Pandora’nýn Kutusu Bilgesu Erenus Tiyatro, tiyatro devrimin provasýdýr. Ben bu sözü, ezilenlerin tiyatrosundan ödünç aldým. O halde durmayýn Yazýn oynayýn, oynatýn hadi!
Mayerhold’un Sahne Tasarımı
NERUDA’NIN KALEMÝNDEN LORCA’NIN ÖLÜMÜ
F
ederico Garcia Lorca! O, insanlarýnýn bir parçasýydý, bir gitar kadar mutlu ve hüzünlü, bir çocuk kadar, insanlarý kadar berrak ve derin. Biri çýkýp da, yýlmadan, ülkenin her karýþ topraðýný adým adým dolaþarak, bir kurban, sembolik bir kurban bulmak için araþtýrmalar yaptýysa, o kiþi, Ýspanya’nýn özü, onun canlýlýðý ve derinliði olarak seçilen bu adamýn mertebesine eriþen hiçbir kimse ve hiçbir þey bulamayacaktýr. Evet, iyi seçim yaptýlar, onu vururlarken insan soyunun yüreðini hedeflemiþlerdi. Onu, Ýspanya’ya boyun eðdirmek ve þehit etmek için seçtiler, onu en derin soluðunu týkamak için seçtiler, onu özünü kurutmak için seçtiler, en solmaz kahkahasýný susturmak için seçtiler. Bu ölümün yargýlanmasýnda birbiriyle uzlaþtýrýlamaz iki Ýspanya vardý; korkunç, melun, çatal týrnaklý yeraltý Ýspanya’sý, lanetli Ýspanya; büyük hanedanýn ve kiliseye ait cinayetlerin çarmýha gerilesi, zehirli Ýspanya’sý; ve karþýsýndaki Ýspanya, yaþama onuruyla ve ruhuyla gülen, sezginin, geleneðin ve keþfin parýltýlý Ýspanya’sý, Federico Garcia Lorca’nýn Ýspanya’sý!
Sahnede kolçaksýz tahta bir iskemleyle ve örtüsüz tahta bir masa vardýr. Ýçinde, orta boy bir amerikan bayraðý ile kimi eþarplarýn ve Ýbiþ’in bulunduðu kutu, masanýn üzerinde; gitar ise, baðlantýlarý hazýr bir halde, masanýn hemen saðýndaki koruyucu ayak üzerinde durur. Müzik: Gracias ala vida Týpký hayat gibi öyle deðil mi, yarýsý coþku yarýsý hüzün dolu bir þarký; gracias ala vida, yeryüzündeki her þeye ama her þeye; daðlara, denizlere, kuþlara böceklere, portakallara yemiþlere ve asýl, asýl sözcüklere hayata þükürler olsun diyerek, teþekkürlerini sunuyor! Bu þarkýyý söyleyen çocuklarý, Pera kardeþleri Þili’de, bir stadyumda gitarlarýyla birlikte kurþuna dizdiler. (Masaya yönelirken) Hayata þükürler olsun ama nasýl bir hayat? Yazarken ve yaþarken bu soru benim peþimi býrakmadý hiç! (Oturduktan sonra kutuya uzanýrken ) Pandora’nýn kutusu! Mitolojik öyküye göre, Pandora’nýn kutusu açýldýðýnda, bütün acý ve kötülükler bir anda yeryüzüne saçýlýverirmiþ. (Eþarplarý, önce tek tek biraz kaldýrýp, sonra birden havaya fýrlatarak) Türbanlýk eþarplar mý? Yok, caným, nerden çýkarýyorsunuz? (Kutunun dibini araþtýrýrcasýna) Açýldýðýnda bütün acý ve kötülükler yeryüzüne saçýlsa da insanlar, bu kutunun dibinde, ta dibinde bir yerlerde insana dair bir umudun bulunduðunu umut etmekten vazgeçmediler… (Ýbiþi çýkarýrken) Merhaba Ýbiþ… Geleneksel tiyatromuzun ve benim Ýkili Oyun adlý çalýþmamýn çok önemli bir figürü…(Selam, öpücük verdirir) Kibarlýk edip, kurnazlýðý demesek bile, hazýrcevaplýlýðý ile ünlüdür, çift anlamlar, taþý gediðe koymaklar, argo falan filan, öyle deðil mi Ýbiþ?.. (Ýbiþin baþ sallayýþý) Yazdýðým oyunlarýn kimi kadýn kahramanlarýný sizlere canlandýrmak için sabýrsýzlanýyor.(Ýbiþ kulaðýna bir þeyler söyleme isteði belirtmiþçesine) Ama Çok ayýp Ýbiþ, bir toplulukta böyle kulaktan kulaða… (Buluþulan kitleye özel eleþtirel konuþmalar…) Saða sola çattýðýn yeter! (Ýbiþi siyah yemeniyle hazýrlarken) Hadi bakalým, oyunlarýmýn kadýn kahramanlarýna bürünme zamaný; Pandora’nýn kutusu, kostüme bir gösteri, bu konuda hiçbir masraftan kaçýnmadýk, evet! Yýl 1973… Kadriye!. Ýlk oyunum El kapýsý’ndan! Ankara Sanat Tiyatrosu’nun sahnesine Rutkay Aziz’le birlikte çýkarttýðýmýz kýrsal kökenli bir kadýn; yemenisinin siyah olduðuna bakmayýn, içten içe ýsrarlý bir kýrmýzýyý asla ihmal etmez, iþte, böyle… “Kapansýn el kapýlarý, bir daha açýlmasýn, yok edin insanýn, insana kulluðunu” dizeleri türküleþse de, Kadriye, yurt içinde ve yurt dýþýnda elkapýlarýnýn her çeþidini yaþamak zorunda kaldý. (Ýbiþ önde) “Len Hüseyin, bizi nasýl edipte alýþtýrdýlar böyle? Fabrika iþçiliði ele
46