Hartje stad

Nederland staat voor enorme opgaven op het vlak van wonen en klimaat. Dat vraagt om andere keuzes in zowel ruimtelijke ordening als natuurbescherming. Met het programma Groene Metropool stuurt Staatsbosbeheer aan op een groeninclusieve manier van verstedelijken.

Stel je voor, het is ochtend en je gaat naar je werk. Je komt je huis uit – dat biobased gebouwd is, met veel hout, en met vlas en houtvezel als isolatiemateriaal. Natuurlijk ook met zonnepanelen en een warmtepomp. Buiten voelt het direct alsof je in de natuur bent: je tuin, ingericht om zo veel mogelijk insecten te trekken, loopt over in de bomen en bosjes van het wijkgroen. Je pakt de fiets naar je werk en slingert langs bloemrijke wegbermen en de recreatieplas met natuurvriendelijke oevers, die ook functioneert als waterberging bij overvloedige regenval. De gebouwen die je passeert hebben groene gevels en daken en bieden nestruimte aan zwaluwen en vleermuizen. Via moestuinen, pluktuinen en een paar veldjes stadslandbouw gaat het groen over in een buurtbos dat is aangesloten op de omliggende natuur.

Meer ruimte voor natuur

Zo zou ons wonen, werken en leven eruit kunnen zien in de Groene Metropool, een concept voor de steden van morgen waar Staatsbosbeheer zich hard voor maakt. “De leidende gedachte is dat stad en natuur niet streng gescheiden, maar verbonden zijn”, zegt programmamanager Arjan van der Zee. “Ze vloeien in elkaar over.” Deze aanpak biedt voordelen voor de natuur. “Als je woonwijken en bedrijventerreinen geschikt maakt voor planten en dieren, neemt de biodiversiteit daar toe”, zegt Arjan. “Er komt meer ruimte voor natuur; we vinden het groen al overal rondom onze huizen. En dat recreatie in het groen al vanaf de voordeur mogelijk is, kan de drukte in sommige natuurgebieden verlichten.”

Groene stad, gezonde stad

Ook mensen varen wel bij een groene stad. “Veel groen in de stedelijke omgeving brengt verkoeling, helpt tegen fijnstof en zorgt voor schonere lucht’, zegt Harwil de Jonge, directeur bij Heijmans Vastgoed, een projectontwikkelaar die veel met Staatsbosbeheer samenwerkt. “Natuur is goed voor onze fysieke én ook mentale gezondheid; het vermindert stress. En het is natuurlijk ook gewoon heel fijn en mooi wonen met zoveel natuur om je heen.” Heijmans Vastgoed is onder andere betrokken bij de Maanwijk in Leusden, die letterlijk een verlengstuk is van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Vergelijkbare projecten lopen in de wijken Kerckebosch in Zeist en Parijsch in Culemborg. Harwil ziet ook mogelijkheden voor natuureducatie in zulk soort wijken.

Samen de puzzel leggen

“We hebben al wijksafari’s gehouden waarbij we uitleggen waarom oevers er zo uit zien als ze doen, welke dieren daarvan profiteren. Daar zou je zelfs boswachters voor kunnen inzetten.”

De Groene Metropool-gedachte sorteert voor op de toekomst en gaat uit van natuur vanaf de voordeur. Van het verbinden van steden met natuur buiten de steden via groene woon- en recreatiezones. Harwil: “Nederland staat voor een aantal grote opgaven. We willen er een miljoen woningen bij bouwen, we staan voor een energietransitie, een infrastructurele opgave en een landbouwopgave. Dat lukt alleen als allerlei partijen samen de puzzel leggen voor de inrichting van ons land en je afstapt van de gedachte dat we op de ene plek wonen, elders natuur hebben en weer ergens anders aan landbouw doen. Alles gaat door elkaar lopen. In een klein, dichtbevolkt land als Nederland hebben we feitelijk geen andere keuze. We zijn eigenlijk één groot park met stedelijke bebouwing erin.”

