Yervand Kochar Երվանդ Քոչար ¶É˳íáñ ÊÙµ³·Çñ` èáµ»ñï سñ·³ñÛ³Ý îÝûñ»Ý` سñï³ ü³ñÙ³Ýáí³ Ð³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ·ñ³ß³ñáõÙ ¨ Ó¨³íáñáõÙ òáÕÇÝ» гñáõÃÛáõÝÛ³Ý (è¸, ØáëÏí³) Computer typing and design Coxine Harutunyan (Moscow) ÂÕóÏÇó` ²ñïÛáÙ ¶¨áñ·Û³Ý ( ÐÐ, ºñ¨³Ý) Reporter Artyom Gevorgyan (Yerevan) ²Ùë³·ñÇ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ Ñáí³Ý³íáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ:
Yervand Kochar Yervand Kochar He was born Yervand Kotcharian (1899-1979) in Tiflis on June 15, 1899 and received a good education from both the Nersessian School which he began attending at age ten. At age fifteen he advanced to the Schmerling Arts and Sculpture School. At age 19 he continued his artistic education in Moscow at the Free Arts Studio where Pyotr (Petrovich) Konchalovsky .(1876-1956) was a good mentor. Returning to Tiflis in 1921, he began to establish himself as a serious local artist while teaching painting in Tiflis high schools, eventually earning a Georgian government certificate as a professor.
BRIEF CHRONOLOGY OF LIFE AND CREATIVE ACTIVITIES
Yervand Kochar
1899 With Parents Yervand Kotcharian (Kochar) was born in Tbilisi on June 15 to the family of Simon Kotcharian (1866-1933) of Shushi and Pheocla Martirosian (1873-1951).
1909 - 1918 Studies at Nersissian School.
1914 - 1918 Goes to the Arts School of the Caucasus Association Promoting Fine Arts (known as O. Schmerling School), studies in the class of Yegishe Tadevossyan, a prominent Armenian artist.
1918-1919 Studies at Moscow Second State Tree Fine Arts Studios, at P. Konchalovsky's studio (October through August).
1919 -1921 Teaches painting at Tiflis high schools.
1919 Participates with thirty-six works in the second Autumn Exhibition organized by the Association of Georgian Artists (Tiflis).
1920 Participates in the third Autumn Exhibition (Tiflis).
1921 People's Commissariat of the Georgian SSR grants Y. Kotcharian a certificate of State Higher Arts and Technical Studios Professor.
1921 - 1922 Was elected on the exhibition commission of the Union of Armenian Artists and becomes a member of the "HAYARTUN" (House of Armenian Art).
1922 Kochar in 1922 In April heads from Batum for abroad - to Constantinople, then to Venice, Rome, Florence and Paris. Opens an exhibition in Constantinople (June 14th ). In November arrives in Venice, the Mkhitarist Congregation, teaches at Mourad-Rafaelyan College, creates the face sculptures of Cardinal Lafontain, Father Kyureghian, the poet Avetik Issahakian, and studies the rich collection of the Congregation's old Armenian miniature art. 1923 Settles down in Paris (August). Kotchar's first one-man show, organized by Arshak Chopanian, opens in the "Societe des savantes" hall of the "Apaga" (Future) newspaper (September 25th). E. Kotchar's works were praised highly by Edgar Shahin, Hakop Gyurjian and others. 1924 Participates in the "Salon des Independants" exhibition with the canvases "Resurrection" and "Metamorphosis" which attract the attention of prominent art critics (February 19th through March 13th).
Yervand Kochar His first articles were published in "Revue du vrai et du beau" ("Magazine of Truth and Beauty") and "La Revue Moderne" ("Modern Magazine"). Participates in the "Salon d'Automne " exhibition with the works, "Vision: Christ and Mary Magdalene", "Bacchus" and "Portrait of a Girl". These works were echoed broadly in publications of Cleman Morauz, Raimon Ceiling and Jules de Saint Guiller. 1925 With Vardeni Marries Vardeni in January. Participates in "L'art d'Aujourd'hui" ("Modern Art") international exhibition together with Harp, Brancusi, Delone, Earnst, Grisse, Clei, Leger, Lipschitz, Miraux, Mondrianne, Ozanfan, Picasso and others (November 30th through December 21st). Starts to sign his works (pieces) as Kotchar. 1926 Participates in the exhibition organized by "Salon des Independants" with the canvases "Portrait of a Girl" and "The Houri with Fruit" (April-May). The admirative (delighted) article by the well-known critic Andre Pascal-Levi was published in the "Les Artistes d'Aujourd'hui" ("Artists of Today") magazine.
The one man-show of Kotchar's paintings and graphic works swas opened in "La Sacre du Printemp" Gallery. The author of the catalogue was Valdemar George (October 28th through November 13th). The exhibition was echoed by "Revue du vrai et du beau", "Les Artistes d'Aujourd'hui", "La Revue Moderne" magazines and other periodicals. 1928 In January the media prints sympathizing echoes on the occasion of cases of vandalism towards two sculpture-paintings by Kotchar in the exhibition at the "Salon des Independants". Those works were the first heralds of "painting in the space". In February Dr. Alendi delivers a lecture in Sorbonne on Kotchar's "new painting". The ,,Les Pentures dans l`espace de Kotchar" ("Kotchar's Painting in Space") one-man show opens in "Van Leer" Gallery (November 17th
Yervand Kochar
through February 16th). Among the participants of the exhibition were Braque, Chagal, Delone, Liursa, Matisse, Miraux, Picabia, Picasso, Survage, Utrillaux , Vlamink, and others. Kotchar meets Leonse Rosenberg, the well-known patron and connoisseur of modern art, who becomes a fan of Kotchar's art. 1930 With Melineh In January Kotchar marries Melineh Ohanian. Participates in the exhibition, "Confrontation", organized by the "REGAIN" (Modern Art Trends Information and Communications Centre) at the "FenĂŞtre ouverte" Gallery (February 14th through 28th). The exhibition, "Pictures by Fernand Leger, Gino Severini, Jean Metzinger, Jean Viollier also Paintings in Space by Kotchar" opens in "The Leicester Galleries" in London (April through May). 1932 Participates in the exhibition, "Exposition d`oeuvres Cubites, Surrealistes et Abstraites" ("Cubist, Surrealistic and Abstract Works") in Leonse Rosenberg's Gallery (19, Rue de La Baume, Paris ), presenting also works by Braque, Metzenge, de Cirico, Gries, Picabia, Kzaki, Leger, Earnst, Herbin and others (April 25th through May 25th). 1934 The one-man show, "Kotchar - Peinures, Sculptures, Dessingns" ("Kotchar: Paintings, Sculptures and Drawings" opens in "Galerie Vignon". The show was echoed by Moris Reynal, Gotier and others (January 29th through February 6th).
