φιεο πλίμε. Σνλ πηθξφλ θηζζφλ ηνπο θαχζε θαη απφ ηελ κέζελ παχζε. Δηο ηνλ Διηθψλα ηξέμε, κε ηεο Μνχζεο ραίξνπ, παίμε. Καχζε ηελ βαξεινζήθελ, ζχζηεζε βηβιηνζήθελ.

178

69. ΢ηαγεηξίηεο Αζαλάζηνο (1780-1840) Ο θαζεγεηήο θαη ζπγγξαθέαο Αζαλάζηνο ΢ηαγεηξίηεο γελλήζεθε ζηε Μαθεδνλία, πηζαλφηαηα ζηα ΢ηάγεηξα ηεο Υαιθηδηθήο (φπσο ηεθκαίξεηαη θαη απφ ην επψλπκφ ηνπ). Γελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ. Έδεζε πνιιά ρξφληα ζηε Βηέλλε, φπνπ δηαηέιεζε θαζεγεηήο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζηελ Καηζαξνβαζηιηθή Αθαδεκία Αλαηνιηθψλ Γισζζψλ. Οη απφςεηο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ ειιεληθή (ήηαλ ππέξκαρνο ηεο αξραηνπξεπνχο γιψζζαο) ήηαλ δηακεηξηθά αληίζεηεο κε απηέο ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή, ν νπνίνο φπσο μέξνπκε ήδε ππνζηήξηδε ηελ «κέζε νδφ». Σηο απφςεηο ηνπ απηέο ν ΢ηαγεηξίηεο ηηο ππνζηήξηδε κέζσ ηεο δεθαπελζήκεξεο εθεκεξίδαο Καιιηόπε (1819-21) πνπ εμέδηδε ν ίδηνο. Ο ΢ηαγεηξίηεο ζπλέγξαςε πνιιά έξγα θηινινγηθνχ, ηζηνξηθνχ, γεσγξαθηθνχ θαη καζεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ κε ζθνπφ λα ζπλεηζθέξεη ζηελ πλεπκαηηθή πξφνδν ησλ Διιήλσλ ηεο Απζηξίαο θαη ηεο Γεξκαλίαο, ελψ κεηάθξαζε πνιιά έξγα θπξίσο απφ ηα γεξκαληθά. ΋ια ηνπ ηα βηβιία εθδφζεθαλ ζηε Βηέλλε. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ είλαη ην πεληάηνκν έξγν ηνπ Χγπγία ή Αξραηνινγία, ην νπνίν πεξηέρεη ηε ζξεζθεπηηθή ηζηνξία, ηε κπζνινγία θαη ηα έζηκα ησλ αξραίσλ ρξφλσλ πξνο θαηαλφεζε ησλ πνηεηψλ θαη ζπγγξαθέσλ ηεο πεξηφδνπ απηήο. Άιια έξγα ηνπ: Δπηηνκή αξηζκεηηθήο, Γνκαηξώλ επηηνκή ηζηνξίαο γεληθή, Βίνο Μηιηηάδνπ ηνπ Αζελαίνπ, Σξόπαηνλ ειιεληθόλ ή πξώηνο πόιεκνο Διιήλσλ θαη Πεξζώλ, Ζπεηξσηηθά, ήηνη Ηζηνξία θαη Γεσγξαθία ηεο Ζπείξνπ.

179

70. Νηθνιφπνπινο Κσλζηαληίλνο- Αγαζφθξσλ (1786-1841) Ο ιφγηνο, ειιεληζηήο, ζπγγξαθέαο κνπζηθνζπλζέηεο, Κσλζηαληίλνο Νηθνιφπνπινο, ήηαλ απφ ηνπο ηππηθνχο εθθξαζηέο ηνπ πλεχκαηνο ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Ο έκπνξνο παηέξαο ηνπ ήηαλ απφ ηελ Αλδξίηζαηλα Ζιείαο θαη είρε κεηαλαζηεχζεη ζηε ΢κχξλε, γελέηεηξα ηνπ Κσλζηαληίλνπ. Φνίηεζε ζηελ Δπαγγειηθή ΢ρνιή. Σν 1804 πήγε ζην Βνπθνπξέζηη γηα ζπνπδέο θαη είρε κεηαμχ ησλ δαζθάισλ ηνπ, ηνλ Λάκπξν Φσηηάδε θαη ηνλ Κσλζηαληίλν Βαξδαιάρν. Προηροπή Παηρηωηηθή ηνπ Νηθνιφπνπινπ

Σν 1806 ν Νηθνιφπνπινο πήγε ζην Παξίζη θαη σο δάζθαινο ηεο ειιεληθήο θηινινγίαο. Δθεί κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη έγηλε κέινο ηεο Φηινκνύζνπ Δηαηξίαο. Γλσξίζηεθε κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή θαη ζπλδέζεθε κε θηιία καδί ηνπ. Καζψο δηέζεηε επξχηαηε εγθπθινπαηδηθή κφξθσζε έγξαθε ηαθηηθά ζην πεξηνδηθφ Revue Encyclopedique θαη ζηα ειιεληθά έληππα Λόγηνο Δξκήο θαη Μέιηζζα. Τπέγξαθε ηα άξζξα ηνπ κε ηα ςεπδψλπκα Αγαζόθξσλ, Λαθεδαηκόληνο, Διιελόθξσλ θ.ά. ΋ηαλ πέζαλε ν παηέξαο ηνπ, ν Κσλζηαληίλνο δψξηζε ηελ 3.500 ηφκσλ βηβιηνζήθε ηνπ ζηελ Αλδξίηζαηλα. Ο ίδηνο ήηαλ αγνξαζηήο θαη ζπιιέθηεο βηβιίσλ, ιέγεηαη φηη είρε ζηελ ηδηνθηεζία ηνπ πεξηζζφηεξνπο απφ 40.000 ηφκνπο βηβιίσλ, κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο ηδησηηθέο ζπιινγέο ηεο Δπξψπεο, ηα νπνία θηινδνμνχζε λα πξνζθέξεη ζηελ ειεπζεξσκέλε Διιάδα. Σν 1838 κε επηζηνιή ηνπ ζην δήκν Αλδξίηζαηλαο, γλσζηνπνίεζε ηελ απφθαζε ηνπ λα δσξίζεη ηα βηβιία ηνπ ζηελ ηδηαίηεξε παηξίδα ησλ γνλέσλ ηνπ.

180

Ο Νηθνιφπνπινο έγξαςε έξγα θπξίσο παηξησηηθνχ πεξηερνκέλνπ πνπ κνηξάδνληαλ δσξεάλ ζηνπο ζθιάβσκέλνπο Έιιελεο. Δίλαη ν ζπγγξαθέαο ηνπ έξγνπ Πξνηξνπή Παηξησηηθή πξνο ην γέλνο ησλ Γξαηθώλ, πνπ θπθινθφξεζε ην 1821 ζην Παξίζη θαη κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί σο ην καληθέζην ηεο Δπαλάζηαζεο. Γεκνζίεπζε επίζεο ην Άζκα Διιελνζσηήξηνλ θαη Άζκα ζηνλ Δπίζθνπν Παηξώλ Γεξκαλό πνπ αθηέξσζε ζην ΢αησβξηάλδν. Ζ κειέηε ηνπ γηα ην Ρήγα Φεξαίν γξακκέλε ην 1824, είλαη ε παιαηφηεξε θαη ζπνπδαηφηεξε ηζηνξηθή πεγή γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ ζεκαληηθφηεξνπ Έιιελα πξνδξφκνπ ηεο Δζλεγεξζία. Ο Νηθνιφπνπινο έθαλε επηζηεκνληθέο έξεπλεο πεξί ηεο κνπζηθήο ησλ αξραίσλ Διιήλσλ θαη ηχπσζε έξγα αξραίσλ ζπγγξαθέσλ. Χο ζπλζέηεο κεινπνίεζε αξραία ειιεληθά θείκελα γηα θσλή, ρνξσδία θαη πηάλν, φπσο ην πξννίκηνλ ηεο Ηιηάδνο ηνπ Οκήξνπ, νη Δπκελίδεο ηνπ Αηζρχινπ, νη Φνίληζζεο ηνπ Δπξηπίδε, Έλα ρξφλν πξηλ απφ ηνλ ζάλαηφ ηνπ είρε κεινπνηήζεη ηελ Οιπκπηαθή Χδή ηνπ Πηλδάξνπ. Αθφκε ζπλέζεζε ηξεηο ξνκάληδεο κία θαληάηα θ.ά. Δθηφο απηψλ ζπλέζεζε θαη ιεηηνπξγηθή κνπζηθή γηα ηελ Δθθιεζία. ΢' απηφλ ηνλ ηνκέα κάιηζηα, ηεο ζχλζεζεο δειαδή πνιπθσληθήο κνπζηθήο γηα ηελ Οξζφδνμε Δθθιεζία, ζεσξείηαη πξσηνπφξνο, αλ θαη δελ είλαη γλσζηφ εάλ ζπλέζεζε θαη άιινπ είδνπο ηέηνηα έξγα, φπσο είλαη άγλσζηνη θαη νη ιφγνη πνπ ηνλ ψζεζαλ. ΢ίγνπξα πάλησο θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ φιε ηνπ πξνζθνξά δηαδξακάηηζε ην γεληθφηεξν θιίκα ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ.

181

71. Σαγηαπέξαο Γηνλχζηνο (1777-1842) Ο γηαηξφο, ιφγηνο θαη Φηιηθφο Γηνλχζηνο Σαγηαπέξαο γελλήζεθε ζηε Εάθπλζν. ΋ηαλ ηα γαιιηθά ζηξαηεχκαηα ηνπ Ναπνιένληα θαηέιαβαλ ην λεζί (1797), ν λεαξφο Γηνλχζηνο εθδήισζε ηα θηιειεχζεξα δεκνθξαηηθά ηνπ θξνλήκαηα θαη ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπ γηα ηηο ηδέεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. ΋κσο δπν ρξφληα αξγφηεξα νη Ρψζνη κε ζχκκαρνπο ηνπο Σνχξθνπο θαηέιαβαλ ην λεζί πξνζσξηλά [κέρξη φηνπ ζπζηάζεθε ε Δπηάλεζνο Πνιηηεία (ην 1800)] θαη ν Σαγηαπέξαο θνβνχκελνο εθδηθεηηθέο ελέξγεηεο απφ ηελ αξηζηνθξαηία ηνπ λεζηνχ, ε νπνία αλαζπζηάζεθε, πήγε ζην Παξίζη, φπνπ ζπνχδαζε ηαηξηθή θαη δσγξαθηθή. Δθεί γλψξηζε ηνλ Αδακάληην Κνξαή θαη ηνλ Παλαγηψηε Κνδξηθά. Σν 1810 επέζηξεςε ζην λεζί ηνπ θαη δνχιεςε σο γηαηξφο, αιιά ζχληνκα έθπγε θαη πήγε ζηα Γηάλλελα, Δθεί ππεξέηεζε σο γηαηξφο ηνπ Αιή παζά θαη ηνπ γηνπ ηνπ Βειή θαη ζπλδέζεθε κε ηνπο άιινπο ζπλαδέιθνπο ηνπ θαη θπξίσο κε ηνλ Γηάλλε Βειαξά, ν νπνίνο έγξαςε γη’ απηφλ ην ζαηηξηθφ πνίεκα Οη ηεγαλίηεο ηνπ Σαγηαπέξα. Σν 1820 ν Σαγηαηέξαο γχξηζε θαη πάιη ζηε Εάθπλζν, ΢ην λεζί κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξεία θαη γλψξηζε ηνλ Γηνλχζην ΢νισκφ, ν νπνίνο ηνλ ζαηίξηζε ζην πνίεκά ηνπ Ηαηξνθηιόζνθνο. Ζ ζπκπάζεηά ηνπ, φκσο, πξνο ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε θαη νη ππφλνηεο φηη βνεζνχζε ηνπο αγσληζηέο πξνθάιεζαλ ηελ εμάκελε θπιάθηζή ηνπ απφ ηνπο Άγγινπο. ΋ηαλ απνθπιαθίζηεθε, πήγε ζην Ναχπιην, φπνπ έζεζε ηνλ εαπηφ ηνπ ζηε δηάζεζε ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα θαη επέζηξεςε ζηε γελέηεηξά ηνπ ην 1831. Αζρνιήζεθε επίζεο κε ηε ινγνηερλία, αιιά ηα έξγα ηνπ δελ δηαζψζεθαλ. Δίλαη γλσζηφ φηη έγξαςε ην έξγν Κπξά Φξνζύλε, φπνπ πεξηγξάθεη ηηο αλακλήζεηο ηνπ απφ ηελ επνρή πνπ ήηαλ γηαηξφο ηνπ Αιή παζά.

182

72. Βαιέηαο ΢ππξίδσλ (1779-1843) Ο ΢ππξίδσλ Βαιέηαο ππήξμε Φηιηθφο, πνιηηηθφο θαη ζπγγξαθέαο. Γελλήζεθε ζηελ Ίν, φπνπ θαη έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα. Αξγφηεξα θνίηεζε ζηηο ζρνιέο ηεο Πάηκνπ, ηεο ΢ίθλνπ θαη ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. ΢ηελ Πφιε παληξεχηεθε ηελ θφξε ηνπ Φαλαξηψηε Παλαγηψηε ΢νχηζνπ. ΢ηε ζπλέρεηα πήγε ζην Παξίζη θαη ζπνχδαζε λνκηθά θαη θηινινγία. Δθεί γλσξίζηεθε κε πνιινχο Έιιελεο θαη μέλνπο ινγίνπο θαη ηδηαίηεξα κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή. Καηά ηελ παξακνλή ζην Παξίζη ν Βαιέηαο απνδέρζεθε κε ελζνπζηαζκφ ηηο ηδέεο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. ΢ε φιε ηνπ ηε δσή ήηαλ παηξηψηεο, ηδενιφγνο θαη πεπεηζκέλνο φηη κφλν κε ηελ παηδεία ζα αλαγελλεζεί ην Γέλνο. Ο ΢ππξίδσλ Βαιέηαο

Σν 1818, φηαλ βξέζεθε θαη πάιη ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη έγηλε έλζεξκν κέινο ηεο. Ακέζσο κεηά πήγε ζην Βνπθνπξέζηη θαη ππεξέηεζε σο γξακκαηέαο ηνπ θηιφηνπξθνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιεμάλδξνπ ΢νχηζνπ. Ο Βαιέηαο έρνληαο ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ΢νχηζνπ, πξνψζεζε αξθεηέο θνξέο ζέκαηα ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο, παξαθνινπζψληαο ηηο χπνπηεο θηλήζεηο ηνπ εγεκφλα, βνεζψληαο κέιε, φπσο ν Παπαθιέζζαο, λα απνθχγνπλ ηε ζχιιεςε θαη ζπγθεληξψλνληαο ρξήκαηα γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ αγψλα. Ο Βαιέηαο είρε ηελ ππνζηήξημε ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα θαη δηαηεξνχζε επαθή κε ηνλ Αιέμαλδξν Τςειάληε. Αθφκα ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο παηδείαο κε ηελ ίδξπζε ζρνιείσλ θαη ζεάηξσλ ζην Βνπθνπξέζηη. Μεηά ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο κεηαθηλήζεθε ζηελ Σξαλζπιβαλία, φπνπ παξέκεηλε σο ην 1827.

183

Ο Βαιέηαο επέζηξεςε ζηελ Διιάδα κεηά ην ηέινο ηνπ αγψλα θαη αλακίρζεθε ζηελ πνιηηηθή. Σάρζεθε κε ηηο θηιειεχζεξεο απφςεηο ηεο επνρήο θαη εθιέρζεθε πιεξεμνχζηνο ηεο Ίνπ ζηελ (αληηθαπνδηζηξηαθή) ζπλέιεπζε ηεο Όδξαο ηνπ 1831 θαη ζηελ Δ’ Δζλνζπλέιεπζε ηνπ 1832. Γελ απνδέρζεθε πξνηάζεηο γηα ππνπξγνπνίεζε, ηφζν απφ ηνλ Καπνδίζηξηα. φζν θαη απφ ηελ αληηβαζηιεία, γηαηί ζεσξνχζε απηαξρηθφ ηνλ ηξφπν δηαθπβέξλεζήο ηνπο. Γέρζεθε λα αλαιάβεη ην ππνπξγείν Δθθιεζηαζηηθψλ θαη Παηδείαο ζηελ βξαρχβηα θπβέξλεζε Αιέμαλδξνπ Μαπξνθνξδάηνπ (1841), ειπίδνληαο φηη ν βαζηιηάο ΄Οζσλ ζα ηεξνχζε ηηο ππνζρέζεηο ηνπ γηα ζπληαγκαηηθέο παξαρσξήζεηο, αιιά δηαςεχζζεθε. Ο Βαιέηαο έγξαςε θαη δεκνζίεπζε πνιιέο θηινινγηθέο θαη θηινζνθηθέο κειέηεο. ΢ην έξγν ηνπ Δπηά πιεγέο ηεο Διιάδνο θαηαγγέιιεη ηνπο θνηδακπάζεδεο, ηνπο Φαλαξηψηεο θαη άιινπο ηηηινχρνπο, σο ππεχζπλνπο γηα ηελ θαθνδαηκνλία ηεο ρψξαο.

184

73. Κσλζηαληάο Γξεγφξηνο (1753-1844) Ο δάζθαινο θαη ζπγγξαθέαο Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο, γελλήζεθε ζηηο Μειηέο ηνπ Πειίνπ, γελέηεηξα θαη ησλ εμαδέιθσλ ηνπ, Άλζηκνπ Γαδή θαη Γαληήι Φηιηππίδε. Γφλνο θησρήο αγξνηηθήο νηθνγέλεηαο, έκαζε ηα πξψηα γξάκκαηα ζε ζρνιείν ηεο Εαγνξάο. Μέρξη θαη ην 1779 παξαθνινχζεζε καζήκαηα ζε ζρνιέο ηεο Άζσ, ηεο Υίνπ θαη ηεο Πφιεο. Σν 1780 εγθαζίζηαηαη ζην Βνπθνπξέζηη θαη ζηελ εθεί ειιεληθή ζρνιή δηδάζθεηαη γξακκαηηθή, ξεηνξηθή θαη ηα ππφινηπα εγθχθιηα καζήκαηα. Σν 1784 έσο θαη ην 1787 αλέιαβε ηελ δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο απηήο. ΢ην δηάζηεκα πνπ βξίζθεηαη ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο ζα έξζεη ζε επαθή κε Έιιελεο ινγίνπο θαη ζα γλσξίζεη ηηο λέεο επηζηεκνληθέο ζεσξίεο θαη θηινζνθηθέο αληηιήςεηο ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ δπηηθψλ δηαλνεηψλ. Σξία ηέθλα ησλ Μειεψλ: Γαδήο, Κσλζηαληάο, Φηιηππίδεο

Δληάζζεηαη ζηνλ θχθιν ηνπ Γεκεηξίνπ Καηαξηδή θαη ελζηεξλίδεηαη ηηο αξρέο ηνπ Γηαθσηηζκνχ, φπσο θαη ν εμάδειθφο ηνπ Γαληήι Φηιηππίδεο. Οη δπν ηνπο ζα ζπλεξγαζηνχλ γηα ηε ζπγγξαθή ηεο Νεσηεξηθήο Γεσγξαθίαο πνπ εθδφζεθε ζηε Βηέλλε ην 1791. Γηα αξθεηά ρξφληα, ν Κσλζηαληάο αλνίγεη ηνπο πλεπκαηηθνχο ηνπ νξίδνληεο, αξρηθά ζηε Βηέλλε, φπνπ παξαδίδεη καζήκαηα ζε παηδηά Διιήλσλ εκπφξσλ ηεο πφιεο, ελψ ηαπηφρξνλα καζαίλεη μέλεο γιψζζεο. Γηα δπν ρξφληα ζπνπδάδεη θηινζνθία, καζεκαηηθά θαη θπζηθέο επηζηήκεο ζην Υάιε ηεο Πξσζίαο. Σν 1793 εγγξάθεηαη ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα Ηηαιίαο θαη παξαθνινπζεί καζήκαηα γεληθψλ επηζηεκψλ γηα δπν ρξφληα.

