Mooi Gelderland zomer 2017

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Zomer

2017

Jaargang 14 nummer 2

Leeuwen op Rosendael Zeldzame zanddieren Uitnodiging donateursvergadering 2017

Allemaal beestjes

Nummer 2

Loyaliteit

Foto: Rob Schouten

Halverwege 2017 kijken we nog één keer terug op het afgelopen jaar. De aanleiding is het verschijnen van ons jaarverslag. De beknopte papieren versie ontvangt u bij dit magazine, de uitgebreide online weergave kunt u raadplegen via www.jaarverslag2016.glk.nl.

In 2016 hebben we op succesvolle wijze ‘samen gewerkt aan de toekomst van ons mooi Gelderland’. Mede dankzij uw onverminderde loyaliteit en steun hebben we het beheer en de instand­houding van onze mooie natuur­terreinen en het fraaie erfgoed kunnen vormgeven. Er zijn veel projecten uitgevoerd, Gelderland is weer iets mooier geworden.

We sloten het jaar af met meer donateurs dan het jaar ervoor. Ook bezochten meer mensen dan ooit onze kastelen. Dat zien we graag.

De opengestelde kastelen vormen voor veel mensen een logische plek om met GLK in contact te komen. Het zijn onze poorten naar de Gelderse cultuur en natuur.

Ook in 2017 toont u zich loyaal. Onlangs mocht ik velen van u begroeten tijdens onze donateursexcursie op landgoed Staverden. Het was fijn om u weer te zien. Daarnaast was ik overweldigd door uw positieve reacties op het Mooi cadeauaanbod om familieleden, vrienden en kennissen een jaar lang te laten kennismaken met GLK. Geweldig dat u GLK op die manier (en ook via social media) wilt uitdragen.

Het is al weer bijna zomer. Geniet van al het moois dat Gelderland te bieden heeft. In deze editie leest u alvast wat voor dieren u zoal kunt tegenkomen. Vogels, vossen en egels, bijvoorbeeld. Lopende en vliegende herten. En zelfs leeuwen.

Een verrassingstocht door de Gelderse natuur en cultuur!

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening­ nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen.

Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Edwin Giesbers. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

2

10 Download uwde vernie

de gratis app

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Open stuifzand telt veel vreemde kostgangers

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

Zomer 2017

6

Dierentuin avant la lettre op kasteel Rosendael

4

Mooi & nieuw

6

Koning Leeuw

8

#GLK

9

Vroeger & nu Van wandelgids tot digitale beleefroute

10 Zeldzame zandbeestjes 13

Locatie GLK Overnachten in de Veluwse natuur

14

Project onder de loep Natte natuur doet leven

16

Mooi meegenomen

17

Groot & klein ‘Ik voel de erwt!’

18

Vliegend hert: kieskeurige kaken

Foto: Marc de Clerck

20 Bijzondere donateur

Ben en Marijke Brunnekreef 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak

Over koetjes en kalfjes

22

Wonen en werken op een monumentale boerderij

24 Mooi portret

Harm Edens 26 GLK tot de kern 27 Uitnodiging

donateursexcursie 2017

Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen

24 Harm Edens De natuur welkom heten

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

Trouwe viervoeter met een boodschap

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

Open Monumentendag 2017

Huis Schaffelaar, Barneveld

Hernense molen, Hernen

‘Boeren, burgers en buitenlui’, zo luidt het centrale thema van Open Monumenten­ dag 2017 in het tweede weekend van september. GLK opent de deuren van haar mooiste gebouwen, ook op locaties die normaal niet voor publiek toegankelijk zijn.

Kasteel Cannenburch (Vaassen) zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur* Kasteel Rosendael (Rozendaal) zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur* Kasteel Doorwerth (Doorwerth) zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur* Achterhoek Huis Verwolde (Laren) zaterdag en zondag 12.00-17.00 uur* Hoeve Eskes (Aalten) zaterdag en zondag 10.00-17.00 uur Rivierengebied Landgoed Waardenburg en Neerijnen: kasteel, Stroomhuis en molen (Waardenburg) zaterdag 10.00-17.00 uur Toren van Poelwijk (Gendt) zondag 10.00-17.00 uur Ruïne Batenburg (Batenburg) zondag 11.00-17.00 uur

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Kasteel Waardenburg

Hernense Molen (Hernen) zondag 11.00-17.00 uur Kasteel Hernen (Hernen) zondag 11.00-17.00 uur* Bakhuis Leur (Leur) zondag 11.00-17.00 uur Kasteel Ammersoyen (Ammerzoden) zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur* Kasteel Nederhemert (Nederhemert) zaterdag 10.00-17.00 uur Zaterdag 9 en zondag 10 september 2017 Toegangskosten: voor de zeven open­ gestelde kastelen* geldt een geredu­ceerd tarief; bezichtiging van de overige locaties is gratis. Voor meer informatie over locaties en activiteiten kijkt u op www.glk.nl/evenementen

Foto: Ton Rothengatter

Huis Schouwenburg, ‘t Harde

Veluwe Werkschuur Loenermark (Loenen) zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur Landgoed Staverden: boerderij Kerkzicht, bezoekerscentrum en groentekas (Staverden) zaterdag 10.00-17.00 uur Huis Schaffelaar (Barneveld) zaterdag 10.30-16.00 uur Huis Schouwenburg (‘t Harde) zaterdag en zondag 10.00-17.00 uur Huis Zypendaal (Arnhem) zondag 12.00-17.00 uur*

4

Foto: Koos Dansen

Foto: Nico van Haastrecht

Hoeve Eskes, Aalten

Het jaar 2016 in retrospectief

Jaarverslag 2016 Meerjarenvisie 2016-2025

Het online jaarverslag 2016 met alle informatie vindt u op onze website: jaarverslag2016.glk.nl

enwerving: 289.650 (2%)

Foto: Belmonte

Bij deze editie van Mooi Gelderland treft u de papieren versie aan van ons jaarverslag. Het is een beknopt overzicht met de kerncijfers en een aantal zaken die eruit sprongen. Het volledige jaarverslag kunt u online raadplegen. Hierin ziet u meer in detail welke projecten er zijn uitgevoerd en wat GLK verder heeft gedaan om het moois van Gelderland in stand te houden. Door middel van tekst, foto’s, filmpjes en cijfers wordt u in retro­ spectief meegenomen door het succes­ volle jaar 2016. Bekijk het jaarverslag op www.jaarverslag2016.glk.nl

Belmonte weer in goede handen

sten: 298.800 (2%)

g & educatie: 613.750 (3%)

dministratie: 1.402.850 (7%)

en bezittingen: 1.792.600 (9%)

3.878.700 (20%)

eheer bezittingen: 11.120.900 (57%)

9.397.250

REKENING

-

Een succesvol jaar (1% )

nten me %) ele omen (4 b st . hi ere lt. nd zo

bi u j

uur­ en schaps­ ypen

s( Bo

%) 58

asis van SNL indeling

We mogen terugkijken op een prachtig jaar, zowel inhoudelijk als financieel.

De basis is dat we elke dag zorg en aandacht hebben besteed aan onze mooie natuurterreinen, gebouwen en landgoederen. Daardoor hebben we ook in 2016 veel Gelderse natuur en cultuur op een hoog plan kunnen hand­ haven. Een aantal bijzondere waarnemingen, zoals berghertshooi, geel schorpioenmos en boommarters, is daarbij zeer vermeldenswaardig.

%) C

Colofon Geldersch Landschap & Kasteelen (www.glk.nl) • Coördinatie: Ine Haanappel en Ine Sanders • Teksten: René Bremer • Infographics: Jennie Burgers • Vormgeving: Harald Slaterus • Fotografie: Rob Schouten, Koos Dansen, Gerard van Bree, Ben de Jongh, Valentyn75, Aalt van Tongeren, Gerrit van de Vemde, Vlinderstichting, Arie de Knegt, Willem van Leuveren, Ton Rothengatter, Hajo Kruijff, Jeroen Stel (www.jeroenstel.com), • Drukwerk: MailTraffic, gedrukt op FSC-gecertificeerd papier

W Veen ater ( 2

Naast het reguliere werk sprongen enkele projecten in het oog. De afronding van park de Koningsberg bij kasteel Rosendael bijvoorbeeld, maar ook de verbetering van de waterkwaliteit op veel plekken in de Achterhoek, het toekomstbestendig maken van de eendenvijver op landgoed Mariëndaal bij Arnhem en de start van

Kwaliteit, interactie en Exploitatie

In de jaren dertig van de vorige eeuw kreeg onze organisatie het landgoed Belmonte in Wageningen in eigendom. In 1951 droegen we het landgoed over aan de Landbouwhogeschool in Wageningen. Deze richtte het in als arboretum met onder andere een grote collectie rododendrons. Tot 2009 werd de bomentuin wetenschappelijk beheerd. In 2016 kwam het landgoed weer beschikbaar en maakte GLK gebruik van het recht van eerste koop. Het beheer is inmiddels volledig ondergebracht bij Stichting Belmonte Arboretum. Het bestuur daarvan wordt gevormd door een aantal zeer betrokken mensen uit de directe omgeving.

2016 was voor GLK het eerste operationele jaar van de Meerjarenvisie 2016­2025.

Drie doelstellingen zijn in deze visie leidend: kwaliteit van het bezit handhaven en zo mogelijk verbeteren, meer interactie met omwonenden en anderszins betrokkenen, en initiatieven ontplooien om de eigen financiële basis te versterken. In de loop van 2016 werd al zichtbaar dat deze doelen echt leven binnen GLK. De meerjarenvisie vormt zowel een kompas als een toetssteen voor zowel het reguliere als projectmatige werk van onze mensen. U kunt de brochure Meerjarenvisie downloaden of bekijken via www.glk.nl (Service & vragen, Downloads & folders)]

herstelwerkzaamheden op landgoed Duno.

Ook op het gebied van verwerving en vervreemding was het een, zo mag ik het wel zeggen, spectaculair jaar. Dankzij grote inzet werden het erfpachtrecht van kasteel en koetshuis Staverden, de historische molen in Batenburg, het bos Tandem bij Doetinchem en het arboretum Belmonte in Wageningen in de loop van 2016 aan ons bezit toegevoegd. De afronding van de verkoop van een stuk grond, het Bosket genaamd, aan de stichting Wildenborch vond eveneens het afgelopen jaar plaats.