Yervand Kochar 1935 Participates in the exhibition, "Les Artistes Musicalistes" ("Music-oriented Artists"): Budapest - MayJune, Brno - July-August, Prague - September 8th through 25th. Organiser, Henry Valencie. The "ADDRESS" was published in July, where Kotchar presents his ideas on "painting in space" for the first time. Participates with one work, "Painting in Space", in the exhibition "Le 1-ere Salon de l'Art Mural" where only "models related to monumental art" were presented. 1936 In Yerevan, 1936 Signs the "Manifest of Dimensionism" the ideas of which had already been expressed in his works of the Paris period. The Manifesto was signed by Harp, Calder, Miraux, Delone. Ducan, Candinsky, Picabia and others. In May, at the threshold of glory, and to the surprise of many, repatriates to the Country of the Soviets, without the least doubt that he is leaving Paris and Melineh for good. After being away for fourteen years, he returns to Tbilisi and meets his mother, sisters and friends. His application on joining Georgia's Union of Artists was turned down. In autumn Kotchar moves to Yerevan. 1937 Becomes a member of the Artists Union of Armenia. Participates periodically in republic and all-Union exhibitions. On October 2nd an article, "Let's Throw the Enemies of the People out of the Front of Fine Arts" was published: Kotchar was being accused of "anti-Soviet propaganda and anti-revolutionary activities". 1938 - 1939 In Moscow, participates in the Ten-days Festival of Armenian Culture. Meets his friend, the architect Karo Halabian who has always supported Kotchar protecting him from various groundless slanders. Within the framework of the celebrations of the thousandth anniversary of "David of Sassoun", the Armenian national epic, Kotchar creates the plaster version of the equestrian monument "David of Sassoun" in an extremely short period of time - in 18 days - which was destroyed barbarously during the days following his arrest in 1941. Does illustrations to the Leningrad academy edition of the epic. 1940 The sketch for the statue to Nizami Gyanjiev wins the second prize in the All-Union competition. 1941 - 1943 He was arrested on June 22nd. Was freed in August 1943, due to the interference of his friends from Nersissian School, Karo Halabian and Anastas Mikoian. 1944 - 1945 Teaches painting and drawing at Yerevan K. Marx Polytechnic Institute Architecture Department. Wins the first prize for the portrait in drawing of Komitas (no first prize was awarded). Marries Manik Mkrtchian. 1946 Manik Mkrtchian Wins the first prize for the portrait in drawing of Komitas (no first prize was awarded). Marries Manik Mkrtchian. 1947-1948 Made stage decorations for H. Paronian State Musical Comedy Theatre. 1948 Receives a copyright for the invention of a new, cold method of making wax paints.
Yervand Kochar The Council of Ministers of the Armenian SSR passes a decision to organize production of wax paints after Kotchar's method. 1953 "The Eagle of Zvartnotz", a landmark and memorial monument (bronze), was placed on the road to the Zvartnotz Temple. Architecture, Rafael Israelian. 1955 In Paris broad activities evolve at the initiative of Sonya Delone, Melineh Kotchar, and Valdemar George aimed at organizing a one-man show of Kotchar's works which were in Paris and which were created in Armenia. For this purpose a number of prominent figures of French culture sign a petition. The exhibition opened in 1966, without Kotchar being present and without the pieces of the post-Paris period). 1956 By the Decree of the Supreme Council of the Armenian SSR Ervand Kotchar was awarded the title of an Honoured Artist of the Republic of Armenia. During the days of the Second Ten-day Festival of Armenian Art and Literature in Moscow participates in the exhibition of Armenian fine arts. 1959 Near the David of Sassoun The equestrian monument, "David of Sassoun" (wrought copper) was placed in the Yerevan Railway Station Square. Architect, Michael Mazmanian. 1960 1964 Creates masterpieces, the painting "Disasters of War", and the series of works of painting in space of the Yerevan period. 1963 National Museum of Modern Art-Pompidou Centre in Paris acquires one of Kotchar's works of "Painting in the Space" (1934). 1965 After a thirty-year break the one-man show of Kotchar opens in Fatherland, in Yerevan, (March 14th). By the Decree of the Supreme Council of the Armenian SSR E. Kotchar was awarded the title of a People's Artist of the Armenian SSR.
Yervand Kochar 1966 The one-man show, "Kotchar et la peinture dans l`espace", opened at the "Percier" Gallery in Paris. The catalogue, "Kotchar and Painting in Space" by Valdemar George was published (February". 1967 He is awarded the State Prize of the ASSR. 1969 The statue to Komitas (wrought coppper) was placed in the central square in Etchmiadzin. Having given up hope to meet Kotchar, Melineh commits suicide in Paris. 1970 Participates in the exhibition, "Armenian Culture from Urartu up to the Present Day", opened in Louvre. 1971 His second one-man show opens in Yerevan (June-July). By the Decree of the USSR Supreme Council the Y. Kotchar was awarded the Order (Decoration) of the Red Banner of Labour. 1972 The album, "Ervand Kotchar" by Henrik Igityan comes out. The sculpture, "The Muse of Cybernetics" (wrought copper), was placed in the yard of the Yerevan Computers Research Institute. Architect, Ervand Kotchar. 1973 An one-man show opens in the Museum of Eastern Peoples in Moscow (December 15th through February 18th). 1974 Tretyakov Gallery and the Russian Museum obtain paintings and drawings. One-man shows open in Baku (April) and Tbilisi (June). 1975 Near the Vartan Mamikonian The equestrian monument, "Vartan Mamikonian" (wrought copper), was placed in Yerevan. Architect, Stepan Kyurkchian. 1976 By the Decree of the USSR Supreme Council Kotchar was awarded the title of a People's Artist of the Soviet Union. 1976 - 1977 Participates in the exhibition, " Self-portrait in Russian And Soviet Art in 19301950" (Moscow, a number of cities of the Soviet Union, Bulgaria, Poland and Hungary). 1978 An one-man show of Kotchar's graphic works opens in Yerevan (March 10 through April 12). 1979 Dies on January 22nd in Yerevan. 1980 An exhibition of Kotchar's works opens in the Artists' House of Armenia (June 6th through July 8th). The ASSR Institute of Arts of the Academy of Sciences organizes a scientific session dedicated to Kotchar's 80th birthday anniversary (June 11th). 1984 Kochar with Manik and Lala "Ervand Kotchar" Museum opens in Yerevan on June 22nd. Manik Mkrtchian dies on September 17th. 1990 An exhibition dedicated to Kotchar's 90th birthday anniversary opens in Paris. Organizers, K. Pasmajian Gallery, Ervand Kotchar Gallery (May 18th through September 9th). The ASSR Institute of Arts of the Academy of Sciences organizes a scientific session dedicated to Kotchar's 90th birthday anniversary (May 25th). June 23 - September 30 1990 the exhibition in Musee' des Beaux - Arts (Fine Arts Museum) in Kale, France. December 13 1990 - February 2 1991 the exhibition organized by Fondacio Joun Miro; Olimpiada Culturel (Juan Miro Foundation) in Barcelona; 1997 UNESCO passes a decision to celebrate Kotchar's 100th jubilee under its high protection, putting his name on the list of "Outstanding Dates". 1998 November 24 1998 - February 7 1999 the exhibition "Forjar el Espacio" organized by Centro Atlantico de Arte Moderno hall in the Major Canary Islands; 1999 March 3 - May 30 1999 IVAM Centre Julio Gonzalez (Julio Gonzalez Centre) in Valencia By LALA MARTIROSSIAN-KOTCHAR Kotchar's "Painting in Space" kept at Paris Pompidou Centre
Yervand Kochar ERVAND KOCHAR MUSEUM