185

Σν 1796 ν Κσλζηαληάο απνδέρεηαη πξφζθιεζε γηα λα δηδάμεη ζηα Ακπειάθηα αξραία ειιεληθά, ηηαιηθά, καζεκαηηθά θαη θηινζνθία. Δίλαη απφ ηνπο πξψηνπο Έιιελεο πνπ εθαξκφδεη ηελ αιιεινδηδαθηηθή κέζνδν δηδαζθαιίαο. Παξάιιεια κε ηε δηδαζθαιία αζρνιείηαη κε ηε ζπγγξαθή, κεηάθξαζε θαη έθδνζε βηβιίσλ. Έηζη, ζα απνδψζεη ζηα ειιεληθά ηα ΢ηνηρεία Φηινζνθίαο ηνπ Soave, εκπινπηηζκέλα κε δηθά ηνπ πξσηφηππα ζρφιηα, ελψ ην 1800 ζα πξνβεί ζηελ έθδνζε ηνπ έξγνπ ηνπ Ν. Μαπξνθνξδάηνπ Φηινζένπ Πάξεξγα. Σν 1812 ν Κσλζηαληάο επηζηξέθεη ζηε γελέηεηξά ηνπ ηηο Μειηέο, φπνπ κε ηε ζπλδξνκή ηνπ Άλζηκνπ Γαδή, αλαζπγθξνηεί ηελ νλνκαζηή ΢ρνιή ησλ Μειεψλ θηινδνμψληαο λα ηελ κεηαηξέςεη ζε αλψηαην εθπαηδεπηήξην ηνπ θαηξνχ ηνπ. Ζ ΢ρνιή άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην 1815 θαη αλαδείρζεθε ζχληνκα ζε ζεκαληηθφ εθπαηδεπηηθφ θέληξν κε ζχγρξνλν εμνπιηζκφ, επνπηηθά κέζα θαη πινπζηφηαηε βηβιηνζήθε. Ζ βηβιηνζήθε ησλ Μειεψλ

Με ηελ έλαξμε ηεο Δπαλάζηαζεο ν Κσλζηαληάο (φπσο θαη ν Γαδήο) θηλεηνπνηήζεθε ππέξ ηνπ αγψλα, αιιά κεηά ηελ απνηπρία ηνπ θηλήκαηνο ζηε Θεζζαιία, κεηαθηλήζεθε ζηε λφηηα Διιάδα θαη αλέιαβε δηάθνξα αμηψκαηα: Γεληθφο έθνξνο ηεο Παηδείαο, πιεξεμνχζηνο ηεο Μαγλεζίαο ζηηο εζλνζπλειεχζεηο θαη άιια. Σνλ Μάξηην ηνπ 1829 δηνξίδεηαη απφ ηνλ Καποδίζηρηα κέινο ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο, ε νπνία νξγάλσζε θαη δηεχζπλε ην νξθαλνηξνθείν ηεο Αίγηλαο. ΢πλεξγάηεο ηνπ ππήξμαλ νη Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο θαη Α. ΢νύηζνο. Ο ίδηνο αλαιακβάλεη ηελ νηθνλνκηθή δηαρείξηζε ηνπ ηδξχκαηνο θαη ζπληάζζεη ηνλ θαλνληζκφ ιεηηνπξγίαο ηνπ. Θα παξακείλεη ζηε δηνίθεζε ηνπ νξθαλνηξνθείνπ κέρξη ην 1833. Ζ αδηαθνξία πνπ επέδεημε γηα ην έξγν ηνπ ε θπβέξλεζε ησλ Βαπαξψλ (αληηβαζηιεία) θαη ν παξαγθσληζκφο ηνπ κεηά ηελ άθημε ηνπ 186

΋ζσλα ηνλ αλαγθάδνπλ λα αλαρσξήζεη γηα ηελ ηνπξθνθξαηνχκελε ηφηε γελέηεηξά ηνπ ην 1835. Θα παξακείλεη εθεί δηδάζθνληαο αθηινθεξδψο έσο ηηο 6 Απγνχζηνπ 1844, νπφηε πεζαίλεη. Ζ ζπγγξαθηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ Γξεγνξίνπ Κσλζηαληά απνηειείηαη απφ βηβιία γεσγξαθηθνχ, ηζηνξηθνχ, θηινινγηθνχ θαη θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ. Πξφθεηηαη γηα πξσηφηππα θείκελα ή κεηαθξάζεηο. Μηιήζακε παξαπάλσ γηα ηε Νεσηεξηθή Γεσγξαθία, πνπ ζπλέγξαςε απφ θνηλνχ κε ηνλ Γαληήι Φηιηππίδε. ΢ην ηξίηνκν απηφ έξγν, (κφλν ν πξψηνο ηφκνο ηππψζεθε ζηε Βηέλλε), επηρεηξείηαη κηα αλζξσπνγεσγξαθηθή πεξηγξαθή ησλ ηφπσλ πνπ αλαθέξνληαη. Γίλεηαη πξνζπάζεηα, δειαδή, καδί κε ηελ απεηθφληζε ηεο ρσξνγξαθίαο λα θαηαγξαθνχλ θαη λα αλαιπζνχλ ηα θνηλσληθνπνιηηηζκηθά θαηλφκελα ησλ εθάζηνηε γεσγξαθνχκελσλ ηφπσλ ζε γιψζζα απινειιεληθή. Γεσγξαθία Νεσηεξηθή

187

74. Κάβξαο Εήζεο (1760-1844) Ο ιφγηνο θαη γηαηξφο Εήζεο Κάβξαο γελλήζεθε ζηα Ακπειάθηα ηεο Θεζζαιίαο, πνπ ήηαλ ηφηε ζπνπδαίν εκπνξηθφ θαη πνιηηηζηηθφ θέληξν ηεο ππφδνπιεο Διιάδαο. ΢ηελ θεκηζκέλε ζρνιή ηεο γελέηεηξάο ηνπ (Διιελνκνπζείνλ) έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα θαη δηδάρζεθε αξραία ειιεληθά, θηινζνθία, αλψηεξα καζεκαηηθά θαη θπζηθέο επηζηήκεο. ΢ηε ζπλέρεηα πήγε ζην Βνπθνπξέζηη θαη εξγάζηεθε εθεί σο νηθνδηδάζθαινο. Σν 1798 ν Κάβξαο ζα εγγξαθεί ζηελ Ηαηξηθή ζρνιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Ηέλαο ζηε Γεξκαλία. Σν 1804 αλαθεξχρζεθε ζε δηδάθηνξα ηεο ηαηξηθήο. Σα Ακπειάθηα

΢ηελ Ηέλα ζα αλαπηχμεη παξάιιεια κε ηηο ζπνπδέο ηνπ θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο. Θα κεηαθξάζεη ζηα ειιεληθά ην ζχγγξακκα ΢ηνηρεία Αξηζκεηηθήο θαη Άιγεβξαο, πνπ ηππψζεθε ζηελ Ηέλα. Δπίζεο κεηάθξαζε ην γεξκαληθφ ζχγγξακκα Φπζηθή Γεκώδεο εηο παύζηλ ηεο δεηζηδαηκνλίαο. Μεηά ην πέξαο ησλ ζπνπδψλ ηνπ επέζηξεςε ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν γηα λα αζθήζεη ην επάγγεικα ηνπ γηαηξνχ ζε πφιεηο ηεο Θεζζαιίαο θαη ηεο Μαθεδνλίαο. Φέξεηαη λα δηεηέιεζε γηαηξφο, κεηαμχ άιισλ, θαη ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ Βειή, γηνπ ηνπ Αιή παζά. Οη πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνχλ ηε δσή ηνπ Κάβξα είλαη ιηγνζηέο, ην κεηαθξαζηηθφ έξγν ηνπ, σζηφζν, θαζψο θαη ε γεληθφηεξε δξάζε ηνπ θαηαδεηθλχνπλ ην έληνλν ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ πλεπκαηηθή πξφνδν, φπσο απηή ζπληειείηαη κε ηε δηάδνζε ησλ επηζηεκνληθψλ ηδεψλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν.

188

75. Γνχθαο Νεφθπηνο (1760-1845) Ο δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, ζπγγξαθέαο θαη θιεξηθφο Νεφθπηνο Γνχθαο γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ηεο Ζπείξνπ. Γεθάρξνλν παηδί κπήθε ζε κνλαζηήξη θαη πξηλ ηα είθνζη ρξφληα ηνπ ήηαλ ηεξέαο. Αξρηθά παξαθνινχζεζε καζήκαηα ζηα Γηάλλελα θαη ην Μέηζνβν θαη ην 1786 πήγε γηα ζπνπδέο ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία Βνπθνπξεζηίνπ ζηελ νπνία ζρνιάξρεο ήηαλ ν Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο θαη ηνλ δηαδέρζεθε ν ιφγηνο Λάκπξνο Φσηηάδεο ν νπνίνο ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηηο γισζζηθέο θαη παηδαγσγηθέο απφςεηο ηνπ. Σν 1803 ν Γνχθαο δηνξίζηεθε εθεκέξηνο ηεο ειιεληθήο εθθιεζίαο ηεο Βηέλλεο, ζέζε πνπ είρε σο ην 1807. Ο Νεφθπηνο Γνχθαο

Παξέκεηλε φπσο ζηελ απζηξηαθή πξσηεχνπζα, παξέδηδε καζήκαηα θαη επηδφζεθε ζηελ ζπγγξαθή. Έγξαςε έλα εγρεηξίδην γξακκαηηθήο πνπ γλψξηζε πνιιέο επαλεθδφζεηο. Δπίζεο έγξαςε κηα δεθάηνκε, ζρνιηαζκέλε απφ ηνλ ίδην, παξάθξαζε ηνπ Θνπθπδίδε, πνπ ηνλ θαζηέξσζε σο θηιφινγν. Σν 1815 δέρζεθε πξφζθιεζε λα αλαιάβεη ηελ δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ. Ζ εθπαηδεπηηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα (δίδαζθε ειιεληθή θηινινγία θαη γξακκαηηθή) θαη ε θήκε ηνπ, αχμεζαλ ζχληνκα ηνλ αξηζκφ ησλ καζεηψλ ηνπ απφ 60 ζε 400. ΋κσο ε εκκνλή ηνπ ζηελ επαλαθνξά ηεο αξραίαο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ε πεξηθξφλεζε πνπ έδεηρλε γηα ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο (ηηο ζεσξνχζε ρξήζηκεο κφλν γηα ηελ άζθεζε βηνπνξηζηηθνχ επαγγέικαηνο) ηνλ έθεξαλ ζε ξήμε κε ηνπο νπαδνχο θαη καζεηέο ηνπ Κνξαή (ν Κνξαήο ηνλ ραξαθηήξηζε αληηθηιφζνθν θαη ινγνθάπειν), ηνπο δεκνηηθηζηέο θαη πνιινχο άιινπο.

189

Σν 1919 ν Νεφθπηνο κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία, αιιά δελ πήξε κέξνο φηαλ μέζπαζε ε Δπαλάζηαζε. Μεηά ηελ ήηηα ηνπ Τςειάληε ζην Γξαγαηζάλη, θαηέθπγε ζηελ Σξαλζπιβαλία θαη κφιηο ην 1831 επέζηξεςε ζηελ Διιάδα κεηά απφ πξφζθιεζε ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα θαη αλέιαβε ηε δηεχζπλζε ηνπ νξθαλνηξνθείν ηεο Αίγηλαο. Έκεηλε ζην λεζί σο ην 1837 θαη αζρνιήζεθε κε δηδαζθαιία θαη κε ηελ έθδνζε έξγσλ ηνπ. Σν 1844 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αζήλα θαη καδί κε ηνλ Γεψξγην Γελλάδην ζπλέβαιε ζηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Ρηδαξείνπ Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο. ΢ην πξναχιην ηνπ λανχ ηεο ζρνιήο βξίζθεηαη ν ηάθνο ηνπ. Σν ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν είλαη νγθψδεο. Σα έξγα ηνπ είλαη πεξηζζφηεξα απφ εβδνκήληα. Μεξηθνί ηίηινη: Παηδαγσγία, Δπηηνκή θπζηθήο, Σεηξαθηχο ήηνη ξεηνξηθή, ινγηθή, κεηαθπζηθή θαη εζηθή, Δπηξόπηνο, Αξξηαλόο, Μάμηκνο Σύξηνο, Απνιιόδσξνο (δεθάηνκν), Οη δέθα αηηηθνί ξήηνξεο, Αηζρίλεο ν ΢σθξαηηθόο, Φνίλημ θαη πνιιά άιια.

190

76. Υξηζηφπνπινο Αζαλάζηνο (1772-1847) Ο ιφγηνο, πνηεηήο θαη λνκνκαζήο Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο γελλήζεθε ζηελ Καζηνξηά. Απφ λένο εγθαηαζηάζεθε ζην Βνπθνπξέζηη, φπνπ ήδε δνχζε ν παηέξαο ηνπ. Μαζήηεπζε αξρηθά ζην Λχθεην Βνπθνπξεζηίνπ. ΢ηε ζπλέρεηα ζπνχδαζε ηαηξηθή, θηινζνθία, ιαηηληθή θηινινγία θαη έκαζε μέλεο γιψζζεο. Σν 1794 πήγε ζηελ Πάληνβα γηα λα νινθιεξψζεη ηηο ζπνπδέο ζηελ ηαηξηθή, αιιά αθνζηψζεθε ζηελ λνκηθή επηζηήκε. Μεηά ην πέξαο ησλ ζπνπδψλ ηνπ επέζηξεςε ζην Βνπθνπξέζηη θαη ζύληνκα εληάρζεθε ζηελ νκάδα ησλ Διιήλσλ ινγίσλ ηεο πφιεο φπσο νη: Λάκπξνο Φσηηάδεο, Γεκήηξηνο Καηαξηδήο, Γαληήι Φηιηππίδεο θαη άιινη. Ο Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο

Ο Φσηηάδεο ζπλέζηεζε ηνλ Υξηζηφπνπιν ζηνλ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξν Μνπξνύδε γηα λα αλαιάβεη ηε δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ ηνπ. ΋ηαλ ν Μνπξνχδεο πήξε κεηάζεζε ζηε Μνιδαβία, ν Υξηζηφπνπινο ηνλ αθνινχζεζε θαη δηνξίζηεθε δηθαζηήο ζην Ηάζην. Αξγφηεξα ν λένο εγεκφλαο ηεο Βιαρίαο Ησάλλεο Καξαηδάο ηνλ πξνζέιαβε σο λνκηθφ ηνπ ζχκβνπιν θαη ηνπ αλέζεζε ηελ αλαζχληαμε ηεο λνκνζεζίαο ηεο ρψξαο. Σν 1819 (πηζαλψο) κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία, αιιά νη πιεξνθνξίεο γηα ηε δξάζε ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επαλάζηαζεο είλαη πεξηνξηζκέλεο. Σν 1820 ν Υξηζηφπνπινο απνζχξζεθε ζηελ Σξαλζπιβαλία θαη εθεί επηδφζεθε ζηελ ζπγγξαθή. Ήδε απφ ην 1805 είραλ εθδνζεί ζηε Βηέλλε δπν θηινινγηθά ζπγγξάκκαηά ηνπ: Ζ Γξακκαηηθή ηεο Αηνινδσξηθήο, ήηνη ηεο νκηινπκέλεο ησξηλήο ησλ Διιήλσλ γιώζζαο {ζηελ νπνία ν ζπγγξαθέαο ππνζηεξίδεη φηη ε λενειιεληθή γιψζζα είλαη κίγκα ηεο αξραίνο αηνιηθήο θαη ηεο αξραίαο δσξηθήο} θαη ε Γξακκαηηθή πεξί ηεο 191

ησλ νθηώ ηνπ ιόγνπ κεξώλ ζπληἀμεσο. Ο Υξηζηφπνπινο ήηαλ ππέξ ηεο νκηινχκελεο δεκνηηθήο γιψζζαο θαη αληηκαρφηαλ ηφζν ηνπο αξρατζηέο ηνπ Νεφθπηνπ Γνχθα φζν θαη ηνπο νπαδνχο ηεο γισζζηθήο ζεσξίαο ηεο Μέζεο Οδνύ ηνπ Κνξαή. Έγξαςε αθφκα κηα πξαγκαηεία Πεξί πνηεηηθήο, ην ινγνηερληθφ Γξάκα εξσηθόλ θαη ην έκκεηξν δξάκα Αρηιιεχο. Δπίζεο έγξαςε ηα Λπξηθά, έξγν ην νπνίν γλψξηζε πνιιέο επαλεθδφζεηο. Με απηφ ηνπ ην έξγν ν Υξηζηφπνπινο δηαθξίζεθε σο ιπξηθφο πνηεηήο πνπ απνθιήζεθε Νένο Αλαθξέσλ. Δίλαη (καδί κε ηνλ Βειαξά θαη ηνλ Ρήγα) απφ ηνπο πξνδξφκνπο ηεο λενειιεληθήο πνίεζεο θαη αλαθέξεηαη σο «δάζθαινο» ηνπ ΢νισκνχ. Θεσξείηαη φηη άλνημε λένπο πνηεηηθνχο δξφκνπο κε ηελ ρξήζε ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο. Άιια έξγα ηνπ: Σα πνιηηηθά παξάιιεια θαη Διιεληθά αξραηνινγήκαηα. ΚΩΝΩΠΑ΢ Κιέθηε θψλσπα θη απζάδε, πψο ηνικνχζεο θάζε βξάδη θαι ηδηκπνχζεο κεο ζην ζηξψκα ηελ αγάπε κνπ ζην ζηφκα; Πψο ηα ρείιε ηεο ηδηκπψληαο, Καη ην αίκα ηνπο ξνπθψληαο, δελ ιππνχζνπλ λα κε ράζνπλ ηε βαθή ηνπο, θαη ρισκηάζνπλ; Να, ζε ιέγσ, πσο δειεχσ· θη αλ ζε πηάζσ, ζε παηδεχσ· θη ηδέ πιένλ κε ηνικήζεηο ζην εμήο λα ηελ ηδηκπήζεηο. Δπεηδή (ζε βεβαηψλσ, θαη θξηθηφηαηα ζ’ ακψλσ) κα ηα ρείιε πνπ δαγθάλεηο, αλ ζε πηάζσ, ζα πεζάλεηο!

192

77. Αηληάλ Γεψξγηνο (1788-1847) Ο ιφγηνο, πνιηηηθφο θαη Φηιηθφο Γεψξγηνο Αηληάλ γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ηνπ Σπκθξεζηνχ. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Εαραξίαο, ιφγηνο θαη ηεξέαο, πνπ πηνζέηεζε ην επψλπκν Αηληάλ, φλνκα ησλ Αηληάλσλ, αξραίσλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο. Ο Γεψξγηνο έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζην Καξπελήζη. ΢ηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα ν Εαραξίαο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Δθεί ν γηνο ηνπ νινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή. Σν ζπίηη ησλ Αηληάλσλ ήηαλ ηφπνο ζπγθέληξσζε Φηιηθψλ. Ο Γεψξγηνο ινηπφλ είρε ηελ επθαηξία λα γλσξίζεη ηνπο Παπαθιέζζα, Πεξξαηβφ, Αλαγλσζηαξά θαη άιινπο. Ο Γεψξγηνο Αηληάλ

Σν 1818 κπήζεθε ζηελ Φηιηθή εηαηξία θαη ν ίδηνο ν Γεψξγηνο Αηληάλ θαη ζχληνκα πήξε εληνιή θαη θαηέβεθε ζηε Ρνχκειε γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο επαλάζηαζεο. Ακέζσο κεηά ηελ έλαξμε ηνπ Αγψλα, μεθίλεζε θαη ε πνιηηηθή ηνπ ζηαδηνδξνκία. Σνλ Ννέκβξην 1821 ήηαλ κέινο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ ηεο Αλαηνιηθήο Υέξζνπ Διιάδαο. Πήξε κέξνο ζηηο Α’ (Δπηδαχξνπ) θαη Γ’ (Άζηξνπο) Δζληθέο ΢πλειεχζεηο. ΢ην κεηαμχ δηεηέιεζε κηλίζηξνο ηεο Αζηπλνκίαο θαη Γεληθφο Έθνξνο ζηξαηεπκάησλ ηεο ΢ηεξεάο. Δπί Καπνδίζηξηα ήηαλ γεξνπζηαζηήο θαη επί ΋ζσλα δηνξίζηεθε δηνηθεηήο Αξθαδίαο θαη αξγφηεξα λνκάξρεο Δπβνίαο. Παξάιιεια κε ηελ πνιηηηθή ηνπ δξάζε, ν Αηληάλ έγξαςε βηνγξαθίεο θαη ηζηνξηθέο θαη γεσγξαθηθέο κειέηεο γηα ηε Ρνχκειε. Σν 1831 εμέδσζε ζην Ναχπιην ην πξψην θηινινγηθφ πεξηνδηθφ κε ηίηιν Αζελά θαη αξγφηεξα ην πεξηνδηθφ Ησλία. Ήηαλ επίζεο έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο θαη ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξίαο .

193

78. Ννηαξάο Παλνχηζνο (1752-1849) Ο Παλνχηζνο Ννηαξάο ππήξμε απφ ηνπο ζεκαληηθνχο Έιιελεο πνιηηηθνχο ηνπ 19νπ αηψλα. Γελλήζεθε ζηα Σξίθαια Κνξηλζίαο, γηνο ηνπ ΢ππξίδσλα Ννηαξά, απφ ηνπο πξσηαγσληζηέο ηεο εμέγεξζεο ηνπ 1770 (Οξισθηθά). Ήηαλ γφλνο ηεο κεγάιεο νηθνγέλεηαο ησλ Ννηαξάδσλ κε βπδαληηλέο ξίδεο. Μνξθψζεθε ζηελ γελέηεηξά ηνπ θαη απέθηεζε θαιή θιαζζηθή παηδεία. Πήγε γηα ζπνπδέο ζηελ Ηηαιία, αιιά δελ ηηο ηειείσζε γηα ιφγνπο πγείαο. Αληίζεηα ν αδειθφο ηνπ ΢σηήξηνο Ννηαξάο ζπνχδαζε ηαηξηθή θαη θηινζνθία ζηελ Πάληνβα θαη ην Παξίζη θαη πξνζέθεξε πνιχηηκεο ηαηξηθέο ππεξεζίεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ αγψλα. Ο Παλνχηζνο Ννηαξάο

Γελ γλσξίδνπκε πνιιά γηα ηε δσή θαη ηε δξάζε ηνπ Παλνχηζνπ σο ην 1818, έηνο πνπ κπήζεθε ζηελ Φηιηθή Δηαηξία. Δίρε ζνβαξέο αληηξξήζεηο γηα ηνλ ρξφλν έλαξμεο ηεο επαλάζηαζεο, αιιά φηαλ απηή θεξχρζεθε πήξε ελεξγφ κέξνο ζπκκεηέρνληαο ζηελ πνιηνξθία ηεο Σξίπνιεο. Δμειέγε πιεξεμνχζηνο ζηελ Α’ Δζληθή ΢πλέιεπζε θαη ήηαλ κέινο ηεο επηηξνπήο πνπ θαηάξηηζε ην Πξνζσξηλό Πνιίηεπκα ηεο Δπηδαύξνπ. Ακέζσο κεηά αλέιαβε ην αμίσκα ην κηλίζηξνπ ησλ Οηθνλνκηθψλ, κεηείρε ζηε Β’ Δζληθή ΢πλέιεπζε ηνπ Άζηξνπο θαη πξνήδξεπζε ζηε Γ’ Δζληθή ΢πλέιεπζε. Αθφκα ήηαλ πξφεδξνο ηεο Δζληθήο ΢πλέιεπζεο ηεο Πξνλνίαο Ναππιίνπ ηνπ 1832, πνπ επηθχξσζε ηελ εθινγή ηνπ ΋ζσλα σο βαζηιηά ηεο Διιάδαο. Τπεξήιηθαο πιένλ εμειέγε πξφεδξνο ηεο Δζληθήο ΢πλέιεπζεο 1843-4 πνπ είρε επηθνξηηζηεί ζηελ θαηάξηηζε ΢πληάγκαηνο πνπ ζα θαζηέξσλε ηελ ζπληαγκαηηθή κνλαξρία. ΋κσο, δελ κπφξεζε λα αζθήζεη ηα θαζήθνληά ηνπ θαη απνζχξζεθε ζηα Σξίθαια, φπνπ πέζαλε ην 1849.

194

79. Ρίδνο-Νεξνπιφο Ηάθσβνο (1778-1850) Ο ιφγηνο, ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο θαη πνιηηηθφο Ηάθσβνο-Ρίδνο Νεξνπιφο γελλήζεθε ζηελ Πφιε. Ήηαλ γηνο ηνπ Φαλαξηψηε Γεσξγίνπ Νεξνπινχ θαη ηεο Βηθησξίαο Ρίδνπ. Απέθηεζε θαιή κφξθσζε απφ μέλνπο θαη Έιιελεο δαζθάινπο, έλαο απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ θαη ν Γαληήι Φηιηππίδεο. Γηδάρζεθε θηινζνθία, καζεκαηηθά θαη έκαζε μέλεο γιψζζεο. Σν 1798 κπήθε ζηελ ππεξεζία ηνπ εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Κσλζηαληίλνπ Τςειάληε θαη φηαλ απηφο κεηαηέζεθε ζηελ εγεκνλία ηεο Μνιδαβίαο ν Ρίδνο ηνλ αθνινχζεζε. Τπεξέηεζε επίζεο ηνλ δηάδνρν ηνπ Τςειάληε, Αιέμαλδξν ΢νύηζν θαη ηνλ λέν εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Ησάλλε Καξαηδά θαη έθηαζε ζην αμίσκα ηνπ πξσζππνπξγνχ ηεο Βιαρίαο. Ο Ηάθσβνο Ρίδνο-Νεξνπιφο

Σέινο ππεξέηεζε θαη ππφ ηνλ λέν εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο Μηραήι ΢νύηζν ζην Ηάζην. Δθεί κπήζεθε ζηελ Φηιηθή Δηαηξία. Μεηά ηελ ήηηα ηνπ θηλήκαηνο ζην Γξαγαηζάλη ν Ρίδνο θαηέθπγε ζηε Βεζζαξαβία θαη αξγφηεξα ζηελ Διβεηία θαη Ηηαιία φπνπ αλέπηπμε δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Διιήλσλ. ΢ηε Γελεχε έγξαςε ηελ Ηζηνξία ηεο Διιεληθήο Δπαλαζηάζεσο κέρξη ην 1825 θαη παξάιιεια δίδαζθε ειιεληθή θηινινγία. ΢ηελ πφιε απηή γλσξίζηεθε κε ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα, ν νπνίνο φηαλ αλέιαβε θπβεξλήηεο ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο, ηνπ δήηεζε λα έξζεη καδί ηνπ ζηελ Διιάδα σο ζχκβνπιφο ηνπ. Αλέιαβε ην ππνπξγείν Δμσηεξηθψλ, φκσο ζχληνκα δηαθψλεζε κε ηνλ Καπνδίζηξηα λα απνζχξζεθε ζηελ Αίγηλα.

195

Μεηά ηε δνινθνλία ηνπ θπβεξλήηε, ν Ρίδνο επαλήιζε ζην δεκφζην βίν, αλέιαβε ππνπξγεία θαη έγηλε κέινο ηνπ ΢πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο. ΢’ απηφλ νθείιεηαη ε ίδξπζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Αζήλαο θαη ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο, ηεο νπνίαο δηεηέιεζε θαη πξφεδξνο. Μεηά ηελ επαλάζηαζε ηεο 3εο ΢επηεκβξίνπ 1843, ν Ρίδνο δηνξίζηεθε πξέζβεο ηεο Διιάδαο ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη παξέκεηλε ζηε ζέζε απηή ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Ο Ηάθσβνο Ρίδνο-Νεξνπιφο ζπλέβαιε κε ην ινγνηερληθφ ηνπ έξγν ζηελ – ζρεδφλ αλχπαξθηε ηφηε – ειιεληθή ζεαηξηθή ινγνηερλία. Έγξαςε ζεαηξηθά έξγα: ηα έκκεηξα δξάκαηα Αζπαζία θαη Πνιπμέλε, πνπ παίρηεθαλ ζε ζέαηξα ηεο Κέξθπξαο, ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ θαη ηεο Αζήλαο. Δπίζεο έγξαςε ηελ ηξίπξαθηε θσκσδία Κνξαθηζηηθά, ζηελ νπνία ζαηίξηδε ηηο γισζζηθέο απφςεηο ηνπ Κνξαή. Αθφκα έρεη γξάςεη πνηήκαηα φπσο ην Κνύξθαο αξπαγή θαη ν Χδή πξνο Έιιελαο.

196

80. Αιεμαλδξίδεο Γεκήηξηνο (1784-1851) Ο ιφγηνο, γηαηξφο θαη εθδφηεο Γεκήηξηνο Αιεμαλδξίδεο γελλήζεθε ζηνλ Σίξλαβν. Ήηαλ αληςηφο ηνπ Άλζηκνπ Γαδή θαη (πηζαλψο) αδειθφο ηνπ ΢ηέθαλνπ Γνχγθα. Πήγε ζην ζρνιείν ηεο γελέηεηξάο ηνπ θαη καζήηεπζε θνληά ζηνλ Ησάλλε Πέδαξν, απφ ηνλ νπνίν άληιεζε ηηο ηδέεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Σν 1806 πήγε ζηελ Ηέλα ηεο Γεξκαλίαο θαη ζπνχδαζε ηαηξηθή, νξπθηνινγία θαη μέλεο γιψζζεο. Γλψξηδε αξραία ειιεληθά, αξαβηθά, ηνπξθηθά, πεξζηθά, γεξκαληθά θαη ιαηηληθά. Αξγφηεξα εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε θαη άζθεζε εθεί ην επάγγεικα ηνπ γηαηξνχ. Ο Διιεληθφο Σειέγξαθνο ΢ηε Βηέλλε ν Αιεμαλδξίδεο ζπλδέζεθε κε Δπξσπαίνπο νπαδνχο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη κε πνιινχο Έιιελεο δηαλννχκελνπο θαη (παξάιιεια κε ηελ ηαηξηθή) αζρνιήζεθε κε ηε θηινινγία, ηε ζπγγξαθή θαη ηηο εθδφζεηο. Σν 1806 εμέδσζε ηνλ Διιεληθό Καζξέπηε, έλα βηβιηνγξαθηθφ νδεγφ γηα ηελ ειιεληθή γξακκαηεία απφ ηελ αξραηφηεηα σο ηελ Άισζε. Απφ ην 1812 εθδίδεη ζηε Βηέλλε ηελ εθεκεξίδα Διιεληθόο Σειέγξαθνο πνπ θπθινθνξνχζε δπν θνξέο ηελ εβδνκάδα, κε ζέκαηα θπξίσο πνιηηηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ πεξηερνκέλνπ. Ζ εθεκεξίδα απηή, παξά ηηο ζπλερείο επεκβάζεηο ηεο απζηξηαθήο ινγνθξηζίαο θαη ησλ δηαβεκάησλ ηεο Τςειήο Πχιεο, ζπλέρηζε ηελ έθδνζή ηεο σο ην 1836, ππήξμε δειαδή ην καθξνβηφηεξν έληππν ηνπ απφδεκνπ ειιεληζκνχ. Παξάιιεια απφ ην 1817 σο ην 1821 εθδηδφηαλ θαη ην θηινινγηθφ παξάξηεκα ηεο εθεκεξίδαο κε ηίηιν Φηινινγηθόο Σειέγξαθνο. Ο Αιεμαλδξίδεο εμέδσζε αθφκα: Σελ Γξακκαηηθή Γξαηθνηνπξθηθή θαη ην Λεμηθόλ πξόρεηξνλ ηεο Γξαηθηθήο θαη Σνπξθηθήο δηαιέθηνπ.

197

81. Βεξλάξδνο Μαλνπήι (1777-1852) Ο ηππνγξάθνο, λνκνκαζήο θαη αγσληζηήο ηνπ ’21 Μαλνπήι Βεξλάξδνο γελλήζεθε ζην Ρέζπκλν. Γελ γλσξίδνπκε πνιιά πξάγκαηα γηα ηε δσή ηνπ σο ην 1812, φηαλ εκθαλίδεηαη ζην Ηάζην ηεο Μνιδαβίαο λα απεπζχλεηαη ζηνπο θηιόκνπζνπο Γξαηθνύο γηα λα ζπλδξάκνπλ ζηελ ίδξπζε κηαο Διιεληθήο Σππνγξαθίαο. Σν ηππνγξαθείν απηφ ιεηηνχξγεζε σο ην 1821 θαη εμέδσζε ζπλνιηθά 21 βηβιία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θάπνηα πνηήκαηα ηνπ Ρήγα θαη ηηο πξψηεο επαλαζηαηηθέο πξνθεξχμεηο ηνπ εγέηε ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο Αιεμάλδξνπ Τςειάληε. Ο Βεξλάξδνο ππήξμε θαη ζπλεξγάηεο ηνπ Λόγηνπ Δξκή ηεο Βηέλλεο. Σν 1818 κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη ζπλεξγάζηεθε κε άιινπο Φηιηθνχο, φπσο ηνλ Παπαθιέζζα γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο επαλάζηαζεο. Ο Μαλνπήι Βεξλάξδνο

Πνιέκεζε ππφ ηνλ Τςειάληε θαη κεηά ηελ ήηηα ηεο επαλάζηαζεο ζηε Μνιδαβία δηέθπγε πξνο ηελ Οδεζζφ θαη απφ εθεί κέζσ Γεξκαλίαο θαη Βελεηίαο έθηαζε ζην επαλαζηαηεκέλν Ναχπιην ην 1824. Ο Βεξλάξδνο ήηαλ αξθεηά κνξθσκέλνο θαη κηινχζε εθηά γιψζζεο. Σνπ αλαηέζεθε ε γξακκαηεία ηνπ ππνπξγείνπ Γηθαίνπ. Έιαβε κέξνο ζηηο Γ’ θαη Γ’ Δζληθέο ΢πλειεχζεηο σο πιεξεμνχζηνο Κξήηεο. Δπί Καπνδίζηξηα θαη αξγφηεξα επί ΋ζσλα ππεξέηεζε σο δηθαζηηθφο ζε δηάθνξεο ειιεληθέο πφιεηο. Παξάιιεια έγξαςε θαη πνίεζε. Σν 1834 ηχπσζε ζηε ΢χξν κηα πνηεηηθή ζπιινγή κε ηίηιν Γεηλνινγία. ΋κσο ην ζεκαληηθφ έξγν ηνπ Απνκλεκνλεύκαηα από ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821 ζηε Μνιδαβία ράζεθε.

198

82. Καίξεο Θεφθηινο (1784-1853) Αθφκα έλαο ζεκαληηθφο εθπξφζσπνο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ ήηαλ ν δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, ζενιφγνο, θηιφζνθνο, πνιηηηθφο θαη Φηιηθφο Θεφθηινο Καΐξεο. Ήηαλ γφλνο παιηάο θαη επηθαλνχο νηθνγέλεηαο ηεο Άλδξνπ. Δίρε ηξεηο αδειθνχο θαη ηξεηο αδειθέο. Ζ λεψηεξε απφ απηέο ε Δπαλζία Καΐξε απνθιήζεθε ε πξώηε ζνθή Διιελίδα ησλ λεσηέξσλ ρξόλσλ, γηα ηελ επξεία κφξθσζή ηεο – πξάγκα πνιχ ζπάλην γηα ηηο γπλαίθεο ηεο επνρήο εθείλεο. Ο Καΐξεο έκαζε ηα πξψηα γξάκκαηα ζηελ Άλδξν θαη ην 1794 πήγε ζηηο Κπδσλίεο (Ατβαιί) ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη ζπνχδαζε θηινινγία, θηινζνθία θαη ζεηηθέο επηζηήκεο ζηελ εθεί Αθαδεκία. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Παηκηάδα ΢ρνιή θαη ζηε Υίν. Ο Θεφθηινο Καΐξεο

Σν 1801 ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο (ηφηε άιιαμε ην θνζκηθφ ηνπ φλνκα Θσκάο ζε Θεφθηινο) θαη ην 1803 αλαρψξεζε γηα ηελ Δπξψπε. Παξαθνινχζεζε καζήκαηα ηαηξηθήο (είρε ζπκθνηηεηή ηνλ κεηέπεηηα πξσζππνπξγφ Ησάλλε Κσιέηηε), θηινζνθίαο θαη καζεκαηηθψλ ζηελ Πίδα ηεο Ηηαιίαο θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην Παξίζη. Δθεί γλσξίζηεθε κε ηνλ Αδακάληην Κνξαή, κε ηνλ νπνίν αλέπηπμε πνιχ θαιέο ζρέζεηο. ΢ην Παξίζη έδεζε απφ θνληά ηα γεγνλφηα ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, ελζηεξλίζηεθε ηηο ηδέεο ηεο θαη γηα πξψηε θνξά έλησζε λα θινλίδνληαη νη ζξεζθεπηηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο. Σν 1810 ν Καίξεο γχξηζε ζηελ παηξίδα θαη δίδαμε γηα έλα ρξφλν ηελ Δπαγγειηθή ΢ρνιή ηεο ΢κχξλεο. ΢ηε ζπλέρεηα πξνζθιήζεθε λα αλαιάβεη ζρνιάξρεο ηεο Αθαδεκίαο ησλ Κπδσληψλ ζε αληηθαηάζηαζε ηνπ Βελακίλ ηνπ Λέζβηνπ. Δθεί δίδαμε θπζηθή, ρεκεία θαη καζεκαηηθά. Με 199

ηελ ζπλδξνκή ηνπ Κνξαή πινχηηζε ηε βηβιηνζήθε ηεο Αθαδεκίαο κε ειιεληθά θαη μέλα ζπγγξάκκαηα θαη εθνδίαζε ηε ζρνιή κε φξγαλα θπζηθήο, ρεκείαο, αζηξνλνκίαο θαη γεσγξαθίαο. Σν 1818 ίδξπζε ηππνγξαθείν ζηηο Κπδσληέο, ην νπνίν πξνζέδσζε αθφκα κεγαιχηεξν θχξνο ζηε ζρνιή. Σν 1819 κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία. Γίδαμε ζηελ Αθαδεκία σο ηελ θαηαζηξνθή ησλ Κπδσληψλ απφ ηνπο Σνχξθνπο ηνλ Ηνχλην 1821. Έπεηηα καδί κε εθαηφ καζεηέο ηνπ πέξαζαλ ζηα Φαξά θαη απφ εθεί ζηελ Άλδξν, φπνπ χςσζε ηελ ζεκαία ηεο επαλάζηαζεο. Πνιέκεζε ζηελ εμέγεξζε ηνπ Οιχκπνπ θαη ηξαπκαηίζηεθε ζε κάρε, αιιά κεηά ηελ απνηπρία ηνπ θηλήκαηνο ζηε Θεζζαιία, επέζηξεςε ζηελ Πεινπφλλεζν. Παξαθνινχζεζε ηελ Α’ Δζλνζπλέιεπζε ηεο Δπηδαχξνπ θαη ζπκκεηείρε ζηελ Β’ ηνπ Άζηξνπο σο πιεξεμνχζηνο Άλδξνπ. Σν 1828 ηνπ δεηήζεθε λα πξνζθσλήζεη ηνλ θπβεξλήηε Ησάλλε Καπνδίζηξηα θαηά ηελ ηειεηή ππνδνρήο ηνπ ζην κεηξνπνιηηηθφ λαφ ηεο Αίγηλαο. Ο επφκελνο ζηφρνο ηνπ Καΐξε ήηαλ ε ίδξπζε νξθαλνηξνθείνπ ζηελ Άλδξν, γηα ηε ζηέγαζε θαη εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ αγσληζηψλ ηεο επαλάζηαζεο. Γηα λα πεηχρεη ην ζηφρν απηφ επηζθέθζεθε πνιιέο επξσπατθέο πφιεηο θαη δήηεζε ηελ νηθνλνκηθή ζπλδξνκή νκνγελψλ πνπ δνχζαλ εθεί. Ο λεαξφο βαζηιηάο ΋ζσλαο ηνπ πξφηεηλε λα αλαιάβεη ηελ έδξα ηεο θηινζνθίαο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Αζήλαο, αιιά απηφο αξλήζεθε. Δπίζεο αξλήζεθε λα δερζεί παξάζεκν πνπ ηνπ απέλεηκε ν βαζηιηάο. Οη δπν απηέο αξλήζεηο δείρλνπλ φηη ν Καΐξεο, επεξεαζκέλνο απφ ηα αξρέο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο, ήηαλ αληίζεηνο κε ηνλ ζεζκφ ηεο βαζηιείαο. Σν 1836 ην Οξθαλνηξνθείν Άλδξνπ άξρηζε λα ιεηηνπξγεί θαη παξάιιεια ιεηηνπξγνχζε κέζα ζ’ απηφ θαη ζρνιή ηξηεηνχο θνίηεζεο, ζηελ νπνία δηδάζθνληαλ θαη ειιεληθά, θηινινγία, θηινζνθία, ξεηνξηθή, κεηαθπζηθή, εζηθή, πνηεηηθή, ινγηζηηθή, καζεκαηηθά, πεηξακαηηθή θπζηθή (δηδάζθεηαη γηα πξψηε θνξά ζηελ Διιάδα θπζηθή δηά πεηξακάησλ), αζηξνλνκία (ν Καΐξεο είλαη ν πξψηνο πνπ θέξλεη ζηελ Διιάδα ηειεζθφπην). Ο ίδηνο δηδάζθεη κεηαμχ άιισλ θαη ζξεζθεηνινγία, παξνπζηάδεη δειαδή ηηο βαζηθέο δηδαζθαιίεο φισλ ησλ ζξεζθεηψλ, ρσξίο λα εθθέξεη θξίζεηο επ' απηψλ. Παξάιιεια αλέπηπμε ηηο δηθέο ηνπ 200

θηινζνθηθέο ζεσξίεο θαη αλέπηπμε έλα δηθφ ηνπ ζξεζθεπηηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν απνθάιεζε Θενζέβεηα. Με ηε Θενζέβεηα ν Καΐξεο δηαθεξχζζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ, δέρεηαη ηελ χπαξμε ελφο Θενχ, αιιά απνξξίπηεη ηελ ζετθή θχζε ηνπ Ηεζνχ, ηνλ νπνίν ζεσξεί έλα απιφ Δβξαίν δάζθαιν ηεο εζηθήο. Αξλείηαη αθφκα ηα κπζηήξηα, ηε ιαηξεία ησλ εηθφλσλ, ηηο ηειεηέο θαη ηελ ηξηαδηθφηεηα ηνπ Θενχ. Δπίζεο ζπλζέηεη ζενζεβηθνχο χκλνπο θαη ζενζεβηθά αλαγλψζκαηα. ΢χλζεκα ησλ ζενζεβψλ (νπαδψλ ηεο Θενζέβεηαο) είλαη ην ξεηφ «Θεφλ ζέβνπ». Καζηέξσζε εκεξνιφγην θαηά ηα αξραηνειιεληθά πξφηππα, ν κήλαο έρεη ηξεηο δεθάδεο αληί ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ, νη ηεξείο απνθαινχληαη ζεηαγνί θαη ηεξαγνί θαη νη πηζηνί πξνζέξρνληαη ζηνπο λανχο θάζε δεθαήκεξν. Αθφκα δελ δερφηαλ ην βάθηηζκα πξηλ ην παηδί θηάζεη ζε ειηθία πνπ λα κπνξεί λα απνθαζίδεη κφλν ηνπ ην ζξήζθεπκα πνπ ζα αθνινπζήζεη. Σν ζπίηη ηνπ Καΐξε ζηελ Άλδξν

