Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Voorjaar
2017
Jaargang 14 nummer 1
Wild van bijen De biologische klok Donateursexcursie naar Staverden
Het licht van de lente
Nummer 1
Het voorjaar voelen
Foto: Marc Pluim
GLK heeft transparantie en kwaliteit van het bezit hoog in het vaandel staan. Die kwaliteit wordt bevestigd door zeven toegekende keurmerken. Dat brengt met zich mee dat we moeten voldoen aan de eisen daarvan. In het afgelopen jaar zijn we hiervoor beoordeeld. Het ging om de keurmerken FSC (bosbeheer), SNL (natuurbeheer), CBF (erkend goed doel) en Museumregistratie. Vier keer werden we getoetst en is ons gevraagd om aan te tonen dat we doen wat we hebben afgesproken. Gelukkig slaagden we in alle gevallen met vlag en wimpel, met hier en daar een aandachts punt. En dan ineens wordt het weer lente. De krokussen steken hun kopjes boven de laatste restjes sneeuw uit. De dag wint terrein op de nacht en her en der kruipen dieren uit hun holletjes. Dan trek je je wandelschoenen aan of je springt op de fiets om de zon op je gezicht te voelen. Je ruikt het voorjaar! Een onbeschrijflijk gevoel. Het besef is dan weer helemaal terug: dit is dus waar we het voor doen. De dieren en planten, de prachtige Gelderse natuur en het erfgoed dat we beheren. Daar gaat het om. Ik heb daarom een onbedwingbare behoefte u aan te moedigen. Ga naar buiten, gun het uzelf om dat speciale gevoel te ervaren. En gun het ook een ander! Mocht die ander daarbij overigens een klein zetje nodig hebben, dan verwijs ik u graag naar onze kennismakingsactie ‘Mooi cadeau’ (zie pagina 4 en de bijsluiter). Als dank voor uw trouwe donateurschap bieden we u de mogelijkheid om een goede bekende of een familielid gratis een jaar lang te laten genieten van de Gelderse natuur & cultuur. Deze kennismaking zal zeker in goede aarde vallen. Want wie onze landschappen verkent en onze kastelen bezoekt, raakt betoverd. En voor je het weet, is er er dan alweer een jaar voorbij en word je opnieuw overvallen door het lentegevoel. Geniet ervan!
10
Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: kasteeltuin Staverden, Sabine Wolters. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
Download uwde vernie
de gratis app
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Hoe weet de natuur dat het weer tijd is voor de lente? Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Voorjaar 2017
6
Wilde bijen zijn fascinerende voorjaarsboden!
4
Mooi & nieuw
6
Wild van bijen
8
#GLK
9
Vroeger & nu De Borkense Baan
10 Licht, warmte en de biologische klok 13
Locatie GLK Op vakantie bij GLK
14
Project onder de loep Verliefd op de lookalike
16
Mooi meegenomen
17
Groot & klein Avondexpeditie
18
De elasticiteit van een schildpad
20 Bijzondere donateur Bedrijfsvriend van GLK 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak Hans Wijninga
18
Hoe gaat GLK om met zonlicht, warmte en vocht op kastelen?
24 Mooi portret Margot Ribberink 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24
32 Pronkstuk Geel schorpioenmos
Weervrouw Margot Ribberink woont in een oude Gelderse boerderij
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Mooi
cadeau
Geniet 1 jaar van
natuur & cultuur
cadeau losse kaarten 100217.indd 3
4
10-2-2017 09:51:17
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Laat u iemand gratis kennis maken met GLK? Het draagvlak voor GLK is opnieuw toegenomen. We begonnen 2016 met 43.382 donateurs, aan het eind van het jaar stond de teller op 44.312. Iedereen die ons trouw is gebleven of in 2016 donateur is geworden, zijn we zeer erkentelijk! Omdat we deze brede ondersteuning graag willen behouden – en liefst nog willen vergroten – hebben we de kennismakingsactie ‘Mooi cadeau’ op touw gezet. Uit waardering voor uw steun als donateur mag u een bekende, vriend(in) of familielid een jaar lang gratis laten genieten van de Gelderse natuur en cultuur! Voor het aanbieden van deze gratis kennismaking gebruikt u de speciale bijsluiter bij deze editie van Mooi Gelderland. De cadeaukaart geeft u aan degene dit u wilt verrassen. De antwoordkaart vult u in en stuurt u in de envelop zonder postzegel naar GLK. Na een jaar stopt het proefdonateurschap automatisch. Wel hopen we natuurlijk dat veel nieuwe mensen enthousiast worden en zich aanmelden als donateur! Heeft u de bijsluiter ‘Mooi cadeau’ niet aangetroffen of wilt u meer informatie over deze kennismakingsactie? Ga naar www.glk.nl/ mooicadeau
‘Het geheim van de Gelderse grafheuvels’
Christina en Jacob herenigd
Archeologisch onderzoek naar circa zevenhonderd prehistorische Veluwse grafheuvels heeft tal van vondsten naar boven gebracht. Deze geven inzicht in toenmalige rituelen en alledaagse gebruiken. In samenwer king met Rijksmuseum van Oudheden en gemeente Epe heeft GLK hierover een expositie ingericht in kasteel Cannenburch in Vaassen: ‘Het geheim van de Gelderse grafheuvels’. De expositie opent op zaterdag 1 april en loopt tot en met oktober 2017. Meer informatie: www.glk.nl/cannenburch
Ruim een jaar geleden keerde het portret van Jacob Kelffken na zorgvuldige restauratie terug op kasteel Ammer soyen. Onlangs heeft zijn echtgenote Christina van Berck, na eenzelfde behandeling te hebben ondergaan, zich weer bij hem gevoegd. De twee monumentale kunstwerken van een onbekende meester zijn met behulp van steigers op hun plaats gehangen in de zaal van het kasteel. Komt u ze bewonderen? www.glk.nl/ammersoyen
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
In de bijzondere ambiance van onze zeven opengestelde kastelen kunt u genieten van museale collecties, in steeds wisselende presentaties. Ook neemt u vast weleens deel aan een kasteelevenement, woont u een voorstelling bij of neemt u uw (klein)kinderen mee voor een rondleiding. Zodoende passeerden in 2016 ruim tweehonderdduizend mensen de poorten van onze kastelen, meer dan ooit. We verwachten de komende jaren een verdere stijging, ook doordat mensen met een Museum jaarkaart sinds 1 januari 2017 (tijdens reguliere openings tijden) gratis toegang hebben. Dat is goed voor GLK, want meer bezoekers zorgt voor meer inkomsten – en die hebben we hard nodig om de kastelen en collecties aantrekkelijk te houden. Al die nieuwe kasteelbezoekers willen we ook verleiden donateur van GLK te worden. Zodat zij niet alleen onze kastelen bezoeken, maar ook gemotiveerd raken om de landschappen eromheen te verkennen. Onze kastelen als poorten naar cultuur én natuur! De nieuwe kastelenfolder wordt verspreid via ruim achthonderd recreatieve locaties, fiets- en wandelbeurzen in Nederland en Vlaanderen en musea en horecagelegen heden.
Foto’s: Gelders Archief
Poorten naar cultuur en natuur
GLK pakt in 2017 door met de Duno Het project ‘Herstel landgoed Duno’ krijgt dit jaar verder vorm en inhoud. In februari herstelden onze beheerders al op twee plekken het fraaie uitzicht over de Rijn. Bomen die het uitzicht belemmerden, werden ingekort en zullen in de toekomst als hakhout worden beheerd. In mei kunt u genieten van de bloeiende azalea’s in de beroemde Azalealaan. Eind vorig jaar vulden we de bestaande begroeiing aan met extra planten, waardoor de laan weer meer allure krijgt. In het voorjaar begint ook de restauratie van het bekende Dunobruggetje; we verwachten hier rond de zomer mee klaar te zijn. Na de zomer maken we werk van de uitzichtpunten zelf, waaronder het terras en het verdwenen landhuis op het Dunoplateau. Een stenen laag zal de ‘plattegrond’ van huis en terras hier terugbrengen. Tot slot herstellen we het Cascadedal in de oude luister. Negentiende-eeuwse landgoedeigenaren lieten rotsen van cement (cementrustiek) aanbrengen, maar door oorlogsschade en de ‘tand des tijds’ zijn deze in verval geraakt. Eind dit jaar kunt u de rotsformaties weer bewonderen. Het herstel van landgoed Duno is mede mogelijk dankzij vele gulle giften van donateurs en partners van GLK, waarvoor nogmaals hartelijk dank.