Ervand Kochar Museum is an important research and propaganda center of historic Avantgarde in the region. Artist and sculptor Ervand Kochar’s (1899-1979) heritage is one of the most interesting phenomena of the 20th century Modern Art. In Paris (1923-1936) he created works which placed his name among the greatest – those who determined the progress of the European and the world Avant-Gardes. Kochar is the founder of Painting in Space or “Peinture dans L’espace” – a new plastic expression including time as the fourth dimension. European art critics considered Kochar one of those “pioneers who had transformed our perceptions about art in a few years and overturned the world….” The Armenian artist’s work was displayed along with those of Picasso, Braque, Arp, Brancusi, Leger, Kiriko and others. In 1936 together with them, as well as with Dushamps, Miro, Kandinski, Moholi-Nagi, Delauney he endorsed the “Dimensionist Manifesto” – proclamation of modern artistic principles of the time. In 1936 Kochar repatriated to his Motherland in the USSR. Prison, banishment and isolation followed, which undoubtedly left an imprint on his creative life, but there was a counter-reaction in this case. The so-called Khrushchovian melt-down of the 50-60’s also had an effect. This period is one of Kochar’s soaring genius, reborn and abandoned hopes. “Ecstasy” (1960), “The Disaster of War” (1962) “The Eagle of Zvartnots”(1955) the “Melancholy”(1959), the “Muse of Cybernetics” (1972), “Vardan Mamikonian” (1975), the “David of Sassoun” (1959) having become a symbol of Armenia and of the nation, and other valuable works were created during this time. The Ervand Kochar Museum was opened during this period (1984) on the base of Maestro’s studio. His masterpieces are on display in different museums of the world but it is only in these halls that one can form a comprehensive idea about the creative path of his life. Paintings, graphic works and sculptures of his Tiflis, Paris and Yerevan periods, the engraved works, pannoes of his monumental sculptures, miniatures, video and DVD films on his art are on display here. And it is only here and at the Pompidou Center in Paris that the miracle of Kocharian art which is called “Painting in Space” is exhibited. Unique documents and valuable facts of his connections with the leaders of Avant-garde are also displayed. Ervand Kochar Museum is an important research and propaganda center of historic Avant-garde in the region.
Yervand Kochar
Yervand Kochar
Yervand Kochar EXHIBITIONS 1919 – 1922 1919 “Second Autumn Exhibition” organized by the Association of Georgian Artists (Tiflis). 1920 Participates in the Third Autumn Exhibition” and the “Малый круг” (Small Circle) exhibition organized by the Association of Georgian Artists (Tiflis). 1922 “Berea Library ” hall of K. Istanbul, Personal Exhibition.
1923 – 1936 1923 Kotchar’s first one-man show, organised by Arshak Chopanian, opens in the hall of the “Apaga” newspaper. 1924 Particapate in the “Salon des Independants” exhibition with the canvases “Resurrection” and ” Metamorphosis” which attract the attention of prominent Participates in the “Salon d’ Autome” exhbition with the works “Vision:Christ and Mary Magdalene”, “Bacchus” and ” Portrait of a Girl”. These works were echoed broadly in publications of Cleman Morauz, Raimon Ceiling and Jules de Saint Guiller. 1925 Particapate in “Lart d’ Aujourd’hui” international exhibition together with Harp, Brancussi, Delone, Earnst, Grisse, Clei, Leger, Lipschitz, Miraux, Modrianne, Ozanfan, Picasso and others. 1926 Particapate in the exhibition organized by “Salon des Independants” with the canvases”Portrait of a girl” and “The Houri with Fruits”. The one man- show of Kotchar’s paintings and graphic works was opened in ” La Sacre du Printemp” Gallery. 1928 The “Les Pentures dan l’espace de Kotchar one-man show opens in “Van Leer” Gallery. The author of catalogue was valdemar George. 1929 In the interbational exhibition, “Panorma de L’art contemporain” organized in the halls of the “BONAPART” publishers, Kotchar presents works of “painting in space”. 1930 Participates in the exhibitions, “Confronation” at the “FenUtre ouverte” Gallery. The exhibition ” Pictures by Fernand Leger, Gino Severini, Jean Metzinger, Jean Viollier also Ervand Kochar’s Painting in Space” opens in “The Leicester Galleries in London”. 1932 Participates in the exhibition, “Exposition d’ oeuvres Cubites, Surealistes et Abstraites” in Leonse
Yervand Kochar Rosenberg’s Gallery, presenting also works by Braque, Metzenge, de Cirico, Gries, Picabia, Kzaki, Leger, Earnst and others. 1934 The one-man show, “Kotchar – Peintures, Sculptures, Dessingns” opens in “Galerie Vignon”. 1935 Participates in the exhibition, ” Les Artistes Musicalistes” : Budapest, Brno, Prague, organiser was Henry Valencie. Participates with one work , “Painting in Space “, in the exhibition “Le 1-ere Salon de l’Art Mural” where only “models related to monumental art” were presented.
1938 – 1976 1938-1939 In Moscow ,particapates in the Ten-days Festival of Armenian Culture. 1956 During the days of the Second Ten-day Festival of Armenian Art and Literature in Moscow particpates in the exhibition of Armenian fine arts. 1965 After a thirty-year break the one-man show of Kotchar opens in Fatherland, in Yerevan. 1966 The one-man show, ” Kotchar et la peinture dans l`espace”, opened at the “Percier” Gallery. 1970 Particpates in the exhibition , “Armenian Culture from Urartu up to the Present Day”, opened in Louvre. 1971 His second one-man show opens in Yerevan. 1973 An one-man show opens in the Museum of Eastern Peoples in Moscow . 1974 Tretyakov gallery and the Russian Museum obtain paintings and drawings. One-man shows open in Baku and Tbilisi. 1976-1977 Particpates in the exhibition, ” Self-portrait in Russian and Soviet Art in 1930-1950″(Moscow, Soviet Union cities, Bularia ,Poland and Hungary). 1978 An one-man show of Kotchar’s graphic works open in Yerevan.
Yervand Kochar 1980– 2015 1980 An exhibition of Kotcha’s works open in the Artist’s House of Armenia. 1989 An exhibition dedicated to Kotchar’s 90th birthday anniversary opens in Paris at K. Pasmajian Gallery. 1990 The ASSR Institute of Arts of the Academy of Sciences organizes scientific session dedicated to Kochar’s 90th birthday anniversary. 1991 Kochar’s “Painting in Space” kept at Paris Pompidou Centre is exhibited at the exhibition ‘‘Antiguitat/Modernitat en l’art del segle XX’’ organized byFundació Joan Miró I Olimpiada Cultural’’ in Barcelona. Main organaizer: Gladys Fabre 1998-1999 Kochar’s “Painting in Space” kept at Paris Pompidou Centre is exhibited at the international mobile exhibition ”Forjar el Espacio. La escultura forjada en el siglo XX” (the Major Canary Islands, Valencia and Kale) Christian Perazone publishes an article on Kochar in the trilingual catalogue. 2002 Personal exhibition within the framework of “Armenian Culture Week” in Aby Dhabi. 2010 Jubilee exhibition “I Rely on Time” dedicated to Kochar’s 110th birthday opens in the Artist’s House of Armenia. In the State Pushkin Museum of Fine Arts in Moscow opens exhibition “Two colors of the rainbow – two destinies reflection…” in which were included Kochar’s two works from series “Painting in Space”. 2012 Exhibition “ArtMonaco-Expo”, sponsored by the royal family of Monaco, the Painting in Space “First Sin” (1927) is awarded with main prize “Prix de l’excellence” in nomination “Baroque” as the work having considerable influence on development of Art of 20th century. An exhibition called “The Diaspora of the Armenian Book 1512-2012”, opens at Special Collections of the University of Amsterdam Library in which were included Kochar’s “Voskan Erevantsi” and the Painting in Space “Yerevan-Erebouni”. 2013-2014 An exhibition called “Modernités Plurielles 1905- 1970” (“Plural Modernities from 1905 – 1970”) opens in October at Modern Art Museum (Centre Georges Pompidou) in Paris in which was included Kochar’s painting “Eastern Women”.
