röportaj
haks›zl›¤›, adaletsizli¤i savunan tek bir insan gösterebilir misiniz? Sömürücülere, katillere, faflistlere kime sorarsan›z sorun, hiç kimse insan›n ahlaki de¤erlerinin karfl›s›nda bir fley söylemez. Ama dünyada her gün savafl olur, çocuklar öldürülür, tecavüzler olur, ahlaks›zl›klar olur; iflte burada anlama gücüne benim dedi¤im anlamda ihtiyaç oldu¤unu, hele bunun bir sanat yap›t›nda daha fazla bir sorumlulukla yap›lmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Filmlerinizde vicdan herhalde en fazla sorgulad›¤›n›z insani duygu. Buna biraz daha vurgu yapsak, bahsetsek. Neden? Çünkü demin bahsetti¤imiz iyi insan› ararken, insan›n mutlulu¤unu ararken icat edilen çok fley var. En baflta hukuk; hukukun hiç önemi yok. Eski ça¤larda da vard› bu hukuk, bugün de var. Hukuk sisteminde bir sürü iyi fley de var asl›nda. Ama bak›yoruz hayat›m›z› yaflarken bunlar›n hiçbirinin olmad›¤›n›, hani demin konufltuk ya, yeryüzünde kötülü¤ü savunan hiçbir insan yoktur ama bir sürü kötülük olur. Yani ülkemize de bir bakal›m. Herkes ahlaktan söz eder, yasalardan söz eder, ben anayasay› da okudum, yani asl›nda o kadar da kötü bir fley de¤il. Bir iflçinin haks›zl›¤a u¤ramas› halinde ne yapaca¤› bile düflünülmüfl ama bir iflçi haks›zl›¤a u¤rad›¤› zaman bu yasalar devreye girmiyor ya da herkes insanl›ktan, iyilikten, dinden falan söz ederken her gün sokaklarda bizzat bunlar›, ço¤u zaman bunlar› söyleyen insanlar›n yapt›¤› kötülüklerle dolu ortal›k. Bu da fluraya getiriyor: Bütün bunlar›n varl›¤› deminki sayd›¤›m›z, hukuk, adalet, kanunlar bunlar her fleyin varl›¤›n›n ölçüsü ve bunlar›n varl›k nedenindeki sebep insan›n kiflisel ahlaki ile ilgili bir fley bu. Ve bu insan›n kiflili¤inin, karakterinin arkas›ndaki yatan sebep de, vicdan. O yüzden birçok toplum bu vicdan konusunu, bu kiflilik ile ilgili, karakter ile ilgili ahlaki sorunlar› es geçip, insanl›¤›n huzurunun, mutlulu¤unun karfl›l›klar›n›, bu az önce bahsetti¤imiz fleylerde ar›yor. Ama niyeti bozmufl bir insan da her zaman bunlar›n üstesinden gelebiliyor. Dolay›s›yla bunlar ancak ifller yolunda giderken, insanl›¤a bir çözüm sunabilirken en ufak bir zorlukta, en ufak bir fleyde darmada¤›n olan ve varl›¤› hemen tart›fl›lmaya bafllanan durumlar. Mesela ülkemizde en ufak bir fley oldu¤u zaman hemen cuntalar-
dan bahsedilir, s›k›yönetimlerden bahsedilir ama buradaki sebep tüm bunlar› anlay›p, ötesini zorlad›¤›m›z zaman ortaya ç›kan fley, ahlak dedi¤imiz fley, do¤ruluk dürüstlük dedi¤imiz fley insan›n iki duda¤› aras›na gelmifl bir fleyse, iki duda¤›yla ilgili bir fleyse, yani bir insan kendine, ben iyiyim, derse, kötü oldu¤unu ispatlamak çok zordur. Görüyoruz yani en büyük doland›r›c› bile yakaland›¤› zaman kendini ahlakla ifade ediyor, memleketin ne kadar bozuldu¤u ile ilgili nutuklar çekiyor. Böyle olunca iflte vicdan ve vicdanla birlikte ortaya ç›kan utanç duygusu gibi fleylerin çok önemli oldu¤unu düflünüyorum ben. ‹nsan›n en büyük yükümlülü¤ünün de, en büyük sorumlulu¤unun da önce kendine karfl› sorumlulu¤u, kendine karfl› olan yükümlülü¤ü oldu¤unu düflünüyorum. Bu yüzden de tabii ki vicdan›n çok önemli bir yan› ortaya ç›k›yor. Yani kendimizi gerçeklefltirirken, kiflili¤imizi gerçeklefltirirken, nas›l bir karaktere sahip olaca¤›m›z ya da oldu¤umuz konusunda en belirleyici fley olarak vicdan karfl›m›za ç›k›yor. fiimdi