Bouwen in het groen?

Op dit moment wordt de Groene Metropool-filosofie onder meer praktisch toegepast bij het opstellen van een gebiedsvisie voor de oostflank van Purmerend. Staatsbosbeheer, de gemeente en BPD Gebiedsontwikkeling werken hier samen om een nieuwe woonwijk en het Purmerbos te integreren. “We denken zelfs mee over woningbouw in het bestaande groen”, zegt Arjan.

“Daar reageren mensen wel eens heftig op en dat begrijpen we. Gaat Staatsbosbeheer de natuur verkwanselen? Primair zijn we terreinbeheerder van natuurgebieden. In het overgrote deel daarvan zullen we uiteraard nooit bouwen. Maar we hebben ook als taak een bijdrage te leveren aan maatschappelijke opgaven. Daarbij willen we wel dat de natuur er altijd beter van wordt. In Purmerend moet iedere hectare groen die verdwijnt door woningbouw, worden gecompenseerd met drie hectare ‘nieuwe’ natuur.

Het Purmerbos wordt zo per saldo dus groter. Daarom kunnen we dat – als dat aan de orde is – uitleggen”, zegt Arjan. Harwil: “Bij bouwen in het groen moet je ook niet denken dat het altijd om huizen in het bos gaat. Soms is ‘groen’ een weiland vol raaigras. Als daar tuinen en bosjes komen, gaat de biodiversiteit omhoog.”

Anders denken, andere keuzes

Hoewel elke wijk natuurlijk een geval apart is, geldt overal: anders denken en andere keuzes maken. Harwil: “Bijvoorbeeld: waar parkeren we? Vroeger moest dat voor de deur, liefst met twee auto’s. Nu denken we aan hubs buiten de stad of aan de rand van een woonwijk. Dat levert in de wijken enorm veel ruimte op voor bijvoorbeeld minibosjes. Ander voorbeeld: projectontwikkelaars worden vaak verplicht om allerlei klimaataanpassingen in de ontwerpen op te nemen. Maar een boom naast het huis die verkoeling brengt, kun je dan weer niet meetellen. We moeten oog ontwikkelen voor klimaatproofoplossingen die nu nog niet in onze Excel-sheetjes passen.” De Groene Metropool markeert een belangrijk verschil ten opzichte van de traditionele aanpak in zowel ruimtelijke ordening als natuurbescherming. Daarin was land bestemd voor bebouwing óf natuur, maar niet allebei. Arjan: “We hebben het Groene Metropool-denken nodig voor een toekomstbestendig én groen Nederland en de ontwikkeling van stadslandschappen. We kunnen niet blijven zeggen: mensen híer en natuur dáár.”

3x Stad van de toekomst

Om steden te stimuleren nu al na te denken over hun klimaatbestendigheid op lange termijn, ontwierpen onderzoekers van Wageningen

University & Research een stad van de toekomst, gebaseerd op Arnhem in 2120. Belangrijkste uitgangspunten: het natuurlijk systeem en het welzijn van de mens. Dat blijkt bijvoorbeeld uit:

1. Amper asfalt

In de warmere zomers bieden ventilatiecorridors met watervallen verkoeling. Daar is ruimte voor, want over honderd jaar is veel minder asfalt nodig: transport gaat vooral via drones of zelfrijdende auto’s, die zonder te botsen dicht op elkaar kunnen rijden.

2. Meebewegen met water

Hoogwater is geen probleem? Niet als woningen meebewegen met de waterstand. De studie voorziet in drijvende, houten woontorens die het rivierengebied bewoonbaar houden.

3. Energie uit de omgeving

De omgeving van Arnhem kent flinke hoogteverschillen. Daarmee leent het zich voor energie uit waterkracht, via een stelsel van ondergrondse buizen en meertjes op de Veluwe.