Circulair Friesland 2025

Circulair Friesland

Voorwoord

Evert Jan

evertjan.vannijen@circulairfriesland.frl

Vereniging als circulair vliegwiel

Vereniging Circulair Friesland heeft een unieke positie. Meer dan 180 leden, - ruim 100 bedrijven, alle Friese overheden, alle onderwijsen kennisinstellingen (mbo, hbo en universitair) en maatschappelijke organisaties werken samen in circulaire ketenprojecten. Zo is onze vereniging het vliegwiel van de circulaire transitie. Dat geldt zowel voor onze leden als voor de hele Friese regio. En dat valt ook landelijk op getuige de Trouw Duurzame 100-prijs die we in 2024 wonnen (winnaar categorie hergebruik en afval)!

We bouwen met leden en met partners aan een gezonde en toekomstbestendige economie in Fryslân. Tegelijk is onze ambitie om in 2030 in onze regio de landelijke klimaatdoelstellingen, gebaseerd op het Parijs-akkoord, te realiseren.

Focus op uitvoering in de regio

De circulaire transitie is nu vooral een kwestie van uitvoeren. Veel kennis is al ontwikkeld. Het komt nu aan op de executie. Dat is wat onze leden belangrijk vinden en wat de regio nodig heeft. En dat kan het beste op regionale schaal. Die is hanteerbaar, de sleutelpersonen weten elkaar te vinden en de impact is groot.

Werkbezoek Koningin Maxima

Op 26 juni 2024 bracht Hare Majesteit Koningin Maxima een werkbezoek aan onze vereniging. Hiermee kreeg de belangrijke rol van de regio in de circulaire transitie en de succesvolle aanpak van onze vereniging op een bijzondere manier aandacht. Ook vormde het werkbezoek een prachtige opmaat naar 2025, ons jubileumjaar!

Fryslân in 2025 koploper in Europa

Vanaf de start van de vereniging is onze ambitie steeds geweest dat Fryslân in 2025 als circulaire transitieregio’s één van de koplopers is in Europa. En dat gaat lukken! Bovendien is onze aanpak schaalbaar en herhaalbaar in Europa. Dus werken we intensief samen met andere circulaire regio’s in Nederland en met andere koploperregio’s in Europa om de transitie te versnellen.

Tweede feestelijke mijlpaal is dat in 2025 onze vereniging tien jaar bestaat. Kortom, alle reden voor een bijzonder jaarprogramma in 2025! Zo ontvangen we in Leeuwarden op 20 maart 2025 de Nationale Conferentie Circulaire Economie van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Een grote eer! En in juni ontvangen we in Fryslân circulaire regio’s uit heel Europa tijdens de ‘Europese Top’. Wij presenteren dan de circulaire Icoonprojecten die we in Fryslân hebben gerealiseerd en we maken afspraken over samenwerking in nieuwe Europese projecten in de komende jaren.

Jaarplan

Wij geven met plezier in dit jaarplan, Circulair Friesland 2025 - Tien jaar Circulair Friesland, een overzicht van de activiteiten en projecten van de vereniging in 2024 en 2025. Veel leesplezier!

Uniek werkbezoek Koningin Máxima

Hare Majesteit Koningin Máxima bracht op 26 juni 2024 een werkbezoek aan Vereniging Circulair Friesland om een concreet beeld te krijgen van onze unieke regionale aanpak om de circulaire transitie te realiseren. Koningin Máxima ontmoette verschillende VCF-leden en sprak met hen over hun circulaire ketenprojecten.

Jelmer Algra, algemeen directeur provincie Fryslân en bestuurslid van de vereniging, sprak vol trots over het bezoek: "Dit is een mooie erkenning voor ons werk en zal zeker bijdragen aan onze doelstellingen voor 2025, het jaar waarin Fryslân koploper in de circulaire economie wil zijn."

De Koningin bezocht Ecopark de Wierde van Omrin in Heerenveen, waar nascheidingsinstallaties een belangrijke rol spelen in het hergebruik van regionale grondstoffen. Ook wordt er lokaal geproduceerd biogas geleverd aan alle Friese overheden. Een mooi voorbeeld van een regionale keten. Ook kreeg Hare Majesteit

een rondleiding in het Nationaal Testcentrum Circulaire Plastics (NTCP), een internationaal erkend kenniscentrum gericht op het recyclen van kunststoffen.

Bij Nedcam kreeg de Koningin een demonstratie van de nieuwe XXL 3D-printer. Met deze nieuwe machine worden circulaire kunststof mallen geproduceerd voor ondermeer de maritieme sector. De nauwe samenwerking tussen Nedcam, overheden en kennisinstellingen werd eveneens toegelicht.

In Leeuwarden bracht de Koningin een bezoek aan Miedema Bouwmaterialen, een belangrijke ketenpartij in het verenigingsprogramma 'Fryslân Bouwt Circulair'. Het programma zet met name in op het organiseren van biobased waardeketens in onze regio.

Na afloop van het werkbezoek sprak Koningin Maxima haar grote waardering uit voor de regionale aanpak van Circulair Friesland en moedigde zij de leden aan om vooral door te gaan met hun goede werk!

Foto’s: Idzard Schiphof

Circulair Friesland 2025

Circulair koploper in Europa worden, zijn én blijven

Een schoon, gelukkig en gezond Fryslân. Een toekomstbestendige economie in Fryslân waar in grondstoffen steeds weer opnieuw worden gebruikt. Zodat afval niet meer bestaat. Een circulair Fryslân! Toekomstmuziek? Nee: het is het geluid van nú. Want Fryslân is één van de circulaire koplopers van Europa.

In Fryslân doen we het nét even anders

Elkaar opzoeken, samen een uitdaging het hoofd bieden, aan de slag gaan: het is een werkwijze die verankerd zit in ons DNA. In onze mentaliteit. In z’n eentje had geen enkele Fries de strijd tegen het water gewonnen. Samen lukte het wél. En dat het spreekwoord “It is mei sizzen net te dwaan” in vele Friese huishoudens op een tegeltje prijkt, is ook echt geen toeval. Met alleen praten kom je er niet. Door te dóen en samen te werken kun je het verschil maken.

Successen vieren én nieuwe successen creëren

In 2025 vieren we onze circulaire successen. We laten zien wat we met elkaar bereikt hebben. Wat er allemaal al ‘made circulair in Fryslân’ is. En hoe trots we daarop zijn! Maar we kijken vooral vooruit. Want we bouwen door aan een toekomstbestendige economie. We schalen op naar meer en grotere projecten en -programma’s en doen concrete voorstellen voor denken actief mee over het aanpassen van wetten en regels die de circulaire transitie belemmeren. Natuurlijk doen we dat met elkaar. Met de provincie Fryslân, onze andere leden, partners en iedereen die geïnteresseerd is in onze missie. Onze circulaire reis naar morgen gaat elke dag een stukje verder.

Nationale Conferentie

Circulaire Economie 2025

De jaarlijkse nationale conferentie, georganiseerd en geïnitieerd door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, zal in maart 2025 in Leeuwarden worden georganiseerd. Na het aanbieden van ons bidbook, dat we samen met gemeente Leeuwarden, provincie Fryslân en Friesland Convention Partners hebben gemaakt, is de keuze van het ministerie op onze regio gevallen. Eervol! We zullen ons samen met het ministerie inzetten voor het organiseren van een inspirerend conferentie.

Europese Top 2025

De ambitie om in 2025 als circulaire regio een Europese koploper te zijn gaat slagen. Graag willen we als koploper onze bijdrage leveren aan de Europese samenwerking op gebied van circulaire economie. Dat doen we, naast samenwerken in Europese projecten, door in juni 2025 een Europese Top in Fryslân te organiseren. Tijdens deze week zal ondermeer de General Assembly van ACR+, the Association of Cities and Regions for Sustainable Resource Management in Europe, met al hun leden (Europese steden en regio’s) in onze provincie plaatsvinden.

Karina Pool

karina.pool@circulairfriesland.frl

Nienke Turkstra

nienke.turkstra@circulairfriesland.frl

Emma Bosma

emma.bosma@circulairfriesland.frl

Strategie: de vijf focusgebieden

Kantelpunten

Verenigingsprogramma

Projecten

Circulair leren

1. Verenigingsprogramma

Onze leden vormen het kloppende hart van de vereniging. Eén van onze leden: ‘Als leden elkaar leren kennen, gaan ze elkaar vertrouwen en pas wanneer dit gebeurt, gaan ze samenwerken’. Een belangrijke spelregel van de leden is het actief ‘halen en brengen’. Dat is essentieel in kader van eigenaarschap en energie binnen de vereniging.

2. Kantelpunten

Als vereniging richten we ons op vier kantelpunten: circulaire inkoop door Friese overheden, het bevorderen van circulair ondernemerschap en het verbeteren van wet- en regelgeving, zowel regionaal, landelijk als Europees.

Campaigning & Lobby

3. Projecten

We zetten met onze leden stevig in op uitvoering van de circulaire transitie in de vorm van ketenprojecten. Leden willen nieuwe circulaire oplossingen in de praktijk testen en vervolgens opschalen en impact maken. Bovendien zien onze leden de markt veranderen. Steeds meer opdrachtgevers stellen circulaire eisen in hun aanbestedingen. Positief!

4. Circulair leren

Onze overtuiging is dat de regionale circulaire transitie waaraan wij werken alleen kan slagen als het onderwijs hier volop in participeert. Ten eerste zitten de huidige studenten over 15 jaar op sleutelposities in onze bedrijven en overheden. Ten tweede kunnen studenten met hun ‘grenzeloze’ inzichten en energie al tijdens hun opleiding impact maken door te werken aan de circulaire opgaven van onze leden.

5. Campaigning & Lobby

‘Be good and tell it’ vinden we in Fryslân weleens lastig. Toch doen we dat als vereniging en als Friese regio met enthousiasme, want we willen als Europese koploper laten zien aan andere regio’s in Nederland en Europa hoe wij hier met elkaar bouwen aan een toekomstbestendige en circulaire economie. Het is namelijk belangrijk dat heel Europa circulair wordt.

Ontwerpprincipe met de 7 Pijlers

Bij het werken aan de transitie naar een circulaire economie ligt de basis op de zeven pijlers van de circulaire economie, ontwikkeld in samenwerking met Metabolic, een kennispartner op het gebied van circulariteit. Mogelijk wordt er al aan één van deze pijlers gewerkt, zoals het opvangen van regenwater, het ontwikkelen van een circulair businessmodel of het vervangen van bedrijfsauto’s op fossiele brandstof door elektrische voertuigen. Dat zijn waardevolle stappen.

Circulair Friesland pakt het met de leden echter breder op en streeft naar een integrale aanpak waarin ketens worden gesloten en afval verleden tijd is. De focus ligt op het gebruik van grondstoffen waarmee zorgvuldig wordt omgegaan en die hoogwaardig in de kringloop blijven. Daarnaast zijn ook duurzame energie en aandacht voor waterkwaliteit en -kwantiteit onderdeel van de ontwerpprincipes waarmee

Circulair Friesland werkt, evenals inzet op biodiversiteit, sociale inclusie, vitaliteit, gezondheid en welzijn. Het streven is dat iedereen de kans krijgt om met voldoening deel te nemen aan de maatschappij, waarbij de economie wordt gezien als een middel om de Sustainable Development Goals te realiseren.