΋ια απηά ήηαλ αξθεηά γηα λα θαηεγνξεζεί ν Καΐξεο απφ ηε Ηεξά ΢χλνδν σο αξλεηήο ηεο ακσκήηνπ εκώλ πίζηεσο θαη αληάξηεο θαηά ηεο αγίαο ηνπ Υξηζηνύ Δθθιεζίαο θαη λα θιεζεί ζε απνινγία. Αξλήζεθε λα απνινγεζεί πξνβάιινληαο ην επηρείξεκα ηεο ειεπζεξίαο ηεο ζπλείδεζεο. Αθφκα θαη ην παηξηαξρείν ζνξπβήζεθε θαη εμέδσζε αλάινγε εγθχθιην. Σελ 28ε Απγνχζηνπ 1839 ν Καΐξεο ζπιιακβάλεηαη. Κξαηείηαη γηα ιίγν ζηελ Αίγηλα θαη ηνλ Οθηψβξην παξνπζηάδεηαη ελψπηνλ ηεο Ηεξάο ΢πλφδνπ. Γηακαξηχξεηαη ιέγνληαο κεηαμχ άιισλ: Δπηηξέπεηαη, ελ επλνκνπκέλσ θξάηεη, θαπρσκέλσ κάιηζηα επί αλεμηζξεζθία, λα εξεπλά ηηο ηελ ζπλείδεζηλ ηνπ άιινπ θαη λα δεηή έγγξαθνλ νκνινγίαλ ηήο πίζηεσο ηνπ; Αλ ηνύην επηηξέπεηαη, ηόηε αο νκνινγήζσκελ όηη δελ αθηζηάκεζα πνιύ ηεο επνρήο ησλ δηθαζηεξίσλ ηήο Ηεξάο Δμεηάζεσο. Ζ ζχιιεςε θαη 201

θξάηεζε ηνπ Καΐξε εμνξγίδνπλ φρη κφλν ηνπο θαηνίθνπο ηεο Άλδξνπ, αιιά θαη πάξα πνιινχο δηαλννχκελνπο θαη θηιειεχζεξνπο πνιίηεο. Ζ εθεκεξίδα Αζελά ηεο 25εο Οθησβξίνπ γξάθεη: ΢ηα κέζα ηνπ 19νπ αηώλα έκειιε λ' αλαγελλεζεί ζηελ Διιάδα, κεηά ηελ πνιηηηθή ηεο απνθαηάζηαζε, ε αλάθξηζηο ηεο ζπλεηδήζεσο θαη δελ καο κέλεη πιένλ εη κε κόλνλ λα εηνηκάζσκελ θαη ηαο ππξάο! ΢ηηο 25 Οθησβξίνπ ε ΢χλνδνο θαζαηξεί θαη αλαζεκαηίδεη ηνλ Καΐξε θαη ηηο απφςεηο ηνπ θαη δεηάεη ηνλ εγθιεηζκφ ηνπ ζε κνλαζηήξη. Με βαζηιηθφ δηάηαγκα θιείλεη νξηζηηθά ην νξθαλνηξνθείν θαη Καΐξεο εθηνπίδεηαη ζε κνλαζηήξη ηεο ΢θηάζνπ, ώζηε λα ηνπ δνζή θαηξόο λα κεηακειεζή θαη λα επηζηξέςε εηο ηελ επζείαλ νδόλ. Ο Ησάλλεο Κσιέηηεο

Ξεζεθψζεθε θχκα δηακαξηπξηψλ απφ καζεηέο ηνπ, αιιά θαη απφ θνηηεηέο ηνπ παλεπηζηεκίνπ θαη άιισλ παλεπηζηεκίσλ ηνπ εμσηεξηθνχ, γηα ηελ θαθνκεηαρείξηζε ηνπ δαζθάινπ παξά ηελ θαθή θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ. Ζ θπβέξλεζε ηνλ κεηαθέξεη ζε άιιν κνλαζηήξη ζηε ΢αληνξίλε θαη ηειηθά γηα λα θνπάζνπλ νη αληηδξάζεηο, εθδίδεηαη βαζηιηθφ δηάηαγκα κε ην νπνίν ν Καΐξεο κπνξεί λα εγθαηαιείςεη ηελ Διιάδα. Πξάγκαηη ην 1842 πήγε ζην Παξίζη γηα έλα ρξφλν θαη ζηελ ζπλέρεηα ζην Λνλδίλν. ΋ιε ε Δπξψπε αλαγλσξίδεη ζην πξφζσπν ηνπ Καΐξε έλα κάξηπξα ηεο ζξεζθεπηηθή ειεπζεξίαο. Σν 1844 κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ πξσζππνπξγνχ Ησάλλε Κσιέηηε ν Καΐξεο επέζηξεςε ζηελ Διιάδα, ράξηο ζην λέν ΢χληαγκα πνπ θαζηέξσλε ηελ ειεπζεξία ζπλείδεζεο. Δγθαζίζηαηαη ζηελ Άλδξν θαη αξρίδεη πάιη λα δηδάζθεη, φκσο ην Ννέκβξην ηνπ 1848, ε ΢χλνδνο έζηεηιε εγθχθιην πξνο ηνπο θαηνίθνπο ηεο Άλδξνπ, ζπκβνπιεχνληαο λα απνκνλσζεί ν κέγηζηνο υκώλ ερζξόο Καΐξεο. ΢ηηο 21 Γεθεκβξίνπ 1852, ν Καΐξεο θαη ηξεηο θίινη ηνπ, παξαπέκπνληαη ζε δίθε, «θεθιεηζκέλσλ ησλ ζπξψλ», ζε 202

δηθαζηήξην ηεο ΢χξνπ: σο δηαδόηαη ζξεζθεπηηθήο αηξέζεσο κε αλαγλσξηζκέλεο θαη αληηβαηλνύζεο εηο ηα δόγκαηα ηεο Οξζνδόμνπ Δθθιεζίαο… ΢πλήγνξφο ηνπο είλαη ν δηαπξεπήο λνκνκαζήο Νηθφιανο ΢αξίπνινο. Πξφεδξνο ηνπ δηθαζηεξίνπ, ν Ησάλλεο Γνμαξάο. Ο ιφγνο ηνπ ΢αξίπνινπ απνηειεί αιεζηλφ θήξπγκα ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο, κέζα ζην νπνίν ηνλίδεηαη, κεηαμχ άιισλ, όηη βάζεη ηνπ ΢πληάγκαηνο, θάζε γλσζηή ζξεζθεία δηθαηνύηαη λα ππάξρεη… Οη δηθαζηέο, θαηαδηθάδνπλ ηνλ Καΐξε ζε θπιάθηζε 2 εηψλ θαη 10 εκεξψλ. Σνλ κεηέθεξαλ ζ' έλα πγξφ θαη δπζψδεο θειί ζηηο θπιαθέο ΢χξνπ. Δθεί, ηελ λχρηα ηεο 9εο πξνο ηελ 10ε Ηαλνπαξίνπ 1853, ν Καΐξεο πέζαλε. Ο αδειθφο ηνπ παξαθαιεί ηνλ εηζαγγειέα λα επηηξέςεη ηελ κεηαθνξά ηνχ ζψκαηφο ηνπ ζηελ Άλδξν, γηα λα ηαθεί ζηνλ πεξίβνιν ηνπ νξθαλνηξνθείνπ, φκσο, νη αξρέο ην αξλνχληαη. Γηα λα κε κεηαβιεζεί ν ηάθνο ηνπ ζε ηφπν ιατθνχ πξνζθπλήκαηνο, κνπζνπικάλνη εξγάηεο - φρη ρξηζηηαλνί, γηα λα κελ «κνιπλζνχλ» - κεηαθέξνπλ, λχρηα θαη κπζηηθά, ην ζθήλσκα ηνπ Καΐξε θαη ην ζάβνπλ ζην ινηκνθαζαξηήξην, ηεο ΢χξνπ. Σελ επφκελε κέξα δε, πξνρσξνχλ ζηελ κεγαιχηεξε δπλαηή χβξη: «Άγλσζηνη» (πηζαλφηαηα ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ κεηξνπνιίηε ΢χξνπ), ζθάβνπλ ηνλ ηάθν, μεζάβνπλ ηελ ζνξφ ηνπ Καΐξε θη αθνχ αλνίγνπλ ηελ θνηιηά ηνχ λεθξνχ, ξίρλνπλ κέζα αζβέζηε, γηα λα ιηψζεη γξήγνξα θαη λα κελ «κνιχλεη» ηελ έλζεε θνηλσλία ηεο ηφηε ΢χξνπ... Λίγεο κέξεο κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, ν Άξεηνο Πάγνο κε απφθαζή ηνπ απάιιαμε ηνλ Καΐξε απφ ηηο θαηεγνξίεο. Πνιιέο δεθαεηίεο αξγφηεξα ν κεγάινο πνηεηήο Κσζηήο Παιακάο έγξαςε γηα ηνλ Καΐξε: Απφ θαλέλα ζθηάρηξν δελ ηξνκάδεηο. Γαιελφο, ακεηάλνησηνο η' αδεηάδεηο ην πηθξφ πνηήξη! Μ' εζέλα ν Υξηζηφο, ηεξέ Καΐξε!. …………………………………….

203

83. Πχξξνο Γηνλχζηνο (1774-1853) Ο γηαηξφο, δάζθαινο, ζπγγξαθέαο θαη θιεξηθφο Γηνλχζηνο Πχξξνο γελλήζεθε ζηελ Καζηαληά Σξηθάισλ. Έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηελ γελέηεηξά ηνπ, ρεηξνηνλήζεθε δηάθνο θαη θαηφπηλ πήγε ζηελ ΢ρνιή ηνπ Σηξλάβνπ θαη παξαθνινχζεζε καζήκαηα απφ ηνλ Ησάλλε Πέδαξν. ΢ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο θαη ην 1803 γξάθηεθε ζηελ πεξίθεκε ζρνιή ησλ Κπδσληψλ (Ατβαιί) ηεο Μ. Αζίαο. Δθεί δηδάρζεθε άιγεβξα, θπζηθή, εζηθή, κεηαθπζηθή θαη θηινζνθία απφ ηνλ Βεληακίλ ηνλ Λέζβην. ΢πλέρηζε ζηελ ζρνιή ηεο Υίνπ, φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα ξεηνξηθήο, αζηξνλνκίαο θαη ζενινγία. Ο Γηνλχζηνο Πχξξνο

΢ηε ζπλέρεηα ν Πχξξνο έθπγε γηα ζπνπδέο ζηελ Ηηαιία. Δπηζθέθζεθε ην Ληβφξλν, ηελ Πίδα, ηελ Φισξεληία, ηελ Μπνιφληα θαη ην Μηιάλν, ζην αζηεξνζθνπείν ηνπ νπνίνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα αζηξνλνκίαο. Σειεπηαίνο ζηαζκφο ην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα, ην νπνίν κεηά ην πέξαο ησλ ζπνπδψλ ηνλ αλαγφξεπζε ζε δηδάθηνξα ηεο ηαηξηθήο θαη ηεο ρεηξνπξγηθήο. Σν 1813 ν Πχξξνο ζέιεζε λα γπξίζεη ζηελ παηξίδα γηα λα αζθήζεη ηελ ηαηξηθή. Απνβηβάζηεθε ζηελ Πάηξα θαη ζπλέρηζε ζηελ Αζήλα γηα λα ηελ γλσξίζεη. Ο εγνχκελνο ηεο κνλήο Πεηξάθε ηνλ έπεηζε λα κείλεη θαη λα δηδάμεη καζεκαηηθά, θπζηθέο επηζηήκεο, θηινζνθία θαη ηαηξηθή. Έκεηλε εθεί σο ην 1815 θαη ίδξπζε ζηελ πφιε ην πξψην επηζηεκνληθφ ζρνιείν (απνθνίηεζαλ απφ απηφ νη πξψηνη γηαηξνί ηεο Αζήλαο), έλα βνηαληθφ θήπν κε 300 είδε θπηψλ θαη έλα νξπθηνινγηθφ κνπζείν. Ήδε ν Πχξξνο είρε γίλεη γλσζηφο θαη ηα επφκελα ηξία ρξφληα ζα πεξηνδεχεη ζηελ Δχβνηα, ζηε ΢χξν, ηα λεζηά ηνπ ΢αξσληθνχ θαη ζα 204

θαηαιήμεη ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Δθεί ν αξρίαηξνο ηνπ ζνπιηάλνπ ηνπ ρνξήγεζε ηελ απαξαίηεηε άδεηα άζθεζεο ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο θαη ηνλ ζπλέζηεζε ζε αξθεηνχο ηνπηθνχο πξνχρνληεο. Με ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο, ν Πχξξνο δηέθπγε ζην Άγην ΋ξνο θαη πξνζπάζεζε λα θαηαζθεπάζεη εθεί κπαξνχηη, ζχκθσλα κε ην ζχγγξακκά ηνπ Φαξκαθνπνηία, αιιά δελ ηα θαηάθεξε γηαηί δελ είρε ηηο ζρεηηθέο πξψηεο χιεο. Καηφπηλ έθπγε γηα ηελ επαλαζηαηεκέλε Διιάδα θαη έθηαζε ζηελ Πεινπφλλεζν. ΢ηελ Σξίπνιε πξνζέθεξε ηηο ηαηξηθέο ηνπ ππεξεζίεο ζε ηξαπκαηίεο ηνπ αγψλα. ΋ηαλ ήξζε ν ΋ζσλαο, ν Πχξξνο βξέζεθε ζηελ Αζήλα θαη αζθνχζε ηελ ηαηξηθή. Ήηαλ ηδξπηηθφ κέινο θαη πξψηνο πξφεδξνο ηεο Ηαηξηθήο Δηαηξίαο ηεο Αζήλαο θαη κέινο ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο (1837). Βνηαληθή Πξαθηηθή, ηνπ Πχξξνπ

Ήηαλ πνιπγξαθφηαηνο κε έξγα πνηθίινπ πεξηερνκέλνπ, φπσο γεσγξαθηθά, παηδαγσγηθά, γεσινγηθά, ηζηνξηθά, εθθιεζηαζηηθά, καζεκαηηθά, αζηξνλνκηθά θαζψο θαη ηαηξηθά. Μεξηθνί ηίηινη: Άηιαο ήηνη λέα Γεσγξαθηθή Υάξηα, Φαξκαθνπνηΐα γεληθή, Γεσγξαθία κεζνδηθή απάζεο ηεο Οηθνπκέλεο, Γξακκαηηθή, Αξηζκεηηθή, Δγθόιπηνλ ησλ ηαηξώλ, Σξηώλ εηδώλ Τδξόγεηνη ΢θαίξαη, Βνηαληθή πξαθηηθή, Βίνο, πξάμεηο θαη θαηνξζώκαηα ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ, Πεξηήγεζηο ηζηνξηθή θαη βηνγξαθία Γηνλπζίνπ Πύξξνπ ηνπ Θεηηαινύ, Οξπθηνινγία, Γηαηξηβή πεξί ηεο αξραίαο ειιεληθήο κνπζηθήο, Πεξηήγεζηο ηεο Διιάδνο θαη πόιεκνη απηήο αξραίνη θαη λεώηεξνη

205

84. Γελλάδηνο Γεψξγηνο (1786-1854) Ο ιφγηνο, εθπαηδεπηηθφο θαη αγσληζηήο ηνπ ’21 Γεψξγηνο Γελλάδηνο, ζεσξείηαη απφ ηνπο ζεκαληηθνχο δαζθάινπο ηνπ Γέλνπο, πνπ ζπλέβαιαλ νπζηαζηηθά ζηελ πλεπκαηηθή θαη επηζηεκνληθή αλαγέλλεζε ηεο Διιάδαο. Γελλήζεθε ζηε ΢ειπβξία ηεο Θξάθεο απφ Ζπεηξψηεο γνλείο. Μεηά ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα θαη ζε ειηθία κφιηο έληεθα εηψλ εγθαηαζηάζεθε ζην Βνπθνπξέζηη θαη παξαθνινχζεζε καζήκαηα ζηελ Αθαδεκία ηεο πφιεο κε δάζθαιν ηνλ ιφγην Λάκπξν Φσηηάδε. Αξγφηεξα πήγε ζηε Λεηςία θαη ζπνχδαζε ηαηξηθή θαη θηινινγία. Ο Γεψξγηνο Γελλάδηνο

Σν 1815 ν Γελλάδηνο επέζηξεςε ζην Βνπθνπξέζηη θαη ρξεκάηηζε βνεζφο ηνπ Νεφθπηνπ Γνχθα ζηελ Αθαδεκία. ΢ηελ ζπλέρεηα, κεηά απφ πξφζθιεζε ηνπ Ησάλλε Καπνδίζηξηα πήγε ζηελ Οδεζζφ θαη κεξίκλεζε γηα ηελ νξγάλσζε ηεο Διιεληθήο Δκπνξηθήο ΢ρνιήο. Δπέζηξεςε ζην Βνπθνπξέζηη γηα λα πξνζθέξεη ηηο ππεξεζίεο ηνπ ζηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο ζρνιήο. Δθεί κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη θξφληηζε λα εκθπζήζεη ζηνπο Έιιελεο καζεηέο ηνπ παηξησηηθφ θξφλεκα. Πνιινί απφ απηνχο ζηειέρσζαλ ηνλ Ηεξφ Λφρν. Μεηά ηελ ήηηα ζην Γξαγαηζάλη, ν Γελλάδηνο θαηέθπγε ζηε Γξέζδε γηα λα ζπνπδάζεη ζενινγία. Σν 1824 θαηέβεθε ζηελ επαλαζηαηεκέλε Διιάδα γηα λα βνεζήζεη ζην αγψλα, αιιά θαη λα ζπλδξάκεη ζηελ νξγάλσζε ηεο παηδείαο. ΢πκκεηείρε ζηελ Γ’ Δζληθή ΢πλέιεπζε ηεο Σξνηδήλαο σο πιεξεμνχζηνο ηεο Ζπείξνπ. Ακέζσο κεηά ηελ άθημε ηνπ Καπνδίζηξηα, ζπλεξγάζηεθε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ θαη εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ θπβεξλήηε ηεο λενζχζηαηεο 206

ρψξαο. ΢πλέβαιε ζηελ ίδξπζε εθπαηδεπηεξίσλ, ζηε ζπγγξαθή ζρνιηθψλ βηβιίσλ θαη ζηελ ίδξπζε Ννκηζκαηηθνχ Μνπζείνπ θαη δεκφζηαο Βηβιηνζήθεο, φια ζηελ Αίγηλα. Αξγφηεξα ην Μνπζείν θαη ε Βηβιηνζήθε κεηαθέξζεθαλ ζηελ Αζήλα. Σν ζρνιείν πνπ δίδαζθε ν Γελλάδηνο, κεηαθέξζεθε θη απηφ ζηελ Αζήλα θαη νλνκάζηεθε Γπκλάζην (ην ζεκεξηλφ Α’ Γπκλάζην/Λχθεην ζηελ Πιάθα). Ο Γελλάδηνο ππήξμε επίζεο, απφ ηα ηδξπηηθά κέιε ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο θαη ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξίαο. Δπηχρεζε λα δηαησληζηεί ην φλνκά ηνπ ράξηο ζην γην ηνπ Ησάλλε Γελλάδην. Απηφο ζέιεζε λα ηηκήζεη ηε κλήκε ηνπ παηέξα ηνπ θαη νλφκαζε ηε βηβιηνζήθε, πνπ δψξηζε ζην Έζλνο. Γελλάδην Βηβιηνζήθε7 θαη αθηέξσζε ηε κεγάιε ζπιινγή ησλ βηβιίσλ ηνπ ζε φινπο φζνπο ηεο εκεηέξαο παηδείαο κεηέρνπζη. Ο Γεψξγηνο Γελλάδηνο έγξαςε έξγα εθπαηδεπηηθνχ θαη θηινινγηθνχ πεξηερνκέλνπ, επίζεο αζρνιήζεθε θαη κε κεηαθξάζεηο. ΢εκαληηθφηεξα έξγα ηνπ είλαη: ε ΢ηνηρεηώδεο εγθπθινπαίδεηα ησλ ζρνιηθώλ καζεκάησλ θαη ε Γξακκαηηθή ηεο Διιεληθήο γιώζζεο.

Ζ Γελλάδηνο Βηβιηνζήθε (βξίζθεηαη ζηελ νδό ΢νπεδίαο 61 ζηελ Αζήλα) είλαη από ηηο ζεκαληηθόηεξεο ηεο Διιάδαο. Σα βηβιία ηεο ζπιινγήο ηεο μεπεξλνύλ ηνπο 100.000 ηόκνπο θαη θαιύπηνπλ ζέκαηα γιώζζαο, ινγνηερλίαο, ηερλώλ, ηζηνξίαο, αξραηνινγίαο, θηινζνθίαο θαη άιια.

