Chaos

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

chaos

Maart 2018 - Jaargang 45 - Nummer 388

45e Jaargang nr. 388, maart 2018 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de Afdeling Psychologie, Universiteit van Amsterdam w: spiegeloog.tumblr.com

REC-G Kamer -1.10 Nieuwe Achtergracht 129B 1018 WT Amsterdam t: 020 - 525 67 58 Postbus 15934 1001 NK Amsterdam e: spiegeloog-fmg@uva.nl

Hoofd-/Eindredactie Wolter de Boer & Maaike Posthuma.

Redactie Wolter de Boer, Dewi Jager, Maaike Posthuma, Lisanne van der Velden, David Voss, Julia Zegeling.

Chaos in orde Chaos, crisis in de zaal! Deze editie is het gedaan met de orde.

Wij wilden eens onderzoeken wat chaos nu precies inhoudt en hoe de mens erop reageert. In onze artikelen en rubrieken hopen wij licht te schijnen op dit fenomeen.

Rosa toont ons in haar artikel hoe om te gaan met een emotionele chaos, door een stevige greep te nemen uit de wetenschap rondom emotieregulatie. Dewi doet onderzoek naar hoe en waarom chaos in ons hoofd ons functioneren zo belemmert in een artikel over sociale media en de huidige tijd van overprikkeling.

Julia waagde zich eraan de Heilige Graal van de klinische psychologie en psychiatrie onder de loep te nemen: de DSM-5. Ze vraagt zich af of een boek vol categorieën voor het begrijpen van mensen wel zo ideaal is. Maaike keek voorbij de landsgrenzen naar hoe de vluchtelingenchaos zou kunnen worden bezworen. Een grote opgave, die misschien wel minder onmogelijk is dan dat het lijkt.

Wolter dook in de wereld der Grote Verhalen, geprikkeld door een kleine discussie binnen de hoofdredactie. Een wervelend pleidooi in het gezelschap van vele denkers, filosofen en psychologen – wie nu nog niet overtuigd is van het persoonlijk narratief zal dit ook nooit worden.

Tevens bevat deze editie de immer wederkerende rubrieken, bedoeld voor orde en continuïteit – we leren het nooit helemaal af. Voor de rubriek Tabula Rasa las Rosa een boek over de befaamde pil waar ruim één miljoen recepten van worden uitgeschreven: het antidepressivum. In de Rondvraag doet hoogleraar Kamphuis uit de doeken hoe de burn-out zijn weg baant in de klinische wereld.

Julia geeft ons een kijkje in één van de meest befaamde films van dit award season: The Shape of Water. Een tiental studenten biecht chaotische ervaringen op en in de Wist je dat’jes wordt met een ander licht op het woord ‘chaos’ geschenen.

Tot slot de laatste debutante van deze editie: Lisanne geeft ons in de Bacchus tips over hoe om te gaan met de verleidingen der leven. Wij hopen hiermee een prachtige rommel voor u klaargezet te hebben. Met de woorden van sociaal filosoof Theodor Adorno: ‘De taak van de kunst is heden, chaos in orde te brengen.’ Veel leesplezier!

Maaike & Wolter

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Jan Henk Kamphuis, Richard Ridderinkhof, Roy Sijbom.

Cover Chitra Mohanlal.

Fotografie Wolter de Boer, Maaike Posthuma.

Illustraties Sven Eichholtz, Chitra Mohanlal.

Opmaak en vormgeving Wolter de Boer & Maaike Posthuma.

Met dank aan Jihane Chaara.

Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

10

13

26

Chaos genaamd Sociale Media De Neiging tot Categorisering Persoonlijk Narratief

FOMO en overprikkeling

Schept dit daadwerkelijk orde?

Goed idee of niet?

4

16 Wandelgang Wat is het meest chaotische

25 VSPA Agenda voor maart

De Redactie Wie zijn wij?

dat je ooit hebt meegemaakt?

5 9

Emotieregulatie Hoe mensen orde scheppen in een chaos van gevoelens

Rondvraag Sijbom aan Kamphuis

Kamers 18 Op Richard Ridderinkhof

& april

Beschouwen als 26 Jezelf Verhaal Goed idee of niet?

Obscura 19 Camera The Shape of Water

30 Mededelingen Activiteiten voor studenten

Bacchus Chaos genaamd Sociale Een Hoop Chaos 32 10 De 20 Media Wat mis ik?

Is er een structurele oplossing Drang naar sociale interactie

Rasa 12 Tabula Even Slikken van Christiaan

voor tijdelijke opvang?

Toren 23 Ivoren Chaostheorie

Vinkers & Roeland Vis

tot Categorisering Wist je dat...?

13 Neiging 24 Schept dit daadwerkelijk orde?

Wanordelijke weetjes Like ons op Facebook

Lees ons op tumblr

Universiteit van Amsterdam

De Redactie

Wolter de Boer 23 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Rosa Breed 26 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Spiegeloog

4

Dewi Jager 20 jaar Bachelor, Propedeuse

Maaike Posthuma 27 jaar Master, Wijsbegeerte en Antropologie

Maart 2018 Lisanne van der Velden 18 jaar Bachelor, Propedeuse

David Voss 21 jaar Propedeuse en Politicologie, Tweede Jaar

Julia Zegeling 20 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Jouw naam hier?

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

Emotieregulatie

Hoe mensen orde scheppen in een chaos van gevoelens Heb jij regelmatig het gevoel dat het één grote chaos is bij jou vanbinnen, of dat je overspoeld wordt door emoties? Vind je het moeilijk je gevoelens onder woorden te brengen, of heb je een kort lontje? Gefeliciteerd als je op deze vragen overtuigd ‘nee’ kunt antwoorden, want dan heb jij waarschijnlijk een goede emotieregulatie! Wat is emotieregulatie precies? En hoe ontwikkelt deze zich?

motieregulatie wordt door de onderzoeker Gross (1998) gedefinieerd als: ‘Het proces waarbij individuen beïnvloeden welke emoties ze hebben, wanneer ze deze hebben, en hoe ze deze ervaren en uitdrukken.’ Hij onderscheidt daarbij twee soorten regulatie: intrinsieke regulatie vindt plaats wanneer we onze eigen emoties reguleren.

Extrinsieke regulatie vindt plaats wanneer we de emoties van anderen reguleren, of wanneer zij onze emoties reguleren (Gross, 2014). Intrinsieke en extrinsieke regulatie kunnen ook tegelijkertijd plaatsvinden. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer we iemand anders proberen te kalmeren die ons gespannen maakt en zo zelf ook meer kunnen ontspannen (Gross, 2014).

emotieregulatie op een continuüm te plaatsen is: van volledig onbewuste tot volledig bewuste regulatie met alle mogelijke gradaties ertussenin (Gross, 2014).

De terminologie die hoort bij emoties en de regulatie ervan is nogal verwarrend. Zo wordt meestal een onderscheid tussen emotie en affect gemaakt, maar over het verschil tussen de twee lopen de meningen nogal uiteen. Sommige onderzoekers zien affect als een overkoepelend begrip waaronder behalve emotie ook stress en stemming vallen (Gross, 2014). Het verschil tussen stress en emoties is dan dat stress uitsluitend negatief is en minder specifiek dan emoties. Het verschil tussen stemming en emotie is dat een stemming over een langere periode aanwezig blijft en meer diffuus is, terwijl emoties door een specifieke situatie worden opgeroepen Emotieregulatie is niet uitsluitend gericht op het versterken (Gross, 2014). Er zijn ook onderzoekers die affect gebruivan positieve emoties of het verminderen van negatieve ken om specifiek naar het ervaringsgerichte aspect van een emoties (Gross, 2014). In sommige situaties kan het namebepaald gevoel te verwijlijk ook passend zijn om zen. Maar andere onderpositieve emoties af te gebruiken affect remmen of negatieve - In sommige situaties kan het ook passend zoekers emoties juist te vergrojuist weer om naar het zijn om positieve emoties af te remmen - gedrag dat een gevoel ten. Stel je bijvoorbeeld bij ons oproept te vereen situatie voor waarin wijzen. En sommige je blij bent dat je een onderzoekers gebruiken tentamen goed gemaakt hebt, maar een vriend een onvoldoende heeft gehaald. Om emotie en affect ook nog gewoon door elkaar (Gross, 2014).

Over de terminologie is dus een hoop verwarring. In dit artije vriend niet te kwetsen kun je proberen om je niet blij te kel zal affect gebruikt worden als overkoepelend begrip. gedragen over je eigen tentamen: je vermindert je eigen positieve emotie. Of denk aan een situatie waarin je doet alsof Wat betreft de regulatie, wordt emotieregulatie gezien als je boos bent op een klein kind dat net een lelijk woord heeft een vorm van affectregulatie. Het wordt onderscheiden van gezegd, terwijl je het stiekem heel grappig vindt: je versterkt coping, stemmingsregulatie en afweer (Gross, 1998). Coping een negatieve emotie, en hiermee doe je dus aan emotiereis meer dan emotieregulatie gericht op het verminderen van gulatie. negatieve affecten en is bovendien ook langduriger (Gruber, 2013a). Ook stemmingsregulatie vindt over een langere periEmotieregulatie kan automatisch, onbewust of met weinig ode plaats. Een ander belangrijk verschil tussen regulatie van moeite plaatsvinden, maar het kan ook een bewuste keuze stemming en emoties, is dat emotieregulatie zich meer richt zijn of meer inspanning kosten. Onderzoekers denken dat

5 Maart 2018

E

Spiegeloog

Tekst: Rosa Breed

Spiegeloog

6

op het gedrag en de fysiologische aspecten van een affect, terwijl stemmingsregulatie meer gericht is op hoe een affect ervaren wordt. Daardoor is stemmingsregulatie in zekere zin meer subjectief dan emotieregulatie (Gruber, 2013a). Ten slotte wordt emotieregulatie door sommige onderzoekers ook nog onderscheiden van afweer. Afweer is een begrip dat oorspronkelijk uit de psychoanalyse afkomstig is. Dit proces zou zich voornamelijk richten op het onderdrukken van impulsen die als stressvol ervaren kunnen worden, zoals agressie of seksuele impulsen. Dit proces zou bijna volledig onbewust plaatsvinden, terwijl emotieregulatie ook een bewust proces kan zijn (Gruber, 2013a).

Maart 2018

Het proces van emotieregulatie wordt beschreven in het procesmodel van Gross (2014). Dit is een dynamisch model.

Dat wil zeggen dat hoe iemand op een bepaalde situatie reageert, ook beïnvloedt hoe een gebeurtenis zich verder voltrekt. Hierdoor kan de situatie vervolgens stressvoller of juist minder stressvol worden (Gruber, 2013b). Volgens het procesmodel kunnen emoties op een aantal verschillende manieren voorafgaand aan of tijdens een gebeurtenis gereguleerd worden. Een gebeurtenis kan hierbij ook intern zijn, zoals een gedachte die in je opkomt (Gruber, 2013b). Allereerst kun je proberen de situatie waarin je terechtkomt te beïnvloeden. Door de situatie te beïnvloeden, beïnvloed je ook hoe jij je in die situatie voelt. Je kunt bijvoorbeeld situaties die je fijn vindt opzoeken, of situaties die je lastig vindt uit de weg gaan: situatieselectie. Ook kun je proberen de situatie zelf te veranderen: situatiemodificatie (Gruber, 2013b).

Daarnaast kun je ook beïnvloeden hoe je een situatie ervaart.

Dit kun je doen door je op een situatie te concentreren of juist door afleiding te zoeken: attentional deployment. Of je kunt proberen op een andere manier naar een situatie te kijken.

Dit wordt cognitive change genoemd en deze techniek staat in feite centraal in de cognitieve gedragstherapie (Gruber, 2013b). Ten slotte kun je er ook nog voor kiezen om een emotie die je voelt niet te laten zien in je gezichtsuitdrukking of gedrag. Dit wordt responsmodulatie genoemd (Gruber, 2013a). Responsmodulatie kan in sommige situaties handig zijn; als je baas je begint uit te schelden is het misschien niet handig om terug te gaan schelden, tenzij je zó genoeg van je grofgebekte baas hebt dat je niets liever wilt dan ontslagen worden. Maar dit heeft wel een prijs. Waar de spanning die je

in je lijf voelt bij andere regulatietechnieken zoals cognitive change afneemt, kan deze bij responsmodulatie juist sterker worden (Gross & Levenson, 1993). Hoewel je er van buiten kalm uitziet, voel je je van binnen dus juist minder kalm. En niet alleen je eigen spanning neemt erdoor toe.

Ook degene voor wie jij je gevoelens probeert te verbergen wordt er namelijk gespannen van (Gruber, 2013e). Is dat misschien de ultieme wraak?

Sommige mensen zijn veel beter in het reguleren van hun emoties dan anderen (McLaughlin, Hatzenbuehler, Mennin, Nolen-Hoeksema, 2011). Mensen met een goede emotieregulatie hebben over het algemeen een betere gezondheid en betere relaties. Ook functioneren zij beter binnen hun werk of opleiding (Aldao, Nolen-Hoeksema & Schweizer, 2010). Problemen in de emotieregulatie worden echter juist in verband gebracht met veel verschillende mentale stoornissen, zoals angststoornissen, depressies, eetstoornissen, agressieproblemen, verslavingen, somatoforme stoornissen en borderline persoonlijkheidsstoornissen (Aldao et al., 2010; Dvir, Ford, Hill & Frazier, 2014; McLaughlin et al., 2011). Een goede emotieregulatie is dus erg handig, maar jammer genoeg niet voor iedereen vanzelfsprekend. Hoe kunnen we de individuele verschillen in emotieregulatie verklaren? Zoals vaak in de psychologie richten verklaringen zich soms meer op biologische factoren en soms meer op de invloed van de omgeving.

In 1993 werd een Nederlandse familie onderzocht van wie alle mannelijke leden buitengewoon veel agressieproblemen hadden. Zij bleken allemaal een mutatie te hebben op een gen dat verantwoordelijk is voor de productie van het eiwit Monoamino Oxidase A, het zogenaamde MAO-A gen (Frazetto, 2013). Door deze mutatie maakten deze mannen helemaal geen MAO-A aan. Onderzoekers stortten zich op dit gen, en vonden dat er (wanneer er geen mutaties zijn, zoals bij deze familie het geval was) twee verschillende varianten van dit gen zijn: een langere variant die veel MAO-A aanmaakt, en een kortere variant die minder MAO-A aanmaakt.