1. Hoogwaardig herbruikbare materialen

2. Hernieuwbare energiebronnen

3. Duurzaam watergebruik

4. Biodiversiteit

5. Sociale inclusiviteit en culturele diversiteit

6. Gezondheid & welzijn

7. Toegevoegde waarde

Vereniging Circulair Friesland

Jitske schippers

jitske.schippers@circulairfriesland.frl

Nieuwe leden

Foto: Idzard Schiphof

Partnerleden

Eind 2021 heeft een aantal grote organisaties binnen de vereniging het initiatief genomen om nauwer samen te werken en gezamenlijk projecten te lanceren voor leden. Zo wil deze groep Partnerleden extra vaart zetten achter de transitie naar een circulaire economie. De groep bestaat op dit moment uit negen leden: Arriva, Caparis, gemeente Leeuwarden, NHL Stenden, Omrin, provincie Fryslân, Rabobank, Wetterskip Fryslân en Firda. Uit deze groep zijn onder andere de initiatieven 'Ambitietafel Mobiliteit’ en het Programma Circulaire Bedrijfsvoering ontstaan en de ondersteuning van de ledendag. Andere leden zijn van harte welkom om ook Partnerlid te worden.

Nick Boersma

nick.boersma@circulairfriesland.frl

Partnerschappen

Om zo veel mogelijk impact te maken en gebruik te maken van elkaars kennis en netwerk, leggen we als Circulair Friesland de verbinding met andere netwerken en organisaties. In de afgelopen periode is onze vereniging nieuwe samenwerkingen en partnerschappen aangegaan. Zo versnellen we met anderen de circulaire beweging en realiseren we een grotere zichtbaarheid van initiatieven.

Meer weten? Klik dan hier.

Verenigingsactiviteiten 2024

12 januari Lees meer

februari

Circulair Café met de Freonen

Hackathon Onderwijs

Startbijeenkomst

Fryslân bouwt Circulair

14 maart Lees meer

26 juni Lees meer

Werkbezoek Koningin Máxima

Algemene Ledenvergadering + Circulaire Expeditie naar Pyrasied

9 april Lees meer

3 juli Lees meer

Circulaire Expeditie bij Staatsbosbeheer

8 maart Lees meer

Circulair Grand Café

19 juni

Circulair Inkopen

Sliepe yn’e takomst 24 september Lees meer

Verenigingsactiviteiten 2025

Januari

Circulair Café

Maart

Opening van Circulair Friesland 2025 tijdens de

Week van de Circulaire Economie 2025 met de Nationale Conferentie

Circulaire Economie in Leeuwarden

April

Iepen hûs: materialen

Algemene Ledenvergadering + Circulaire Expeditie

Mei

Iepen hûs: energie

Juni

Europese top voor circulaire regio’s

Iepen hûs: water

Juli

Iepen hûs: biodiversiteit

Augustus

Iepen hûs: culturele diversiteit

September

Iepen hûs: gezondheid en welzijn

Oktober

Iepen hûs: toegevoegde waarde creëren

Afsluiting van Circulair Friesland 2025 op de Dag van de Duurzaamheid

November

Algemene Ledenvergadering + Circulaire Expeditie

Gedurende het hele jaar

Circulaire expedities naar leden voor zakelijke groepen in samenwerking met Merk Fryslân

Circulair programma voor jongeren en kinderen in samenwerking met SPARK the Movement

Circulair programma voor bewoners en bezoekers van Fryslân in samenwerking met Arcadia en de Friese Milieu Federatie.

Het bestuur

john Vernooij - Voorzitter

ALGEMEEN DIRECTEUR OMRIN

Joyce Walstra

DIRECTEUR ORANJEWOUD EXPORT

ACADEMY EN VOORZITTER MKB NOORD

Alex Bonnema - Penningmeester

VOORZITTER RAAD VAN BESTUUR

NV CAPARIS

Jelmer Algra

SECRETARIS / ALGEMEEN DIRECTEUR PROVINCIE FRYSLÂN

Anneke Luijten - Secretaris

EXECUTIVE BOARD MEMBER

HOGESCHOOL VAN HALL LARENSTEIN

Duco Pietjou - Jongerenadviseur

DATA INTELLIGENCE SPECIALIST AKTOOR

Het team

Amarens Hoekstra

Jan de Groot

Jitske Schippers

Johan Lakke

Joris Rommerts

Evert Jan van Nijen

Erik Fledderus

Jantie van der Laan Marije de Boer Nick Boersma

Hai Ngo Dijkstra

Harm Beerda

Heleentje Swart

Irene Robberegt Pyt de Vries

Brandon Uiterwijk

Charlotte Greve

Quinten Harskamp

Akkeliene Postema

Hanneke Schmeink

Länk Vaessen

Max Eisenbart Trienke Lantinga

Bart Volkers

Karina Pool Nienke Turkstra

Remy van Egmond

Emma Bosma

Kantelpunten

Foto: Idzard Schiphof

Remy van Egmond

Circulair inkopen

Programma Circulair

Opdrachtgeven & Inkopen Friese Overheden

remy.vanegmond@circulairfriesland.frl

Jantie van der Laan

Ambities

Na een periode van ervaring opdoen, door zowel de Friese overheden als de Friese ondernemers, is het nu de tijd om te verbreden, te versnellen en op te schalen. En dat is precies wat er in 2024 in gang is gezet! Met het samenwerkingsprogramma Circulair Opdrachtgeven & Inkopen Friese overheden 2024-2026, zetten de leden een belangrijke stap om circulair inkopen dé nieuwe standaard te maken binnen Fryslân. jantie.vanderlaan@circulairfriesland.frl

Dit uitvoeringsprogramma sluit naadloos aan op de duurzaamheidsdoelen van de Friese overheden en hun circulaire inkoopambities. Het programma ondersteunt de Friese economie, bevordert innovatie, en stimuleert samenwerking tussen overheden en bedrijven, met als uiteindelijke doel een toekomstbestendige en klimaatneutrale economie.

Het programma omvat vijf werkpakketten, die gericht zijn op samenwerking, kennisontwikkeling, kennisdeling, opleidingen, en monitoring. De planning wordt samen met de kerngroep uitgewerkt en bewaakt. De werkpakketten stellen de Friese overheden in staat om circulair inkopen structureel in hun organisatie te integreren en tegelijkertijd efficiënt samen te werken met andere overheden. Een voorbeeld van samenwerking is het ontwikkelen van circulaire uitvragen.

Via diverse communicatiekanalen, waaronder een kennisbank, delen we mogelijkheden op het gebied van circulair inkopen, goede voorbeelden en lessen, en inspireren we alle Friese overheden om circulair inkopen als norm te omarmen.

2025

In 2025 gaan onze leden, de Friese overheden, verder met de uitvoering van het samenwerkingsprogramma zoals we in 2024 zijn begonnen, alleen met dan nog méér slagkracht. Naast het organiseren van twee Friese Circulaire Inkoop Academies voor 2025, is ook de werkgroep Monitoring volop aan de slag. Monitoring is een belangrijke vervolgstap om concrete resultaten binnen Fryslân inzichtelijk te maken. Dit zal de Friese overheden helpen om stap voor stap de omslag naar 100% Circulair Inkopen te maken.

Foto’s: Marloes Moll

Circulair ondernemen

Noord-Nederland verdient Circulair

Evert Jan van Nijen

evertjan.vannijen@circulairfriesland.frl

Circulair Friesland is in 2022 een samenwerking gestart met een breed Noord-Nederlands consortium inclusief de drie noordelijke provincies. Betreft in totaal meer dan 20 regionale en landelijke partners. Waarom deze samenwerking? Om de circulaire economie op noordelijke schaal in de komende twee jaar te versterken.

De samenwerking tussen de partners vond plaats binnen het programma ‘Noord-Nederland verdient Circulair’, dat mede is gefinancierd vanuit REACT EU/EFRO.

bart.volkers@circulairfriesland.frl

Foto: Mediahuis Noord

Bart Volkers

Het consortium is de afgelopen jaren concreet aan de slag gegaan om MKBondernemers in Noord-Nederland te ondersteunen om circulair te ondernemen. Hierbij lag de focus op het verbeteren van de onderlinge samenwerking binnen het innovatieecosysteem, zodat we in 2025 en daarna honderden tot duizenden MKB-ers per jaar effectief en efficiënt kunnen helpen. Noord-Nederland telt ca. 70.000 MKB-bedrijven. Om NoordNederland als MKB-regio richting 2030 te ontwikkelen tot circulaire regio is dus een radicale opschaling nodig op gebied van circulair ondernemerschap.

In het afgelopen jaar zijn binnen het consortium door Circulair Friesland en partners onder meer de volgende stappen gezet:

• Het opbouwen van de NoordNederlandse samenwerking om bedrijven beter te kunnen ondersteunen.

• Het ontwikkelen van een visie voor Noord-Nederland op Circulaire Economie

• Het doorontwikkelen van de CIRCOHub Fryslân, zodat we een sterker aanbod hebben van CIRCO-tracks. Inmiddels zijn er hierdoor ook meer noordelijke CIRCO-trainers beschikbaar.

• Het uitvoeren van de Living Labs Circulaire Bedrijventerreinen en de Grondstoffenhubs.

• Het ontwikkelen van nieuwe waardeketens voor onder andere biobased en circulair bouwen en het ontsluiten van financieringsmogelijkheden.

Eind 2024 en begin 2025 werken we aan Noord-Nederlands vervolgprogramma met grotendeels dezelfde en enkele nieuwe partners, zoals Circulair Groningen en Greenwise Campus. Samenwerking in Noord-Nederland is hierbij uitgangspunt rond de onderwerpen als ketensamenwerking, bedrijventerreinen, grondstoffenhubs en monitoring. We houden er rekening mee begin 2025 de aftrap van dit vervolgprogramma te kunnen doen.

Marije de boer

marije.deboer@circulairfriesland.frl

CIRCO

Een circulaire economie vraagt om nieuwe productontwerpen en businessmodellen. Hiervoor zijn nieuwe ketens en samenwerkingen nodig. Circulair Friesland is de Friese CIRCO-hub en biedt om deze redenen een driedaags ontwikkeltraject aan in samenwerking met onze partner CIRCO NL; de CIRCO-track. Dit is een traject om bedrijven op weg te helpen met de begrippen ‘circulair ondernemen’, ‘circulair design’ en ‘circulaire ketensamenwerking’. Tijdens de track wordt gewerkt aan een circulaire business en worden bedrijven geholpen in een gefaciliteerd designproces met kennis, instrumenten en interactie met andere bedrijven en ontwerpers. CIRCO is een uitstekende methode om de eerste stappen te zetten in circulair ondernemen, óf juist om de verdiepingsslag te maken en gezamenlijk met ketenpartijen aan een vraagstuk of specifieke case

te werken. Afgelopen jaar heeft Circulair Friesland meerdere tracks en activiteiten georganiseerd, zoals bijvoorbeeld de CIRCO-track voor ondernemers in gemeente SúdwestFryslân en een flink aantal workshops. In 2025 zetten we deze koers voort, door onder meer een volgende CIRCO-track met verschillende sportclubs (SC Heerenveen, SC Cambuur, LWD Basket) te organiseren. Daarnaast staan ook verschillende demo’s en terugkomdagen op de planning. Meer weten over toekomstige tracks of demo’s? Bekijk dan de agenda op de website.