GLK streeft naar kwaliteit en transparantie en daarop werden we in 2016 uitgebreid beoordeeld door de keurmerkinstanties FSC, geregistreerd museum, SNL en CBF. Op een aantal punten gaan we verbeteringen doorvoeren, maar over de hele lijn voldoen we aan de gestelde criteria.

We hebben ook een impuls gegeven aan de nieuwe positionering van GLK en aan de uitwerking van de strategie en organisatie van de kastelen.

Tot slot stond het jaar ook in het teken van het afscheid van onze adjunctdirecteur en inhoudelijk roerganger Ton Roozen. Voor zijn bevlogen en deskundige inbreng gedurende vele jaren zijn we hem veel dank verschuldigd. In

Mooi cadeau Gratis kennismaking valt in de smaak!

Theo Meeuwissen hebben we een goede opvolger gevonden.

Op de volgende pagina’s zijn enkele hoogtepunten uit het jaar beknopt

weergegeven. Voor de uitgebreide informatie en onze jaarrekening verwijs ik u naar www.jaarverslag2016.nl. Ik nodig u uit om het allemaal te bekijken.

Zomers dagje uit bij GLK

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Als bedankje aan onze ruim 44.000 donateurs lanceerden we in maart dit jaar de actie ‘Mooi cadeau’. U kunt iemand een jaar lang gratis laten genieten van natuur en cultuur in Gelderland. Inmiddels hebben al ruim vierduizend donateurs iemand hiervoor opgegeven. Een erg mooi resultaat! Mocht u ook iemand blij willen maken met ‘een jaar gratis GLK’, vul de bijgevoegde kaart in of ga naar de website: www.glk.nl/mooicadeau U doet er een ander, uzelf en ons een plezier mee!

Beleef de kastelen

Veluwe Actief Kasteel Rosendael Kasteel Cannenburch

Harderwijk Huis Verwolde

Apeldoorn

Kasteel Doorwerth

Arnhem

Zaltbommel

Winterswijk

Nijmegen

Huis Zypendaal

Kasteel Ammersoyen Kasteel Hernen

Voor al uw bedrijfsuitjes en familiedagen

De zomermaanden lenen zich prima voor een sportief bedrijfsuitje in Gelderland of voor een familiedag op een van onze zeven opengestelde kastelen.

In samenwerking met Veluwe Actief biedt GLK hiervoor een aantal mogelijkheden.

Wat dacht u bijvoorbeeld van een kasteel­toernooi, een gezamenlijke scooterrit, een schilderworkshop, kleiduivenschieten of een dag met landgoedspelen? Alle activiteiten zijn op aanvraag te reserveren via Veluwe Actief. www.veluweactief.nl

• Kasteel- en schutterstoernooien • Landgoedspelen • GPS-routes • Teamtochten • Elektrische scootertochten • Boogschieten

A5 flyer Peter Oversteeg 210216.indd 1

21-2-2017 15:14:02

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

5

“11 Scaep gesant den lewen”, citeert Aafje Groustra uit het boek ‘Roozendaal als de prachtigste bezitting van de Geldersche Graven en Hertogen’ uit 1818 van mr. G. van Hasselt. De eerste vermelding van echte leeuwen op Rosendael dateert van 1342.

Leeuwen, schapen en ook de aankoop van tralies om hertog Reinoud II en zijn gevolg veilig te houden, wijzen op een dierentuin avant la lettre.Tekst: Rolf de Boer

Koning

Leeuw regeerde op Rosendael

6

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

w

Aafje Groustra is historica en vrijwilligster voor GLK. Ze doet promotieonderzoek naar de financiële huishouding van de hertogen van Gelre van 1423 tot 1500 en is daarvoor vaak te vinden in het Gelders Archief. Speciaal voor Mooi Gelderland ging ze nog wat verder terug in de tijd, om te zoeken naar vroege sporen van exotische dieren op de kastelen.

Ze raadpleegde daarvoor een groot aantal originele rekeningen, de oudste uit 1295. Dat was geen eenvoudige klus, want lange tijd werden die in het Latijn geschreven. Vanaf het midden van de veertiende eeuw ging men in het Middelnederlands verder. “Je doet er lang over om te snappen wat er staat. Eerst vertalen en dan de context begrijpen”, aldus Aafje.

Ook spitte ze voor ons het boek door dat Gerard van Hasselt in 1818 over Rosendael schreef. “Van Hasselt heeft in zijn tijd stukken gezien die later verloren zijn gegaan. Voor een deel was ik dus afhankelijk van wat hij over de dieren heeft geschreven.”

wapenschilden zag je in die tijd ook staande leeuwen verschijnen. Graaf Otto II was daar in zijn regeerperiode, vanaf 1229, mee gestart.

Het begon met één leeuw van Gelre met een dubbele staart. Later voerden de hertogen twee leeuwen in hun wapenschild.”

Afbeelding van leeuw en draak in ‘Het Getijdenboek van Katherina van Kleef’, een middeleeuws manuscript dat voor Katherina van Kleef (1417-1476) , hertogin van Gelre, rond 1440 werd vervaardigd

Indrukwekkend gezicht Ook naar de precieze aantallen is het raden.

Van Hasselt zegt ergens in zijn boek dat er in 5 maanden 114 schapen aan de beesten gevoerd werden. Leeuwenverzorger Hennie Bremer van Burgers’ Zoo legt uit dat een leeuw 3 keer per week te eten krijgt, in totaal 15 kilo vlees met bot. Een Veluws heideschaap woog destijds ongeveer 55 kilo. Haal daar 10 kilo wol en botten vanaf en je houdt 5130 kilo over. Volgens deze berekening zouden er in die periode dus liefst 16 leeuwen op Rosendael hebben verbleven! Mogelijk waren het er minder, maar het moet hoe dan ook een indrukwekkend gezicht geweest zijn: leeuwen die op een kasteel worden gehouden.

De wilde dieren zijn al lang weg, maar toch niet helemaal. Enkele jaren geleden werd er eens leeuwenmest rondom de rozentuin geplaatst om herten en reeën af te schrikken, maar dat bleek maar even te werken. Wel permanent zijn de twee stenen leeuwen op de bordestrap van het kasteel. Die herinneren aan de vroegere ‘beestenboel’ op Rosendael.

Uitsnede uit een rekening uit 1342 van Wernerus van Deventer, klerk van hertog Reinoud II van Gelre, waarin de betaling wordt genoemd van het loon voor Peter, de leeuwenverzorger Transcriptie: Item des selven dachs meister Peter van de lewe voer sinen cleden ende syn loen in den selven paymente 11 marc, maken in gereden ghelde 3 pond - 43 scellingen.

Schapen voeren Het lijkt geen toeval dat Aafje juist op Rosendael, naast schaapskuddes, wind­ honden, zwarte pauwen, papegaaien, sierzwanen en arenden, ook aanwijzingen vond voor leeuwen. Rosendael is altijd het favoriete kasteel geweest van de hertogen van Gelre, die liefst 24 kastelen in bezit hadden waar ze regelmatig hun neus moesten laten zien.

De oudste vermelding van de ‘koning van de jungle’ die ze aantrof, is uit 1342. Ongeveer 66 schapen worden in dat jaar aan de leeuwen gevoerd. Ook wordt gerept over de dienst­ kleding van een leeuwenverzorger die Peter heette, voor wie vijf ellen swerts - een dure lakense stof uit Leiden - en vijf ellen wit in de balans werden opgevoerd.

Herkomst onbekend Waar de leeuwen vandaan kwamen, is niet bekend. Er zijn grote hiaten in de rekeningen uit die tijd en over de aanschaf van de leeuwen

is geen notitie gevonden. Na 1423, het jaar waarin het promotieonderzoek van Aafje begint, komt ze helemaal geen verwijzingen meer tegen.

Ze moet dus gissen: “Afrika ligt het meest voor de hand. Als we aan specerijen en andere exotische producten denken, kijken we vaak naar de handel van de VOC in de zeventiende eeuw. Maar koopwaar en handelsroutes dateren van veel eerder. Aangevoerd via weg en water lagen specerijen, kruiden en stoffen zoals zijde al in de veertiende eeuw op markten in West-Europa. Het is aannemelijk dat de leeuwen ook op die manier bij ons zijn beland.”

Status verhogen Een andere vraag is, wat de graven ertoe bewoog om leeuwen op Rosendael te houden. Vermoedelijk het verhogen van hun status, zegt de historica. “De leeuw sprak tot de verbeelding en stond symbool voor moed en een hoge militaire rang. Op

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

7

#GLK

Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen

Bomen met een kleurtje Heeft u zich ooit afgevraagd waarom sommige bomen een oranje verfring, een lintje of een blauwe stip hebben? Het zijn markeringen die cruciaal zijn voor goed bosbeheer. Willem Lammertink van GLK geeft uitleg in zijn nieuwste blog op de website. Lees het blog (titel: ‘Toekomstbomen’) en deel het. www.glk.nl/actueel/blog

Geldersch Landschap & Kasteelen

Rara, weet jij welke dieren deze sporen hebben achtergelaten? Onder degenen met het juiste antwoord verloten we een containersticker met een afbeel­ ding van een ree, vogel of eekhoorn.

Miep Hendriks Das, ree, bever en de laatste mijn man. Wild zwijn Karen Cosman Das, damhert, bever, wild zwijn Geldersch Landschap & Kasteelen De juiste antwoorden: A das B ree C bever D wild zwijn. Iene miene mutte; de afval­ containersticker gaat naar Ellen Gerritsen.

Prachtige video van herten die al vroeg op pad waren. Met dank aan collega René Visser die zo vroeg al wakker genoeg was om direct zijn mobiel te pakken.

Nely Driesschen: De eerste kijkt of het veilig is, dan volgt de groep, Mooi! Zoiets als: ‘Vader mag ik oversteken?’

Janny Van Der Tuuk: Prachtig!! Wat leuk dat jullie dit met ons willen delen!!

Bedankt!!!

