Canlılar Dünyası ÖZER'S by Sinan Özer

A . BİTKİLER B . MANTARLAR C . TEK HÜCRELİLER D . BAKTERİLER

BİTKİLER 1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER 2 . ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER

a. Açık Tohumlular ( Çamlar ) b. Kapalı Tohumlular ( Elma )

2 . ÇİÇEKSİZ BİTKİLER a. Damar lı Çiçeksiz Bitkiler ( Eğr elti otu ) b. Damar sız Çiçeksiz Bitkiler ( Kar a yosunlar ı Su yosunlar ı )

ÇİÇEKLİ BİTKİLER Çiçekli bitkiler tohumlar ını taşıyan yapıya gör e açık ve kapalı tohumlu bitkiler olmak üzer e iki gr uba ayr ılır 1. AÇIK TOHUMLU BİTKİLER ( Kozalaklı Bitkiler ) 2. KAPALI TOHUMLU BİTKİLER (Ger çek çiçekli bitkiler ) 8

1. AÇIK TOHUMLU BİTKİLER ( Kozalaklı Bitkiler )

Tohum meyve içinde olmayıp,kozalak yapr akçıklar ın ( tohum pullar ının ) altında açıkta bulunur .Her zaman yeşil kalan odunsu bitkiler dir . Ör nek ; çam,sedir ,köknar ,ladin ve ar dıç 9

2. KAPALI TOHUMLU BİTKİLER (Ger çek çiçekli bitkiler ) Tohumlar ı meyve içinde bulunur .Kapalı tohumlu bitkiler embr iyolar ındaki besin depolayan çenek yapr ağın sayısına gör e iki gr uba ayr ılır ; a. Tek çenekli bitkiler b. İki çenekli bitkiler 10

a. Tek Çenekli Bitkiler Embr iyolar ında çenek bir par ça halindedir . Kalınlaşmayı sağlayan kambiyum ( sür gen doku ) bulunmaz. İletim demetler i gövdede dağınık olar ak bulunur .Yapr aklar ı sapsız,düz kenar lı, par alel damar lı otsu bitkiler dir . Ör nek ; Buğday,ar pa gibi tahıllar la otlar tek çenekli bitkiler dir . 11

b. İki Çenekli Bitkiler Embr iyolar ında iki çenek yapr ağı bulunur .Yapr ak damar lar ı ağ şeklindedir . İletim demetler i gövdede iç içe geçmiş halkalar şeklindedir . Ör nek; Baklagiller ,elma,kayısı,badem ceviz vb. bitkiler iki çenekli bitkiler dir .

1 . ÇİÇEKLİ BİTKİLER ( Tohumlu Bitkiler ) Gelişmiş kök,gövde,yapr ak ve çiçeğe sahip, kar a şar tlar ına en iyi uyum sağlamış olan ve en yaygın olar ak bulunan bitkiler çiçekli bitkiler dir . Çiçekli bitkiler in ür eme or ganlar ı çiçektir . Ür eme hücr eler inin oluşumu ve döllenme bur ada olur . Tohum oluşur .Tohumlar da uygun koşullar da çimlener ek yeni bir bitki meydana getir ir . 13

ÇİÇEKLİ BİTKİLERİN TEMEL ORGANLARI

* KÖK * GÖVDE * YAPRAK * ÇİÇEK 14

ÇİÇEKLİ BİTKİLERİN TEMEL ORGANLARI

KÖK Kök,bitkinin topr ak altında kalan ve bitkiyi topr ağa bağlayan bölümdür . Bitki, topr aktaki su ve suda çözünmüş madensel maddeler i kökler iyle emer ek bünyesine alır .

KÖKÜN GÖREVLERİ 1. Bitkinin topr ağa tutunmasını sağlar . 2. Suyu ve suda çözünmüş miner aller i emer . 3. Bazı bitkiler de besin depo eder .

KÖKÜN KISIMLARI

1. Ana kök 2. Yan kök 3. Emici tüyler 4. Yüksük 20

KÖKÜN KISIMLARI Kök,dıştan bakıldığında dör t kısma ayr ılır .

1. ANA KÖK Çok yıllık bitkiler de bir tanedir .Tek yıllık bitkiler in ise çoğunda yoktur .Tohumdan ilk gelişen köktür .İletim demetler i ana kökte bulunur . Bazı bitkiler de ana kökler ,bitkinin topr ak üstü or ganlar ı kadar uzun ömür lü değildir .Böyle bitkiler de ana kökün yer ini ek kökler alır . 21

2. YAN KÖK

Ana k ökten çıkan yer e par alel ya da k öke dik olar ak uzanan k ök çü k ler dir . 22

3. EMİCİ TÜYLER

Kök ucuna yakın yer de bulunur lar .Emici tüyler vasıtasıyla topr aktan su ve suda çözünmüş olar ak miner aller emilir . Topr akta bulunan su ve suda çözünmüş miner aller kök emici tüyler ine difüzyon yapar ve osmozla geçişir .Emici Tüyler kökün epider masının ( kor uyucu dokunun ) dışa yaptığı uzantılar dır . Emici tüyler in ömür ler i kısadır ,sür ekli olar ak yenilenir ler .

UYARI : Bitkiler k ökler inden su ve suda çöz ü n m ü ş madensel tuzlar ı alır . Or ganik besinler i alamazlar . 24

4. YÜKSÜK ( Kaliptr a ) Kökün en uç kısmında bulunan,büyüme ( sür gen doku )bölgesini kor uyan yapıdır . Kökün uç kısmının zar ar gör meden topr ak içinde iler lemesini sağlar .Kökler bu büyüme noktasından uzayar ak büyür ler .

