Mooigelderland zomer 2015

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Zomer

2015 Jaargang 12 nummer 2

Kasteel Waardenburg 750 jaar Bezzzzoek... de bijenstal!

Marjolein Bastin thuis op Wekeromse Zand

Dagvlinders in Gelderland

Vooruitkijken

Foto: GLK

In het jaar waarin we ‘75 jaar Kasteelen’ vieren, kijken we terug naar het jaar 1940 waarin kasteel Hernen onder onze hoede kwam. De toenmalige commissaris van de Koningin, Schelto baron van Heemstra, nam het initiatief tot de oprichting van een tweede stichting naast Het Geldersch Landschap, namelijk Vrienden der Geldersche Kasteelen. Hij vond het belangrijk dat een specifieke organisatie de zorg op zich zou nemen voor de vele, soms in hun bestaan bedreigde, historische huizen en kastelen in Gelderland. Onze relatie met de provincie is onvermin­derd sterk.

Dit bleek onlangs weer tijdens de officiële viering van ons kastelenjubileum. Met woorden van trots sprak huidig commissaris van de Koning Clemens Cornielje in Hernen de aanwezige genodigden toe. Zijn enthousiaste felicitaties aan onze organisatie geven aan dat wij een niet weg te denken positie hebben.

In zijn woorden lag ook een mooie bood­schap voor de toekomst opgesloten. Het Gelders erfgoed ligt er nu fraai bij, maar er blijven altijd zaken spelen. De recente verwervingen van huis Neerijnen en huis Brakel bewijzen dit, evenals de actuele discussie in de Tweede Kamer over de toekomst van ruim dertig rijksmonumenten. In dit licht was het prachtig dat de commissaris GLK vergeleek met de National Trust in Engeland, en ook aangaf dat de ‘Gelderland Trust’ meer bekendheid verdient.

U kunt erop rekenen dat we daar werk van blijven maken, hopelijk met uw steun. We houden u graag op de hoogte, onder andere via dit onlangs vernieuwde tijdschrift. Op het lentenummer ontvingen we veel positieve reacties en een enkele kritische noot, met name over de weergave van de foto’s. Dat gaan we verbeteren. Tot slot wijs ik u graag op ons jaarverslag 2014. De combinatie van de bijgesloten versie in print en een uitgebreide digitale versie (jaarverslag2014.glk.nl) past goed in deze tijd waarin veel mensen zich ook online oriënteren. Ook draagt het bij aan het minder belasten van het milieu. Ik wens u een mooie zomer!

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Nummer 2

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening­ nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Voor dona­teurs met een leeshandicap is Mooi Gelderland via Dedicon in een toegankelijke leesvorm (XML-tekstformaat) beschikbaar. Redactieraad: Louis van de Geijn, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Ton Roozen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl.

Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33. Coverfoto: Oranjetipje in de Regulieren Foto: Vlinderstichting

2

10 Download de gratis app

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Als je vlinders ziet, schijnt de zon!

Interview met bioloog Kars Veling over dagvlinders in Gelderland.

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Foto: Ton Rothengatter

Zomer 2015

6

Kasteel Waardenburg bestaat 750 jaar.

4

Mooi & nieuw

6

Kasteel Waardenburg 750 jaar Het beschermen waard

8

#GLK

9

Vroeger & nu

10 Dagvlinders in Gelderland

Als je vlinders ziet, schijnt de zon!

13 Locatie GLK

Vakantie op landgoed Zwaluwenburg 14 Project onder de loep

De Goudsberg, Middelpunt van Nederland 16 Mooi meegenomen 17

Foto: Vlinderstichting

14

18 Beken op de Veluwe 20 Bijzondere donateur

’Zo blijft de boerderij behouden’

De Goudsberg, Middelpunt van Nederland.

21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak

Landschapsarchitect Eric Blok 24 Mooi Portret

Foto: Rob Schouten

26 GLK tot de kern 27 Uitnodiging donateursvergadering

Exclusief bezoek aan kasteel Hernen!

24

28 Mooi beeld

Marlolein Bastin haalt inspiratie uit Gelders landschap.

30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

Foto: Rob Schouten

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

Groot & klein

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer en de meest actuele berichten ook op www.glk.nl

Hernen 1544 van start Dubbel feest op kasteel Hernen! Op 2 april ging het project ‘Hernen 1544’ officieel van start en werd meteen ook het jubileumjaar ‘75 jaar Kasteelen’ ingeluid. Zelfs commissaris van de Koning Clemens Cornielje sjouwde met huisraad en hielp mee om het kasteel weer in te richten in de sfeer van de zestiende eeuw. Twee dagen later werd ‘Hernen 1544’ ook opengesteld voor het publiek. U bent van harte welkom de verbouwing en inrichting van het kasteel mee te beleven. Met een ‘pratende lantaarn’ in uw hand kunt u zelf het kasteel verkennen. Er zijn regelmatig demonstraties ‘kloostermoppen maken’ en geuren van middeleeuws koken prikkelen uw neus. Ervaar de late middeleeuwen op de heerlijkheid Hernen! Informatie: www.glk.nl/hernen

Jaarverslag 2014

Foto: Ton Rothengatter

Ons jaarverslag verschijnt dit keer in een andere vorm dan u gewend bent. Een samenvatting met de belangrijkste cijfers ontvangt u samen met dit tijdschrift. Het uitgebreide jaarverslag verschijnt online.

Hierin vindt u meer feiten en cijfers over het afgelopen jaar en daarnaast ook veel extra informatie, afbeeldingen en filmpjes. Hiermee haken we in op het gegeven dat veel mensen zich ook online oriënteren. Bovendien belasten we het milieu op deze manier minder. We zijn benieuwd wat u ervan vindt! www.jaarverslag2014.glk.nl

Foto: GLK

GLK-prijs 2015

4

Tijdens de donateursvergadering op 10 oktober zal de GLK-prijs worden uitgereikt. Deze jaarlijkse toekenning is bedoeld voor een persoon of organi­satie die zich, bij voorkeur geheel belange­ loos, op inspirerende wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor natuur en landschap in Gelderland.

Uit een lijst van kandidaten draagt de jury twee nominaties voor. Tijdens de vergadering kiezen de aanwezige donateurs de uiteindelijke winnaar.

De winnaar ontvangt een kunstwerk van glaskunste­­naar Jan-Willem van Oldeneel uit Laren en een geldbedrag van € 1.000. De andere genomineerde ontvangt € 500.

Oproep: u kunt mogelijke kandidaten voor de GLK-prijs 2015 aan ons kenbaar maken. Inzenden vóór 1 juli aan: Jury GLK-prijs, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem of via info@glk.nl.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Toeristische sagengids Veluwe Dit boek nodigt u uit om zelf op zoek te gaan naar tal van geheim­ zinnige plekjes op de Veluwe. Want, zegt auteur Hans den Haan, een bezoek aan de Veluwe is leuker als je de sagen kent: dan gaat het land­schap voor je leven. Aan de hand van duidelijke routebeschrijvingen brengt deze gids u naar meer dan tachtig ‘locaties met een verhaal’. Daaronder ook onze terreinen Staverden, Wekeromse Zand, Doorwerth, Rosendael, Biljoen en Loenermark. Een mooie en praktische inspiratiebron voor dagtripjes, fiets­ tochten en wandelingen in handzaam formaat.

Oliemolen draait weer!

Deze zomer kunt u weer genieten van een draaiende oliemolen op landgoed Huis te Eerbeek. Om dit voor elkaar te krijgen, hebben we de vijver voor het landhuis zijn vroegere functie van wijerd (molenvijver) teruggegeven. Doordat de beschoeiing is verhoogd en de vijver verdiept, kan er meer water opgeslagen worden. Met hulp van een spindelstuw wordt vanuit deze vijver gedoseerd water doorgelaten naar de beek, zodanig dat er altijd genoeg water is om de molen te laten draaien.

Op 16 april werden de herstelwerkzaamheden feestelijk afgerond. Provincie, gemeente Brummen, Waterschap Vallei en Veluwe en Rotaryclub Eerbeek-Zutphen maakten het project mede mogelijk. www.glk.nl/eerbeek

Foto: Ton Rothengatter

Hans den Haan, Toeristische sagengids van de Veluwe. ISBN 978 90 807868 0 6.

In de boekhandel te koop voor € 14,50 (hardcover).

Kastelenpaspoort voor kids Bekijk de statige buiten­ plaats Zypendaal bij Arnhem, loop met je lamp door de zestiende eeuw op Hernen of help de meid op Verwolde in het onderhuis.

Kijk hoe de kleine Hadewych op de Cannenburch of Catharina van Arkel op Ammersoyen heeft geleefd. Ontdek hoe kasteel Doorwerth met de ophaalbrug veilig tegen de stuwwal van de Rijn ligt en hoe de Bedriegertjes het park bij Rosendael versieren. Elk kasteel vertelt een eigen verhaal! Bij elk bezoek krijg je een stempel in je persoonlijke kastelenpaspoort. Je pas­poort kun je afhalen bij elk van de zeven opengestelde kastelen.

Kastelenpaspoort Heb je alle stempels gehaald? Dan krijg je een 7 Kastelen leuk presentje van onze jarige stichting. Want wie 75 jaar is geworden, trakteert! www.glk.nl/kastelen Beleef

Naam:

Leeftjid:

BBQ-pakket van GLK Met de zomer voor de deur kunt u net als vorig jaar weer BBQ-pakketten bestellen, met vlees van brandrode runderen die grazen op onze terreinen in Hernen, Batenburg, Mariëndaal en Hoenwaard. Een pakket van 1,5 kilo kost € 30, maar met een tegoedbon betaalt u € 25 (zie actie op pagina 16). Bestellen is mogelijk tot en met 5 juli (op=op). Naast dit seizoensgebonden product, zijn het hele jaar door ‘basis’ en ‘gemak’ vleespakketten verkrijgbaar en in het najaar ook wildpakketten. Voor een bestelformulier stuurt u een e-mail naar vleespakket@glk.nl.

Nadat u een bevestiging van uw bestelling heeft ontvan­gen, haalt u uw pakket op bij kasteel Doorwerth of Cannenburch. Een aantal andere landgoedproducten zijn verkrijgbaar in onze kasteelwinkels. Het gaat om vleesstoven (goulash, hachee, bosstoof, landstoof, herten­ stoof en wildzwijnstoof), vruchten­sappen (appel, peer, appel/peer) en eventueel stroop (afhankelijk van de oogst). www.glk.nl/landgoedproducten

www.glk.nl

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

5

Kasteel Waardenburg 750 jaar

Het beschermen

waard

Langs de Waal, tegenover Zaltbommel, ligt landgoed Waardenburg

en Neerijnen. Het stoere ensemble van kasteel, huis, park, rozentuin, binnendijkse landbouwgronden en buitendijks uiterwaardengebied wekt de indruk van een ongeschonden verleden. Dat is maar schijn.