Meer beleven met GLK-app Met de vernieuwde GLK-app op uw smartphone kunt u snel en eenvoudig actuele informatie opzoeken over natuur en kastelen in Gelderland. De app heeft aantrekkelijke nieuwe functies. Zo vindt u met ‘Ontdek op de kaart’ gemakkelijk mooie locaties in de buurt. Via ‘Routes’ komt u op een uitgezette wandeling waar u direct naartoe kunt navigeren. In de app is ook een actuele activiteitenkalender opgenomen. Heeft u de app ‘Landschap en kastelen’ nog niet op uw mobiele telefoon? Download hem gratis via de App Store of Google Play.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
5
Fascinerende voorjaarsbode in 350 verschillende gedaanten Zo gauw de eerste bloemen bloeien, komen de bijen tot leven. Niet alleen de bekende honingbijen, ook de 350 soorten wilde bijen die in ons land voorkomen. Dicht bij huis of in natuurgebieden. Veel en afwisselende natuur betekent veel soorten. Gelderland is dan ook goed bedeeld met wilde bijen. Tekst: Frans Bosscher – Fotografie: Tim Faassen - Ecologica
bijen
Wild van
Bonte viltbij
De eerste bloemen bloeien en dus is ook het bijenseizoen geopend. Of het nu gaat om wilgen, blauwe bosbessen of paarden bloemen: kom je er in de buurt, dan zie je bijen rondvliegen. Elke plant heeft zijn eigen bijensoort. En elke bij geeft op zijn eigen manier vorm aan een fascinerend leven. Als je bedenkt dat er in ons land 350 soorten in het wild leven, waaronder ook hommels, kan het zomaar gebeuren dat je door deze fascinerende beestjes wordt gegrepen. Dat overkwam Hans Nieuwenhuijsen zo’n dertig jaar geleden. Meer en meer ging hij zich verdiepen in de wonderlijke wereld van wilde
bijen. De voormalige biologieleraar is een van de auteurs van het imposante standaardwerk ‘De Nederlandse Bijen’, dat in 2012 verscheen.
6
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vosje
De meeste leven alleen Hoe verschillend ook, er zitten wel wat algemene patronen in de levens van wilde bijen. Je hebt er die sociaal leven, zoals hommels en zwarte honingbijen. Maar verreweg de meeste leven alleen. Ook zijn er bijen die hun eitjes in het nest van een andere bij leggen. In feite op dezelfde manier als een koekoek eieren in nesten van andere vogels legt. Deze bijen worden dan ook koekoeksbijen genoemd. Zo’n zeventig procent van de bijen in ons land maakt een nest in de grond. Een kleine twintig procent nestelt bovengronds, bijvoorbeeld in
Vanaf het vroege voorjaar kun je in onze natuurgebieden weer volop wilde bijen zien:
Sierlijke wespbij
kevergangen in boomstammen, weidepalen en muren of in holle stengels van riet en braam. De rest, waaronder veel hommels, maakt zowel onder- als bovengronds nesten.
Moment van triomf Al die nijverheid maakt dat Nieuwenhuijsen niet uitgekeken raakt op wilde bijen. Sinds drie jaar inventariseert hij ook bijen op de Tongerense Heide en het Wisselse Veen, twee gebieden van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) in de buurt van Epe. Zijn hart maakte een sprongetje toen hij op de Tongerense Heide de boszandbij vond. “Dat
was toch een moment van triomf. Deze bij was veertig jaar niet in Nederland gezien. Een andere mooie soort is de bosbeszandbij. Verder vind je er typische heidesoorten, zoals de heidezandbij en de heizijdebij.” Gelderland is een bijenrijk deel van het land, aldus Nieuwenhuijsen. “Het is een provincie met veel afwisseling in landschappen. Dus met veel leefgebieden voor bijen. Van de 350 soorten die er in Nederland leven, komen er zo’n 230 voor in Gelderland.” Bloemen verdwijnen Met veel bijensoorten gaat het desondanks niet goed. Van de Nederlandse soorten wordt ruim de helft in z’n voortbestaan bedreigd. Nieuwenhuijsen: “De belangrijkste oorzaak is het verdwijnen van bloemen in het boerenland, waardoor er voor bijen geen voedsel meer is. Gelukkig zie je allerlei acties om de bijen te helpen. In steden worden stukjes grond vrijgemaakt waar de boel mag verruigen, er zijn boeren die perceelranden met bloemen inzaaien en mensen zetten bijenhotels in hun tuin. Bijen die in de grond nestelen, kun je helpen door wat open, kale plekken in je tuin te maken.”
>
Vrouwtjes hebben het druk In de wereld van de bijen draait het om de vrouwen. De enige functie die mannen hebben, is hen voorzien van zaadcelletjes. Vrouwtjesbijen hebben het een stuk drukker. Ze zoeken geschikte nestplekken, maken gangen en broedcellen, vullen die cellen met stuifmeel en nectar, leggen daar een ei op en sluiten de cellen af. “Vrouwtjes verzetten vreselijk veel werk”, zegt Nieuwenhuijsen. “Neem een algemeen voorkomende soort als de rosse metselbij. Het vrouwtje sluit haar elf of twaalf cellen af met wandjes van klei. Voor één wandje maakt ze honderd vluchten! In haar leven van anderhalf tot twee maanden kan ze tien nesten met broedcellen maken. Ik heb daar groot respect voor.”
plant bijen koekoeksbijen wilg zwarte honingbij aardhommel grote koekoekshommel steenhommel gewone koekoekshommel akkerhommel zwart-rosse zandbij vroege wespbij grijze zandbij roodgatje gewone dubbeltand grote zijdebij grote bloedbij paardenbloem vroege zandbij witbaardzandbij gewone geurgroefbij blauwe bosbes bosbeszandbij sierlijke wespbij aalbes vosje bleekvlekwespbij longkruid gewone sachembij
GLK organiseert een wilde-bijenexcursie op de Tongerense Heide, onder begeleiding van bijenexpert Jan Smit en educatief boswachter Fokko Andringa. Zondag 16 juli om 14.00 uur. Gratis voor donateurs (niet-donateurs € 5). Vooraf reserveren via www.glk.nl/evenementen
Gewone geurgroefbij
GLK en wilde bijen In de natuurgebieden die GLK beheert, komen veel soorten wilde bijen voor. In de kwetsbare perioden van de bijen, maar ook van vogels en hagedissen, houden we rekening met ze. In het voorjaar maaien en klepelen we niet of nauwelijks. In augustus, 7 wanneer de honingbijen hun kamers met honing vullen, maximeren we het aantal kasten per hectare. Zo blijft er genoeg voedsel over voor de wilde bijen.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen
Ruim duizend Instagram-volgers GLK heeft de grens van duizend volgers op Instagram overschreden. Wekelijks zien zij de mooiste foto’s van Gelderse natuur en cultuur voorbijkomen. Ook actief op Instagram? Volg ons (@gelderschlandschapkasteelen) en ontdek de fraaie beelden. Nog leuker is het om een zelfgemaakte foto te delen via #GLK (tag ons account). Bijna alle kastelen hebben inmiddels een eigen account op Instagram. Zoek op kasteelnaam. Instagram via GLK-app Bent u zelf niet actief op Instagram? Geen probleem! De vernieuwde app ‘Geldersch Landschap & Kasteelen’ geeft u via de functie ‘GLK in beeld’ toegang tot dezelfde mooie foto’s. Nieuw in de app is ook de functie ‘Ontdek op de kaart’. U vindt er locaties om te wandelen, te fietsen of een kasteel te bezoeken. Via ‘Routes’ tovert u bijbehorende routes tevoorschijn. Video’s zijn grote hit Ooit gedroomd van een bestaan als schaapsherder? Onze vakman op de Loenermark zeker wel. Hij vertelt in een video over zijn passie en werkzaam heden. De video is duizenden keren gezien. Bekijk hem op onze tijdlijn op Facebook (@Geldersch Landschap & Kasteelen). De Ridders van Gelre (@Ridders van Gelre) plaatsten op hun Facebook een video over kasteel Rosendael, gemaakt met een drone. Ook die video scoort.
Bekijk het eens van de andere kant dit jaar! Elly Knip Zou wel willen, maar... op deze manier gaat het niet lukken. Anne Massaar Originele tekst en foto! Henk Mulder Dat lukt me niet.