VisitVeluwe Kasteel Cannenburch is een 16e-eeuws kasteel dat even op een andere manier op de foto wordt gezet! Dankjewel @Roppies_ voor de foto. #Cannenburch #Vaassen #Veluwe #VisitVeluwe #VeluweNature #Castle #Kasteel #GLk #Drone #Buitengewoon_ GLD #Photooftoday #Igersgelderland #Nature #Water

@deRimboe Heerlijk weer en een prachtige omgeving. Wat wil je nog meer... #lunteren #glk #wekeromsezand #camping #kamperen

8

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

@mulder_a Deze jonge #bosuil lag vlak langs het pad. Iets verder het vak in gelegd tegen de honden. De ouders vinden hem wel om te voeden. #glk @jacovdhudding Gaaf!

Geldersch Landschap & Kasteelen

FAVORIETE PLEKJE - Het Wekeromse Zand is het favoriete plekje van Remco Oosterkamp.

Niet alleen omdat hij dit gebied als senior beheerder Zuidwest-Veluwe en Gelderse Vallei tot zijn werkterrein mag rekenen. “Het stuifzand is altijd mooi. Daar is maar weinig van in Nederland”, zegt Remco. “Samen met bos en heide is dat echt bijzonder. En de moeflon, ooit uit Corsica ingevoerd voor de jacht, komt hier voor. Dat is een goed graasbeest, goed voor het stuifzand. De moeflon komt verder alleen voor op de Hoge Veluwe en in Vierhouten. Weet je dat het Wekeromse Zand qua klimaat net een woestijn is? Als het overdag tussen de 25°C en de 30°C is, zakt de temperatuur ’s nachts tot 5°C. Gelukkig kan de moeflon daar goed tegen.”

Heleen Verduijn Wat een prachtig gebied! Ooit een excursie met Remco Oosterkamp gedaan.

Hij straalt passie uit! Hoop er van ’t najaar weer te wandelen!

Miriam Twikler Schitterende foto’s! Ik ben trots dat ik in Gelderland mag wonen!

Vroeger & nu

1563 1820

Van wandelgids tot digitale beleefroute Deze wandeling volbragt hebbende, komt men van zelf weder bij den grooten vijver, wiens smaakvollen aanleg men gedrongen is, bij iedere schrede te bewonderen.

Uit: ‘Geldersch Arkadia, of Wandeling over Bilioen en Beekhuizen’, Isaac Anne Nijhoff

vond gretig aftrek.

In de twintigste eeuw won wandelen snel aan popu­lari­ teit en werden verenigingen opgericht. Tegenwoordig wandelen meer mensen voor hun plezier dan ooit. Gidsen, kaarten en folders worden altijd nog gebruikt, maar steeds vaker in digitale vorm.

GLK gaat hierin mee met haar app ‘Landschap en kastelen’.

Voor specifieke landgoederen ontwikkelen we bovendien digitale beleef­routes met natuurgeluiden en historische filmpjes. De eerste maakten we voor landgoed Biljoen; Paulus Nijhoff had daar vast mee ingestemd.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

In Nederland staat Jacobus Craandijk te boek als grond­legger van de wandelgids. Aan het eind van de negentiende eeuw beschreef hij zo’n zeventig

wandeltochten. Hij laveerde daarbij tussen vooruitgangs­ optimisme en nostalgie, in een snel veranderende samenleving.

Door de industrialisatie en de aanleg van spoorwegen werden ‘afgelegen gebieden’ ontsloten.

Tegelijkertijd ontstond er onder welgestelden belangstelling voor het beleven van de natuur.

Toch was de doopsgezinde predikant niet de eerste die wandeltochten aan het papier toevertrouwde. Al in 1820 gaf de Arnhemse boekhandelaar Paulus Nijhoff een wandel­ boekje uit, getiteld ‘Geldersch Arkadia, of Wandeling over Bilioen en Beekhuizen’. Hij speelde ermee in op de komst van rijke wester­­lingen die de schoonheid van de Veluwe­ zoom ontdekten. Het door zijn zoon Isaac Anne Nijhoff met mooie pen geschreven boekje

2017

Download de app Layar in de App Store of Google Play. Zoek bij Geo Layars ‘mijn Gelderland’.

Als u op landgoed Biljoen bent, kies voor ‘rondje Biljoen’. Veel wandelplezier!

9

Ervaar de dynamiek van stuivend zand

Zeldzame

zandbeest In en rond open zand is meer leven dan u denkt. Vooral onder de kleine zandbeestjes zijn boeiende schepsels te vinden, veelal specialisten die aan de woestijnachtige biotoop gebonden zijn. GLK is zich bewust van de bijzondere biodiversiteit. Door toegenomen inventarisaties en digitalisering is het beheer van het schaarse open zand tegenwoordig maatwerk.

Tekst: Hans van den Bos

10

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Je struint over een weidse vlakte. De zon brandt aangenaam in je nek en je mijmert over de komende zomervakantie.

Maar je struikelt, de bril valt van je hoofd.

Opeens lig je op je buik en met toenemende vaart glij je in een diepe kuil.

In paniek krabbel je op handen en voeten, je wilt eruit. Tevergeefs. Want hoe heftiger je beweegt, hoe sneller je met het losse gruis verder naar beneden rolt.

Tot overmaat van ramp bombardeert iets of iemand je met schepladingen keien. Onder in de kuil loert een grauwe, platte kop met twee formidabele kaken. Als sabels schitteren ze in de zon. Ze openen zich en het monster omklemt je middel. Geen ontkomen aan. Een felle stekende pijn en weg zweef je.

Het omhulsel van je leeggezogen lijf wordt even later met een achteloze zwaai uit de kuil geworpen. Opgeruimd staat netjes...

Foto: Marc de Clerck

Heivlinder

Is dit een boze droom? Voor u en mij geluk­kig wel, maar voor een argeloos insect op het open zand is het realiteit. Vooral op stuif­ zanden komt namelijk de onverschrokken mierenleeuw veel voor. Al zijn zijn kenmer­ kende trechtervormige valkuilen ook op kleinere zandige plekken te vinden: in steilrandjes, langs paden op de hei. Zolang het zand maar onbegroeid en droog is. In het zandlandschap leven trouwens meer ‘vreemde kostgangers’.

Steppensoorten De lijst met typische zanddieren is langer dan je zou verwachten. Om eens wat insecten te noemen: heivlinder en kleine heivlinder, blauwvleugelsprinkhaan, sneeuwspringer, zandoorworm, steppenmier, sabelmier, rode bosmier, bijenwolf, grijze spinnendoder, veldkrekel, zandloopkever, verschillende soorten zandbijen en sluipwespen en de al genoemde mierenleeuw. Van de vogels zijn duinpieper, tapuit, roodborsttapuit, nachtzwaluw en draaihals sterk aan zand gebonden. Bij de amfibieën en reptielen zijn het vooral zandhagedis en rugstreeppad.

En laten we ook de lentevuurspin niet vergeten, de fraaiste van ons land. In wezen zijn het allemaal steppensoorten, dieren die je eerder in Oost- of Zuidoost-Europa of ergens hoog in de bergen zou verwachten.

Uitschieters in temperatuur Wat trekt deze dieren om in dit extreme milieu te leven? Voedsel valt er nauwelijks te vinden en ook water is schaars. Op stuifzand is het microklimaat voor veel soorten zelfs ronduit gevaarlijk, door de grote uitschieters in temperatuur. Op een heldere zomerdag kan het op een zuidhelling gemakkelijk vijftig graden worden, terwijl het ’s nachts vriest.

Zandbeestjes moeten dus wel specialisten zijn, die zich hebben weten aan te passen aan de rauwe, woestijnachtige omgeving.

Blijkbaar kunnen ze beter tegen warmte en droogte, dan tegen kou en vocht.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Internationaal belang Van al haar terreinen brengt GLK momenteel de belangrijkste kwaliteiten in kaart. Op een van de grote stuifzandgebieden, het Wekeromse Zand, blijken veel waarden van nationaal belang: de flora, de abiotiek (het niet-levende deel van het landschap), de cultuurhistorie en de visueel-landschappelijke waarde. Maar voor de bijzondere fauna geldt zelfs een nog hogere kwalificatie: die is van internationaal belang. Het ecologisch goed functionerend stuifzand met overgangen naar bos zorgt voor een unieke collectie planten diersoorten. Zulke gebieden met levend, binnenlands stuifzand komen in NoordwestEuropa nog maar zelden voor.

Tapuit

Foto: Koos Dansen

Foto: Ruud Knol

tjes

Foto: Koos Dansen

Lentevuurspin

11

Foto: Tim Faasen

Beheervisie GLK op open zand

Foto: Jan van Holten

Boven: Behaarde bijenwolf Links: Blauwvleugelsprinkhaan

GLK is trots op die hoge waardering. Er is de beheerders alles aan gelegen om die grote soortenrijkdom aan zandbeestjes vast te houden en zo mogelijk te verbeteren. Het belangrijkste is dat de oppervlakte open zand voldoende groot blijft, zodat de wind er vat op houdt. Want het zand moet blijven stuiven.

Dat gaat niet vanzelf, daarvoor moet de natuur een handje worden geholpen. De natuurlijke ontwikkeling van stuifzand in ons gematigde klimaat neigt er immers naar om zich tot mos, daarna heide en uiteindelijk tot bos te vormen. De aanvoer van onnatuurlijke stikstof bespoedigt deze opvolging en leidt soms tot een hinderlijke moslaag van grijs kronkelsteeltje.

Dynamiek van stuivend zand “Dat was bijvoorbeeld in 2013 het geval op het Wekeromse Zand”, vertelt GLK-ecoloog Wim Geraedts. “Toen constateerden we dat het zand nauwelijks meer stoof en dat het niet goed ging met de flora en fauna.” Het leidde tot een drastisch herstelplan. “We plagden mos en hei, en verwijderden bos. Dat zorgde voor een ruime verdubbeling van de opper­ vlakte open zand tot zo’n 25 hectare. Het zand begon meteen weer geweldig te stuiven en al snel bloeiden allerlei specifieke soorten er weer op.” De dynamiek van het stuivend zand is noodzakelijk voor de bijzondere bio­ diversiteit, benadrukt Geraedts: “Waar open zand, heide en bos op korte afstand van elkaar aanwezig zijn, vinden allerlei specialisten zoals de mierenleeuw er hun favoriete plekje.”

Moslaag van grijs kronkelsteeltje

U kunt de beheerder van dit soort terreinen helpen bij het openhouden van het zand.