KÖK ÇEŞİTLERİ

SAÇAK KÖK

SAÇAK KÖK Bazı bitkiler de ana kök pek iyi gelişmemiştir .Yan kökler aynı bölgeden çıkar ak saçak şeklinde uzanır lar .Bütün kökler aynı boyda ve gövdeden çıkıyor sa bu kökler e Saçak kökler denir . ÖRNEK ; Buğday,ar pa, mısır ,pır asa ,ayçiçeği,soğan kökü gibi 27

KAZIK KÖK

KAZIK KÖK Bazı bitkiler de ana kök çok uzamış ve kalınlaşmıştır .Bu köke bağlı yan kökler ise daha kısa ve incedir .Böyle kökler e Kazık kök denir . ÖRNEK;Lahana,havuç,ebegümeci,fasulye,gelinci k gibi NOT : Havuç,şeker pancar ı gibi bazı bitkiler in kökler i besin depo edecek şekilde far klılaşmıştır .Böyle kökler e Depo kazık kök denir . 29

DEPO KÖK

Tur p,havuç,pancar gibi bitkiler in kökler i,besin depo eder ek kalınlaşıp yumr ulaşmıştır .Bu tür kökler e Depo kök denir . 31

NOT

Yukar ıda saydığımız kök çeşitler i dışında; Kavun,kar puz,kabak gibi sür üngen gövdeli bitkiler de bitkiler in boyun kısmında ya da düğümler inde oluşan kökler e EK KÖKLER denir Genellikle bataklıklar da yaşayan bitkiler de HAVA KÖKLERİ bulunur . Duvar sar maşıklar ında TUTUNMA KÖKLERİ var dır . Ökse otu gibi par azit yaşayan bitkiler de SÖMÜRME KÖKLERİ var dır . 32

GÖVDE VE YAPISI

GÖVDE VE YAPISI GÖVDE

Genellikle bitkinin topr ak üstünde bulunan yapr ak ve çiçek gibi or ganlar ını taşıyan kısımdır . Kökler den gelen suyu,su kanallar ı ile yapr aklar a,yapr aklar dan gelen besini ise,besin kanallar ı ile bitkinin diğer bölümler ine iletir . 35

GÖVDENİN GÖREVLERİ * Yapr ak,çiçek ve meyveler i taşır . * Kökün emdiği su ve madensel tuzlar ı besin yapma yer i olan yapr aklar a taşır . * Yapr aklar da yapılan besini ilgili or ganlar a taşır . * Bitkinin boyca uzamasını sağlamak,yan dallar ı oluştur mak. * Bütün yapr aklar ın güneş ışığından yar ar lanmasını sağlamak. 36

UYARI

Gövde üzer inde bulunan TEPE TOMURCUĞU boyuna büyümeyi sağlar .YAN TOMURCUKLAR dal ve yapr aklar ı oluştur ur lar .ÇİÇEK TOMURCUKLARI ise çiçekler i meydana getir ir .

GÖVDE ÇEŞİTLERİ

1. OTSU GÖVDE Tek çenekli bitkiler tek yıllık bitkiler dir ve otsu gövdeye sahiptir ler . Çoğunlukla 1 yıl yaşayan bitkiler in ince, zayıf, gövdeler ine Otsu Gövde denir .Genellikle yeşil r enkli,ince ve dayanıksızdır . Kambiyum yoktur bu nedenle enine büyüme ( kalınlaşma ) gör ülmez. 38

GÖVDE ÇEŞİTLERİ Otsu gövde kendi içinde iki gr uba ayr ılır ;

a. Yer üstü gövdeler : Kavun,kar puz,kabak,çilek gibi bitkiler in gövdeler i topr ak üzer inde dik dur amaz.Topr ak üzer inde sür üner ek gelişir .Bu tip gövdeye Sür ünücü Gövde denir . 39

Zayıf ve ince gövdeli olan sar maşık,asma ve fasulye gibi bitkiler ağaç ve çatallar a tır manar ak yükselir ler .Bu bitkiler in gövdesine Tır manıcı Gövde denir . Kaktüsler sıcak ve kur u yer ler de yaşar lar .Gövdeler indeki hücr eler de su depo eder ler .Su kaybının azalması için yapr aklar ı diken şeklini almıştır . Bu gövdeye Etli Su Depo Ede Gövde denir . 40

b. Yer altı gövdeler i :

Mar ul,lahana,soğan gibi bitkiler de gövde kısalar ak yassılaşmışlar dır . Bu gövdeye Yassı Gövde denir . Patates ve yer elması gibi bitkiler in topr ak altında oluşan ve besin depo eden gövdesine Yumr u Gövde denir . Manisa lalesi,ballı baba gibi bitkiler de gövde topr ak altında ve yüzeye par alel olar ak uzanır . Bu gövdeye Yer altı Sür ünücü Gövde denir . 41

2 . ODUNSU GÖVDE

İki çenekli bitkiler çok yıllık bitkiler dir . Odunsu gövdeye sahiptir ler . Kalın,ser t, dayanıklı gövdeler dir .Kambiyum bulunur . Enine büyüme var dır . 42

GÖVDE İÇİNDE SUYUN TAŞINMASINA YARDIMCI FAKTÖRLER :

1. Bitkiler in gövdesinde su taşıma gör evini yapan bor ular var dır .Bor ular ne kadar ince ise,su seviyesi o kadar yükseğe çıkar .Buna kılcal damar etkisi denir . 2. Kökler deki su yoğunluğunun fazlalığı nedeniyle suyun gövdeye ve yapr aklar a doğr u çıkmasına neden olan bir basınç oluşur . Buna Kök Basıncı denir

3. Ter leme yoluyla yapr aklar ın su kaybetmesi de kökler den yapr aklar a doğr u suyun çıkışına yar dımcı olur . 4. Su ile bitkinin gövdesindeki su bor ular ının iç duvar ı ar asındaki çekim de suyun üst bölgeler e iletilmesinde yar dımcı olur .

Yapr ak,bitkinin yassılaşmış, yeşil r enkli or ganıdır . 46

Yapr ak ayası denilen kısım geniş ve yassıdır .Üzer inde bir çok damar bulunur . Yapr ak ayasını gövdeye bağlayan kısım yapr ak sapıdır .Yapr ak sapının genişleyer ek ( buğday ve mısır da olduğu gibi ) gövdeye sar ıldığı yer e yapr ak kını denir .Yapr ak kınının alt kısmında ise koltuk tomur cuğu bulunur .Bazı yapr ak saplar ının ( gülde olduğu gibi ) bağlandığı yer de bulunan çıkıntılar a kulakçık denir .

YAPRAĞIN KISIMLARI

1. Uç 2. İnce tabaka 3. Damar 4. Yapr ağın or ta kısmı 5. Kılcal damar lar 6. Kenar 7. Yapr ak sapı 8. Ağzın alt tar afı 9. Su taşıyan odun bor ular ı 10. Besin taşıyan damar lar

YAPRAK ÇEŞİTLERİ

Yapr aklar ,yapr ak ayasının kenar lar ına, sap ve dal üzer indeki dur umlar ına ve damar lar ına gör e gr uplandır ılır . A. Yapr ak kenar lar ına gör e : Düz,dişli ve oymalı kenar lı

B. Yapr ak sapındaki dur umuna gör e : 1. Yapr ak ayası tek bir par ça ise basit yapr ak ( elma,ar mut,kayısı yapr ağı ) denir . Basit yapr aklar da aya şekiller ine gör e oval ( kayısı ) ,yuvar lak ( ayva ),iğne biçiminde ( çam ),şer it şeklinde ( buğday mısır ) olabilir ler . 2. Yapr ak ayası bir den fazla ise bileşik yapr ak denir . ( akasya,at kestanesi yapr ağı )

C . Dallar daki dizilme dur umuna gör e:

Sar mal,halka ve kar şılıklı dizilme gibi.Bütün yapr aklar güneş ışığından yar ar lanmak için bir bir ler ini ör tmeyecek biçimde dizilir ler .