Geldersch Landschap & Kasteelen
@Bosw8erSabine Ook dit is de #Veluwe. Mooie uiterwaarden bij #Veesserwaarden
Mañana Mañana
FAVORIETE PLEK – Conservator Marieke Knuijt: Helemaal boven in kasteel Ammer soyen in de wapenkamer is het uitzicht prachtig. En op zolder bevindt zich de archeologische collectie. Er liggen wijn flessen met stempels van kasteelbewoners, een bak waarmee kaarsen werden gemaakt, en zelfs een toiletgarnituur met zilveren tandenstoker!
@Bas_PrvGld Schaverensepad gelopen. Prachtig klompenpad in heerlijk zonnig winterweer. #veluwe is genieten! @SLGelderland @glk
8
boswachter_wieske In de #Veesserwaarden mag ik niet los maar dat geeft niet. Helaas voor andere bezoekers is het grasland niet toegankelijk wegens beschermde vogels en vanwege begrazing met koeien. Runderen houden niet van hondenpoep in hun eten. Best logisch eigenlijk. #GLK #instanature #instadogs
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Hummelo was mooi, maar Vorden... In de herfst ben je al schitterend en wat ga je mooi worden als de dagen weer langer worden! Nogmaals driewerf hoera voor onze nieuwe vrienden van kasteel Vorden en Geldersch Landschap & Kasteelen. En we zijn blij dat jullie het snappen. Wow, na twee dagen al bijna 40% van de beschikbare campingkaarten de deur uit. Het gaat hard!
Foto: Rob van der Rest
Vroeger & nu
1563 1973
Natuur op het spoor
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
2017
>
Op initiatief van Nederlandse fabrikanten werd in 1880 een stukje treinspoor aangelegd tussen Winterswijk en het Duitse Borken. Het was de laatste schakel in het transport van steenkolen vanuit het Ruhrgebied helemaal tot aan Zutphen. Er reden ook wel passagierstreinen over de Borkense Baan, maar het waren toch vooral puffende locomo tieven en zwaarbeladen wagons die jarenlang het beeld bepaalden. Dat veranderde in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen fabrieken de steenkolen verruilden voor aardgas. In 1979 kwamen de treinen op de Borkense Baan voorgoed tot stilstand. Tien jaar later – NS bestond toen 150 jaar – kregen Natuurmonumenten en GLK elk vier kilometer van de verlaten spoorbaan in beheer. Onze organisatie koos ervoor om rails en bielzen te laten liggen, als cultuurhistorisch element. De Borkense Baan is nu de naam van een prachtig, grensoverschrijdend natuurgebied waarin het spoor nabijgelegen bossen met elkaar verbindt. Tussen de bielzen bloeit in de lente de gele brem. Op het talud van de spoorbaan warmen zandhagedissen zich aan de voorjaarszon. In de lagere gedeeltes naast de rails vertoeven libellen graag in vennen en poelen. Ze worden bejaagd door de boomvalk en grauwe klauwier die in het gebied broeden. GLK houdt de waterpartijen en heide van de Borkense Baan zorgvuldig open. Daardoor voelen inmiddels ook meer dan 25 soorten dagvlinders zich hier thuis.
Voor een heerlijke wandeling door natuurgebied de Borkense Baan volgt u het Kommiezenpad, dat langs oude smokkelpaden voert. Op www.wandelbeeld.nl vindt u verschillende routes.
9
Licht, warmte en de mechanismen van de biologische klok
Hoe weet de natuur dat het lente wordt? De metamorfose van winter naar lente laat geen natuur vriend onberoerd. Elk jaar opnieuw is er die sensatie van de krokus die plotsklaps overal bloeit, de vroeg zoemende hommels, jubelende leeuweriken boven nog kale hei, het vliesdunne beukenblad en het eerste kievitsei. Wie goed kijkt en vergelijkt, vermoedt dat er aan het eind van de winter een groot uurwerk begint te lopen. De vraag is: wat zet de wijzers in beweging? Tekst: Hans van den Bos
10
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Het ritme van de natuur fascineert mensen al heel lang. Natuurliefhebbers en wetenschap pers noteren elk jaar het moment waarop trekvogels terugkeren, bloemen bloeien, vlinders vliegen, vogels een ei leggen. Fenologie heet deze tak van de biologie. Hoe meer waarnemingen, hoe groter de kans dat onderzoekers kunnen verklaren wat ze zien. Toch blijft het lastig een antwoord te geven op de vraag hoe de natuur weet dat het tijd is voor de lente. Daglengte en temperatuur lijken een rol te spelen. Maar het zegt nog niets over de onderliggende mechanismen, over hoe dieren en planten de signalen opvangen en verwerken. Juist deze meer fundamentele vragen vormen het onderzoeksgebied van
Foto: Ton Rothengatter Foto: Martijn van Nugteren
Ook in de Regulieren bij Culemborg gaan de eerste planten in bloei
moleculair plantenfysioloog Sander van der Krol van Wageningen Universiteit. In zijn onderzoek staat de biologische klok centraal. Hij onderzoekt moleculen en manipuleert DNA. Stukje bij beetje krijgt hij zo grip op het mechanisme van de klok en de interactie met de buitenwereld. Al valt er ook nog genoeg te ontdekken. Lichtgevende planten “In elke cel is een biologische klok ingebouwd”, legt hij uit. “De klok loopt, doordat genen en eiwitten een keten van interacties met elkaar aangaan. Deze chemische reacties voltrekken zich in minuten. Het was de grote truc van de
evolutie om een klok te fabriceren met een cyclus van 24 uur.” Tot voor kort was het moeilijk die klok zichtbaar te maken, maar in zijn laboratorium is dat gelukt door het gen van een vuurvliegje te koppelen aan de klokgenen van planten. “Het plantenklokgen dat het ritme aanstuurt, geeft nu elke 24 uur een lichtsignaal af”, zegt de trotse onderzoeker. Hij toont een fascinerend filmpje waarin het resultaat van deze manipulatie gedurende een aantal etmalen met een camera is vastgelegd. In versnelde weergave zien we de bladeren van jonge zandraketplanten in een klokvast ritme opgloeien en weer uitdoven. De biologische klok van planten en dieren wordt elke dag gelijkgezet. Zonder deze dagelijkse aanpassing zouden ze zich nooit over grote afstanden kunnen verspreiden. Het werkt hetzelfde als bij mensen: als we bijvoorbeeld naar Australië vliegen, zijn we eerst even van slag, maar na enkele dagen hebben we ons aangepast aan het nieuwe ritme van dag en nacht.
Aan de ene kant zijn er dit soort dagelijkse processen, aan de andere kant is er de cyclus van de seizoenen. In beide gevallen moeten planten en dieren tijd kunnen meten. Ook dat doen ze met hun ingebouwde klok. De klok meet de daglengte en koppelt er een reactie aan. Als bijvoorbeeld de dagen langer worden, kiemt bij een bepaalde daglengte het zaad van een plant, of maakt de knop zich klaar om te gaan bloeien.>> ‘In elke cel is een biologische klok ingebouwd’
De sturende klok Van der Krol maakt duidelijk dat een klok onmisbaar is om processen van de plant aan te sturen. Een voorbeeld: “Bij groei moet een cel groter worden. Maar dat kan niet zomaar, vanwege de harde celwand. Daarvoor zijn verschillende signalen nodig. Eerst een die zorgt dat de celwand een beetje losraakt. Vervolgens een om water op te nemen zodat de cel groter wordt. En tot slot een om de celwand weer vast te maken. Dat moet allemaal in de goede volgorde en op het juiste moment gebeuren. Precies daarvoor zorgt de klok.” Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
werkzaam zijn, die elkaar ook nog eens beïnvloeden. We hebben bijvoorbeeld te maken met de interactie van drie ritmes: in de plant het ritme van de klok, erbuiten de ritmes van licht en van temperatuur. De interactie is van groot belang: licht bij hoge temperatuur leidt tot andere reacties dan licht bij lage temperatuur. Dat maakt het gewoon erg ingewikkeld.”