Kom eens wat vaker op bezoek en schroom niet om juist op de zandige plekken te spelen of te wandelen. Dat kunt u mooi combineren met het zoeken naar (sporen van) de mierenleeuw. Maar pas op: laat u niet in zijn valkuil lokken! www.glk.nl/spelen-in-de-natuur

12

Foto: Hans van den Bos

Handje helpen

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Voor stuiven is veel ruimte en zand nodig, dat kan niet overal. GLK heeft naast het Wekeromse Zand nog een ander terrein waar het zand mag stuiven: De Haere. De beheerder bewaakt de oppervlakte levend stuifzand en grijpt in als het gebied te klein dreigt te worden. Ongeveer eens in de 25 jaar drukt hij op de ‘resetknop’ en worden er stroken mos, heide en zo nodig stukken bos verwijderd.

GLK beheert ook een aantal droge terreinen met stukken open zand die te klein zijn om te stuiven, zoals de Loenermark en Tongerense Heide. Het kale zand zorgt hier voor een welkome afwisseling tussen bos en heide. Dat is leuk voor recreanten en fijn voor zandbeestjes, al is het soortenpalet hier kleiner dan op de stuifzanden.

Aandacht en regelmatig ingrijpen zijn hier nodig om te voorkomen dat de biotoop open zand, en daarmee de zandbeestjes, uit het terrein verdwijnen.

Ten slotte zijn er ook veel zandkuilen, steilrandjes, zandwegen en -paden door de hei. GLK houdt deze in stand ten behoeve van de algemene zandsoorten en voor soorten die van overgangen houden, zoals zandhagedis, roodborsttapuit en veldkrekel. De beheerder neemt deze zandige plekken mee bij het reguliere onderhoud van bijvoorbeeld zandpaden en wegen. Zandhagedissen kan hij al helpen door hier en daar een strook zand van vijf bij tien meter te plaggen of rul te maken. De mierenleeuw, bijen en wespen zijn al tevreden met een vers gestoken steilrandje.

Locatie GLK

Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantiewoningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis ‘Boslust’ op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Overnachten in de Veluwse natuur Midden in de prachtige NoordVeluwse bossen organiseert GLK een tweedaagse excursie (7 en 8 juli) met de boswachter, inclusief overnachting op onze natuur­ camping De Dellen bij Epe. Bent u daarbij? Fotografie: Ton Rothengatter De Dellen is niet zomaar een natuurgebied.

Je vindt er typische Veluwedieren zoals hert, wild zwijn, vos en das maar ook broedt er de raaf, zwarte specht en wespendief. De grote variatie aan boomsoorten en een aantal speelse elementen zoals boomcirkels van tamme kastanjes duiden bovendien op een rijk bewoond verleden.

een avondwandeling en een verblijf in de wildobservatiepost. De kans dat u daar herten, reeën of wilde zwijnen ziet, is groot!

Dag 2 begint met een gezamenlijk bosontbijt.

Daarna gaat u op pad voor een lange wandeling. De boswachter vertelt u van alles over de historie van de Noord-Veluwe en laat u zien hoe het landschap en de natuur zich hebben gevormd. Na terugkomst op het kampeerterrein eindigt het programma. Als u wilt, blijft u gewoon nog een extra nachtje.

Uw overnachting U overnacht op ons natuurkampeerterrein De Dellen bij Epe met uw eigen tent, camper of caravan. De gemoedelijke camping ligt midden in de natuur, is kleinschalig en heeft geen voorzieningen. Speciaal voor deze excursie worden tijdelijk toiletten geplaatst.

Liefhebbers van rust en stilte overnachten hier al jaren. Het is een prachtige uitvalsbasis voor het maken van wandelingen.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Overnachten in de natuur Vrijdag 7 juli (start om 14.00 uur) en zaterdag 8 juli (einde circa 16.00 uur) Deelname: € 65 per persoon (donateurs € 55), inclusief hapje & drankje, ontbijt en lunchpakket, exclusief avondeten Informatie over de excursie: Nicole Burgers, (026) 355 25 64 (ma, di, do) Informatie over natuurcamping De Dellen: www.glk.nl/dedellen Reserveren noodzakelijk: www.glk.nl/evenementen

>

Onderweg komt u veel te weten over de geschiedenis van De Dellen

>

De excursie Op dag 1 neemt de boswachter u ’s middags mee voor een tocht over het voormalige landgoed De Dellen. Onderweg komt u veel te weten over de geschiedenis van dit gebied. ’s Avonds kookt u zelf of gaat u mee naar restaurant De Ossenstal. De dag eindigt met

Hele jaar open Natuurkampeerterrein De Dellen is het hele jaar open. U kunt er op eigen gelegenheid overnachten, zonder te reserveren. Zie voor meer informatie www.glk.nl/dedellen

13

Project onder de loep

Natte

natuur doet leven

Al direct aan het begin van onze wandeling zien we er eentje. Doodstil hangt hij aan een grashalm.

Een moerassprinkhaan! Een van de diersoorten die zich onlangs in het Vossenbroek bij Emst hebben gevestigd, aldus projectleider Ab van Dijk. In de afgelopen tijd heeft GLK daar voormalige landbouwgrond (grasland) omgevormd tot een gevarieerd, drassig gebied. Met beestachtig goede resultaten. Tekst: Karlijn van Onzenoort

14

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Boomkikker

Foto: Huub Slingeland

ondieper gemaakt, een beek omgelegd en zo het grondwater omhoog gebracht. Door deze ingrepen wordt verdroging tegengegaan. En daar varen planten én dieren wel bij.

Foto: Huub Slingeland

Vossenbroek is van oorsprong een nat natuur­gebied. Het woord broek (het Duitse Bruch) betekent moeras. Net als elders in ons land kampte het gebied echter met ver­ droging. Jarenlang was de waterhuis­houding er ingericht op ontwatering en een snelle afwatering ten behoeve van de landbouw. In de periode 2010-2016 heeft GLK er daarom, samen met het waterschap, het maaiveld verlaagd, sloten en greppels gedempt dan wel

Veluws kwelwater “Nu het gebied natter geworden is, kan zich een natuurlijke uitbreiding van dit elzen­ broekbos gaan ontwikkelen”, vertelt Ab, terwijl we langs een terrein met zwarte elzen lopen, die in schoon, Veluws kwelwater staan. Zijn collega, ecoloog Wim Geraedts, wijst op de kleine poeltjes onder de elzen. “Daar groeien vooral moerassoorten zoals gele lis, water­ violier, moeraszegge, wolfspoot, moeras­ struisgras en elzenzegge. Deze planten trekken allerlei bijzondere libellen aan, waaronder de bruine winterjuffer en de viervlek. Ook vlinders, bijvoorbeeld het icarusblauwtje, koevinkje en bruin zandoogje, zien we hier regelmatig.”

Natte natuur Even verderop laat Ab een gebied van veertig hectare zien dat GLK heeft afgegraven.

Doordat de voedselrijke (lees: mestrijke) bovengrond is weggehaald, ontstaan daar natte schraalgraslanden en vochtige hooilanden. Natte natuur op een voedselarme bodem zorgt voor een specifieke planten­ groei, aldus Wim. “Hierbij moet je denken aan bijzondere soorten, zoals moeraskartelblad, gevlekte orchis en stijve ogentroost. De gras- en hooilanden vormen op hun beurt een ideale omgeving voor watervogels. Zo zijn bij ons waarnemingen van lepelaars, kleine plevieren en zilverreigers gemeld.”

Felgekleurde achterpoten Op deze graslanden voelt de eerder­genoem­ de moerassprinkhaan zich thuis. Een geel­ Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Edwin Giesbers

Wandelingen In het Vossenbroek is een korte rond­ wande­ling uitgezet van 2 kilometer, gemarkeerd met gele paaltjes. Deze voert u langs het elzenbroekbos, de natte schraalgraslanden en vochtige hooilanden. Laarzen zijn niet nodig, wandelschoenen worden aangeraden.

Naast deze GLK-wandeling voert ook het Loobrinkerpad door het Vossenbroek. Het Loobrinkerpad is een Klompenpad rondom Emst: een goed aangegeven wandeling van 10 kilometer over onverharde paden langs weilanden, landbouwgronden en boerenerven. Startpunt is het Dorpshuis De Hezebrink in Emst.

Zie www.klompenpaden.nl

groene soort van wel 30 millimeter, met opvallende achterpoten die deels knalrood, deels heldergeel gekleurd zijn. “Deze sprinkhaan heeft een zware periode gehad in ons land,” vervolgt Wim, “maar hij doet het nu weer goed. Daarom staat hij sinds 2012 niet meer op de Rode Lijst.” In het Vossenbroek springen inmiddels vele tientallen exemplaren rond. We naderen het eind van onze wande­ ling. In de laatste bocht stuiten we nog op een kleine, gedrongen, grasgroene kikker. Een poelkikker die zich onbezorgd koestert in de vroege ochtendzon.

Zilverreiger

Vossenbroek Het Vossenbroek is een gebied van bijna honderd hectare ten oosten van Emst (bij Vaassen). Het wordt door de A50 in twee delen gesplitst. Het oostelijke deel is vooral open grasland met hier en daar struikgewas. Het westelijke deel is een stuk groter. Het bestaat uit een elzenbroekbos omgeven door natte graslanden. In het midden ligt een verhoging (de Emsterenk) met een dassenburcht. GLK heeft onlangs het wandelpad dat dwars over de enk liep, omgelegd, zodat de dassenfamilie rust heeft. Het elzenbroekbos is het enige grote bos in de wijde omtrek. Daarom duiken ree, das, vos en boommarter hier regelmatig op.

15

Mooi meegenomen

Natuurgids en app over de Veluwe

IJsvogelproducten De ijsvogel behoort zeker tot de meest aan­ sprekende broedvogels in ons land. Niet alleen door zijn ‘exotisch’ gekleurde verentooi maar ook door zijn fascinerende levenswijze. Gelukkig komt de ijsvogel in Gelderland veel voor, vooral langs beken en bij stilstaand water.

Met ‘Crossbill Guide Veluwe’ kunt u zelf op ont­ dekkingstocht in een van de mooiste natuur­ gebieden van Nederland. Het rijk geïllustreerde boek omvat 22 natuurroutes en geeft uitgebreide informatie. De app ‘Crossbill Veluwe’ voegt waar­ nemingstips en een berichtenservice toe. Het boek en de app zijn uitgegeven door KNNV/Crossbill Guides Foundation in samenwerking met de natuurbeheerders op de Veluwe, waaronder GLK.