Oorlogsgeweld heeft kasteel Waardenburg keer op keer beschadigd.

Toen het in 1975 onder de hoede van onze organisatie kwam, volgde een lange weg naar herstel. De restauratie werd in 2009 afgerond. Dit jaar viert het kasteel zijn 750-jarig bestaan. Tekst: Rolf de Boer – Fotografie: Ton Rothengatter

6

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Het thema restauratie speelde al vanaf de jaren vijftig. In 1955 schreef toenmalig Geldersche Kasteelen-directeur Buurman aan eigenaresse barones Van Pallandt: Het kan onbescheiden lijken dat ik mij thans, zonder enige directe aanleiding, tot u wendt met het verzoek om over de toekomst van Waardenburg eens een onderhoud met u te hebben. Buurman kreeg uiteindelijk voor elkaar dat in 1958 een eerste subsidie werd toegezegd.

Na het overlijden van de dochter van de barones vererfde het bezit in 1971 aan haar neef jonkheer Van Vredenburch. Die schonk het kasteel met bijbehorend kasteelterrein

Financieel getrek en geduw Vervolgens liet de restauratie nog drie decennia op zich wachten. “Pas in 2006 konden we eindelijk van start dankzij een kanjersubsidie. Het heeft nooit ontbroken aan inzet of plannen, het is vooral financieel getrek en geduw geweest”, zegt Jorien Jas, conservator van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK).

Van de allereerste toren, de voorloper van het huidige kasteel, is bovengronds niets bewaard gebleven. “In de jaren zestig is daarnaar gezocht en gegraven maar niets gevonden. Voorafgaand aan de restauratie hebben we het voorterrein van de burcht met grondradar bekeken. Het is geweldig wat er dan tevoorschijn komt. Mijn vingers jeuken

> Festiviteiten 750-jaar In samenwerking met het Stroomhuis Neerijnen, de huidige kasteelgebruikers en vrijwilligers worden diverse activiteiten georganiseerd rond het 750-jarig bestaan van kasteel Waardenburg.

Zaterdagmiddag 1 augustus is het kasteel van 12.00-17.00 uur geopend voor publiek.

Er is een feestelijk programma voor jong en oud met muziek en een kleine markt in middeleeuwse sfeer. Voor kinderen is er een kleurwedstrijd.

Zaterdag 15 augustus verzorgt kunst­ historicus Robbie Dell’Aira een lezing en een rondleiding over de rijke historie van het kasteel. Hij vertelt over Rudolf de Cock, stichter van het kasteel, en de mythische figuur Faust. Op het kasteel serveert Uitspanning het Stroomhuis een historische maeltijdt.

Kunstlezing met feestelijke toost, 15 augustus om 15.00 uur. Deelname: € 15 Historische maeltijdt (inclusief 2 consump­ ties), 15 augustus om 18.00 uur.

Deelname: € 30. Vooraf reserveren via www.stroomhuisneerijnen.nl Als donateur van GLK krijgt u € 5 korting op het combinatieprogramma tegen inlevering van de tegoedbon op pagina 16.

TIP

>

in 1975 aan onze kastelenstichting. De toenmalige bewoner Van Goelst Meijer had zich inmiddels beijverd voor een nieuwe kap op de middeleeuwse steenklomp. Hij was het ook die het volksverhaal cultiveerde waarin Faust, de man die zijn ziel aan de duivel verkocht, een tijd op Waardenburg logeerde.

Huis Neerijnen

Kasteel Waardenburg is ook te bezichtigen tijdens Open Monumentendag op zater­dag 12 september 2015.

om met de kennis en techniek van nu nog een keer naar die toren te zoeken”, zegt Jas. Vernieuwende restauratie Elke restauratie is volgens haar een kind van zijn tijd. “Je doet het op een manier waarvan mensen achteraf zullen zeggen: ‘Oh ja, in 2009 deed je dat zo.’ We hebben geleerd dat je ook in een verhuurd pand een deel kunt afzonderen, en de restauratie daarop kunt aanpassen. Dat hebben we hier gedaan met de donjon, de traptoren, de weergang en de Faustkamer. Die zijn heel terughoudend, consoliderend hersteld, conform onze visie op restaureren. Verschillende tijdvakken blijven daardoor naast elkaar bestaan. Het kasteel was zwaar beschadigd. Je vraagt je dus telkens af wat je kunt behouden, omdat

In 1975 kwam huis Neerijnen voor de eerste keer onder onze hoede. Het huis, dat permanent bewoond was geweest door de landgoedeigenaren, verkeerde dankzij een restauratie in de jaren vijftig in goede staat. GLK verkocht het pand meteen aan gemeente Neerijnen, die het als gemeentehuis in gebruik nam. Door de recente gemeen­telijke herindeling zal de gemeente niet lang meer gebruik maken van het huis. Ze koos er daarom voor het erfgoed in 2014 aan onze organisatie over te dragen en voorlopig huurder te blijven. “Het kind is wedergekeerd”, zegt rentmeester Willem van Vliet. “Waar landgoederen in de tijd meestal afbrokkelen, is het ons gelukt kasteel, huis en goed weer samen te brengen. Voor mij is dat in de geest van de oorspronkelijke landgoedeigenaren en daarmee een kroon op ons aller werk.

Het blijft een uitdaging het ensemble voor de toekomst te behouden. “

je constructief soms diep moet ingrijpen.

Toch is dat gelukt en daarin is de restauratie vernieuwend en waardevol geweest. Het kasteel blijft naar huidige maatstaven onhandig in gebruik, maar gelukkig hebben we een huurder die daar goed mee kan leven.”

Door de terugkeer van huis Neerijnen onder de hoede van GLK is het ensemble weer compleet.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

7

#GLK

Twitter mee over donjon

Prent: GLK

Dit vindt u van Mooi Gelderland Afgelopen lente verscheen Mooi Gelderland in een nieuwe vormgeving en op ander papier. We waren erg benieuwd naar de reacties van onze donateurs en peilden de meningen op Facebook en Twitter. Een greep: • Marcel Slagman: “Ziet er prima uit, complimenten.”

• Mini Groothulze van Hartskamp: “Voor mij is dit het eerste blad. Prachtig.

En ook een super mooie wandeling gemaakt. Daar heb ik van genoten, helemaal top!”

• Sjaan Durberg: “Er staan wel mooie reportages en veel tips in.”

• Annelies Dijkstra: “Het ziet er mooi uit en het leest prettig. We hebben het net in huis en al meteen helemaal doorgespit. Compliment!”

• Jan Hageman: “Ziet er heel mooi uit! Maar ik moet wel een beetje aan het papier wennen. Wel mis ik het complete overzicht van alle activiteiten.”

• Maria van Gelder-Meijer: “Prachtig!

Elke keer weer genieten. Ik krijg hiervan zin om fietstochten te gaan maken.”

Sociale media: ze maken het mogelijk mooie momenten en belevenissen snel te delen met familie, vrienden en kennissen. Er is één onmogelijkheid: de geur van het moment meegeven met een berichtje of foto. Natuurliefhebber Kees Jan Westra zag bij de Esvelderbeek in Barneveld deze wilde gagel. En liet zijn volgers op Twitter weten hoe heerlijk die ruikt. We zullen zelf naar deze plekken moeten om het te ervaren...

Moet de donjon bij kasteel Hernen wel of niet herbouwd worden? Die vraag stelt GLK tijdens een symposium op donderdag 25 juni.

Rond dit evene­ment vragen we iedereen – deskundigen, maar ook onze donateurs – mee te praten en te denken op social media. Er komt een zogeheten Twitteroverleg. In de volgende uitgave van Mooi Gelderland komen we met een terugblik. #donjonhernen

Veluws stuifzand Wie deze foto ziet, waant zich mogelijk in Afrikaans woestijngebied. Toch is dit ‘gewoon’ een foto van De Haere, een uitgestrekt stuifzandgebied op de Veluwe, vlak bij ’t Harde. Theo Klos maakte het beeld en plaatste het online.

Laten we ervan genieten...

Kloosterpad Sinds mei is er in Wapenveld een nieuwe wandelroute: het Kloosterpad. Van de laatste voorbereidingen maakte onze boswachter Sabine (@Bosw8terSabine op Twitter) snel een foto. De route van 3,5 kilometer verbindt twee cultuurhistorisch bijzondere plekken: bezoekerscentrum Vrieze’s Erfgoed en het Kloosterbos.

De naam Kloosterpad verwijst naar het voormalige fraterhuis St. Hieronymus dat in de volksmond Klooster Hulsbergen werd genoemd.

8

Ruik de wilde gagel

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Vroeger & nu

Foto: Rijksdienst Cultureel Erfgoed

1945

Alsof er nooit iets is gebeurd...

2015

Foto: GLK

Niets in het lieflijke plaatsje Herwen, aan de Rijn, ver­raadt de strijd van zijn inwoners tegen heers­zuchtige Spanjaarden, een onbeheersbare rivier en Duitse bezetters. Ook het adellijke huis Aerdt staat er te pronken, alsof er nooit iets is gebeurd…

Op de plek van huis Aerdt stond ooit de middeleeuwse burcht Ter Cluse, bewoond door generaties adellijke families, maar eind zestiende eeuw compleet verwoest door Spaanse troepen. Walraven van Steenhuys, landdrost van het graafschap Bergh, liet in 1657 op het kasteelterrein huis Aerdt bouwen. Eind achttiende eeuw vererfde dit huis aan het geslacht Van Hugenpoth.

Godefridus baron van Hugenpoth tot Aerdt speelde een belangrijke rol bij het beteugelen van de Rijn die geregeld van loop veranderde en geulen en stroomruggen veroorzaakte. Hij was ‘overopziener’ bij de aanleg van het Bylands kanaal en de Herwense dijken. De laatste eigenaar, jonkheer Gijsbert de Kuijper droeg het huis in 1961 over aan onze organisatie.

Intussen was in de Tweede Wereldoorlog zware schade toegebracht. Bij de restauratie hebben we bestaande onderdelen hersteld en enkele nieuwe, zoals deuren, een trap en een natuurstenen vloer in oude stijl toegevoegd. Ook maakten we dankbaar gebruik van meubels en familieportretten uit het bezit van de familie Van Hugenpoth tot Aerdt.

Nadat in 2014 het huis vrijkwam van huur is groot onderhoud uitgevoerd. Nu zijn we weer op zoek naar een geïnteresseerde huurder voor dit bijzondere historische pand.