Er bleek een verband te zijn tussen deze korte variant van het gen en agressie. Al snel stond deze korte variant bekend als het ‘agressie-gen.’ Het leek een beetje alsof agressie bij mensen met dit agressie-gen aangeboren was en zij als het ware erfelijk belast waren met agressieproblemen. Dit agressie-gen werd wereldwijd zelfs in rechtszaken aangegrepen om voor strafvermindering te pleiten, meerdere malen met succes (Frazetto, 2013). Toch bleek de werkelijkheid iets genuanceerder te liggen. Uit een grootschalig longitudinaal onderzoek (Caspi et al., 2002) bleek namelijk dat dragers van de korte variant alleen agressief werden wanneer zij daar-

7 Maart 2018

muizen die helemaal nooit aan microben werden blootgesteld. Als het opgroeien onder een glazen stolp niet zo traumatisch was voor de muizen dat ze daar angstig van werden, is dit een aanwijzing dat bacteriën een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van hun gedrag. Ook bij mensen wordt psychologisch onderzoek gedaan met bacteriën. Zo lieten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Leiden (Steenbergen, Sellaro, Van Hemert, Bosch Onderzoek naar emotieregulatie richt zich ook op de rol van de & Colzato, 2015) mensen vier weken lang een probiotica of hersenen. Er zijn veel aanwijzingen dat de prefrontale cortex een placebo innnemen en maten zij de cognitieve reactivi(PFC) een belangrijke rol speelt in de regulatie van emoties teit. Onder cognitieve reactiviteit worden bepaalde negatieve en gedrag. Bekend is het gedachtepatronen vervoorbeeld van Phineas staan die worden gezien Gage, die tijdens een als een risicofactor voor explosie een ijzeren staaf het ontwikkelen van - Emotieregulatie is dus een belangrijke door zijn hoofd geboord depressie. Bij mensen vaardigheid die ons kan helpen ordenen - die probiotica dronkreeg, waarbij zijn ventromediale PFC beschadigd ken nam de cognitieve raakte. Hierna ontwikreactiviteit op sombere kelde hij gedragsproblestemmingen sterk af. De men en was hij niet meer in staat om een baan te behouden relatie tussen bacteriën en ons gedrag is nog een erg nieuw (Frazetto, 2013). Ook het vaak grillige en risicovolle gedrag onderzoeksgebied, maar deze eerste resultaten zijn goede van pubers wordt in verband gebracht met het feit dat hun aanwijzingen dat ook de bacteriën die we in onze darmen PFC nog niet is volgroeid (Gruber, 2013c). Daarnaast vonden dragen — en binnenkrijgen via eten en drinken — invloed onderzoekers dat patiënten met een beschadiging aan de kunnen hebben op hoe we onze emoties reguleren. mediale PFC bij een gokspelletje grotere risico’s namen dan gezonde deelnemers (Bechara, Damasio, Tranel & Damasio, Andere onderzoekers richten zich meer op de invloed van 1997). Ook kozen in een experiment mensen die een lang de omgeving bij het ontwikkelen van emotieregulatie. Zo getal moesten onthouden, waardoor hun PFC als het ware tijleren jonge kinderen van hun verzorgers met welke emotie delijk ‘overbelast’ raakte, vaker voor een ongezonde snack dan ze op bepaalde situaties kunnen reageren. Dit komt bijvoormensen die een kort getal moesten onthouden (Shiva & Fedobeeld naar voren uit onderzoek met een visual cliff (Gruber, rikhin, 1999). In de media worden resultaten uit hersenonder2013d). Bij dit onderzoek kruipt een baby over een glazen zoek weleens opgeblazen en aangevoerd als bewijs dat een plaat naar zijn moeder toe. Onder die glazen plaat ligt nog bepaalde eigenschap ‘aangeboren’ zou zijn. Dat is echter niet een andere ondergrond. Deze ondergrond ligt eerst direct altijd zo. Als een bepaald hersenmechanisme bij een bepaalde onder de glasplaat, maar komt vanaf een bepaalde plek een vaardigheid betrokken is, betekent dit niet dat omgevingsfacstuk dieper te liggen. Daardoor lijkt de baby op een soort toren niet van invloed kunnen zijn op het ontwikkelen van afgrond af te kruipen (de visual cliff). De moeder staat achter deze vaardigheid. deze afgrond op de baby te wachten. Als de moeder blij kijkt kruipt de baby over de glazen plaat heen naar haar toe. Kijkt Een redelijk nieuw onderzoeksgebied betreft de invloed van de moeder bang, dan kruipt de baby niet verder. De baby bacteriën op ons gedrag. Ons lichaam bestaat uit ongeveer leert hier dus van de moeder of hij in deze situatie bang tien biljoen cellen, maar bevat wel honderd biljoen micromoet zijn of vertrouwen kan hebben. Dit wordt sociale refeben. Dat zijn er dus wel tien keer zoveel (Knight & Buhler, rentie genoemd (Gruber, 2013d).

2016). Het wordt steeds duidelijker dat dit ‘microbioom’ niet alleen een grote invloed heeft op onze gezondheid, maar ook op ons gedrag. Er wordt zelfs gesproken van een ‘hersendarmas.’ Bacteriën worden bijvoorbeeld in verband gebracht met de ontwikkeling van angstig gedrag bij jonge muizen (Heijtz et al., 2011). In een onderzoek werden jonge muizen gekweekt in een stolp, waardoor ze geen eigen microben hadden. Deze pasgeboren muizen bleken zich angstiger te gedragen dan muizen die wél microben hadden. Als deze muizen binnen enkele dagen uit de stolp naar een microberijke omgeving werden verplaatst, verdween het angstige gedrag. Als de muizen pas na enkele weken overgeplaatst werden, bleven zij zich echter angstig gedragen, net als de

Spiegeloog

naast opgroeiden in een gezin waarin sprake was van mishandeling of misbruik. Wanneer zij in een veilige omgeving opgroeiden kregen dragers van dit gen op latere leeftijd zelfs minder agressieproblemen dan dragers van de lange variant.

Dit gen speelde dus inderdaad een rol bij het wel of niet ontwikkelen van agressieproblemen, maar alleen in interactie met de omgeving waarin iemand opgroeide.

Voor het ontwikkelen van een goede emotieregulatie is het opgroeien in een veilige omgeving erg belangrijk. Er zijn sterke aanwijzingen dat ‘interpersoonlijke trauma’s’ in de kindertijd, zoals mishandeling en geweld, verband houden met problemen in de emotieregulatie (Dvir et al., 2014). Ook het ontwikkelen van een goede band met de verzorgers, de hechting, is erg belangrijk. Kinderen die, wanneer ze achttien maanden oud waren, onveilig gehecht waren lieten twintig jaar later een sterkere activatie van de PFC en een minder sterke activatie van de nucleus accumbens zien bij het reguleren van positieve emotie dan kinderen die met achttien maanden veilig gehecht waren (Moutsiana et al., 2014). Dit zou erop kunnen wijzen dat emotieregulatie bij mensen met een onveilige hechting letterlijk meer moeite kost.

Spiegeloog

8

Emotieregulatie is dus een belangrijke vaardigheid die ons kan helpen orde te scheppen bij ons vanbinnen. Het kan ons helpen om goed te functioneren in relaties met anderen en in studie of werk. Een minder goede regulatie wordt daarentegen juist in verband gebracht met allerlei mentale stoornissen. Verschillende psychologische behandelingen richten zich dan ook op de emotieregulatie. Sommige behandelingen doen dat zelfs expliciet, zoals de zogenaamde ‘Vaardigheidstraining Emotieregulatiestoornis,’ die wordt ingezet bij de behandeling van borderline persoonlijkheidsstoornis (Van Wel et al., 2009).

Maart 2018

Er lijkt bij de ontwikkeling van emotieregulatie sprake te zijn van een sterke interactie tussen biologische factoren, zoals onze genen of hersenactiviteit, en omgevingsfactoren, zoals hechting en het opgroeien in een veilige of juist onveilige omgeving. Een nieuw onderzoeksgebied richt zich daarbij op de invloed van onze biologische omgeving, in de vorm van ons microbioom. Ook dit microbioom speelt mogelijk een belangrijke rol in de emotieregulatie. Al deze verschillende factoren beïnvloeden of jij goed met je emoties om kunt gaan, of dat je gevoelens één grote chaos zijn. <<

Bronnen

- [Afbeelding] Jazaieri, H., Morrison, A. S., Goldin, P. R., & Gross, J. J. (2015). The role of emotion and emotion regulation in social anxiety disorder. Current psychiatry reports, 17(1), 531.

- [Afbeelding] Opgehaald 28 februari 2018 van https://www.pexels. com/photo/gray-scale-photo-of-crying-topless-boy-679438/.

- Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S., & Schweizer, S. (2010). Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30(2), 217–237.

- Bechara, A., Damasio, H., Tranel, D., & Damasio, A. R. (1997).

Deciding advantageously before knowing the advantageous strategy.

Science, 275(5304), 1293-1295.

- Caspi, A., McClay, J., Moffitt, T. E., Mill, J., Martin, J., Craig, I. W., Taylor, A., & Poulton, R. (2002). Role of genotype in the cycle of violence in maltreated children. science, 297(5582), 851-854.

- Dvir, Y., Ford, J. D., Hill, M., & Frazier, J. A. (2014). Childhood Maltreatment, Emotional Dysregulation, and Psychiatric Comorbidities. Harvard Review of Psychiatry, 22(3), 149–161.

- Frazetto, G. (2014). Waarom we voelen wat we voelen. Amsterdam: Atlas Contact. Vertaling van How we feel (2013), Dorsman, R. - Gross, J. J. (1998). The emerging field of emotion regulation: an integrative review. Review of general psychology, 2(3), 271.

- Gross, J. J. (2014). Emotion regulation: Conceptual and empirical foundations. In J. J. Gross (Ed.), Handbook of emotion regulation (pp. 3-20). New York, NY, US: Guilford Press.

- Gross, J. J., & Levenson, R. W. (1993). Emotional suppression: physiology, self-report, and expressive behavior. Journal of Personality and social Psychology, 64(6), 970.

- Gruber, J. (2013a). Human Emotion 14.2: Emotion Regulation II (Evidence). YaleCourses. Opgehaald 13 februari 2018 van https:// youtu.be/c2xPzp-o-Kc/.

- Gruber, J. ( 2013b) Human Emotion 14.1: Emotion Regulation I (What is Emotion Regulation). YaleCourses. Opgehaald 13 februari 2018 van https://youtu.be/b20UI3qEXy8/.

- Gruber, J. (2013c). Human Emotion 15.2: Emotion Development II (Adolescence). YaleCourses. Opgehaald 13 februari 2018 van https://youtu.be/tiSUk6bba6E/.

- Gruber, J. (2013d). Human Emotion 15.1: Emotion Development I (infancy). YaleCourses. Opgehaald 13 februari 2018 van https:// youtu.be/1qPvfOlwRAo/.

- Gruber, J. (2013 e). Human Emotion 14.3: Emotion Regulation III (Relationships). YaleCouses. Opgehaald 20 februari 2018 van https://youtu.be/psIi0BF9Urg/.

- Heijtz, R. D., Wang, S., Anuar, F., Qian, Y., Björkholm, B., Samuelsson, A., Hibberd, M. L., Forssberg, H., & Pettersson, S. (2011). Normal gut microbiota modulates brain development and behavior. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(7), 3047-3052.

- Knight, R. & Buhler, B. (2016) Volg je buik. De enorme impact van minuscule microben. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Vertaald door Roozenboom, T. van: Follow your gut: the enormous impact of tiny microbes. New York: Simon & Schuster.

- McLaughlin, K. A., Hatzenbuehler, M. L., Mennin, D. S., & Nolen-Hoeksema, S. (2011). Emotion dysregulation and adolescent psychopathology: A prospective study. Behaviour Research and Therapy, 49(9), 544–554.

- Moutsiana, C., Fearon, P., Murray, L., Cooper, P., Goodyer, I., Johnstone, T., & Halligan, S. (2014). Making an effort to feel positive: insecure attachment in infancy predicts the neural underpinnings of emotion regulation in adulthood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(9), 999–1008.

- Shiv, B., & Fedorikhin, A. (1999). Heart and mind in conflict: The interplay of affect and cognition in consumer decision making.

Journal of consumer Research, 26(3), 278-292.

- Steenbergen, L., Sellaro, R., van Hemert, S., Bosch, J. A., & Colzato, L. S. (2015). A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood. Brain, Behavior, and Immunity, 48, 258–264.

- Van Wel, E. B., Bos, E. H., Appelo, M. T., Berendsen, E. M., Willgeroth, F. C., & Verbraak, M. J. P. M. (2009). De effectiviteit van de vaardigheidstraining emotieregulatiestoornis (VERS) in de behandeling van de borderlinepersoonlijkheidsstoornis; een gerandomiseerd onderzoek. Tijdschrift voor psychiatrie.

De R ndvraag

Beste Jan Henk, De laatste tijd kom ik in de media veel berichten tegen over mensen die te kampen hebben met een burn-out. Ervaren werkdruk en stress lijken hierbij een belangrijke rol te spelen.

Aangezien tweederde van de UvA-medewerkers recentelijk heeft aangegeven een hoge mate van werkdruk te ervaren, is er mijns inziens ook onder collega’s een aanzienlijk risico op burn-out aanwezig. Tegelijkertijd heb ik het gevoel dat de term burn-out in de media ook voor veel gerelateerde aandoeningen wordt gebruikt, zoals stress en overspannenheid. Ik vroeg me af of je kunt vertellen wat er binnen de klinische psychologie onder burn-out wordt verstaan? En is er een klinische diagnose voor burn-out?

Roy

Het antwoord van Jan Henk Kamphuis (Klinische Psychologie) Beste Roy, Burn-out is geen formele diagnose in de DSM. In de ICD-10, het diagnostische systeem van de World Health Organization, is burn-out wel opgenomen. Niet als diagnose, maar als een exponent van ‘Problems related to life-management difficulty.’ Burnout is niet een bijster scherp afgegrensd begrip. In wat ik me voorstel als een soort Venn-diagram, vind je aanduidingen van tal van verwante problemen, waaronder psychasthenie, zenuwinzinking, overspanning, uitputtingsdepressie, chronische vermoeidheid, somatoforme stoornis (NAO) en paniekstoornis. Deze komen deels uit de volksmond, maar zijn ook aan de diagnostische classificatiesystemen ontleend. Hoe dan ook, een burn-out betreft een patroon van klachten van emotionele uitputting dat ontstaat na langdurige blootstelling aan (diverse vormen van) stress op het werk.

Je vroeg hoe het in de klinische psychologie wordt gedefinieerd. In psychologisch onderzoek naar burn-out geldt de Maslach Burn-out Inventory (MBI) als de standaard voor zelfrapportage van burn-outklachten. De MBI onderscheidt drie factoren, te weten emotionele uitputting, distantie tot mensen, en verminderde effectiviteit. Met name die tweede dimensie verraadt de oorsprong van de burnout: aanvankelijk werd burn-out gereserveerd voor de zogenaamde contactberoepen (onderwijzers, verplegers) die na langdurig excessieve werkdruk hun studenten en patiënten niet meer als individuele mensen konden waarnemen. Dat burn-out thuishoort in het spectrum van de emotionele stoornissen (in tegenstelling tot denkstoornissen of externa-

liserende stoornissen), blijkt ook wel uit de deelinterventies binnen gestandaardiseerde burn-out behandelingen. Zelfregistratie van klachten, ontspanningstraining, cognitieve herstructurering, assertiviteitstraining zijn vaak de kernonderdelen en ongeveer dezelfde interventies worden ingezet bij behandelingen tegen depressie of angst.