In de kasteelwinkel van kasteel Rosendael zijn veel ‘ijsvogelproducten’ te koop, zoals borden, sleutelhangers, magneten en boekjes. Bijzonder mooi zijn ook de bronzen sculpturen van ijsvogels.

Van 16 juni t/m 15 september krijgt u als donateur bij inlevering van de bon 10% korting.

‘Crossbill Guide Veluwe’ (320 pagina’s) is voor € 22,95 te koop in de (reis)boekhandel, bij toeristische verkooppunten en via www.crossbillguides.nl/bookstore/veluwe De app ‘Crossbill Veluwe’ kunt u gratis downloaden.

Als donateur koopt u het boek met een aantrekkelijke korting. U gaat met de kortingsbon naar een kasteelwinkel van GLK. Of u bestelt online: www.crossbillguides.nl/glk De kortingsactie loopt van 16 juni tot 15 september 2017.

16

MOOI MEEGENOMEN

MOOI MEEGENOMEN

Crossbill Guide Veluwe van € 22,95

10% korting op ‘ijsvogelproduct(en)’

voor € 17,50

in kasteel Rosendael

Van 16 juni t/m 15 september 2017

Van 16 juni t/m 15 september 2017

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Maaike Kuyvenhoven - Fotografie Gerard van Bree

‘Ik voel de erwt!’

‘Gouvernante’ Riet Mulder: “Ik heb hier voor iedereen een boek. Dit mag je op je hoofd leggen en dan naar de andere kant van de kamer lopen. Zorg dat het boek blijft liggen.”

Emma: ‘Dat is moeilijk.”

Gouvernante: ‘Als je heel goed rechtop staat, gaat het beter.”

Rozemijn: “Het lukt, het lukt! – Oh, nou valt ie.”

Gouvernante: “Wie wil er weten hoe je deftig theedrinkt? Deze kopjes zijn van de koningin geweest. Neem maar een slokje terwijl je je pink rechtop houdt.”

Rozemijn: “Ik vind die schoteltjes heel erg deftig.”

Gouvernante: “We gaan de trap op. Til je rok maar een beetje op.”

Tijn: “Wat is dat voor plankje?”

Gouvernante: “Dat moesten de kinderen elke dag even knellen met hun armen, tegen hun onderrug. Zo leerden ze rechtop staan.”

Emma: “Mag ik dat eens proberen?”

Gouvernante: “Natuurlijk mag dat. Straks lopen we naar de knechtenkamer. Daar ontdekken we wie een echte prinses of jonker is!”

Tijn: “Hoe dan?”

Gouvernante: “Je mag in het bed liggen. Wie de erwt voelt, is een echte prinses of jonker!”

Anne: “Ik voel de erwt!”

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Prinsessen en Jonkers De kinderen gaan met de gouvernante door huis Verwolde (Laren) en ervaren hoe de adel leefde.

Iedereen mag verkleed komen, maar in het huis zijn ook prinsessenjurkjes en jonkervestjes.

Bij de uitreiking van het prins(es)diploma in de theeschenkerij krijgen de kinderen wat lekkers.

Vooraf reserveren.

Voor: kinderen vanaf 5 jaar; (groot)ouders nemen intussen deel aan een rondleiding door het huis of genieten van de rust in de theeschenkerij Wanneer: laatste woensdag van de maand in juni, juli en augustus, 14.00-16.00 uur Deelname: € 8,50, kinderen van donateurs € 6,50 Waar: huis Verwolde, Jonker Emilelaan 4, 7245 TL Laren Reserveren en meer informatie: (0573) 40 18 25 of verwolde@glk.nl www.glk.nl/verwolde 17

Kieskeurige Op maar een paar plekken in Nederland leeft een heel bijzonder insect: het vliegend hert (Lucanus cervus).

Het is een van de grootste keversoorten van Europa, die zich behalve door zijn indrukwekkende formaat

kaken

ook kenmerkt door een nogal ‘prehistorisch’ uiterlijk. De mannetjes kunnen wel negen centimeter groot worden!

Tekst en fotografie: Edwin Giesbers

18

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Na de paring legt het vrouwtje haar eieren bij de wortels van een omgevallen eikenboom of een stomp

Slechte vliegers Tijdens de eerste warme dagen in juni begint de paartijd voor het vliegend hert, een periode die een paar weken duurt. In de vroege avond worden de kevers actief. Door hun grote kaken zijn de mannetjes slechte vliegers. Met hun lichaam bijna rechtop verplaatsen ze zich nogal onbeholpen door de lucht. Een vrouwtje lokt mannetjes met feromonen in haar uitwerpselen en bijt een wond in de eikenschors waar dan sap uitstroomt. De kevermannetjes kunnen met hun grote kaken niet eten en zijn voor voedsel aangewezen op deze sapstromen.

De grote kaken worden ingezet om de rivaal in de lucht te tillen

Het vliegend hert dankt zijn naam aan de enorme, uitgegroeide kaken die wat doen denken aan het gewei van een hert. Alleen de mannetjes zijn hiermee uitgerust. De ‘gewei-loze’ vrouwtjes zijn kleiner en worden tussen de drie en vijf centimeter groot. De kevers zijn roodbruin van kleur met een zwarte kop. Ze leven in oude eikenbossen.

Rivalen optillen Zodra een mannetje een vrouwtje op de boom heeft ontdekt, beschermt hij deze plek tegenover andere mannetjes. Als die ten tonele verschijnen, vinden er dan ook verwoede gevechten plaats. De grote kaken worden ingezet om de rivaal in de lucht te tillen. Dit is niet gemakkelijk aangezien de pootjes voorzien zijn van weerhaken waarmee de kevers een stevige grip op de bast hebben. Maar als het lukt, dan wordt de verliezer triomfantelijk uit de boom gegooid. Uiteindelijk paart de winnaar van de titanenstrijd met het vrouwtje.

voedt zich onder de grond met vermolmd, vochtig hout. De larve is uiterst kieskeurig: het ver­molmde hout moet minstens een half jaar begraven en door bepaalde schimmels afgebroken zijn. Hij doorloopt een drietal ontwikkelingsstadia tot aan de verpopping.

In een periode die wel acht jaar kan duren, bereikt de larve de lengte van een volwassen exemplaar.

Kwetsbaar insect De specifieke voedselvoorkeur en de lange periode tot aan het bereiken van volwassenheid maken het vliegend hert tot een uiterst kwetsbaar insect. De vol­wassen kever leeft gemiddeld slechts enkele maanden en komt in Nederland maar op enkele plekken voor. Hij behoort tot de wettelijk beschermde soorten.

Gelukkig wordt het fascinerende diertje al jaren zo af en toe waargenomen op de GLK-terreinen Staverden, Tongerense Heide en Wisselse Veen.

Kieskeurige larve Na de paring legt het vrouwtje haar eieren bij de wortels van een omgevallen eikenboom of een stomp. Na drie weken komt een witte larve met oranje kopje tevoorschijn. Hij Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

19

Bijzondere donateur

Ben en Marijke Brunnekreef

Warm worden van GLK Ben Brunnekreef uit Elburg is al meer dan tien jaar vrijwilliger. Samen met zijn vrouw Marijke brengt hij GLK-folders langs bij campings en hotels. Ook steekt hij wekelijks de handen uit de mouwen bij bosgroep ’t Harde/Elburg.

En dat terwijl hij bomen vroeger alleen maar zag als ‘hout voor de kachel’.

Tekst: Laura Thuis

Toen hij 62 jaar was geworden, stopte Ben Brunnekreef met werken. Een leven als pensionado lonkte, maar het begon al snel te kriebelen. “Ik had jarenlang non-stop gewerkt, en dan zit je ineens thuis. Een groot netwerk buiten mijn baan had ik niet. Mijn enige vaste activiteit was elke week houtzagen en -kloven voor onze kachel.” Marijke: “Als Ben hout

ziet, wordt hij wild. Dat is altijd al zo geweest.

Daarom dacht ik dat die bosgroep van GLK wel iets voor hem zou kunnen zijn. We kenden iemand die daarbij zat.”

20

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Voldoening belangrijk “Ik ging een keer kijken en ben vervolgens nooit meer weggegaan”, vertelt Ben. “Het

werk is heel divers. Bermen opschonen met beugelzagen en kniptangen. Dennetjes trekken zodat heidevelden niet overwoekerd raken. Wallen maken van takken, als schuilplaats voor vogeltjes. En we mogen hout dat niet verkocht wordt, onderling verdelen. Voor de houtkachel.”

Maar voor Ben gaat het daar al lang niet meer

Dank u wel

Foto: Koos Dansen

Rondje Gelderland Om zo veel mogelijk mensen te enthousias­ meren voor ‘mooi Gelderland’ bezorgen Ben en Marijke al tien jaar GLK-folders bij Gelderse hotels, campings en andere trekpleisters.

Onlangs brachten ze nog de nieuwe kastelen­ folder ‘Beleef de kastelen’ rond. Marijke: “Ruim 5.500 kilometer hebben we door Gelderland gereden.” Ben: “De beloning is altijd de ontvangst: ‘U komt weer folders brengen.

Kopje koffie?’ Haha. Als we dat overal zouden doen, krijgen we die folders natuurlijk nooit verspreid.” Marijke: “Het is heel bijzonder om te zien hoe warm GLK wordt ontvangen.

De folders zorgen ook altijd voor flink wat bezoeken aan de terreinen en kastelen.”

Romantische elementen In de negentiende eeuw was het onder landgoedeigenaren mode om bezittingen aan te kleden met ‘romantische elementen’. Het nut hiervan was beperkt; de eigenaar liet ermee zien dat hij zich financieel wat kon veroorloven. Op landgoed Duno (Doorwerth) zijn op die manier cementrustieke rotspartijen en het ‘Dunobruggetje’ terechtgekomen.

In het kader van het project ‘Herstel landgoed Duno’ restaureert GLK momenteel deze beide elementen. Het project heeft tot doel de rijke geschiedenis van het landgoed weer zichtbaar te maken. Dit is mede mogelijk dankzij gulle giften van donateurs.