U kunt huis Aerdt bezoeken tijdens de Open Monumentendagen op 12 en 13 september! www.glk.nl/huisaerdt

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

9

Als je vlinders ziet…

Nog altijd krijgt bioloog Kars Veling (54) vlinders in zijn buik van het oranjetipje. Als kleine jongen werd hij verliefd op de kleine dagvlinder in het

schijnt

natuurgebied de Regulieren, bij hem om de hoek. De passie is sindsdien gegroeid en gegroeid.

Tekst: René Bremer – Fotografie: Vlinderstichting

Icarusblauwtje

10

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Vlinderplekken creëren Toen de Vlinderstichting werd opgericht (onder anderen door Wim Geraedts, nu werkzaam bij de afdeling Visie, Evaluatie & Beleid van GLK), meldde Veling zich direct bij de club die toen nog grotendeels uit vrijwilligers bestond. Zes jaar later werd hij een van de eerste betaalde krachten.

De Vlinderstichting telt nu dertig mede­ werkers en duizenden vrijwilligers en wordt gesteund door 5.500 donateurs.

“In het begin waren we met een paar man, dus je deed van alles: onderzoek, educatie, communicatie. Ik kwam erachter dat educatie echt mijn ding is. Het is heerlijk om met

>

Kleine Kars uit Culemborg was naar eigen zeggen ‘een natuurjongen’. Urenlang kon hij naar vogels kijken, zocht hij kikkers en salamanders en struinde hij rond in de uitgestrekte hooilanden. Zijn beroep stond al in de sterren geschreven. Hij wilde bioloog worden. De lerarenopleiding rondde hij af met een onderzoek in De Peel. “Ik moest er drie maanden vlinders tellen. Het greep me als een virus en heeft me daarna nooit meer losgelaten”. Toen hij doorstroomde naar de universiteit van Utrecht, bestudeerde hij opnieuw vlinders. Veling deelt zijn fascinatie voor vlinders graag met anderen en doet dat sinds 1983 vanuit de Vlinderstichting in Wageningen.

Wekeromse Zand en Loenermark Recentelijk heeft GLK op deze twee terreinen maatregelen genomen die gunstig zijn voor bedreigde vlinder­soorten.

Op het Wekeromse Zand is het stuifzand hersteld en wordt de biotoop zo beheerd dat stuifzandvlinders zoals de heivlinder er kunnen terugkeren. Met gefaseerd maaien grasbeheer op de Loenermark zorgen we voor meer diversiteit in de begroeiing.

Daar houden bosparelmoervlinders van, maar ook andere dagvlinders, hagedissen en slangen.

Geen angst voor mensen De passie is diepgeworteld: “Vlinders zijn gewoon het mooist wat de natuur te bieden heeft. Als je vlinders ziet, schijnt de zon. Het gedartel van zo’n mannetje om een vrouw­ tjes­vlinder heen is fascinerend. Doordat ze geen angst hebben voor mensen, kun je ze ook erg goed observeren. Je hoeft ze niet te vangen, iedereen kan ze tegen­woordig met een digitale camera prachtig fotograferen.

Ze trekken zich ook niks van je aan. Een vlinder die van je schrikt, gaat hooguit een meter verderop zitten.”

Behalve mooi zijn vlinders volgens Veling ook nuttig, zij het vooral als voedsel voor andere dieren. “Een vlindervrouwtje legt gemiddeld tweehonderd eitjes. Van de rupsen die daaruit

terreinbeheerders op pad te gaan, om praatjes te houden voor tuindersverenigingen en om gemeenten te adviseren.”

Wat dat betreft kan Veling zijn ei kwijt in het lopende project Idylle. “We zijn in 2013 begonnen om op vijftig plekken in heel Nederland bloemrijke plekken aan te leggen waar vlinders, bijen en mensen zich thuis voelen. Het project loopt tot en met 2016.

We hebben er geld voor gekregen van de Nationale Postcode Loterij. De belangstelling is enorm, er zijn ruim tweehonderd aanmeldingen. In Gelderland creëren we vlinderplekken in Arnhem, Groesbeek en Eibergen.”

de zon...

Kars Veling: ‘Hier en daar wordt een zeldzame soort weer voor het eerst waargenomen.’

Bosparelmoervlinder

kruipen, worden er zeker 198 opgegeten door vogels en andere natuurlijke vijanden.

Als vogels in het voorjaar voldoende rupsen kunnen eten, blijven ze in leven en krijgen ze jonkies. Hoe meer vogels de hele zomer insecten blijven eten, hoe minder last wij zelf hebben van vliegen en muggen.”

Niet koeien, schapen of paarden maar rupsen en overige insecten blijken de grootste grazers in de natuur: “Door hun enorme aantal eten zij het meeste groen en zorgen zij voor evenwicht in het ecosysteem.”

En de vlinder als bestuiver? Die rol moeten we volgens de expert niet overdrijven: “Dat gebeurt zeker niet zo massaal als door bijen.

Wel zijn sommige nachtvlinders cruciaal voor het voortbestaan van enkele specifieke plantensoorten.”

Verdroging en stikstof Over voortbestaan gesproken. De belang­ rijkste missie van de Vlinderstichting is het behoud, de bescherming en het herstel van vlinders en libellen in Nederland en Europa.

Dat is hard nodig, want vooral de dagvlinder krijgt het sinds 1950 zwaar voor zijn kiezen.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

11

Grote weerschijnvlinder

Dagvlinders in Gelderland Op warme, zonnige dagen komt u op onze terreinen en elders in Gelderland volop dagvlinders tegen, zoals het klein koolwitje of het bruin zandoogje. Voor de volgende soorten zult u meer uw best moeten doen, want ze zijn bedreigd:

>

Terreinsoort Waar Wanneer Kleine heivlinder Stuifzanden Veluwe Augustus-september Heivlinder Heiden Veluwe Juli-augustus Argusvlinder Grasland en dijken Regulieren Mei -september Grote weerschijnvlinder Boomtoppen Achterhoek Begin juli Kleine ijsvogelvlinder Bossen Kieftskamp Juni-juli Bosparelmoervlinder Heide Loenermark Juni Zilveren maan Beekdalen Staverden Mei-september Aardbeivlinder Grasland en heide Staverden April-mei Bont dikkopje Heide-bos Achterhoek April-mei Kommavlinder Stuifzanden en heide Veluwe Juli-augustus Groentje Heide-bos Veluwe April-juni Bruine vuurvlinder Nieuwe natuur Veluwe Juni-augustus Bruin blauwtje Langs rivieren Rivierengebied Mei-september Gentiaanblauwtje Vochtige heide Veluwe Juli-augustus Heideblauwtje Geplagde heide Veluwe Juli-augustus Iepenpage Fladderiep Gossink Juni-augustus

Een vlinderrijke tuin, 5 tips 1. Nectarplanten in uw tuin Bijvoorbeeld judaspenning, lavendel, vlinderstruik, ijzerhart of hemelsleutel.

2. Voldoende rupsenvoedsel Rupsen hebben voedsel- of waardplanten nodig, bijvoorbeeld judaspenning voor het oranjetipje en vuilboom voor citroenvlinder en boomblauwtje.

3. Zonnig en uit de wind Vlinders hebben zonnewarmte nodig om te kunnen vliegen. Dus plant uw nectar­rijke planten op zonnige plekjes, uit de wind.

4. Afwisseling Als de planten verschillende hoogtes hebben, kunnen vlinders zich goed in uw tuin oriënteren.

5. Winterschuilplaatsen Ruim uitgebloeide bloemen niet op, het zijn goede plekjes voor vlinders en andere insecten om te overwinteren.

Meer tips voor een vlindervriendelijke tuin vindt u op www.vlinderstichting.nl Bruin blauwtje

Van de 70 soorten zijn er nog maar 52 over en daarvan zijn 30 soorten nog eens ernstig bedreigd. De oorzaken: verlies aan leefgebied, intensivering van de landbouw, aanleg van wegen en uitbreiding van steden.

Zelfs op de Veluwe heeft de vlinder het zwaar.

Dat komt vooral door verdroging en stikstof.

“Als gevolg van uitlaatgassen en ammoniak Bont dikkopje

uit de landbouw valt de stikstof met kilo’s uit de lucht. Het zorgt ervoor dat complete heides vergrassen, daarbij ook geholpen door de opwarming van de aarde.”

Meer gras en minder bloeiende planten is volgens Veling op twee manieren funest: “Ten eerste sterven veel rupsen tussen het dichte gras van de kou. Daarnaast kunnen volgroeide vlinders onvoldoende nectar vinden. Met hun lange roltong zijn ze van februari tot november afhankelijk van bloeiende planten. Maar in sommige periodes van het jaar bloeit er niets meer.”

Er gloren weer kansen In Gelderland lijkt de achteruitgang van de vlinderstand inmiddels gestopt, met dank aan projecten als Idylle en goed beheer door organisaties als GLK. “Dertig jaar geleden

12

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

hielden beheerders alleen rekening met vogels en planten, maar niet of nauwelijks met vlinders. Dat is nu anders. Je ziet geen vlindersoorten meer verdwijnen en hier en daar wordt een zeldzame soort weer voor het eerst waargenomen, zoals de iepenpage bij Winterswijk.”

Gefaseerd terreinbeheer is cruciaal, zegt Veling. “Als je een terrein maait, laat dan wat randen staan. Zorg voor variatie en diversiteit in het landschap, want bijen en vlinders gedijen daar goed in. Op het Wekeromse Zand en de Loenermark gebeurt dat nu. De heivlinder en de bosparelmoervlinder krijgen daar weer nieuwe kansen.”

En het oranjetipje? “Ha, dat vliegt nog vrolijk rond in de Regulieren, vlak bij mijn huis in Culemborg!”

Locatie GLK

Overnachten in een historisch erfgoed? Sinds kort zijn markante vakantiewoningen van Geldersch Landschap & Kasteelen te huur. Bijvoorbeeld het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde (Laren) of het boswachtershuis op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg. Boek uw (fiets)vakantie in een oase van rust en natuur via www.buitenlevenvakanties.nl

Vakantie op landgoed Zwaluwenburg

Op landgoed Zwaluwenburg (‘t Harde) is het rietgedekte boswachtershuis Boslust, uit 1843, verbouwd tot exclusief vakantieverblijf voor vier personen. Het huis is voorzien van alle hedendaagse gemakken zoals isolatie en (vloer)verwarming. De grote woonkamer is modern en fris, maar ook knus dankzij originele plafondbalken en zwart gebint.