7

207

85. Ραγθαβήο Ηάθσβνο Ρίδνο (1779-1855) Ο ζπγγξαθέαο θαη Φηιηθφο Ηάθσβνο Ρίδνο Ραγθαβήο γελλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ήηαλ γφλνο ηζηνξηθήο νηθνγέλεηαο ηνπ Βπδαληίνπ. Μνξθψζεθε ζηελ γελέηεηξά ηνπ, ζπνχδαζε ειιεληθή θαη γαιιηθή θηινινγία θαη έκαζε εθηφο απφ ηελ ειιεληθή θαη ηνπξθηθή, αξθεηέο αζηαηηθέο γιψζζεο, φπσο πεξζηθή θαη αξαβηθή. Ο Ραγθαβήο ρξεκάηηζε αμησκαηνχρνο ηνπ ζείνπ ηνπ (αδειθνχ ηεο κεηέξαο ηνπ) θαη εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξνπ ΢νχηζνπ θαη έδεζε πνιιά ρξφληα ζην Βνπθνπξέζηη, φπνπ ππήξρε κεγάιε θαη αθκάδνπζα ειιεληθή παξνηθία. Μεξίκλεζε γηα ηελ αλάπηπμε θαη δηάδνζε ηεο ειιεληθήο παηδείαο θαη ίδξπζε ην κεγαιχηεξν θαη πην ζχγρξνλν ειιεληθφ γπκλάζην ηεο επνρήο ηνπ ζην Βνπθνπξέζηη. Μεηαμχ ησλ δαζθάισλ ηνπ γπκλαζίνπ ήηαλ θαη ν Γεψξγηνο Γελλάδηνο. Ο Ηάθσβνο Ρίδνο Ραγθαβήο

Μπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία, αιιά κεηά ηελ ήηηα ηεο επαλάζηαζεο ζηε Βιαρία, ν Ραγθαβήο απνζχξζεθε ζηελ Βεζζαξαβία θαη αξγφηεξα ζηελ Οδεζζφ. Σν 1829 εγθαηαζηάζεθε ζηελ Διιάδα θαη ππήξμε απφ ηα ηδξπηηθά κέιε ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο θαη ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξίαο. Έγξαςε ην ηξίηνκν έξγν Διιεληθά, γεσγξαθηθή θαη ηζηνξηθή κειέηε γηα ηελ αξραία θαη ζχγρξνλε Διιάδα. Σν δίηνκν έξγν ηνπ Πνηήκαηα, πεξηέρεη δηθνχο ηνπ ζηίρνπο θαη κεηαθξάζεηο Γάιισλ πνηεηψλ, θαζψο θαη κηα έκκεηξε κεηάθξαζε ηεο Αηληάδαο ηνπ Βηξγίιηνπ.

208

86. Γιαξάθεο Γεψξγηνο (1789-1855) Ο γηαηξφο, θηιφζνθνο θαη πνιηηηθφο Γεψξγηνο Γιαξάθεο, γελλήζεθε ζηε Υίν θαη έκαζε εθεί ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα. ΢πνχδαζε ηαηξηθή ζηε Γεξκαλία, αλαγνξεχηεθε δηδάθηνξαο θαη ζηε ζπλέρεηα εξγάζηεθε ζε λνζνθνκεία ηεο Βηέλλεο. Δθεί ζπλδέζεθε κε Έιιελεο ινγίνπο θαη ζπλεξγάζηεθε γηα ιίγν κε ην ειιεληθφ έληππν Λόγηνο Δξκήο. Οη δεκνζηεχζεηο ηνπ απηέο εθηηκήζεθαλ ηδηαίηεξα απφ ηνλ Αδακάληην Κνξαή. Δπέζηξεςε ζηελ Διιάδα ην 1820 θαη άξρηζε λα αζθεί ηαηξηθή ζηελ Υίν. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε, νη ζπκπαηξηψηεο ηνπ έζηεηιαλ ηνλ Γιαξάθε ζηελ Κφξηλζν πνπ ήηαλ ε θπβεξλεηηθή έδξα γηα λα ζπληνλίζεη ηεο επαλαζηαηηθέο πξνζπάζεηεο ηνπ λεζηνχ, αιιά ζην κεηαμχ κεζνιάβεζε ε θαηαζηξνθή ηεο Υίνπ θαη δελ κπφξεζε λα γπξίζεη πίζσ. Ο Γεψξγηνο Γιαξάθεο

Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ αγψλα ν Γιαξάθεο δηεηέιεζε κέινο δηαθφξσλ ζπληαγκαηηθψλ επηηξνπψλ θαη ππεξέηεζε ζε δηνηθεηηθέο θαη θπβεξλεηηθέο ζέζεηο. Δπί Καπνδίζηξηα αλέιαβε ππνπξγφο Δμσηεξηθψλ θαη Ναπηηιίαο. Δπί βαζηιείαο ΋ζσλα αλέιαβε δηάθνξα ππνπξγεία ην 1845 εθιέρζεθε γεξνπζηαζηήο.

209

87. Βάκβαο Νεφθπηνο (1770-1856) Ο Νεφθπηνο Βάκβαο απφ ηε Υίν ππήξμε ηεξσκέλνο, ιφγηνο, έλαο αθφκα απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη δάζθαινο ηνπ Γέλνπο. Πήγε ζε ζρνιεία ηεο Υίνπ, ηεο ΢ίθλνπ, ηεο Πάηκνπ θαη πάιη ηεο Υίνπ, φπνπ δίδαζθε καζεκαηηθά ν Γσξόζενο Πξώηνο. ΢πλφδεπζε ηνλ δάζθαιφ ηνπ ζην Βνπθνπξέζηη θαη ζηελ Πφιε. Σν 1791 ρεηξνηνλείηαη ηεξνδηάθνλνο. ΢πλεξγάζηεθε κε ηνλ Πξψην θαη ηνλ Νηθόιαν Λνγάδε ζηε ζχληαμε ηεο Κηβσηνύ ηεο Διιεληθήο γιώζζεο, ηνπ πξψηνπ ιεμηθνχ ηεο λεφηεξεο ηζηνξίαο. Σν 1808 ν Βάκβαο πεγαίλεη ζην Παξίζη γηα ζπνπδέο ζε θηινζνθία, θηινινγία θαη ζεηηθέο επηζηήκεο. Δθεί ζπλδέζεθε κε ηνλ παηξηψηε ηνπ Αδακάληην Κνξαή, ν νπνίνο ηνλ βνεζά νηθνλνκηθά θαη επηκειείηαη ηα θείκελα πνπ γξάθεη. Κηβσηφο ηεο ειιεληθήο γιψζζεο

Γχξηζε ζηε Υίν θαη αλέιαβε ηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο ζρνιήο ηνπ λεζηνχ. Με ηε βνήζεηα ηνπ Κνξαή ζχζηεζε βηβιηνζήθε θαη ηππνγξαθείν. Πξέπεη λα κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξεία, γηαηί ην 1821 πήγε ζηελ Όδξα φπνπ εθθψλεζε ιφγν ζηνλ επαλαζηαηεκέλν ιαφ. Ο Τςειάληεο ηνλ πξνζέιαβε σο γξακκαηέα ηνπ. Μεηά ηελ θαηαζηξνθή ηεο Υίνπ απφ ηνπο Σνχξθνπο, ν Βάκβαο απνζχξζεθε θαη αζρνιήζεθε κε δηδαζθαιία ζηελ Κεθαινληά, ζηελ Ηφλην Αθαδεκία ηεο Κέξθπξαο θαη κεηά ην 1833, ζηε ΢χξν. ΋ηαλ ην 1837 ηδξχζεθε ην παλεπηζηήκην ηεο Αζήλαο, ν Νεφθπηνο θαηέιαβε ηελ έδξα ηεο θηινζνθίαο θαη αξγφηεξα έγηλε πξχηαλεο ηνπ παλεπηζηεκίνπ. Ο Βάκβαο έγξαςε ζενινγηθά θαη δηδαθηηθά έξγα.

210

88. ΢νθηαλφπνπινο Παλαγηψηεο (1786-1856) Ο Παλαγηψηεο ΢νθηαλφπνπινο ήηαλ γηαηξφο, θηιηθφο, πνιηηηθφο θαη εθδφηεο, απφ ηνπο πξσηνπφξνπο Έιιελεο ζνζηαιηζηέο θαη θεκηληζηέο. Γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ησλ Καιαβξχησλ. ΢πνχδαζε ηαηξηθή ζηελ Ηηαιία θαη έδεζε ζε Παξίζη, Bηέλλε θαη Λνλδίλν. Δπέζηξεςε ζηελ Διιάδα θαη εξγάζηεθε σο γηαηξφο θαη δάζθαινο. Σν 1819 κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη φηαλ μεθίλεζε ε επαλάζηαζε, πήξε κέξνο ζην εθζηξαηεπηηθφ ζψκα ηνπ Γεκεηξίνπ Τςειάληε. Αξγφηεξα ζπκκεηείρε απεξίζθεπηα ζηνλ ειιεληθφ εκθχιην πφιεκν 1823-25 θαη ηάρζεθε κε ηελ κεξηά ησλ Κνπληνπξηψηε, Κσιέηηε θαη Γθνχξα. Ο Παλαγηψηεο ΢νθηαλφπνπινο

Μεηά ηελ απειεπζέξσζε ν ΢νθηαλφπνπινο εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αζήλα θαη αζρνιήζεθε κε ηνλ ηχπν θαη ηνλ πνιηηηθφ αθηηβηζκφ. Απφ ην 1836 σο ην 1854 εμέδηδε ηελ εθεκεξίδα Πξόνδνο, ζηελ νπνία δεκνζίεπε ηαηξηθά άξζξα, αιιά παξάιιεια εθδήισλε ηελ αληίζεζή ηνπ ζην παιάηη θαη ππνζηήξηδε αλνηρηά ηηο πξσηάθνπζηεο γηα ηελ Διιάδα ζνζηαιηζηηθέο ηδέεο. Tν ΢επηέκβξην 1838, θαηαδηθάζζεθε ζε θπιάθηζε επηά κελψλ γηα άξζξν θαηά ηνπ βαζηιηά ΋ζσλα. Σν επίκαρν ηεχρνο ηεο Πξνόδνπ θαηαζρέζεθε. Δμέδσζε αθφκα ηα πεξηνδηθά ΢σθξάηεο (1838-1848) θαη Νένο Κόζκνο (1849-54).

To 1845, ε Ηεξά ΢χλνδνο κε εγθχθιηφ ηεο αθφξηζε ην ξηδνζπαζηηθφ βηβιίν ηνπ ΢νθηαλφπνπινπ Ο Δπαγγειηζκόο ηεο Πξνόδνπ. Ο ζπγγξαθέαο ζηξεθφηαλ θαηά ησλ ηζρπξψλ ηεο γεο θαηεγνξψληαο ηνπο φηη πνηέ δελ ελδηαθέξζεθαλ γηα ηνλ ιαφ θαη ππνζηήξηδε φηη ε θνηλσλία ζα θαηαζηξεθφηαλ θαη ηε ζέζε ηεο ζα έπαηξλαλ νη ζπληξνθηθέο θνηλσλίεο ζηηο νπνίεο ζα ηθαλνπνηνχληαλ νη αλάγθεο ησλ αλζξψπσλ, 211

πνπ ζα δνχζαλ επηπρηζκέλνη. Ο ΢νθηαλφπνπινο, πνπ ζεσξείηαη ν πξψηνο Έιιελαο θεκηληζηήο, έγξαθε: πξέπεη λα ιείςνπλ ηα κεηαμύ γπλαηθόο θαη αλδξόο δηαθξάγκαηα, ηα νπνία επύθλσζελ ε δεηζηδαηκνλία θαη ε ππνθξηζία, θαη αη γπλαίθεο είλαη αλάγθε λα θπβεξλνύλ ηαο αλζξσπίλνπο θνηλσλίαο καδί κε ηνπο άλδξαο. Ο αθνξηζκφο ηεο Ηεξάο ΢πλφδνπ μεζήθσζε ηνλ φριν πνπ θαηεδάθηζε ην ζπίηη ηνπ ΢νθηαλφπνπινπ. Σν 1849 ρξεζηκνπνίεζε ζε άξζξν ηνπ ζηελ εθεκεξίδα Νένη Καηξνί ηνλ φξν ζνζηαιηζκόο. Ήηαλ ε πξψηε θνξά πνπ απηφ γηλφηαλ ζηελ Διιάδα. ΢ηηο εθινγέο ηνπ 1843 ήηαλ ππνςήθηνο ζηα Καιάβξπηα κε ηε παξάηαμε Κσιέηηε, αιιά απέηπρε λα εθιεγεί. Σν 1845 εθιέγεηαη βνπιεπηήο, αιιά ε εθινγή ηνπ αθπξψλεηαη. Kαηά ηε δηάξθεηα ηεο αγγινγαιιηθήο θαηνρήο ηνπ Πεηξαηά θαη ηεο Αζήλαο, (18541857), ν ΢νθηαλφπνπινο θπιαθίζζεθε γηα κηα αθφκα θνξά, αιιά θαζψο ήηαλ γέξνο θαη άξξσζηνο απνθπιαθίζζεθε θαη πέζαλε ηνλ Mάην ηνπ 1856.

O ΢νθηαλφπνπινο, εθπξνζσπνχζε έλαλ επξσπατθφ ξηδνζπαζηηθφ θνηλσληθφ λεσηεξηζκφ κε ειιεληθέο απνρξψζεηο θαη επηρείξεζε λα ζεκειηψζεη δηθή ηνπ θνζκνζεσξία κηαο αηαμηθήο θνηλσλίαο. Ήηαλ επίζεο καρεηηθφο εηξεληζηήο: Υξεηάδεηαη ηζάθηζκα όισλ ησλ πνιεκηθώλ κεραλώλ θαη απώιεηα ηπθεθίσλ, ραληδαξηώλ, βαγηνλέησλ θιπ. Δπαγγειηδφηαλ ηελ έλσζε ησλ ιαψλ, εηδηθά ησλ Βαιθαλίσλ. ΢ηηο εθδφζεηο ηνπ είρε αιιάμεη ηα νλφκαηα ησλ κελψλ κε άιια δηθήο ηνπ επηινγήο. Σνλ Ηαλνπάξην ηνλ είπε Aξηζηείδε, ηνλ Φεβξνπάξην Pνπζζψ, ηνλ Mάξηην Φξαγθιίλν, ηνλ Aχγνπζην ΢σθξάηε, ηνλ ΢επηέκβξην Πιάησλα θαη ηνλ Γεθέκβξην Xξπζφζηνκν.

212

89. ΢νισκφο Γηνλχζηνο (1798-1857) Ο Γηνλχζηνο ΢νισκφο είλαη απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο πνηεηέο ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο. Έρεη απνθιεζεί εζληθφο πνηεηήο θαη νη ζηίρνη ηνπ πνηήκαηφο ηνπ Ύκλνο εηο ηελ Διεπζεξίαλ έγηλαλ ν ειιεληθφο εζληθφο χκλνο. Ο ΢νισκφο θαη νη πνηεηέο Γηάλλεο Βειαξάο θαη Αζαλάζηνο Υξηζηφπνπινο είλαη νη πξσηνπφξνη ηνπ δεκνηηθηζηηθνχ θηλήκαηνο ζηε ρψξα καο. Ο ΢νισκφο γελλήζεθε ζηε Εάθπλζν απφ παηέξα επγελή (θφληεο) θαη κεηέξα πιεβεία. Σα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ηα δηδάρζεθε απφ έλα Ηηαιφ ηεξέα. ΢ε ειηθία έληεθα εηψλ ν Γηνλχζηνο πήγε ζηελ Ηηαιία γηα ζπνπδέο. Σειείσζε ην Λχθεην ζηελ Κξεκφλα θαη ην 1815 γξάθηεθε ζηελ Ννκηθή ζρνιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Πάληνβα. Ο λεαξφο Γηνλχζηνο ΢νισκφο

Παξάιιεια κπήθε ζηνπο θηινινγηθνχο θχθινπο ηεο επνρήο θαη επεξεάζηεθε απφ ηελ ηηαιηθή ινγνηερλία, αιιά θαη απφ ην πλεχκα ηνπ επξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. Σφηε άξρηζε λα γξάθεη ηα πξψηα ηνπ πνηήκαηα ζηα ηηαιηθά. Μεηά ηηο ζπνπδέο ηνπ ν ΢νισκφο επέζηξεςε ζηε Εάθπλζν. ΢ην λεζί ππήξρε αμηφινγε πλεπκαηηθή θίλεζε θαη ν λένο έγηλε δεθηφο ζε έλα θχθιν πλεπκαηηθψλ αλζξψπσλ φπσο Αληψληνο Μάηεζηο, ν Γεψξγηνο Σεξζηέηεο, ν γηαηξφο θαη ιφγηνο Γηνλχζηνο Σαγηαπέξαο θαη άιινη. Σελ επνρή εθείλε εθδφζεθαλ θαη ηα ηηαιηθά πνηήκαηα ηνπ ΢νισκνχ κε ηίηιν Rime Improvvisate. Σφηε άξρηζε λα πξνζπαζεί λα γξάςεη πνίεζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα, έρνληαο κειεηήζεη ηελ θξεηηθή πνίεζε θαη ηα δεκνηηθά ηξαγνχδηα. Γξάθεη κεηαμχ άιισλ: Ζ Ξαλζνύια, Ζ ηξειή κάλα, Σα δπν αδέιθηα θ.ά.

213

Σν 1822 ν ΢ππξίδσλ Σξηθνχπεο βξέζεθε ζηε Εάθπλζν, γλσξίζηεθε κε ηνλ ΢νισκφ θαη ηνλ πξνέηξεςε λα αζρνιεζεί ζνβαξά κε ηελ πνίεζε. Σνπ έδσζε λα κειεηήζεη πνηήκαηα ηνπ Υξηζηφπνπινπ θαη έθιεηζε ιέγνληάο ηνπ: Ζ Διιάδα πεξηκέλεη ηνλ Γάληε ηεο. Ζ επαλάζηαζε ζηε Διιάδα είρε αξρίζεη θαη ν Γηνλχζηνο εκπλεχζηεθε απφ ηνλ αγψλα θαη έγξαςε ην 1823 ηνλ Ύκλν εηο ηελ Διεπζεξία. Σν πνίεκα απηφ πήξε κεγάιε δεκνζηφηεηα ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζηελ Δπξψπε θαη ν πνηεηή έγηλε επξχηεξα γλσζηφο. Απφ ηελ επαλάζηαζε είλαη εκπλεπζκέλα θαη ηα: Χδή εηο ην ζάλαην ηνπ Λόξδνπ Μπάηξνλ, Ζ Καηαζηξνθή ησλ Φαξώλ θαη Οη Διεύζεξνη Πνιηνξθεκέλνη. Γξάθεη φκσο θαη ιπξηθά πνηήκαηα φπσο Ο Λάκπξνο θαη ε Γπλαίθα ηεο Εάθπλζνο. Σν 1828 ν ΢νισκφο εγθαζίζηαηαη ζηελ Κέξθπξα απνθαζηζκέλνο λα αθνζησζεί νινθιεξσηηθά ζηελ πνίεζε. Δθεί νινθιεξψλεη ηα: Κξεηηθόο, Ο Πόξθπξαο, Νηθεθόξνο Βξπέλληνο, Δηο Φξαγθίζθα Φξαίδεξ θ.ά. ΢ηελ Κέξθπξα γλσξίζηεθε κε πξνζσπηθφηεηεο ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο ηέρλεο φπσο ν Νηθόιανο Μάληδαξνο (ν ζπλζέηεο ηνπ εζληθνχ χκλνπ), ν Αλδξέαο Μνπζηνμχδεο, ν Ηάθσβνο Πνιπιάο, ν Αλδξέαο Λαζθαξάηνο, ν Γεξάζηκνο Μαξθνξάο θαη άιινπο. Ο ΢νισκφο πέζαλε ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1857. ΋ηαλ καζεχηεθε ν ζάλαηφο ηνπ, φινο ν ιαφο πέλζεζε. Σν ζέαηξν ηεο Κέξθπξαο έθιεηζε, ε Ηφληνο Βνπιή ζηακάηεζε ηηο εξγαζίεο ηεο θαη θεξχρζεθε πέλζνο ζην λεζί. Σα νζηά ηνπ κεηαθέξζεθαλ ζηε Εάθπλζν ην 1865. Διο Φξαγθίζθα Φξάηδεξ Μηθξόο πξνθήηεο έξξημε ζε θνξαζηά ηα κάηηα, θαη ζηνπο θξπθνύο ηνπ ινγηζκνύο ραξά γηνκάηνπο είπε: Κη αλ γηα ηα κάηηα ζνπ Καιή, θη αλ γηα ηελ θεθαιή ζνπ, θξίλνπο ν ιίζνο έβγαλε, ρξπζό ζηεθάλη ν ήιηνο, δώξν δελ έρνπλε γηα ΢ε θαη γηα ην κέζα πινύηνο. Όκνξθνο θόζκνο, εζηθόο, αγγειηθὰ πιαζκέλνο.