Foto: Marloes Moll

Joyce Walstra

Wet- en regelgeving

Ambitietafel Wet- en Regelgeving

joyce.walstra@circulairfriesland.frl

In 2023 is Circulair Friesland de Ambitietafel Wet- en Regelgeving gestart, onder het voorzitterschap van ons bestuurslid Joyce Walstra. Samen met de Provincie Fryslân en SNN zetten we in op verbetering van beleid en regelgeving op Rijksniveau en EU-niveau. De ambitie is om belemmerende wet- en regelgeving weg te halen, en stimulerende wet- en regelgeving te versterken. Dat doen we via beleidsaanbevelingen, consultaties en gesprekken met ministeries en politici.

Nick Boersma

nick.boersma@circulairfriesland.frl

Tegelijkertijd houden we ontwikkelingen scherp in de gaten. We informeren onze leden en ons netwerk over bestaande en veranderende circulaire wet- en regelgeving, via de socials en de website. Door de combinatie van informeren over-, en beïnvloeden van wet- en regelgeving zorgen we ervoor dat wet- en regelgeving werkt als versneller van de transitie naar een circulaire economie.

De circulaire ervaring van leden maakt dat we als vereniging een unieke kennispositie hebben. In 2024 zijn leden vanuit de hele plastics en bouwketen dan ook meerdere keren bij elkaar gekomen, om samen beleidsaanbevelingen op te stellen. De beleidsaanbevelingen bouw zijn gepubliceerd.

Joris Rommerts

joris.rommerts@circulairfriesland.frl

We brengen onze beleidsaanbevelingen proactief richting de juiste beleidsmakers via effectieve lobbykanalen. Daarnaast hebben we in 2024 een delegatie ontvangen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat verantwoordelijk is voor circulaire economie en reageerden we op veel consultaties en vragen

Projecten

Foto: Idzard Schiphof

Fryslân als Europese koploper in 2025

Al geruime tijd werkt Fryslân aan de circulaire economie en er is het nodige gerealiseerd waarmee Fryslân een plek tussen de koplopers van Europa kan claimen. Om verder te bouwen aan onze regionale ambities op het gebied van circulaire economie in Europa werken we al geruime tijd aan een agenda om ons Europees te positioneren. Zo werken we Europees samen om regionale waardeketens voor een circulaire economie te versterken en op te schalen. Dit gebeurt binnen een drietal te onderscheiden categorieën:

• Europese samenwerkingsprojecten

• Europees netwerk

• Lobby en public affairs

Er zijn verschillende Europese projecten ontwikkeld, uitgevoerd en in uitvoering. Dit levert niet alleen Europese middelen op, maar juist veel kennisuitwisseling én de bevestiging van andere regio’s dat Fryslân tot de koplopers behoort. Daarnaast hebben we een stevig Europees netwerk ontwikkeld en is Fryslân prominent lid van de netwerkorganisatie Association of Cities and Regions for Sustainable Resource management (ACR+). Ten slotte zetten we in op lobby en public affairs, o.a. via het organiseren van evenementen en actieve deelname van onze Friese gedeputeerde Friso Douwstra in het Comité van de Regio’s op het onderwerp circulaire economie.

Al deze activiteiten hebben inmiddels opgeleverd dat Fryslân internationaal wordt erkend als één van de koplopers. Fryslân wordt al langere tijd in internationale publicaties, zoals bijvoorbeeld in Duitsland, genoemd als voorbeeldregio voor circulaire economie.

In 2025 vieren we het 10-jarig jubileum van onze inspanningen. We zijn een eind op weg en gaan vooral verder met kennisontwikkeling, innovatiestimulering, toepassing en opschaling. Geldt ook voor onze Europese inspanningen op circulaire economie. Momenteel werken de Vereniging Circulair Friesland, provincie Fryslân, de Friese gemeenten, het Innovatiepact Fryslan en het Europapact Fryslan samen aan de herijking van onze circulaire Europastrategie. We zetten daarbij in op het uitbreiden van projectontwikkeling richting toonaangevende Europese programma’s en fondsen, versterking en uitbreiding van het netwerk en waar

mogelijk een gerichte lobby om onze ambities op het gebied van circulaire economie onverminderd voort te zetten.

…van Europa naar Fryslân

De Europese Unie presenteerde in 2015 haar visie op de Circulaire Economie en het doel voor 2050: een volledig circulaire economie. In 2019 rapporteerde de EU dat de 54 acties uit het eerste circulaire actieplan gehaald waren. In 2020 kwam de EU met het New Circular Economy Action Plan (CEAP), samenhangend met de Green Deal, gericht op een klimaatneutrale, competitieve economie.

Circulaire economie blijft terecht een belangrijke pijler binnen het beleid van e nieuwe Europese Commissie, waarbij de link naar industrie opvallend is. Dit heeft alles te maken met de Europese ambities op het gebied van strategische autonomie. Onafhankelijkheid op het gebied van kritieke materialen speelt hierin een belangrijke rol. In deze nieuwe (geo-) politieke realiteit is het belangrijk om te blijven onderstrepen dat 80% van de uitvoering van de circulaire economie juist in de regio plaatsvindt.

Fryslân aanwezig op het World Circular Economy Forum 2024 (WCEF)

Vanwege de internationale ambities nemen Circulair Friesland en provincie Fryslân jaarlijks deel aan het World Circular Economy Forum, ondermeer door expertessies te organiseren. In 2024 vond het WCEF dichtbij Nederland plaats, en wel in Brussel. In een gezamenlijke sessie met Zero Waste Schotland hebben we een brede internationale groep deelnemers geïnformeerd over de regionale aanpak in Fryslân.

Europese Top in Fryslân in 2025

De ambitie om in 2025 als circulaire regio een Europese koploper te zijn gaat slagen. Graag willen we als koploper onze bijdrage leveren aan de Europese samenwerking op gebied van circulaire economie. Dat doen we, naast samenwerken in Europese projecten, door in juni 2025 een Europese Top in Fryslân te organiseren. Tijdens deze week zal ondermeer de General Assembly van ACR+, the Association of Cities and Regions for Sustainable Resource Management in Europe, met al hun leden (Europese steden en regio’s) in onze provincie plaatsvinden.

Fryslân in Europese projecten

De genoemde projecten vormen een indicatieve, niet uitputtende lijst van voorbeelden van Europese projecten in Fryslân op het gebied van circulaire economie.

FRONTSH1P

FRONTSH1P is een project binnen het Horizon Europe programma, een prestigieus programma van de Europese Commissie. Fryslân speelt in het project de rol van expert en koploperregio in de transitie naar een circulaire economie. Wij ondersteunen verschillende Europese regio’s die nog stappen hebben te zetten. Dit project biedt daarmee een mooie kans om onze claim als één van de meest circulaire regio’s te ondersteunen richting de Europese Commissie.

Vanuit de Poolse regio Łódźkie is FRONTSH1P gestart. Het doel van het

project is om de transitie naar een circulaire economie te versnellen door uit heel Europa verschillende technologische en sociale innovaties in te brengen. In totaal doen 34 partners mee in het project. Dit zijn bedrijven, universiteiten, nietoverheidsorganisaties en regionale overheden.

Naast een rol als coach voor andere regio’s heeft Circulair Friesland in 2024 circulaire bedrijven in de kunststofketen en vergelijkbare sectoren in beeld gebracht om zo beter zicht te krijgen op hun circulaire innovaties. Ook de ontwikkeling van onderwijs- en trainingsprogramma’s en de organisatie van een internationaal congres zijn onderdelen van het meerjarige programma dat in 2025 zal worden afgerond.

De provincie Fryslân en Circulair Friesland zijn partners in het project. Fryslân wordt gezien als een gids voor Łódźkie en andere Europese regio’s en begeleidt hen bij de ontwikkeling van een circulaire economie.

Gedeputeerde Friso Douwstra: “FRONTSH1P is een project dat een uitmuntende waardering van Europa heeft gekregen. Het is voor mij een eer dat Fryslân hier ook bij betrokken is geraakt. We wisselen ideeën en ervaringen uit en werken samen verder aan een leefbare toekomst.”

Bart Volkers, projectmanager van Circulair Friesland: ”Onze rol in dit prestigieuze project laat zien dat we Europees koploper zijn op het gebied van circulaire economie. We helpen daarom ook andere regio’s en kijken we hoe we onze bedrijven en kennisinstellingen kunnen verbinden.”

Foto: Imazzo

X-lives

Circulair Friesland is partner in het EUproject X-lives, in het kader van het EU- programma Interreg-VI, en werkt samen met organisaties in Nordrhein Westfalen : Het doel van X-Lives is om de overgang naar een circulaire en grondstofefficiënte economie te bevorderen. Zo werken we samen met Nederlandse en Duitse partners om circulaire innovaties te stimuleren op het gebied van polymeer-, vezel- en minerale materialen. De recycling van polymeermaterialen, duurzame productieprocessen, de verwerking van gerecycleerde materialen tot nieuwe producten of het gebruik van hernieuwbare grondstoffen in materiaalkringlopen passen allemaal bij dit project. Dit geldt ook voor vezelcomposieten zoals glas- en koolstofvezel versterkte kunststoffen. In dit project is ruimte om bedrijven in onze regio met circulaire innovaties op weg te helpen door gerichte financiering (via vouchers) en het inbedden van innovaties in circulaire businessmodellen.

Building Based on Biobased (BBoBB)

Betreft een project binnen het Interreg North Sea programma. Het project richt zich op het ontwikkelen en versterken van waardeketens voor biobased materialen. Het betreft een samenwerking met verschillende partijen uit Denemarken, Duitsland, België en Frankrijk. Vanuit Fryslân zijn de provincie, VCF, Biosintrum en House of Design partners in het project. Het project wordt inhoudelijk gekoppeld aan het brede programma Fryslân Bouwt Circulair.

Speeding up Sustainability Skills in Tourism

Eind 2023 werd het project Speeding up Sustainability Skills in Tourism goedgekeurd in het kader van het Interreg-Northsea-programma. Dit is een project dat regio’s in Nederland, Duitsland, België, Duitsland, Frankrijk, Denemarken en Zweden samenbrengt om de internationale uitwisseling en het netwerk te versterken en vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn voor een duurzame transitie in de toeristische sector.

In Fryslân wordt in het kader van dit project de samenwerking die eerder al tussen Provincie Fryslân, Ynbusiness en Vereniging Circulair Friesland is ontstaan op het gebied van recreatie en toerisme verder uitgebouwd. Tijdens bijeenkomsten met ondernemers wordt bepaald welke en waar de pilots zullen plaatsvinden om te leren van de opgedane kennis en vaardigheden.