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. De heer Abma uit Ellecom maakte € 1.000 over. De heer Van Breukelen uit Nederhemert schonk € 750 ten behoeve van het project ‘Donjon kasteel Hernen’. De heer Wilmink uit Huissen doneerde € 500 omdat ‘we het kleine beetje natuur dat nog rest, moeten koesteren’. Mevrouw Hoitink uit Zutphen is vrijwilliger en gaf € 315,21. Daarnaast maakten diverse andere mensen die GLK een warm hart toedragen in totaal € 16.989,73 over. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Drie keer warm Ben: “Het is inderdaad prachtig om te zien hoezeer GLK wordt ‘gedragen’. Ik herken dat ook bij de bosgroep. Wij zeggen weleens tegen elkaar: ‘We worden drie keer warm van het hout. Door lekker buiten bezig te zijn, van de warmte die de kachel geeft en van het solidariteitsgevoel binnen de bosgroep zelf.’”

‘Het verschaft een hoop vreugde om zo samen buiten te werken’

ANBI

Foto: Hugo Stempher

Foto: Rob Schouten

om: “Het verschaft vooral een hoop vreugde om zo samen buiten te werken. En het geeft voldoening als het er allemaal weer mooi bij ligt. Wanneer we met onze werkkeet op landgoed Schouwenburg staan, komt de eigenaresse regelmatig met zelfgebakken appeltaart langs. Dat soort dingen is waar het om gaat.”

Vroeger, toen hij nog als vertegenwoordiger werkte, had hij weinig oog voor natuur en cultuur. “Natuurgebieden kende ik alleen van afslagen op de snelweg. Ik had geen benul.

Nu herken ik ontkiemende beukennootjes en zie ik hoe mooi de omgeving is waarin wij wonen.”

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI).

De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Service & vragen, Veelgestelde vragen).

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Periodiek schenken Wilt u meer weten over de moge­lijk­­heden om periodiek aan GLK te schenken? Informatie hierover is beschikbaar op www.glk.nl (Help mee). U kunt ook een folder downloaden via www.glk.nl (Service & vragen).

Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet, (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl.

21

Liefde voor het vak

Over koetjes en

kalfjes Dirk Ruessink (28) is boer. Sinds 2011 woont en werkt hij op Hoeve Nijenhuis, een monumentale boerderij van GLK in de buurtschap Linde bij Vorden. Dirk runt een jongvee-opfokbedrijf. Dat betekent dat hij jonge koeien (pinken) opfokt totdat ze bijna gaan kalven.

Hoeve Nijenhuis bestaat uit een woonhuis, een grote stal waar zo’n honderd pinken staan, een opslagloods en ruim 45 hectare grond.

Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Gerard van Bree

22

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Het bedrijf van Dirk vormt onderdeel van het melkveebedrijf van zijn ouders en zijn broer, acht kilometer verderop in Toldijk. Met zijn vieren vormen ze een maatschap. “De pinken komen bij mij als ze één jaar oud zijn”, vertelt Dirk. “Twee maanden voordat ze gaan kalven, keren ze terug naar Toldijk.”

Hoe ziet je dag eruit?

“Ik sta om kwart over vijf op. Dan loop ik een rondje door de stal om het vee te controleren. Om zes uur ben ik in Toldijk.

Samen met een medewerker melk ik daar de vierhonderd koeien in de melkstal. Dit duurt zo’n drieënhalf uur. Na de lunch ga ik naar huis. Ik voer de pinken, maak de stal schoon en verricht andere werkzaamheden.

De overige dagelijkse melkbeurten in Toldijk doen onze medewerkers. Meestal eten mijn vriendin Robin en ik rond zes uur. Daarna doe

ik vaak nog een klusje op het erf. En we gaan natuurlijk bijtijds naar bed.”

En gaat dat in de weekenden zo door?

“Zaterdag is bij ons een gewone werkdag.

De zondag eigenlijk ook, alleen hebben mijn broer en ik het zo geregeld dat we om en om een zondag vrij zijn. Dan hebben Robin en ik de mogelijkheid om een dagje uit te gaan. Ook zijn er op zondagmorgen hier in de omgeving vaak mountainbiketochten en daar doe ik graag aan mee. Ik vind het belangrijk om naast het werk een hobby te hebben.”

Hoe is het om zo nauw samen te werken met je familie?

“Doordat we alle vier onze eigen taken hebben binnen het bedrijf, loopt het prima.

Eens per week zitten mijn vader, broer en ik aan tafel en bespreken we alle lopende zaken.

Ik vind het een voordeel dat we niet allemaal op de boerderij in Toldijk wonen, en elkaar niet dag en nacht zien. Op verjaardagen of met kerst hebben we het heus niet over koetjes en kalfjes. Zeker als mijn andere broer en zus erbij zijn, want die brengen heel andere verhalen mee.”

Hoe is het om in zo’n kleine buurtschap te wonen?

“De mensen wonen hier honderden meters van elkaar af. Dat maakt dat iedereen redelijk op zichzelf is. Maar als er wat te vieren is, komen we allemaal bij elkaar. Verder ben ik actief in de commissie die het jaarlijkse volksfeest in september organiseert. Dat is van oorsprong een oogstfeest. Twee feestavonden, een fietstocht, dat soort activiteiten. Vorig jaar vierden we het

Boer Dirk, bezig in de stal waar ongeveer honderd pinken staan

150-jarig jubileum. Ik ben lid geworden van die commissie om mensen uit de buurtschap te leren kennen en iets voor de gemeenschap te kunnen betekenen.”

Wat vind je het mooie van dit vak?

“Ik vind het heerlijk dat ik eigen baas ben en de dag zelf kan indelen. Natuurlijk moet ik rekening houden met het melken, maar alles daarna plan ik zelf in. Verder vind ik het mooi met vee om te gaan en ervoor te zorgen dat we gezonde koeien hebben. Als de koeien gelukkig zijn, dan ben ik als boer ook gelukkig.

En verder geniet ik enorm dat we hier wonen met al die ruimte om ons heen.”

Kort na dit interview is de vader van Dirk Ruessink overleden aan de gevolgen van een ongeval. In overleg met de familie is besloten dit artikel te plaatsen, als eerbetoon.

Dirk Ruessink en zijn partner Robin voor Hoeve Nijenhuis, de monumentale boerderij uit 1872 van GLK in de buurtschap Linde (Vorden)

Boer heeft vrouw Ruim vier jaar woont Robin van den Barg samen met Dirk Ruessink op de boerderij. Maar een boerin voelt ze zich niet. “Van kinds af aan wist ik dat ik kapster wilde worden”, vertelt ze. “Ik heb elf jaar gewerkt in een kapsalon in Hengelo. In 2014 begon ik hier mijn eigen salon. En dat loopt super goed.” Zelfs zo goed, dat ze gaat uitbreiden. Binnenkort verhuist de salon van het woonhuis naar het voorste deel van de kapschuur, en verdubbelt het aantal stoelen van twee naar vier. Plannen voor een nagelstudio en schoonheidssalon liggen al klaar.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

23

Harm Edens Tv-presentator Harm Edens werd geboren in Enschede, woonde in Amsterdam en Haarlem en voelt zich nu helemaal thuis in Zutphen.

Beter kan hij het naar eigen zeggen niet treffen. “Je gaat de hoek om, slaat twee keer linksaf en staat midden in de natuur.”

Tekst: Rik Booltink - Fotografie: Gerard van Bree

De natuur

welkom heten

Aan tafel in het statige huis De Voorst maakt Harm Edens een energieke indruk. Je zou hem eerder plaatsen in een drukke stad dan in de Achterhoek. Toch is dit zijn plek. “Wanneer ik in Amsterdam kom, is het ’s ochtends vroeg al vol met toeristen. En het is ook niet fijn om in optocht over het strand te lopen als je een keer vrij bent. Laat mij maar lekker over de IJsseldijk kuieren. Daar is helemaal niemand.”

Edens draait zich om en wijst. “Langs de IJssel tussen Zutphen en Deventer heb je fantastische wandelroutes. Je ziet meidoorns, weidevogels en ganzen. Er zit ook een visarend; ga dat maar eens ergens anders zoeken. De andere kant op richting de Veluwezoom is het ook prachtig. Zelfs Het Loo is dichtbij. Langs de Baakse Beek heb je ijsvogels.”

24

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Krakende knoppen De natuur heeft iets wonderlijks, zegt hij. “Over de Berkel hangt een oude kastanjeboom. Als je daar in het voorjaar onder gaat staan, hoor je de knoppen openkraken. Dat is fantastisch.

De meeste mensen hebben dit nog nooit gezien. Ze staan er niet bij stil, jakkeren maar door. De natuur wordt elk jaar geboren, maar we heten haar nooit welkom. Vreemd toch?”

“Als kind had ik die fascinatie voor de natuur al. Ik stopte eikels in de grond. Half Enschede staat nu vol met bomen die ik illegaal heb

Mooi portret Batenburg, Duno en Staverden op TV Gelderland

Over zijn donateurschap: ‘Je moet steunen waar je om geeft’

geplant. Maar ik zag ook stukken weiland aan de horizon vertrekken, omdat er weer een betonklomp bijkwam. Daar kan ik nog steeds slecht tegen. Weilanden die volgeplempt worden met industriegebiedjes omdat zichtlocaties zo belangrijk zijn. Flauwekul.”

Kaasschaaf langs erfgoed Om zijn band met het Gelders landschap te onderstrepen, werd hij donateur van GLK. “Je moet datgene steunen waar je om geeft.

Daar mag je egoïstisch in zijn. Als je familie

met hartkwalen hebt, ben je donateur van de Hartstichting. Ik ben heel erg van de natuur en de kastelen, vooral de buitenplaatsen. Te vaak wordt er met de kaasschaaf langs het erfgoed gegaan: boompje weg, een weg iets breder, hoekje natuur eraf, oud huisje slopen. Zonder GLK houd je een landgoed met drie perkjes en een boompje over.”

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Sinds afgelopen mei presenteert Harm Edens wekelijks het vernieuw­de natuurprogramma ‘BuitenGewoon’ van TV Gelderland. “We bekijken steeds het heden, het verleden en de toekomst van een terrein. Het is meer dan een mooie weergave, er zit ook een kritische toon in.

In totaal maken we vijftien uitzendingen.”