214

90. Μελσίδεο Μελάο (1788-1859) Έλαο αθφκα εθπξφζσπνο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ, ππήξμε ν θηιφινγνο θαη ζπγγξαθέαο Μελάο Μελσίδεο. Γελλήζεθε ζηελ Έδεζζα θαη ππήξμε καζεηήο ηνπ Διιελνκνπζείνπ ηεο γελέηεηξάο ηνπ. Αθνινχζσο ζπνχδαζε ζηελ Αζσληάδα Αθαδεκία θαη ζηε ΢ρνιή ηεο Υίνπ θαη δηδάρζεθε γξακκαηηθή, ξεηνξηθή, καζεκαηηθά θαη θηινζνθία. Απφ ην 1811 ν Μελσίδεο άξρηζε λα δηδάζθεη αξρηθά ζηελ ζρνιή ηνπ Μειέληθνπ (ζήκεξα πφιε ηεο Βνπιγαξίαο), κεηά ζηελ Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή θαη απφ ην 1815 ζηε ΢ρνιή ησλ ΢εξξψλ. Σν 1819 πήγε γηα ζπνπδέο ζην Παξίζη, ζπλάληεζε ηνλ Αδακάληην Κνξαή θαη ζπλδέζεθε κε αξθεηνχο Έιιελεο ηεο εθεί παξνηθίαο. Γίδαμε αξραία ειιεληθά ζην παλεπηζηήκην ηνπ Παξηζηνχ θαη αξγφηεξα εξγάζηεθε σο δηεξκελέαο ζην γαιιηθφ ππνπξγείν Δμσηεξηθψλ. Ο Μελσίδεο ήηαλ ππέξκαρνο ηεο ρξήζεο ηεο αξραΐδνπζαο θαη ήξζε ζε ξήμε κε ηνλ Κνξαή γηα ην ζέκα ηεο γιψζζαο, ελψ αληίζεηα ηάρζεθε κε ην κέξνο ηνπ Παλαγηψηε Κνδξηθά. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε ζηε Διιάδα, απέζηεηιε επηζηνιέο ζηνπο Δπξσπαίνπο εγέηεο δεηψληαο ηελ ππνζηήξημή ηνπο. Ήηαλ ζεξκφο ππνζηεξηθηήο ηνπ Καπνδίζηξηα θαη αληίπαινο ηεο βαπαξνθξαηίαο. ΋ηαλ ζπληαμηνδνηήζεθε απφ ην γαιιηθφ θξάηνο, ν Μελσίδεο ήξζε γηα δπν ρξφληα ζηελ Αζήλα θαη επέζηξεςε ζην Παξίζη, φπνπ θαη πέζαλε. Έγξαςε καζεκαηηθά θαη θηινινγηθά έξγα ζηα γαιιηθά θαη ειιεληθά.

215

91. Φαξκαθίδεο Θεφθιεηνο (1785-1860) Ο Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο ππήξμε, ιφγηνο, θιεξηθφο, εθδφηεο, Φηιηθφο, δάζθαινο ηνπ Γέλνπο, θνξπθαίνο πξσηεξγάηεο ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ θαη πξσηνπφξνο δεκνζηνγξάθνο. Γελλήζεθε ζε έλα ρσξηφ ηεο Θεζζαιίαο θαη έιαβε ηε βαζηθή ηνπ κφξθσζε ζηε Λάξηζα. ΢ε ειηθία 18 εηψλ ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο. Σφηε άιιαμε ην φλνκά ηνπ απφ Θενράξεο ζε Θεφθιεηνο. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Μεγάιε ηνπ Γέλνπο ΢ρνιή, ζην ΢ρνιή ησλ Κπδσληψλ θαη ζηελ Αθαδεκία ηνπ Ηαζίνπ. Δθεί δίδαμε παξάιιεια κε ηηο ζπνπδέο ηνπ θαη ηελ ειιεληθή γιψζζα. ΋ηαλ δηνξίζηεθε πξεζβχηεξνο ζηνλ ειιεληθφ λαφ ηεο Βηέλλεο, έκαζε ιαηηληθά, γαιιηθά θαη γεξκαληθά. ΢άιπηγμ Διιεληθή

Ο Φαξκαθίδεο δηαδέρζεθε ηνλ Άλζηκν Γαδή ζηελ έθδνζε ηνπ ειιεληθνχ πεξηνδηθνχ ηεο Βηέλλεο Λόγηνο Δξκήο, απφ ηηο ζηήιεο ηνπ νπνίνπ ππνζηήξηδε ηηο ηδέεο ηνπ Αδακάληηνπ Κνξαή. Σν 1819 πήγε ζην παλεπηζηήκην ηνπ Γθαίηηλγθελ ηεο Γεξκαλίαο θαη παξέκεηλε εθεί σο ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο. Ήηαλ ήδε κπεκέλνο ζηε Φηιηθή Δηαηξία θαη ηνλ Μάην ηνπ 1821 αθνινχζεζε ηνλ Γεκήηξην Τςειάληε θαη εληάρζεθε ζην επηηειείν ηνπ. Σελ 1ε Απγνχζηνπ 1821 άξρηζε λα εθδίδεη ηελ πρώηε ειιεληθή εθεκερίδα ζε ειιεληθό έδαθος κε ηίηιν Διιεληθή ΢άιπηγμ. ΋κσο ε ινγνθξηζία, πνπ ήζειε λα επηβάιεη ν Τςειάληεο, αλάγθαζε ηνλ Φαξκαθίδε λα δηαθφςεη ηελ έθδνζε ηεο εθεκεξίδαο απηήο. Ο Φαξκαθίδεο ζπκκεηείρε ζηηο δπν πξψηεο Δζληθέο ΢πλειεχζεηο θαη θαηέιαβε δηάθνξεο δηνηθεηηθέο ζέζεηο. Σν 1825 δηνξίζηεθε αξρηζπληάθηεο ηεο Γεληθήο Δθεκεξίδνο ηεο Διιάδνο (Δθεκεξίδαο ηεο Κπβεξλήζεσο). Ήηαλ νπαδφο ηνπ Αγγιηθνχ θφκκαηνο 216

θαη αληίζεηνο κε ηελ πνιηηηθή ηνπ Καπνδίζηξηα, γηαηί ηνλ ζεσξνχζε ξσζφθηιν. Μεηά ηε δνινθνλία ηνπ θπβεξλήηε, ν βαζηιηάο ΋ζσλ ηνλ δηφξηζε ζχκβνπιφ ηνπ γηα ηα εθθιεζηαζηηθά ζέκαηα. Ο Φαξκαθίδεο ήηαλ ν εκπλεπζηήο ηνπ βαζηιηθνχ δηαηάγκαηνο, κε ην νπνίν θεξχρζεθε απηνθέθαιε θαη αλεμάξηεηε απφ ην παηξηαξρείν Κσλζηαληηλνχπνιεο, ε Δθθιεζία ηεο Διιάδνο. Ζ απφθαζε απηή πξνθάιεζε θχκα δηακαξηπξηψλ. Ζ ζέζε ηνπ φηη ε Αγία Γξαθή ζα έπξεπε λα κεηαγισηηηζηεί ζηελ θαζνκηινχκελε γιψζζα πξνθάιεζε λέα πνιεκηθή εηο βάξνο ηνπ απφ ζπληεξεηηθνχο θαη εθθιεζηαζηηθνχο θχθινπο. Ο Φαξκαθίδεο δηεηέιεζε επίζεο θαη θαζεγεηήο ηεο Θενινγηθήο θαη αξγφηεξα ηεο Φηινζνθηθήο ζρνιήο ηνπ παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Πέζαλε ζηελ Αζήλα ην 1860. Έγξαςε ζενινγηθά θαη θηινινγηθά έξγα.

Ο Θεφθιεηνο Φαξκαθίδεο

217

92. Μνπζηνμχδεο Αλδξέαο (1775-1860) Ο θηιφινγνο θαη ηζηνξηθφο Αλδξέαο Μνπζηνμχδεο γελλήζεθε ζηελ Κέξθπξα Δθεί παξαθνινχζεζε καζήκαηα απφ Λαηίλνπο δαζθάινπο. Σν 1800 πήγε ζην παλεπηζηήκην ηεο Πάληνβα, ζπνχδαζε λνκηθή θαη αλαγνξεχηεθε δηδάθηνξαο. ΢ηελ Ηηαιία έγξαςε έλα έξγν γηα ηελ ηζηνξία ηεο Κέξθπξαο, πξάγκα πνπ ηνλ έθαλε επξχηεξα γλσζηφ θαη αλαθεξχρζεθε ζε κέινο ηεο Αθαδεκίαο θαη ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο ηεο Φισξεληίαο. ΋ηαλ γχξηζε ζηελ Κέξθπξα, ν Μνπζηνμχδεο δίδαμε ηηαιηθά, ιαηηληθά θαη θηινινγία. Μεηά ηελ θαηάιεςε ηνπ λεζηνχ απφ ηνπο Γάιινπο πήγε ζηελ Δπξψπε θαη κεηαμχ 1807 θαη 1829, πεξηεγήζεθε πφιεηο ηεο Ηηαιίαο, Γαιιίαο θαη Γεξκαλίαο, φπνπ ζπγθέληξσζε πιηθφ γηα ηελ ηζηνξία ηεο παηξίδαο ηνπ. Ο Αλδξέαο Μνπζηνμχδεο

΋ηαλ άξρηζε ε επαλάζηαζε, ν Μνπζηνμχδεο ζπλέβαιε ζηελ πξνβνιή θαη ελεκέξσζε ησλ Δπξσπαίσλ κε άξζξα, πνηήκαηα θαη πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ Διιάδα. Παξάιιεια κεηέθξαδε θαη δεκνζίεπε έξγα ηεο αξραίαο ειιεληθήο γξακκαηείαο. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε ν Μνπζηνμχδεο πξνζθιήζεθε απφ ηνλ Ησάλλε Καπνδίζηξηα γηα ηνλ ζπληνληζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεηεκάησλ ηεο ρψξαο. ΢πλεξγάζηεθε κε ινγίνπο φπσο ν Γξεγφξηνο Κσλζηαληάο, ν Γεψξγηνο Γελλάδηνο θαη άιινη. Δπίζεο ρξεκάηηζε πξψηνο δηεπζπληήο ηνπ Δζληθνχ Αξραηνινγηθνχ Μνπζείνπ. ΋κσο κεηά ηελ δνινθνλία ηνπ θπβεξλήηε. ππέβαιε ηελ παξαίηεζή ηνπ θαη επέζηξεςε ζην λεζί ηνπ. Έγξαςε έξγα ηζηνξηθά, θηινινγηθά θαη θηινζνθηθά.

218

93. Πεξξαηβφο Υξηζηφθνξνο (1773-1863) Ο Υξηζηφθνξνο Πεξξαηβφο ήηαλ δάζθαινο, πνηεηήο, ζπγγξαθέαο, αγσληζηήο ηνπ ’21 θαη έλαο απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ Ρήγα Βειεζηηλιή. Σν πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Υξπζάθεο Υαηδεβαζίιεο. Πήγε ζε ζρνιείν ηεο Σζαξίηζαλεο ηεο Λάξηζαο θαη ζηε ζπλέρεηα ζηε Βηέλλε γηα λα ζπνπδάζεη ηαηξηθή. Δθεί ζπλάληεζε ηνλ Ρήγα θαη έγηλε νπαδφο θαη ζχληξνθφο ηνπ. Σν 1797 πνπ ζπλειήθζε ν Ρήγαο απφ ηηο απζηξηαθέο αξρέο ζηελ Σεξγέζηε, ζπλειήθζε θαη ν Πεξξαηβφο. ΋κσο απηφο ηζρπξίζηεθε φηη είλαη απφ ηελ Πάξγα, δειαδή Γάιινο ππήθννο θαη έηζη δελ θξαηήζεθε θαη κε ηε βνήζεηα ηνπ πξνμέλνπ ηεο Γαιιίαο έθπγε γηα ηελ Κέξθπξα. Δθεί ηχπσζε ην Θνύξην ηνπ Ρήγα. Ο Υξηζηφθνξνο Ραηβφο

Έδεζε γηα ιίγα ρξφληα ζηελ Πάξγα, πνιέκεζε ηνλ Αιή παζά ζην πιεπξφ ησλ Γάιισλ θαη αιιεινγξαθνχζε κε πξνζσπηθφηεηεο φπσο ν Βειαξάο θαη ν Φαιίδαο. Σν 1803 πήγε ζην Παξίζη, ζπλάληεζε εθεί ηνλ Κνξαή θαη εμέδσζε ην ζχγγξακκά ηνπ Ηζηνξία ηνπ ΢νπιίνπ θαη ηεο Πάξγαο. Σν 1804 πήγε θαη πάιη ζηελ Κέξθπξα θαη ην 1817 βξέζεθε ζηε Ρσζία, φπνπ γλσξίζηεθε κε εγεηηθά κέιε ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο θαη κπήζεθε ζ’ απηήλ. ΢ηε ζπλέρεηα αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο Δηαηξίαο. Καηέβεθε ζηελ ππφδνπιε Διιάδα θαη επηζθέθηεθε πφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ηεο Ζπείξνπ, πήγε ζην ΢νχιη θαη ζην Μεζνιφγγη. Καηά ηελ επαλάζηαζε ζπκκεηείρε ζε πνιιέο κάρεο θαη ην 1825 νλνκάζηεθε ζηξαηεγφο. Πήξε κέξνο ζηε Γ’ θαη Γ’ Δζλνζπλέιεπζε. Ο Πεξξαηβφο έγξαςε αθφκα ηα πνιεκηθά ηνπ απνκλεκνλεχκαηα θαη κηα βηνγξαθία ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ.

219

94. Παλαγηψηεο Ησαλλίδεο (18νο-19νο αηψλαο) 95. Γεψξγηνο Ησαλλίδεο (1792-1892) Ο θηιφινγνο, ζπγγξαθέαο θαη εθδφηεο Παλαγηψηεο Ησαλλίδεο γελλήζεθε ζηε ΢κχξλε πεξί ηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα, ιίγα ρξφληα πξηλ ηελ γέλλεζε ηνπ λεψηεξνπ αδειθνχ ηνπ Γεψξγηνπ (1792). Γελ γλσξίδνπκε ηελ εθπαηδεπηηθή πνξεία ηνπ Παλαγηψηε, φκσο ην 1817 ήηαλ θαζεγεηήο ηεο θηινζνθίαο θαη ησλ καζεκαηηθψλ ζηελ Ζγεκνληθή Αθαδεκία ηνπ Ηαζίνπ ηεο Μνιδαβίαο. Ο Παλαγηψηεο έθπγε απφ ην Ηάζην θαη εγθαηαζηάζεθε ζηε Βηέλλε. Δθεί κέζσ ηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο Φηινινγηθόο Σειέγξαθνο αλήγγεηιε ηελ έθδνζε ηξηψλ βηβιίσλ ηνπ: ελφο θηινζνθηθνχ, κηαο γξακκαηηθήο θαη κηαο πνηεηηθήο ζπιινγήο. Αλήγγεηιε αθφκα ηελ έθδνζε ησλ έξγσλ Αηζηνπηθά ηνπ Ζιηνδψξνπ θαη Πνηκεληθά ηνπ Λφγγνπ θαη εμέδσζε έλα έξγν ηνπ ΢νθνθιή. Ζ εθεκεξίδα Αζελά Παξηζίσλ

Απφ ην 1819 ν Παλαγηψηεο εγθαζίζηαηαη ζην Παξίζη θαη μεθηλά δεκνζηνγξαθηθή δξαζηεξηφηεηα. Δθδίδεη δπν βξαρχβηα έληππα γξακκέλα ζε άπηαηζηε θαζαξεχνπζα: Σελ δηκεληαία εθεκεξίδα Αζελά πνπ εμέδσζε κφιηο δπν θχιια ην 1819 θαη ην Μνπζείνλ πνπ βγήθε ζε κφλν έλα ηεχρνο ηνλ Ηνχιην ηνπ 1819. ΢ηελ Αζελά ν Ησαλλίδεο δεκνζίεπζε δπν κειέηεο ηνπ: Πεξί θσηηζκνύ ηεο γεο θαη Πεξί δηαθνξώλ θαη ζεηξώλ. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε, ν Παλαγηψηεο πήγε ζηελ Ηηαιία κε ζθνπφ ηε ζπγθέληξσζε ρξεκάησλ θαη ηελ εμεχξεζε πινίνπ γηα ηελ Διιάδα. ΢ηελ Σεξγέζηε βξήθε ηνλ αδειθφ ηνπ Γεψξγην, πνπ είρε εγθαηαιείςεη ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Γεξκαλία γηα λα θαηέβεη θαη λα 220

πνιεκήζεη. Άγλσζην φκσο γηα πνην ιφγν κφλν ν Γεψξγηνο επηβηβάζηεθε ζε πινίν γηα ηελ Πεινπφλλεζν, ελψ ν Παλαγηψηεο γχξηζε ζην Παξίζη, φπνπ επηδφζεθε ζε θηιειιεληθή δξάζε. Ο Παλαγηψηεο ζην Παξίζη εθδίδεη δπν κεηαθξάζεηο έξγσλ ηνπ Γάιινπ L. Bezout: ηελ Γεσγξαθία αζηξνλνκηθή θαη ηελ Γεσγξαθία θπζηθή. Ζ ειιεληθή κεηάθξαζε ηεο Γεσγξαθίαο αζηξνλνκηθήο ηππψζεθε κε ρξήκαηα ηνπ ίδηνπ ηνπ Bezout, ν νπνίνο δψξηζε 150 αληίηππα ζηελ Διιεληθή Βνπιή, ελψ ν Π. Ησαλλίδεο άιια 200 αληίηππα ζηνπο Τδξαίνπο θαη ζηνπο ΢πεηζηψηεο. Δπίζεο ν Παλαγηψηεο εμέδσζε ην έξγν ηνπ ΢ηνηρεία ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ελ πέληε πίλαμη (1833) ήηαλ κία κέζνδνο εθκάζεζεο ηεο αξραίαο θαη ηεο λεφηεξεο ειιεληθήο γιψζζαο πνπ βαζηδφηαλ ζε 20000 πεξίπνπ παξαδείγκαηα απφ θείκελα ηνπ Οκήξνπ, ηνπ Αηζρχινπ, ηνπ Γεκνζζέλε θαη άιισλ Διιήλσλ θιαζηθψλ. Ζ Ηφληνο Αθαδεκία

Γελ μέξνπκε πφηε πέζαλε ν Παλαγηψηεο Ησαλλίδεο. Ο αδειθφο ηνπ Γεψξγηνο Ησαλλίδεο πνιέκεζε ζηελ επαλάζηαζε θαη αξγφηεξα δίδαμε αξραία ειιεληθά θαη θηινζνθία ζηελ Ηόλην Αθαδεκία8 ζηελ Κέξθπξα. Πέζαλε εθεί ην 1892 ζε ειηθία εθαηφ εηψλ.

Η Ιόληος Αθαδεκία ήηαλ ε πξώηε παλεπηζηεκηαθνύ επηπέδνπ ειιεληθή ζρνιή ηεο λεόηεξεο επνρήο θαη ε Αθαδεκία ηνπ Ζλσκέλνπ Κξάηνο ησλ Ηνλίσλ Νήζσλ. Ηδξύζεθε ην 1824 θαη αξρηθά πεξηειάκβαλε ηέζζεξηο ζρνιέο: Νοκηθή, Θεοιογηθή, Ιαηρηθή θα Φηιοζοθηθή (ζηελ νπνία δηδάζθνληαλ θπζηθέο επηζηήκεο θαη καζεκαηηθά). Αξγόηεξα πξνζηέζεθαλ νη ζρνιέο Πνιπηερληθή, Μαηεπηηθή θαη Φαξκαθεπηηθή.

8

221

96. Γάλδνινο Αληψληνο (1788-1863) Ο ξηδνζπάζηεο πνιηηηθφο θαη κηα απφ ηηο θπζηνγλσκίεο ηνπο ελσηηθνχ αγψλα ησλ Δπηαλεζίσλ Αληψληνο Γάλδνινο, γελλήζεθε ζηελ Κέξθπξα. Καηαγφηαλ απφ επγεληθή νηθνγέλεηα Βελεηψλ πνπ είρε εγθαηαζηαζεί ζηελ Κξήηε ηνλ 13ν αηψλα θαη κεηά ηελ θαηάιεςε ηνπ λεζηνχ απφ ηνπο Σνχξθνπο κεηνίθεζε ζηελ Κέξθπξα. Μαζήηεπζε ζην λεζί ηνπ θαη αξγφηεξα ζπνχδαζε λνκηθά ζηε Βελεηία. Γχξηζε ζηελ γελέηεηξά ηνπ θαη φηαλ ηα Δπηάλεζα θαηαιήθζεθαλ απφ ηνπο Γάιινπο ηνπ Ναπνιένληα, θαηαηάρζεθε ζην γαιιηθφ ζηξαηφ. Ο Αληψληνο Γάλδνινο

Μεηά ηελ πηψζε ηνπ Ναπνιένληα ν Γάλδνινο γχξηζε ζηελ γελέηεηξά ηνπ, αιιά ηα Δπηάλεζα ήηαλ ηφηε ππφ ηελ θαηνρή ηεο Αγγιίαο. Ίδξπζε ηνλ ηεθηνληθή ζηνά Ο Φνίλημ θαη άξρηζε αγψλα γηα ηελ αλεμαξηεζία ησλ Ηνλίσλ Νήζσλ. Σν 1833 εμειέγε κέινο ηεο Ηνλίνπ Βνπιήο θαη αγσλίζηεθε γηα ηελ δηεζλνπνίεζε ηνπ επηαλεζηαθνχ δεηήκαηνο. Δπαλεμειέγε βνπιεπηήο ην 1857 θαη ην 1861 θαη θαηήγγεηιε ηελ πξφζεζε ησλ Άγγισλ λα κεηαηξαπεί ε Κέξθπξα ζε βξεηαληθή θηήζε. Πέζαλε ην 1863 θαη δελ πξφιαβε λα δεη ηελ έλσζε ηεο Δπηαλήζνπ κε ηελ Διιάδα, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην επφκελν έηνο.