D. Damar lar ına gör e: Telek ( er ik ),elsi ( asma ), par alel damar lı ( buğdaygiller ) Ayr ıca böcekler i yakalamak için kapanan yapr aklar da var dır . ( sinek kapan bitkisinde olduğu gibi )

NOT

Bazı bitkiler de yapr aklar etlener ek yedek besin depo eder ler .Bunlar a besleyici yapr aklar denir .Soğanın etli yapr aklar ı, bitki için gıda deposudur .Sıcak yer ler de, özellikle çöller de yetişen bitkiler de ( kaktüs ) yapr aklar , su kaybını önlemek için diken yapr ak şeklini almıştır .

YAPRAĞIN GÖREVLERİ

A. SOLUNUM YAPMAK B. FOTOSENTEZ YAPMAK C. TERLEME YAPMAK D . BOŞALTIM YAPMAK E. ÇİÇEĞİ OLUŞTURMA 57

SOLUNUM OLAYI

Besinler in oksijen ile yakılar ak par çalanması ve ener ji (ATP) ür etilmesi olayıdır . BESİN + OKSİJ EN

C 6 H 12 O 6 + 6O 2

KARBONDİOKSİT+SU+ATP(ENERJ İ)

6CO 2 + H 2 O + 38 ATP

SOLUNUM OLAYI Oksijenli solunum hücr enin mitokondr isinde ger çekleşir . Bütün canlılar da gör ülür . (bir hücr eli, mantar lar , bitki ve hayvan) Ür etilen ATP (adenozin tr ifosfat) canlının tüm faaliyetler inde kullanılır . Oksijenli solunumda or ganik moleküller yapıtaşlar ı olan inor ganik maddeler e kadar par çalanır . 59

B FOTOSENTEZ (KARBON ÖZÜMLEMESİ) Canlılar ın kullandığı or ganik besinler in kaynağı Fotosentez Olayıdır . Canlılar ın kullandığı or ganik besin maddeler i güneş ener jisiyle sağlanır . Yeşil bitkiler güneş ener jisi kullanar ak su ve kar bondioksitten besin ür etir ler . Besin ür etir ken oksijende elde edilir . Yani fotosentez, güneş ışığı ener jisi, canlılar ın kullanacağı ener jiye dönüştür me işidir . 60

Fotosentez olayı hücr enin klor oplastlar ında geçer . Klor oplastta en önemli yapı KLOROFİLDİR. KLOROFİL: Fotosentez olayının ger çekleşmesi klor ofil pigmentler inin katalizör lüğünde olur . Bitkiler de gör ülen klor ofil, klor ofil a ve klor ofil b olmak üzer e iki tiptir .

Klor ofil molekülü alyuvar lar daki taşıyıcı pigment olan hemoglobin molekülüne benzer . Tek far k hemoglobinde bulunan demir (Fe) klor ofilde magnezyum (Mg) bulunmasıdır . Magnezyum yeşil r enk ver ir . Ür etici (klor ofili ) canlılar güneş ışığı, su ve kar bondioksit gibi inor ganik maddeler den, or ganik maddeler oluştur ma işine FOTOSENTEZ denir . 62

B FOTOSENTEZ (KARBON ÖZÜMLEMESİ) klor ofil KARBONDİOKSİT + SU

BESİN+OKSİJ EN

Güneş ışığı klor ofil

6CO 2 + 6H 2 O

C 6 H 12 O 6 +6O 2

Güneş ışığı

C. TERLEME YAPMAK Bitkinin yapr aklar ındaki gözenekler i sayesinde havaya su buhar ı ver mesi olayıdır .Sıcak havalar da gözenekler den çıkan su,bitki yüzeyini ser in tutar ak sıcaktan kur umasını önler .Ayr ıca bitki ter leme ile kaybettiği suyu,kök yoluyla topr aktan emer ek dengeler .Böylece topr aktan su ve suda çözünmüş madensel maddeler i alır lar .

DENEY .

Bir saksı bitkisinin üzer ine bir cam kavanoz veya naylon tor ba geçir er ek bir gün gözleyiniz.Cam kavanoz ya da tor banın iç yüzeyinde su damlacıklar ını gör ür sünüz. Bunu sebebi yapr ağın ter leme yapmasıdır .

D. BOŞALTIM YAPMAK Çoğunlukla bitkiler de metabolizma ar tığı zar ar lı ür ünler suda çözünmeyen kr istaller şeklinde depolanır .Yapr ak dökümü boşaltımı sağlar E . ÇİÇEĞİ OLUŞTURMA Yapr aklar ın far klılaşmasıyla çiçek ve çiçeğin kısımlar ı meydana gelir .

ÇİÇEKLER BİTKİLERİN EŞEYLİ ÜREME ORGANIDIR.

1. TAÇ YAPRAK 2. DİŞİ ORGAN 3. ERKEK ORGAN 4. ÇANAK YAPRAK 5. TOHUM İÇEREN MEYVE YAPRAKLARI 6. YUMURTALIK 7. ÇİÇEK SAPI 73

ÇİÇEĞİN YAPISI

Çiçek yapr akar ının her bir i yapacağı işe gör e değişik biçimde oluşmuştur :

ÇİÇEĞİN YAPISI 1. Çanak Yapr aklar : En dışta bulunur .Çiçek tomur cuk haldeyken,dış etkiler den kor ur .Yeşil r enkli olup yapr ağa benzer ler . 2. Taç Yapr aklar : Çanak yapr aklar dan büyüktür .Değişik r enkler i var dır .Taç yapr aklar ın dip kısmında tatlı,güzel kokular salgılayan hücr eler bulunur .Göz alıcı r enk ve koku böcekler i çiçeğe çeker . 75

Er kek or gan iki temel bölümden oluşmuştur : İPÇİK ve BAŞÇIK

İpçikler er kek or ganı çiçeğe bağlar . Başçıktaki keseler ise çiçek tozu ür etir . 76

3. ERKEK ORGAN

Taç yapr aklar ın iç kısmında bir veya iki dair e üzer ine dizilidir ler . İpçik ve başçık denilen iki kısımdan meydana gelir ler .