Plastix

Plastix is een Interreg Europe project op het gebied van circulaire kunststoffen. Het betreft een kennisuitwisselingsprogramma tussen verschillende Europese regio’s die werken aan ecosysteem voor het ontwerp, hergebruik en toepassing van circulaire kunststoffen. Provincie Fryslan is partner en neemt de verschillende partijen uit het Friese ecosysteem die betrokken zijn mee in de uitvoering.

European Circular Innovation Valleys

Betreft een recent gestart project, ook onder het Horizon Europe programma. We werken in dit project samen als geheel Noord-Nederland. Samen met andere Europese regio’s, met het Spaanse Navarra als leadpartner, werken we aan de ontwikkeling van een gezamenlijke circular innovation valley. Dit betekent dat we interregionaal verschillende waardeketens en ecosystemen voor de circulaire economie gaan verbinden. Dit gaat concreet gemaakt worden met een Europees fonds voor interregionale samenwerking tussen bedrijven en organisaties uit de deelnemende regio’s. Een mooie kans voor Friese partijen om in Europees verband kennis uit te wisselen en samenwerking met bedrijven en organisaties buiten Fryslân gefinancierd te krijgen.

Nick Boersma

nick.boersma@circulairfriesland.frl

Fryslân bouwt Circulair:

Circulair en biobased bouwen maken we als Circulair Friesland met onze leden de nieuwe norm in Fryslân. Eén van de sectoren waar veel te winnen valt op het gebied van innovaties, grondstoffenverbruik en CO2-opslag is de (woning)bouwsector. Als Circulair Friesland geven we uitvoering aan een concreet meerjarig programma met de regionale ketenpartijen en (landelijke) partners onder de noemer ‘Fryslân bouwt Circulair’.

Het doel van het programma is om de transitie naar een circulaire economie in Fryslân te versnellen door de van oudsher sterke bouwsector in de regio integraal te ondersteunen in deze transitie. We zetten in op het creëren van zowel Vraag, als Aanbod, en organiseren belangrijke randvoorwaarden (Onderwijs, Weten Regelgeving en één Taal). Deze unieke regionale aanpak verbindt de maatschappelijke opgaven rondom klimaat, met het creëren van nieuwe (circulaire) economie.

Partners: Building Balance, Cirkelstad, TKI Bouw & Techniek en Gideon

Foto: Idzard Schiphof

Trienke Lantinga

trienke.lantinga@circulairfriesland.frl

Vraag: Opdrachtgeversaanpak

Om de sleutelpositie van opdrachtgevers in te zetten als versneller richting een circulaire bouwsector, willen opdrachtgevers weten hoe en welke vraag ze richting de markt kunnen stellen om circulair bouwen tot norm te maken. De ambitie van de Opdrachtgeversaanpak is om ervoor te zorgen dat opdrachtgevers in Fryslân in staat zijn om circulair bouwprojecten op een eenduidige en kwalitatief goed wijze uit te vragen en de markt uniformiteit te bieden. Dit gebeurt aan de hand van mimimaal 40 concrete bouw- en gebiedsontwikkelingen met als doel om van en met elkaar te leren.

De Opdrachtgeversaanpak omvat, naast de focus op aanbestedingstrajecten, diverse onderdelen zoals een Kennis- en Intervisietraject, ondersteuning bij de interne borging in beleid (zoals in de Woonvisie en Omgevingsvisie) en een Kennisbank met informatie, inspirerende voorbeelden, tools en formats. Op dit moment doen de provincie Fryslân, het merendeel van de Friese gemeenten en vier woningcorporaties mee aan de Opdrachtgeversaanpak

Foto: Green Inclusive

erik.fledderus@circulairfriesland.frl

Wij geloven dat de transitie naar een circulaire economie een belangrijke strategie is om én aan een toekomstbestendige economie én aan de klimaatuitdaging te werken. Hierin speelt de toepassing van nieuwe businessmodellen een rol als ook de keuze voor andere bouwmaterialen. Zo biedt het gebruik van biobased materialen in de bouw (bebouwde omgeving, interieurbouw en civiele techniek), vanwege de CO2-opslag en de mogelijkheid om een deel van de grondstoffen in eigen regio te telen en verwerken, een unieke kans voor de regio die wij willen benutten. De systemische aanpak van het programma vraagt om regie. Om deze reden hebben we als vereniging de rol van regionale ketenregisseur opgepakt. Dankzij de regierol zijn we in staat landelijke kennis in Fryslân toe te passen, lokale partijen te verbinden met landelijke netwerken en kennis die we hier opdoen, landelijk te verspreiden. Zo helpen we regionale ketens zich te organiseren en op te schalen.

Nationaal Groeifonds TBL: Circulair Friesland doet met het programma ‘Fryslân Bouwt Circulair’ mee aan het landelijke project Toekomstbestendige Leefomgeving (TBL) in het consortium Gebouwen dat wordt gefinancierd

Aanbod: Ketens en Innovatie

door het Nationaal Groeifonds. De doelstellingen van dit consortium sluiten naadloos aan op het programma Fryslân Bouwt Circulair, omdat we binnen dit project actief werken aan de opbouw en opschaling van biobased waardeketens, werken aan een gemeenschappelijke taal over biobased en circulair bouwen en bij concrete projecten ondersteunen om biobased en circulaire ambities te realiseren.

We werken in het kader van ons programma nauw samen met Building Balance: Building Balance is de uitvoerende organisatie van de Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB). Naast landelijke activiteiten, stelt Building Balance regionale ketenregisseurs aan om op verschillende plaatsen in Nederland biobased ketens van de grond te krijgen met wie wij volop samenwerken.

In Europa werken we op gebied van circulair en biobased bouwen samen met andere regio’s. Zo is Circulair Friesland partner in het EU-project X-lives en werkt samen met organisaties in Nordrhein Westfalen: Het doel van X-Lives is om de overgang naar een circulaire en grondstof efficiënte economie

te bevorderen. In X-Lives werken we in het kader van het EUprogramma Interreg-VI samen met Nederlandse en Duitse partners in Nordrhein-Westfalen om circulaire innovaties te stimuleren op het gebied van polymeer-, vezel- en minerale materialen. De recycling van polymeermaterialen, duurzame productieprocessen, de verwerking van gerecycleerde materialen tot nieuwe producten of het gebruik van hernieuwbare grondstoffen in materiaalkringlopen passen allemaal bij dit project. Dit geldt ook voor vezelcomposieten zoals glas- en koolstofvezel versterkte kunststoffen. In dit project is ruimte om bedrijven in onze regio met circulaire innovaties op weg te helpen door gerichte financiering (via vouchers) en het inbedden van innovaties in circulaire businessmodellen.

Ook is Circulair Friesland met provincie Fryslân partner in het EU-project BBoBB: Opschalen van biobased bouwen is het gezamenlijke doel van de projectpartners. In het BBoBB-project werken 16 partners, waaronder Circulair Friesland uit vijf landen in de North Sea Region samen om waardeketens voor het gebruik van biobased materialen te ontwerpen, ontwikkelen en versterken.

Erik Fledderus

Johan Lakke

johan.lakke@circulairfriesland.frl

It Nije Normaal

Circulariteit in de bouw kent vele definities, wat nog vaak voor onduidelijkheid zorgt bij marktpartijen en opdrachtgevers. Binnen het programma Fryslân Bouwt Circulair hebben we daarom samen met een aantal leden ‘It Nije Normaal’ ontwikkeld.

It Nije Normaal bouwt voort op de landelijke standaard ‘Het Nieuwe Normaal’, ontwikkeld door de coöperatie Cirkelstad. In het programma Fryslân Bouwt Circulair versterken we de landelijke standaard in Fryslân door extra prioriteit te geven aan waterbesparing en biobased materialen, gezien hun maatschappelijke en economische

impact op de regio. Concreet betekent dit: bouw water-recycling-ready, streef naar een gemiddeld verbruik van 100 liter per persoon per dag en zorg dat minimaal 30% van de bouwmassa biobased is.

Om dit te bereiken is het gebruik van een gezamenlijke taal rondom circulair bouwen essentieel. Zo weten opdrachtgevers en de markt waar ze aan toe zijn, ontstaat er meer consistentie in uitvragen en kan de markt doelgericht investeren in circulaire innovaties.

Onderwijs: Bouwen aan de Toekomst

De pijler ‘Bouwen aan de Toekomst’ binnen het programma Fryslân Bouwt Circulair richt zich op het ontwikkelen van noodzakelijke kennis en vaardigheden die we in de regio nodig hebben voor de transitie naar circulaire en biobased bouwen. Hierin werken we aan kennisontwikkeling rond bijvoorbeeld biobased teelten en het werken met nieuwe materialen, organiseren we scholingsaanbod voor professionals en werken we aan het structureel integreren van circulair en biobased bouwen in het curriculum van relevante opleidingen.

Dit doen wij door het actief verbinden en aanjagen van samenwerkingen tussen het bedrijfsleven en het onderwijs, bijvoorbeeld door het opstellen van een Friese kennis-, innovatie- en scholings-propositie op het gebied van biobased bouwen. Ook verbinden wij studenten aan leervragen van bedrijven om innovatie een boost te geven en zijn wij als onderdeel van het programma NGF Toekomstbestendige Leefomgeving met landelijke partners bezig om een schaalbare regionale human capital aanpak voor de circulaire bouw te ontwikkelen.

Max Eisenbart

max.eisenbart@circulairfriesland.frl

Joris Rommerts

joris.rommerts@circulairfriesland.frl

Wet- en Regelgeving

We werken binnen het programma Fryslân Bouwt Circulair aan het versnellen van de transitie naar circulair en biobased bouwen, waarbij speciale aandacht uitgaat naar wet- en regelgeving. Vanaf 2023 organiseert Circulair Friesland, samen met de provincie Fryslân en SNN de Ambitietafel Wet- en Regelgeving. De ambitie is om belemmerende wetgeving te elimineren en stimulerende regels in te voeren. Daarom hebben we in 2024 met leden en partners uit de hele bouwketen onze beleidsaanbevelingen bouw opgesteld. Deze aanbevelingen brengen we proactief naar de juiste beleidsmakers. Daarnaast reageerden we in 2024 op veel vragen en consultaties. In 2025 zetten we deze activiteiten onverminderd door.

Foto: Idzard Schiphof

Andere circulaire bouwinitiatieven

Naast de 40 bouwprojecten die door de opdrachtgevers in de markt gezet worden zijn er andere projectinitiatieven ontstaan als volgt.

CRAFT+

Sliepe yn ‘e Takomst

Zeven teams van recreatieondernemers, bouwbedrijven en architecten (CRAFT+), gingen in 2024 aan de slag met biobased bouwen om zo in 2025 en daarna de Friese gastvrijheidssector duurzaam op de kaart te zetten met het project ‘Sliepe yn ‘e takomst’. Het project is opgezet door een coalitie van gemeente Sudwest, Bouwend Nederland, Toerisme Alliantie Fryslân en Circulair Friesland onder leiding van de voormalige weerman Gerrit Hiemstra. Ingezet wordt op een nauwe samenwerking van de zeven teams met als doel om kennis te delen op het gebied van circulair en biobased bouwen voor én in de Friese gastvrijheidssector en óók concreet te gaan bouwen. De zeven unieke concepten werden gepresenteerd in september. De uitkomsten verrijken zowel de kennis over biobased bouwen, als het duurzame karakter van de Friese regio.