Onder de voormalige hooizolder bevindt zich een grote keuken met vaatwasser en magnetron. De boswachter hield vroeger ook koeien en varkens; dit is nog te zien aan mooie details zoals stalramen, het hooiluik, mestdeuren en de hilde voor hooi en stro.

Buiten is het goed toeven op het terras en in de grote tuin, met uitzicht op een paarden­ weitje en een appelboomgaard. Op het land­goed is veel te zien. Bijvoorbeeld een grote kruidentuin (goed voor lijf en leden), een zorgboerderij met een leuk winkeltje en acht typisch Noord-Veluwse boerderijen. Voor wat meer lichaamsbeweging neemt u de fiets naar Elburg of het Veluwemeer.

Foto: Nico van Haastrecht

Goed voor lijf en leden

• Wandelen op het landgoed zelf (4 km).

Bij zorg­boerderij Westbroek, ingang Eperweg 3-5, krijgt u een gratis wandelboekje.

• Bij de zorgboerderij kunt u theedrinken en artikelen kopen zoals zelfgemaakte vogelhuisjes en landgoedproducten van GLK. • Op Zwaluwenburg bevinden zich de fraaie kruidentuinen van A.Vogel, producent van homeopathische middelen.

• Op de meeste akkers wordt biologisch geboerd, zonder kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen.

• De acht boerderijen op het landgoed hebben alle een hoog rieten dak, karakteristiek voor de Noord-Veluwe.

• Bij boerderij Welgelegen vindt u op het erf nog een wagenloods en een bakhuis.

• De naam van boerderij Vloedeinde duidt erop dat de voormalige Zuiderzee bij hoog water helemaal tot hier reikte.

• De meeste boerderijen op Zwaluwenburg hebben een hooiberg met een dak van blik, Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

wat in Nederland niet veel meer voorkomt.

• Dankzij het afwisselende landschap is het landgoed rijk aan vogels. In de houtwallen nestelt bijvoorbeeld de geelgors.

• Op minder dan een kwartier fietsen ligt het vestingstadje Elburg. Tip: eet een ijsje in de gezellige winkelstraat of koop verse vis bij de visafslag.

• Op een warme dag even naar het water?

Net achter Elburg begint het Veluwemeer.

• Vanaf ‘t Harde loopt u urenlang over prachtige heidegronden.

>

Foto’s: Nico van Haastrecht

De moeite waard

Informatie en boeken Vakantiewoningen van GLK huurt u via www.buitenlevenvakanties.nl.

Deze website bundelt bijzon­dere vakantiewoningen van De12Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

13

Project onder de loep

De Goudsberg, Middelpunt van Nederland

Verborgen verhalen van het landschap

Volgens de overlevering bevindt het Middelpunt van Nederland zich op de Lindeboomsberg in Lunteren. Deze titel werd althans in de jaren vijftig van de vorige eeuw geclaimd door de toenmalige directeur van de Lunterse VVV. Vermoedelijk uit toeristische motieven. “Niemand heeft ooit nagerekend of het werkelijk klopt”, zegt Mirjam Blott. En met een knipoog: “Het is een mooi verhaal, toch?” Zij is projectleider van ‘De Goudsberg, Middelpunt van Nederland’ en vertelt daar gedreven over. Luistert u mee?

Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten

14

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Rondom de Lunterse Goudsberg liggen talloze ‘schatten’: actief stuifzandgebied met heidekoeien, het grootste celtic fields-complex van Nederland met een Germaanse put en een gereconstrueerde ijzertijdboerderij, een middeleeuwse hessenweg, een zandgroeve als restant van negentiende-eeuwse industrialisatie, een Natura 2000-gebied met zeldzame flora en fauna, en last but not least het Luntersche Buurtbosch. “Alleen lagen die schatten behoorlijk verborgen”, zegt Blott.

“Het gebied was niet erg ‘leesbaar’ en de natuurlijke en cultuurhistorische kwaliteiten werden nauwelijks in samenhang beleefd en gewaardeerd.” Om die reden nam de Stichting Het Luntersche Buurtbosch in 2009

het initiatief voor het project ‘De Goudsberg, Middelpunt van Nederland’.

Kom ‘luisteren’ naar verhalen!

Museum Oud Lunteren fungeert als bezoekerscentrum. In het souterrain is een permanente expositie ingericht. Hier worden ‘rond een kampvuur’ de verhalen verteld die zijn ontleend aan de belangrijkste thema’s uit het gebied: Het Luntersche Buurtbosch, de grindwinning, de hessenweg, vroege landbouw (celtic fields) en geologie. De tentoonstelling verleidt tot een bezoek aan alle plekken in de directe omgeving.

Rondom het Middelpunt van Nederland kunt u wandel­en, fietsen en mountainbiken door schitterende natuur. Voor wandelaars komt er een knooppuntennetwerk, zoals dat al langer bij fietsroutes wordt toegepast.

Langs de routes vertellen informatiepanelen en kijkkastjes de (beeld)verhalen van het landschap. Meer informatie: middelpuntvannederland.nl

> Foto: GLK

Bij de celtic fields heeft GLK in 2012 een boerderij met spieker (voorraadschuur) uit de ijzertijd ‘herbouwd’, zodat die geschiedenis kan worden herbeleefd op het Wekeromse Zand.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Nieuwe landschapsobjecten In het projectgebied worden ook opvallende plekken gemarkeerd met nieuwe landschaps­ objecten. Bijvoorbeeld de locatie van de voor­malige Hessenhut. “Dwars over de Goudsberg loopt de Hessenweg. Dat was vroeger de belangrijkste verbinding tussen Amersfoort en Arnhem. Hessenwegen waren oude handelsroutes vanuit Duitsland in de richting van Utrecht. Boven op De Goudsberg werd rond 1950 een zogenoemde Hessenhut gebouwd die kooplieden onderweg een rustplaats bood. Na diverse brandstichtingen is de hut uiteindelijk niet meer herbouwd. Nu hebben we op die plaats een uitkijkobject gerealiseerd, gemaakt door beeldend kunstenaar Rob Sweere, in nauwe samen­ werking met de Lunterse bevolking.”

In april vond op de plek van de voormalige Hessenhut de feestelijke opening plaats van een eigentijdse versie met historische elementen.

>

Gebied rond Goudsberg ontsluiten Al gauw sloten de twee andere gebieds­ eigenaren, gemeente Ede en GLK, zich hierbij aan, evenals de bewoners van Lunteren en enkele plaatselijke organisaties. “Samen gingen we aan het werk om het gebied rondom de Goudsberg beter te ontsluiten.

Om de verhalen die het verbergt, naar boven te halen. Want als we met z’n allen goed voor dit gebied zorgen, is dat de beste garantie voor een duurzame toekomst!” Onder andere de infrastructuur wordt aangepakt: paden geschoond, rommel opgeruimd en dichtgegroeide zichtassen hersteld. Ook worden verbindingspaden aangelegd en wandelroutes uitgezet, die de bezoeker leiden langs de hoogtepunten van het gebied.

Op andere plekken krijgt ook de natuur een impuls door specifieke beheermaatregelen, bijvoorbeeld in het leefgebied van enkele Europees beschermde soorten zoals de zwarte specht en de wespendief.

Lunterse community art Op de plek van de voormalige Hessen­ hut staat sinds dit voorjaar een land­ schaps­­object, gemaakt door beeldend kunstenaar Rob Sweere. “Het is ont­ wikkeld als commu­nity-artsproject.

Een groep van vijftien inwoners van Lunteren, de community, heeft mij gevoed met verhalen, herinneringen, ideeën en praktische informatie over de locatie en de geschiedenis. Dit heb ik vertaald in mijn ontwerp.” De lage verdieping van het object accentueert de eerdere grindwinning. De ronde vormen refereren aan de wielvorm van een hessenwagen. “En de centraal geplaatste boom, geplant honderd jaar na een eerste herdenkingsboom uit 1914, verwijst naar Het Luntersche Buurtbosch”, aldus Sweere.

15

Mooi meegenomen

Korting op BBQ-pakket

Boek over Marjolein Bastin

Ook deze zomer kunt u bij GLK een BBQ-pakket bestellen met vlees van brandrode runderen die grazen op onze terreinen Hernen, Batenburg, Mariëndaal en Hoenwaard.

Een pakket kost € 30 en bestaat uit 2x entrecote, 2x biefstuk, 2x biefstukspiesjes, 2x shaslick, 2x hamburger, 2x biefburger (1,5 kilo).

Dit voorjaar verscheen een monumentaal boek over veertig jaar tekenen door Marjolein Bastin. Door haar unieke werk deelt ze haar liefde voor de natuur met zo veel mogelijk mensen.

Bestellen is mogelijk tot en met 5 juli 2015 (op=op).

Stuur een e-mail naar vleespakket@glk.nl. www.glk.nl/landgoedproducten

MOOI MEEGENOMEN

tegoedbon Vijf euro korting op BBQ-pakket GLK

Marjolein Bastin - Tekenen is ademen 192 pagina’s, gebonden, 24 x 29 cm ca. 300 illustraties in kleur ISBN 978 94 6262 036 0, prijs € 24,95 www.uitgeverijdekunst.nl

Mooi Gelderland geeft vijf boeken ter waarde van € 24,95 weg. Maak kans op een gratis exemplaar!

Mail ‘boek Bastin’ naar tijdschrift@glk.nl

Kasteel Waardenburg 750 jaar

Kampeerterrein Zegenoord

Op zaterdagmiddag 15 augustus kunt u te gast zijn bij Rudolf de Cock, stichter van het kasteel, en dokter Faust.

Kunsthistoricus Robbie Dell’Aira verzorgt een lezing en een rondleiding. Aansluitend serveert het Stroomhuis een historische maeltijdt.

Natuurkampeerterrein Zegenoord, in de Loenermark, bestaat vijftig jaar. Daarom krijgt u op vertoon van uw GLK-donateurspas met uw gezin twintig procent korting op uw eerste verblijf, ongeacht de duur.

Zegenoord ligt midden in de natuur. Het wandelpad naar de schaapskooi, de onlangs her­stelde historische keienroute en een prachtige ATB-fietsroute zijn dichtbij.

Voor kamperen op Zegenoord is een natuurkampeerkaart nodig (te koop op het terrein).

Kunstlezing met feestelijke toost, Aanvang 15.00 uur, deelname € 15 Historische maeltijdt (inclusief 2 consumpties), Aanvang 18.00 uur, deelname € 30 Combinatie lezing en maaltijd, deelname € 45 Vooraf reserveren: www.stroomhuisneerijnen.nl

Zegenoord Droefakkers, Loenen T 055-5052518 www.goedkamp.nl

MOOI MEEGENOMEN

tegoedbon

Vijf euro korting op combinatieprogramma 15 augustus 2015, kasteel Waardenburg 16

20% korting op uw eerste verblijf. Op vertoon van uw GLK-donateurspas. Actie geldt in heel 2015

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Laura Thuis – Fotografie: Rob Schouten

Kasteel Doorwerth

Bezzzzoek de bijenstal!