Foto: Hans van den Bos
Onverklaarbaar lentegevoel Van der Krol vindt het begrijpen en inzichtelijk maken van de processen rond de biologische klok het leukste aan zijn werk. “Gelukkig zijn er nuttige toepassingen, want dit soort onderzoek kan ik niet alleen als hobby doen.” Hij vertelt dat zijn lopende onderzoek al nieuwe richtlijnen heeft opgeleverd waarmee telers in het Westland de plantengroei in hun kassen beter kunnen beheersen. Datzelfde onderzoek leidt ook tot nieuwe kennis waarmee we de natuur buiten beter begrijpen. Organisaties die natuur beheren, zoals GLK, doen hier hun voordeel mee. Sommige natuurliefhebbers zullen voortaan ook met iets andere ogen kijken naar de bloeiende narcis, de eerste groene blaadjes of de egel die tevoorschijn komt. Anderen zullen zich vooral blijven laven aan dat speciale lentegevoel dat zich door geen onderzoek laat verklaren.
Sander van der Krol: ‘We weten hoe sommige processen verlopen, maar nog niet wat het raderwerk in gang zet’
Wat zet het raderwerk in gang? Terug naar de lente: hoe weet de natuur dat het zover is? In ons klimaat hebben planten en veel dieren zich aangepast om het koude winterseizoen, met kans op bevriezing, te 12
overleven door in rust te gaan. Omgekeerd zijn in het voorjaar talrijke processen nodig om vanuit die slaaptoestand weer actief te worden, te groeien en te reproduceren. De biologische klok coördineert al die processen. Maar wat zet het raderwerk weer in gang? “Bij het activeren van de klok in het voorjaar spelen temperatuur en licht een grote rol. Al kunnen we veel processen nog niet precies verklaren”, zegt de plantenfysioloog. “Het is complex omdat er meerdere mechanismen
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
Volgens Van der Krol bestaat de klok in planten altijd uit dezelfde basisbouwstenen. Wel is het gebruik van die bouwstenen per soort anders geëvolueerd. Dat verklaart bijvoorbeeld waarom de eik vroeger in blad komt dan de beuk, en die weer eerder dan de es.
WUR plaatste een filmpje op YouTube waarin u de biologische klok van planten versneld in actie kunt zien: https://youtu.be/ VNmJxTEM1EY
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantiewoningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis ‘Boslust’ op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Op vakantie bij GLK ‘Overdag gingen we naar Lochem. ’s Avonds dronken we wijn bij de houtkachel’
‘Op de fiets naar theeschenkerij Boerengoed is een aanrader. Je bent ook zo in Elburg’
Sluishoofd Batenburg
Koetshuis Verwolde
‘Boslust’ Zwaluwenburg
Intiem huisje op een historische plek aan de Maas. Hier bevonden zich vroeger de sluisdeuren die het waterniveau tussen de rivier en de gracht van kasteel Batenburg regelden. Fraai uitzicht op de kasteelruïne. Voor drie of vier personen.
Ruime en comfortabele vakantiewoning voor zes personen op landgoed Verwolde in het Gelderse Laren. Het koetshuis dateert uit 1890 en biedt de unieke ervaring van wonen op een cultuurhistorische toplocatie in de Achterhoek.
Geweldig vakantiehuis voor vier personen op landgoed Zwaluwenburg in ’t Harde. Details van het boswachtershuis uit 1843 zijn gecombineerd met heden daags gemak. Struinen door de kruiden tuin op het landgoed, of op de fiets naar het Veluwemeer.
‘Geweldig gevoel om in een middeleeuws kasteel te slapen!’
‘Onder het fietsen veel ooievaars gezien!’
Fotografie: Pauline Joosten
‘Rondleiding gedaan door de kasteelruïne. Wat kan die gids mooi vertellen!’
>
Buitenleven Vakanties is een initiatief van de drie grote natuurorganisaties in Nederland: LandschappenNL, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Poortgebouw kasteel Doorwerth
Vakantiewoningen Gorssel
Wakker worden in een eeuwenoude burcht, lekker ontbijten en daarna het kasteel verkennen. Of wandelen naar het Dunoplateau, fietsen langs de Rijn, winkelen in Arnhem. Comfortabele vakantiewoning voor vier personen (let op: wenteltrap).
Twee nieuwe vakantiehuisjes bij Gorssel ten zuiden van Deventer: de Ooievaar en Nieuw Senneke. De moderne uitstraling en lokaal Gelders hout zorgen voor een mooie sfeer. Elk geschikt voor vier personen. Bijzondere ervaring: slapen in een ‘uilenkast’.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
13
Project onder de loep
Verliefd op de
lookalike Het komt in de beste tuinen voor: schimmel in de buxus. Misschien kent u het uit uw eigen tuin. Maar ook de buxushaagjes in de baroktuin van Paleis Het Loo in Apeldoorn werden erdoor getroffen. En bij GLK onder meer de tuin van huis Verwolde in Laren. Daar werd de hoogbejaarde buxus onlangs vervangen door piepjonge Japanse hulst. En het resultaat wordt prachtig, aldus GLK-hovenier Patrick Dekkers. Tekst: Karlijn van Onzenoort
14
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Paleis Het Loo goed gevolgd. Daar vervingen ze al in 2012 buxusplanten door een lookalike: Ilex crenata, de Japanse hulst. Inmiddels is op Het Loo in totaal 27 kilometer aan buxushagen gerooid en ingeplant met ilex. Vanwege hun positieve ervaringen besloot GLK ook voor dit alternatief te kiezen.
Foto: Frank Peters
Mikadostokjes In de tussentijd had zijn GLK-collega Gerrit Pleijter nauwkeurig het patroon van de zogenoemde buxusbroderie op een computertekening overgenomen. Dat oorspronkelijke, symmetrische motief was nu extra goed zichtbaar doordat de buxusplantjes bijna kaal waren. Aan de hand van zijn computertekening hebben medewerkers van een ingenieursbureau de contouren van de hagen in de grond uitgezet. “Dat deden ze met echte mikadostokjes,” memoreert Patrick, “om de 20 centimeter stonden er twee tegenover elkaar.” Telgen Tussen die stokjes in plantte Patrick, met hulp van zijn enthousiaste tuinvrijwilligers, afgelopen oktober 3.480 ilexjes in de grond. Met tien kuub tuinturf erbij om ze een goede
>
Extra adviezen Ter voorbereiding hierop liet GLK onder zoeken of de grond geschikt was voor deze soort, die een specifieke vochtigheid en zuurgraad verlangt. “De bodemmonsters toonden aan dat de grond nogal kalkrijk was. Daarom kregen we extra adviezen, namelijk om na het rooien ook de toplaag weg te halen. En om de grond tot zestig centimeter diep te laten doorspitten en het terrein vervolgens een jaar braak te laten liggen.” Aldus geschied de. Een jaar later kreeg Patrick groen licht voor het inplanten van ilex.
Patrick Dekkers
Tips bij buxusschimmel Buxusschimmel is te herkennen aan donkerbruine vlekken op het blad. Daarna laat de plant het blad vallen en sterven takjes af. Wat is er tegen te doen? Patrick Dekkers geeft de volgende tips. • Knip blaadjes met bruine vlekken zo veel mogelijk weg. Doe dat met ontsmet gereedschap, om verspreiding van ziektekiemen te voorkomen. • Als u gaat snoeien, knip dan eerst het gezonde gedeelte, vervolgens de zieke planten en ontsmet daarna het gereedschap met een ontsmettingsmiddel, bijvoorbeeld Dettol. • Spuiten met bestrijdingsmiddelen heeft volgens Patrick geen (langdurig) effect. • Buxusmest is wel belangrijk, want hoe gezonder de plant, hoe kleiner de kans dat die wordt besmet. • Als niets heeft geholpen, is de Japanse hulst (Ilex crenata) een goed alternatief. Kies de variant ‘dark green’, want die lijkt met meest op de Buxus sempervirens.
start te geven. Zo trots als een kersverse vader laat hij zijn telgen zien. Ze ogen nog wat iel, maar Patrick heeft er alle vertrouwen in. “Omdat ilex wat meer sprieterig uitloopt dan buxus, zal ik vaker moeten snoeien, maar dat doe ik met liefde.” Hij verheugt zich erop ze te zien opgroeien.
De tuin van Verwolde wordt in de oude glorie hersteld
Het was in de zomer van 2011, herinnert hij zich. “Toen ontdekte ik voor het eerst bruine vlekken op sommige blaadjes. Al gauw werd duidelijk dat het ging om de bladvlekkenziekte, de beruchte buxusschimmel. Later kwam daar een andere schimmelziekte bij, de Cylindrocladium buxicola. Eerst hebben we nog geprobeerd de ziekte te bestrijden met bemesting. Maar dat bleek helaas niet afdoende.”
