inceleme
patrona halil isyanına dair... tavır
“Hal kın ta rih sel mü ca de le ve di re niş ge le ne ği, bu mü ca de le ve di re niş için de oluş tur du ğu de ğer ler hiç kuş ku yok ki, sa na tın en te mel kay nak la rı ara sın da dır.” (Ha ya tın İçin de ki Teo ri–2)
Ta rih der si nin özü, öze ti ş u dur ki, sö mü rü ve zu lüm ol du ğu sü re ce is yan da hep var ola cak tır. İs tan bul, bu ger çek li ğe ta nık tır. Ve za ten bu yüz den, ev vel za ma nın için den bu gü ne kav ga mı z ın baş ken ti sa yı lır İs tan bul. An la ta ca ğı mız ta nık lı ğı ise 1730 se ne sin de ya ş a nan “Pat ro na Ha lil İs ya nı” na da ir dir. Ki bal dı rı çıp lak la rın Os man lı Sa ra yı’na na sıl diz çök tür dü ğü nün ma ce ra sı dır bu. Pat ro na Ha lil, Mus lu Be ş e ve Emir Ali ön der li ğin de k i yok sul halk, 28 Ey lül 1730 Per ş em be gü nü is yan edip İs tan bul’u aya ğa kal dır mış tır. Aya ğa kal k an İs tan bul’un ayak la rı nın di bi ne düş müş tür ni ce ve zir kel le si. Ki bir
avuç gö zü ka ra asi nin çev re sin de tu tu ş an is yan ate ş i, “La le Dev ri”ni bi tir miş tir. Ol maz de ni len ş ey ol muş ve Os man lı sa ra yı, bal dı rı çıp lak la rın kı lı cı kar ş ı sın da aman di le miş tir. Res mi ta rih çi le re so rar sa nız ayak lan ma ön de ri Pat ro na Ha lil için “eş kı ya” der ler, bi ze so rar sa nız bu gü nün bal dı rı çıp lak la rı nın yol da ş ı dır Ar na vut Ha lil. Ar na vut luk, o dö nem Os man lı nın sı nır la rı için de dir. Ha lil, Har peş te ka sa ba sın da doğ muş tur. İs yan baş la rın da otuz lu yaş la rın da ol du ğu na gö re, yüz yı lın baş la rın da doğ muş ol ma lı. Yok sul ço cu ğu dur Ha lil. Bü yü yün ce de “ne iş ol sa ya pa rım” di ye rek ge mi ler de
tay fa olur. Da ha son ra “Pat ro na” ad lı ge mi de le vent lik ya par ken, adı na Pat ro na Ha lil den me ye baş la nır. Ön ce ge mi de, son ra ka ra da bir k aç ayak lan ma ya ka rı ş ır Ha lil. İs yan sa is yan, en ön de yü rür ge rek ti ğin de. Fa k at ayak lan ma lar bas tı rı lır ve Ha lil güç be la ca nı nı kur ta rıp İs tan bul’a ge lir. Bu ra da es k i ci lik, ha mam da tel lak lık ve sey yar sa tı cı lık yap ma ya baş lar. Bir bal dı rı çıp lak tır Ha lil. Yok sul dur, ezil miş tir, ye ri ge lin ce de is yan ede cek ka dar gö zü ka ra dır. Ha mam kül han la rın da ya tıp kal k an bi le ği kuv vet li bir yi ğit tir. Ha mam la rı ısı tan ocak tır, kül han dır. (Kül han be yi ke li me si de bu ra dan ge lir). Sı cak ol du ğu için so k ak lar da ya ş a yan yok sul hal kın ba rın dı ğı me k ân lar dır kül han lar: “Bu oca ğın adı kül han dır/yer siz le re yurd suz la ra me k ân dır...” Bu kül han lar da ba rı nan bal dı rı çıp lak lar da, sey yar sa tı cı lık ya par ken ta nı dı ğı es naf lar da ta nır lar Pat ro na Ha lil’i. Ha lil de İs tan bul’un yok sul lu ğu nu ta nır. O gü ne ka dar ba ş ın dan ge çen ler ve ş im di İs tan bul so k ak la rın da gör dü ğü yok sul luk Os man lı nın na sıl bir sö mü rü dü ze ni ol du ğu nun ka nı tı olur. Pa ş a la rın, ve zir le rin ş eyh le rin zevk-ü se fa için de ya ş a dı ğı nı gö ren göz le ri, kül han lar da ya tan yok sul la rı da gör mek te dir. Bir yan da se fa sü ren asa lak lar, di ğer yan da se fa let çe ken yok sul lar… İş te bu çe liş k i dir Pat ro na Ha lil’in adıy la anı lıp La le Dev ri’ni bi ti re cek olan is ya nı ya ra tan. İs yan lar ş u ya da bu el bi se yi gi ye bi lir ler ama
temmuz 2009 | tAVIR | 33