Op de UvA heb ik in de context van een randomized controlled trial de behandeling groeps- en individuele Stress Management Training gesuperviseerd. Ik had nauwelijks ervaring met deze specifieke populatie en moet zeggen dat ik er wat sceptisch aan begon. ‘Van werken is nog niemand minder geworden,’ dacht ik toen. Dat idee veranderde snel. Wat me nog bijstaat van die training is de ernst van de functionele beperkingen en de inbedding in de persoonlijkheid. Ik herinner me mensen die qua mentale energie een tv-uitzending niet konden afkijken, of een column in de krant enkel in stukken en met geplande pauzes tot zich konden nemen. Ik herinner me ook een paar heel ernstige gevallen, waarvan je (stiekem) dacht: ‘Dat komt nooit meer goed… ’ Ten tweede was de diversiteit qua beroepen erg groot in onze steekproef. Van industrieel slager tot ICT-manager van een eigen bedrijf, iedereen had een zeer groot verantwoordelijkheidsgevoel naar hun organisatie, en allemaal hadden ze moeite met ‘nee’ zeggen.

Zelf vind ik de mensen interessant, die langdurig heel hard werken, maar geen burn-out problemen kennen.

Wat zijn hun buffers? Mijn vermoeden is dat deze personen heel veel doen, maar nauwelijks dingen waar ze geen zin in hebben of niet in geloven. Daarbij zijn ze assertief, voor hun zelfwaardering niet al te afhankelijk van de goedkeuring van anderen, en gezegend met een temperament dat hoog is aan Positieve Emotionaliteit.

De Rondvraag wordt doorgegeven aan Hilde Geurts (Brein & Cognitie) Beste Hilde, Diagnostiek van Autismespectrumstoornis is lang sterk onderbelicht geweest. Ik merk dat het bij mij ook nogal een blinde vlek was. Ik vermoed dat het erg belangrijk is om zorgvuldig, via multi-methode diagnostiek te komen tot diagnostische hypothesen. Maar zijn er nu ook informeel wat klinische ‘tell tale signs,’ waardoor je geneigd bent meer of juist minder aan deze problematiek te denken? Met andere woorden, als iemand veel humor heeft, graag metaforen gebruikt en altijd op zoek is naar nieuwsoortige uitdagingen, is de kans op autisme problematiek dan erg laag? Of is dit juist het soort van stereotypen waar we vanaf moeten?

Jan Henk

9 Maart 2018

De vraag van Roy Sijbom (Arbeids- en Organisatiepsychologie)

Spiegeloog

Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

De Chaos genaamd Sociale Media Het is donderdagavond. Ik zit op de bank Netflix te kijken met mijn mobiel in mijn hand en mijn laptop op mijn schoot. Want ja, terwijl ik met een schuin oog naar de zoveelste aflevering van Friends kijk moet ik via Whatsapp ook een interessant gesprek voeren met een vriendin en door mijn tijdlijn van Facebook scrollen op zoek naar dat ene interessante artikel.

Tekst: Dewi Jager

Spiegeloog

10

W

e leven in het tijdperk van de technologie. Sociale media zijn langzaam ons leven aan het overnemen en met een mobiel op zak is er geen moment op de dag dat je niet eventjes kan surfen op het net. De hoeveelheid prikkels die wij op een dag binnenkrijgen begint een overload te worden en steeds meer mensen krijgen behoefte aan wat minder informatie en wat meer rust. Offline is het nieuwe online en de yogacursussen vliegen je om de oren, allemaal om de chaos die veroorzaakt wordt door sociale media te temmen.

Maart 2018

Media en Maatschappij (2012) dat jongeren tussen de 13 en 18 jaar lijden aan sociale media stress. Zo’n 59 procent van de ondervraagde jongeren voelt zich onrustig wanneer er een berichtje binnenkomt dat ze niet direct kunnen bekijken.

Deze onrust komt mede doordat de prefrontale cortex van jongeren die onder andere te maken heeft met impulsbeheersing, nog niet volledig is volgroeid. Bij iemand die verslaafd is vertoont de prefrontale cortex minder activiteit. Wanneer er verminderde activiteit optreedt is het brein minder goed in staat om impulsen te beheersen. Ditzelfde effect treedt op wanneer het brein nog niet volledig is volgroeid, waardoor jongeren makkelijker verslaafd kunnen raken. Mede hierdoor zegt één op de zes jongeren verslaafd te zijn aan sociale media en dertig procent ervaart een negatieve invloed van sociale media op het concentratievermogen. Ondanks deze hoge cijfers is dwangmatig gebruik van sociale media geen erkende verslaving.

De drang naar sociale interactie is volkomen natuurlijk.

Volgens Abraham Maslow (1943) is de behoefte aan sociale interactie na veiligheid en primaire behoefte de grootste drijfveer voor de mens. Met de sociale media is de mogelijkheid om sociale bevestiging te krijgen oneindig en het lijkt dan ook logisch dat wij een constante drang voelen online om te zijn. Maar hoe sociaal zijn de sociale media eigenNiet alleen jongeren, maar ook volwassenen ervaren nadelijk? Het blijkt namelijk dat, ondanks al die sociale kanalen, len van de sociale media. De angst om wat te missen, ook eenzaamheid een groeiend probleem is. ‘De jongeren van wel fear of missing out of nu raken in een burn-out FOMO genoemd, is een en hebben allerlei klachvan deze nadelen. ‘Sociten die de jongeren van ale media geeft de kans dertig jaar geleden niet - Wie wil er nou seks hebben om veel meer te vergehadden. Eenzaamheid is daar één van. Het lijkt wanneer je Game of Thrones kan kijken? - lijken,’ vertelt Dr. Abigail Scholer, professor alsof eenzaamheid een in de sociale psychologie epidemie wordt,’ zoals aan de Universiteit van psychiater Bram Bakker Waterloo, aan Thump (Mammoser, 2016). Terwijl we door zei in HP/De Tijd (Posthuma, 2017). Eenzaamheid is niet Instagram scrollen vergelijken we ons eigen leven met dat het enige nadeel dat de sociale media met zich meebrengen. van een ander en concluderen dat we een hele hoop missen Zo blijkt uit een survey gehouden door de Royal Society for in ons leven omdat we er niet bij zijn. Daarbij vergeten we Public Health (z.j.) in het Verenigd Koninkrijk onder jondat het leven er op de sociale media meestal mooier uitziet geren tussen de 14 en 24 jaar dat sociale media sites zoals dan dat het werkelijk is. Verder stelt Gezondheidsnet (2012) Facebook, Snapchat, Twitter en Instagram leiden tot verdat er veel meer volwassenen gediagnostiseerd worden met hoogde gevoelens van depressie en een verlaagd zelfvertrouautisme. Een van de redenen dat autisme ontdekt wordt wen. Verder blijkt uit een onderzoek van de Academie van

Ben je na het lezen van dit artikel nou helemaal klaar met die sociale media en wil je wat meer rust in je hoofd, dan kun je hardcore afkicken van het internet door mee te doen aan een digitale detox. Je kunt hiermee klein beginnen door van start te gaan met de digital detox day, waarmee je vierentwintig uur lang offline bent. Maar doet de gedachte aan dagenlang zonder de telefoon je hart sneller kloppen dan kun je ook de zogenaamde ‘white spots’ (Harper’s Bazaar, 2017) ofwel vakantiebestemmingen zonder internetbereik eens bezoeken. Je kunt dan onder andere naar het zwarte woud waar een hotel staat met speciaal ‘geen bereik-behang’ of een onbekend eilandje midden op de Vinkeveense Plassen boeken. Zodat je alleen tijd met je gedachten kunt doorbrengen.

Terwijl de maatschappij hard bezig is de sociale media een plekje te geven groeit de technologie harder dan ooit. Binnenkort kunnen wij met trots onze vriend de robot presenteren en kijken we naar de wereld door een virtual realitybril. Maar voor nu zou ik zeggen, onderdruk als je alleen bent de drang om je mobiel erbij te pakken en kijk eens naar al het moois om je heen. Sleep jezelf van de doorgezakte plek op de bank naar een bioscoopzaal en omring jezelf met mensen. Maak een spontaan praatje met een onbekende die je daadwerkelijk aan kunt raken en wie weet ontdek je buiten die blauw flikkerende vierkante wereld ineens een hele hoop nieuwe dingen. <<

Illustratie: Chitra Mohanlal

- Academie van Media en Maatschappij (2012). Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS). Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.mediaenmaatschappij.nl/images/artikelen/ PDF/Onderzoekrapportage%20Jongeren%20lijden%20aan%20 Social%20Media%20Stress%20(SMS),%20mei%202012.pdf/.

- CBS (2015). Een op de zes jongeren zegt verslaafd te zijn aan sociale media. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.cbs. nl/nl-nl/nieuws/2015/47/een-op-de-zes-jongeren-zegt-verslaafd-tezijn-aan-sociale-media/.

- CNN (2016). Social media brain. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://edition.cnn.com/2016/07/12/health/social-mediabrain/index.html/.

- Ehmke, R. (z.j.). How using social media affects teenagers. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://childmind.org/article/howusing-social-media-affects-teenagers/.

- Gezondheidsnet (2012). Autisme bij volwassenen onbekend probleem.

Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.gezondheidsnet.nl/ psychische-klachten/autisme-bij-volwassenen-onbekend-probleem/.

- Harper’s Bazaar (2017). White spots zijn de nieuwste vakantietrends. Opgehaald op 21 februari 2018 van http://www. harpersbazaar.com/nl/cultuur-reizen/news/a6028/white-spotszijn-de-nieuwste-vakantietrends/.

- Mammoser, G. (2016). We vroegen een aantal psychologen naar de wetenschap achter fear of missing out. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://thump.vice.com/nl/article/z453qy/we-vroegen-een-aantal-psychologen-naar-de-wetenschap-achter-fear-of-missing-out/.

- Posthuma, M. (2017). Eenzaamheid en sociale media. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.hpdetijd.nl/2017-07-13/ eenzaamheid-en-sociale-media/.

- Stoffelen, A. (2017). Nederlands jongeren doen minder aan seks en volwassenen trouwens ook. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.volkskrant.nl/binnenland/nederlandse-jongeren-doenminder-aan-seks-en-volwassenen-trouwens-ook~a4501651/.

- Van Gaalen, E. (2018). Experts kom met behandeling voor ziekmakend socialmediagebruik. Opgehaald op 21 februari 2018 van https://www.ad.nl/gezond/experts-kom-met-behandeling-voor-ziekmakend-socialmediagebruik~a3c85487/.

Spiegeloog

Wat doen al deze sociale prikkels eigenlijk met ons? Nicolas Carr schreef het boek: Shallows: what the internet is doing to our brains (2011) waarin hij vertelt dat wij door sociale media een slechtere concentratie hebben, minder creatief zijn en oppervlakkiger denken. Verder bleek uit een onderzoek van de Universiteit van Los Angeles (z.j.) dat wanneer jongeren een like kregen op hun foto, het deel van de hersenen oplichtte dat in verband wordt gebracht met beloning. Het beloningsgebied in de hersenen is gevoelig tijdens de adolescentie en dit kan verklaren waarom vooral adolescenten zoveel op sociale media zitten.

Bronnen

11 Maart 2018

bij deze groep is door de steeds drukkere en veeleisendere samenleving. De kantoortuinen, de multitasking en het netwerken zorgt voor een overdaad aan prikkels waardoor mensen met autisme sneller uitvallen en hulp gaan zoeken. En dan niet te vergeten dat we, mogelijk door het vele internetgebruik, wereldwijd minder seks hebben (Soa Aids Nederland & Rutgers, 2017). Want wie wil er nou seks hebben wanneer je nog een aflevering Game of Thrones kan kijken?

Tabula Rasa Tekst: Rosa Breed

Even Slikken van Christiaan Vinkers & Roeland Vis

Spiegeloog

12 Maart 2018

Wist je dat jaarlijks meer dan een miljoen Nederlanders antidepressiva slikken? Er wordt weleens gezegd dat we in een heuse ‘depressie-epidemie’ zitten, en dat de farmaceutische industrie er echt alles aan doet om zoveel mogelijk mensen aan de antidepressiva te krijgen.

Over depressie en antidepressiva wordt dus van alles beweerd. In Even Slikken nemen Christiaan Vinkers en Roeland Vis een aantal van deze beweringen onder de loep. Ze beginnen al meteen door vast te stellen dat er geen aanwijzingen zijn voor een depressieepidemie: zo’n vijf procent van de bevolking lijdt jaarlijks aan een depressie. Dat is zeker niet niks, maar dit percentage is al jaren gelijk gebleven.

Daarna vertellen de auteurs kort wat we op dit moment weten over de werking van depressie. Daaruit blijkt dat er vooral nog veel onduidelijk is rondom depressie en antidepressiva.

De zogenaamde serotoninehypothese – het idee dat depressie ontstaat door een tekort aan serotonine in de hersenen – is een te simpele verklaring, die niet past bij de complexiteit van onze hersenen. Maar hoe het dan wel zit, weet men eigenlijk nog steeds niet.

De auteurs vertellen ook hoe de eerste psychiatrische medicijnen min of meer bij toeval werden ontdekt.

Dit was in een tijd waarin psychiatrische behandelingen in het beste geval niet of nauwelijks werkten – het gebeurde namelijk regelmatig dat een behandeling de patiënt voor de rest van zijn leven invalide maakte of zelfs dodelijk was. In dit perspectief begrijp je wat voor redding de komst van de eerste generatie psychiatrische medicijnen voor veel patiënten was. Sommige patiënten knapten na jarenlange opname binnen korte tijd enorm op. Zij konden eindelijk de kliniek verlaten en een eigen leven opbouwen. Dat gold niet alleen voor de eerste antidepressiva, maar misschien nog wel sterker voor antipsychotica en voor de stemmingsstabilisator lithium, die gebruikt wordt bij bipolaire stoornissen en zware depressies.

Ook leggen de auteurs uit wat de rol is van publication bias en de media in de beeldvorming over antidepressiva. Uit de in het boek opgenomen verhalen van gebruikers blijkt dat zij de overwegend negatieve aandacht voor antidepressiva in de media als heel vervelend kunnen ervaren. Tegelijkertijd komen ook de wat dubieuze praktijken aan bod waarmee de farmaceutische industrie probeert zoveel mogelijk medicijnen te verkopen. De werkzaamheid van medicijnen wordt soms flink overdreven, en in enkele gevallen werden ernstige bijwerkingen van een medicijn zelfs lange tijd bewust verzwegen.

Deze praktijken illustreren de auteurs treffend met advertenties voor antidepressiva die weleens in tijdschriften voor artsen hebben gestaan. Een kritische houding tegenover deze medicijnen is dus wel heel belangrijk.

Even Slikken is op een toegankelijke en leuke manier geschreven. Mooi is bijvoorbeeld de vergelijking van de ongerichte werking van antidepressiva met het blussen van een brandje in de keuken door het hele huis onder water te zetten.

Toch is dit boek voor psychologiestudenten misschien minder interessant, omdat veel informatie, vooral over biologische processen, al bekend zal zijn. De auteurs nemen je in sneltreinvaart mee door de wereld van depressie en antidepressiva, maar blijven nergens uitgebreid bij stilstaan. En dat is jammer. Als je vooral geïnteresseerd bent in de biologische mechanismen van depressie en de precieze werking van antidepressiva, zou ik dit boek dan ook niet aanraden. Als je meer wilt weten over maatschappelijke kwesties die meespelen bij het gebruik van antidepressiva, is dit boek wél interessant om te lezen, maar ook daar valt misschien meer over te zeggen dan in dit boek gedaan wordt. Even Slikken slikt net iets te makkelijk weg.