Yervand Kochar Sasuntsi Davit Statue
Yervand Kochar Armenia's famous statue of Sasuntsi Davit (David of Sasun) on horseback is located at the Sasuntsi Davit Metro station on Tigran Mets Street in Yerevan. There is another statue to Sasuntsi Davit in Fresno, California. In the centre of the square, surrounded by the Railway Workers’ Cultural Centre, a cinema and residential blocks, stands the statue of Davit Sasuntsi, a mythological hero of the Armenian folk epic poem. The sculptor was Yervand Kochar. The image of Davit, who fearlessly defended his people from foreign invaders, is similar to that of the warriors in Russian folk legends. In 1938 many people in the Soviet Union celebrated the millennium of the legend of Davit Sasuntsi. From generation to generation, from century to century, people have handed down tales of Davit's deeds, his gigantic strength. The episode of the crucial battle when Davit, unwilling to shed the blood of the enemy soldiers, challenged their leader Msyrmelik, ruler of the Arab caliphate of Msyr, to a duel and defeated him, is particularly enthralling. The warrior-like figure of Davit Sasuntsi astride his faithful steed Dzhalali embodies the freedom-loving aspirations of the Armenian people over many centuries. His hands hold his sword of lighting, ever ready to repel invaders; water flows from the bowl above the pedestal, signifying that when the cup of the people's patience overflows, there is no quarter for oppressors and enslavers. Much has been written about the statue of Davit Sasuntsi. Since the time of its unveiling in 1959, it has travelled the whole planet over, depicted on postcards and magazine covers, in booklets, photographs, and illustrations to books and travel guides. It has become a symbol of the Armenian people's love of freedom and of their capital, Yerevan. Vasily Grossman wrote the following when he encountered the statue upon disembarking a train from Moscow:
Yervand Kochar
Երվանդ Քոչար Երվանդ Քոչար քանդակներ 1. 1. ԲԻԲԼԻԱԿԱՆ ԴԱՎԻԹԸ (ՀՈՒՇԱՐՁԱՆ) 2009 թվականի հոկտեմբերի 27-ին ԱԺ բակում 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության զոհերի հիշատակի հուշաքարի (քանդակագործ` Լևոն Թոքմաջյան տեղում տեղադրվեց Երվանդ Քոչարի «Բիբլիական Դավիթը» ստեղծագործության կրկնօրինակը (բնօրինակը ստեղծվել է 1953 թվականին, 2009 թվականին մոտ 5 անգամ մեծացվել էԱրձանը զոհվածներին հատուկ չի նվիրվել, բայց իր մեջ ունի խոր ցավ, վիշտ, կորուստ։ Հուշարձանի բացմանը ներկա են եղել ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, ԱԺ նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը, ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը,Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ կաթողիկոսը, բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, պատգամավորներ, կառավարության անդամներ, զոհվածների հարազատներ։): 2. Մերգելյան ինստիտուտը հայ մեծանուն քանդակագործ Երվանդ Քոչարին պատվիրեց կիբեռնետիկային վերաբերող արձան քանդակել։ 1972 թվականին Քոչարը ստեղծեց «Կիբեռնետիկայի մուսան» արձանը։ Գեղարվեստական խորհուրդը, որը խորհրդային տարիներին պարտադիր պետք է հաստատեր ստեղծագործությունները, հայտարարեց, որ այսպիսի քանդակի հանրային ներկայացումը հնարավոր չէ։ Բայց քանի որ գումարն արդեն ծախսվել էր և անհրաժեշտ էր զեկուցել Մոսկվա, արձանն այնուամենայնիվ տեղադրվեց։ Քանդակը նախատեսվում էր կանգնեցնել ինստիտուտի հանդիպակաց պուրակում, սակայն այն տեղափոխվեց ինստիտուտի փակ բակ, որպեսզի տեսնողների քանակը սահմանափակ լինի, քանի որ Մերգելյան ինստիտուտը համարվում էր փակ օբյեկտ։ Վերջին տարիներին խոսվում է քանդակը քաղաքի կենտրոն, մասնավորապես` Հյուսիսային պողոտա տեղափոխելու մասին։ Այդ հարցը դեռևս լուծում չի ստացել։ ԿԻԲԵՌՆԵՏԻԿԱՅԻ ՄՈՒՍԱՆ (ՔԱՆԴԱԿ, ԵՐևԱՆ) 3. ԿՈՄԻՏԱՍԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆ (ՎԱՂԱՐՇԱՊԱՏ) 4. ՄԵԼԱՄԱՂՁՈՒԹՅՈՒՆ (ԱՐՁԱՆ, ԵՐևԱՆ) Հայ մեծանուն քանդակագործ Երվանդ Քոչարի կերտած այս արձանը պատկերում է ժամանակակից քաղաքակրթությունը, նրա նվաճումները և մարդու ֆիզիկականի և ներքին էության աստիճանական վտանգավոր այլափոխումը, մարդու օտարումը բնությունից: Երվանդ Քոչարը արձանի գիպսե տարբերակը` (116x60x45) սմ չափսերով, կերտել էր 1959 թվականին։
Երվանդ Քոչար
Երվանդ Քոչար Երվանդ Սիմոնի Քոչար (Քոչարյան) (հունիսի 15 1899, Թիֆլիս – հունվարի 22 1979, Երևան), հայ խորհրդային նկարիչ-արձանագործ։ ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ (1976)։ Երվանդ Քոչարը հայ քանդակագործության և գեղանկարչության ամենանշանավոր ներկայացուցիչներից է, եռաչափ (ծավալային) և կինետիկ գեղանկարչության հիմնադիրներից[5]:Նրա ստեղծագործությունը 20 դարի ամենահետաքրքրիր երևույթներից է:
Կենսագրություն Երվանդ Քոչարը ծնվել է 1899 թվականի հունիսի 15- ին Թիֆլիսում շուշեցի Սիմեոն Քոչարյանի և Ֆեոկլա Մարտիրոսյանի ընտանիքում։ 1906-1918 թթ ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը։ 1915-1918 թվականներին, միաժամանակ, սովորել է Գեղարվեստը խրախուսող կովկասյան ընկերության նկարչության և քանդակի դպրոցում (Շմերլինգի դպրոց): 1918 - 1919 թթ՝ ուսումնառում է Մոսկվայի Պետական ազատ գեղարվեստական արվեստանոցներներում` Պ. Կոնչալովսկու դասարանում: 1919 թվականին վերադառնալով Թիֆլիս, մասնակցում է «Վրաց նկարիչների աշնանային երկրորդ ցուցահանդեսին»։ 1921 թվականին Քոչարը գեղանկարչության պրոֆեսոր էր և մինչև Փարիզ մեկնելն արդեն համբավավոր նկարիչ։ 1922 թվականին Քոչարը Կ. Պոլսում էր. ուղևորությունը շարունակելու համար անհրաժեշտ էին միջոցներ , և Բերայի մատենադարանում կազմակերպում է անհատական ցուցահանդես: Հագորդ հանգրվանը Վենետիկն էր, որտեղ երիտասարդ արվեստագետն ուսումնասիրում է Ս. Ղազարի մատենադարանի մանրանկարչական հարուստ հավաքածուն, ծանոթանում հռոմեական և Վերածննդի շրջանի արվեստի գանձերին։ Վենետիկում, ստեղծած դիմաքանդակների համար արժանացել է արծաթե մեդալի: 1923 թվականին Քոչարը Փարիզում է։ Նույն տարվա Սեպտեմբերին Ա.Չոպանյանի աջակցությամբ բացվում է Փարիզում առաջին անհատական ցուցահանդեսը: Քոչարի համար հատկապես ոգևորող էին Էդ. Շահինի և Հ.Գյուրջյանի հիացական կարծիքները:1924թ. Փետրվարին մասնակցում է « Անկախականների սալոնի» ցուցահանդեսին ` իր վրա բևեռելով ժամանակի հայտնի արվեստաբանների ուշադրությունը:Ֆրանսիայում նա ստեղծեց պլաստիկնկարչական նոր արտահայտչաձև «Տարածական նկարչությունը» (Peinture dans l’espace), որը ներառում է ժամանակը՝ որպես լրացուցիչ չորրորդ չափ[6]։ Փարիզում բնակվում է 13 տարի, մասնակցում է բազմաթիվ նշանավոր ցուցահանդեսների, ունենում 5 անհատական ցուցահանդես՝ արժանանում է արվեստաբանների ամենաբարձր գնահատանքին:
Երվանդ Քոչար 1936 թվականին Քոչարը ներգաղթում է ԽՍՀՄ։ Քոչարը ընդունվում է Հայաստանի նկարիչների միության շարքերը և մասնակցում է տեղական ցուցահանդեսներին։ Պահպանելով նորարարական որոշ ձևամիջոցներ՝ առաջնակարգ նշանակություն է տվել բովանդակությանը, պատկերվողի կոնկրետ անհատական նկարագրի ու ներաշխարհի բացահայտմանը։ 19441945 թվականներին նկարչություն է դասավանդել Երևանի թատերական և պոլիտեխնիկական ինստիտուտներում։ Քոչարը բազմաժանր, բազմազան տեխնիկայով աշխատող արվեստագետ էր։ 1948 թվականին մոմաներկերի գյուտի համար Մինիստրների խորհրդին առընթեր Գյուտերի և հայտնագործությունների կոմիտեից ստացել է հեղինակային վկայագիր։ Մեծ արվեստագետի ճակատագիրը դրամատիկ ընթացք ստացավ։ Հայրենիքում նա մեղադրվեց ֆորմալիզմի մեջ, ինչը «ժողովրդի թշնամու» հոմանիշն էր։ Բավական է ասել, որ հայրենիքում Քոչարի առաջին անհատական ցուցահանդեսը բացվեց վերադառնալուց 30 տարի անց միայն՝ 1965 թվականին։ Արգելքները, բանտը, մեկուսացումը, անտարակույս, ազդեցին Քոչարի ստեղծագործական ընթացքի վրա, բայց այս դեպքում կարծես գործեց հակազդման օրենքը։ Որոշիչ դեր ունեցավ նաև Խրուշչովյան «ձնհալը»։ Այս տարիներին են արարվել «Էքստազը» (1960 թվական), «Պատերազմի արհավիրքը» (1962 թվական), «Զվարթնոցի արծիվը» (1955 թվական), «Կիբեռնետիկայի մուսան» (1972 թվական), «Վարդան Մամիկոնյանը» (1972 թվական), Հայաստանի ու հայության խորհրդանիշ դարձած «Սասունցի Դավիթը» (1959 թվական) և այլ մեծարժեք ստեղծագործություններ[7]։ Քոչարի արվեստն իր մեջ ամփոփում է համաշխարհային հին ու նոր արվեստի, ինչպես և ժամանակակից նորարարական ուղղությունների շատ գծեր ու սկզբունքներ, սինթեզում հայ արվեստի հետ և, չնայած ոճական ու ձևական կողմերի և միջոցների բազմազանությանն ու հարստությանը, մնում է ռեալիստական ամուր հիմքի վրա։ Երվանդ Քոչարը վախճանվեց 1979 թվականին Երևանում։ Նրա անունով է կոչվում Երևանի փողոցներից մեկը։ 1984 թվականին Երևանում բացվեց Երվանդ Քոչարի թանգարանը, որտեղ արվեստասերը կարող է հնարավորինս ամբողջական պատկերացում կազմել Մաէստրոյի ստեղծագործական ուղու մասին։ Միայն Երվանդ Քոչարի թանգարանում և Փարիզի Պոմպիդու կենտրոնում կարելի է տեսնել Քոչարի տարածական նկարները։ 2015 թվականին Հայաստանի ազգային պատկերասրահը Երվանդ Քոչարի թանգարանի հետ համատեղ ներկայացրել է «Երվանդ Քոչար. սերունդների երկխոսություն» ցուցահանդեսը (գեղանկար, գրաֆիկա, քանդակ և տարածական նկարչություն)