Nieuwe aanplant volgens ontwerp van Hugo Poortman uit 1926
Foto: Huub Slingerland
Lookalike Daarom knipte Patrick in 2014 de buxus struikjes af tot op het oude hout. “Ook toen raakten we de ziektekiemen niet kwijt”, vervolgt hij. Dus viel het besluit om ze te rooien. Intussen had Patrick de ontwikkelingen op Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Mooi meegenomen
Handgemaakte bijzettafel
Wandelboekje van natuurvrienden Ruim een eeuw na Eli Heimans en Jac. P. Thijsse lieten veertig bestuurders van natuurbeschermings organisaties zich inspireren om hun favoriete wandeling aan te geven. Ze zijn verzameld in het Wandelboekje van natuurvrienden. Liefst vijftien van de veertig routes gaan door Gelderland. Voormalig plaatsvervangend directeur van GLK Ton Roozen koos bijvoorbeeld voor een wandeling door de Tongerense Heide en het Wisselse Veen, een prachtig voorbeeld van natuurherstel.
In de vakantiewoningen van GLK staan ze al: massief houten tafeltjes om drankjes, een mooie plant of een bloemenvaas op te zetten. Elk exemplaar is door onze timmerlieden met de hand gemaakt van hout uit landgoed Warnsborn. De bijzettafels zijn in de kasteelwinkels te koop voor € 159. Op vertoon van uw GLK donateurspasje betaalt u alleen in april voor een exemplaar slechts € 99 op de volgende opengestelde kastelen:
Samenstelling: Wim Huijser en Harry Harsema Paperback met afgeronde hoeken en Zwitserse bindwijze, 13 x 19,5 cm, 256 pagina’s ISBN 978-90-75271-97-3; prijs: € 20 GLK geeft vijf boeken weg. Maak kans op een gratis exemplaar!
Kasteel Ammersoyen, Ammerzoden Kasteel Cannenburch, Vaassen Kasteel Doorwerth, Doorwerth Kasteel Rosendael, Rozendaal Huis Verwolde, Verwolde Belt u vooraf even om te horen of er nog exemplaren zijn. Contact- en adresgegevens vindt u op www.glk.nl/kastelen
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Bijzettafel van € 159 voor € 99
Mail Wandelboekje van
Van 1 t/m 30 april 2017
natuurvrienden naar tijdschrift@glk.nl
De Zalmen is vernieuwd! Kasteelcafé De Zalmen bij kasteel Doorwerth is de afgelopen maanden gerenoveerd. De bijzondere sfeer van de voormalige paardenstallen is gebleven. Dankzij vloerverwarming en isolatie geniet u voortaan behaaglijk van een lekker ontbijt, koffie met appeltaart of een heerlijke lunch. www. dezalmen.nl Als dank voor uw begrip tijdens verbouwing én om kennis te maken met het vernieuwde kasteelcafé krijgt u korting op koffie met appeltaart.
16
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
MOOI MEEGENOMEN
Kasteelcafé De Zalmen € 1,50 korting op koffie met appeltaart Geldig tot 15 juni 2017
Groot & klein Tekst: Maaike Kuyvenhoven - Fotografie Gerard van Bree
Avondexpeditie
op landgoed Mariëndaal Dirk geeft de kinderen een lege eierdoos: “Als je iets moois vindt, mag je het in deze schatkist doen. Alleen als het kan vliegen of lopen, mag het er niet in.” Teun: “Wat is het hier gaaf! Ik zie overal weggetjes. Je kunt hier alle kanten uit.” Carlijn: “Maar dit lijkt wel een tunnel.” Dirk: “We lopen nu door de Groene Bedstee. Een soort tunnel van beukenhagen. Hij is 650 meter lang. Weet iemand wat blauw bloed is?” Teun: “Dat is toch iets van de adel...?” Dirk: “Goed! Die mensen wilden blank blijven, om te laten zien dat ze niet hoefden te werken in de zon. En bloedvaten schijnen blauw door
in een blanke huid. Om die reden is de Groene Bedstee in 1865 aangelegd. Zo konden de bewoners van Mariëndaal, die woonden in het huis waar we net langsliepen, naar buiten zonder bruin te worden.” Jan: “Mag deze steen ook in mijn schatkist?” Dirk: “Ja, natuurlijk.” Jan: “En nu ga ik lekker rennen. Helemaal omhoog.” Oma: “Jan, niet te ver, hoor! Het begint al donker te worden.”
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Teun (11), Carlijn (10) en Jan (4) maakten met opa en oma een spannende avondwandeling op landgoed Mariëndaal tussen Arnhem en Oosterbeek. Vrijwillig boswachter Dirk van der Plaat nam de familie mee.
Kinderavondwandelingen In de meivakantie organiseert GLK kinder avondwandelingen met de boswachter op de landgoederen Mariëndaal (26 april), Tongerense Heide (26 april) en Staverden (28 april). De wandelingen beginnen om 19.00 uur en duren 1,5 tot 2 uur. Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar 2,50 (donateurs gratis). Informatie en reserveren: www.glk.nl/evenementen 17
Omgaan met zonlicht, warmte en vocht in kastelen
Elasticiteit van een Twee pronkstukken van kasteel Rosendael staan bij de meubelrestaurator. Voor ze terugkomen, wil GLK weten of ze straks ‘klimaattechnisch’ weer veilig naar hun oude plek terug kunnen. “We proberen de omstandigheden zo gunstig te maken, dat toekomstig verval wordt voorkomen”, zegt conservator Marieke Knuijt. Tekst: Rolf de Boer
18
schildpad Heleen laat warmtebeeldfoto’s zien van de salon waarvan de luiken geopend zijn. Waar het zonlicht de kamer in schijnt, is de foto van oranje tot dieprood gekleurd. Ervandaan, veilig achter dikke kasteelmuren, zijn de vlakken blauw en koel. Heleen Klingers studeert Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie en loopt stage bij GLK. Voor haar afstudeeronderzoek over beheer en behoud van museale objecten onderzoekt ze het klimaat op kasteel Rosendael. Heel specifiek voor twee objecten die nu nog bij de restaurator staan, maar waarvan GLK graag wil weten of ze straks ‘klimaattechnisch’ weer veilig naar hun oude plek terug kunnen.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Invloed van deuren en luiken Het gaat om een Duitse secretaire met marqueterie en een zogenoemd Boullebureau, een schrijftafel met een fineer van ebbenhout, schildpad, messing en tin. Ze heeft de temperatuur en de vochtigheid gemeten van de salons waar de meubels komen te staan, en de ruimten met een warmtebeeldcamera in kaart gebracht. Op deze beelden is goed te zien wat de bouwfysische eigenschappen van het kasteel zijn en ook de effecten van verwarming en bijvoorbeeld het gebruik van luiken. Ook heeft ze computertekeningen gemaakt van de zonbelasting over langere perioden. “In werkelijkheid is die zonbelasting niet groot, want op de ramen zit uv-werende folie en de luiken zijn meestal dicht. Maar het maakt wel
duidelijk dat het dagelijks openen van deuren en luiken van invloed is op de collectie”, zegt Heleen. Folie op de ruiten Licht? Het liefst zo min mogelijk. “Vooral de ultraviolette straling (uv) brengt schade toe aan objecten, zoals verkleuringen en bros worden”, zegt conservator Marieke Knuijt. GLK heeft daarom op alle opengestelde huizen en kastelen uv-werende folies op de ruiten geplakt. Behalve dan op de glas-in-lood ramen, zoals in de kastelen Doorwerth en Ammersoyen. Daar zit de folie op een plaat die aan de binnenzijde in een kozijn wordt geklemd. Om de schade van warmte door infrarode straling (ir) tegen te gaan, werkt GLK op alle kastelen dagelijkse routines af met binnenluiken en rolgordijnen, om te voor komen dat er direct zonlicht naar binnen valt. Aanvullend zijn in de afgelopen jaren alle lampen in de kastelen vervangen door het uv- en ir-arme led. “Met al deze maatregelen hebben we het toekomstige verval door licht geminimaliseerd”, zegt Knuijt.