Ties (10) bezocht samen met opa en oma de bijenstal van kasteel Doorwerth. Imkers Raymond van den Heuvel, Hans Jansen en Ron van Muilekom gaven tekst en uitleg. Wil jij ook met je ouders of grootouders naar de bijen?

>

“Wat zie jij er grappig uit in dat pak!”

“Net echt hè, jongens? Laat nu de bijen maar komen. Wat weten jullie eigenlijk van het bijenvolk?”

“Nog niet zo veel…”

“Geeft niks. Daarom zijn jullie hier. Kijk, daar staan de bijenkasten.

Daar kunnen wel meer dan 40.000 bijen in. Vrouwtjesbijen heten werksters. De mannetjes noemen we darren. En natuurlijk de koningin. Wie is de grootste, denken jullie?

“De koningin!”

“Helemaal goed! Zij legt de hele dag door eitjes. Weten jullie trouwens wat dit is? Een honingraat. De bijen vullen hem met nectar die ze bijvoorbeeld uit de lindebloesems hier bij het kasteel halen. Maar dan is het spul nog te waterig. De bijen moeten het nog indikken. Zij gebruiken de honing als wintervoorraad. En wij voor op de boterham! Zullen we ze nu loslaten?”

“Ja. Ohhhh, daar gaan ze...!”

Bezoek de bijenstal Zaterdag 20 juni, 18 juli en 15 augustus.

Aanvang 14.00 en 15.00 uur. Deelname € 5, kinderen t/m 12 € 2,50; donateurs gratis. Vooraf reserveren Open imkerijdag Zondag 12 juli. Bezoek aan de bijenstal: 11.00-17.00 uur (gratis) Lezing voor jong en oud in het kasteel door Bart de Coo: 13.30 uur Deelname: € 3 (€ 10 inclusief bezoek kasteel), kinderen 6 t/m 12 € 3 (€ 6 inclusief bezoek kasteel); donateurs betalen alleen € 3 voor de lezing.

T (026) 339 74 06 E-mail doorwerth@glk.nl Let op: beschermende kleding is beschikbaar vanaf maat 128.

Met kap en imkeruitrusting kunt u veilig de bijenstal in (kinderen vanaf zes jaar). Trek wel dichte kleding aan en gebruik geen parfum of andere sterke geuren.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

17

Beken op de Veluwe

Levens Foto: GLK

De Staverdense Beek

van bedrijvigheid Ook altijd gedacht dat die rustig kabbelende beekjes op de Veluwe puur natuur zijn? Niet dus.

Ze zijn vrijwel allemaal gegraven.

Eeuwenlang waren ze de levens­ aders van grote bedrijvigheid.

En dat is ook een goede reden om ze te bewonderen. Tekst: Frans Bosscher

Het is voor ons 21ste-eeuwers moeilijk voor te stellen, maar in de middeleeuwen namen kerken en kloosters een zeer dominante plek in in de samenleving. Rond 1500 waren er in ons land ongeveer vijfhonderd kloosters.

Het waren niet alleen oorden waar mannen en vrouwen in alle rust en een zekere afzondering invulling gaven aan hun geloof.

Kloosters waren ook wetenschappelijke en economische centra. Het waren bovendien monniken die de eerste polders in ZeeuwsVlaanderen aanlegden en die land wonnen langs de waddenkust.

Bron van de Heilige Maria Ook de beken op de Veluwe hebben we, in ieder geval voor een deel, te danken aan de noeste arbeid van monniken. Neem klooster Mariënborn, dat zich ten westen van Arnhem bevond op het landgoed Mariëndaal. Het klooster kwam dit voorjaar in het nieuws naar

18

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

aanleiding van een succesvolle crowdfunding voor de restauratie van een beroemd gebeden­boek dat voor hertogin Maria van Gelre is gemaakt. Het boek - negenhonderd bladzijden dik en verfraaid met honderd prachtige miniaturen - is in 1415 gekopieerd op Mariënborn. De kloosterlingen van Mariënborn zetten, net als hun collega’s elders in het land, ook de omgeving naar hun hand. Hun verblijf was gebouwd bij een bron, genaamd de bron van de Heilige Maria. Deze leverde onvoldoende water op voor de bedrijvigheid van het klooster.

Daarom groeven de monniken iets verderop een gat in een helling om meer water aan te boren. Vervolgens verlegden ze beeklopen en groeven nieuwe voor de aandrijving van maar liefst vier molens op het kloostergoed: twee om graan te verwerken en twee voor de fabricage van papier. Zo creëerden de monniken hun eigen energievoorziening.

Zwaartekracht benutten Wat de kloosterlingen van Mariënborn deden aan de zuidkant van de Veluwe, deden kloosters, kerken en landgoedeigenaren elders ook: ze legden hun eigen water­systemen aan. Een belangrijk element daarin was het ‘opleiden’ van beken. Ze werden van de bodem van een dal geleid naar een hoger deel van de helling. Met dat hoger wegstromende water kon je lager gelegen akkers en graslanden bevloeien en dus wat vruchtbaarder maken.

Je kon er ook molens mee aandrijven. Met een

Foto: Nico van Haastrecht

Zwaar werk, als je bedenkt dat alles met de hand gedaan moest worden. Eén man kon per dag één kuub zand verplaatsen. Maar het was een investering die loonde; Mariënborn floreerde. De Reformatie in de tweede helft van de zestiende eeuw maakte aan deze bloeiperiode een eind. De bezittingen van het klooster werden geconfisqueerd, de gebouwen gesloopt.

aders

groot industriegebied”, zegt Ciska van der Genugten, specialist natuur en cultuurhistorie bij GLK. “De enorme groei van de VOC bracht ook de ontwikkeling van bedrijfsadministratie en boekhouding in een versnelling. Dat leidde tot een grote vraag naar papier. De nieuwe rijken lieten bovendien hun linnengoed liever wassen met schoon bronwater dan met het smerige grachtenwater van Amsterdam. Dat gebeurde allemaal op de Veluwe.”

Reuzenpaardenstaart Met de komst van fossiele brandstoffen zijn de watermolens en de bekenstelsels in onbruik geraakt. Ze werden opgenomen in parken met vijverpartijen of kregen langzaam maar zeker een steeds natuurlijker karakter. De beken hebben dan ook een nieuwe waarde gekregen, namelijk als leefomgeving van veel bijzondere planten en dieren. IJsvogels vangen er hun visjes en op de oevers groeit de zeldzame reuzenpaardenstaart, een plant die nog dino’s heeft langs zien komen.

>

Prent: GLK

Waterpartij op landgoed Oorsprong

Beek met waterval op landgoed Mariëndaal Kloosterlingen van Mariënborn groeven beken voor de aandrijving van vier molens.

• Landgoed Cannenburch bij Vaassen: uitgebreid bekenstelsel met een watermolen • Landgoed Staverden bij Ermelo: bekenstelsel met watermolen • Wisselse Veen: onaangetaste, natuurlijke bron en beek • Landgoed Klein Bylaer bij Barneveld: bekenstelsel om landbouwgronden te bevloeien Foto: GLK

molen in een natuurlijke beek kun je alleen de stroming van het water zelf als energiebron gebruiken. Leid je het water echter zo dat je het van bovenaf op een molenrad laat vallen, dan benut je ook de zwaartekracht.

Aanvankelijk dreven de beken op die manier vooral graanmolens aan. Maar in de loop van de zeventiende eeuw werden de molens ook de ‘stroomfabrieken’ voor de papierindustrie, voor wasserijen, zagerijen en oliepersen.

“Na de periode van de ijzerwinning was dit de tweede keer in de geschiedenis dat de Veluwe zich ontwikkelde tot een

Waar vind je de mooiste beken op de Veluwe?

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

19

Bijzondere donateur

Familie Kammeijer draagt ‘t Lemkamp over aan GLK

‘Zo blijft de boerderij behouden’ Afgelopen jaar heeft onze organisatie de cultuurhistorisch waardevolle boerderij ’t Lemkamp in Winterswijk kunnen verwerven. De aankoop van het rijksmonument werd mogelijk gemaakt door een schenking van Jan Roeterink. Zijn zus, Bep Kammeijer-Roeterink, woonde tot voor kort in de boerderij. Tekst Laura Thuis – Fotografie Nico van Haastrecht Jan Roeterink (88): “Zelf ben ik al vrij jong uit huis gegaan, maar in feite heb ik de boerderij nooit echt verlaten. Ik was de enige zoon, maar had geen talent om boer te worden.

Rechte voren ploegen, kon ik niet. Een kalf stoten? Dat lukte me pas als hij er bijna uit was... Mijn ouders riepen me op een gegeven moment bij zich en zeiden: ‘Als je boer wilt worden, moet het vanaf morgen anders.’”

Roeterink werd geen boer, maar tuin- en landschapsarchitect. Wel bleef hij zijn hele leven nauw betrokken bij de boerderij, die de laatste jaren door zijn zus en haar man bewoond werd.

Recht in de ogen kijken Roeterink: “Al jong was ik me bewust van de schoonheid van de boerderij, waarvan de indeling en uitstraling duidelijk afwijkt van de

vele scholteboerderijen in de buurt. Mijn geliefde opa, Jan Uwland, wees me daarop.

Maar het had ook mijn eigen interesse, wat later tot uiting kwam in mijn loopbaan als tuin- en landschapsarchitect.”

Het idee dat de boerderij wellicht een keer verkocht zou moeten worden, begon te knagen: “Wat je vaak ziet, is dat dit soort goederen doorverkocht wordt met weinig oog voor de cultuurhistorische waarde. Als familie wilden we dat de boerderij behouden zou blijven voor volgende generaties. Door de overdracht aan GLK gebeurt dat nu. En daar zijn we heel blij mee. Zo ook met de manier waarop. De begeleiding door de rentmeester, de conservator en de andere medewerkers verloopt heel zorgvuldig. Ja, als er iets is na de dood, dan kan ik mijn opa nu recht in de ogen kijken.”

20

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Bijzonder ensemble De reden voor GLK om in te gaan op het verzoek van de familie om de negentiendeeeuwse boerderij over te nemen, lag in de bijzonderheid van het ensemble als geheel: een historische boerderij met veestal, oprijlanen, monumentale bomen en grasland rondom. Daarnaast zijn er unieke elementen zoals de woonkeuken met traditionele schouw en een bijzondere tegelvloer met Escher-motief. Ook de weloverwogen beslissing van de familie om de boerderij in ‘verzekerde bewaring’ te geven bij onze organisatie, speelde een belangrijke rol.