3. ERKEK ORGAN İpçik : Başçığı taşıyan küçük bir sapçıktır . Başçık : İpçiğin ucunda bulunan şişkin bir par çadır .Başçıkta yan yana dur an dör t tor bacık var dır .Bu tor bacıklar da er kek ür eme hücr eler ini taşıyan Çiçek tozlar ı ( POLEN ) var dır .Olgunlaşan tor balar çatlar ve sar ı r enkli çiçek tozlar ı etr afa dağılır .

4. DİŞİ ORGAN

Dişi or gan değişime u ğr ayar ak dişi or gan ı olu ştur an yapr a ğın ad ı,MEYVE YAPRAĞ I DIR. 80

4. DİŞİ ORGAN

Dişi or ganın temel gör evi,tohum taslağı ür etmektir . 81

Çiçekler de dişi or gan,şekildeki bölümler den oluşur :

Tohum taslaklar ının bulunduğu yer , YUMURTALIK adını alır . Yumur talığın üstündeki bor uya, DİŞİCİK BORUSU veya bor ucuk denir . Bor ucuğun ucundaki yassılaşmış kısım TEPECİKTİR.

4. DİŞİ ORGAN Dişicik tepesi Dişicik bor usu Yumur talık

4. DİŞİ ORGAN Dişi or gan çiçeğin or tasında bulunur . Dişi or ganın şişkin olan alt kısmına Yumur talık denir .Yumur talığın boyun kısmı yukar ı doğr u uzar .Boyun bölgesi yassılaşar ak tepeciği meydana getir ir .Tepeciğin yüzeyi pür üzlüdür .

Olgunlaşan çiçekler de tepecikte nemli, yapışkan bir salgı var dır .Bu salgı çiçek tozlar ının tepeciğe tutunmasını sağlar . Yumur talıktaki tohum taslağı içinde dişi or ganın ür eme hücr eler i bulunur .

ERKEK VE DİŞİ ORGAN

a. ERKEK ORGAN :

b . DİŞİ ORGAN :

1. Başçık kesitinde polenler

1. Tepecik

2. Başçık

2. Dişicik bor usu

3. Sapçık

3. Yumur talık

ÇİÇEĞİN GÖREVİ 1. BİTKİNİN ÜREME ORGANIDIR. 2. MEYVA OLUŞUMUNU SAĞLAR. 88

TOZLAŞMA

TOZLAŞMA Olgunlaşan er kek or ganın başçığındaki polenler in (çiçek tozlar ının) çeşitli ar acılar la dişi or ganın tepeciğine taşınması olayına Tozlaşma denir . Tozlaşma olayı bitkinin tür üne ve çiçeğin yapısına gör e far klı yollar la ve ar acılar la olur . 90

1RÜZGARLA TOZLAŞMA: Açık tohumlu bitkilerde taç yaprakları bulunmadığından dolayı bunlarda rüzgarla tozlaşma kolaylıkla olur. Rüzgarla tozlaşma yapan bitkilerde, bir defada binlerce polen oluşturulur.

2SU YOLUYLA TOZLAŞMA: Suda yaşayan bitkiler de gör ülür .

3CANLILAR ARACILIĞIYLA TOZLAŞMA: En güvenilir tozlaşma böcekler le yapılan tozlaşmadır . Çünkü çiçekler r enk, koku ve şekiller iyle böcekler i kendiler ine çeker ler . Böcekler in beslenme aylar ı ve saatler i ile bitkiler in polenler ini yayma saatler i aynı zaman dilimine r astlar . 93

Bu nedenle çiçekler e konduklar ı da polenler vücutlar ına yapışır . Bu şekilde polenler i çiçekten çiçeğe taşır lar . Kuşlar ve memeliler de tozlaşmaya büyük ölçüde neden olur lar .

DÖLLENME Aynı tür bitkiler ar asında döllenmenin sağlanabilmesi için,bütün bir eyler aynı mevsimde ve aynı günler de çiçek açar .Polen ve yumur ta aynı zamanda oluşur .Yumur talıkta yumur ta olgunlaşınca tepecik,özel,yapışkan bir sıvı salgılar .Bu sıvı ancak kendi tür ünden olan bitkinin polenini uyar ır ve tepeciğe tutunmasını sağlar .Uyar ılan polen tepecikte çimlenir . 95

Polenler de bulunan haploid iki çekir dekten bir ine tüp çekir deği diğer ine de doğur ucu çekir dek denir .Tüp çekir deği,polenin çimlener ek dişicik bor usuna doğr u uzanan polen tüpünün oluşmasını sağlar .

Polen tüpü büyüyer ek yumur talığa doğr u uzanır ken,doğur ucu çekir dek de tüp içine geçer ve bur ada mitoz bölünme ile iki sper m çekir deği meydana gelir . Polen tüpünün ucu,tohum taslağının mikr opil adı ver ilen bölgesine ulaştığında patlar ve sper m çekir dekler i embr iyo kesesine geçer .

MEYVE Meyve tohum gelişmesini tamamlamış ovar yumlar dan meydana gelir .Her meyvede ovar gumdaki tohum taslağı sayısı kadar tohum bulunur .

Meyve sadece dişi or ganın yumur talık dokular ı tar afından meydana getir ir . Böyle meyveler e ger çek meyveler denir . Ör neğin;er ik,kayısı,şeftali gibi.

Yumur talıkla bir likte çiçek tablası taç ve çanak yapr aklar ber aber ce gelişer ek meyve oluşumuna katılabilir ler . Böyle meyveler e de Yalancı meyveler denir . Ör neğin;elma,ar mut,çilek gibi.

100

MEYVE OLUŞUMU

BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU 101

BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU

Dişi or ganın yapısındaki tohum taslağı tohum şeklini alır ken yumur talık da gelişme ve değişiklik göster ir .Tohum ve tohumu çevr eleyen kısımlar ın hepsine bir den MEYVE denir .

102

Şeftali ve vişne gibi tek bir yumur talığın besin depo etmesiyle oluşan meyveler e Basit Ger çek Meyveler denir . Domates ve salatalık gibi bir çok yumur talığın besin depo etmesiyle oluşan meyveler e Bileşik Meyveler denir .

103

Eğer meyve oluşumuna çiçek tablası veya çiçek sapı da katılır sa bu meyveler e Yalancı Meyveler denir . Ör neğin ; elma ,ar mut,ayva gibi. Yalancı meyveler in da bileşikler i var dır . Böğür tlen ve ahududu bileşik yalancı meyveler dendir .Yalancı bileşik meyveler ise bir çok çiçek sapı ve tablasının meyve oluşumuna katılmasıyla meydana gelir ler . 104

Er ik,kir az,şeftali,üzüm,domates,kab ak Etli Sulu Meyveler dir . Fındık,ayçiçeği,bezelye,haşhaş Kur u Meyveye ör nektir .