Objecten met verschillende materiaalsoorten zijn extra moeilijk te beschermen
heen en weer buigt, gaat dat lang goed,” legt Marieke uit, “maar op een gegeven moment breekt het. Zo is het met alle objecten. Het is de kunst om de elasticiteit van een object zo lang mogelijk intact te houden en het klimaat speelt daarbij een bepalende rol.” Sommige dingen accepteren De visie van GLK op het klimaat in kastelen is volop in ontwikkeling. Ze werkt hiervoor niet
alleen samen met studenten van de Reinwardt Academie maar ook met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Er is afgelopen jaar op kasteel Cannenburch onderzoek gedaan en dat krijgt in 2017 een vervolg. “In een historisch monument heb je niet de ideale omstandigheden zoals in een nieuw gebouwd museum. Dan moet je soms dingen accepteren en zoeken naar optimalisering. In onze huizen en kastelen doen we wat we kunnen. Je weet dat uiteindelijk verval optreedt. Wat we proberen, is de omstandig heden zo gunstig te maken dat verval min of meer een halt wordt toegeroepen. Zo lang mogelijk, dat is het idee”, zegt Marieke. Wanneer de secretaire en het Boulle-bureau veilig terug naar hun oude plek kunnen, is nog ongewis. Heleen: “In de salons zien we temperatuurpieken die niet acceptabel zijn. Ik heb meer informatie nodig om te weten wat we kunnen doen. Een historisch interieur in een historisch huis is altijd een risico, maar ik denk dat er met de juiste maatregelen voor elke ruimte een oplossing is.”
Met een warmtebeeldcamera worden de salons in kaart gebracht
Spanning intact houden Het klimaat in de kastelen is een ander verhaal. In het ideale geval is er sprake van een stabiele temperatuur en een relatieve luchtvochtig heid waarbij het niet zo vochtig is dat het gaat schimmelen en niet zo droog dat spullen uit elkaar gaan vallen. Maar een stabiel klimaat in een historisch monument is geen gemakkelijke opgave. Wat het extra ingewikkeld maakt, is dat de invloeden van temperatuur en luchtvochtig heid voor elk materiaal verschillend zijn. Elk materiaal heeft zijn eigen elasticiteit en reactietijd. Objecten die zijn samengesteld uit verschillende materialen, zoals de Duitse secretaire en het Boulle-bureau, zijn helemaal complex. Dit speelt ook bij een schilderij: het heeft een doek of houten paneel als drager met daarop verschillende verflagen, bindmiddelen en vernis en daaromheen een lijst van hout of gips. “Als je een ijzerdraadje
In alle opengestelde huizen en kastelen is uv-werend folie op de ramen geplakt Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
19
Bijzondere donateur
NTP Infra is bedrijfsvriend van GLK
“In harmonie met natuur en cultuur” Het Gelders-Overijsselse bedrijf NTP Infra BV is sinds kort bedrijfsvriend van GLK. Directeur Jan-Willem Bulters (51) is hier blij mee (“Ik zou zelf wel boswachter willen zijn”) en vindt het een logische keuze voor zijn bedrijf. “We wonen in een klein landje waar we natuur en cultuur op een goede manier moeten inpassen.” Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Rob Schouten 20
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Jan-Willem Bulters in park de Koningsberg, achter kasteel Rosendael
Wat doe je als je aan de rand van een Achterhoeks dorp opgroeit met een mooi bos voor de deur? Hutten bouwen! En dat is wat Jan-Willem Bulters deed. “Ik ben geboren in Enschede maar opgegroeid in Eibergen. Met een paar stappen ben je daar in het bos, bij de Berkel. Ik was als kind dan ook altijd buiten. En nog steeds ontspan ik het liefst in de natuur. Lekker fietsen en wandelen. Bij Rekken heb ik een eigen stukje bos waar ik doorheen kan struinen. Vaak ga ik er met mijn zoon naartoe om te zagen en te kloven en andere onderhoudswerkzaamheden te verrichten. Ik heb weleens gekscherend gezegd: ‘Mijn einddoel is boswachter.’” Toch in de wegenbouw Wat niet is, kan nog komen natuurlijk. Maar vooralsnog is Bulters directeur van NTP Infra BV, dat zich voor een belangrijk deel bezighoudt met het aanleggen en onderhouden van infrastructuur in Gelderland. Bulters: “Ik ben er een beetje ingerold. Na de havo ging ik in militaire
In harmonie met natuur en cultuur En nu is NTP Infra dus bedrijfsvriend van GLK. Bulters: “Wij werken volgens ISO 26000, een internationale norm voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het behouden en beschermen van natuur en cultureel erfgoed maakt hier terecht onderdeel van uit. We wonen in een klein landje, dus is het essentieel om dit goed te organiseren. Dat doet GLK. Ik ben zelf al jaren donateur en stelde de bedrijfsvriendschap daarom voor. Gelukkig werd het goed ontvangen bij de collega’s. Ik hoop dat we hierdoor GLK kunnen ondersteunen en het bewustzijn van onze collega’s verhogen. Kijk, wij zijn een uitvoerend bedrijf. Wij maken dingen. Maar we willen wel op een goede manier met natuur en cultuur omgaan. Het moet in harmonie zijn.” Je horizon verbreden Inmiddels heeft Bulters de eerste bedrijfs vriendenmiddag erop zitten. “Dat was bij kasteel Hernen, erg interessant. Zo wist ik ook niet dat GLK ruim 12.000 hectare grond beheert. Het is gewoon heel goed om je horizon te verbreden op deze manier. Andere mensen te ontmoeten, samen te werken. Dat past bij onze bedrijfsfilosofie.”
> Wordt u ook bedrijfsvriend? Het onderhouden en beschermen van cultureel erfgoed en natuur kost veel geld. Door bedrijfsvriend te worden van GLK laat u zien dat uw bedrijf maatschappelijk verantwoord onderneemt en draagt u bij aan de instandhouding van veel moois in Gelderland. Neem contact op met Lenie Burgers (026) 355 25 37, l.burgers@glk.nl of download de brochure via www.glk.nl/help-mee/bedrijfsvrienden
Dank u wel Grote bijdragen van Postcode Loterij Van de € 13,5 miljoen die LandschappenNL dit jaar van De Nationale Postcode Loterij ontvangt, gaat ruim € 935.000 naar GLK. Dit werd begin februari bekendgemaakt tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala van de Postcode Loterij. We benutten dit geld om natuur en landschap in Gelderland te behouden en beleefbaar te maken. Daarnaast stelde de Loterij ook € 1,7 miljoen beschikbaar voor de ‘Wilde Bijenlinie’. Dit is een gezamenlijk project van LandschappenNL en organisaties zoals de Vlinderstichting en de Bijenstichting om leefgebieden te verbinden en nieuwe wilde-bijenplekken
Foto: Roy Beusker Fotografie
dienst. Daar had ik me helemaal op ingesteld, maar ik werd al snel afgekeurd wegens een blessure. Toen ben ik de mts-opleiding wegen waterbouw gaan doen. Buiten iets maken, heb ik altijd mooi gevonden. Mijn vader had bovendien een stratenmakersbedrijf. Hij zei wel altijd: ‘Ga nooit de wegenbouw in, da’s een zwaar beroep’. Maar ik vond het leuk, deed de hts erachteraan, liep stage bij Rijkswaterstaat in Zeeland en werkte achtereenvolgens bij een baggerbedrijf in Hong Kong, Holland Beton Groep, BAM en Dura Vermeer.” Lachend: “Dus toch dezelfde branche als mijn vader, alleen een slagje groter!” In 2007 werd Bulters gevraagd directeur te worden bij NTP Infra BV in Angerlo.
te creëren. Op de foto krijgt Hank Bartelink, directeur van LandschappenNL (links), de cheques uitgereikt door Michiel van Boven, managing director van de Postcode Loterij. De provinciale Landschappen ontvangen sinds 1996 bijdragen en zijn de Loterij en haar deelnemers hiervoor zeer dankbaar.