‘BuitenGewoon’ is deze zomer elke zaterdagavond vanaf 17.20 uur te zien op TV Gelderland en wordt ieder uur herhaald. Op 13 mei nam Edens de kijkers mee naar de GLK-bezittingen in Batenburg. In de aflevering van 24 juni staat landgoed Duno centraal. Op 12 augustus wordt landgoed Staverden bezocht.

25

GLK TOT DE KERN

De kerncollectie van GLK Kwaliteit is een van de pijlers uit de meerjaren­ visie van GLK. Onder andere in het beheer van onze terreinen en bezittingen komt dit naar voren. Om te kunnen (bij)sturen is het noodzakelijk om goede kennis te hebben van de terreinen en om het beheer regelmatig te evalueren.

GLK werkt daarom met een kwaliteitscyclus van twaalf jaar waarin we per terrein een vast aantal stappen doorlopen: inventarisatie, visievorming, beheer en evaluatie. De eerste stap lijkt vanzelfsprekend: we weten al behoorlijk veel van onze terreinen. Toch is hier nog veel verbetering mogelijk. Eind 2016 zijn we daarom begonnen om de waarden in onze terreinen, de zogeheten kerncollectie, op een nieuwe manier in kaart te brengen.

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

Binnen en buiten Bij het woord collectie denken we vaak aan schilderijen, beelden, serviezen, etc. Maar onze buitenbezittingen maken evengoed onderdeel uit van de collectie van GLK. We treffen er bijvoorbeeld zeldzame planten en dieren aan, of cultuurhistorische elementen die van een unieke gaafheid zijn in Nederland, Europa of zelfs de hele wereld. De kennis over deze niet-museale collectie was tot nu toe versnipperd en vooral niet op een eenduidige manier beschreven. Daardoor was niet altijd helder hoe de verschillende waarden in een terrein zich tot elkaar verhouden. Ook wisten we van sommige elementen in een terrein niet hoe bijzonder ze eigenlijk zijn.

over natuur, cultuurhistorie en landschap in een terrein. Voor de waardering gaan we vervolgens uit van criteria die vanuit wetgeving en vanuit de verschillende vak­gebieden algemeen geaccepteerd zijn. We geven daarbij ook aan of iets provinciaal, nationaal of inter­nationaal een status heeft of bescherming geniet. Dat kan gaan om bepaalde planten en dieren (Rode Lijst) of om rijksmonumenten waaronder de Hunne­schans en waardevolle cultuurlandschappen. Daarnaast kennen we extra waarde toe aan elementen die een belangrijke rol spelen in de lokale beleving en geschiedenis. Externe deskundigen kijken met ons mee en waar­borgen zo de objectiviteit van onze aanpak.

Van rijksmonument tot Rode Lijst Door vanaf nu alle gegevens te bundelen en op eenzelfde manier te waarderen, krijgen we een duidelijk beeld van wat het meest van waarde is in onze terreinen. Dit geheel noemen we de kerncollectie. We inven­ tariseren allereerst wat er allemaal bekend is

Leidraad voor beheer De kerncollectie natuur, cultuurhistorie en landschap die zo naar boven komt, vormt uiteindelijk de leidraad voor nieuwe beheervisies en concrete beheermaatregelen.

Met deze aanpak geven we de kwaliteit van het terreinbeheer binnen GLK een nieuwe impuls.

Actualisering bosbeleid

Keuzes maken Niet alles kan overal. Dat betekent dat er keuzes gemaakt moeten worden. Een 26

groot deel van de bossen geniet bovendien Europese bescherming of is aangewezen als rijksmonument, hetgeen consequenties heeft voor het beheer. Ook om die reden wordt steeds meer duidelijkheid verlangd over de koers en keuzes van GLK. Al deze ontwikkelingen vragen om actualisatie van ons bosbeleid en de daarbij passende doelen.

Op basis van de meerjarenvisie hebben we de doelen voor de komende jaren als volgt geformuleerd: 1. We koesteren de bijzondere waarden van de bossen op het gebied van natuur, landschap, cultuurhistorie en archeologie en versterken of ontwikkelen deze waarden verder waar mogelijk.

2. De bossen van GLK zijn opengesteld voor het publiek. Het beheer en de inrichting van onze bossen zijn zodanig dat donateurs, omwonenden en andere bezoekers op vele manieren veilig van onze bossen kunnen genieten.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Nico van Haastrecht

Binnen de kaders van haar meerjarenvisie heeft GLK onlangs het beleid rondom haar bossen geactualiseerd. Van de 12.000 hectare grond die GLK beheert, bestaat maar liefst 7.250 hectare uit bos. Het gaat daarbij om naaldbos, loofbos, parkbos, maar ook grienden en hakhout.

De aanleiding tot actualisering ligt niet zozeer in de bossen zelf; de aard en de samenstelling van de bossen veranderen slechts langzaam. Wat wel snel verandert, zijn de maatschappelijke wensen ten aanzien van onze bossen. Het recreatief gebruik van de bossen wordt gevarieerder en neemt toe, maar ook de daarmee samenhangende risico’s. Het bos vormt ook een bron van inkomsten, waarmee we kwaliteit en instandhouding van ons bezit borgen. En er is een steeds grotere publieke betrokkenheid bij het beheer.

3. Met inachtneming van de bijzondere waarden van het bos wordt op een verantwoorde wijze hout uit de bossen van GLK geoogst. Betrokkenheid van de samenleving bij het beheer wordt gestimuleerd.

4. GLK versterkt het voor bosbeheer benodigde vakmanschap in de organisatie.

Uitwerking van deze doelen vindt plaats in onze beheervisies die vervolgens richting­ gevend zijn voor het beheer van onze bossen.

Uitnodiging donateursvergadering 2017

Exclusieve rondrit door ongerept boerenlandschap in Gelderse Vallei

De vergadering vindt zoals altijd in de ochtend plaats. Na de lunch neemt u deel aan een speciaal voor de gelegenheid georganiseerde excursie. In een touringcar rijdt u langs het historisch landgoed Hoevelaken, waarvan het noordelijk gelegen park eigendom is van GLK. Dit lange, smalle terrein tussen sloten vormt een oase tussen nieuwbouwwijken en grenst aan een recentelijk ontwikkeld natuurgebied.

In het drukbezochte park herstelden we in 2016 een monumentale vijver met een begintwintigste-eeuwse trap en bank. Op de plek van het vroegere kasteel werd in 1926 door architect M.A. van Nieukerken een huis ontworpen en voorzien van interieurs van verschillende grachtenpanden.

Met rust gelaten De bustocht gaat verder langs Terschuur, Barneveld en landgoed Stoutenburg.

Opvallend is het zeer afwisselende landschap van vochtige heide met vennen, bossen en landbouwgronden en de talrijke beken die het gebied rijk is, zoals De Esvelder/ Dronkelaarsbeek, de Middelaarsche Beek en de Barneveldse Beek. We doorkruisen een gebied dat door de ruilverkaveling met rust is gelaten. Een prachtig boerenlandschap met laaggelegen broekgronden die gevoed worden door de Barneveldse Beek.

Foto: Gerard van Bree

Jaarlijks stellen wij u in de gelegenheid met ons van gedachten te wisselen over onze werkzaamheden. Dit jaar vindt de donateursvergadering plaats op zaterdag 7 oktober in Expo Hoevelaken, met aansluitend een exclusieve rondrit door ongerept boerenlandschap. U bent van harte welkom!

Monumentale, onlangs opgeknapte vijver in park Hoevelaken

Bijzondere soorten In de directe omgeving ligt een aantal historische boerderijen, waaronder Klein Bylaer, daterend uit de zeventiende eeuw.

Deze boerderij grenst aan het gelijknamige land­goed dat we te voet zullen verkennen.

Klein Bylaer is in de loop der eeuwen uitgegroeid tot een coulisselandschap met veel oude bomen, gemengd bos en natte heide. Er komen veel bijzondere planten en dieren voor zoals witte snavelbies, water­ lepeltje, hei- en poelkikker en hazelworm. Het oorspronkelijke water­beheersingsstelsel van sprengen en beken is hier nog intact. Dus stevige, waterdichte wandelschoenen zijn aan te bevelen.

Deelnamekosten en aanmelding Deelname staat open voor donateurs met één introducé. De bijdrage in de kosten van de vergadering bedraagt € 27,50 p.p. Dat is inclusief koffie/thee, lunch en het volledig verzorgde excursieprogramma. Inschrijving is mogelijk tot 11 augustus a.s. Er kunnen

maximaal 500 personen deelnemen.

Toewijzing op volgorde van binnenkomst.

Aanmelding via de antwoordkaart in deze editie van Mooi Gelderland of via www.glk.nl > Service & vragen > Donateursvergadering 2017. Uiterlijk in week 38 ontvangt u bericht of wij u hebben kunnen plaatsen. Bij annulering na 15 september bent u de helft van het bedrag verschuldigd.

Programma 7 oktober 2017 09.30 – 10.00 uur > Ontvangst met koffie en thee in Expo Hoevelaken 10.00 – 12.30 uur > Welkom, terug- en vooruitblik GLK door Peter van den Tweel, directeur-bestuurder > Presentatie ‘GLK in Beeld’ 12.30 – 13.30 uur > Lunch 13.30 – ca. 17.00 uur > Excursie door de Gelderse Vallei met een bezoek aan ons recentelijk opgeknapte park Hoevelaken en bezichtiging van landgoed Klein Bylaer, waar het coulisselandschap nog intact is.

Landgoed Klein Bylaer

Foto: Marcel Molenaar

Overige informatie Expo Hoevelaken (Koninginneweg 1, 3871 JZ Hoevelaken) is goed bereikbaar met open­baar vervoer. Het complex ligt op loopafstand van NS-station Hoevelaken.

Met eigen vervoer kunt u parkeren op het terrein van Expo Hoevelaken zelf.

Meer informatie ontvangt u hierover in uw bevestigingsbrief. Heeft u vragen over de donateursvergadering, dan kunt u contact opnemen met Lenie Burgers: (026) 355 25 37 of Anne van den Hul: (026) 355 25 33, ma-vrij van 09.00-12.30 uur.