‘t Lemkamp onderscheidt zich van de gangbare scholteboerderijen in en om Winterswijk.

Dank u wel

“We zijn al jaren donateur, maar vonden dat we maar eens wat substantieels moesten gaan geven.” Aan het woord is het echtpaar Mastenbroek, dat begin dit jaar het Bert en Joos Mastenbroek Fonds in het leven riep om aankopen van gronden in Gelderland mogelijk te maken. “We houden allebei enorm van natuur en cultuur, GLK is bij ons om de hoek en we vinden dat ze goed bezig zijn met relatief weinig overhead. Als je bijvoorbeeld ziet hoe het park van kasteel Cannenburch is opgeknapt, of hoe ze met het Wisselse Veen bezig zijn! Ook genieten we van de excursies, zeker nu we gepensioneerd zijn. De vrijwilligers die de rondleidingen geven, weten veel en vertellen mooie verhalen; er heerst altijd een uitermate plezierige sfeer.”

De Regulieren

Warme hand Het was een bewuste keuze om GLK al bij leven en welzijn extra te ondersteunen: “Het is toch leuker om met de warme hand te geven dan met de koude? Dan kun je invloed uitoefenen op de bestedingen van je gift en het resultaat zien. Ons fonds heeft als doel om door aankoop van gronden natuurgebieden met elkaar te verbinden. Bovendien maken we gebruik van het belastingvoordeel voor periodieke giften, waardoor er meer geld voor GLK overblijft.”

Foto: Ton Rothengatter

Echtpaar sticht fonds op naam bij GLK

Recente giften Ook in de afgelopen periode mochten we weer veel giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Stichting Spiering Fonds maakte € 24.155 naar ons over. Van Stichting Dinamo Fonds ontvingen we € 5.000 voor het project ‘Muggenhoek; omvorming van bos naar natte heide’.

De heer Overbeeke te Wageningen schonk € 500. Mevrouw Van der Schoot uit Wapenveld doneerde € 530,30 ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag. Mevrouw Span uit Ede markeerde met een donatie van € 882,50 de stap van haar werkzame leven naar een nieuwe levensfase.

Een fonds gaf € 5.189 voor onze jarige kastelenstichting. Een inwoonster van Bennekom schonk maar liefst € 15.885.

Een man uit Nijmegen gaf € 1.673,50.

Twee schenkingen van € 1.000 van donateurs uit Arnhem en Oosterbeek.

Drie giften van € 500 uit Tuil, Apeldoorn en Lunteren. En ook donaties vanuit Hoevelaken (€ 2.000), Apeldoorn (€ 700) en Doornspijk (€ 350).

Bert en Joos Mastenbroek: ‘Ons fonds heeft als doel om door aankoop van gronden natuurgebieden met elkaar te verbinden.’

Foto: GLK

Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Mooi wandelgebied: Tongerense Heide-Wisselse Veen.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Uw donateursbijdrage, gift, schenking, lijfrente, legaat of erfstelling maakt het voor GLK mogelijk meer te doen voor het behoud en herstel van natuur, landschap en kastelen in Gelderland. Wilt u ons steunen, kijk dan op www.glk.nl > help mee > schenken en nalaten.

21

Liefde voor het vak

Hoeder van groen

erfgoed Als kleine jongen had hij helemaal achter in de tuin een eigen hoekje waar hij experimenteerde met bloembollen en stekjes. En op de logeerkamer maakte hij rondom zijn modelspoorbaan de mooiste landschappen met zelf geknutselde boompjes. Het is niet uit de lucht komen vallen dat Eric Blok tuin- en landschapsarchitect is geworden. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Ton Rothengatter

Eric Blok: ‘De kern van elk project is hetzelfde, namelijk goed kijken en onderzoeken.’

22

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Oud en nieuw verbinden Niet altijd valt de keuze op restaureren of reconstrueren: soms is het beter een nieuw ontwerp te maken waarin het verleden is verwerkt. Eric Blok geeft als voorbeeld de Hessenhut op De Goudsberg in Lunteren (zie ook pagina 14), die heden en verleden met elkaar verbindt en de historische plek een nieuwe betekenis geeft. Naast Warnsborn en De Goudsberg voerde Blok voor GLK ook projecten uit op de landgoederen Hoekelum, Staverden en recentelijk Waardenburg en Neerijnen en Biljoen.

zelf”, haast hij daaraan toe te voegen. Voor de daadwerkelijke aanleg en uitvoering steken hoveniers de handen uit de mouwen. Zijn opdrachtgevers en hun wensen variëren in soorten en maten: van kleine particulieren die een beplantingsplan voor een villatuin willen, tot overheid of natuurorganisaties waarvoor hij een beheer- of versterkingsplan voor een groot gebied mag opstellen, zoals onlangs landgoed Waardenburg en Neerijnen en momenteel de directe omgeving van kasteel Biljoen. “Elk project heeft zijn charme”, vindt Blok. “De kern ervan is dezelfde, namelijk goed kijken en onderzoeken. Dat je je afvraagt: wat zie ik en wat is de waarde daarvan? Maar ook: wat is dat voor type huis, welke soort tuin hoort op deze plek? Naar mijn mening ben je dat, al klinkt dat misschien wat hoogdravend,

Foto: GLK

Tuinaanleg gereconstrueerd Eric Blok werkt bij SB4, een bureau voor historische tuinen, parken en landschappen in Wageningen. Dit bedrijf richtte hij in 1995 samen met enkele vakgenoten op. Een van zijn eerste grote opdrachten was voor GLK: de terrassentuin van Warnsborn, ontworpen door Hendrik Copijn omstreeks 1913. “Die tuin was behoorlijk in verval geraakt”, herinnert Blok zich. “De onderste terrassen deden dienst als knollenlandje voor schapen, de bovenste herbergden een kerstbomenplantage.

Muurtjes waren ingezakt, zichtassen dichtgegroeid, waterlopen verstopt,

>

Zelf noemt hij zich ook nog anders: landschaps­architect en tuinhistoricus. What’s in a name? “Als tuin­historicus kijk ik hoe het was, als landschaps­architect kijk ik hoe het wordt. Voor mij is historisch onderzoek steevast het vertrekpunt. Inzicht in het verleden leert me waarom de situatie in het heden is zoals die is. Pas als ik weet wat er was en wat er nu is, en welke cultuurhistorische waarden daarbij horen, kan ik een gefundeerd advies geven om te restaureren, te reconstrueren of juist iets nieuws te maken.”

enzovoort. Aan de hand van oude kaarten en prenten en historische luchtfoto’s hebben we de oorspronkelijke tuinaanleg kunnen terugbrengen.”

Maatschappelijk verplicht Blok werkt als onderzoeker, ontwerper en adviseur door het hele land. “Maar ik hark niet Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

maatschappelijk verplicht als je met historisch erfgoed bezig bent. En dat geldt ook zeker voor groen erfgoed.”

>

Gammel keukentrapje Dat Blok geen half onderzoekswerk aflevert, blijkt uit zijn verhaal over de onbekende foto van Warnsborn die hij ontdekte. “Via via was ik in contact gekomen met nazaten van de vroegere bewoners van Warnsborn. Op bezoek bij hen in Wassenaar heb ik, staand op een gammel keukentrapje, een foto mogen maken van een oude afbeelding van de tuin, die op zolder aan de muur hing. Daarop zijn delen van de tuin te zien die we voorheen niet kenden.” Ook de beplanting uit die tijd heeft Blok kunnen reconstrueren. “Dat lukte dankzij de historische foto’s,” vertelt hij, “maar ook dankzij de kwekerscatalogus van Copijn en een plantenlijst van de tuinbaas uit 1925.”

‘Aan de hand van historische foto’s hebben we op Warnsborn ook de beplanting van vroeger kunnen reconstrueren.’

Wandelen op Warnsborn Op landgoed Warnsborn is een roodgemarkeerde wandelroute van 4,5 kilometer uitgezet, die start bij hotel Groot Warnsborn. De wandeling voert naar de omgeving achter het hotel, die is aangelegd in Engelse landschapsstijl, en door de terrassentuin met druiven- en orchideeënkas. Ook zijn er wandelroutes in de aangrenzende GLK-landgoederen Vijverberg, Westerheide, Lichtenbeek, Boschveld, Hoog Erf en Mariëndaal, die u aan elkaar kunt knopen. Download de wandelfolder Mariënborn op www.glk.nl/warnsborn.

23

Marjolein Bastin Marjolein Bastin heeft een passie voor alles wat groeit, bloeit, kruipt en vliegt. Ze deelt haar liefde voor de natuur met miljoenen mensen over de hele wereld. Haar illustraties sieren wenskaarten van Hallmark en staan al ruim 35 jaar in Libelle. Thuis in Wekerom heeft ze haar atelier. “Ik beleef alles zoals toen ik vier was.” Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Rob Schouten

Inspiratie

uit Gelders landschap

Ze vertoeft beurtelings in Nederland, Amerika, Zwitserland en op de Kaaimaneilanden. Stuk voor stuk bijzondere, natuurrijke plaatsen.

Maar in Wekerom is ze thuis. Iedere ochtend staat Bastin rond zes uur op en gaan de gordijnen van haar atelier open. Ze wil de citroenvlinder voor haar raam zien dartelen, de eekhoorn in de eik zien klauteren. De Gelderse natuur als primaire levensbehoefte.

“Ik ben dol op alle plekken waar ik kom, maar hier is mijn basis. In dit landschap voel ik me verbonden met mijn kindertijd. Ik ben 71, maar beleef alles zoals toen ik vier was. Nog elke keer als ik in de tuin een pinksterbloem pluk, ontdek ik iets nieuws. Je voelt, ruikt en kijkt ernaar. Het is als drie keer eten per dag: elke volgende maaltijd kan je weer aangenaam verrassen.”

Wandelen met de rem erop Het leven van Bastin draait om liefde voor de natuur, van kinds af aan. Vader liet haar boeken zien van leraar en natuurbeschermer Jac. P. Thijsse, moeder nam haar mee in het groen. Vroege herinneringen. “Ik was peuter, zat in het gras en trok een regenworm

24

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

uit de grond. Aan de rand van het grasveld groeiden de skilla en het zomerklokje. Als we wandelden, vond ik in de slootberm fluitenkruid voor de konijnen en zag ik eenden in het kroos.”