105

106

107

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Tohum, koşullar uygun olmadığı taktir de, çok yavaş metabolizma ger çekleştir er ek belli bir sür e canlı kalabilir . Bu sür e tohum kabuğunun kalınlığına ve depoladığı besin miktar ına bağlı olar ak değişir .

108

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Tohum içinde çok yavaş bir biçimde embr iyo gelişimin sür dür ür . Tohumdaki bu gelişme, tohuma uygun şar tlar sağlandığında çimlenmeyle hızlanır . Çimlenme için yeter li su, yeter li sıcaklık ve hava(oksijen) ger ekir . Bu şar tlar da embr iyo ve endosper m su alıp şişer ek kabuğu çatlatır . 109

TOHUMUN ÇİMLENMESİ

Embr iyo hücr eler inde metabolizma hızlanır . Embir yonik kök ve embir yonik gövdeden bitkinin or ganlar ı gelişir . Çimlenme tamamlandığında ilk yapr aklar ın oluşumu genç bitki fotosentez ile kendi besinin ür etebilir . Bu yolla ür etilen besinler le de gelişme sür dür ülür .

110

111

SORU

I. Oksijen II. Sıcaklık III. Kar bondioksit IV. Işık V. Su

Tohumun çimlenmesi için yukar ıdakiler den hangisi ya da hangiler i ger eklidir ? A ) I,II,III,IV,V

B ) I,II,V

C ) II,III,IV

D ) III,IV,V 112

ÇÖZÜM : Tohum çimlenme sır asında ger ekli besini endosper mden sağlar . Metabolizma hızı yükselir . Bu nedenle solunum hızlanır . Bu nedenle oksijen, uygun sıcaklık, yeter i der ecede nem ger ekir . Fotosentez yapamayacağından ışık ve kar bondioksit ger ekli değildir .

113

114

ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

Belir gin bir ür eme or ganı olmayan bitkiler e Çiçeksiz Bitkiler denir . 115

2 . ÇİÇEKSİZ ( TOHUMSUZ ) BİTKİLER

a. Damar lı Çiçeksiz Bitkiler ( Eğr elti otu ) b. Damar sız Çiçeksiz Bitkiler ( Kar a yosunlar ı Su yosunlar ı )

116

DAMARLI ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

EĞRELTİ OTLARI 117

EĞRELTİ OTLARI Çiçeksiz bitkiler gur ubuna gir en bitkiler in en gelişmiş ör neği eğr elti otlar ıdır . Çünkü iletim demetler i var dır . Bunlar nemli yer ler i seven or man altı bitkiler idir . Yur dumuzda yetişenler , topr ak üstünde en çok 5060 cm yükselebilir . 118

Eğr elti otlar ında kök, yapr aklar , odun ve soymuk bor ular ı gelişmiştir . Fakat gövde gelişmemiştir . Gövde topr ak altında bulunur ve r izom denir . Bunlar a gövdeler inde iletim demetler i bulunduğu için damar lı çiçeksiz bitkide denir . Son bahar da yapr aklar ının ar ka yüzler inde kahve r engi lekeler halinde spor keseler i oluşur . 119

Spor keseler i, içler inde spor lar olgunlaşınca patlar . Spor lar çevr eye yayılır . Uygun çimlenme koşullar ına düşen spor lar çimlener ek pr otal ( ön çim ) oluştur ur .Ön çim üzer inde er kek ve dişi ür eme hücr eler i meydana gelir .Döllenme sonucu zigot oluşur .Zigot gelişer ek genç bitkiyi oluştur ur .

120

DÖL ALMAŞI Zigot Er kek or gan Dişi or gan

Spor kesesi Spor

DÖL ALMAŞI : Eşeyli ve eşeysiz ür eme bir bir ini takip eder .Buna döl almaşı ( metagenez ) adı ver ilir . Ör nek :Eğr elti otu : Spor keseler i içinde spor olgunlaşınca patlar .Spor lar çevr eye yayılır ve çimlener ek genç bitkiyi oluştur ur lar .Bu iki bitkinin er kek ve dişi ür eme hücr eler i bir leşer ek,zigotu daha sonr a zigotta yeni bir bitkinin temelini oluştur ur . 121

DAMARSIZ ÇİÇEKSİZ BİTKİLER A. KARA YOSUNLARI B. SU YOSUNLARI

122

KARA YOSUNLARI

123

KARA YOSUNLARI Kar a Yosunlar ı nemli duvar lar ın üzer inde ve dipler inde,havuz ve kuyu kenar lar ı ile or man altı topr ağı üzer inde yeşil kadife gibi bir ör tü meydana getir ir ler .Bu bitkiler de de kök yoktur . Su yosunlar ına gör e daha gelişmiş köksü uzantılar bulunur .Kısa gövde topr ağa yapışık gibi dur ur .Gövdenin üzer inde sık ve küçük yapr aklar bulunur .Boylar ı bir kaç cm kadar dır . 124

Gövdeciğin üzer inde kapsül denilen spor kesesi bulunur .Spor kesesi içinde spor ana hücr eler i bölüner ek spor lar ı oluştur ur .Spor lar uygun koşullar a düşer se gelişer ek genç yosunlar meydana gelir .

125

Yapr aklı kar a yosunlar ında eşeyli eşeysiz ür eme bir bir ini izler .Eğer bir bitkinin çoğalmasında eşeyli ve eşeysiz ür eme bir bir ini izliyor sa buna DÖL ALMAŞI şeklinde ür eme denir .

126

Su yosunlar ı ve kar a yosunlar ı sular da ve nemli yer ler de yaşar lar . Boylar ı fazla uzun değildir . Vücutlar ında iletim demetler i bulunmadığından damar sız çiçeksiz bitkiler denir .

127

KARA YOSUNLAR

1. Spor Kesesi ( kapsül ) 2. Gövdecik 3. Yapr akçıklar 128

Ayr ıca topr ak altında köksü uzantılar ( Rizoid ) mevcuttur .

129

SU YOSUNLARI ( Algler )

* Tek hücr eli ve çok hücr eli olanlar ı var dır . * Yeter li güneş ışığı alan kar ve buz kaplı alanlar da,su bir ikintiler inde,tatlı ve tuzlu sular da yaşayabilir ler .