Recente giften
In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Stichting Dinamofonds in Den Haag schonk € 2.000 voor de aankoop van bos. Mevrouw Blom uit Zaltbommel doneerde € 500 ten behoeve van het project ‘Toren Hernen’. We ontvingen gulle giften van diverse donateurs, waaronder € 100 ‘ter nagedachtenis van een dierbare’ en € 100 van een mevrouw ‘ter gelegenheid van haar zestigste verjaardag’. Diverse anderen maakten in totaal nog eens € 58.885 naar GLK over. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
ANBI Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Service & vragen, Veelgestelde vragen)
Periodiek schenken Wilt u meer weten over de mogelijkheden om periodiek aan GLK te schenken? Informatie hierover is beschikbaar op www. glk.nl (help mee). U kunt ook een folder downloaden via www.glk. nl (Service & vragen). Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet, (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl
In memoriam Op 18 januari 2017 overleed op 87-jarige leeftijd Pieter Nicolaas Ruige, oud-directeur van Geldersch Landschap. De heer Ruige was van 1962 tot en met 1989 werkzaam bij de stichting. Raad van Toezicht, directeur-bestuurder en medewerkers van GLK wensen zijn nabestaanden veel sterkte.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
Perfecte prent van een pseudo-paparazzo
In een editie met als thema licht kan een fotograaf natuurlijk niet ontbreken. Het (Griekse) woord fotografie betekent immers schrijven met licht. We zoomen in op Hans Wijninga. Hij fotografeert collectiestukken van GLK. “Tegenwoordig denken mensen dat een foto met één druk op de knop klaar is, maar dat is niet zo”, aldus Wijninga. Hij moet alles uit de trukendoos halen voor een perfecte prent. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten
22
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Van een zilveren lepeltje tot een kolossale kroonluchter, van een miniatuurschilderij tot een negentiende-eeuws poolbiljart – allerlei objecten die de kastelen van GLK in huis hebben, komen voor de lens van Wijninga. “Ik fotografeer uitsluitend op locatie,” vertelt hij, “en dat brengt ook gelijk de grootste uitdaging met zich mee. Want hoe breng je een schilderij goed in beeld dat nét in een hoek hangt waar geen licht komt? Of hoe zorg je ervoor dat je zo min mogelijk reflectie hebt in de glasplaat van het schilderij?” Witte tent Dat is het moment dat de trukendoos van Wijninga opengaat. Daaruit haalt hij een fotostatief, grote lampen en een scherm met
Er komt veel bij kijken om een collectiestuk te fotograferen
zwart doek. “Daarmee maak ik een opstelling vóór het schilderij. In het zwarte doek zit een gat en daar steek ik mijn camera doorheen. Op die manier zorg ik ervoor dat ikzelf en de ruimte achter mij niet weerspiegeld worden in het glas.” Iets soortgelijks haalt Wijninga uit als hij zilver of ander spiegelend materiaal fotografeert. Dan maakt hij van piepschuim en kalkpapier een witte tent, waarmee hij als een pseudo-paparazzo opereert.
Knip- en plakwerk Op locatie doet hij het halve werk, de andere helft gebeurt achter de computer. “Daar leg ik de foto’s die ik met verschillende belichting maakte, als het ware op elkaar. Op die manier haal ik de lichtvlekken eruit. Ook poets ik schaduwen weg.” En soms verricht hij wat knip- en plakwerk, zoals bij de foto van de lamp boven het poolbiljart van kasteel Rosendael. Een lastig geval, volgens Wijninga. “De verticale stang is meer dan drie meter Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Eerbied voor ambacht Het mooiste van zijn opdracht vindt Wijninga dat hij met zijn neus boven op ambachtelijk werk zit. “Ik hou enorm van origineel handwerk, en de objecten die ik fotografeer, zijn stuk voor stuk met mensenhanden gemaakt. Dat geeft het fotograferen ervan een extra dimensie. Bij deze arbeidsintensieve objecten ben ik heel gedreven om die goed vast te leggen. Uit eerbied voor het ambachtswerk.”
>
Kleurcorrecties Een ander handigheidje dat Wijninga gebruikt, is een kleurenkaart die hij bij elk schilderij mee-fotografeert. “Het kunstlicht is weliswaar constant, maar krijgt in elke ruimte een andere tint. Bijvoorbeeld door de reflectie van rood behang. Bovendien haalt elke camera, zelfs elke lens, kleur anders binnen. Een kaart met geijkte standaardkleuren helpt me om later bij de bewerking de juiste kleurcorrecties toe te passen.” Onmisbaar attribuut zijn bovendien grijze achtergrondrollen. “Vroeger fotografeerde men nog weleens objecten tegen een rode of donkerblauwe achtergrond,” weet Wijninga, “maar tegenwoordig is dat not done.”
lang, dus die kreeg ik onmogelijk zonder vervorming op één foto. Daarom heb ik drie foto’s vanuit verschillende hoeken gemaakt en aan elkaar geplakt.”
Digitale presentatie van de collectie Wijninga fotografeert de diverse objecten van GLK niet zomaar. “We willen al onze collectieonderdelen digitaal toegankelijk maken”, vertelt GLK-conservator Jorien Jas. “Dat betekent dat we geselecteerde objecten op een foto digitaal vastleggen en voorzien van een beschrijving. Die collectiestukken gaan we presenteren we op internet. Op dit moment zijn al zestig objecten van kasteel Rosendael online te bekijken via computer of tablet.” Objecten Rosendael: www.glk.nl/rosendael (‘bekijk een deel van de collectie online’) of www.collectiegelderland.nl Alleen portretten: www.rkd.nl
23
Margot Ribberink Achter de vrouw die de weersvoorspellingen in de huiskamers brengt, schuilt een trotse en betrokken Gelderlander. Vanuit haar woonplaats Lent, bij Nijmegen, zet zich in voor een duurzame wereld. Mooi Gelderland sprak met Margot Ribberink en portretteerde haar bij de Kasteelse Hof in Ooij. Tekst: Rik Booltink - Fotografie: Gerard van Bree
Je moet zelf
in actie komen Regelmatig trekt Margot Ribberink eropuit om ergens in de buurt van Nijmegen een wandeling te maken. Het liefst bij vijftien tot twintig graden en droog weer. “Het leuke is dat je hier elke twintig kilometer een ander type landschap hebt. De rivieren, de stuwwallen bij de Duivelsberg, het vennengebied bij Hatert. Als je er loopt en het landschap ook nog voortdurend ziet veranderen, blijft die afwisseling je betoveren.” Tijdens de wandelingen komen de bioloog en weervrouw in haar naar boven. Ze ziet hoe dieren en planten reageren op de 24
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
omstandigheden. Ze merkt ook de gevolgen van de klimaatverandering. Planten en dieren die ze tot voor kort niet of zelden zag, manifesteren zich. “Eikenprocessierupsen, twintig jaar geleden onbekend in Nederland, zijn geïntegreerd. Zo ook ambrosia, een hooikoortsplant die via vogelvoer naar Nederland is gekomen. Daardoor is er nu het hele jaar hooikoortsseizoen.” Ribberink draagt op haar manier een steentje bij aan een duurzamere omgeving. Ze verzorgt lezingen, maakt anderen bewust van de ernst. Ook heeft ze zich ingespannen
Mooi portret ‘We gaan regelmatig naar kastelen in de buurt, zoals Hernen en Rosendael, om te kijken naar oude bouwtechnieken’
voor de komst van windmolens in Ressen en Oosterhout, iets ten noorden van Nijmegen. “Klimaatverandering is een wereldwijd probleem, maar je moet ook zelf in actie komen. Ik ben trots als ik over de snelweg naar huis rij en ‘mijn’ windmolens zie.” Oude sfeer terugbrengen Met haar echtgenoot, een restauratiearchitect, woont ze in een monumentaal pand. Het is de laatste overgebleven boerderij van het type hallehuis in de omgeving. Ze hebben het huis zelf opgeknapt. “Kijk hier naar de
dakconstructie. Die is nieuw, maar hij is wel gebouwd zoals het vroeger gebeurde. Er zit geen spijker in.” Hier en daar werd het huis voorzien van hedendaagse gemakken zoals muurisolatie en vloerverwarming. Het aangezicht bleef authentiek. “We gaan regelmatig naar kastelen in de buurt, zoals Hernen en Rosendael, om te kijken hoe ze het vroeger deden. Wat voor stenen gebruikten ze? Wat voor mortel zat ertussen?” Een aantal jaar geleden was het landelijk nieuws: hun boerderij moest wijken voor het Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
programma ‘Ruimte voor de Rivier’. Afbreken was geen optie; dus werd de boerderij opgetild en 820 meter verderop weer neergezet. Ook op de nieuwe locatie proberen ze de oude sfeer terug te brengen. Er zijn plannen voor bijgebouwen in historische stijl en rondom moet een boomgaard met oude fruitsoorten komen. Ribberink liet zich hierover al adviseren door GLK. “We willen een echte Gelderse boerderij, het hele plaatje moet kloppen.”