Ze wil de rijkdom die zij ervaart, tekenend ontsluiten voor het brede publiek. “Laat alles los, ga de natuur in en laat het op je afkomen.

Wandel met de rem erop, want er is zo veel te zien. Een slakkenhuisje, wurm of vlinder kan zo mooi zijn. Niet wat ik getekend heb, maakt me enthousiast, maar wat ik voelde toen ik het beestje of het bloemetje zag.”

Mooi portret Ziel en zaligheid op tafel Alle diersoorten fascineren Bastin, maar vlin­ders in het bijzonder. “Ze zijn erg moeilijk te tekenen.

Dat komt omdat de vleugels een vast patroon hebben. Het aderwerk en de kleurtjes, dat luistert allemaal erg nauw.”

Dit voorjaar verscheen een biografie over haar leven en haar werk. “Ik was eraan gewend om met mijn tekeningen bij mensen op tafel te liggen. Nu lig ik er met mijn ziel en zaligheid.

Daar moest ik eerst best aan wennen. Gelukkig is het een prachtig boek geworden.”

TIP Marjolein Bastin haalt veel inspiratie uit het Gelders landschap. Treed in haar voetsporen en ga wandelen of fietsen op het Wekeromse Zand. www.glk.nl/wekeromsezand Fan van Marjolein Bastin? Kijk op pagina 16 en maak kans op een gratis exemplaar van haar zojuist verschenen biografie!

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren betrokken professionals de randvoorwaarden door middel van onderzoek, lobby, beleidsontwikkeling en marketing.

Digitalisering opent de weg naar toegankelijk maken van onze collectie voor het publiek

Collectieregistratie Naast het bezit van ruim dertig monumentale huizen en kastelen beheren we zo’n 24.000 schilderijen, serviesonderdelen, meubelstukken en andere objecten die aan het erfgoed verwant zijn of waarmee we de bewoningsgeschiedenis verduidelijken. Zes van onze zeven voor het publiek open­gestelde kastelen zijn opgenomen in het Nederlands Museumregister. Dit betekent dat we voldoen aan alle criteria van goed en professioneel

Foto: Dies Goorman

Regeren is vooruitzien. Dat geldt ook voor onze organisatie, vooral in een tijd waarin structurele overheidssubsidies niet meer vanzelfsprekend zijn. In de loop van dit jaar zullen we onze Meerjarenvisie 2016-2025 presenteren. We kiezen bewust voor een periode van tien jaar, om te benadrukken dat we een duurzame visie hebben op het behoud van cultuur en natuur in Gelderland. Tegelijk beseffen we dat in de wereld om ons heen dingen veranderen. Denk aan vergrijzing, de terugtrekkende rol van de overheid en de rol van sociale media. Dit alles dwingt ons goed na te denken waar we precies voor staan en hoe we onze taken in de komende jaren zien. Een inspirerend voorbeeld daarbij is de Engelse National Trust, een organisatie die net als GLK het natuurlijke en culturele erfgoed op een samenhangende wijze beheert en wil doorgeven aan volgende generaties. Vooruitlopend op het definitieve stuk zullen we in elk geval blijven inzetten op de kwaliteit van ons bezit, op het ontwikkelen van kennis en op samenwerking met andere partijen. We willen de lokale betrokkenheid bij onze bezittingen vergroten en we zullen nieuwe wegen zoeken om ons draagvlak in de samenleving te versterken zodat wij ons kunnen blijven inzetten voor een nog mooier Gelderland.

Foto: Nico van Haastrecht

Meerjarenvisie 2016-2025

Blogs Meer informatie over het werk achter de schermen van GLK kunt u ook vinden op onze website. Medewerkers van de afdeling Visie Evaluatie & Beleid (VEB) houden hier een blog bij over hun werkzaamheden: www.glk.nl

> 26

Foto: Nico van Haastrecht

Over welke thema’s zou u graag meer willen weten? Mail uw suggesties naar tijdschrift@glk.nl. Wie weet komt uw onderwerp in een komende editie van Mooi Gelderland aan de beurt!

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

collectiebeheer en dat de museale functies zijn getoetst aan de landelijke museumnorm.

Voor een goed beheer is collectieregistratie van groot belang. We willen weten welke objecten we op welke plekken in huis hebben.

Hieraan geven we momenteel een nieuwe impuls. Alle bestaande informatie wordt door onze collectiebeheerder Sander Wolterink gecontroleerd, aangevuld met afbeeldingen en systematisch vastgelegd. Dit maakt het beheer gemakkelijker en helpt ons om onderhoudsprogramma’s voor bijvoorbeeld onze schilderijen en de collectie ‘werken op papier’ nog gerichter te plannen.

De digitalisering van de collectieregistratie opent tevens de weg naar het toegankelijk maken van delen van onze collectie voor het publiek. Het streven is dat u vanaf september aanstaande via internet informatie over onze collectie kunt raadplegen.

Met exclusief bezoek aan kasteel Hernen!

Uitnodiging donateursvergadering

Foto: Ton Rothengatter

Op zaterdag 10 oktober 2015 vindt onze jaarlijkse donateursvergadering plaats bij Burgers’ Zoo in Arnhem. De jaarvergadering staat in het teken van ‘75 jaar Kasteelen’.

We verwelkomen u graag op de bijeen­ komst, waar onze directeur-bestuurder Peter van den Tweel u zal bijpraten over actu­ele ontwikkelingen en verrichte werk­­zaam­heden. Na de lunch nemen we u mee voor een exclusief bezoek aan kasteel Hernen, waar de kastelenhistorie van Geldersch Landschap & Kasteelen in 1940 begon.

In de heerlijkheid Hernen ligt aan het eind van een honderd jaar oude beukenlaan het kasteel alsof er sinds de middeleeuwen niets is veranderd! Dichterbij zult u zien dat het gebouw in verschillende fasen is gebouwd en dat het oudste deel, een imposante donjon, geheel is verdwenen. Tijdens een wandeling door het kasteel ontdekt u de reden daarvan.

Met Reyner van Wijhe, uw gastheer uit 1544, betreedt u de representatieve ruimten, de overdekte weergang en de kelders. Met zijn vrouw Margareta was hij verantwoordelijk voor de laatste grote uitbreiding van het indrukwekkende kasteel.

en veiliggesteld. Op de binnenplaats en in het kasteel zullen ambachtelijke werkzaamheden plaatsvinden, zoals kloostermoppen maken, maliënkolder weven, handwerken en middeleeuws koken. Tijdens het bezoek aan ons eerste kasteel gaat u de zestiende eeuw beleven!

Kosten en aanmelding Deelname staat open voor donateurs met één introducé. De bijdrage in de kosten van deze speciale jubileumvergadering bedraagt € 25 pp. Dat is inclusief parkeren, eventueel bezoek aan het dierenpark, koffie/thee, lunch en het volledig verzorgde middagprogramma.

Inschrijving is mogelijk tot 14 augustus.

Er kunnen maximaal 450 personen deel­ nemen. Toewijzing op volgorde van binnen­ komst. Aanmelding via de antwoordkaart in

Zestiende eeuw beleven Langs een ommuurde tuin en het grand canal wandelen we naar het kasteelbos op het rivierduin, dat zich ondergronds tot Bergharen uitstrekt. Vanaf de bosrand is er zicht op de plek van de veldovens, waar met lokale klei de stenen voor het kasteel zijn gebakken. Enkele jaren na de archeologische ontdekking van de ovens is dit terrein aan ons bezit toegevoegd

dit nummer of via www.glk.nl > service& vragen > donateursvergadering.

Uw deelname wordt uiterlijk in week 38 per brief bevestigd. Bij annulering na 23 septem­ber ontvangt u de helft van het bedrag terug.

Overige informatie Dierenpark Burgers’ Zoo (Antoon van Hooffplein 1, 6816 SH Arnhem) is goed bereikbaar met openbaar vervoer: vanaf bushalte centraal station Arnhem neemt u stadsbus 3 (Burgers’ Zoo), bushalte Burgers’ Zoo - Antoon van Hooffplein. Met eigen vervoer volgt u de borden Burgers’ Zoo. Ruime parkeergelegenheid is aanwezig. Heeft u vragen over de donateursvergadering, dan kunt u contact opnemen met Lenie Burgers: T (026) 355 25 37 of Anne van den Hul: T (026) 355 25 33, bereikbaar van 09.00 – 12.30 uur.

Margareta en Reyner verwelkomen u op kasteel Hernen.

Programma zaterdag 10 oktober 2015 10.00 – 10.30 uur

Ontvangst in Burgers’ Zoo met koffie/thee

10.30 – 12.30 uur

Welkom, terug- en vooruitblik door Peter van den Tweel, directeur-bestuurder

Jubileumpresentatie ‘Geldersch Landschap & Kasteelen in Beeld’

Uitreiking GLK-prijs 2015

12.30 – 13.30 uur

Lunch in Safarirestaurant Burgers’ Zoo

13.30 – ca.17.00 uur Middagexcursie met, in het kader van het 75-jarig jubileum Geldersche Foto: Ton Rothengatter

Kasteelen, bezoek aan kasteel Hernen Burgers’ Zoo is die dag al om 09.00 uur geopend. Voorafgaand aan de vergadering staat het u vrij het dierenpark op eigen gelegenheid te bezoeken.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

Lepelaar (Platalea leucorodia) Broedplaatsen: Nederland en Zuiden Oost-Europa Overwintering: West-Afrika en ten zuiden van Sahara Biotoop: kust, moeras, oevers, rietland, ruigte Voedsel: insecten, visjes, amfibieën en waterslakken 28

Broedparen in Nederland Oostvaardersplassen, Lepelaarsplassen, grote duinmeren, Waddeneilanden Tot 1900: diverse kolonies van elk > 1.000 broedparen 1900-1990: totaal aantal broedparen daalt < 500 1990-heden: totaal aantal broedparen stijgt > 1.500

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Oorzaken De lepelaar werd in de loop van de twintigste eeuw een bedreigde diersoort als gevolg van verdroging van moerasgebieden, drukte door recreatie en meer verspreiding van vossen. De recente stijging van het aantal lepelaars is te danken aan beschermings­ programma’s en herstel en ontwikkeling van natuur.

Grote witte vogel Wie de Goilberdingerwaarden, Liendense Waard, Maneswaard, De Spees of de Wiessenbergse Kolk bezoekt, ziet taferelen waarvan we vijfentwintig jaar geleden niet eens durfden te dromen. Groepen zilverreigers. Ooievaars. En zelfs lepelaars!