130

* Bütün algler klor oplast taşır lar ,bu sayede fotosentez yapar ak or ganik besinler ini ür etir ler .Fotosentezin büyük bir kısmı su yosunlar ı tar afından yapılmaktadır . * Rizoid adı ver ilen köksü uzantılar ı var dır . ( Ger çek kök yoktur . )

131

* Kır mızı,sar ıyeşil,altınkahver engi, esmer ve yeşil algler en çok bilinen ör nekler dir . * Eşeyli ve eşeysiz ür eme gör ülür .Çoğunlukla spor la ür eyen bitkiler dir .

132

Bu çiçeksiz bitkiler de kök ile yapr aklar ar asında su ve or ganik besin taşınmasını sağlayan iletim sisteminin ( damar lar ın )bulunup bulunmamasına gör e ikiye ayr ılır lar .

133

134

Mantar lar ,hücr eler inde klor ofil bulunmadığından fotosentez yapamazlar .Hayatlar ını devam ettir ebilmek için ger ekli besini dışar dan alır lar .Ayr ışmakta olan or ganizma ar tıklar ı üzer inde çür ükçül olar ak veya par azit olar ak yaşar lar .Bazılar ı da başka canlılar la or tak yaşar lar . 135

Üzer inde şapka gibi yapılar ı olan mantar lar a ŞAPKALI MANTARLAR adı ver ilir . Ekmek ya da meyveler in üzer inde küf oluştur anlar a ise KÜF MANTARI denir . 136

Mantar lar ın yapılar ı,düzgün dizilmiş hücr e iplikler iyle( hif ) ör ülmüştür . Hifler in oluştur duğu ör güye MİSELYUM denir .İpliksi yapılar ın ucunda esmer kür e biçiminde spor keseler i bulunur .Bunlar hava ile etr afa yayılabilecek kadar küçüktür . 137

Mantar lar ın kök,gövde ve yapr ak kısımlar ı bulunmaz.Eşeyli ve eşeysiz olar ak çoğalır lar .Spor lar yar dımıyla eşeysiz ür eme olur . 138

MANTARLAR

Mantar lar da şemsiye biçimi şapkanın alt yüzünde Lamel denilen yer de spor taşıyıcılar ı bulunur .Bunlar çomak biçimli hücr eler dir .Olgunlaştıklar ında bulunduklar ı kıvr ımdan düşer ler veya r üzgar başka yer ler e götür ür . 139

Mantar lar yaşamımızı etkiler .Par azit olan tür ler i hayvan ve insanlar da hastalıklar meydana getir ir ler .Bazılar ında ise hastalıklar a sebep olan bakter iler i yok eden maddeler in ür etiminde yar ar lanılır . 140

Penisilyum gr ubu mantar lar ın ür ettikler i bazı maddeler bakter iler üzer inde öldür ücü etki yapmaktadır .PENİSİLİN denilen antibiyotik de mantar lar dan elde edilen maddeler den yapılır . 141

Bazı mantar lar insanlar tar afından besin olar ak kullanılır .Oldukça lezzetli ve besleyicidir .Yapılar ında da glikojen ve yağ var dır .Zehir li ve zehir siz mantar lar ı ayır t etmek çok güçtür . 142

MANTARLAR

1. Şapka 2. Per de 3. Sap 4. Miselyum 143

MANTARLAR VE ÇEŞİTLERİ

144

MANTARLAR VE ÇEŞİTLERİ

Mantar lar özellikler ine gör e iki gr uba ayr ılır : 1. İLKEL MANTARLAR 2. YÜKSEK MANTARLAR :

145

1. İLKEL MANTARLAR Suda veya nemli yer ler de yaşar lar .Çoğunlukla par azittir ler .Bazılar ı çür ükçül yaşar lar .Peynir küfü,ekmek küfü ayr ıca insan ve hayvanlar üzer inde par azit olar ak yaşayan,insanlar da saçkır ana sebep olan,elde ve ayakta oluşan mantar lar bu gr uba gir er . 146

2. YÜKSEK MANTARLAR : Spor lar ı bir kese içinde gelişir .Spor kesesinin şekline gör e iki çeşittir : a . ASKILI MANTARLAR b. BAZİTLİ MANTARLAR :

147

a . ASKILI MANTARLAR

Ör nek olar ak bir a mayası ile şar ap mantar ını ver ebilir iz.Solunum yapar ken oksijene ger ek duymaz.Çıkar dıklar ı enzimler le maddeler i par çalar lar .Şeker i par çalayar ak alkol ve kar bondioksite dönüştür ür ler . Bu olaya MAYALANMA adı ver ilir . ( Oksijensiz solunum ) 148

b. BAZİTLİ MANTARLAR :

Yenilebilen mantar lar yanında,çok zehir li mantar lar da var dır . Zehir li mantar lar genelde çok r enkli ve pis kokuludur lar .Zehir li ve zehir siz mantar lar ı bir bir ler inden ayır t etmek çok zor dur .

149

Bu nedenle toplanır ken çok dikkat edilmesi ger ekir . Ancak kültür mantar ı diye bilinen özel or tamlar da yetiştir ilen mantar lar yenilmelidir . Mantar zehir lenmeler inde en yakın hastahaneler e gidilmelidir .

150

Ör neğin;;tar la mantar ı,or man ve çayır lar da gör düğümüz şapkalı mantar lar ,gübr elik yer ler de ve ağaçlar ın üzer inde yaşar lar .

151

152

153

LİKENLER Su yosunu ile mantar lar ın oluştur duğu,kar şılıklı faydaya esasına dayalı or tak yaşama bir liğidir .Ber aber lik bozulduğunda tek başlar ına canlılıklar ını sür dür emezler .Likene şeklini ver en mantar hifler idir . 154

Algler mantar hifler i ar asına yer leşmişler dir .Mantar yeşil ür etici olan algle fotosentezde kullanacağı su,madensel tuzlar ve kar bondioksiti ver ir .Ayr ıca mantar algi kor ur ,besin ve oksijenden yar ar lanır . ( Mantar heter otr of,alg ototr oftur )

155

MANTAR VE SUYOSUNUNUN ( Alg ) ORTAK YAŞAMI Su Kar bondioksit Alg

Mantar Besin Oksijen

LİKEN 156

157

BİR HÜCRELİ CANLILAR Bir hücr eli canlılar amip, kamçılı (öğlena ),ter liksi hayvan,sıtma par aziti ör nek olar ak ver ilebilir .

158

Suda yaşayar ak çoğalır lar .Bir hücr esi olan canlı var lıklar dır .Çoğunlukla r enksizdir ler ,ancak mikr oskopla gör ülebilir ler .Pek çok tür ler i var dır . Bazı tür ler i insan ve hayvanlar da hastalık meydana getir ir . Ör neğin;sıtma hastalığı,şar k çıbanı,uyku hastalığı gibi.