222

97. Πίθθνινο Νηθφιανο (1792-1865) Ο γηαηξφο, θηιφζνθνο θαη θηιφινγνο Νηθφιανο Πίθθνινο, ππήξμε ζεκαληηθή κνξθή ησλ ειιεληθψλ γξακκάησλ ηνπ 19νπ αηψλα. Γελλήζεθε ζην Βέιηθν Σίξλνβν ηεο Βνπιγαξίαο θαη ζε ειηθία δέθα εηψλ πήγε ζην Βνπθνπξέζηη, φπνπ θνίηεζε ζην εθεί ειιεληθφ Λχθεην, κε δαζθάινπο ηνπο Λάκπξν Φσηηάδε θαη Κσλζηαληίλν Βαξδαιάρν. Απφ ην 1810 δίδαμε ζην ίδην ζρνιείν γαιιηθή γιψζζα. Αθνινχζεζε ηνλ Βαξδαιάρν ζηελ ΢ρνιή ηεο Υίνπ θαη αξγφηεξα ζηελ Οδεζζφ. Ο Πίθθνινο έδεημε απφ λεαξφο ηνλ ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηε ζπγγξαθή θαη ην ζέαηξν. ΢ηελ Οδεζζφ αλέβεθε ζεαηξηθή παξάζηαζε κε ην έξγν ηνπ Ο ζάλαηνο ηνπ Γεκνζζέλνπο. Δπίζεο έγξαςε πνηήκαηα γηα ηελ παηδεία θαη ηνλ Λεσλίδα ζηηο Θεξκνπχιεο. Ο Νηθφιανο Πίθθνινο

Απφ ηελ Οδεζζφ πήγε ζην Παξίζη γηα λα ζπνπδάζεη ηαηξηθή θαη λα κειεηήζεη ηελ αξραία ειιεληθή γξακκαηεία θνληά ζηνλ Αδακάληην Κνξαή. Παξάιιεια αζρνιήζεθε κε ηε ζπιινγή ειιεληθψλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ. ΢ην Παξίζη κπήζεθε ζηε Φηιηθή Δηαηξία. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε ν Πίθθνινο ήξζε ζηελ Όδξα γηα έλα ρξφλν θαη αλέπηπμε ζρέζεηο κε ηνπο Κνπληνπξηψηεδεο. Σν 1823-25 δίδαμε θηινζνθία ζηελ Ηφλην Αθαδεκία ηεο Κέξθπξαο. Καηφπηλ πήγε γηα ζπνπδέο ζηελ Μπνιφληα θαη ζηελ Πίδα απφ ην παλεπηζηήκην ηεο νπνίαο αλαγνξεχηεθε δηδάθηνξαο ηεο ηαηξηθήο. Άζθεζε ηελ ηαηξηθή ζην Βνπθνπξέζηη θαη αξγφηεξα ζην Παξίζη φπνπ πέζαλε. Έγξαςε πνίεζε, θηινινγία θαη κεηάθξαζε έξγα ειιεληθήο γξακκαηείαο θαζψο θαη γαιιηθήο θηινινγίαο.

223

98. Καΐξε Δπαλζία (1799-1866) Ζ δηαπξεπήο ινγία ηνπ 19νπ αηψλα, Δπαλζία Καΐξε ήηαλ ε κηθξή αδειθή ηνπ ζπνπδαίνπ θηιφζνθνπ, ζενιφγνπ θαη δαζθάινπ ηνπ Γέλνπο Θεφθηινπ Καΐξε. Απνθιήζεθε ε πξώηε ζνθή Διιελίδα ησλ λεσηέξσλ ρξόλσλ γηα ηελ επξεία κφξθσζή ηεο – πξάγκα πνιχ ζπάλην γηα ηηο γπλαίθεο ηεο επνρήο εθείλεο. Γελλήζεθε ζηελ Άλδξν θαη ν αδειθφο ηεο πνπ δίδαζθε ζηε γλσζηή ΢ρνιή ησλ Κπδσληψλ θξφληηζε γηα ηελ κφξθσζή ηεο. Με ηελ επίβιεςε ηνπ Θεφθηινπ θαη ράξε ζηελ επθπΐα ηεο θαη ηελ θιίζε ηεο ζηα γξάκκαηα, ε Δπαλζία κηινχζε γαιιηθά θαη ηηαιηθά, εξκήλεπε αξραία ειιεληθά θείκελα θαη γλψξηδε καζεκαηηθά θαη θηινζνθία. ΢ε ειηθία κφιηο 15 εηψλ, ε Καΐξε έγξαςε ζηνλ Αδακάληην Κνξαή θαη ηνπ δεηνχζε λα ηεο ζηείιεη θαλέλ γαιιηθόλ βηβιίνλ δηα λα ην κεηαθξάζε θαη σθειήζε ην γέλνο. Ο Κνξαήο είρε εληππσζηαζηεί απφ ηελ κφξθσζε ηεο λεαξήο θνπέιαο θαη άξρηζε αιιεινγξαθία καδί ηεο γηα πνιιά ρξφληα θαη ηεο κεηέδσζε ηηο ηδέεο ηνπ επξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε ε Δπαλζία γχξηζε ζηελ Άλδξν. Σν 1825 έγξαςε, καδί κε άιιεο 31 Διιελίδεο, έθθιεζε πξνο ηηο γπλαίθεο ηεο Δπξψπεο Δπηζηνιή Διιελίδσλ ηηλώλ πξνο ηαο Φηιειιελίδαο. Σν 1826, ιίγνπο κήλεο κεηά ηελ πηψζε ηνπ Μεζνινγγίνπ, δεκνζίεπζε ην Νηθήξαην, έλα ζεαηξηθφ έξγν (ην πξψην πξσηφηππν γπλαηθείν έξγν ηεο λεφηεξεο Διιάδαο), πνπ εκπλεχζηεθε απφ ηελ εξσηθή έμνδν ησλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο. Σν έξγν ζα ηεο ραξίζεη ηε γεληθή αλαγλψξηζε. Όζηεξα απφ κεξηθά ρξφληα έγγξαςε θαη έλα άιιν ζχληνκν έξγν κε ηίηιν Ζ πξνζσπνπνηία Διιάο, πνπ δελ δεκνζίεπζε πνηέ επεηδή πεξηείρε επηθξηηηθά ζρφιηα γηα δηάθνξα πνιηηηθά γεγνλφηα ηεο επνρήο. Οη πεξηπέηεηεο ηνπ αδειθνχ ηεο Θεφθηινπ θαη ν καξηπξηθφο ζάλαηφο ηνπ ην 1853, ηελ θαηέβαιαλ ςπρηθά, κε απνηέιεζκα ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηεο λα ηα πεξάζεη καθξηά απφ ηα εγθφζκηα.

224

99. Καξαζενδσξήο ΢ηέθαλνο (1789-1867) Ο γηαηξφο θαη ιφγηνο ΢ηέθαλνο Καξαζενδσξήο γελλήζεθε ζηελ Αδξηαλνχπνιε. Μεηά ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα πνπ δηδάρζεθε ζηε γελέηεηξά ηνπ, ζπνχδαζε ζηελ ΢ρνιή ησλ Κπδσληψλ κε δαζθάινπο ηνλ Βεληακίλ ηνλ Λέζβην θαη ηνλ Θεφθηιν Καΐξε. ΢πλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Πίδα, παξαθνινχζεζε καζήκαηα θηινζνθίαο, καζεκαηηθψλ θαη ηαηξηθήο θαη αλαγνξεχηεθε δηδάθησξ ηεο ηαηξηθήο ην 1819. Δπέζηξεςε ζηελ Αδξηαλνχπνιε θαη αλέιαβε ηελ δηεχζπλζε ηεο ΢ρνιήο ηεο πφιεο, δίδαμε θαη παξάιιεια εμάζθεζε ην ηαηξηθφ επάγγεικα. Ο ΢ηέθαλνο Καξαζενδσξήο

Σν 1821, ν Καξαζενδσξήο έδεζε ηεο ζθαγέο ησλ πξνθξίησλ ηεο πφιεο θαη ηνλ απαγρνληζκφ ηνπ πξψελ παηξηάξρε Κπξίιινπ ΢Σ’ απφ ηνπο Σνχξθνπο. Μεηά απφ πξφζθιεζε ηνπ Σνχξθνπ αξρηάηξνπ ησλ αλαθηφξσλ εγθαηαζηάζεθε ζηελ Πφιε θαη κεηά, απφ ην 1827σο ην 1861, δηαηέιεζε πξνζσπηθφο γηαηξφο ηνπ ζνπιηάλνπ Μαρκνχη Β’ θαη ηνπ δηαδφρνπ ηνπ Αβδνχι Μεηδίη Α’. Ο Καξαζενδσξήο ήηαλ απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηεο ίδξπζεο ηεο ηαηξηθήο ΢ρνιήο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαη δηαηέιεζε θαη θαζεγεηήο ηεο. Αλέιαβε επίζεο θαη άιια αμηψκαηα ηνπ νζσκαληθνχ θξάηνπο, φπσο ζχκβνπινο ηνπ ππνπξγείνπ Παηδείαο. Απφ ηε ζέζε απηή ζπλέβαιε ζηελ πξφνδν ηεο εθπαίδεπζεο ζηα ειιεληθά ζρνιεία ηεο πφιεο. Ο Καξαζενδσξήο αζρνιήζεθε κε πνίεζε, ινγνηερλία, θηινζνθία, ζενινγία θαη κεηαθξάζεηο. Σν ζπγγξαθηθφ έξγν είλαη πνιχ κεγάιν. Πεξηιακβάλεη 26 πνηεηηθά, 11 θηινζνθηθά, 33 ζενινγηθά θαη πνιιά αθφκα έξγα.

225

100. Κάιβνο Αλδξέαο (1792-1869) Ο Αλδξέαο Κάιβνο είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο πνηεηέο ηεο λεφηεξεο Διιάδαο. Δθηφο απφ πνίεζε έγξαςε αθφκα ζεαηξηθά έξγα θηινζνθηθέο θαη θξηηηθέο κειέηεο θαη πξαγκαηνπνίεζε θαη κεηαθξάζεηο. Γελλήζεθε ζηελ Εάθπλζν, αιιά φηαλ ήηαλ αθφκα δέθα εηψλ, ν παηέξαο ηνπ εγθαηέιεηςε ηελ ζχδπγφ ηνπ θαη εγθαηαζηάζεθε ζην Ληβφξλν ηεο Ηηαιίαο θαη αζρνιήζεθε κε ην εκπφξην. Ο λεαξφο Αλδξέαο κνξθψλεηαη ζηελ Ηηαιία θαη γίλεηαη θάηνρνο ηεο ηηαιηθήο θαη ιαηηληθήο θηινινγίαο θαη αλ θαη ηα ειιεληθά ηνπ είλαη ζρεηηθά θησρά, κπνξεί λα δηαβάδεη θαη λα γξάθεη ζηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα. Ο Αλδξέαο Κάιβνο

Σν πξψην πνηεηηθφ ηνπ πφλεκα ηείλαη γξακκέλν ζηα ειιεληθά θαη έρεη ηίηιν Χδή ζην Ναπνιένληα, ην νπνίν δελ ζψδεηαη. ΢εκαληηθφ ξφιν ζηνλ ινγνηερληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ παίδεη ε γλσξηκία ηνπ κε ηνλ ειιεληθήο θαηαγσγήο Ηηαιφ πνηεηή Ούγν Φώζθνιν9. Ο Φψζθνιν ν νπνίνο κπεί ηνλ Έιιελα θίιν ηνπ ζηνλ πνιηηηθφ θηιειεπζεξηζκφ, ηνλ πξνζιακβάλεη σο γξακκαηηθφ θαη αληηγξαθέα. Απφ ηε ζέζε απηή ν Αλδξέαο ζα κειεηήζεη αξραία ειιεληθά θείκελα θαη ηε ζχγρξνλε ηηαιηθή ινγνηερλία. Σφηε ν Κάιβνο γξάθεη ζηα ηηαιηθά ηηο ηξεηο ηξαγσδίεο: Θεξακέλεο, Γαλαΐδεο θαη Ηππίαο. Δπηπιένλ γξάθεη ηέζζεξηο δξακαηηθνχο κνλνιφγνπο θαη ην πνίεκα Χδή εηο Ηνλίνπο. Σν 1816 ν Κάιβνο εγθαζίζηαηαη ζηελ Αγγιία θαη γηα λα δήζεη παξαδίδεη καζήκαηα ηηαιηθψλ θαη ειιεληθψλ. Παξάιιεια κεηαθξάδεη Ο Ούγνο Φώζθνινο (Nicolo Ugo Foskolo, 1778-1827), γελλήζεθε ζηε Εάθπλζν από κεηέξα Διιελίδα θαη παηέξα Ηηαιό. Έδεζε ζηελ Ηηαιία θαη κειέηεζε αξραίνπο Έιιελεο θαη Λαηίλνπο ζπγγξαθείο. Έγξαςε ζνλέηα, σδέο θαη ηξαγσδίεο θαη ζεσξείηαη εζληθόο πνηεηήο ηεο Ηηαιίαο.

9

226

ζηα ειιεληθά θαλνληθφ βηβιίν ηεο Αγγιηθαληθήο Δθθιεζίαο (είρε ήδε πξνζρσξήζεη ζην αγγιηθαληθφ δφγκα), εθδίδεη κηα Νενειιεληθή γξακκαηηθή θαη κηα Μέζνδν εθκάζεζεο ηηαιηθώλ. Σν 1819 ηππψλεη θαη ηελ πξψηε ειιελφθσλε σδή ηνπ Διπίο Παηξίδνο. To 1819 πήγε ζηε Φισξεληία. Δθεί κπήζεθε ζηελ κπζηηθή επαλαζηαηηθή νξγάλσζε ησλ Καξκπνλάξσλ. Καηφπηλ πήγε ζην Παξίζη θαη ην 1821 ζηε Γελεχε, φπνπ εξγάζηεθε σο θαζεγεηήο μέλσλ γισζζψλ. Δθεί – επεξεαζκέλνο απφ ηελ ειιεληθή επαλάζηαζε – εθδίδεη ηηο δέθα πξψηεο Χδέο ζην έξγν Λύξα. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα ζα βξεζεί ζην Παξίζη θαη δεκνζηεχεη εθεί δέθα αθφκα Χδέο ηνπ. ΢θίηζν ηνπ Κάιβνπ, απφ ηνλ Διχηε

Σν Ηνχιην 1826 πεγαίλεη ζην Ναχπιην, κέλεη έλα κήλα θαη ακέζσο κεηά πάεη ζηελ Κέξθπξα φπνπ γηα δπν ρξφληα δίδαμε ινγνηερλία ζηελ Ηφλην Αθαδεκία. Παξάιιεια παξέδηδε ηδησηηθά καζήκαηα ζε πνιινχο λεαξνχο Δπηαλήζηνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ήηαλ ν Λαζθαξάηνο, ν Μαξθνξάο θαη άιινη. ΋κσο ν δχζηξνπνο θαη επεξέζηζηνο ραξαθηήξαο ηνπ Κάιβνπ θαη ε ζπληεξεηηθή ζηάζε ηνπ ζην γισζζηθφ δήηεκα δελ ηνπ επέηξεςαλ λα αλνίμεη δηάινγν κε ηνλ Γηνλχζην ΢νισκφ, πνπ ηελ ίδηα επνρή βξηζθφηαλ ζηελ Κέξθπξα θαη νη απφςεηο ηνπ είραλ κεγάιε απνδνρή ζηνλ πλεπκαηηθφ θφζκν ηνπ λεζηνχ. Σν 1852 ν Κάιβνο επηζηξέθεη ζηελ Αγγιία. Δθεί παληξεχεηαη ηελ Καξιφηηα Οπάληακο, ε νπνίν είρε ηδξχζεη παξζελαγσγείν θαη ζην νπνίν ν πνηεηήο ζα δηδάμεη γηα ηα επφκελα ρξφληα σο ην ζάλαηφ ηνπ. Σν 1960 ηα νζηά ηνπ Κάιβνπ θαη ηεο γπλαίθαο ηνπ κεηαθέξζεθαλ ζηελ Εάθπλζν θαη εηάθεζαλ.

227

Δης ΢άκολ ΋ζνη ην ράιθενλ ρέξη βαξχ ηνπ θφβνπ αηζζάλνληαη, δπγφλ δνπιείαο, αο έρσζη· ζέιεη αξεηήλ θαη ηφικελ ε ειεπζεξία. Απηή (θαη ν κχζνο θξχπηεη λνπλ αιεζείαο) επηέξσζε ηνλ Ίθαξνλ· θαη αλ έπεζελ ν πηεξσζείο θ᾿ επλίγε ζαιαζζσκέλνο. Αθ’ πςειά φκσο έπεζε, θαη απέζαλελ ειεχζεξνο. Αλ γέλεο ζθάγηνλ άηηκνλ ελὸο ηπξάλλνπ, λφκηδε θξηθηφλ ηνλ ηάθνλ. Μνχζα ην Ηθάξηνλ πέιαγνο έρεηο γλσζηφλ. Να ε Πάηκνο, λα αη Κνξαζζίαη, θ’ ε Κάιπκλα πνπ ηξέθεη ηαο κειίζζαο κε αζέξηζηα άλζε. Να ηεο αιφεο ε λήζνο, θαη ε Κσο επηπρεζηάηε, ε ηηο ηνπ θφζκνπ εράξηζε ηνλ Απειιήλ θαη αζάλαηνλ ηνλ Ηππνθξάηελ. Ηδνχ θαη ν κέγαο ηξφκνο ηεο Αζίαο γεο, ε ΢άκνο· πιέμε δη᾿ απηήλ ηνλ ζηέθαλνλ πκλεηηθὸλ θαη αηψληνλ ιπξηθή θφξε. …………………………………………

228

101. Αξρηγέλεο ΢αξάληεο (1809-1873) Ο γηαηξφο θαη εζληθφο επεξγέηεο ΢αξάληεο Αξρηγέλεο γελλήζεθε ζηνπο Δπηβάηεο ηεο Πξνπνληίδαο. Ο παηέξαο ηνπ δνινθνλήζεθε απφ ηνπο Σνχξθνπο, κφιηο μεθίλεζε ε επαλάζηαζε θαη ν λεαξφο ΢αξάληεο, κε ηελ ππνζηήξημε νκνγελψλ ηεο Πφιεο ζπνχδαζε ηαηξηθή ζην Παξίζη, απφ φπνπ αλαγνξεχηεθε δηδάθησξ ην 1843. Δθεί έγξαςε ηαηξηθά εγρεηξίδηα θαη εθεχξε ην ςαιίδη ηεο ακπγδαιεθηνκήο. Γχξηζε ζηελ Πφιε θαη θαηέιαβε ηελ έδξα ηεο Παζνινγίαο θαη Υεηξνπξγηθήο ζηελ ηαηξηθή ζρνιή. Γηνξίζηεθε θαη γηαηξφο ησλ αλαθηφξσλ θαη ηηκήζεθε κε ηνλ ηίηιν ηνπ παζά. Ο ΢αξάληεο Αξρηγέλεο

Σν 1857 ν Αξρηγέλεο ίδξπζε ζηελ γελέηεηξά ηνπ ηνπο Δπηβάηεο πξφηππν δηδαζθαιείν ζειέσλ πνπ νλνκάζηεθε Αξρηγέλεηνλ Παξζελαγσγείνλ. ΢ε ιίγα ρξφληα ε ζρνιή απηή έγηλε έλα ηεξάζηην εθπαηδεπηηθφ ζπγθξφηεκα, θαηά ηα πξφηππα ησλ Αλσηάησλ Δθπαηδεπηεξίσλ ηεο Δπξψπεο. Σν 1864 δψξηζε κεγάιν πνζφ γηα λα θαηαζθεπαζηεί ε Αθαδεκία ηεο Αζήλαο θαη ράξηζε πνιιά βηβιία ζηελ Βηβιηνζήθε ηεο πφιεο. Δπίζεο ελίζρπζε νηθνλνκηθά ηελ αλέγεξζε ηεο ΢ρνιήο Ησαλλίλσλ θαη πνιιψλ άιισλ εθπαηδεπηεξίσλ ζηελ Θξάθε θαη ηελ Διιάδα. Δίλαη ζπγγξαθέαο πνιιψλ ηαηξηθψλ ζπγγξακκάησλ.