Երվանդ Քոչար Ստեղծագործական գործունեությունը Առաջին շրջան Ստեղծագործության առաջին շրջանը կապված է Թիֆլիսյան տարիների հետ: Քոչարին ի վերուստ տրված գեղարվեստական ընդունակություները դրսևորվեցին դեռ վաղ հասակում, Ներսիսյան դպրոցի առաջին դասարանում, որտեղ նա կրթվեց 1906 1918 թվականներին: Շուտով Քոչարի վրա ուշադրություն է դարձնում նրա գեղանկարչության դասատուն ՝ Հարություն Շամշինյանը: Վերջինիս խորհրդով Քոչարը ընդունվեց Գեղարվեստը խրախուսող կովկասյան ընկերության նկարչական դպրոց , որի տնօրենն էր Թիֆլիսում հայտնի գեղանկարիչ և ծաղրանկարիչ Օսկար Շմեռլինգը: Այդ շրջանում նրա ստեղծած աշխատանքները հիմնականում դիմանկարներ ու կենցաղային տեսարաններ են: Ստեղծագործական ավելի կայուն ու երկարատև հափշտակության մասին են վկայում արվեստագետի իմպրեսոնիզմին հարող աշխատանքները: Դրանք փոքրադիր յուղանկարներ, ջրանկարներ, մատիտանկարներ են, որոնք կատարվել են 1918-ին ,մինչ Մոսկվա մեկնելը: Դրանցից են «Պարտեզ Թիֆլիսում», «Պարտեզում» , «Զրույց», «Երեքը պրտեզում», «Մտերմական խոսակցություն»: Իմպրեսիոնիզմով Քոչարի տարվելը գալիս է նրա ուսուցիչներից մեկի ՝ հայ ականավոր գեղանկարիչ Եղիշե Թադևոսյանից[10]:1918-ին նկարչի վրձնած կտավներում` «Արդուկով նատյուրմորտ», «Սրճամանով նատյուրմորտ» «Տներն ու ծուխը», «Թասով նատյուրմորտը» , «Խաղաթղթով նատյուրմորտը» աշխատանքներում սեզանիզմին բնորոշ տարեր են նկատվում: Այս աշխատանքերում գույնին վերապահված է ոչ թե դեկորատիվ, այլ ձևակազմական դեր: Մինչև 1922 թվականը Քոչարը մնացել է Թիֆլիսում, շարունակելով իր ստեղծագործական ակտիվ որոնումները, մի կողմից հենվելով անտիկ արվեստի և Վերածննդի դասական ավանդույթների վրա, իսկ միուս կողմից` հաշվի առնելով Սեզանի ու սեզանիստների, հատկապես կուբիստների նվաճումները: Դասական միտումն առավել ցայտուն է դրսևորվում Քոչարի գրաֆիկական առանձին թերթերում, որոնցից են «Տղայի գլուխը», «Կանացի դիմանակարը», «Արփենիկ Հովսեփյանի դիմանկարը» աշխատանքներում: Դասական և նորարարական այդ երկու միտումները հաշտեցնելու փորձ է արված վաղ շրջանի առավել հաջող գործերից մեկում `1919 վրձնած «Ի խորոց» մեծադիր յուղանկարում: Ներկայացված պատանում մերկ մարմինը , անշարժացել է, իսկ նրա կիսախուփ կոպերով, փակ շրթունքներով և սուր այտոսկրերով նիհարուն դեմքը թվում է անշունչ անկենդան: Կտավում արտահայտչական գլխավոր միջոցներն են գծանկարն ու լուսուստվեը:Ֆունկցիոնալ դեր է կատարում նաև գունաշարը: Սևաստվեր մուգ ու մարմնագույն բաց կոլորիտը պատկերին խստաշունչ և մռայլ երանգ է տալիս:
Երվանդ Քոչար Ստեղծագործական գործունեությունը Երրորդ շրջան 1936 թվականին Քոչարը ներգաղթում է խՍՀՄ․։ Շատ չանցած՝ 1941– թվականին պատերազմի սկսվելու հենց առաջին օրը նրան «հակասովետական ագիտացիայի և պրոպագանդայի» մեղադրանքով ձերբակալեցին։ Հետագայում Ներսիսյան դպրոցի իր ընկերների՝ պետական և կուսակցական գործիչ ՀամԿ(բ) Կ Քաղբյուրոյի անդամ, ՍՍՌՄ արտաքին արևտրի նախարար Անաստաս Միկոյանի և ճարտարապետ՝ Սովետական ճարտարապետների միության պատասխանատու քարտուղար Կարո Հալաբյանի բարեխոսությամբ 1943–ի օգոստոսին նա ազատվեց կալանքից։ Բանտից հետո Քոչարը կարևոր մի հայտնագործություն է կատարում, իր առանձին կտավներում՝ «Կանացի դիմանկար», 1945,«Տղայի գլխանկար», 1945,« Կապույտ սափորով նատյուրմորտ», 1946, «Կոմիտաս», 1946, նա սովորական յուղաներկերի կամ արծնաներկերի փոխարեն օգտագործել է հատուկ մոմաներկեր, որոնց պատրաստման համար 1948 թվականի փետրվարի 19–ին ՍՍՌՄ Մինիստրների խորհրդին առընթեր Գյուտարարությունների և հայտնագործությունների կոմիտեի որոշմամբ նրան հեղինակային վկայագիր է տրվում։ Մ․թ․ա 5– դարում հույները մշակել էին մոմաներկերի կիրառման՝ «տաք եղանակը», որը կոչվում է՝ «էնկաուստիկայի» տեխնիկա, դրանով երկար ժամանակ նկարում էին նաև բյուզանդացի նկարիչները։ Բայց երկար չանցած այդ տեխնիկան իր տեղը զիջեց տեմպերային և ապա յուղաներկին։ Մոմաներկերի պատրաստման դեղագիրը ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար մոռացվում է։18-20 դարերի հնագիտական պեղումները , նոր լույս սփռեցին էնկաուստիկայի վրա։ Քոչարը կարողանում է վերականգնել «սառը եղանակը»՝ որը մի շարք առավելոււթյուններ ուներ։ Յուղաներկերի համեմատությամբ , դրանք չեն ենթարկվում քիմիական քայքայիչ հակազդումներին , չեն մգանում ժամանակի ընթացքում, չեն ծածկվում մանր ճաքերով ու ճեղքվածքներով, ցեն վախենում ցրտից և շոգից, ընդունակ են դարերով պահպանել իրենց սկզբնական թարմությունը։ 1930-1940 թվականներին Քոչարի ստեղծագործության մեջ առանձնանում են նրա գրաֆիկական աշխատանքները։ 1939 - թվականին Քոչարի գրաֆիկական աշխատանքներով է ձևավորվում 1939 – թվականին Մոսկվայում և Լենինգրադում ռուսերեն հրատարակված հոբելյանական հատորը՝ «Սասունցի Դավիթ» հայ ժողովրդական դյուցազնավեպի ստեղծման 1000 –ամյա տարեդարձի առթիվ։ Գրաֆիկական յոթ պատկերներից բաղկացած շարքում, գրական աղբյուրին համապատասխան, ներկայացված են առասպելական հերոսների չորս սերունդները։