Met hun unieke, lepelvormige snavel maaien ze door ondiep water, op zoek naar visjes, kreeftjes en andere kleine waterdieren. De grote witte vogels zijn terug, met dank aan natuurontwikkeling en goed beheer. Lepelaars waren ernstig bedreigd. Maar nu bezoeken na de broedtijd vele tientallen exemplaren weer het rivierengebied. Om aan te sterken en zich voor te bereiden op de lange reis naar hun Afrikaanse overwinteringsplaatsen. Gelderse broedgevallen hebben we nog niet, maar dat is slechts een kwestie van tijd.

Foto: Pauline van Marle

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Zomer 2015 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden Busexcursie over heidevelden Stap in de bus voor een kleurrijke tocht over de bloeiende heide van de Zuid-Veluwe. De reis voert langs kasteel Rosendael, de Posbank, Huis te Eerbeek (bezoek aan de oliemolen), de Loenermark (de schaapskooi), landgoed Het Spelderholt, Hoog Buurlo, Radio Kootwijk, Nationaal Park De Hoge Veluwe, Hoenderloo en brengt u via Deelen weer naar Arnhem. > Zaterdag 22 augustus, 09.00 uur vanaf station Velp (na aankomst van de stoptrein uit Arnhem). Einde circa 17.00 uur. Deelname € 55 (donateurs € 49,50) Informatie: Harro Frieling T (055) 355 72 47 of (06) 51 38 21 11. Vooraf reserveren via www.glk.nl/evenementen

Wandelen Nieuw: het Kloosterpad Het Kloosterpad is een nieuwe wandelroute van 3,5 kilometer door het Kloosterbos. Het pad verbindt twee cultuurhistorische parels: bezoekerscentrum Vrieze’s Erfgoed en het Kloosterbos. De ene is rijk aan verhalen, de andere bezit unieke natuurwaarden.

De route voert langs de plek waar vermoede­ lijk klooster Hulsbergen heeft gestaan. Ook komt u door bos en langs uiterwaarden en het Apeldoorns kanaal. U start uw wande­ling bij bezoekerscentrum Vrieze’s Erfgoed, Groteweg 54 in Wapenveld of op de parkeerplaats van GLK, Kloosterweg 15 in Wapenveld. De wandelfolder kunt u downloaden via www.glk.nl/kloosterhulsbergen De tuin van ‘t Huys te Schengen Het twee hectare grote landgoed ‘t Huys te Schengen werd in 1955 aan ons geschonken.

De villa op het landgoed, nu particulier bezit, werd in 1873 gebouwd in opdracht van de toenmalige burgemeester van Ubbergen, C. M. van der Goes. In de tuin in Engelse landschapsstijl is een wandelroute uitgezet

30

Tot en met oktober draait de Eerbeekse oliemolen op praktisch alle zater­dagen en in de zomer­maanden ook op zondag. De molen is dan ook voor bezichtiging geopend van 11.00-17.00 uur. ww.glk.nl/eerbeek

van bijna een kilometer. De tuin van ‘t Huys te Schengen is uitsluitend toegankelijk voor donateurs van GLK, van zonsopkomst tot zonsondergang. U vindt de tuin aan de Oude Holleweg 10 in Berg en Dal. De wandelfolder kunt u downloaden via www.glk.nl/heerlijkheidbeek NS-wandeltocht Warnsborn Een mooie manier om de Arnhemse land­ goederen te verkennen, is de NS-wandeltocht Warnsborn. De wandeling begint op station Arnhem en slingert door de parken Sonsbeek en Zypendaal naar landgoed Warnsborn. Na ruim tien kilometer kunt u in Oosterbeek weer op de trein stappen of de route vervolgen naar station Wolfheze. Dan heeft u een dagtocht van achttien kilometer achter de rug.

De wandelroutes over de landgoederen en door de parken kunt u downloaden op www.glk.nl onder Warnsborn en Zypendaal.

Foto: Eline Verwoerd

Hertenbronst Na de zomer begint weer de bronsttijd voor de edelherten. De mannetjes verzamelen vrouwtjes om zich heen en verdedigen hun bronstroedel. U wandelt met de boswachter naar de wildobservatiepost op De Dellen en naar gunstige plekken op de Loenermark om het burlen te horen. En met wat geluk krijgen we de herten ook te zien. > Elke avond van half september t/m begin oktober, van 18.00 uur tot de duisternis.

Deelname is gratis op vertoon van donateurspas (maximaal 1 excursie per

TIP

donateur). Introducees betalen € 12,50.

Vooraf reserveren vanaf 31 augustus via www.glk.nl/evenementen.

Foto: GLK

Excursies

Op deze pagina’s geeft GLK tips voor excursies, evene­menten en activiteiten. Het complete overzicht vindt u op www.glk.nl/evenementen

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

TIP Huis de Voorst

Open Monumenten­dag 2015

Jubileumtips kastelen Kasteel Ammersoyen Fiets de Bommelse Kasteelroute Maak een ontdekkingstocht langs pittoreske dorpjes, over slingerende dijken en door uitgestrekte natuur. Bezoek onderweg het historische stadje Zaltbommel. Kasteel Ammersoyen is het start- en eindpunt.

Bekijk de Bommelse Kasteelroute op www.gelderseroutes.nl www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Cannenburch Vind de schat van kasteel Cannenburch!

Kun jij alle raadsels van kasteel Cannenburch oplossen? Koop je gevulde knapzak bij de kasteelwinkel, ga het park in en ontdek waar de schat van het kasteel verborgen ligt. > 4 juli t/m 30 augustus Voor kinderen van 4 t/m 12 jaar Deelname: € 2,50 per kind T (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch Kasteel Hernen Terug naar de 16de eeuw Kijk hoe in de zestiende eeuw ‘klooster­mop­ pen’ werden gemaakt (en draag zelf ook een steentje bij!). Een doorkijkbord op vijfhonderd meter van het kasteel toont de middeleeuwse veldovens. En ontdek de geheimen van de zestiende-eeuwse kookkunst. > Middeleeuws koken: 4, 5, 11, 12 juli; 1 en 2 augustus; 5 en 6 september > Kloostermoppen maken: 11, 12 en 14 t/m 19 juli; 15, 16 en 18 t/m 23 augustus, 13.00-17.00 uur Deelname: € 7,50, kinderen 4 t/m 12 € 4,50 (donateurs gratis) www.glk.nl/hernen

Foto: Nico van Haastrecht

In het tweede weekend van september openen veel monumenten van GLK weer (eenmalig) hun deuren. Kijk voor een overzicht van de locaties op: www.glk.nl/evenementen.

Kasteel Rosendael Agapanthus- en kasteeltuinmarkt Kwekers van de Agapanthus (Afrikaanse lelie) verrijken de op Rosendael aanwezige collectie en bieden hun bijzondere planten te koop aan. Op de markt vindt u ook andere planten, streekproducten, ansichten, antiek en curiosa en topkwaliteit tuingereedschap. > 17 en 18 juli, 11.00–17.00 uur Deelname: € 9,50 (donateurs € 4,75) T (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael Huis Verwolde Kunst & lunch Elke derde zondag van de maand komt het rijke verleden van huis Verwolde tot leven.

Rond lunchtijd verrast cuisinier Hans Drijsen u met een ‘kunstig lunchbordje’ in de oranjerie.

Het thema wordt uitgewerkt tijdens een bezoek aan het voormalig edelmanshuis.

Vooraf reserveren. > 19 juli: Het leven van een kind op een Buitenplaats > 16 augustus: Bouwstijlen > 20 september: Kostuums & livreien, maatwerk toen en nu Aanvang: 12.00 uur Deelname: € 22,50 inclusief koffie & lunch, exclusief drankjes (donateurs € 20) www.glk.nl/verwolde Op drie kastelen Familievoorstelling Ridderslag Ridder Richard speelt het verhaal over de lange weg van baby tot ridder. Een avontuurlijke voorstelling over zwaarden, ‘harnassen’ en vol leuke weetjes! Want wat doet een page en wat was precies de taak van een schildknaap? Vooraf reserveren.

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

> Doorwerth: 4, 11 en 18 augustus Aanvang: 14.00 uur Deelname: € 9,50, kinderen 4 t/m 12 € 8,50 (donateurs € 6) T (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth > Hernen: 6, 13 en 20 augustus Aanvang: 14.00 uur Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) T (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen > Ammersoyen: 7, 14 en 21 augustus Aanvang: 14.00 uur Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) Voorstelling + rondleiding (combiticket): volwassenen € 15,50, kinderen t/m 12 € 12,50 T (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen Huis Zypendaal Collectie familieportretten In huis Zypendaal leeft de sfeer uit vroeger tijden voort. De hoofdverdieping is in oude stijl ingericht en de collectie familieportretten van de familie Brantsen is er grotendeels ondergebracht. Bezoek het huis als donateur gratis onder leiding van een gids. > Elke zondag rondleidingen om 11.30, 13.00, 14.30 en 16.00 uur www.glk.nl/zypendaal

Beleef ze alle 7! www.glk.nl/kastelen

31

De iep en de Het klinkt als de titel van een sprookje. En waar­achtig, de ontdekking van de uiterst zeld­ zame iepenpage op het terrein Gossink bij Winterswijk is een bijzonder verhaal. Maar krijgt het een happy end?

page

Lopend langs iepen in het stroomgebied van de Groenlose Slinge vroeg ecoloog Jan Stronks zich af of dit geen geschikte leef­ omgeving kon zijn voor de iepenpage. De bedreigde vlinder­soort kwam alleen nog maar voor in Zuid-Limburg, verder nergens. Op een zonnige zomerdag in 2013 richtte Stronks zijn verrekijker op een hoge kruin langs de Willinkbeek en meteen was het raak! Een klein bruin vlindertje maakte enkele korte, snelle vluchten. Stronks’ werkgever, natuur- en

landschapsbureau Staring Advies, stemde in met nader onderzoek en diverse plekken met de fladderiep en de iepenpage werden in kaart gebracht.

De vlinder leeft zijn verborgen leven in de toppen van de fladderiep. Maar die boomsoort is al net zo bedreigd. Slechts op enkele plekken in de Achterhoek zijn nog natuurlijke bossen met exemplaren te vinden. Hebben we het meeste van de iepenpage dan al weer gezien?

Misschien niet. Want de fladderiep is ook het

32

Mooi Gelderland – Zomer 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

beschermen waard. Zijn wortels vormen een oorspronkelijke oeverversteviging langs de kronkelende beken. Maar door rechttrekking en klimaatverandering krijgt het water steeds grotere pieken te verwerken. Dat holt de oevers onder de boomwortels uit. Herstel van de natuurlijke bekenloop en extra aanplant zouden de redding kunnen zijn van de fladderiep. En van zijn maatje.

Foto: Vlinderstichting

Pronkstuk