159

160

AMİP

1. Zar 2. Yalancı ayak 3.Besin kofulu

4. Çekir dek 5. Sitoplazma 161

AMİP

162

AMİP (KÖK AYAKLI) Tatlı sular da yaşar lar . Har eketini yalancı ayağıyla sağlar . Yalancı ayaklar ı ile besinler ini sar ar ak koful içinde (besin kofulu) sitoplazmaya alır . (fagositoz olayı).

163

Oksijenin alınması kar bondioksitin ver ilmesi hücr e zar ı ar acılığıyla olur . Kontr aktil kofullar ar cılığıyla fazla su dışar ı boşaltılır . Belir gin bir hücr e şekiller i yoktur . Bu nedenle ür emeler i her yönde olabilen ikiye bölünme şeklinde eşeysiz olar ak ger çekleşir . Amipler den par azit olar ak yaşayanlar ı amipli dizanter i hastalığına neden olur .

164

KAMÇILI ( ÖĞLENA )

1. Kamçı 2. Çekir dek 3. Klor oplast

4. Boşaltım kofulu 5. Zar 165

ÖĞLENA

166

ÖĞLENA (KAMÇILI) Tatlı sular da yaşar . Har eketini kamçısı ile sağlar . Klor oplast taşır . Bu nedenle ışıklı or tamda fotosentez yapabilir . Işıksız or tamda heter otr of canlılar gibi besinler ini dışar ıdan hazır olar ak alır lar .

167

Bu nedenle hayvansal ve bitkisel özellikler i bir ar da taşır lar . Vücut pelikla ile ör tülü olduğundan iğ biçiminde belli bir şekle sahiptir . Boşaltımlar ı ve solunumlar ı amipler de olduğu gibidir . Ür emeler i boluna ikiye bölünme şeklinde eşeysiz olar ak ger çekleşir . 168

TERLİKSİ ( PARAMESYUM )

1. Anüs 2. Boşaltım kofulu 3. Titr ek tüy 4. Çekir dek zar ı 169

TERLİKSİ

170

TERLİKSİ (PARAMESYUM) Tatlı sular da yaşar lar . Pelikula ile ör tülü vücut ter liğe benzer . Siller aktif har eketi sağlar .

171

Hetetr of olup, hücr e ağzı ile alınan besinler besin kofullar ında sindir ilir (Fagositoz) sindir ilmeyen besinler boşaltım kofullar ı ile hücr e anüsünden dışar ı boşaltılır . Suyun fazlası kotr aktil kofullar ından dışar ı boşaltılır .

172

Oksijenin alınması, kar bondioksit ve amonyağın boşaltımı hücr e zar ı ile ger çekleşir . Büyük ve küçük olmak üzer e iki tane çekir dekler i var dır . Büyük çekir dek canlılık olaylar ında, küçük çekir dek ür emeden sor umludur . Enine ikiye bölüner ek eşeysiz çoğalır . Aynı zamanda konjugasyon şeklinde eşeyli ür emede gör ülür .

173

PLAZMODYUM (SITMA PARAZİTİ)

Sıtma par azitinin asıl konağı anofel cinsi sivr isineğin dişisi, ar a konağı insanı vb. memeliler dir . • Sıtma par azitler i insan kanında eşeysiz olar ak, sivr isineğin vücudunda eşeyli olar ak ür er . •

174

•Anofel insanı soktuğunda tükür ük bezler indeki sıtma par azitler i kana geçer ek alyuvar lar a gir er . • Alyuvar lar da çok sayıda spor oluştur ur lar . (mer ozoit veyaşizont) • Alyuvar lar ın par çalanmasıyla spor lar kan sıvısına dağılıp her bir i yeni yeni alyuvar lar a gir er ek aynı olaylar tekr ar lanır .(Spor lar kana kar ıştığında sıtma nöbeti olur )

175

•Bu ar ada spor lar er kek ve dişi gametler e (ür eme hücr eler ine) dönüşür ler . • Bu dur umdaki insanı sivr i sinek soktuğunda spor lar sivr isineğin sindir im sistemine geçer .bur ada gametler bir leşer ek zigotu oluştur ur .(eşeyli ür eme) • Zigotun mitoz bölünmeler le oluştur duğu spor lar tükür ük bezler ine geçer ek bir ikir . • Bur adan da tekr ar insana geçer ek hayat devr i tamamlanır . 176

177

BAKTERİLER Bakter iler çok küçük ve bir hücr eli canlılar dır .Ancak mikr oskopla gör ülebilir ler .Bakter iler in bir çok çeşidi var dır .Tek tek veya topluluklar halinde,her yer de çok sayıda bulunur .Bakter iler hücr e şekiller ine gör e gr uplandır ılır :

178

BAKTERİLER

1. Kür e şeklinde olanlar a KOKÜS 179

BAKTERİLER

2. Çubuk şeklinde olanlar a BASİL

180

BAKTERİLER

3. Sar mal şeklinde olanlar a SPİRAL 181

BAKTERİLER Bakter iler çok değişik hayat şar tlar ına dayanabilir ler .Şar tlar bozulur sa,bakter inin içinde kalın bir zar la çevr ili olan spor meydana gelir .Bakter i spor lar ı çevr e değişiklikler ine kar şı çok dayanıklıdır lar .Şar tlar düzelince spor un kor uyucu zar ı açılır ve bakter i bölünmeye başlar .Bir bakter iden bir spor oluştuğu için spor lanma bakter i için ür eme sayılmaz.

182

Bakter iler kaynar suda ( 100 O C ) ölür ler .Fakat spor lar ı ancak 121 0 C de 15 dakika kalır sa ölür .Çeşitli ilaçlar bakter i öldür dükler i halde spor lar a etki etmez.Bakter iler ,topr ağın 5 metr e der inliğinden atmosfer in belli bir yüksekliğine kadar her yer de bulunur lar .

183

Bakter iler de or ganize çekir dek bulunmaz. Ancak çekir dek alanı denilen bölgede ser best halde çekir dek maddesi olan DNA bulunur . Nükleotid denilen bu yapı çekir dekli hücr eler deki kr omozomlar ın gör evini yapar .Mitekondr i,klor oplast,endoplazmik r edikulum gibi zar ger ektir en or ganeller bulunmaz. ( r ibozom bulunur )

184

BESLENMELERİNE GÖRE BAKTERİLER 1. OTOTROF ( Besin Ür etici ) BAKTERİLER 2.HETEROTROF ( Besin Tüketici ) BAKTERİLER

185

1. OTOTROF ( Besin Ür etici ) BAKTERİLER

Bunlar ger ekli olan or ganik besinler ini fotosentez olayı ile ür etir ler .Bunlar da klor oplast olmadığı için klor ofil pigmenti sitoplazmada dağınık olar ak bulunur .