229

102. Φχιιαο Γεψξγηνο (1794-1878) O ιφγηνο, πνιηηηθφο θαη εθδφηεο Γεψξγηνο Φχιιαο γελλήζεθε ζηε Αζήλα, φπνπ θαη έθαλε ηελ βαζηθή ηνπ εθπαίδεπζε. Κέξδηζε ππνηξνθία απφ ηελ Φηιφκνπζν Δηαηξία ηεο Αζήλαο κε ηελ νπνία ζπνχδαζε ζεηηθέο επηζηήκεο θαη θηινινγία ζηελ Ηηαιία θαη ηε Γεξκαλία. ΢ην παλεπηζηήκην ηεο Ηέλαο έγηλε δέθηεο ησλ ηδεψλ ηνπ θηιειεχζεξνπ θηλήκαηνο θαη γλσξίζηεθε κε επηθαλείο Έιιελεο ινγίνπο ηεο δηαζπνξάο, φπσο ν Παλαγηψηεο Κνδξηθάο θαη Αλδξέαο Μνπζηνμχδεο. Ο Γεψξγηνο Φχιιαο ΋ηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε επέζηξεςε ζηελ Αζήλα, αιιά κεηά ηελ θάζνδν ηεο ζηξαηηάο ηνπ Οκέξ Βξπψλε ζηελ Αηηηθή, ν Φχιιαο θαηέθπγε ζηελ Αίγηλα. ΢πκκεηείρε ζηελ Α’ θαη Β’ Δζληθή ΢πλέιεπζε θαη απφ ηνλ Αχγνπζην 1824 αλέιαβε ηελ έθδνζε ηεο Δθεκεξίδαο ησλ Αζελώλ ηελ νπνία ζπλέρηζε σο ηνλ Απξίιην1826. Ζ εθεκεξίδα απηή γξάθεηαη ζηελ θαζνκηινχκελε (δεκνηηθή) γιψζζα θαη δεκνζηεχεη ζεηξά θεηκέλσλ γηα ηελ πλεπκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο επνρήο, αιιά θαη άξζξα ζρεηηθά κε ηνπο ζεζκνχο, ηελ ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ, ηνλ θνηλνβνπιεπηηζκφ θαη άιια. Δπί Καπνδίζηξηα αιιά θαη αξγφηεξα επί βαζηιείαο ΋ζσλα, ν Φχιιαο δηνξίζηεθε ζε δηάθνξεο δηνηθεηηθέο ζέζεηο. Έγξαςε ην έξγν Δπηηνκή Λεμηθνύ ηεο παιαηάο ειιεληθήο γιώζζεο εηο ηελ ζεκεξηλήλ. Δπίζεο ζπλέγξαςε ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ.

230

103. ΢νπξίαο Γεψξγηνο (1811-1881) O δάζθαινο ηνπ Γέλνπο Γεψξγηνο ΢νπξίαο γελλήζεθε ζηε Υίν. Ήηαλ κφιηο έληεθα εηψλ φηαλ έγηλε ε ζθαγή ηεο Υίνπ, ζηελ νπνία ζπλειήθζε αηρκάισηνο θαη πνπιήζεθε ζε ζθιαβνπάδαξα ηεο Αλαηνιήο. Σν 1828 ζηελ Αιεμάλδξεηα ηνλ αγφξαζε έλαο έκπνξνο απφ ηελ Σεξγέζηε. Απηφο εθηίκεζε ηε θηινκάζεηα ηνπ λένπ θαη ηνλ βνήζεζε λα ζπνπδάζεη ζηελ ειιεληθή ΢ρνιή ηεο Σεξγέζηεο, Δθεί είρε δαζθάινπο νλνκαζηνχο ινγίνπο ηεο επνρήο, φπσο ν Κνχκαο, ν Οηθνλφκνπ, ν Αζψπηνο θαη άιινη. Έκαζε αθφκα λα κηιά (εθηφο ησλ ειιεληθψλ) θαη ηηαιηθά, ηνχξθηθα, γαιιηθά θαη γεξκαληθά. Ο ΢νπξίαο δηνξίζηεθε σο δάζθαινο ζηελ Πάξν θαη ην 1834 δέρζεθε πξφζθιεζε ηνπ Νεφθπηνπ Βάκβα θαη αλέιαβε λα δηδάμεη ηζηνξία, γεσγξαθία, εζηθή, θηινινγία θαη θηινζνθία ζην Γπκλάζην ηεο ΢χξνπ. ΢ην γπκλάζην ηνπ λεζηνχ ππεξέηεζε σο θαζεγεηήο θαη αξγφηεξα γπκλαζηάξρεο σο ην 1862. Απφ ην 1863 θαη κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ ήηαλ γπκλαζηάξρεο ζην Γπκλάζην ηεο γελέηεηξάο ηνπ Υίνπ. Ζ πνιχρξνλε εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ΢νπξία ηνπ πξνζέδσζε θήκε θαη εθηίκεζε απφ πνιινχο θαη ζεκαληηθνχο ινγίνπο φπσο ν Αδακάληηνο Κνξαήο θαη ν Νεφθπηνο Βάκβαο, κε ηνπο νπνίνπο δηαηεξνχζε αιιεινγξαθία. Γηεηέιεζε κέινο ηεο Φηιεθπαηδεπηηθήο Δηαηξίαο θαη ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξίαο ηεο Αζήλαο.

231

104. Μάκνπθαο Αλδξέαο (1801-1884) Έλαο αθφκα ιφγηνο απφ ηε Υίν ήηαλ ν Αλδξέαο Μάκνπθαο. Ζ νηθνγέλεηά ηνπ ήηαλ γελνπαηηθήο θαηαγσγήο εγθαηεζηεκέλε ζην λεζί απφ ηνλ 16ν αηψλα. Μνξθψζεθε ζηε ΢ρνιή ηεο Υίνπ θαη είρε επηθαλείο δαζθάινπο φπσο νη Βάκβαο θαη Βαρδαιάτος. Σν 1819 πήγε ζηε ΢κχξλε θαη αζρνιήζεθε κε εκπφξην, αιιά φηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε γχξηζε ζην λεζί ηνπ. Δθεί ζπλειήθζε απφ ηνπο Σνχξθνπο σο φκεξνο, ελψ ν παηέξαο ηνπ απαγρνλίζηεθε. Καηάθεξε λα δξαπεηεχζεη, πήγε ζηε ΢άκν θαη θαηαηάρζεθε ζην επαλαζηαηηθφ ζψκα ηνπ Λπθνχξγνπ Λνγνζέηε. ΋ηαλ ην θίλεκα ζηε ΢άκν απέηπρε, γχξηζε ζηε ΢κχξλε θαη άξρηζε λα γξάθεη ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ. Ο Αλδξέαο Μάκνπθαο

Λίγν αξγφηεξα ν Μάκνπθαο πήγε ζηελ επαλαζηαηεκέλε Διιάδα θαη δηνξίζηεθε γξακκαηέαο ηνπ ζηφινπ ησλ ΢πεηζψλ. Δπί Καπνδίζηξηα θαη επί βαζηιείαο ΋ζσλα ηνπνζεηήζεθε ζε δηάθνξεο θξαηηθέο ζέζεηο. Σν 1847 θαη ην 1850 εθιέρζεθε βνπιεπηήο ΢χξνπ. Σν 1856 δηνξίζηεθε γεληθφο γξακκαηέαο ηνπ ππνπξγείνπ Δθθιεζηαζηηθψλ θαη Δθπαηδεχζεσο, ζέζε ζηελ νπνία παξέκελε σο ην ζάλαηφ ηνπ. Δίλαη ζπγγξαθέαο βηνγξαθηψλ θαη πνιηηηθψλ θαη ηζηνξηθψλ έξγσλ. Σν ζεκαληηθφηεξν απφ απηά είλαη ην: Σα θαηά ηελ αλαγέλλεζηλ ηεο Διιάδνο, ήηνη, ζπιινγή ησλ πεξί ηελ αλαγελλώκελελ Διιάδα ζπληαρζέλησλ πνιηηεπκάησλ, λόκσλ θαη άιισλ επηζήκσλ πξάμεσλ από ηνπ 1821 κέρξη ηνπ 1832 . ΢πλνιηθά ην έξγν πεξηιακβάλεηαη ζε έληεθα ηφκνπο θαη απνηειεί πνιχηηκε πεγή πιεξνθνξηψλ θαη ηελ πνιηηηθή ηζηνξία ηεο επαλαζηαηεκέλεο Διιάδαο θαη γηα ηα πνιηηεχκαηά ηεο

232

105. Παπαξξεγφπνπινο Κσλζηαληίλνο (1815-1891) Ο απνθαινχκελνο παηέξαο ηεο ειιεληθή ηζηνξηνγξαθίαο Κσλζηαληίλνο Παπαξξεγφπνπινο γελλήζεθε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε απφ εχπνξε νηθνγέλεηα, ε νπνία θξφληηζε λα ιάβεη πνιχ θαιή κφξθσζε. Ήηαλ κφιηο έμη εηψλ φηαλ εμεξξάγε ε ειιεληθή επαλάζηαζε, γηα ηελ νπνία ε νηθνγέλεηά ηνπ πιήξσζε βαξχ θφξν αίκαηνο. Οη Σνχξθνη ζαλάησζαλ ηνλ παηέξα ηνπ, έλα αδειθφ ηνπ θαη άιια δπν κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θαη δήκεπζαλ νιφθιεξε ηελ πεξηνπζία ηεο. Ζ κεηέξα κε ηα νθηψ νξθαλά παηδηά ηεο θαηέθπγε ζηελ Οδεζζφ ηεο Ρσζίαο. Με ηελ θξνληίδα ησλ ξσζηθψλ αξρψλ, ν λεαξφο Κσλζηαληίλνο γξάθηεθε ζην γαιιφθσλν Λχθεην Richelieu θαη έκαζε γαιιηθά, γεξκαληθά θαη ξσζηθά. Ο Κσλζηαληίλνο Παπαξξεγφπνπινο

Δθεί καζήηεπζε σο ην 1830, φηαλ ε νηθνγέλεηα κεηαθηλείηαη θαη πάιη, απηή ηε θνξά ζηελ ειεχζεξε πιένλ Διιάδα. ΋κσο αλ θαη πινχηηζε ηηο γλψζεηο ηνπ. ζπνπδάδνληαο θνληά ζηνλ Γεψξγην Γελλάδην, δελ απφθηεζε θάπνηνλ ηππηθφ ηίηιν εθπαίδεπζεο. Σν 1833 ν Παπαξξεγφπνπινο δηνξίζηεθε ζην ππνπξγείν Γηθαηνζχλεο θαη παξέκεηλε ζηε ζέζε απηή γηα κηα δεθαεηία. Σν 1845 δηνξίζηεθε θαζεγεηήο ηζηνξίαο ζην Γπκλάζην ηεο Αζήλαο, αιιά ε αίηεζή ηνπ γηα λα θαηαιάβεη έδξα πθεγεηή ζην παλεπηζηήκην απνξξίθζεθε, επεηδή δελ δηέζεηε παλεπηζηεκηαθφ πηπρίν, νχηε δηδαθηνξηθφ ηίηιν. Σελ ίδηα επνρή αξρίδεη θαη ζπγγξάθεη ηζηνξηθά δνθίκηα θαη κειέηεο. Σν 1849 ε Φηινζνθηθή ΢ρνιή ηνπ Μνλάρνπ ηνλ αλαθήξπμε δηδάθηνξα in absentia.

233

Μεηά ηελ απφθηεζε δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο, ν Παπαξξεγφπνπινο δηνξίδεηαη ηνλ Μάξηην 1850 έθηαθηνο θαζεγεηήο ηεο ηζηνξίαο ζηε Φηινζνθηθή ΢ρνιή γηα λα δηδάμεη ηελ από ησλ αξραηνηέξσλ κέρξη ησλ ζεκεξηλώλ ρξόλσλ ηύρελ ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο. Αξγφηεξα έγηλε ηαθηηθφο θαζεγεηήο θαη Πξχηαλεο ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Αζήλαο. Σν 1875 ηηκήζεθε κε ηνλ ηίηιν ην επίηηκνπ θαζεγεηή ζην παλεπηζηήκην ηεο Οδεζζνχ θαη ην 1881 εμειέγε κέινο ηεο Αθαδεκίαο ηεο ΢εξβίαο. Ο Παπαξξεγφπνπινο αζρνιήζεθε ελεξγά θαη κε ηε δεκνζηνγξαθία. Σν 1833 αξζξνγξαθνχζε ζηελ εθεκεξίδα Σξηπηόιεκνο ηνπ Ναππιίνπ. ΢ηελ ζπλέρεηα εμέδσζε δπν βξαρχβηεο εθεκεξίδεο ηελ Δζληθή (1847) θαη Έιιελ (1858). Ήηαλ επίζεο αληαπνθξηηήο ηεο ειιεληθήο εθεκεξίδαο ηεο Σεξγέζηεο Ζκέξα. Ήηαλ ζπληδξπηήο (κε ηνλ Αιέμαλδξν Ρίδν Ραγθαβή θαη ηνλ Νηθφιαν Γξαγνχκε) ηνπ θηινινγηθνχ πεξηνδηθνχ Παλδώξα, ζην νπνίν ν Παπαξξεγφπνπινο έγξαςε πάλσ απφ πελήληα άξζξα κε ηζηνξηθά θπξίσο ζέκαηα. Σν έξγν φκσο πνπ θαηαμίσζε ηνλ Παπαξξεγφπνπιν ήηαλ ην νγθψδεο Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο, πνπ ηνλ θαζηέξσζε ζηνλ επηζηεκνληθφ ρψξν σο ηνλ ζεκειησηή ηεο αληίιεςεο ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο ηεο Διιάδαο απφ ηε αξραηφηεηα σο ηηο επνρή ηνπ. Ζ ζπγγξαθή ηνπ μεθίλεζε ην 1860 θαη νινθιεξψζεθε ην 1876. Θεσξείηαη φηη ην έξγν απηφ έζεζε ηεο βάζεηο γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο θνηλσλίαο.

234

Δ. ΑΛΦΑΒΗΣΙΚΟ ΔΤΡΔΣΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΣΩΝ ΚΑΣΑ ΑΡΙΘΜΗΣΙΚΗ ΘΔ΢Η ΢ΣΟ ΚΔΙΜΔΝΟ Αηληάλ Γεψξγηνο…………………………………………………………… 77 Αιεμαλδξίδεο Γεκήηξηνο………………………………………………….. 80 Αλζξαθίηεο Μεζφδηνο………………………………………………………. 9 Αξρηγέλεο ΢αξάληεο…………………………………………………….. 101 Απμεληηάδεο-Ενππαληψηεο Γεψξγηνο…………………………………….. 39 Βαιέηαο ΢ππξίδσλ………………………………………………………… 72 Βάκβαο Νεφθπηνο………………………………………………………… 87 Βαξδαιάρνο Κσλζηαληίλνο……………………………………………… 59 Βάξθνζεο Νηθφιανο……………………………………………………….. 19 Βαζηιείνπ Αιέμαλδξνο…………………………………………………….. 42 Βαζηιφπνπινο Μπαιάλνο……………………………………………….. 14 Βεληακίλ ν Λέζβηνο ………………………………………………………... 48 Βεληφηεο Γεψξγηνο………………………………………………………….. 24 Βεξλάξδνο Δκκαλνπήι………………………………………………….. 81 Βειαξάο Γηάλλεο…………………………………………………………… 45 Βνχιγαξεο Δπγέληνο……………………………………………………… 36 Γαδήο Άλζηκνο……………………………………………………………… 52 Γελλάδηνο Γεψξγηνο……………………………………………………… 84 Γιαξάθεο Γεψξγηνο……………………………………………………… 86 Γάβαξεο ή Γάξβαξηο Γεκήηξηνο………………………………………….. 44 Γακνδφο Βηθέληηνο………………………………………………………….. 12 Γάλδνινο Αληψληνο……………………………………………………….. 96 Γαπφληεο Καηζάξηνο……………………………………………………….. 20 Γνχγθαο ΢ηέθαλνο………………………………………………………… 57 Γνχθαο Νεφθπηνο………………………………………………………….. 75 Εαβίξαο Γεψξγηνο…………………………………………………………… 32 Εαιχθεο ή Εαιίθεο Γξεγφξηνο…………………………………………….. 51 Εεξδνχιεο Νηθφιανο………………………………………………………. 16 Ζιηάδεο Μαλαζζήο……………………………………………………….. 21 Θενηφθεο Νηθεθφξνο……………………………………………………… 29 Ησαλλίδεο Γεψξγηνο……………………………………………………….. 95 Ησαλλίδεο Παλαγηψηεο…………………………………………………… 94 Καβαιηψηεο-Αλαζηαζίνπ Θεφδσξνο……………………………………… 22 235

Κάβξαο Εήζεο……………………………………………………………... 74 Καΐξε Δπαλζία…………………………………………………………….. 98 Καΐξεο Θεφθηινο………………………………………………………… 82 Καιαξάο Γεψξγηνο………………………………………………………… 47 Κάιβνο Αλδξέαο………………………………………………………….. 100 Καλέιινο ΢ηέθαλνο………………………………………………………… 46 Καπνδίζηξηαο Ησάλλεο……………………………………………………. 62 Καξαζενδσξήο ΢ηέθαλνο………………………………………………… 99 Καξαθάζεο Γεκήηξηνο…………………………………………………….. 31 Καηαξηδήο-Φσηηάδεο Γεκήηξηνο………………………………………….. 37 Κιεφβνπινο Γεψξγηνο…………………………………………………….. 54 Κνδξηθάο ή Κινπηδάξεο Παλαγηψηεο……………………………………. 50 Κνθθηλάθεο Κσλζηαληίλνο……………………………………………….. 63 Κνκκεηάο ΢ηέθαλνο…………………………………………………………. 58 Κνκλελφο Γεκήηξηνο……………………………………………………….. 43 Κνξαήο Αδακάληηνο………………………………………………………… 66 Κνξαήο Αληψληνο…………………………………….………………………. 1 Κνχκαο Κσλζηαληίλνο……………………………………………………… 67 Κσλζηαληάο Γξεγφξηνο……………………………………………………. 74 Μάκνπθαο Αλδξέαο………………………………………………………. 104 Μαλδαθάζεο Θσκάο………………………………………………………. 26 Μαξθίδεο Γεψξγηνο……………………………………………………… 60 Μαξθίδεο Πνχιηνο…………………………………………………………. 61 Μαπξνθνξδάηνο Αιέμαλδξνο ν εμ Απνξξήησλ……………………………. 2 Μαπξνθνξδάηνο Νηθφιανο………………………………………………….. 6 Μελσίδεο Μελάο …………………………….……………………………. 90 Μηραήι Κσλζηαληίλνο………………………………………………………. 41 Μνηζηφδαμ Ηψζεπνο………………………………………………………… 28 Μνζρνπνιίηεο Γαληήι…………………………………………………….. 49 Μνπξνχδεο Αιέμαλδξνο…………………………………………………….. 40 Μνπζηνμχδεο Αλδξέαο…………………………………………………… 92 Μπαιάλνο Κνζκάο …………………………………………………………. 38 Νηθνιφπνπινο Κσλζηαληίλνο- Αγαζφθξσλ……………………………… 70 Ννηαξάο Παλνχηζνο………………………………………………………. 78 Ννηαξάο Υξχζαλζνο………………………………………………………… 7 Πεξξαηβφο Υξηζηφθνξνο…………………………………………………… 93 Παιακάο Παλαγηψηεο………………………………………………………. 30 236

Πακπιέθεο Υξηζηφδνπινο…………………………………………………. 23 Παπαβαζηιφπνπινο Αλαζηάζηνο…………………………………………. 11 Παπαγεσξγίνπ Μηραήι……………………………………………………. 25 Παπαδψιεο Γεψξγηνο………………………………………………………. 17 Παπαξξεγφπνπινο Κσλζηαληίλνο……………………………………… 105 Πέδαξνο-Γεκεηξηάδεο Ησάλλεο……………………………………………. 34 Πεξδηθάξεο Μηραήι……………………………………………………….. 53 Πίθθνινο Νηθφιανο…………………………………………………………. 97 Πνιπείδεο Θεφθιεηνο………………………………………………………. 13 Ππιαξηλφο Ηάθσβνο………………………………………………………….. 3 Πχξξνο Γηνλχζηνο ……………………………………………………….. 83 Ραγθαβήο Ηάθσβνο Ρίδνο………………………………………………… 85 Ρήγαο Βειεζηηλιήο…………………………………………………………. 27 Ρίδνο-Νεξνπιφο Ηάθσβνο…………………………………………………… 79 Ρχζηνο Γηακαληήο…………………………………………………………… 10 ΢αθειιάξηνο Γεψξγηνο…………………………………………………….. 68 ΢άληε Λνπκάθε ΢εληέ Διηζάβεη……………………………………………. 8 ΢νισκφο Γηνλχζηνο……………………………………………………….. 89 ΢νπγδνπξήο Γεψξγηνο……………………………………………………….. 5 ΢νπξίαο Γεψξγηνο…………………………………………………………. 103 ΢νθηαλφπνπινο Παλαγηψηεο………………………………………………. 88 ΢ηαγεηξίηεο Αζαλάζηνο ……………………………………………………. 69 Σαγηαπέξαο Γηνλχζηνο…………………………………………………….. 71 Σηκφλεο Δκκαλνπήι………………………………………………………… 4 Σπξλαβίηεο Αιέμαλδξνο……………………………………………………. 15 Τςειάληεο Αιέμαλδξνο ηνπ Ησάλλνπ …………………………………… 35 Τςειάληεο Αιέμαλδξνο ηνπ Κσλζηαληίλνπ…………………………… 55 Φαξκαθίδεο Θεφθιεηνο…………………………………………………… 91 Φηιηππίδεο Γαληήι………………………………………………………… 65 Φσηηάδεο Λάκπξνο………………………………………………………… 33 Υαξβνχξεο Μαξίλνο……………………………………………………… 18 Υξεζηαξήο Μηραήι………………………………………………………… 64 Υξηζηφπνπινο Αζαλάζηνο………………………………………………….. 76 Φαιίδαο Αζαλάζηνο………………………………………………………… 56 Φχιιαο Γεψξγηνο………………………………………………………….. 102

237