CRAFT+ is een samenwerkingsverband van de architectenbureaus binnen Vereniging Circulair Friesland. De samenwerking is gestart om bij te dragen aan de ontwikkeling van circulaire en regeneratieve architectuur in de regio. In 2023/2024 hebben de bureaus aan de hand van zeven workshops elkaar geïnspireerd en uitgedaagd. Ook hebben ze deelgenomen aan het project Sliepe yn ‘e Takomst. Dit heeft geleid tot een gezamenlijke aanpak, een Friese circulaire ontwerpwijze, die is gepresenteerd in een manifest in november 2024. De komende tijd werken de bureaus aan de verdere opschaling van deze aanpak. Deze leden vormen samen CRAFT+: Inbo Architecten, Wind Groep, Made by Phi, Achterbosch Architecten, Gear Architecten, Zantman Architecten en Alynia Architecten.

Bouwurk (Arcadia)

Arcadia is een driejaarlijks cultureel programma in Fryslân. Met prikkelende kunsten cultuurprojecten brengen we jong en oud samen en creëren we 100 dagen lang een bruisend feest, ook in 2025 met 'çirculair' als belangrijk thema. Dan verrijst, als één van de projecten, Bouwurk op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden: een innovatief gebouw gemaakt van duurzame materialen en creatieve bouwstenen. Iedereen mag meebouwen en een steentje bijdragen. Vereniging Circulair Friesland slaat de handen ineen met Arcadia om een gezamenlijk programma te maken in Bouwurk en leden te verbinden aan dit circulaire bouwicoon.

Foto: Joppe Spaa

Jantie van der Laan

jantie.vanderlaan@circulairfriesland.frl

Marije de boer

marije.deboer@circulairfriesland.frl

Circulaire bedrijventerreinen

Fryslân wil koploper zijn op het gebied van circulariteit en toekomstbestendigheid. Dit vereist een verschuiving in ons denken en doen. Anders produceren en nadenken over hoe we materialen en water (her)gebruiken, duurzame energie opwekken, biodiversiteit bevorderen maar ook hoe we werken aan een gezonde en sociaal inclusieve samenleving. Juist op bedrijventerreinen komen deze thema’s samen. Maar hoe doe je dit in de praktijk? En hoe zet je als gemeente samen met ondernemers (verenigingen) en parkmanagement stappen? In Fryslân ontdekken we dat met elkaar.

De afgelopen jaren hebben VCFleden provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland, Heerenveen en Omrin mooie stappen gezet wat betreft

het toekomstbestendig maken van de bedrijventerreinen de Zwette (Leeuwarden), de Hemmen I en II (Sneek), de Haven (Drachten), Haskerveen (Heerenveen) en Ecopark de Wierde (Omrin, Heerenveen). Voor deze bedrijventerreinen zijn routekaarten ontwikkeld, die de bedrijventerreinen helpen invulling te geven aan de reis naar een circulair bedrijventerrein.

In 2024 is stevig doorgebouwd aan het toekomstbestendig maken van bedrijventerreinen in de regio, en is ook het traject gestart met Vereniging Parkmanagement Bolsward (VPB) en gemeente Súdwest-Fryslân om één gezamenlijke routekaart te ontwikkelen voor de vijf bedrijventerreinen in de stad Bolsward (de Marne, de Wymerts, de Klokslag, Industriepark en de Ward).

Foto: Idzard Schiphof

Doel voor 2025 is om in samenwerking met provincie Fryslân, het Innovatiepact Fryslân (IPF) en andere partners onder de SPUKregeling Programma Verduurzaming

Bedrijventerreinen met meer bedrijventerreinen aan de slag te gaan. Dat kan met Routekaarten, maar ook op andere manieren, net wat bij een bedrijventerrein en gemeente past.

Elk bedrijventerrein heeft zijn eigen kenmerken, kwaliteiten en uitdagingen. Fryslân kent ruim 270 bedrijventerreinen. Het zetten van circulaire stappen op deze bedrijventerreinen is een belangrijke ontwikkeling in Fryslân. Zeker omdat Fryslân koploper wil zijn - en blijven

- op het gebied van circulariteit en toekomstbestendigheid. De deelnemende bedrijventerreinen tonen dan ook een voorbeeldrol richting andere terreinen en vormen de basis voor opschaling naar de rest van de regio. Samen versnellen we de circulaire transitie van de regio. De ambitie is om in 2025 één van de meest circulaire transitieregio’s te zijn van Europa en om voor 2030 de landelijke klimaatdoelstellingen in onze regio te realiseren, respectievelijk 55% CO2-reductie en 50% reductie primaire grondstoffen.

Akkeliene Postema

akkeliene.postema@circulairfriesland.frl

Toerisme en Recreatie

Eind 2023 werd het project Speeding up Sustainability Skills in Tourism goedgekeurd in het kader van het Interreg-Northsea-programma. Dit is een project dat regio’s in Nederland, Duitsland, België, Duitsland, Frankrijk, Denemarken en Zweden samenbrengt om de internationale uitwisseling en het netwerk te versterken en vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn voor een duurzame transitie in de toeristische sector.

In het project werken kennisinstellingen, overheden, marketing- en netwerkorganisaties en andere partners samen op de thema’s energie, afval en water. 2024 heeft in het teken gestaan van het uitvoeren van een stakeholdersanalyse met diverse toeristische bedrijven, Omrin, Vitens, adviseurs, Wetterskip

Fryslân en andere belanghebbenden waardoor er een beeld is ontstaan van de huidige uitdagingen en kansen in de sector. Begin september 2024 is de Friese projectgroep (provincie Fryslân, Ynbusiness en Circulair Friesland) naar Malmo afgereisd om de partners te leren kennen en te leren van de problematiek in de verschillende landen.

In Fryslân wordt de samenwerking die eerder al tussen Provincie Fryslân, Ynbusiness en Vereniging Circulair Friesland is ontstaan op het gebied van recreatie en toerisme verder uitgebouwd. Tijdens bijeenkomsten met ondernemers wordt bepaald welke en waar de pilots zullen plaatsvinden om te leren van de opgedane kennis en vaardigheden.

Foto: Seijbel Photography

Hanneke Schmeink

hanneke.schmeink@circulairfriesland.frl

Jantie van der Laan

jantie.vanderlaan@circulairfriesland.frl

Zelfvoorzienende Waddenregio: een Icoonproces voor Duurzaamheid

Het Waddengebied wil dé regio zijn om aantrekkelijk te wonen, werken en recreëren. Daarom wordt er hard gewerkt aan een leefbare, schone, duurzame en zelfvoorzienende omgeving. Circulair denken en handelen staat daarbij steeds meer centraal. Hoe benutten we in dit unieke gebied op slimme wijze water, energie, materialen, natuur en elkaar? Met dit uitgangspunt lopen er diverse projecten en programma’s. In twee project spelen zowel leden als het team van de vereniging een actieve rol. De vereniging neemt daarbij een verbindende positie in op verschillende thema’s zoals CIRCO, ketensamenwerking en circulair inkopen door overheden.

De Regiodeal Waddeneilanden:

Ondersteuning bij Circulair Inkopen door Eilandgemeenten

Circulair inkopen biedt eilandgemeenten de kans om duurzame ontwikkelingen te stimuleren door ruimte te scheppen voor innovatie en nieuwe toepassingen die passen bij de specifieke omgeving. Waddengemeenten hebben echter vaak geen grote inkoopafdelingen. Samenwerken om kennis te delen en ervaring op te doen is essentieel om versnelling te realiseren. Als vereniging starten we met een verkenning: waar staan de eilandgemeenten nu op het gebied van circulair inkopen? Wat zijn hun ambities en uitdagingen? De resultaten vormen de basis voor maatwerktrajecten per eiland. Het is van belang aan te sluiten bij de agenda’s op de eilanden van Texel tot Schiermonnikoog als ook ontwikkelingen rond circulair inkopen en instrumenten en tools van de Friese Circulaire Inkoopacademie.

Wad Gaat Om: Preventie en Reductie van Plasticgebruik

Het programma Wad Gaat Om werkt aan het verminderen van plasticvervuiling in het Waddengebied via een circulaire en systemische aanpak. Samen met ondernemers, overheden en onderwijsinstellingen wordt gewerkt aan een nieuwe standaard voor milieubescherming en circulariteit, met als doel een wereldwijd voorbeeld te zijn. Er zijn verschillende werkpakketten gericht op zowel opruimen, voorkomen, het aanbieden van alternatieven en gedragsverandering. Circulair Friesland richt zich op het werkpakket voor preventie en reductie van plasticinkoop. Dit omvat het ontwikkelen van verpakkingsretoursystemen en het stimuleren van overheden en ondernemers om plasticgebruik te verminderen, alles met het oog op een nieuwe ‘Wadden inkoop standaard’.

Het Waddengebied als icoonproces

Een icoonproces betekent dat de circulaire ontwikkeling op de Wadden niet afgerond zal zijn, maar altijd in beweging blijft, net als het getij en het veranderende wad. Het vraagt om een dynamische aanpak die meegroeit met de ontwikkelingen in het gebied.

Circulaire kunststoffen in Noord-Nederland

De productie en recycling van kunststoffen moet en kan beter, ook in Fryslân en in Noord-Nederland. Dat vraagt om samenwerking van alle partijen in de keten van productie, gebruik en hergebruik. In de drie noordelijke provincies zijn die partijen allemaal aanwezig en werken samen binnen GreenwiseCampus. En daarmee hebben we een unieke uitgangspositie om een belangrijk circulair kunststoffencluster van Europa te worden.

Erik Fledderus

erik.fledderus@circulairfriesland.frl

Jantie van der Laan

jantie.vanderlaan@circulairfriesland.frl

Circulair Friesland heeft aan de wieg gestaan van de Noord-Nederlandse samenwerking op gebied van circulaire kunststoffen en kent al vele goede voorbeelden. Denk aan het kunnen inzamelen (Omrin), scheiden, wassen (NTCP) en recyclen (KSI, Morssinkhof) van verpakkingen of het terugbrengen van plastics naar bouwstenen voor de chemische industrie (Bluecycle). Denk ook aan het inzetten van zgn. recyclaat uit de eigen keten (Nedcam, Europrovyl, Pyrasied, ZonKlaar) of productie van nieuwe biopolyeren (Paques Biomaterials).

In Noord-Nederland werkt Circulair Friesland samen met partijen binnen Greenwise Campus op gebied van circular plastics. Binnen het samenwerkingsverband is Circulair Friesland de partij die de Friese kunststof partijen verbindt aan de Noord-Nederlandse ontwikkelingen en werken we nauw samen met andere partijen in het Noorden, zoals Suspacc en Chemport Europe.