Dit boek is te verkrijgen voor €19,99 bij boekhandel of site.

De Neiging tot Categorisering Schept dit daadwerkelijk orde?

De mens bedenkt al eeuwenlang systemen. Zo begonnen we een paar duizend jaar geleden met een systeem voor taal: het schrift. Met dit soort systemen proberen we de wereld om ons heen structuur te geven. Echter, het is maar de vraag of we zo ook daadwerkelijk meer orde creëren.

bedacht om een naam en ordening te geven aan alle chemiolgens Van Dale is een systeem een ‘doelmatig georsche elementen. Het is dus duidelijk dat de mens nogal een dend samenhangend geheel van bij elkaar horende liefhebber is van categoriseren. dingen en onderdelen’ (2018). Mensen bedenken al eeuwenlang systemen omdat ze de behoefte hebben de omgeving Behalve binnen de wetenschap ordenen we ook flink in de ordelijk en overzichtelijk te houden. We scheppen orde in samenleving. Zo is onder andere het Nederlandse schoolsysdeze buitengewoon ingewikkelde wereld om niet in een teem een grote verzameling van verschillende classificaties. angstwekkende chaos te raken (Lang & Van der Molen, Op vrij jonge leeftijd (11 2015). Het classificeren à 12 jaar), moeten kindeen categoriseren zit dan ren al prestaties leveren ook diep geworteld in de menselijke natuur (Kauf- - De neiging kan echter gevaarlijk zijn als het die bepalend zijn voor de rest van hun schoolcarman, 2012). Deze neigaat om het categoriseren van mensen rière. Vervolgens worden ging kan echter gevaarlijk ze naar een school zijn wanneer het gaat om gestuurd met vwo, havo het categoriseren van of vmbo, waarbij de laatmensen; iemand kan ste ook weer onderverdeeld is in kbl, bbl en tl. Dit klinkt als hierdoor te snel met een label bestempeld worden. Mogeeen systeem met vrij veel categorieën en roept de vraag op lijkerwijs leidt dat uiteindelijk alleen maar tot meer chaos. of zulke categorisatie op die leeftijd Ordening en clasal nodig is. Tegensificatie vind je in gesteld aan het bijna alle disciplines. schoolsysteem in Taxonomie is de Nederland worden benaming voor het bijvoorbeeld in het indelen van indiviVerenigd Koninkduen of objecten in rijk en de Verenigde groepen. In onder Staten kinderen andere de biologie niet al zo jong ingewordt dit enorm veel deeld in verschilgebruikt, bijvoorlende niveaus, maar beeld bij het benoezitten ze gedurende men en indelen van de gehele middelplanten en dieren. bare schoolperiode De taxonomie is met leerlingen van ook te vinden in de alle niveaus in een scheikunde, waar het klas. periodiek systeem is

13 Maart 2018

V

Spiegeloog

Tekst: Julia Zegeling

Spiegeloog

14

Niet alleen classificeren we praktische zaken zoals het onderwijs, maar bijvoorbeeld ook seksuele identiteit. In de jaren 90 is de term LHBT ontstaan, die verwijst naar lesbische, gay, homoseksuele, biseksuele en transgender individuen.

Deze term is echter gedurende de jaren uitgebreid, - Het denken in en zo is bijvoorbeeld ook een nog grotere rol wel eens de afkorting LHBTTQQIAAP gevallen, waar transseksueel, queer, questioning, intersekse, aseksueel, ally (heteroseksuele individuen die de beweging steunen) en panseksueel aan toegevoegd zijn (Van Beek, z.j.).

Maar ook naast deze term bestaan weer andere varianten en kunnen er alsmaar meer letters aan toegevoegd worden. Een uitgebreide term als deze zorgt ervoor dat veel verschillende identiteiten erkenning krijgen, wat belangrijk is voor de algehele acceptatie van mensen die niet binnen de sociale normen vallen.

Toch kan het ook leiden tot doorslaande categorisering en het te veel labelen van mensen, wat hokjes-denken stimuleert. De uitdrukking ‘queer’ is een overkoepelende term die vooral wordt gebruikt om af te zetten tegen de heteronorm en het hokjesdenken. Zou een begrip als queer, waarmee mensen zich kunnen identificeren maar die niet stigmatiserend werkt, misschien niet méér bij kunnen dragen aan de acceptatie?

Maart 2018

Illustratie: Sven Eichholtz

Het denken in systemen speelt een nog grotere rol in de psychologie. Vrijwel alle psychologen zullen het bekende boek voor classificatie van stoornissen wel kennen: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM5, 2013). De DSM is hét handboek voor psysystemen speelt chiatrische aandoeninin de psychologie gen, opgesteld door de American Psychiatric Association (APA) en verscheen voor het eerst in 1952 (GGZTotaal, 2018). Na meerdere vernieuwingen van het handboek zijn we inmiddels bij DSM-5 aangekomen (APA, 2013). Ondanks dat het boek leidend is in de klinische praktijk is er toch veel discussie over. Zo stelde Allen Frances, psychiater en voorzitter van de commissie die de DSM-IV uitbracht, dat de nieuwe editie zou kunnen zorgen voor ‘diagnostic hyperinflation’ (Frances, 2013). Dit zou gebeuren doordat met de nieuwe DSM een groter aantal mensen mentaal ziek wordt verklaard. Voor kinderen met emotionele uitbarstingen en irritaties is bijvoorbeeld de diagnose disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis ingevoerd. Max Wiznitzer, een pediatrisch neuroloog, is bang dat deze categorie te makkelijk toegepast zal worden op kinderen waarbij eigenlijk iets anders speelt, zoals een angststoornis of ADHD

Duidelijk is dat we overal systemen voor bedenken: van het indelen van planten en dieren tot het categoriseren van mensen op basis van mentale gezondheid. Men kan zich afvragen of deze verscheidenheid aan categorieën wel daadwerkelijk voor orde zorgt. Het in hokjes stoppen van mensen kan leiden tot stigmatisering, wat individuen en hun mogelijkheden juist kan schaden. Dit geldt niet alleen voor mentale diagnoses, maar kan denk ik gelden voor alle categorieën waar we Uit een artikel van Young en Corrigan (2010) komt - De vraag is of zoveel hokjes op deze manier mensen in proberen te stoppen. De vraag is of naar voren dat diagnostiniet juist tot meer chaos leidt zoveel hokjes op deze sche labels wel een duimanier niet juist tot meer delijk nut hebben voor chaos leidt. Identificatie de klinische praktijk en met een groep en het aanbrengen van structuur zijn beide onderzoek, maar ook negatieve implicaties met zich meezeer belangrijk, maar laten we oppassen dat we niet doorbrengen zoals een publiekelijk stigma en stigmatisering van slaan in de categorisering. << het zelf. Dergelijke stigma’s kunnen zowel invloed hebben op arbeidskansen als op het zelfvertrouwen en de zelfeffecBronnen tiviteit van een individu. Volgens Young en Corrigan komt - American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical dit door drie processen: groupness, homogeniteit en stabilimanual of mental disorders (5th ed.). Amsterdam, Nederland: Boom teit. Met groupness wordt de mate bedoeld waarin een verUitgevers. zameling van mensen beschouwd wordt als een uniforme - Van Beek, M. (z.j.). LGBTQQIP2SAA. Ken jij het roze alfabet? of betekenisvolle entiteit. Wanneer individuen gediagnostiZij Aan Zij. Opgehaald op 13 februari 2018 van ceerd worden met afwijkend gedrag scheidt dit hun van de https://www.zijaanzij.nl/infopoint/lhbtqia/lgbtqqip2saa-ken-jijalgemene bevolking en benadrukt dit hun ‘aparte groep’. Op het-roze-alfabet/. zijn beurt worden hier stereotypen die bij bepaalde groepen horen ook mee vergroot. Eveneens wordt de out-group - Van Dale Online. Betekenis ‘systeem’. Opgehaald op 13 februari (in dit geval individuen met een diagnose) vaak gezien als 2018 van http://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/ meer homogeen dan de in-group. Dit houdt de verwachting betekenis/systeem#.Wo6W8ufvK00/. in dat alle leden van de groep ook dezelfde karakteristie- GGZTotaal. (2018) Alles wat je al wilde weten over de DSM-5. ken hebben: er is sprake van generalisatie. Als laatste bevatOpgehaald op 13 februari 2018 van ten stereotype beschrijvingen van gestigmatiseerde groepen https://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89824/pagina/dsm_5. vaak een component van stabiliteit; de eigenschappen van html/. een groep worden gezien als niet veranderend. Deze drie - Grohol, J. M. (2010). Overdiagnosis, Mental Disorders and the processen laten goed zien hoe individuen met een diagnose DSM-5. Opgehaald op 14 februari 2018 van https://psychcentral. gestigmatiseerd kunnen worden. Zowel publiekelijk stigma com/blog/overdiagnosis-mental-disorders-and-the-dsm-5/. als zelfstigma heeft negatieve gevolgen voor het individu. Zo - Grush, L. (2013). The DSM-5 is here: What the controversial kan publiekelijk stigma leiden tot stereotypering, vooroornew changes mean for mental health care. Opgehaald op 13 februari delen en discriminatie, waardoor mensen met een stoornis 2018 van minder kansen kunnen hebben. Stigmatisering van het zelf http://www.foxnews.com/health/2013/05/21/dsm-5-is-hereheeft weer invloed op verminderd zelfvertrouwen en zelfefwhat-controversial-new-changes-mean-for-mental-health-care.html /. fectiviteit, maar ook verminderd vertrouwen in de toekomst.

- Kaufman, S. B. (2012). The Pesky Persistence of Labels. PsyAls er door de grote verscheidenheid aan categorieën in de chology Today https://www.psychologytoday.com/blog/beautifulDSM alleen maar meer diagnoses worden uitgedeeld, zorgt minds/201210/the-pesky-persistence-labels/. dat dan uiteindelijk niet tot meer chaos?

- Lang, G. & Van Der Molen, H. T. (2015) Psychologische gespreksvoering. Amsterdam, Nederland: Boom Uitgevers.

De meningen over de DSM verschillen echter zeer. Zo stelt - Piesing, M. (2013). Independent. Opgehaald op 13 februari 2018 psychiater en oprichter van Psych Central, John Grohol (2010), van http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/ dat het niet zozeer gaat om het te snel stellen van diagnoses, features/the-diagnostic-and-statistical-manual-of-mental-disordersmaar om inconsistente diagnostisering. Hier moeten we mishas-been-updated-but-should-we-beware-this-8608342.html/. schien niet de DSM de schuld van geven, maar we kunnen - Young, M. A. & Corrigan, P. W. (2010). DSM-V and the stigma beter onze aandacht richten op psychiaters en klinisch psyof mental illness. Journal of Mental Health, 19(4). chologen. Dat zou betekenen dat het niet onze systemen zijn die het nalaten om orde te scheppen, maar dat mensen dat zelf niet doen.

Spiegeloog

(Grush, 2013). Ook is er een nieuw subtype toegevoegd aan Posttraumatic Stress Disorder (PTSD), heeft Obsessive Compulsive Disorder (OCD) zijn eigen categorie gekregen en zijn nieuwe stoornissen als hoarding en binge-eating toegevoegd. Hoarding wordt omgeschreven als persistente moeilijkheden met het weggooien van bezittingen en binge-eating is een eetstoornis waarbij je last hebt van regelmatig terugkerende eetbuien (APA, 2013).

Maart 2018

15

De Wandelgang Tekst & Foto’s: Maaike Posthuma & David Voss

Van koelbloedig stoïcisme tot opgefokte heethoofden, iedereen gaat anders om met de velerlei chaotische situaties die zich in het dagelijks leven aanbieden. Wij wilden weten hoe de gemiddelde UvA-student chaos het hoofd biedt. Daarom vroeg Spiegeloog: ‘Wat is het meest chaotische dat je ooit hebt meegemaakt?’

Spiegeloog

Lennart: ‘Ik heb wel altijd last van deadlines, maar alles is bij mij altijd wel kalm eigenlijk. Ik heb niet echt grote chaotische momenten gehad. Het gaat er ook heel erg om hoe je er zelf instaat, denk ik. Als je rustig aan doet, komt het allemaal vanzelf wel goed. Als er bijvoorbeeld op een festival paniek zou uitbreken, zou ik eerder de situatie analyseren en rustig blijven, dan in paniek met een groep meerennen.’

16 Maart 2018

Isabel: ‘De meest chaotische situatie was het moment dat ik zou vliegen naar Amerika. Toen we opstegen in Dublin, kon je op het scherm in het vliegtuig zien dat we eerst richting Amerika vlogen, toen plotseling het vliegtuig omkeerde richting Ierland. Op een gegeven moment keerde het vliegtuig weer om, richting Amerika, om uiteindelijk tóch terug te keren naar Dublin! Er was aan boord een baby onwel geworden. Uiteindelijk moesten we enorm lang wachten, kregen we telkens verkeerde informatie en vlogen we pas de dag erna, in de avond.’

Robert: ‘Ik slaapwandel af en toe en droomde een tijdje geleden, vlak nadat ik naar Lowlands was geweest, dat ik weer in een tent sliep. In mijn slaap stond ik op om het rolgordijn (in mijn droom een tentdoek) van mijn grote raam dat openstond, omhoog te tillen. Buiten zat daar toevallig net een kat, die plots naar binnen sprong. Ik denk dat ik nog nooit zo erg ben geschrokken. Ik heb toen halfslapend, half-wakker, die kat weer naar buiten geloodst.’

Tommy: ‘Ik denk dat ik over het algemeen erg chaotisch ben. Twee jaar geleden kwam ik in Portugal een meisje uit Amsterdam tegen. Ik vond haar erg aantrekkelijk, en zij bleek goede vrienden te zijn met iemand die mij een stage aanbood. Die hele stage was uiteindelijk super chaotisch, dus begon dat schooljaar ook heel chaotisch. Ik kon geen prioriteiten stellen en daarbovenop brak het meisje uit Portugal ook nog eens mijn hart. Dus al met al was die periode één grote chaos.’

Luban: ‘Een jaar geleden studeerde ik psychologie, maar wilde eigenlijk niets met mijn opleiding doen. Ik werkte voor een muziekblog, wat toen en nu nog, ontzettend lekker ging. Ik deed al vijf jaar over mijn bachelor, dus toen moest ik beslissen of ik een master wilde gaan doen, of verder zou gaan in de muziek, waar meer mijn hart ligt.

Achteraf ben ik blij dat ik voor de muziek ben gegaan, want dat gaat heel erg goed. Het voelt niet erg als werk.’

Jaume: ‘I’m Spanish and we are known for a lack of organization. So last Christmas holiday I booked a flight to Hungary, just to see what would happen. That is my life: a constant chaos. This university is the opposite of chaos, by the way. But I’m never in control, that’s how I live my life. I say that freedom actually exists! At the UvA there are so many instructions that are really clear, it’s a bit too much for me to be honest!’