Երվանդ Քոչար Ստեղծագործական գործունեությունը Առաջին թերթը անվանակոչված է «Բերդի անվանադրում»՝ պատկերված է տոհվի ավագ դյուցազուններ Սանասարն ու Բաղդասարը։ Ցուցադրված է ավանդավեպի այն պատահարը, երբ երկվորյակ եղբայրների կառուցած անառիկ ամրոցի շուրջը Սանասարի ձեռքերում պտույտ կատարած ծեր սերմնացանն այն անվանում է «Սասուն»։ Հաջորդ թերթում՝ «Առյուծաձև Մհեր», էպիկական երկրորդ ճյուղի հերոս Մեծ Մհերը ներկայացված է գիշատչի հետ մենամարտելսի։ Հաջորդ չորս թերթերը նվիրված են զրույցի գլխավոր գործող անձին՝ Սասունցի Դավթին։«Սասունցի Դավիթ» դյուցազնավեպը նկարազարդելիս Քոչարը դիմում է ինչպես հին արևելյան և միջնադարի հայ քանդակագործության ավանդույթներին, այնպես էլ ևվրոպական նոր՝ ռենեսանսյան պլաստիկայի գեղարվեստական լեզվին։ Ներկայացված պատահարներն ու դրանց հերոսները ներքուստ լարված են, սակայն նկարաշարի բոլոր թերթերն էլ կոմպոզիցիոն զուգակշիռ, հաստատուն կառուցվածք ունեն։ Կերպարները հիմնականում պատկերված են խոշոր պլանով՝ զբաղեցնելով թերթերի ամբողջ մակերեսը։ Գրաֆիկական աշխատանքների մեջ նշանակալից է նաև պարսիկ հանճարեղ բանաստեղծ Նիզամու «Խամսե» հնգամատյանի երրերդ գրքի՝ «Լեյլի ու Մեջնուն» սիրո տաղերգի գրաֆիկական ձևավորման աշխատանքները՝ սիրավեպի հայերեն հրատարակության համար, որը Մկրտիչ խերանյանի ու Սողոմոն Տարոնցու թարգմանությամբ և Ավետիք Իսահակյանի խմբագրությամբ 1947 թվականին տպագրվեց Մոսկվայում ՝ Նիզամու ծննդյան 800– ամյա տարեդարձի առթիվ։ Նիզամու դիմանակարի և պոեմի հիմնական բովանդակությունը բացահայտող սյուժետային գծանկարների հետ մեկտեղ Քոչարը գեղարվեստական ուրույն տեսք է տալիս նաև հատորի գրաշապկին, կազմակալին, ճակատանկարին ու անվանաթերթին, ոճավոր նրբաճաշակ գլխազարդերով և վերջնազարդերով եզրապատում է սիրավեպի առանձին դրվագները։ Գրաֆիկական ուշագրավ աշխատանքներից է նաև Սերվանտեսի « Դոն Կիխոտ» վեպի մոտիվներով 1951․թվականին կատարված համանուն պատկերը։ 1953․ թվականին Քոչարը կերտում է «Բիբլիական Դավիթը» (Դավիթը հաղթում է Գողիաթին)՝ պլաստիկական անհամաչափ, սնամեջ խեղված ձևերով գիպսե գլուխը։ Շուտով Նկարիչը ստեղծում է մի շարք աշխատանքներ, որոնցում վերածնվում են ոչ միայն նրա փարիզյան բնորոշ կերպարներն ու մոտիվները այլև ավանգարդիզմի համարձակ լեզուն, որից Քոչարին փորձում էին տարավարժել Երևանում։ Լինելով մեծ արվեստագետ, նա կանխավ զգում էր, որ երկրին բախտորոշ փոփոխություններ են սպասում։ Քոչարը կրկին դիմում է տարածական նկարչությանը «Խնձորներով կինը»,1960, «Առավոտ»,1962,«Կալանավորներ»,1964, ստեղծում գունագծաին սուր, լարված ձևեր և այլաբանական խորհուրդ ունեցող հորինվածքներ՝ «Մերկ կինը», « Գրկախառնություն» , «էքստազ»։
Yervand Kochar
Երվանդ Քոչար
Երվանդ Քոչարի հայտնի արտահայտություններից
Երբ մարդը կորած է բոլորի համար, նա գտնում է ինքն իրեն... և իր Աստծուն
Լռությունը առեղծվածային պատասխան է, որ ամեն մարդ իրեն հաճելի ձևով է մեկնաբանում, կամ անբացատրելի է, ուստի և ընկալվում է ակնածությամբ:
Ոչ ոք չի ուզում մեկնել Այստեղից, որովհետև ոչ ոք չի վերադարձել Այնտեղից .... իսկ նոր եկողներն էլ անլեզու են:
Կյանքը սխալների ու ափսոսանքների մի շարան է, որ մարդու հույս ունի ուղղելու սերունդների ընթացքում ... Բայց դա էլ է պատրանք, քանզի ամեն մարդ իր ձևով է ապրում կյանքը և իր ձևով սխալվում:
Բնության մեջ ամեն ինչ մաքառում է իր գոյությունը պահպանելու համար:Մարդն է, որ չի բավարարվում միայն դրանով, նա տենչում է ամեն ինչ ունենալ, գիտենալ և տիրանալ ամեն ինչի:
Ավելի լավ է շտապել, քան ուշանալ։
Մարդը ծնվում է իր անավարտ դեմքով ու բնավորությամբ, բայց նրա ապրելաձևը հղկում ու ավարտում է պակասը։
Սերը միակ բանն է, որ ապրում է, երբ սոված է, մեռնում է, երբ կշտանում է։
Առանց անկումի ապրել՝ կնշանակի գնալ թույլ դիմադրության գծով:
Արվեստագետի համար ստվերը այնքան նյութական է, որքան առարկան. դրանք հավասարապես նկարչական օբյեկտներ են:
Առաջնորդին ժողովուրդն է առաջնորդում... իսկ եթե նա չի հասկանում այդ, ժողովուրդը նրան կործանում է:
Արվեստը մի խորհուրդ է, և արվեստագետը՝ նրա քուրմը ... Ամեն մի մտադրությու՝ արվեստը ծառայեցնել այլ նպատակի, սրբապղծություն է, քանզի սիրո մեջ ամենը, ինչը սիրուց բացի որևէ ուրիշ նպատակ է հետապնդում, անբարոյականություն է:
Մարդու ամենավեհ արտահայտությունը ժպիտն է, ամենաազնիվ մարդկային զգացումը՝ վիշտը: Վիշտն իջնում է մարդու հոգու խորքը և հաղքանակած, մաքրված, փորձի և փորձության միջով բարձրանում է ժպիտի ձևով:ժպիտը մի պսակ է, որ մեր միտքը դնում է հոգու վրա:
Բրաք, Պիկասո, Մատիս, Հենրի Մուր, ներկա արվեստը սրանց է պարտք, գրեթե բոլոր նորերը ազդված են սրանցից:
Կյանքը ծով է, ալիք կամ վեր է հանում մեզ կամ խորտակում, բայց վերևի ալիքները պետք է իջնեն, ուրենմ՝ հավասարվեն:
Արվեստագետը պետք է լինի աղավնու պես միամիտ և օձի պես խորագետ՝ զարգացած և իմաստուն: բայց ստեղծագործելիս պետք է մոռանա ամեն ինչ և միամտորեն մոտենա իր գործին:
Արվեստագետը պետք է լինի ռազմիկի պես մոլեռանդ՝ հավատքի մեջ ամրացած ու առանց կասկածի: Այստեղից է, որ արվեստագետներին շատ անգամ մեծամտություն են վերագրում:
Երվանդ Քոչար
«Սասունցի Դավիթ» և Երվանդ Քոչար. երկու բարդ ճակատագիր Կես դարից ավել է, ինչ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի խորհրդանիշն է դարձել Սասունցի Դավիթը ԵՐԵՎԱՆ, 17 հոկտեմբերի– Sputnik. Մեծ քաղաքների բախտը բերում է, երբ նրանք խորհրդանիշ են ունենում։ Վառ օրինակ է Փարիզն իր Էյֆելյան աշտարակով, Սանկտ Պետերբուրգը` Պյոտր առաջինի արձանով։ Կես դարից ավել է, ինչ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի խորհրդանիշն է դարձել Սասունցի Դավիթը։ Էպոսի հերոսը հզոր և ուժեղ կերպար է, որը դարձել է հայ ժողովրդի անմահության մարմնացումը, մի կերպար, որը երկար ժամանակ ստեղծում էր քանդակագործ Երվանդ Քոչարը։ Անսանձ, Վարպետի հոգին զավթած, 1939 թվականից մինչև 1959 թվականը Քոչարին հանգիստ չտվող մի կերպար…