Ook op Europees vlak doet Circulair Friesland mee op het gebied van kunststoffen. Zo zijn we als partner betrokken bij het Europese Horizon project FRONTSH1P en het INTERREG

project X-lives, in samenwerking met provincie Fryslân, Innovatiepact Fryslân en EuropaPact Fryslân.

FRONTSH1P: Andere Europese regio’s willen graag profiteren van de voorsprong in kennis die in de regio Noord-Nederland inmiddels is opgebouwd. In Fryslân zijn nieuwe kunststofbedrijven en ketens verkend, projectideeën opgehaald en vastgelegd in een transitieagenda. Dit is als input gebruikt voor de formulering van de NoordNederlandse strategie.

X-lives: Het doel van X-Lives is om in samenwerking tussen Fryslân en Nordrhein Westfalen de overgang naar een circulaire en grondstofefficiënte economie te bevorderen. Onder andere op gebied van kunststoffen kunnen een aantal ketenontwikkelingsprojecten worden gefinancierd en gestart.

Foto: Idzard Schiphof

Foto: Idzard Schiphof

Ambitietafel Gebiedsontwikkeling Friese Waddenkust 2100

Harm Beerda

harm.beerda@circulairfriesland.frl

Het Friese Waddengebied is een geliefd gebied voor veel Friezen en niet-Friezen om meerdere redenen. De beeldschone natuur, het zilte zeewater en de frisse zeewind. Echter staat de Friese Waddenkust voor veel uitdagingen. Hoe houden wij onze voeten droog terwijl het zeewater stijgt? En hoe richten we de kustzone op een circulaire wijze in? Kortom; hoe maken wij dit gebied toekomstbestendig?

Circulair Friesland houdt zich al een aantal jaar bezig met de toekomstbestendigheid van de Friese Waddenkust. In 2022 startten wij de Ambitietafel Gebiedsontwikkeling Friese Waddenkust 2100. Aanleiding voor de vereniging om de Ambitietafel te initiëren zijn de grote circulaire kansen die zich langs de Friese Waddenkust voordoen en de noodzaak om dit nu ook echt in de praktijk te doen. Het gaat over de reductie van het gebruik van primaire grondstoffen en reductie van CO2-emissie, onder meer door het toepassen van lokale grondstoffen die beschikbaar komen zoals klei en slib. Dit in goede samenhang met de landbouw en met natuurontwikkeling.

Deelnemers aan de Ambitietafel zijn leden van de vereniging, resp. provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Rijkswaterstaat Noord, it Fryske Gea, gemeenten NoardeastFryslân, Waadhoeke en Harlingen en andere organisaties als LTO Noord, de Vogelbescherming, Holwerd aan Zee, de Waddenacademie, Investeringskader Waddengebied, Taskforce Deltatechnologie, Deltaprogramma, Ministerie I&M en Universiteit Twente, TU Delft en Wageningen University & Research. Harm Beerda is de trekker en voorzitter van deze Ambitietafel namens de vereniging, in de rol van Ambassadeur Circulair Friesland. In 2025 zal de Ambitietafel Gebiedsontwikkeling Friese Waddenkust 2100 een vervolg geven aan het bevorderen van een circulair ontwerp en uitvoering van de Friese Waddenkust in goede samenwerking met de betrokken leden en andere organisaties.

Ambitietafel Sluiten Nutriënten Kringlopen

Harm Beerda

harm.beerda@circulairfriesland.frl

Länk Vaessen

länk.vaessen@circulairfriesland.frl

In 2050 wil en moet Nederland voor haar grondstoffen volledig circulair zijn omdat grondstoffen schaarser worden en de productie ervan bijdraagt aan klimaatverandering door onder andere de CO2-uitstoot voor productie en logistiek. In het landbouw-voedselsysteem zien we een lek van (micro)nutriënten. Deze keren niet of nauwelijks terug naar het voedselsysteem! Op dit moment wordt het ontstane tekort aan nutriënten in de grond aangevuld met kunstmest en dierlijke mest. Daarmee wordt er niet optimaal gebruik gemaakt van de lokaal beschikbare grondstoffen.

De leden van de Ambitietafel hebben de ambities vertaald naar een concreet programma dat is gericht op de uitvoering van een aantal concrete projecten. De leden zijn o.a. Wetterskip Fryslân, Agricycling, Mulder Agro, Kollectievenberied, BoerenNatuur, gemeente Leeuwarden, gemeente Súdwest Fryslân, Provincie Fryslân, Wetsus, CEW, Van Hall Larenstein, Bioclear Earth, NHL Stenden Hogeschool, Innovatiepact Friesland en Vereniging Circulair Friesland.

Mede vanuit de drijfveer van agrariërs om een toekomstbestendige positie in het voedselsysteem te verwerven, wordt er door een groep Friese koplopers gewerkt aan het sluiten van deze kringlopen. Denk aan het benutten van bermmaaisel en GFT en reststromen uit de voedingsmiddelenindustrie. Die kringloopambities lopen tegen een aantal knelpunten aan die opgepakt dienen te worden. En om de kringloop volledig te sluiten moet uiteindelijk ook onze poep en plas (humane excreta) weer terug naar de landbouwgrond. Op dat terrein zijn de eerste stappen gezet, maar ook daar loopt men tegen drempels aan. Met het programma ‘Sluiten Nutriëntenkringlopen’ worden de gezamenlijke knelpunten geadresseerd om de kringloop van humane excreta sneller tot ontwikkeling en realiteit te brengen. Voorbeeld is Spoordok, een binnenstedelijke ontwikkeling in Leeuwarden met de nieuwbouw van 2000 woningen. Ambitie van gemeente Leeuwarden en van de gehele stuurgroep is om de humane excreta decentraal op te vangen, te verwerken en de nutriënten terug te brengen naar de Friese landbouwperscelen.

Foto: Jacob van Essen

Ambitietafel Duurzame Mobiliteit

De mobiliteit in Fryslân is verantwoordelijk voor 35% van de regionale CO2-uitstoot. Omdat binnen deze sector veel impact te realiseren valt, is in samenwerking met een grote groep leden en het netwerk van de Freonen van Fossylfrij Fryslân de Ambitietafel Duurzame Mobiliteit opgezet.

Doelstelling van de Ambitietafel is het versneld reduceren van de CO2uitstoot van de mobiliteitssector in Fryslân en het in 2050 emissieloos zijn, in lijn met de doelen van het Klimaatakkoord van de provincie Fryslân. Dit doet de Ambitietafel door nieuwe projecten te starten of bestaande trajecten op te schalen. Ook zetten we het netwerk in voor kennisdeling en opschaling.

Waar de afgelopen jaren de focus lag op verbinden en het ontwikkelen van nieuwe projecten, kiezen we ervoor om in 2025 de focus te leggen op tenminste twee concrete projecten:

• Werkgeversaanpak – de doorontwikkeling van de aanpak om de leden te ondersteunen in het verminderen van een van hun grootste CO2-activiteit: mobiliteit. Erg belangrijk in lijn met de CSRDwetgeving vanuit Europa.

• Elektrisch vrachtvervoer – met de koplopers in Fryslân ontwikkelen we een aanpak om elektrisch vrachtvervoer op te schalen, door knelpunten in kaart te brengen en (gezamenlijke) oplossingen uit te werken en te implementeren.

Deelname Circulair Friesland aan het Convenant Schoon en Emissieloos Bouwen Schoon en Emissieloos Bouwen (SEB) is een nationaal programma waarin overheden, kennisinstituten en brancheorganisaties uit de sector samenwerken om stap voor stap en transparant de bouw(transport) schoner, gezonder en stiller te maken. Dat is hard nodig om de doelen voor natuur, klimaat, gezondheid te realiseren. Het bijbehorende convenant is in juli 2024 ondertekend door Circulair Friesland en door de gemeente Waadhoeke als eerste gemeente in Friesland. Ook Wetterskip Fryslân heeft getekend net als alle waterschappen in Nederland. Zo kunnen we vanuit Circulair Friesland bevorderen dat alle Friese overheden praktische en procesmatige ondersteuning kunnen krijgen bij het uitvragen van emissieloze mobiele werktuigen en bouwlogistiek en geholpen worden indien gemeenten zelf het convenant SEB willen ondertekenen.

Nick Boersma

Irene Robberegt

Foto: Imazzo

Marije de boer

marije.deboer@circulairfriesland.frl

Programma Circulaire Bedrijfsvoering

Circulair Friesland is in 2023 gestart met een nieuw ontwikkeltraject speciaal voor leden: het Programma Circulaire Bedrijfsvoering (PCB). Leden geven regelmatig aan dat er, naast de verduurzaming van het primaire proces, ook in de bedrijfsvoering veel ruimte is voor circulaire stappen. Denk hierbij aan onderwerpen als single use plastics (koffiebekers of catering), strategisch leveranciersmanagement en het verminderen en scheiden van afval.

Met het oog hierop zoeken leden onderling de samenwerking om juist de facilitaire collega’s van de verschillende organisaties binnen onze vereniging met elkaar te verbinden, onder andere voor het uitwisselen van best practices. Om deze reden startte Circulair Friesland samen met VCF-lid RHDHV in het voorjaar van 2023 het nieuwe programma Circulaire Bedrijfsvoering met een eerste groep leden. In 2024 rondde de tweede groep het programma af en in 2025 wordt met een derde groep gestart.

Gedurende het traject gaan de leden met elkaar aan de slag met verschillende praktijkcases die passen in een circulaire bedrijfsvoering, op basis van een analyse van de huidige situatie. Denk hierbij aan onderwerpen zoals energie, mobiliteit, kantoorinrichting, koffiebekers of de catering. Er worden concrete voorbeelden behandeld. Ook communicatie speelt hierin een grote rol: hoe krijg je je medewerkers mee in deze veranderingen? Doel is dat leden tot een uitvoeringsplan voor een duurzame bedrijfsvoering van hun organisatie komen en dit plan in 2024 en 2025 stap voor stap realiseren.

Wil je meer weten over het Programma Circulaire Bedrijfsvoering of wil je je aanmelden voor het komende traject? Neem dan contact op met Marije de Boer

Grondstoffenuitwisseling Friese overheden

Circulair Friesland is samen met Antea Group en een aantal gemeenten zoals de gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân en Waadhoeke erop gericht om hergebruik van grondstoffen, met inframaterialen te stimuleren en mogelijk te maken. Wens vanuit veel Friese gemeenten is om secundaire materialen uit de infra/ openbare ruimte te hergebruiken en uit te wisselen en daarbij te zorgen dat het daarbij niet bij pilots blijft, maar waarbij hergebruik de nieuwe werkwijze wordt.

Belangrijk is daarbij om zo veel mogelijk aan te sluiten bij de bestaande (interne) processen en uitdagingen binnen gemeenten. Circulaire doelen halen én effectief en efficiënt werken! Het platform

ReSource, dat door een aantal gemeenten is getest en verder doorontwikkeld, biedt in combinatie met gedegen depotbeheer van de overheden hiervoor een stevige basis, waar andere overheden (maar ook andere digitale platforms) op aan kunnen gaan haken.