Spiegeloog

David: ‘I once missed my flight to Canada for my student exchange. I was having breakfast with a friend at the airport, and we didn’t notice the time. Then we got a text from another friend who was already on the plane, saying that the plane was almost leaving. We were checked in already, but Frankfurt is a big airport, so we started running towards the gate. In the back of my mind I was thinking: “This always goes well in the movies.” Not this time. They left.’

Sarah: ‘Toen mijn stiefvader overleed, was alles wat er gebeurde heel chaotisch. Je hebt niets meer zelf in controle en alles glijdt langs je heen. Er moeten dan allemaal dingen geregeld worden en dat is wel echt pure chaos. Ik was toen heel jong, maar dit is het eerste dat me te binnen schiet. Het voelde echt alsof alles langs me heen schoot in die periode.’

Ivo: ‘Een tijdje geleden deed ik mee aan een salsa-cursus, of eigenlijk een variant daarvan: rueda. Hierbij dans je ook in koppels en heeft de heer de leiding. Toen ik begon had ik echter geen enkel idee wat te doen. Ik probeerde te kijken naar de heer in de groep die de dans voordoet voor alle anderen, maar ik kon er geen touw aan vastknopen. Dat was best wel chaotisch.’

Maart 2018

Peter: ‘The most chaotic day was the day I got accepted into the UvA. It was so overwhelming. I am from Serbia, and it would be the first time moving out of my parents house. It was expected, but it still really struck me, because my life was going to be different. I knew what the cost was, and at that moment I realized my life would never be the same. My friends and family knew that me leaving wasn’t a temporary thing.’

17

Op Kamers

Richard Ridderinkhof - Gebouw G 1.19 Tekst & Foto’s: Wolter de Boer & Maaike Posthuma

Prof. dr. Richard Ridderinkhof is sinds 1993 werkzaam bij de Universiteit van Amsterdam en is sinds 2006 hoogleraar en hoofd van de afdeling Ontwikkelingspsychologie. Op het gebied van neurocognitieve ontwikkeling heeft hij baanbrekend onderzoek gedaan, met name over neurocognitieve veroudering. Spiegeloog nam een kijkje in zijn kantoor.

MacIntosh

Spiegeloog

‘Toen ik met mijn promotieproject begon in 1988, was ik een van de allereerste medewerkers die een eigen computer kregen. De Mac die ik had was nog één generatie ouder dan deze. Hier zit een harddisk in, maar wij hadden nog eentje zonder. Je had twee floppydisks, intern en extern, op de ene stond het hele operating system en op de andere stond Microsoft Word, je proefschrift en artikelen. Deze Mac doet het nog steeds en ik heb de floppydisks ook nog. Ik had op een gegeven moment een heel Mac-museum met zo'n beetje alle generaties, maar met de laatste verhuizing moesten we een hoop dingen weggooien, dus ik heb de leukste bewaard. Thuis heb ik de Mac zonder harddisk staan, die zet ik een enkele keer aan om te kijken of-ie het nog doet.’

18

Franse boekjes

Maart 2018

‘Ik ben heel erg van de oude boeken, maar de meeste heb ik eigenlijk allemaal thuis staan. Dat zijn vooral oude boeken over psychologie en lichaam en geest, sommige afkomstig uit de 17e eeuw. Deze komen allemaal uit de verzameling van Rita Fuik, nog uit de tijd van Barendregt [hoogleraar in de jaren zestig, red.]. Fuik was de eerste ontwikkelingspsycholoog, en de eerste (vrouwelijke) hoogleraar psychologie.

In haar tijd was de Frans-Zwitserse school heel dominant.

De boekjes vallen een beetje uit elkaar en dat is typisch die Franse goedkope uitgave uit die tijd. Wie weet staat er toevallig een zeldzaam exemplaar tussen. In Nederland vind je dit soort boekjes nergens meer, misschien in Frankrijk langs de Seine nog.’

Boekenkast

‘Deze mocht eigenlijk niet mee naar het nieuwe gebouw, maar onder het mom van burgerlijke ongehoorzaamheid heb ik het wel gedaan. Deze kast is van een voormalig hoogleraar Louis Oppenheimer. Toen hij met vervroegd emeritaat ging, wilde hij zijn houten boekenkasten kwijt. Ik vond alles mooier dan die witte kasten hier. In die kast stonden nog wat oude boeken, waaronder één van Spinoza, de Ethica. We waren toen net begonnen met het Spinoza Centre for Neuroimaging en eerlijk gezegd dacht ik: “Spinoza, who the fuck is that?” Ik heb het gelezen en vond het geweldig. Het blijkt een van de minst toegankelijke boeken te zijn van, maar ik vond dat helemaal niet. Er staat heel veel hedendaagse psychologie in, zoals theorieën over associatie, geheugen en vrije wil.’

Camera Obscura Tekst: Julia Zegeling

The Shape of Water

Geregisseerd door de Mexicaanse Guillermo Del Toro, is The Shape of Water een film die je meesleept in een verhaal vol liefde, seksualiteit, vriendschap en oorlogsspanningen. Na enkele ogenblikken wordt het belang van water in de film al geïllustreerd: te zien is een onder water staande kamer met meubels die ronddrijven. Door de manier waarop het water de spullen omringd zou je kunnen zeggen dat het water vorm geeft aan de kamer: The Shape of Water. De film gaat verder met het ochtendritueel van Elisa Esposito, gespeeld door Sally Hawkins, waarna ze haar weg vervolgt naar haar werk. Samen met Zelda, gespeeld door Octavia Spencer, werkt Elisa als schoonmaakster in een geheim onderzoekslaboratorium, ten tijde van de Koude Oorlog. Al snel wordt duidelijk dat Elisa niet in staat is om te spreken, haar stembanden zijn doorgesneden toen ze nog een baby was.

In het lab komt Elisa in aanraking met een mysterieus wezen, dat in gevangenschap in een grote watercontainer leeft. Het mannelijke wezen is helemaal bedekt met blauwgroene schubben maar komt toch menselijk voor: zo heeft hij handen, voeten en blauwe ogen. Op het eerste gezicht lijkt hij een tikkeltje gevaarlijk, maar al gauw blijkt dat het wezen vooral bang is. Elisa probeert hem rustig te maken

door hem muziek te laten luisteren en eten te geven. Zo krijgen Elisa en het waterwezen een bijzondere band die, natuurlijk, uitmondt in verliefdheid. Ze ervaart met hem een niet eerder gekende connectie: hij ziet haar zoals ze is, en heeft niet door dat ze een spraakgebrek heeft.

Als vanzelfsprekend werken er ook ‘bad guys’ in het lab, die het wezen voor onderzoeksdoeleinden martelen. Zo heb je de typisch Amerikaanse jaren zestig schurk – Cadillac rijdend en wonend in een buitenwijk waar zijn vrouw het eten op tafel zet – Richard Strickland, gespeeld door Michael Shannon, die een grote afschuw toont naar het waterwezen en hem het liefst van kant zou maken.

Naast de Amerikaanse overheidsagenten zijn er ook de Russen die jacht maken op het wezen en een infiltrant hebben in het laboratorium (het is immers ten tijde van de Koude Oorlog). Natuurlijk wilt Elisa het wezen beschermen, en bedenkt ze een plan om haar geliefde te bevrijden.

Het verhaal van Del Toro is een herkenbaar sprookje, maar onderscheidt zich toch van andere sprookjes. Zo is er in tegenstelling tot de meeste sprookjes die zijn verfilmd, duidelijk seksualiteit aanwezig. Het is echter ook waarneembaar dat dit niet hetgeen is waar de film om draait: het gaat om de buitengewone band die kan ontstaan tussen twee individuen. De opbouw en het einde van de film zijn misschien enigszins cliché, maar al met al geeft The Shape of Water een mooi verhaal op een unieke wijze weer, wat de film zeker de moeite waard maakt.

Regie: Guillermo Del Toro The Shape of Water is nu te zien in de bioscoop.

Spiegeloog

ans van sprookjes met een monsterachtig tintje zullen genieten van de nieuwe fantasyfilm, The Shape of Water. Het verhaal doet denken aan een jaren zestig versie van Belle en het Beest, die zich afspeelt in de Verenigde Staten. De Volkswagenbusjes, platenspelers en vooral het oude laboratorium zorgen voor een totaal andere sfeer dan het standaard Disney sprookje.

19 Maart 2018

F

Een Hoop Chaos Al meerdere jaren worden Europese landen door de media bedolven onder berichtgeving uit verre landen waar het rommelt. Of het nu om de Arabische Lente, hongersnoden in Zuid-Soedan of de Syrische burgeroorlog gaat: te midden van deze chaos blijken de burgers altijd weer de grootste verliezers te zijn. Kan dit ook anders?

Tekst: Maaike Posthuma

Spiegeloog

20

V

Maart 2018

hek met prikkeldraad is deze grensovergang net zo veelbeteelen zullen het zich nog herinneren: een foto van de kenend als de hemelpoort voor een gereformeerde christen, driejarige Syrische Alan Kurdi, die in een onnatuurlijke de Ka’ba voor de moslim(a) of Boeddha voor de boeddhist. houding op een Turks strand was aangespoeld. Of een winMaar Europa binnenkomen gaat niet zomaar. Aan de andere naar van de World Press Photo van 2015: een luchtfoto van kant van het hek staan politie en militairen de vluchtelineen van de weinige boten, volgepropt met mensen afkomstig gen op te wachten, om van het Afrikaanse vasze zonder pardon weer teland, die de overtocht terug te sturen. De roep wél haalden. Of de vijfom mensenrechten vanuit jarige Syrische Omran - De roep om mensenrechten vanuit Brussel is hier nauwelijks Daqneesh die, bedolven Brussel is hier nauwelijks meer te horen - meer te horen. onder het stof en puin vanuit de ambulance, de Zo’n 65,6 miljoen mensen cameralens in kijkt en wereldwijd – het hoogste door CNN omschreven aantal ooit – hebben in 2016 gedwongen hun huis moeten werd als ‘The boy who has known nothing but war’ (McKirdy & verlaten, waarvan er 22,5 miljoen mensen als vluchteling Tawfeeq, 2017). Al deze mensen stonden symbool voor wat worden beschouwd door de Verenigde Naties (UNHCR, de meesten hier in Nederland niet kennen: oorlog, destructie 2017). Hiervan zijn er ongeveer tien miljoen stateloos en en chaos. daardoor rechtenloos. Verreweg de meeste vluchtelingen – 5,5 miljoen – komen heden ten dage uit Syrië. Het land dat, Op de grens tussen oorlog en vrede liggen de twee Spaanse exclaves Melilla en Ceuta. Gelegen op het Afrikaanse vasnaast vele buurlanden als Jordanië en Libanon, het grootste teland, maar behorend tot Spanje en daarmee tot vermodeel van deze vluchtelingen op zich neemt is Turkije. Dit is geen toeval: bijna twee jaar geleden bereikten de Europese gend Europa, lijken de twee steden op het eerste gezicht een leiders, na jarenlang onderhandelen, een akkoord over hoe geschikte bestemming voor een zonnige stedentrip of ontde migrantenstroom te bezweren. Het basisidee van deze spannende golfvakantie. Echter, schijn bedriegt. Europa laat zich hier van een van haar duistere kanten zien. deal was dat de illegale migratie naar Europa via Griekenland zou verminderen, door legale migratie via Turkije te stimuleren. De Europese Unie zou maximaal 72.000 vluchEen paar kilometer bij Melilla vandaan, bevinden zich beboste telingen opnemen, terwijl Turkije al zo’n 2,7 miljoen Syriheuvels en bomen met verdorde bladeren. De zon schijnt er sche vluchtelingen heeft opgenomen (Alonso, 2016). Voor en het lijkt een rustige plek, maar wanneer je er langer rondde duidelijkheid, dat is 0.013% van alle gevluchte Syriërs. De dwaalt ontdek je provisorische tentenkampen, verspreid gesprekken betreffende Turkije’s EU-lidmaatschap zouden door het hele woud. Tientallen, zo niet honderden, mannen worden versneld, en dus gaat Turkije akkoord met deze en enkele vrouwen maken zich op voor de gewaagde overbelabberde deal. Zo denkt Europa van het probleem af te steek naar Europa (Bausells, 2017). De Spaanse exclaves zijn zijn, zonder zich daadwerkelijk in te zetten voor diegenen voor vele gelukszoekers, oorlogsvluchtelingen, ontheemden die het het hardst nodig hebben. en andere onvoorstelbare pechhebbers de toegangspoort naar een beter leven. Aan de ongelukkige kant van het hoge

Misschien lijkt dit beeld op het eerste gezicht onrealistisch en financiëel gezien niet haalbaar, maar dat hoeft de deur niet meteen te sluiten. De Verenigde Naties, tal van non-gouvernmentele organisaties (ngo’s), andere landen en bedrijven

Spiegeloog

21 Maart 2018

criminaliteit en ziektes. De Keniaanse overheid wil Dadaab In het essay Nergensland (2017), onderdeel van de serie sluiten, en Hussein legt uit wat de desastreuze gevolgen hierNieuw Licht bespreekt schrijver en publicist Femke Halvan zouden zijn. Dit geldt vooral voor de jongere generatie sema hoe de Europese landen en de daaruitvolgende Unie die niet anders kent dan het kamp; zij horen nergens anders het ‘migratieklusje’ keer op keer maar niet geklaard krijgen. thuis. Mensen worden Het is altijd een kunst gedwongen om terug om niet te vervallen in te keren naar hun hereen misantropisch en komstland Somalië, waar pessimistisch beeld van - Ligt er een verantwoordelijkheid het nog lang niet rustig West-Europese landen, voor de Europese landen? is en vele mensen zich maar Europese leiders niet thuisvoelen. Het is blijken maar moeilijk in een mooi voorbeeld hoe staat om de migratiecrisis de vluchtelingen eens te adequaat te behandelen. meer aan het kortste eind trekken in de internationale geoDeals worden gesloten met landen als Marokko en Turkije, politiek. Ligt hier een verantwoordelijkheid voor de Eurodie deze deals onkritisch en met beide handen aangrijpen pese landen?

– alles om dichterbij de Europese Unie te kunnen komen.

Als het aan Europa ligt worden deze deals in de toekomst Kampen als Dadaab en Kakuma zijn verre van ideaal voor ook met Niger, Zuid-Soedan en Libië gesloten, landen met mensen die gedwongen hun huis moeten verlaten, maar er is een ‘miserabele trackrecord […] in de bescherming van geen alternatief. In Nergensland schetst Halsema een ideaalmensenrechten’ (Halsema, 2017). Het gevolg is strenge maar beeld – geïnspireerd op filosoof Karl Popper’s geloof in utomensonterende grensbewaking en het invoeren van visa en pisme – om een structurele oplossing te vinden voor tijdelijk paspoorten als verdienmodel voor private bedrijven. ‘De onderdak, dat zoveel mensen op de wereld nodig hebben.