«Իրական արարումը նման է գինու։ Հայրենի հողից սնվող խաղողը հասունանում է արևի ճառագայթների տակ, հետո այն ճզմում են և տեղավորում մառանում։ Հետո արդեն գինին ըմբոշխնում են սիրո, ծննդի, հաջողության, տխրության ու վշտի սեղաններին։ Համեղ գինին տարածվում է ողջ աշխարհում, զարդարում սեղանները… Իրական ստեղծագործությունը նման է գինու», – սա Քոչարի խոսքերն են։
15-ամյա պատանու կարողությունները նկատեց Էջմիածնի Ներսիսյան վարժարանի նկարչության ուսուցիչ Հարություն Շիմշինյանը։ Նրա խորհրդով Երվանդը դարձավ Գեղարվեստը խրախուսող կովկասյան ընկերության նկարչության և քանդակի դպրոցի սան, որտեղ սովորեց դասական
Երվանդ Քոչար նկարչության հիմունքները, սակայն մինչև կյանքի վերջը չկորցրեց ինքնարտահայտման մշտական ձգտման և նորը սովորելու ցանկությունը։ Տասներեք տարի շարունակ նա անդադար ցուցահանդեսների էր մասնակցում հայտնի նկարիչների հետ` Պիկասո, Լեժե, Կանդինսկի, Միրո, Դիլանո… Եվ շատ շուտով ստեղծեց պլաստիկ-նկարչական նոր արտահայտչաձև` «Տարածական նկարչությունը» (Peinture dans l’espace), որը ներառում է ժամանակը՝ որպես լրացուցիչ չորրորդ չափում։ Եվրոպական գեղարվեստական միտքը բնորոշում տվեց արվեստագետին. «Նա մեկն է նրանցից, ովքեր մի քանի տարում շուռ են տալիս աշխարհը և ամբողջությամբ փոխում ժամանակակից արվեստի մասին պատկերացումը…» Քոչարը գնում էր դեպի համաշխարհային ճանաչում, սակայն 1936 թվականին հայ հայրենադարձների առաջին քարավանի հետ վերադարձավ հայրենիք` իրականացնելով Չարենցի պատգամը. «Դու պետք է վեր խոյանաս Հայաստանում, ինչպես Էյֆելյան աշտարակը` Փարիզում»։ Քոչարն իր հետ ուժ ու հույս էր բերում, սակայն պարզվեց, որ 30 տարով հայտնվելու է սոցիալիզմի քարե պատերի արանքում։ Նկարչի կյանքի «խորհրդային» շրջանը տարբերվելու էր փարիզյանից, ու թեև հայտնվելու էր վախի ու հալածանքների ժամանակաշրջանում, այդուհանդերձ կյանքի այս փուլը նույնպես չէր զիջելու իր գունեղությամբ։
Yervand Kochar
Երվանդ Քոչար
Երվանդ Քոչար Նրան մեղադրեցին ֆորմալիզմի մեջ, ինչը հավասարազոր էր «ժողովրդի թշնամի» պիտակին։ Իսկ նա շարունակում էր կերտել, ստեղծել դիմանկարներ, նատյուրմորտներ, ժանրային կոմպոզիցիաներ։ Նրա աշխատանքները զարդարում են Սանկտ Պետերբուրգի Ռուսական թանգարանը, Մոսկվայի Տրետյակովյան պատկերասրահը և Արևելքի ժողովուրդների արվեստի թանգարանը, Երևանի Ազգային պատկերասրահը։ Փարիզում են մնացել նրա բազմաթիվ ստեղծագործությունները, որոնք նրա կնոջ` Մելինե Օհանյանի ջանքերի շնորհիվ 1955 թվականին ցուցադրվեցին Փարիզում։ Սա նկարչի աշխատանքների փարիզյան երկրորդ ցուցահանդեսն էր լինելու։ Մելինեն ամուսնու փառքի համար անում էր ամեն ինչ։ Երազում էր, որ ամուսինը Փարիզ վերադառնա, սակայն երկաթե վարագույրն ընդմիշտ փակեց նրա ճանապարհը դեպի սիրելի Փարիզ։ «Արվեստում հնարավոր չէ առանց խոչընդոտների»,– գրել է նա։ Եվ դժվարություններն ավելացնում էին նրա եռանդը, վերածվում քանդակների։ Հենց այս ժամանակաշրջանում ստեղծվեցին «Զվարթնոցի արծիվը», «Մելանխոլիան», «Կիբեռնետիկայի մուսան», «Վարդան Մամիկոնյանը»։ Նրա 20 տարվա աշխատանքի գլուխգործոցն ու գագաթնակետը դարձավ «Սասունցի Դավիթը»։ Այս աշխատանքի համար նա 1961 թվականին արժանացավ Պետական պարգևի, 1956 թվականին դարձավ Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ` 1976 թվականին։ «Սասունցի Դավթի» ճակատագիրը նույնքան բարդ էր, որքան հեղինակինը։ Քոչարին առաջարկեցին քանդակը ստեղծել 1939 թվականին` էպոսի 1000-ամյակից մեկուկես ամիս առաջ։ Այսպիսի մոնումենտալ արձան ստեղծելը այդքան կարճ ժամանակահատվածում անիրական էր թվում, սակայն Քոչարն արձանի գիպսե տարբերակը կերտեց ընդամենը 18 օրում, իսկ 1941 թվականի ամռանը ձերբակալվեց «Սասունցի Դավթի թուրն ուղղված է դեպի բարեկամ Թուրքիա» մեղադրանքով։ Քոչարը բանտում անցկացրեց երկու տարի։
Երվանդ Քոչար 1965 թվականին Երևանում կազմակերպվեց առաջին անհատական ցուցահանդեսը, 1975 թվականին մայրաքաղաքում տեղադրվեց նրա նոր աշխատանքը` Վարդան Մամիկոնյանի արձանը։ 1984 թվականին Երևանի կենտրոնում բացվեց Երվանդ Քոչարի ցուցահանդեսը և ուխտատեղի դարձավ Հայաստան եկողների համար։ Երևանի հնաբնակներից շատերը հիշում են Վարպետի ոչ այնքան բարձր հասակը, ձեռնափայտն ու սիգարը, ալեհեր մազերն ու խորաթափանց կապույտ աչքերը, հայացքը, որ մարդկանց հոգիներ էր թափանցում։ Նա սիրում էր կանգ առնել, սևեռուն և մտազբաղ հայացքով հմայվել հատկապես գեղեցիկ կանանցով։ Այնքա՛ն լավ էր կարողանում գնահատել գեղեցկությունը։ Ժամերով կարող էր նստել Կոնսերվատորիայի պուրակում, շուրջը սփռել իր փիլիսոփայությունն ու էսթետիկան, սիգարի հրաշալի բույրը… Նրա արվեստի, դիտարկումների, արտահայտությունների, իմաստության և գաղտնիքների բացահայտումը դեռ առջևում է։ Սվետլանա Ավագյան
Ռոուեն Ատկինսոն