iletiflim ve ideoloji- 2
Bugün iletiflim araçlar› ve iletiflim teknolojisi, dünyan›n belki de en önemli pazar› ve insan yaflam›n›n “olmazsa olmaz” bir parças› durumundad›r. Yak›n bir zaman önce teknolojik alanda yaflanan devrimlerle birlikte, iletiflim anlay›fl› ve araçlar› da de¤iflmifl ve tüm dünyan›n ayn› anda iliflki kurabildi¤i ya da olan› biteni ayn› anda ö¤rendi¤i küresel bir iletiflimin önü aç›lm›flt›r. ‹nternet teknolojisi, uydu al›c›lar› vb. birçok yeni teknolojik araç türleri ortaya ç›km›flt›r. Yeni iletiflim araçlar›n›n ortaya ç›k›fl›yla birlikte iletiflim al›flkanl›klar› de¤iflmifl ve çeflitlenmifl; ancak eski araçlar›n yani radyo, televizyon ve gazetenin- popülaritesi yok edilememifltir. Teknolojinin ya da bir baflka deyiflle küresel iletiflimin h›zl› yükselifli bile, toplum üzerinde etkisi hiç azalmadan süren, insan bilincine çeflitli kodlar ve imaj sistemleri arac›l›¤›yla yön veren medyan›n gücünü sarsamamaktad›r. Medyan›n insan ve bilinç üzerindeki kan›tlanm›fl etkiselli¤i, iletiflim araçlar›n›n sahiplerinin de bu özel durumdan faydalanmak isteyen kesimlerin, yani iktidar ve sermayenin (tek)elinde olmas›n›n temel sebebi durumundad›r. Sermayenin amac›, zaten var olan ürününü satmak ya da baflkalar›n›n ürünlerinin reklamlar›n› yaparak satmalar›na arac› olmak kofluluyla kazanmak; iktidar›n hedefi ise, insanlara ideolojisini, yapt›¤› siyaseti ve politikay› meflrulaflt›rarak inand›rmakt›r. Bu iki unsurun ortak amac› ise, insan bilinci üzerinde etki kurmak ve ürettikleri (mal-meta), uygulad›klar› (politika), infla ettiklerini (insan tipolojisi) kabul edilir-görülür hale getirmektir. Görüldü¤ü gibi iletiflim; ilk haliyle ihti-
8
yaçlar› karfl›lamak amac›yla ortaya ç›kan, kimsenin tekelinde olmayan ve masum bir olgu halinden, günümüzde büyük sermaye sahiplerinin ve iktidarlar›n oyunca¤› haline gelen bir rotasyon yaflam›flt›r. ‹letiflim araçlar›n›n büyük kitlelere ulaflan bir de¤iflim geçirmesiyle birlikte, iktidarlar›n en önemli silah› haline dönüflmüfltür. Bugün, kitle iletiflim araçlar› tüm dünyada, insanlar›n politik bak›fl aç›lar›n›, zevk ve tercihlerini belirlemektedir. ‹ktidarlar politikalar›n› uygularken, sermayeler mallar›n› satarken ve pazarlarken iletiflimin gücünden yararlanmaktad›rlar. ‹deolojik ‹letiflim ‹deoloji, en genel anlam›yla düflüncenin, de¤erlerin, yönelimlerin, teknolojik olarak dolay›mlanm›fl ve kiflileraras› iletiflim arac›l›¤›yla ifade edilen fikirsel biçimlendirme e¤ilimlerinin sistematize edilmifl halidir. Kültürel de¤erler, bu de¤erlerin ifade araçlar›, din gruplar›, okullar, spor tak›mlar› ve hatta müzik gruplar› bile ideolojiyi betimlemek için uygun bir anlat›m alan›d›r. Baz› ideolojiler kitle iletiflim araçlar› taraf›ndan yüceltilerek ve meflrulaflt›r›larak genifl izleyici kitlelerine ikna edici ve par›lt›l› bir çekicilik içinde da¤›t›l›rlar. Bu nedenle en etkili kitle iletiflim araçlar›ndan (medya) faydalan›rlar. Medyan›n en önemli araçlar›ndan biri de hiç kuflkusuzdur ki televizyondur. Televizyon, kültürel parçalar›n, ideolojik mesajlar›n oyunlaflt›r›larak ve popülarize edilerek sunulmas›nda oldukça güçlü bir etkiselli¤e sahiptir. Kitle iletiflim araçlar›n›n sahipleri ve iktidarlar, ço¤u izleyicinin kiflisel bilgi ve deneyimlerinin d›fl›nda kalan çeflitli sorunlar üzerinde kendi bak›fl aç›s›yla çevrili seçme
emre gül
inceleme
imgelerin (imajlar›n) aktar›m›n› yaparlar. Bunu yaparken, yönetti¤i grubun tarihsel, kültürel, dinsel ve tabusal alanlar›na göndermelerde bulunarak, ço¤unlu¤un taraf›nda durdu¤u imaj›n› yans›t›r. Grubun tart›flmaya bile açamad›¤› birçok konuyu ön plana ç›kararak bu durumdan yararlan›r. ‹ktidar sahipleri, bask›n grubun taraf›nda oldu¤unu anlatan bilinç ve bilinçalt›sal mesajlar göndererek, bask›n grubun ya da ço¤unlu¤un güvenini kazan›r. Daha sonra kitle iletiflim araçlar› arac›l›¤›yla kendi ideolojisini çeflitli kültürel kodlar ya da genel geçer imaj sistemleriyle aktar›r. Toplumun en güçlü kurumlar›na dek ideoloji ve imaj aktar›m›yla etki alt›na al›nan bilinç, düflünceyi süzebilmekte ve insan düflüncesi üzerinde etkili olabilmektedir. Belirli imgelerle aktar›lan ideoloji ak›fl›, belirli bir zaman aral›¤› sonunda iktidar ideolojisine paralel düflünen bir kitlenin oluflmas›n› sa¤lar. Kitle iletiflim araçlar›n›n gücünden yararlanarak etki alt›na al›nm›fl olan bilinç; yanl›fl politikalar›, savafllar›, iflkenceleri, faili meçhul cinayetleri, mafyalaflmay›, devlet-çete iliflkilerini, yolsuzluklar› ve iktidarlar›n di¤er bütün kirli siyasetlerini meflru olarak görmeye bafllar. Art›k bundan sonra yönetenlerin istedikleri gibi at koflturabildi¤i bir ortam oluflmufltur. Yap›lan her politika, her yanl›fl ve her anti-demokratik uygulaman›n arkas›nda, bu olumsuzluklara ra¤men iktidar› savunan, güce tapan bir güruh yarat›lm›flt›r. ‹ktidar›n belleklerini komuta etti¤i bu güruh, iktidarla karfl› karfl›ya geldi¤i anda devreye sokulan yapay gündemlerle tekrar iktidar taraf›nda saf tutar. Böylece iktidar, etki alt›na ald›¤› grubu hiç kaybetmemifl olur.