Europese buitengrenzen zelf vertonen een toenemende Het idee van ‘Zatopa’ wordt geïntroduceerd: een nederzetgelijkenis met militaire zones waar satellieten, infraroodcating op de plek van een voormalig vluchtelingenkamp, waar mera’s en zelfs drones worden ingezet om te voorkomen dat voldoende en kwalitatief goede faciliteiten aanwezig zijn, mensen illegaal de unie binnendringen’ (Halsema, 2017). waar de basisrechten van de mens niet worden geschonden en waar een ontheemd persoon tijdelijk kan neerdalen. HalDe wereld heeft dus nog geen sluitende oplossing gevonden sema noemt het een ‘utopisch vergezicht,’ en het ideaalbeeld voor degenen die hun huis uit moeten, met als gevolg dat is niet bedoeld om te toetsen op praktische uitvoerbaarheid, er enorme, gedesorganiseerde vluchtelingenkampen bestaan maar juist om het idealisme niet kwijt te raken in de uitwaar de leefomstandigheden nauwelijks beter zijn dan de voering. In ‘Zatopa’ staan simpele maar degelijke huizen en brandhaarden waarvoor men vlucht. De grootste vluchtezijn rioleringssystemen aanwezig. Er is straathandel, er zijn lingenkampen ter wereld liggen in Kenia, genaamd Dadaab waterleidingen, zonnepanelen en een ziekenhuis bemand en Kakuma. Een essay dat wereldwijd indruk maakte was door lokale (vluchtelingen)artsen. Er is een politiebureau, er dat van Asad Hussein (2016), een student die opgroeide zijn verkiezingen geweest voor een lokale burgemeester en in Dadaab en hierover schreef in The Guardian. Veiligheid gebruik van de bibliotheken, studie- en collegezalen, waar is er een probleem, de kampen zijn een broedplaats voor vanuit universiteiten over de hele wereld lezingen en colleges worden gestreamd, is er gratis.

Zatopia is een tijdelijke verblijfplek voor ontheemden, waar hun ontwikkeling en zelfstandigheid hen níet wordt afgenomen. Een plek waar mensen zich tijdelijk thuis kunnen en mogen voelen.

zouden berekeningen moeten maken die landen met veel vluchtelingen overhalen om een stuk grond pachten. Dit ‘consortium’ heeft hierdoor de vrijheid om te investeren op dit grondgebied en te zorgen voor faciliteiten, investeringen en groei. De economische vooruitzichten van een bloeiende plek vol beginnende industrie en werkgelegenheid belooft veel goeds voor alle partijen, inclusief de bewoners. Niet alleen oplossingen in deze vorm, maar investeringen in vele vormen zouden alle betrokken internationale partijen goed doen.

Spiegeloog

22 Maart 2018

Om paternalisme en neokolonialisme te vermijden, moet er vanuit Europa niet hersenloos geld worden gepompt naar ‘ontwikkelingslanden.’ Vorig jaar pleitte Afrika-expert Ton Dietz in De Volkskrant ervoor om migratie in Europa legaal aan te trekken: ‘Migranten sturen miljarden terug naar huis waarmee ze de lokale economie stimuleren. Als het ze eenmaal goed gaat keren ze vaak terug om bedrijfjes te beginnen met familieleden waardoor mensen aan het werk worden geholpen.’ (Alonso, 2016). Puur geld pompen in ‘arme landen’ blijkt dus nutteloos te zijn en misschien zelfs averechts te werken. Waar meer dan de helft van de bewoners in Afrika nu onder de armoedegrens leeft (1,25 dollar per dag), is er volgens onderzoek van Hein de Haas een jaarinkomen van 7.000 dollar nodig om de migratie te doen dalen (Alonso, 2016). Het legaal aantrekken van migranten zou je misschien kunnen zien als een soort Zatopia-idee, maar dan op ons eigen grondgebied. Dus, of het nu Zatopia is, of een gul beleid dat naast westerlingen ook anderen de kans geeft om zich te ontwikkelen, er zijn genoeg oplossingen te bedenken voor de chaos die nu heerst in vele delen van de wereld. Geef mensen de kansen en gelegenheid om zélf hun thuisland te kunnen helpen. Beter gezegd, neem ze die kansen niet af.

Sinds een aantal jaren worden we dag in, dag uit overstelpt met de afschuwelijke, ellendige en uitzichtloze situaties van oorlogs- en andere slachtoffers. Mensen die tegen wil en dank het label ‘slachtoffer’ of ‘gelukszoeker’ krijgen.

Mensen die ondanks dat ze hun broer, zus, ouder of kind zijn kwijtgeraakt, vasthouden aan de hoop op een beter leven. Mensen die eigenlijk geen reden meer hebben op hoop. Of het nu een utopische stad in het verre Oosten of Zuiden is, of een open en soepel migratiebeleid aan de grenzen van Europa: een georganiseerde, menselijke oplossing voor vluchtelingen en ontheemde mensen is te vinden. Chaos is niet onvermijdelijk. De Franse filosoof François de La Rochefoucauld schreef in zijn Maximen: ‘Hoe bedrieglijk de hoop ook is, ze voert ons in elk geval over een aangename weg naar het eind van ons leven’ (1844, 168). Over het bijvoeglijk naamwoord ‘aangenaam’ valt in dit geval nog te twisten, want wie durft te stellen dat het klimmen over een metershoog hek

met prikkeldraad dat is? Duidelijk is in ieder geval dat deze mensen niet anders kunnen dan, te midden van alle chaos, hoop houden. <<

Bronnen

- [Afbeelding] Opgehaald op 22 februari 2018 van https:// upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Refugee_shelters_in_the_Dadaab_camp%2C_norther n_Kenya%2C_ July_2011_%285961213058%29.jpg/.

- [Afbeelding] Opgehaald op 22 februari 2018 van https://www. theguardian.com/cities/2017/may/10/melilla-refugees-spain-africagateway-europe/.

- Alonso, S. (2016). Dit staat in de Turkije-deal, punt voor punt. Opgehaald op 21 januari 2018 van https://www.nrc.nl/ nieuws/2016/03/18/dit-staat-in-de-turkije-deal-punt-voor-punta1404894/.

- Bausells, M. (2017). In limbo in Melilla: the young refugees trapped in Spain’s African enclave. Opgehaald op 3 februari 2018 van https://www.theguardian.com/cities/2017/may/10/melilla-refugees-spain-africa-gateway-europe/.

- De la Rochefoucauld, F. (1844). Reflecties; of, Zinnen en morele stelregels van De la Rochefoucauld. Parijs: Lefevre.

- Halsema, F. (2017). Nergensland: Nieuw licht op migratie. Amsterdam: Ambo|Anthos.

- Hussein, A. (2016). I grew up in the world’s biggest refugee camp – what happens when it closes? Opgehaald op 3 februari 2018 van https://www.theguardian.com/world/2016/sep/23/kenya-dadaabrefugee-camp-what-happens-when-it-closes-asad-hussein/.

- McKirdy, E. & Tawfeeq, M. (2017). Omran Daqneesh, young face of Aleppo suffering, seen on Syrian TV. Opgehaald op 13 januari 2018 van https://edition.cnn.com/2017/06/07/middleeast/ omran-daqneesh-syrian-tv-interview/index.html/.

- World Press Photo. Rescue Operation. Opgehaald op 3 februari 2018 van https://www.worldpressphoto.org/collection/photo/2015/ general-news/massimo-sestini/.

- Vos, C. (2017). Hoe meer we investeren in Afrika, hoe meer migratie naar Europa: muren opwerpen heeft geen zin. Opgehaald op 3 februari 2018 van https://www.volkskrant.nl/binnenland/hoemeer-we-investeren-in-afrika-hoe-meer-migratie-naar-europa-murenopwerpen-heeft-geen-zin~a4513188/.

Ivoren Toren Chaostheorie

In de wetenschapsfilosofie heeft men lang het standpunt aangehangen dat voorspellen en verklaren logisch equivalent zijn. Een verklaring van een fenomeen is dan de voorspelling van het bestaan van dat fenomeen op basis van een theorie (eigenlijk is een verklaring dan een ‘achterspelling,’ want meestal weet je al dat het fenomeen bestaat). Voorspelling is ook de basis van Popper’s idee dat de wetenschappelijkheid van theorieën staat of valt bij de vraag of ze falsifieerbaar zijn, want falsifieerbaarheid betekent dat een theorie voorspellingen doet die mogelijkerwijs niet uitkomen. Zoals A.D. de Groot, oprichter van mijn programmagroep, zei: ‘Als ik iets weet, kan ik iets voorspellen; kan ik niets voorspellen, dan weet ik niets.’

Toch laat de wetenschap zich niet zo gemakkelijk vangen.

Soms stellen wetenschappelijk onderzoekers theorieën op die verklaren waarom bepaalde fenomenen principieel niet te voorspellen zijn. Het beroemdste voorbeeld is waarschijnlijk dat van de self-defeating prophecy, zoals je die hebt bij beurskoersen. Stel dat je een theorie had die de ontwikkeling van de beurs zou kunnen voorspellen, en dat die theorie zegt dat op 1 april de beurs zal stijgen. Dan gaat iedereen op 30 maart aandelen kopen. Maar dat betekent dat de markt juist op 30 maart aantrekt, waardoor de kans kleiner wordt dat op 1 april nog een hausse zal ontstaan.

In het algemeen sluiten sommige evenwichtstheorieën van beurskoersen uit dat die koersen structureel voorspelbaar zijn, omdat de voorspelbaarheid zelf een factor is in het evenwicht.

Een ander voorbeeld is dat van de chaostheorie. Chaotische processen zijn processen die zeer grillig gedrag vertonen als functie van zeer kleine fluctuaties in de begincondities van het proces. De spreekwoordelijke vlinder in ZuidAmerika die een orkaan veroorzaakt in Japan is in de chaostheorie een serieuze mogelijkheid. Sommige proces-

sen, zoals het weer, zijn sterk afhankelijk van fluctuaties in begincondities die zo klein zijn dat wij ze nooit kunnen meten. Dat maakt dat die processen op wat langere termijn fundamenteel onvoorspelbaar zijn.

Je kunt dat soms heel precies vaststellen. Op een congres zag ik eens een klimaatonderzoeker die onderzocht of de warme golfstroom zou kunnen ophouden te bestaan doordat het zoutgehalte in zee zakt als gevolg van de smeltende ijskappen. Hij had duizenden weerboeien in de oceaan liggen die terabytes aan gegevens naar een supercomputer in Californië stuurden. Toen iemand in het publiek vroeg of we nu wel of niet kunnen verwachten dat de golfstroom stopt, moest hij gniffelen om zoveel onkunde. Iedereen in het vak wist immers dat je, om dat proces te kunnen voorspellen, minimaal één weerboei zou moeten hebben op iedere kubieke meter in de oceaan.

Je hebt dus wetenschappelijke theorieën die een fenomeen zó goed beschrijven, dat ze kunnen uitleggen waarom dat fenomeen fundamenteel onvoorspelbaar is. Dat is toch eigenlijk één van de intellectuele hoogtepunten in de menselijke geschiedenis.

Denny Borsboom

Spiegeloog

etenschappelijke vooruitgang gaat samen met een toenemende voorspelbaarheid en controle. Vóór het werk van Galileo en Newton was beweging een onbegrepen fenomeen dat slechts zeer beperkt gecontroleerd kon worden. Wie een kanonskogel afschoot deed dat op basis van intuïtie en ervaring, niet op basis van een wetenschappelijk onderbouwde, wiskundige theorie. Sinds Newton zijn mechanica ontvouwde weten we welke vergelijkingen we moeten inzetten om de baan van een vallend object te voorspellen, en daardoor kunnen we raketten naar de maan schieten.

23 Maart 2018

W

Wist je dat...

Tekst: Wolter de Boer

Spiegeloog

… in de Griekse mythologie Chaos ‘het niets’ is waar alles uit ontsprongen is? Sommige bronnen beweren dat Chaos vrouwelijk is, terwijl andere het als onzijdig aanduiden. In geschriften is Chaos wel voorgesteld als een bodemloze ‘leegte’ waarin alles valt. Niet naar beneden – want in ‘het niets’ is geen duidelijke oriëntatie mogelijk – maar alle kanten op. Chaos gaf helemaal alleen geboorte aan de eerste Griekse goden en personificaties, waaronder Gaia (staat voor de aarde), Tartaros (staat voor de onderwereld), Eros (god van de liefde), Erebos (god van de duisternis) en Chronos (personificatie van de tijd). En, last but not least, gaf Chaos ook geboorte aan Nyx, de godin van de nacht, die op haar beurt in haar eentje weer een hele reeks nageslacht kreeg.

24 Maart 2018

... er net een nieuwe uitgeverij is opgericht in Amsterdam met de naam Chaos? De uitgeverij is op dit moment de enige feministische uitgeverij van Nederland. Hun eerste uitgave wordt een nieuwe vertaling van een beroemd essay van feministisch icoon Virginia Woolf: A Room of One’s Own (Een kamer voor jezelf) uit 1929. De eerste uitgave zal verschijnen op 8 maart, wanneer het Internationale Vrouwendag is. Een tijdje geleden is er ook een call for entries geweest, waarin jong talent proza kon insturen. Samen met stukken van gevestigd talent zullen de inzendingen gebundeld worden in hun tweede uitgave, een boek rondom het thema ‘Nyx.’ Ook Uitgeverij Chaos gaat binnenkort dus geboorte geven aan de nacht.

… de uit de natuurkunde afkomstige chaostheorie ook in de psychologie steeds vaker toegepast wordt om verschijnselen te verklaren? De chaostheorie onderzoekt het gedrag van niet-lineaire complexe systemen. In een niet-lineair complex systeem kan een kleine afwijking al voor een groot resultaat zorgen, iets wat in de populaire cultuur vooral bekend is als het vlindereffect (of butterfly effect). Methodologen die chaostheorie toepassen in de psychologie zien ook de mens als een complex systeem. De theorie wordt ingezet om te bepalen hoe deterministische chaos kan optreden in een systeem, en onder welke toestanden dat gebeurt. De komende jaren zullen we zien of de toepassing van een theorie als deze nieuwe verklaringen en een groter begrip kan genereren voor menselijk gedrag. Of is het een moderne vorm van physics envy?

... de klinische psychologie geen diagnostische categorie heeft onderscheiden voor de ‘chaotische persoonlijkheid,’ maar de borderline persoonlijkheidsstructuur vaak wel als chaotisch bestempeld wordt? Deze wordt gekenmerkt door wat wel eens een ‘chaotische binnenwereld’ wordt genoemd, met intense en instabiele relaties, een instabiel zelfbeeld en moeite met emotieregulatie. Ook de diagnostische criteria voor de diagnose ADHD hangen samen met chaos.

Zo zijn criteria onder andere het hebben van grote moeite met plannen en het regelmatig kwijtraken van spullen.

Jezelf Beschouwen als Verhaal Goed idee of niet?

De tijd waarin we leven krijgt vaak het keurmerk ‘onzeker’ en de ‘Grote Verhalen’ die werden ontleend aan religie en verzuiling zijn verdwenen uit het dagelijks leven. In de filosofie en psychotherapie is het een populaire opvatting geworden om ‘jezelf te beschouwen als verhaal.’ Geeft een persoonlijk narratief meer houvast in chaotische tijden?