186

2.HETEROTROF ( Besin Tüketici ) BAKTERİLER Ger ekli olan or ganik besinler ini dışar dan hazır alan bakter iler dir .Doğadaki bakter iler in çoğunluğu Heter otr oftur .

187

ÇÜRÜKÇÜL BAKTERİLER ( SAPROFİTLER ) Bitki ve hayvan kalıntılar ını veya ar tıklar ını par çalayar ak elementler ine ayr ıştır ır ken kendi besinler ini de elde eder ler .Bakter iler in bu faaliyeti maddeler in doğal çevr imi için son der ece önemlidir .

188

Eğer çür ükçül bakter iler olmasaydı dünyada yaşam sona er ebilir di.Çünkü oksijen,kar bon,azot ve fosfor gibi elementler in doğada çevr imi ger çekleşmezdi.Topr ak madensel maddeler yönünden zenginleşemezdi.

189

Ayr ıca yoğur t,peynir ,tur şu ür etimi, ekmek yapılması,alkol gibi bazı kimyasal maddeler in elde edilmesi çür ükçül bakter iler in yar dımıyla olmaktadır .

190

Bazı çür ükçül bakter iler bitkiler in yapısındaki selüloz maddesini sindir meyi başar abilir ler .Bu bakter iler otçul beslenen hayvanlar ın mide veya bağır saklar ına yer leşer ek selülozu sindir ir ler .

191

Böylece hayvanlar ın bitkisel besinler den daha iyi yar ar lanmasına yar dım etmiş olur lar . Aynı bakter iler insanlar ın bağır saklar ında da bulunabilir ler . Ancak bazı çür ükçül bakter iler de besinler imizi bozar ak bize zar ar ver ir ler .

192

PARAZİT BAKTERİLER ( Asalaklar )

İnsanlar da, hayvanlar da ve bazı bitkiler de hastalık yapar lar . Bu yüzden yaşadığımız çevr ede bulunmalar ı zar ar lıdır .

193

Hastalık yapıcı bakter iler vücudumuzun bazı bölümler ine yer leşer ek bizi hasta eder ler . Ör nek; tetanos basili vücuda gir diği yar anın çevr esinde,difter i basili yutak ve gır tlak çevr esinde, koler a vibr ionu bağır sak boşluğunda, ver em basili akciğer , kemik, der i ve bağır saklar da, hatta eklemler e yer leşebilir .. Par azitler vücudun belli bölgeler ine yer leşseler de ür ettikler i toksin denilen zehir le tüm vücutta etkili olur lar .hatta insanı öldür ebilir ler . 194

MUTUALİST BAKTERİLER Bir başka canlının vücudunda yaşayan, bu sır ada kendiler i yar ar lanır ken üzer inde yaşadığı canlıya da yar ar sağlayan bakter iler dir . Ör neğin insanın kalınbağır sağını yaşama or tamı olar ak kullanan bazı bakter iler K vitamini sentezinde gör ev alır lar . 195

196

197

CANLILAR ARASINDAKİ ETKİLEŞİM

Çevr emizde pek çok canlı çeşidi var dır . Bunlar ın her ne kadar ı bir bir ine benzemiyor sa da ar alar ına önemli der ecede besin beslenme bağıntısı var dır . Canlılığın ür eticiler ür etmesine, tüketiciler in ür eticiler le beslenmesine, ayr ıştır ıcılar ın ise bunlar ın par çalanmasına bağlıdır . 198

Bir doğal çevr ede bir çok canlı bir ar ada bulunur . Bu canlılar dan bir kısmı besin ür eticisi (ototr of) bir kısmı besin tüketicisi (heter otr of) bir kısmı ise ayr ıştır ıcı (sapr ofit) yaşama özelliği göster ir .

199

Ototr of canlılar besin ür eter ek heter otr oflar a besin sağlar . Ototr oflar ın iyi gelişmesi çevr edeki su ve madensel madde or anına bağlıdır . Bir çevr enin doğal koşullar a ve çevr ede yaşayan canlılar ın bir bir iyle ilişkiler ine EKOSİSTEM denir .

200

Ekosistemler de ür etici , tüketici ve ayr ıştır ıcı canlılar ın oluştur duğu toplam kütleye biyokütle denir . Bu biyokütlenin en büyük bölümünü ototr oflar oluştur ur . ikinci sır ayı otçullar , üçüncü sır ayı etçiller , dör düncü ve beşinci sır ayı ise ikincil ve üçüncül etçiller oluştur ur .

201

BİR ORMAN EKOSİSTEMİ Bir or man ekosisteminde besin ür eticisi ototr oflar ın sayısı ve kütle olar ak en fazla olması ger ekir . Çünkü,ekosistemler deki heter otr of canlılar ın hepsinin esas besin kaynağı ototr oflar dır .Ototr oflar la beslenen otçul heter otr oflar da etçil heter otr oflar a besin olur lar .Ototr oflar dan etçil heter otr oflar a doğr u gidildikçe sayı ve kütlece azalma gör ülür .

202

Or man ekosistemler inde canlılar ür etici ,tüketici ve ayr ıştır ıcı olar ak üç ana gr upta toplanabilir .Or man ekosisteminde bitkiler ür etici canlılar dır .Fotosentezle besin ür etir ler .Ür etilen besinler i çekir ge,kuş,tavşan ve far e gibi canlılar tüketir .Bu canlılar bir inci der ecede tüketiciler dir .

203

Bir inci der ecede tüketici canlılar ker tenkele,yılan gibi ikinci der ecede tüketiciler besin olar ak kullanır .Bir inci der ecede tüketiciler in bazılar ıyla ikinci der ecede de üçüncü der ecede tüketiciler olan atmaca,kur t ve tilki besin olar ak kullanır .

204

Bütün canlılar öldükler inde vücutlar ı ayr ıştır ıcı canlılar tar afından par çalanır .Yapılar ındaki maddeler tekr ar doğaya döner .Başka canlılar tar afından bu maddeler tekr ar kullanılır .

205

Ür etici,tüketici ve ayr ıştır ıcı canlılar ekosistemin canlı kısmını oluştur ur . Ekosistemin su,kar bondioksit ve madensel tuzlar gibi maddeler i ekosistemin cansız ve or ganik yapısını oluştur ur . Bir ekosistemde yaşayan canlılar ın sayı ve çeşitler ine ekosistemin cansız kısmının özellikler i de etki eder .

206