De eerste basis is gelegd, nu uitbreiden en opschalen. Ambitie is dat bij de start en ontwerp van projecten bestaand materiaal (van eigen of andere overheden) het vertrekpunt wordt. Dit project sluit naadloos aan bij het Uitvoeringsprogramma Circulair Opdrachtgeven & Inkopen Friese Overheden.

Jantie van der Laan

jantie.vanderlaan@circulairfriesland.frl

Foto: Idzard Schiphof

Noordelijk Asfaltakkoord

Convenant Duurzaam Asfalt

Noord-Nederland

Circulair Friesland heeft in 2023 in de persoon van Harm Beerda, ambassadeur van de vereniging, in samenwerking met provincie Fryslân het initiatief genomen om de grote noordelijke opdrachtgevers en marktpartijen uit de asfaltketen bij elkaar te brengen. Het doel?

Gezamenlijk ambitieuze en realistische stappen te zetten richting het verduurzamen van de asfaltketen.

Eerste concrete resultaat is dat betrokken partijen erin zijn geslaagd om in juli 2024 het Convenant Duurzaam Asfalt Noord-Nederland met elkaar te ondertekenen en het uitvoeringsplan te presenteren. In 2025 volgt de noordelijke uitrol.

Milieuwinst

Het produceren van asfalt levert in Nederland een jaarlijkse uitstoot van bijna 600 kiloton CO2 op. Samen met het totale beheer en onderhoud van de landelijke infrastructuur leidt dit tot een uitstoot van 3 megaton

CO2. Verduurzaming in deze sector levert dus een enorme milieuwinst op en dat is nodig om de landelijke klimaatdoelstellingen in 2030 en 2050 te bereiken in het kader van het Parijsakkoord.

Dat is ook wat de noordelijke provincies, de grote gemeenten en de marktpartijen hebben geconstateerd. Binnen provincies en gemeenten vormen asfaltverhardingen een substantieel deel van de CO2-uitstoot en de Materiaal Footprint. Hier liggen dus enorm veel kansen.

Regionale aanpak

Circulair Friesland gelooft in een regionale aanpak om grote uitdagingen hanteerbaar te maken en gebruik te maken van bestaande netwerken. Dat geldt ook voor het verduurzamen van de asfaltketen. Ondertekenaars van het convenant zijn leden van de vereniging, resp. provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden, Roelofs Groep, en provincie Groningen, provincie Drenthe, gemeente Assen,

gemeente Groningen, Bouwend Nederland, Koninklijke NL Ingenieurs, Asfalt Kennis Centrum, Koudasfalt Staphorst, Meninginstallatie Overijssel, Asfaltproductie Kootstertille, Asfaltproductie Westerbroek, Schagen en Circulair Friesland.

Vervolg 2025

In 2025 wordt ingezet op uitvoering met focus op optimaal hergebruik, verduurzaming van de asfaltproductie (asfaltcentrales), productietemperatuur, hoeveelheiden type asfaltmengsels en toepassing van biobased materialen.

harm.beerda@circulairfriesland.frl

Foto: Idzard Schiphof

Harm Beerda

Dit doen onze leden

Vismigratierivier

Provincie Fryslân, it Fryske Gea, Rijkswaterstaat (Noord) en de Waddenvereniging

Het circulaire Icoonproject Vismigratierivier wordt een permanente opening in de Afsluitdijk waar trekvissen 24/7 vrijuit doorheen kunnen zwemmen om vanuit de Waddenzee het IJsselmeer te bereiken en andersom. Door de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 was dat niet meer mogelijk. De Vismigratierivier wordt alleen al vanwege de nieuwe ecologische verbinding tussen Waddenzee en IJsselmeer een circulair icoonproject van internationale allure. Deltatechnologie 2.0! Er wordt maximaal ingezet op het hergebruik van lokale grondstoffen die vrijkomen zoals zand, klei en basaltblokken. De westflank is gerealiseerd met ‘lokaal materiaal’, afkomstig uit het verdiepen van de vaargeulen in het IJsselmeer. Daarnaast is materiaal afkomstig uit de realisatie van de verdiepte ligging van de N31 Harlingen toegepast in het werk. De planning is dat het project in 2025 in gebruik wordt genomen.

Samenwerking Cup Concept en topvoetbalclubs Cup Concept

Ons lid, Cup Concept Nederland, heeft samen Stadion Feijenoord NV, FC Groningen, FC Emmen, FC Zwolle, PSV en NAC Breda met een meerjarige samenwerkingsovereenkomst ondertekend voor de levering van herbruikbare bekers! Samen zetten ze hiermee een mooie stap richting een duurzamer stadion, waarbij ze niet alleen bijdragen aan een schonere stadionervaring, maar ook voldoen aan de nieuwste wet- en regelgeving op het gebied van hergebruik.

Foto: CupConcept en FC Groningen

Foto: Feddes Olthof

Gaia Award

De Slotplaats

De Slotplaats is tijdens de jaarlijkse Gaia Green Awards 2024 uitgeroepen tot winnaar in de categorie restaurants én heeft de Publieksprijs in de wacht gesleept. De Slotplaats is een gerenoveerde, eeuwenoude slotboerderij in Bakkeveen, waarbij Mieke Rijnbeek en Jouke-Piet Drijfhout hun producten uit de achtertuin halen; daslook, tamme kastanjes, een olie van spar of een pesto van brandnetel. Chef Jouke plukt zijn ingrediënten dagelijks op het landgoed.

Elektrische vrachtwagen

Veenstra Fritom, Van der Wiel, Omrin

Onze leden Omrin, Van der Wiel en Veenstra Fritom hebben stevige ambities rondom de verduurzaming van hun bedrijfsvoering. Zo zijn deze 3 leden onderdeel van de Ambitietafel Duurzame Mobiliteit, begeleidt door ons lid Antea Group. Vanuit het project Duurzaam Vrachtverkeer hebben de leden elektrische trucks aangeschaft waarmee de komende jaren geëxperimenteerd zal worden. Doordat het opladen momenteel op nog weinig plekken kan, wordt een samenwerking verkend voor het opzetten van een vervolgproject.

Foto: Idzard Schiphof

Foto: Omrin

Flowbox Interfaca

WadColbert House of Design, Wad van Waarde

Het WadColbert van Wad van Waarde, van linnen van in Nederland en België geteeld vlas, is een duurzaam en volledig plasticvrij colbertjasje. Het biedt een stijlvol alternatief voor synthetisch textiel die giftige microplastics veroorzaken. Het volledige maakproces van het WadColbert wordt uitgevoerd door lokale vakmensen uit het Waddengebied of op korte afstand daarvan, alle stappen binnen een straal van één dag rijden. De eerste speciale exemplaren van het WadColbert, vervaardigd in opdracht van de Vereniging Waddenzeegemeenten, zijn al overhandigd aan lokale Waddenbestuurders. Binnenkort is het WadColbert verkrijgbaar in meerdere maten en kleuren. De colberts zijn gemaakt door kledingatelier Kleerlijk uit Groningen, in samenwerking met couturier Felix van Driem.

In 2021 deed VCF-lid InterFaca mee aan de CIRCO-Track van Circulair Friesland. De bedrijfsvoering van Interfaca werd onder de loep genomen. De grootste uitkomst van de CIRCO-Track? De kansen die lagen bij het restmateriaal van Interfaca. Om het restmateriaal van Interfaca een tweede leven te gunnen, richtte Atze Atsma in 2022 ‘FlowBox’ op. Bij FlowBox werken bevlogen mensen die van restmateriaal waardevolle producten maken. Van het afval van houten gevelbekleding maken ze nieuwe producten zoals plantenbakken en vogelhuisjes. FlowBox brengt mens en (rest)materiaal in beweging. FlowBox wil krachten in de regio bundelen, mensen bij elkaar brengen en iets moois teruggeven aan de maatschappij. Circulair Friesland helpt daar graag bij! Heb jij een mooi initiatief of innovatie dat bijdraagt aan het duurzame creatieve concept FlowBox? Neem dan contact op met FlowBox via info@flowbox.nl

Foto: Ronald Zijlstra

Foto: Ronald Zijlstra

Foto: Wad van Waarde

Smûkwoning

Bouwgroep Dijkstra Draisma (BGDD)

Een woning, mede gebaseerd op het Living Placesconcept van het Deens bedrijf VELUX, dat BGDD met haar partner Velux heeft ontwikkeld. De Smûk woning is niet zomaar een huis; het is een CO2-negatieve woning die ontworpen is met zowel comfort als duurzaamheid in gedachten. De woning is installatiearm, wat betekent dat we minder technische systemen nodig hebben, zonder concessies te doen op comfort. Daarnaast heeft BGDD biobased materialen gebruikt die bijdragen aan een gezond binnenklimaat. De woning is ook flexibel in gebruik, met aanpasbare indelingen die inspelen op de behoeften van moderne gezinnen.

Circulaire sloop Heechterp

Gemeente Leeuwarden, Elkien, Bouwgroep Dijkstra Draisma, Leeuwarder Betoncentrale, van der Wal Sloopwerken & Asbestsanering en KWS Infra.

Dankzij een samenwerking tussen de Leeuwarder Betoncentrale, Van der Wal Sloopwerken & Asbestsanering, KWS Infra en VCF-leden Thuiscorporatie Elkien, Gemeente Leeuwarden en Bouwgroep Dijkstra Draisma, is er een circulaire keten opgezet voor betonverwerking. Een unieke mijlpaal volgens gemeente Leeuwarden omdat hiermee de kringloop van beton volledig binnen de gemeente Leeuwarden wordt gesloten.

Foto: Imazzo

Foto: Imazzo

Burning Man

Hydraloop

Van 25 augustus tot en met 2 september 2024 vond het festival Burning Man plaats. Hydraloop was erbij en introduceerde haar revolutionaire waterrecyclingtechnologie. Het team demonstreerde het Hydraloop-waterrecyclingsysteem met een missie: festivalleven duurzamer maken! Klaas Pool: “We zijn ontzettend enthousiast over het succes van onze eerste festivalinstallatie op Burning Man in de VS, waar ons Hydraloop-waterrecyclingsysteem zeer positief is ontvangen. Festivalbezoekers konden hun douchewater hergebruiken voor het doorspoelen van de toiletten. Dit is een belangrijke mijlpaal in duurzaam evenementbeheer. We kunnen niet wachten om Hydraloop op nog veel meer festivals in te zetten!”

Nieuw pand

Cycle Up HUB

Na jaren van plannen maken en maanden van verbouwen opende op maandag 11 maart 2024 de eerste circulaire hub van Friesland haar deuren: Cycle-Up HUB. Deze hub is de thuisbasis voor allerlei verschillende circulaire ondernemingen die unieke producten maken van onder andere lokale grondstoffen. Dit wordt gedaan in samenwerking met de sociale werkplaats van Cycle-Up, waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een waardevolle daginvulling hebben en werkervaring opdoen. Het doel van de Cycle-Up HUB is om door krachten te bundelen en nauw samen te werken meer impact te maken op milieu en maatschappij.