Tekst: Wolter de Boer

Spiegeloog

26

B

Maart 2018

houvast vroeger veel meer hadden, houvast die ons geleverd ijna alle huidige studenten, waaronder ikzelf, mogen werd met de Grote Verhalen. Een vertelling over onze tijd en zich rekenen tot de millennial-generatie. De jongste onze waarden zoals religie of politieke ideologie ons gaven. leden van deze generatie begeven zich ook op het randje van Generatie Z (pak ‘m beet tussen 1995 en 2010 geboren).

Dat we goed moeten zijn voor onze naaste(n), niet mogen Over Generatie Z wordt wel gezegd dat het een generatie is liegen, geen mensen mogen vermoorden en geen overspel die in nogal onzekere tijd opgroeit (Ubels, 2017). Gezien de mogen plegen is ons over het algemeen wel bekend. Toch grote overlap tussen Generatie Z en de millennial-generatie beklijven dat soort leefregels beter wanneer ze gevangen zijn is het denk ik wel veilig om te zeggen dat ook de tijden die in een mooie vertelling millennials kennen een of visie. Niet voor niets nogal onzeker karakis ‘storytelling’ het toverter hebben. Voor beide Leefregels beklijven beter wanneer ze gevanwoord in de 21-eeuwse generaties, en dus voor alle huidige studenten, gen zijn in een mooie vertelling of visie - marketing. Ook een imago beklijft nu eengeldt dat crisis na crisis maal beter als je er een elkaar opvolgde: de ecomooi verhaal van breidt. nomische crisis, de kliEen relatief nieuw inzicht voor de merkmakers van nu, maar maatcrisis, de migratiecrisis. Als kers op de taart kwam daar een inzicht dat de religieuze instituties eeuwen geleden al de inauguratie van Trump nog eens bovenop: misschien wel omarmd hadden. de meest recente crisis in de nog jonge millennial-geschiedenis. Of deze tijd ook echt de boeken in zal gaan als de TrumSamen met het verdwijnen van religie en de dominantere piaanse crisis valt nog te bezien, maar iedere jongeling die positie van wetenschap zijn de grote, overkoepelende verde actualiteiten een beetje in de gaten houdt ziet eerder het tellingen waaraan de mens zijn identiteit kon ontlenen einde van de wereld naderen, dan een glorieuze toekomst teloorgegaan. De constatering dat alle Grote Verhalen zijn voor zich uitstrekken. Al blijven we natuurlijk hopen op dat verdwenen, wordt doorgaans toegeschreven aan de Franse laatste. filosoof Jean-François Lyotard. In Het postmoderne weten (1987) schreef hij: ‘Met een extreme simplificatie noemen Twee edities van Spiegeloog geleden gingen mijn collega we “postmodern”: het ongeloof aan de metavertellingen.’

Maaike en ik op pad naar Antwerpen om de Vlaamse psyOftewel: in de moderne tijd ontbreekt het aan de grote, chiater Dirk de Wachter (die bij onze zuiderburen een cultoverkoepelende verhalen. Verhalen die ons geboden werden status verworven heeft) te interviewen. Ook hij stelt dat er door religie en verzuiling. voor de jonge generaties een hoop veranderd is. Hij schreef in zijn bestseller Borderline Times: ‘Er is voor de laatste gene/ raties mensen zoveel veranderd, er zijn zoveel maatschappelijke verschuivingen geweest, dat we ons allemaal voor Behalve dat er dus wordt gesproken over de Grote Verhalen zoveel meer vragen geplaatst zien dan de generaties voor en het verdwijnen daarvan, is het in verschillende disciplines ons’ (2012, p. 97). In onzekere tijden is een beetje houvast ook populairder geworden om te praten over ‘persoonlijke natuurlijk van harte welkom. Er werd wel gesteld dat we die

Niet alleen vanuit religie is er een einde gekomen aan grote vertellingen, ook op een aantal andere vlakken moeten we het stellen met minder verhaallijnen. Jonge mensen worden aangemoedigd om vooral dat te doen wat ze leuk vinden. Het fenomeen van jongens of meisjes die hun ouders opvolgen in hetzelfde beroep of ambacht of de zaak van hun oudelui overnemen is eigenlijk een beetje antiek aan het worden.

Het goede verhaal maakte destijds grote indruk op me, Vanzelfsprekend is die nieuwe vrijheid om je professionele en heeft me denk ik ook beïnvloed in mijn keuze tot het leven in te richten zoals beginnen aan Psycholoje dat zelf wilt gewelgie als tweede bachelodig. Maar die maakbaarropleiding. Het idee dat heid zorgt er ook voor iedereen een verhaal - Zijn we dat wel, romanciers dat er vaak een breuk over zichzelf vertelt van ons eigen bestaan? ontstaat in de generatiekwam me als logisch en lange ‘verhaallijn:’ vaders vanzelfsprekend voor. en zonen die elkaar een Sindsdien praat ik dan eeuw lang opvolgden als ook regelmatig over ‘de huisarts, generatie na generatie die de slagerszaak van hun verhalen die mensen over zichzelf vertellen’ en over hoe ouders openhouden of kinderen die hun ouders opvolgen interessant het me lijkt om later als psychotherapeut met als onderwijzer. mensen ‘die verhalen te herschrijven.’ Ieder mens heeft een eigen levensverhaal, en dat levensverhaal kan op verschilIk ben erg blij dat mensen vrij zijn geworden om zelf te lende manieren herinnerd, verteld en gevormd worden. bepalen wat ze willen doen en wie ze willen zijn. Ik ben er op geen enkele manier toe aangelegd om het hoogtechnologiHet praten over mensen en hun levens als verhalen zie je op sche werk van mijn vader te verrichten, en voor het werk dat veel meer plekken terug. Een paar voorbeelden. De wereldmijn moeder doet heb ik veel te weinig geduld. Het idee dat beroemde neuroloog Oliver Sacks schreef: ‘Each of us coner op de een of andere manier van me verwacht zou worden structs and lives “narrative” […] this narrative is us, our identities’ dat ik in hun voetsporen zou treden benauwt me en daarmee (in The Man Who Mistook His Wife for a Hat, 1998). Daniell ben ik blij dat ze me altijd aangemoedigd hebben om iets te Dennett, een gerenommeerd filosoof die zich veelal beziggaan doen wat ik zelf boeiend vind. De keerzijde daarvan is houdt met philosophy of mind, schreef jaren geleden eens een dus, om met Dennett te spreken, dat ik er meer werk aan heb stuk met de titel Why Everyone is a Novelist (1988). Charles om als romanschrijver mijn eigen levensverhaal op te tekeTaylor, bekend om zijn filosofie over identiteit en het zelf, nen. En dat geldt ook voor veel van mijn generatiegenoten. schreef in zijn bekendste boek Sources of the Self: ‘We must see our lives in story’ (1989). Vanzelfsprekende en logische taal, / vond ik.

Het was dezelfde Spiegeloog-collega met wie ik Dirk de Wachter geïnterviewd had die me vertelde dat ze het praten over mensen als ‘verhalen’ een nogal romantische manier van spreken vond. Een romantische manier die bovendien niet echt dicht bij de waarheid staat. Maar hebben we in onzekere tijden, waarin de Grote Verhalen op hun einde gelopen zijn, niet juist heel erg behoefte aan een eigen verhaal voor houvast? / Lyotard verklaarde alle Grote Verhalen dus dood. De meeste religies zijn gebaseerd op eeuwenoude verhalen waarin over oer-vragen nagedacht wordt zoals: wat is goed, en wat is kwaad? De instituties die de religies representeren waren bovendien niet te flauw om deze verhalen, die van generatie

Zijn we dat wel, romanciers van ons eigen bestaan? Het beschouwen van mensen en hun identiteit is, zoals we gezien hebben, wijdverbreid in verschillende disciplines. Het wordt ook wel ‘narrativiteit’ genoemd.

Een tijdje geleden stuitte ik op een paper van de Britse filosoof Galen Strawson: Against Narrativity (2004). Hoewel hij, zoals de titel al wel doet vermoeden, vooral ageert tegen het idee dat alle mensen op te vatten zijn als verhalen, of zichzelf zo zouden moeten zien, leun ik ook op zijn paper om te laten zien wat er bedoeld wordt met narrativiteit. Volgens Strawson kun je grofweg onderscheid maken tussen mensen die zichzelf als narratief beschouwen, en mensen die zichzelf als episodisch beschouwen. Mensen die zichzelf als narratief beschouwen zijn geïnteresseerd in vragen als ‘Wat heb je van je leven gemaakt?’ en ‘Hoe ben je terechtgekomen op

Spiegeloog

op generatie overgedragen worden, te vangen in duidelijke gedragsregels. Dat zorgt al met al voor een paar duidelijke kaders waarbinnen je je leven en identiteit in kunt richten.

27 Maart 2018

verhalen.’ Zo ook in de psychotherapie. Jaren geleden las ik het boek Het goede verhaal (2015), een briefwisseling tussen Nobelprijs-winnend auteur J.M. Coetzee en de in Leicester (Verenigd Koninkrijk) gevestigde hoogleraar en psychotherapeute Arabella Kurtz. In de correspondentie probeerden ze antwoorden te vinden op vragen als: welke verhalen vertellen we over onszelf ? Moeten we in die verhalen de waarheid vertellen, of kunnen ze ook fictie zijn? Kunnen we de verhalen mooier maken dan ze in werkelijkheid zijn?

het punt waar je nu bent?’ Alle hobby’s, werkgevers, relaties, woonplaatsen, etc. die je hebt gehad zijn samen te weven tot een verhaal dat vertelt hoe je terechtgekomen bent op de plek waar je nu bent. Het ‘zelf ’ blijft een ingewikkeld concept (probeer het maar eens aan te wijzen of te omschrijven), maar voor narrativisten is duidelijk wat het zelf is: een verzameling verhalen die je over jezelf vertelt. Ieder persoon als een soort romanpersonage dus (Jongepier, 2015).

Spiegeloog

28

Mensen die zichzelf als episodisch zien zijn veel minder geïnteresseerd in vraagstukken over hoe ze gekomen zijn waar ze zijn. Zij leven veel meer in het moment, en identificeren zich niet per se met de persoon die ze een tijd geleden waren. Ze hebben een minder grote drang om voorgekomen gebeurtenissen aan elkaar te rijgen tot een narratief. In de roman Anna in kaart gebracht wordt een schrijver opgevoerd, die zelf een wantrouwen jegens narrativiteit koestert. Aan de intrigerende, maar voor hem iets te jonge Anna, omschrijft hij het verschil tussen een narratieve en een episodische kijk op het zelf, de tijd en de wereld: ‘Anna, ik ben bekend met de verhalen. […] We hebben ontzettend behoefte aan verhalen, we kunnen niet meer zonder – ongeveer zoals de banketbakker niet zonder sacharose en de lasser niet zonder aluminium kan. Maar het is allemaal een leugen, Anna, we zien onszelf verkeerd. Al die verhalen geven geen inzicht in het verleden, ze geven slechts inzicht in Google. De werkelijkheid heeft geen verhaal. Enkel een eindeloos aantal scherven die steeds maar weer nieuwe figuren vormen in die waanzinnige caleidoscoop van ons korte leven.’ (Sindelka, 2016)

Strawson stelt dat narrativiteit in ieder geval een aantal onderdelen bevat: de neiging om te zoeken naar bestaande patronen en het idee dat er in het leven een bepaalde zoektocht of queeste verscholen ligt. Daarnaast moet er uiteraard een neiging tot ‘storytelling’ zijn, feitelijke gebeurtenissen moeten op de een of andere manier geselecteerd en gerangschikt worden tot een levensverhaal. Tot slot is ook een bepaalde mate van ‘herziening’ essentieel: op een later moment kunnen de gekozen feiten en het verhaal dat daaruit is gedestilleerd weer gerangschikt worden tot een (iets) ander verhaal.

Zeker in de psychotherapie is dat laatste element van ‘herziening’ belangrijk. Simpel gezegd zou gesteld kunnen worden dat de kern van een psychotherapie eruit bestaat om de betekenis die iemand aan gebeurtenissen in zijn leven geeft onder de loep te nemen, en waar nodig te herinterpreteren.

Op die manier ontwikkelt zich een nieuw verhaal, dat minder innerlijk conflict oplevert. Of dat verhaal helemaal gevormd is naar ‘de waarheid’ doet er niet zoveel toe. Zoals iedere psychologiestudent wel duidelijk wordt na het volgen van de eerste propedeusevakken is het menselijk geheugen hoogst manipuleerbaar. We herinneren ons zaken vaak anders dan ze daadwerkelijk zijn voorgevallen en iedere keer dat we ons een gebeurtenis herinneren kunnen we die herinnering vervormen en opnieuw opslaan. Dat proces voltrekt zich altijd, overal, met betrekking tot iedere herinnerde gebeurtenis. We weten dus nooit zeker of de manier waarop we ons zaken herinneren, overeenkomt met de werkelijkheid. Psychotherapie maakt daar handig gebruik van, en smeedt een nieuw verhaal met een meer passende waarheid.

Maart 2018

Met een duidelijk onderscheid tussen de narratieve en de episodische persoonlijkheid is de stelling dat iedereen zichzelf zou moeten zien als een verhaal moeilijk vol te houden.

Strawson zegt in Against Narrativity bijvoorbeeld dat hij zichzelf helemaal niet als narratief ziet, maar zijn leven als episodisch ervaart. En met hem vele anderen (hij stelt zichzelf onder andere in het goede gezelschap van artiest Bob Dylan, schrijfster Virginia Woolf en filosoof en essayist Michel de Montaigne). Duidelijk is dus dat niet iedereen zichzelf beschouwt

Zoals gezegd heb ik het persoonlijke narratief dus eigenlijk altijd gezien als een waarheid. Voor mij was het volledig vanzelfsprekend dat mensen verhalen over zichzelf vertelden, of die verhalen nu waar zijn of niet.

Jongepier zegt ook dat de verhalen die onze ervaringen omvatten ‘geen Tolstoyaanse proporties’ hoeven aan te Ik blijf het een aantrekkelijk idee vinden om jezelf te nemen, maar om de ervaringen en handelingen betekebeschouwen als een verhaal. Dat zou best wel eens te maken nis te kunnen geven is kunnen hebben met mijn het belangrijk om ze vooruitgangsgeloof, met te plaathet zien van de mens als - Ik wil graag vooruit, en een verhaal draagt insen.eenEencontext bepaalde mate een project. Ik wil graag altijd een ontwikkeling met zich mee van betekenis, en dus vooruit, en een verhaal van narratief, is voor draagt altijd een bepaalde iedereen nodig. Of je ontwikkeling met zich nu episodisch of narramee. Op die manier insitief ingesteld bent. Maar met het verdwijnen van de Grote nueert een verhaal dus ook vooruitgang. Natuurlijk kan een Verhalen lijkt het mij wel wenselijk om onze eigen verhalen verhaal ook een duidelijke achteruitgang meedragen, maar extra stevig neer te zetten. Die persoonlijke betekenis is hard als auteur ben jij degene die de ‘feiten’ selecteert en er een nodig in een tijd waarin de wereld steeds meer van betekenis coherent verhaal van smeedt, dus is het in theorie aan jou ontdaan wordt. om er een narratief van te maken dat een vooruitgang laat zien.