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Harig beestje Als nachtvlinder is de Calliteara pudibunda of meriansborstel niet moeders mooiste. Met zijn zwarte en grijze tinten zie je hem snel over het hoofd. Als rups is hij daarentegen een echte blikvanger. Hij komt in verschillende kleuren voor: geel, wit, roze of zoals hier groengeel. Altijd staan zijn fraaie haar­ borstels overeind. Behalve de roze borstel aan de achterkant, die heeft de vorm van een stekel. De rups vertoeft in bomen en struiken zoals meidoorn, berk, wilg, eik en beuk. Vanaf juli kunt u hem weer zien.

Foto: Edwin Giesbers

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie­ overzicht’ naar donateurs@glk.nl

Activiteiten op vijf markante plekken in Lunteren

Laat u verrassen!

De Noord-Veluwe verkennen In Nunspeet stapt u in de bus voor een heerlijke toertocht. Na een stukje langs de voormalige Zuiderzee rijden we de Veluwe op waar we in natuurgebied De Dellen een kopje koffie drinken. Via Wezep en Hattem gaan we bij Wapenveld de IJsseldijk op om het rivierlandschap te bekijken. Daarna buigen we weer af richting Veluwe: via Epe naar Vaassen en vervolgens een lekkere lunch in het koetshuis van kasteel Cannenburch. Na een korte rondleiding door het kasteel vervolgen we onze reis via Apeldoorn en Staverden naar de Hunneschans bij Uddel. Daar strekken we nog een keer de benen en tot slot rijden we via Elspeet weer terug naar Nunspeet. Gaat u met ons mee? Vooraf reserveren. > Zaterdag 22 juli 09.00-17.00 uur Deelname: € 55 (donateurs € 49), inclusief catering en lunch Start- en eindpunt: parkeerplaats Veluwetransferium, direct achter het NSstation Nunspeet Informatie: Aleid Bosch (038) 376 94 82 Reserveren: (026) 355 25 55 of www.glk.nl/evenementen

30

Langs de bloeiende hei Eind augustus is de bloeiende hei op haar mooist. We nodigen u graag uit om dan met ons in de bus te stappen voor een rit over de Zuid-Veluwe. Na de start op NS-station Velp rijden we langs kasteel Rosendael en vervolgens doen we zo veel mogelijk locaties met heide aan. Eerst binnendoor via de Posbank naar Eerbeek. Daar bekijken we het Huis te Eerbeek, bezoeken we de Oliemolen en drinken we koffie. Dan door naar de Loenermark, waar we de schaapherder met zijn kudde op de hei opzoeken. Via Beekbergen brengt de bus ons naar landgoed Het Spelderholt, waar we lunchen. ’s Middags rijden we via Bruggelen en Apeldoorn naar Hoog Soeren en vervolgens door de heidevelden richting Kootwijk. Via Harskamp en Otterlo en langs Nationaal Park De Hoge Veluwe eindigen we op ons GLK-landgoed Groot Warnsborn waar we afsluiten met een drankje. Vooraf reserveren, rolstoelen kunnen niet mee. > Zaterdag 26 augustus 09.10-17.00 uur Deelname: € 55 (donateurs € 49), inclusief catering en lunch Start- en eindpunt: NS-station Velp Informatie: Harro Frieling (055) 355 72 47 of 06 51382111 Reserveren: (026) 355 25 55 of www.glk.nl/evenementen Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Feestelijke oplevering ‘Goudsberg’ Op zaterdag 17 juni bent u van harte welkom om de oplevering van het project ‘De Goudsberg, middelpunt van Nederland’ met ons te vieren. De afgelopen jaren heeft GLK met lokale partijen hard gewerkt om de rijke historie van dit 1200 hectare grote gebied bij Lunteren weer zichtbaar te maken.

U kunt deelnemen aan activiteiten voor jong en oud op vijf markante plekken: Museum Lunteren, Middelpunt van Nederland, de Eendjesvijver, Uitkijktoren de Koepel en de IJzertijdboerderij. Vanaf deze plekken en vanaf NS-station Lunteren vertrekt elke 20 minuten een klassieke autobus die tussen de locaties heen en weer rijdt. De route langs deze locaties kan ook prima gefietst worden. Een fiets huren is mogelijk bij Flier tweewielers, Dorpsstraat 31, Lunteren (vlakbij het NS-station). > Zaterdag 17 juni 10.30-16.00 uur Deelname: gratis Informatie: www.glk.nl/evenementen of www.middelpuntvannederland.nl

In zomerse sferen Ammersoyen en Zypendaal 1001 sprookjes en legendes Ridder Richard heeft deze zomer zo veel te vertellen! Met veel humor en fantasie brengt hij verhalen uit oude boeken tot leven. Er zijn wel 1001 verhalen om uit te kiezen, dus laat je verrassen! Deze voorstelling is geschikt voor jong en oud. Vooraf reserveren. > Deelname: € 9,50, inclusief kasteelbezoek Kasteel Ammersoyen: donderdag 3, 10 en 17 augustus 13.30 en 15.00 uur (073) 594 95 82 Reserveren: www.glk.nl/ammersoyen Huis Zypendaal: dinsdag 1, 8 en 15 augustus 13.30 en 15.00 uur (026) 364 46 45 Reserveren: www.glk.nl/zypendaal

Kasteel Cannenburch Een Frans festijn Vier het zonnige Franse leven in het park van kasteel Cannenburch. Met kunstenaars, brocante, bourgondisch eten en heerlijke Franse muziek. Alsof je op Montmartre bent!

Heeft u antiek of kunst in huis? Laat het op zaterdag 5 augustus taxeren. Geen klokken, meubels en poppen. > Zaterdag 5 (10.00-18.00 uur) en zondag 6 augustus (10.00-17.00 uur) Entree fair: € 6,50, kinderen tot 12 jaar gratis Entree kasteel: € 5, kinderen tot 12 jaar, donateurs en houders van Museum­ jaarkaart of Rembrandtkaart gratis Informatie: www.eenfransfestijn.nl (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch

Kasteel Hernen Kluchtendag Beleef middeleeuws vertier. De theatermakers van de stichting KunstKeetFestival spelen de hele middag diverse kluchten en tafelspelen en maken dit door improvisatie en bewegingstheater toegankelijk voor een zo breed mogelijk publiek. > Zondag 17 september 13.00-17.00 uur Entree: € 8,50, kinderen t/m 18 jaar € 5 (donateurs gratis) (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen Kasteel Rosendael Liefdesbloemen Kwekers van agapanthus bieden hun mooiste planten te koop aan op kasteel Rosendael. Zij vertellen u graag alles over het verzorgen van deze liefdesbloemen. Op de tuinmarkt vindt u planten, streekproducten, ansichten, antiek en tuingereedschap. Bezoek meteen ook het kasteel en het park! > Zaterdag 15 juli 11.00-17.00 uur Entree: € 5, meerprijs kasteelbezoek € 2 (donateurs geen meerprijs) (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael

Huis Verwolde Grote najaarsfair Komt u de zomer uitzwaaien op huis Verwolde? Najaarsfair met brocante, woonaccessoires, streekproducten, culinaire lekkernijen & live muziek in het park van huis Verwolde. > Zaterdag 2 en zondag 3 september 10.00-17.00 uur Entree: € 3 inclusief toegang onderhuis, kinderen tot 18 jaar gratis Rondleidingen: € 7,50, kinderen tot 18 jaar € 4 (donateurs gratis) (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde Kasteel Hernen Een ridderlijke midzomernacht Beleef een gezellige midzomernacht op kasteel Hernen. Op de historische binnen­ plaats worden lange houten tafels voor u gedekt met wijn en spijs. Samen met anderen geniet u van hoogwaardige muziek, dans en verhalen. Vooraf reserveren. > Zaterdag 24 juni 19.00-24.00 uur Arrangement: € 69,50 inclusief rondleiding Reserveren: info@jrwijnenspijs.nl (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen

Tuinmarkt met agapanthussen, streekproducten en gereedschappen op Rosendael

Kasteel Doorwerth De strijd om Diamandia Ergens hier ver vandaan ligt het Rijk Diamandia. Vandaag kiest het volk een nieuwe leider. Wordt het de lieve Lady Luminata of haar sluwe zus Dame Desdemona? Jij mag kiezen! Voor kinderen van 4 tot 12 jaar. Vooraf reserveren. > 9 en 16 juli, 16 en 23 augustus 13.30 en 15.00 uur Entree: € 10 Informatie en reserveren: (026) 33 97 406 of doorwerth@glk..nl www.glk.nl/doorwerth Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

31

Pronkstuk

Met bolle, rode wangetjes staat Naleken Kelffken op de geblokte tegelvloer. In haar knuistjes houdt ze veelzeggende attributen. De roos geeft aan dat het om een meisje gaat; geen overbodige boodschap in een tijd dat jongens op jonge leeftijd rokken droegen.

Tekst: Jorien Jas

Trouwe

viervoeter met een boodschap In het andere handje houdt de dreumes een kostbare gouden rammelaar, die duidelijk maakt dat Naleken in een welgesteld gezin opgroeide. Haar vader was secretaris van Nijmegen en haar trotse ouders lieten in 1633 haar portret schilderen toen zij de leeftijd van één jaar had bereikt. Zuigelingensterfte was alledaags en een reden om de eerste verjaardag van een kind als overwinning te beschouwen. Even zelfverzekerd als de dreumes zit op de voorgrond een hondje

met een bonte bellenriem. Honden zijn gewilde bijfiguren op schilderijen. Vaak zijn ze voorgesteld als jachthond of als troeteldier.

Soms heeft een hond een symbolische betekenis en verwijst hij naar (huwelijks) trouw of waakzaamheid – ook tegen zedeloos gedrag. Is de hond in dit portret slechts een speelkameraad? Waarschijnlijk niet. Voor een zeventiende-eeuwse goede verstaander symboliseert de hond het belang van opvoeding. Net als nu waren ouders

32

Mooi Gelderland – Zomer 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen

op zoek naar advies over de opvoeding van hun kind. De dichtwerken van Jacob Cats boden houvast. Hij schreef dat kinderen getraind moeten worden als honden. Tegelijk waarschuwde hij: ‘Een eerbaar kind is aan te jagen door eerzucht, niet door harde slagen’.

Cats schreef ook ‘Gelijck de Juffer is, zoo is haer hondeke’. En zo is het, bij dit parmantige tweetal.

‘Naleken’ (schilder onbekend) is te zien op kasteel Ammersoyen