Foto: Unsplash

Foto: Aron Weidenaar

Circulair Leren

Foto: Idzard Schiphof

Heleentje Swart

heleentje.swart@circulairfriesland.frl

Max Eisenbart

max.eisenbart@circulairfriesland.frl

SPARK the Movement

Pyt de Vries

pyt.devries@circulairfriesland.frl

SPARK the Movement is het onderwijsprogramma voor duurzaamheid en circulaire economie van het Friese hbo (NHL Stenden en Hogeschool Van Hall Larenstein), mbo (Firda en Aeres) en RUG/Campus Fryslân, gefaciliteerd door Circulair Friesland. Het programma betrekt wij jongeren bij het bouwen aan een circulaire en inclusieve regio. Ook provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden dragen hun steentje bij. Het diverse netwerk van scholen, bedrijven en overheden is essentieel om jongeren te helpen om de kennis en de vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn om duurzaam te leren, denken en doen. Afgelopen jaren is er hard gewerkt aan het opbouwen van energie en inspiratie. Intussen zijn we druk bezig de SPARKS te bundelen tot een vuur waardoor leren voor duurzame ontwikkeling geborgd raakt in de manier waarop we in Fryslân als regio samen leren.

Elke les, elk project en elk initiatief dat bijdraagt aan een toekomstwaardige wereld is een SPARK. Op de website van SPARK staan momenteel meer dan 500 SPARKs. Onze ambitie is om alle 50.000 Friese studenten van hbo, mbo en universiteit te verbinden met duurzaamheidsvraagstukken van bedrijven en overheden. Hun frisse blik en creativiteit kunnen de regio een enorme boost geven. SPARK verzamelt daarom circulaire leervragen van ondernemers en ambtenaren en koppelt deze samen met onze circulaire expeditie gidsen van elke onderwijsinstelling aan de juiste opleidingen. Daarnaast verbinden wij docenten of opleidingen binnen en tussen instellingen om zo studenten van en met elkaar te leren voor de transities in onze regio.

Heb je als ondernemer of overheid ook een circulaire leervraag? Of wil je als docent in een multidisciplinaire of multi-level setting met studenten aan zulke vraagstukken werken? Neem dan contact op met Heleentje, Pyt en Max!

Foto: Job Pijlman

SPARK als RCE landelijk en internationaal op de kaart Ook op nationale en internationale schaal wordt de verbindende aanpak van SPARK erkend en bewonderd. Zo is Fryslân de enige regio in Nederland met een Regional Centre of Expertise (RCE). Dit is een door de VN erkende Regio waar bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen als collectief expertise ontwikkelen voor het leren voor een circulaire economie en een duurzame samenleving. Wereldwijd zijn er 190 andere RCEs, waarvan 45 in Europa. Voor en vanuit Fryslân zijn er twee RCE Youth Coördinators, Max Eisenbart en Aukje Sina Zijlstra, actief die de Europese jeugd vertegenwoordigen op internationale bijeenkomsten zoals de jaarlijkse RCE meetings of het VN-webinar ter ere van de internationale jongeren dag. Binnen de EU is SPARK betrokken bij de Education for Climate Coalition.

Maar ook dichter bij huis wordt SPARK gezien. Zo werden wij, door de Kwartiermaker ‘Duurzaamheid in het Onderwijs’ voor een interdepartementale werkgroep vanuit 5 ministeries, genoemd als voorbeeld, zijn wij lid van de coöperatie Leren voor Morgen en lopen er projecten om de aanpak van SPARK herhaalbaar te maken in andere regio’s van Nederland. In Maastricht zijn ze bij SPARK Zuyd alvast begonnen!

Hiermee hebben wij zowel nationaal, als internationaal een stevig netwerk van partners die ook werken aan duurzaam onderwijs. Mocht je hier meer over willen weten, neem dan contact op met Max!

max.eisenbart@circulairfriesland.frl

Max Eisenbart

Campaigning en Lobby

Nieuwe huisstijl Circulair Friesland

Circulair Friesland innoveert er flink op los en zet grote circulaire stappen. Volgend jaar vieren we ons tienjarig jubileum en in dit feestelijke jaar laten we zien waarom wij

Nieuwe volgers Instagram: 1.421

Nieuwe volgers LinkedIn: 6.408

Aantal nieuwsbrieflezers: 1.905

Duurzame 100 Trouw - 2024

Wát een avond! Tijdens de bekendmaking van de Trouw Duurzame 100 op de Dag van de Duurzaamheid in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, heeft Circulair Friesland nummer 19 bemachtigd! Binnen de categorie 'hergebruik en afval' staan we op nummer 1. We zijn ontzettend trots op onze leden, die dit samen mogelijk hebben gemaakt.

Nationale Conferentie Circulaire Economie 2025

De jaarlijkse nationale conferentie, georganiseerd en geïnitieerd door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, zal in maart 2025 in Leeuwarden worden georganiseerd. Na het aanbieden van ons bidbook, dat we samen met gemeente Leeuwarden, provincie Fryslân en Friesland Convention Partners hebben gemaakt, is de keuze van het ministerie op onze regio gevallen. Eervol!

We zullen ons samen met het ministerie inzetten voor het organiseren van een inspirerend conferentie.

Europese Top 2025

Nienke Turkstra

nienke.turkstra@circulairfriesland.frl

De ambitie om in 2025 als circulaire regio een Europese koploper te zijn gaat slagen. Graag willen we als koploper onze bijdrage leveren aan de Europese samenwerking op gebied van circulaire economie. Dat doen we, naast samenwerken in Europese projecten, door in juni 2025 een Europese Top in Fryslân te organiseren. Tijdens deze week zal ondermeer de General Assembly van ACR+, the Association of Cities and Regions for Sustainable Resource Management in Europe, met al hun leden (Europese steden en regio’s) in onze provincie plaatsvinden.

Publiciteit in 2024

Bijlage: Ledenlijst

Accolade Heerenveen

Achterbosch architecten

Aeres MBO

AgricolaBouw BV

Agriton Group

Alynia Architecten

Antea Nederland B.V.

Arriva Personenvervoer Nederland B.V.

As Bêste Inventarisatie & Advies B.V.

BCN Groep BV

Bioclear Earth

Blue Cycle

Bouwbedrijf Postma

Bouwgroep Dijkstra Draisma B.V.

BOXO

Buro Grooter

bv SPORT

Camping Vrijhaven

Caparis N.V.

Circletrade b.v.

Circulaire Bouwhub Leeuwarden

Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân U.A.

Coöperatieve Rabobank U.A.

COtweeNEUTRAAL

csg Comenius Mariënburg

Cup-Concept Nederland B.V.

Cycle-Up HUB

DBI Joure B.V.

De Boer & De Groot civiele werken b.v.

De Bouwvereniging

De Friesland Zorgverzekeraar N.V.

De Haan Advocaten en Notarissen B.V.

De Jong’s IJs Retail B.V.

De Slotplaats

Dokwurk

Donker Groen Sneek

ECOhûs Fryslân

Ecoras

Ekowax Cleaning Products

Ekwadraat Advies B.V.

Elkien

Empatec

Enber BV

Europrovyl B.V.

Firda

Fokkens Grondgoed BV

Friese Milieu Federatie

Friesland Lease B.V.

Friso Bouwgroep B.V.

Fritom

GEAR coöperatie UA

Gemeente Achtkarspelen

Gemeente Ameland

Gemeente Dantumadiel

Gemeente De Fryske Marren

Gemeente Harlingen

Gemeente Heerenveen

Gemeente Leeuwarden

Gemeente Noardeast-Fryslân

Gemeente Ooststellingwerf

Gemeente Opsterland

Gemeente Schiermonnikoog

Gemeente Smallingerland

Gemeente Súdwest-Fryslân

Gemeente Terschelling

Gemeente Tytsjerksteradiel

Gemeente Vlieland

Gemeente Waadhoeke

Gemeente Weststellingwerf

Grafische Groep Van der Eems

GreenInclusive B.V.

GroenLeven

H&M Houtbewerkingsmachines

H&W Totaaldak b.v.

Happy Cups B.V.

Royal HaskoningDHV Nederland B.V.

HBO Bouw en Energie

HDM Pipelines BV

Heijmans Woningbouw

Hekstra Bedrijven BV

Hey! Charging

Hogeschool Van Hall Larenstein

Hûs en Hiem

Hydraloop

HyFly

IdFrm b.v.

IKO B.V.

Inbo Architecten

Indu-Con BV

Infoframe

Interfaca

It Fryske Gea

Jorritsma Bouw B.V.

Lankhorst Engineered Products

Latexfalt B.V.

Local Matters

Lont B.V.

LWD Basket

Machinefabriek Ruiter

Mediahuis Noord

Medisch Centrum Leeuwarden

Miedema Groep B.V.

Mulder Agro

Nedcam Solutions B.V.

NEWR

NHL Stenden Hogeschool

NNRD

Noorderbreedte B.V.

Noordwijzer b.v.

NTCP

OG Clean Fuels

Oldenboom Groep B.V.

Omrin

Ondernemerskring Heerenveen

Onlanders

Oosterhof Holman Infra B.V.

Opnieuw B.V.

Overwijk Koffiesystemen Noord-Nederland B.V.

P. de Vries Installatietechnieken B.V.

P.M.F. Machinefabriek Bergum B.V.

Paques Technology B.V.

PLANN Ingenieurs B.V.

PlusNauta

Pottle

Prodak Archief- en Datavernietiging

Provincie Fryslân

Pyrasied XA BV

Recell

Reitsma Bouw / VolkerWessel Noord

Rijkswaterstaat Noord-Nederland

Rinagro B.V.

Roelofs Groep B.V.

Roem

RUG / Campus Fryslân

Samenwerkingsverband de Waddeneilanden

SC Cambuur

SC Heerenveen

Sirkel

SJB Media

Snoek Puur Groen

Sonac Burgum BV

SOPREMA NL BV

Spaansen Groep B.V.

Staatsbosbeheer

Stadsschouwburg De Harmonie

Stavast Creatie

Stichting Biosintrum

Stichting Centre of Expertise Water Technologie

Stichting FB Oranjewoud

Stichting House of Design

Stichting Innovatiepact Fryslân

Stichting Merk Fryslan

Stichting Provinciaal Energietransitie Bureau

Stichting Qop

Stichting Samen Circulair Heerenveen

Stichting Thús Wonen

Stichting Watercampus

Stichting Wetsus

Studio ArnoldHoman

Takkenkamp Vastgoed Verduurzamers

Taxi Witteveen

Team Horsthuis

Ten Stripes

Universiteit Twente - Master of Environmental & Energy Management (MEEM)

UPPACT

Van der Wiel

Van Vuuren Grou B.V.

Van Wijnen Noord B.V.

Veiligheidsregio Fryslân

VNO NCW-MKB Noord

Vriezon

Waddenvereniging

WaterAlliance

Weissenbach

Wetterskip Fryslân

Wind Groep B.V.

Wonen Noordwest Friesland

World Trade Center Noord-Nederland

Ynova Innovation Company B.V.

Zaanderwijk B.V.

Zantman Architecten

Ziekenhuis Tjongerschans B.V.

ZIUZ Visual Intelligence

ZONklaar

Circulair Friesland 2025

Tien jaar Circulair Friesland