Strawson opperde dat narrativiteit ervan uitgaat dat er een missie of zoektocht verscholen ligt in het leven. Ik geloof misschien wel dat dat zo is, en dat het ook belangrijk is om die missie bloot te leggen. Filosoof Peter Bieri (beter bekend als romanschrijver Pascal Mercier van onder andere Nachttrein naar Lissabon) heeft, in nogal wollige termen, eens omschreven dat de mens op zoek moet naar ‘de geheime logica van zijn leven’ (Vanheste, 2015). Wollige termen die ik als narrativist wel aansprekend vind, eigenlijk.

Het enige dat me tegenhoudt om dan maar te concluderen dat ieder mens een verhaal is, en zichzelf bovendien zo zou moeten beschouwen, is een valkuil waar Strawson voor waarschuwt in zijn paper. Hij schrijft: ‘I also suspect that those who are drawn to write on the subject of “narrativity” […] generalize from their own case with that special, fabulously misplaced confidence that people feel when, considering elements of their own experience that are existentially fundamental for them, they take in that they must also be fundamental for everyone else.’

Waaraan hij in een voetnoot toevoegt: ‘I think this may be the greatest single source of unhappiness in human intercourse.’ (2004) De vraag of het voor iedereen verstandig is om zichzelf als een verhaal te beschouwen, durf ik hier dan ook niet met een volmondig ‘ja’ te beantwoorde. In een artikel voor weblog Bij Nader Inzien legt filosoof Fleur Jongepier uit hoe belangrijk het soms is om een narratief te hebben. Ze schrijft:

Bronnen

- [Afbeelding.] Opgehaald op 22 februari 2018 van https:// commons.wikimedia.or g/wiki/File:ler one_bennett,_well_ known_black_writer_who_is_senior_editor_at_ebony_magazine,_ in_his_office_at_johnson_publishing..._-_NARA_-_556250.jpg/.

- Coetzee, J., & Kurtz, A. (2015). Het goede verhaal: Over fictie, waarheid en psychotherapie. Amsterdam: Cossee.

- Dennett, D. C. (1988). Why Everyone is a Novelist.

The Times Literary Supplement, 16-22.

- Jongepier, F. (2015). Waarom je jezelf (niet) moet begrijpen als een verhaal. Opgehaald op 20 februari van https://bijnaderinzien. org/2015/11/11/narrativiteit/.

- Lyotard, J.-F. (1987). Het postmoderne weten. Kampen: Kok Agora.

- Sacks, O. (1998). The Man Who Mistook His Wife for a Hat. New York: Simon & Schuster.

- Sindelka, M. (2016). Anna in kaart gebracht. Amsterdam: Das Mag. - Strawson, G. (2004). Against Narrativity. Ratio, 428-452.

- Taylor, C. (1989). Sources of the Self. Cambridge: Harvard University Press.

- Ubels, D. (2017). Generation Z: de ongrijpbare generatie. Opgehaald op 10 februari 2018 van https://www.marketingfacts.nl/ berichten/generation-z-de-ongrijpbare-generatie/.

- Vanheste, T. (2015). Een waardig mens gaat op zoek naar de geheime logica van zijn leven. Opgehaald van https://decorrespondent. nl/2685/een-waardig-mens-gaat-op-zoek-naar-de-geheime-logica-vanzijn-leven/300308542545-70bc92da/.

- Wachter, D. De (2012). Borderline Times: Het einde van de normaliteit. Leuven: LannooCampus.

Spiegeloog

/

‘Wat jouw ervaringen—het lezen van een blogpost of het rennen om de metro te halen—begrijpelijk of ‘intelligibel’ maakt is hoe deze ervaring past in het verhaal van jouw leven. De gedachte “ik heb zin in een cheesecake!” of “zou er iets nieuws zijn verschenen op Bij Nader Inzien?” is helemaal niet begrijpelijk voor iemand die respectievelijk een lactose-allergie heeft of nog nooit van Bij Nader Inzien heeft gehoord.’ (2015)

29 Maart 2018

als een verhaal. Maar, als iemand dat wel doet, biedt het dan tegenwicht aan het verdwijnen van de Grote Verhalen?

Mededelingen Mededelingen voor nummer 389 kunnen tot 4 april 2018 worden ingeleverd, liefst via e-mail. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten. Nummer 389 komt eind april uit.

Spiegeloog

30

De Rode Hoed is een cultureel centrum waar debatten, lezingen, concerten, congressen en workshops plaatsvinden, gevestigd in een historische schuilkerk.

Adres: Keizersgracht 102, 1015 CV, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 6385606. Website: www. rodehoed.nl.

Maandag 12 maart vanaf 20:00

€8,50 voor studenten

Maart 2018

Het maatschappelijk contract - Jean Jacques Rousseau

In deze Bucketlist Filosofie behandelen we het maatschappelijk contract van Jean Jacques Rousseau. Wat kunnen we vandaag de dag nog leren van zijn gedachtegoed?

Dinsdag 20 maart vanaf 20:00

€8,50 voor studenten

De ondergang van onze beschaving

Is het einde van de Westerse beschaving nabij? En durf je dit te horen? Vanavond praten we met Paul Cliteur, Esther van Fenema, Sid Lukkassen en Robert Lemm. Onze Westerse beschaving staat volgens velen onder druk. Maar wat is er precies in gevaar? Waaruit bestaat de bedreiging?

Moeten we ons verweren, en hoe?

Dindag 10 april vanaf 20:00

€6,- voor studenten

#MeToo – Drie generaties feministen in gesprek

Toen de #metoo-discussie losbarstte, toonden zeker niet alle vrouwen zich solidair met elkaar. Veel oudere feministes verweten de jongere generatie van slachtofferschap. In deze Schoonheidssalon gaan we in gesprek met drie generaties vrouwen over seksualiteit, machtsmisbruik en samen strijden.

De Balie is een platform voor een breed en vrijzinnig publiek.

In de Grote Zaal, Kleine Zaal en in de Salon vinden vrijwel dagelijks debatten, seminars, theater- en filmvoorstellingen plaats, gericht op culturele, kunstzinnige, maatschappelijke en politieke kwesties.

Adres: Kleine Gartmanplantsoen 10, 1017 RR, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 5535151. Website: www.debalie.nl.

Zondag 11 maart vanaf 15:00

€7,50 voor studenten

Hypochonderen in Fukushima - 7 jaar na de kernramp

De kernramp in Fukushima op 11 maart 2011: iedereen herinnert zich het nieuws. En waarschijnlijk gaan de meeste mensen er vanuit dat velen stierven door de straling. Maar dat is niet zo. Er zijn geen stralingsdoden. Er zijn wel mensen overleden; honderden zelfs. Alleen was de doodsoorzaak niet de vrijgekomen straling, maar stress ten gevolge van angst voor deze straling. TINKEBELL. reisde zeven weken lang door het getroffen gebied en schreef hier het boek Het gevaar van angst – hypochonderen in Fukushima over.

Maandag 19 maart vanaf 20:00

€7,50 voor studenten

KennisCafé: Jeuk van alles

Ons immuunsysteem lijkt steeds vaker op hol te slaan: wie is er niet voor iets allergisch? Hooikoorts, allerlei voedingsmiddelen, huisdieren, stof of zelfs schimmels en de zon. Soms van jongs af aan, soms slaan het pas toe als je volwassen bent. Het blijkt ingewikkelde materie, die allergieën van ons. De ene allergie is namelijk de andere niet en soms is het eerder overgevoeligheid dan allergie.

In dit KennisCafé gaat wetenschapsjournalist Martijn van Calmthout (de Volkskrant) met vooraanstaande wetenschappers op zoek naar de oorzaken van de allergie-epidemie.

€10,- voor studenten

UP! Talkshow: Zo wil ik oud zijn

Over hoe je denkt dat het zal zijn en hoe het werkelijk is. 27 februari komt het boek Kruip nooit achter een geranium – Een persoonlijke zoektocht naar een lang en gelukkig leven, van Barbara van Beukering uit. Boordevol anekdotes en adviezen van Hedy d’Ancona, Neelie Kroes, Ans Markus, Nelleke Noordervliet, Gerdi Verbeet, Olga Zuiderhoek en vele anderen. Verder te gast: Bert Keizer en Ans Markus.

Presentatie door Hadassah de Boer.

Woensdag 28 maart vanaf 20:00

€7,50 voor studenten

Yes, please! Het rode oor

De millenialgeneratie heeft minder seks dan welke voorgaande generatie ook. Tegelijkertijd worden we overspoeld met porno en seks. In tijden van preutsheid en porno gaan we op zoek naar een helende middenweg.

gratis, aanmelden verplicht

Proost op de wetenschap: Jongeren en seksualiteit

Nederland wordt internationaal geprezen voor haar pragmatische omgang met jongeren en seksualiteit. Tijdens Proost op de Wetenschap beargumenteert Willemijn Krebbekx dat leren over seksualiteit meer behelst dan seksuele voorlichting, en dat er tijdens lessen seksuele voorlichting veel meer impliciete lessen worden overgebracht over seksualiteit, gender, en etnische diversiteit dan is bedoeld in de pragmatische aanpak.

Donderdag 22 maart vanaf 20:00

gratis, aanmelden verplicht

In gesprek over Europa en Iran

Sinds eind vorig jaar horen we steeds vaker over protesten in Iran. Duizenden mensen gingen de straat op, uit frustratie met de economische situatie, corruptie en het gebrek aan vrijheid. Wat is er aan de hand, welke veranderingen zijn op komst, en hoe kunnen we de Iraanse maatschappij en politiek beter begrijpen? Wat is de rol én wat zijn de mogelijkheden van de EU in dezen? En wat voor invloed heeft de opstelling van de Amerikaanse president Trump?

SPIEGELOOG is op zoek naar nieuwe redactieleden!

Vrijdag 6 & zaterdag 7 april vanaf 17:00 (vr) en 13:00 (za) vanaf €9,50 voor studenten In De Diamantfabriek Festival

In De Diamantfabriek is een cultureel festival voor en door studenten. Een uniek festival waar nog onontdekt talent staat naast grote namen als Linde Schöne, Koffie en Yung Nnelg. Laat je meenemen op gebied van kunst, muziek, lezingen, poëzie, dans, theater en nog veel meer. Meer informatie op www.indediamantfabriek.nl.

Ben je psychologiestudent en zou je wel eens op een andere manier tegen de psychologie en de faculteit aan willen kijken?

Dan ben je in de Spiegeloog-redactie op de juiste plek!

Als redacteur van Spiegeloog houd je je onder andere bezig met het schrijven van artikelen, het houden van interviews en het redigeren van door collega’s geschreven stukken. Ervaring is geen vereiste, enthousiasme en nieuwsgierigheid zijn belangrijker. Ben je geïnteresseerd of wil je meer informatie? Mail ons op: spiegeloog-fmg@uva.nl.

Spiegeloog

Maandag 12 maart vanaf 20:00

Vrijdag 16 maart vanaf 17:00

31 Maart 2018

De Nieuwe Liefde is een cultureel centrum voor debat, bezinning en poëzie. Hier vinden regelmatig debatten plaats over uiteenlopende onderwerpen over o.a. bezinning, poëzie en taal. Programma’s die aan het denken zetten, in verwarring brengen, wakker schudden én bemoedigen.

Adres: Da Costakade 102, 1053 WP, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 589 1680.

Website: www.denieuweliefde.com.

SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden).

Bacchus L

Wat mis ik?

evend in een cultuur waar de suggestie wordt gewekt dat we alles zouden kunnen krijgen, opgroeiend met een besef dat het belangrijk is om elke kans te grijpen die je kan grijpen, is dit ook wat we willen, waar we voor gaan en voor staan. Tegenwoordig lijkt het motto te luiden: ‘Je kan beter spijt hebben van iets dat je hebt gedaan, dan spijt omdat je iets niet hebt gedaan.’ Dit spookte ook door mijn hoofd toen een grote droom uitkwam en ik een reis naar New York maakte. In de stad waar je eigenlijk altijd wel het gevoel hebt dat je iets mist, brak mij het zweet uit toen ik in een kort tijdsbestek nog naar én de Brooklyn Bridge én de Top of the Rock wilde.

Met zoveel mogelijkheden binnen een relatief klein oppervlakte, is het niet gek dat naar deze stad gerefereerd wordt als ‘the city that never sleeps.’ In deze altijd bruisende stad ontkom je er niet aan, maar in de algemenere huidige samenleving is het ook niet gek dat de term FOMO zijn intrede heeft gedaan: Fear of Missing Out. FOMO wordt gedefinieerd als een doordringende bezorgdheid dat anderen misschien een belonende ervaring ondergaan waar jij geen deel van uitmaakt. Hoe kan je dit voorkomen?

Door altijd bij te houden wat je vrienden aan het doen zijn, natuurlijk. En laat dit nou net makkelijk zijn in de huidige informatiemaatschappij, waar de smartphone en sociale media primaire levensbehoeften lijken.

Maar wat mis je eigenlijk als je niet constant je tijdlijn checkt? Of als je eens ‘nee’ zegt tegen een kans die eigenlijk voor het grijpen ligt? Veel marketingbureaus zouden het antwoord hebben, en spelen – op een misschien wel sluwe manier – in op FOMO om hun producten aan te prijzen. Ze maken het soort reclames dat er zo inhakt bij millennials. Zo heeft Heineken bijvoorbeeld een reclame gehad met de tagline ‘Sunrise belongs to moderate drinkers,’ waarin

geschetst wordt dat je de beste delen van een feestje goed meemaakt als je gematigd bier drinkt.

Ben je op een feestje waar ze Heineken biertjes serveren, kies dan zelf wat jouw behoeften zijn. Als jij eraan toe bent om veel te diep in het glaasje te kijken en even alles uit te zetten, dan mis je niks als jij kotsend boven de wc hangt tijdens ‘het leukste moment van het feestje.’ Ik denk dat FOMO ontstaat doordat de maatschappij denkt voor ons te kunnen bepalen wanneer onze behoeften vervuld zijn. En de manier om dit tegen te gaan is door telkens bij jezelf af te vragen: Wat is mijn behoefte op dit moment en hoe vervul ik deze? En niet door constant te proberen de behoeften die de maatschappij je oplegt tegemoet te komen.

De vraag die keer op keer bij mij opborrelt is de volgende: hoe weet je wat jouw eigen behoeften zijn, in een cultuur waarin we elke keuzemogelijkheid hebben? Zijn de behoeften die jij denkt te moeten vervullen niet juist opgelegd door de maatschappij, in plaats van een keuze gemaakt door jouzelf ?

Kortom, ik denk dat FOMO vooral ontstaat door een verwarring van jouw eigen behoeften met die van een ander. Stel: het is vrijdagavond, je ligt op de bank, uitgeput van een hele week strijden in de UB en je krijgt een bericht van vrienden die op een feest zijn en zeggen dat je ‘wat mist.’ Wat mis je dan eigenlijk als het jouw behoefte op dat moment is om uit te rusten op de bank? Juist ja, niets. Hoewel het in mijn geval mijn eigen behoefte was om zowel naar de Brooklyn Bridge als de Top of the Rock te gaan, denk ik dat het tijd wordt om te accepteren dat ook onze generatie niet alles kan.

Lisanne van der Velden