Deniz Gezmifl kendini politik olarak ifade eden birisi ama bence o politik ifade ediflin sebebi ve arkas›ndaki fleyin ben vicdan oldu¤unu düflünüyorum. Nokta dergisinde bir foto¤raf›n› gördüm hatta oradan bir film ç›karabilir miyim diye de uzun zaman düflünmüfltüm. Böyle on on befl kadar kravatl›, yak›fl›kl› böyle gencecik, p›r›l p›r›l insanlar yan yana dizilmifller bir foto¤raf çektirmifller. Altlar›nda kim olduklar› yaz›yor. ‹flte Ahmet bilmem ne falanca bankan›n genel müdürü, bilmem neci, filanca flirketin ceosu filan böyle bir sürü profesör flu bu, en yak›fl›kl›lar›, en güzel bakan›n›n alt›nda da Mahir Çayan diyor. “Devrimci ve öldü” diyor. Yani flimdi Mahir Çayan’› o foto¤raftakilerden ay›ran fleyin elbette politik durufllar›/görüflleri oldu¤u söylenebilir. Bu yanl›fl olmaz. Ama ona o politik görüflleri söyleten fleyin arkas›ndaki kayna¤a bakt›¤›m›z zaman da, bunun vicdan oldu¤unu, yani dünyada insanl›¤›n umudunu ayakta tutan bütün bu kötülüklere ra¤men hala bir insan›n kendini yok etmeyifli, intihar etmeyifli, hala çabalamas›na sebep olan fley iflte bu k›p›rt›n›n, bu rahats›zl›¤›n getirdi¤i umuttur asl›nda. Bu sizi fluraya götürmüyor mu? Vicdan eflittir adalet, adalet iste¤i de yani diyalekti¤e göre ya da literatürün getirdi¤i bir fley ola-
rak da s›n›fsall›¤a getiriyor, s›n›fsal çeliflkilere getiriyor. Mahir Çayan’›n da orada politikaya at›lmas›n›n en büyük sebep bu de¤il mi? Ama ben ‹sa için de ayn› örne¤i verebilirim. Binlerce baflka alandan insan da. Az önce dedi¤im gibi bütün bunlar›n özündeki istek iyi insan› arama iste¤idir. Bu her zaman do¤ru olacak diye de bir fley yok. Ama bu hayat dedi¤imiz fleyi canl› tutan, insanl›¤› anti-diyalektik olmaktan durgun, tan›mlanm›fl ve verili bir robot haline gelmekten kurtaran iyi ya da kötü bir hareketi sa¤layan, bir aray›fl› sa¤layan temel faktörü olarak vicdan› söylüyorum. Ama flu da vard›r, vicdan ayn› zamanda insan›n iç muhasebe kurumu gibi de bir fleydir. Demin de dedi¤im gibi Deniz Gezmifl’i harekete geçiren de budur, baflka bir kötüyü de hareke geçiren bu olabilir asl›nda. Yani o muhasebe kurumu her zaman muhasebe yapar ama her zaman do¤ru muhasebeler de yapmayabilir. Ama ben bunlar›n ötesinde flunu daha önemli buluyorum, e¤er bu olmasayd›, e¤er buna ben vicdan›n rahats›zl›k kelimesine daha yak›n oldu¤unu düflünüyorum. Bu rahats›zl›k olmas›yd› insanda, dedim ya insan böyle anti-diyalektik bir flekilde yani hiç aramayan, hareketsiz, homojenleflmifl bir varl›k olabilirdi ki bu da insan›n umutsuzlu¤u anlam›na gelirdi. Bugün bak›yoruz bütün ulvi hareketlerin, mesela kötülük olmas›yd› ‹sa olur muydu? Bütün bu devrimci hareketler olur muydu mesela? Che Guevara’n›n varl›¤›nda kötülerin hiç mi pay› yok? Ben burada her türlü aray›fla, her türlü vicdan muhasebesine benim için ne kadar önemli oldu¤unu, ne kadar sayg› duyulmas› en az›ndan onun yoklu¤u fikrine karfl› iyi oldu¤unu anlatmak için bunlar› söylüyorum. Ve filmlerde de tabii ki bu mesele yer al›yor. Bunun için film yap›yorum diye düflünmedim aç›kças›. Vicdani bir aray›fl›n sonucu film yap›yorum demedim kendime, herhalde demem de. Ama film yapma nedenlerimde bunlar›n da oldu¤u aç›k zaten. Yani suçluluk duygusu, vicdan›n sorun etti¤i bir y›¤›n fley filmlerimde yer al›yor. Bu keyifli sohbet için teflekkür ediyoruz. Ben teflekkür ederim. ❏
TEMMUZ 2007 | TAVIR | 13