25
GLK TOT DE KERN
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
Aard en functie meewegen Naast leeftijd en locatie wordt ook de functie van de bomen in het landschap meegewogen. Er zijn zes typen te onderscheiden: monumentale of solitaire bomen, laanbomen, boomgroepen, bos(rand)bomen, singels en knotbomen. De risicokaarten vormen het kompas voor onze beheerders. Van jaar tot jaar (bij calamiteiten ook tussentijds) wordt per werkgebied bepaald welke werkzaamheden er plaatsvinden, afhankelijk van verrichte inspecties en beschikbaar budget.
Nieuwe accenten in zorgplicht Als GLK hebben we nieuwe accenten aangebracht in onze wettelijke zorgplicht voor bomen. Daar waar we voorheen meer naar de bomen op zichzelf keken, beoordelen we ze nu meer als onderdeel van hun omgeving of als een landschapselement zoals een singel, laan of boomgroep. Zorgplicht geëvalueerd Bezoekers van onze terreinen moeten zich welkom en veilig voelen. Dat betekent dat we de bomen in onze gebieden regelmatig moeten controleren, onderhouden en waar nodig verwijderen en vervangen. Bij onvoldoende zorg kan GLK aansprakelijk worden gesteld bij schade door omvallende bomen of vallende takken. In 2014 hebben we onze zorgplicht over de periode 20012013 geëvalueerd. Dit heeft geleid tot het ‘Bedrijfsplan Boomveiligheid’ voor de komende jaren.
Veiligheidsrisico’s in beeld gebracht Als basis voor dit plan hebben onze beheerders de veiligheidsrisico’s per terrein in kaart gebracht. Daarbij is aangegeven waar de ‘zorgplichtige’ bomen zich bevinden en hoe groot de risico’s zijn. Aan de hand van leeftijd, vitaliteit en locatie van de bomen zijn de terreinen onderverdeeld in drie categorieën. Op terreinen met weinig risico (I) voert GLK de reguliere werkplannen uit. In categorie II worden aanvullende veiligheidsmaatregelen getroffen. Indeling in categorie III (oude bomen op drukke locaties) kan betekenen dat er groot onderhoud of vervanging nodig is.
Voorzitter Raad van Advies Door het vertrek van de huidige voorzitter van de Raad van Advies (periodiek aftreden) is GLK op zoek naar een inspirerende opvolger met kennis en ervaring, affiniteit met natuur en cultuur in Gelderland en een antenne voor maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Reacties zijn welkom tot en met vrijdag 7 april. Zie www.glk.nl
Maatschappelijk verantwoord ondernemen GLK verricht werkzaamheden in het publieke domein van natuur en cultuur, daartoe in de gelegenheid gesteld door giften en donaties. Het kan dus bijna niet anders of ‘mvo’ zit in de haarvaten van onze organisatie. Er wordt van ons verwacht dat we duurzame principes naleven en zelf willen we niet anders. Mvo zit in onze bedrijfsvoering verweven. Wat impliciet gebeurt, moeten we ook expliciet aantonen. Bijvoorbeeld als onze keuringsinstanties ANBI, CBF, SNL en FSC daarom vragen. Maar we doen het ook ongevraagd. In rapportages van projecten, jaarverslagen, Mooi Gelderland en op onze website. Daarbij gaat het om zaken die inmiddels gemeengoed zijn, maar ook om de stappen die we als GLK extra zetten. Mvo vereist dat je alert blijft op mogelijkheden om je werk en je omgeving verder te verduurzamen. Zo zullen we in 2017 ervaring opdoen met een nieuw soort dubbel glas in historische panden. Ook vinden er verkenningen plaats naar realisatie van zonneweiden.
26
Reguliere mvo-zaken Energie: GLK draagt bij aan vermin dering van de CO2-uitstoot door inkoop van groene stroom, zuinige auto’s en ledlampen. Waar mogelijk gebruiken we aardwarmte, pelletkachels, dubbel glas en zonnepanelen. Beheer: Voor slagbomen, palen, banken, bruggen, hekwerken en gebouwen benutten we zo veel mogelijk hout uit eigen bossen. Onze bosmachines gebruiken biologisch afbreekbare olie. We schilderen met minder belastende verfsoorten. Afval: Organische stoffen hergebruiken we voor bijna honderd procent. We beperken afval zo veel mogelijk en scheiden onze restmaterialen.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Een stap extra Beleggingen: GLK belegt gelden uit erfenissen en nalatenschappen uitsluitend in duurzame beleggings portefeuilles met een defensief profiel. Vakmanschap: We zijn een erkend leerbedrijf dat leerlingen de ruimte biedt ervaring op te doen. Betrokkenheid: Mensen van sociale werkvoorzieningen verrichten werk bij GLK. Onze terreinen en gebouwen zijn zo veel mogelijk toegankelijk voor mindervaliden. Liefst 750 vrijwilligers verrichten taken in een omgeving die zij prettig vinden.
Uitnodiging donateursexcursie 2017
Staverden. Onbekende facetten van een Veluws landgoed Onze jaarlijkse donateursexcursie op 10, 12 en 13 juni voert naar de bijzondere en minder bekende delen van het 736 hectare omvattende landgoed Staverden. U bent van harte welkom! Staverden ligt in een relatief laag en nat deel van de Veluwe. Vanuit de omgeving wordt het gebied gevoed met kwelwater. Dwars door het moeras werd in de middeleeuwen de Staverdense Beek aangelegd, als verbinding tussen het Uddelermeer en Harderwijk. De beek diende ook als transportkanaal voor het vervoer van leemstenen, voor de bouw van de Harderwijkse stadswallen. Het gedeelte waar destijds de leem werd gewonnen, het huidige gemeentelijk natuurgebied de Leemputten, bevat veel bijzondere plantensoorten. Wel rechten, geen stad De vochtige graslanden langs de beekoever werden in de jaren tachtig door GLK als natuurterrein in beheer genomen. Aangrenzend is ons bezit in 1994 uitgebreid met een landbouwgebied van vijftien hectare. In 2001 hebben we dit deel ingericht voor de natuur. Je komt daar nu bijvoorbeeld de orchideeënsoorten welriekende nachtorchis, gevlekte orchis en rietorchis tegen. Ook groeien er vleesetende planten, zoals verschillende zonnedauwsoorten en vetblad. Hoewel Graaf Reinoud I van Gelre in 1291 de stadsrechten had verkregen voor de strategische oversteekplaats aan de beek, is rondom zijn middeleeuwse kasteel
Staverden nooit een stad ontstaan. Pas in de negentiende eeuw was er sprake van ingrijpende ontwikkelingen, dankzij het ontginnen van de woeste grond. Wegen werden aangelegd en er verrezen een kerk, tolhuis en boerderijen. In het begin van de twintigste eeuw drukte eigenaar P.Th. s’ Jacob, een van de oprichters van Geldersch Landschap, zijn stempel op het landgoed met agrarische vernieuwing en de bouw van moderne huizen. Zijn erfgenamen droegen Staverden in 1963 over aan GLK. Herstelde natuur We bezoeken het hart van het landgoed: het kasteel met zijn zeventiende-eeuwse kern en jugendstilelementen en de tegenovergelegen negentiende-eeuwse stallen. Tuin en park
zijn gevormd door bekende tuinarchitecten als J.G. Michael en P.H. Wattez en bevatten herinneringen aan voormalige bewoners van het kasteel zoals de Leonorapol. Langs zeventiende-eeuwse lanen bereiken we een vluchtelingenbarak afkomstig uit Harderwijk, die in 1921 de functie kreeg van ontspanningszaaltje voor de bewoners van Staverden. Na de lunch voert een busrit langs de kapel en enkele voorbeelden van de agrarische ontwikkeling, zoals modelboerderij de Frederik Bernardhoeve. We werpen een blik op de Leemputten en laten het resultaat zien van het natuurherstelproject in het aangrenzende natuurgebied.
Natuurherstel op Staverden
Foto: Ruud Knol
Schrijf u in! Inschrijven kan tot 11 april via www.glk.nl/excursie, het tabje Service & vragen op onze website of via de antwoordkaart in dit blad. De excursie start om 10.00 uur en eindigt om 17.00 uur op de parkeerplaats van kasteel Staverden. Maximaal 200 deelnemers per dag, maximaal 1 introducé per persoon. Toewijzing gebeurt op volgorde van binnenkomst. Excursiekosten € 47,50 p.p, inclusief vervoer per touringcar, lunch, koffie en thee. Uiterlijk week 20 krijgt u bericht. Bij deelname ontvangt u een betalingsverzoek en informatie voor reizen met openbaar vervoer. Bij annulering na 31 mei ontvangt u de helft van het bedrag terug c.q. bent u de helft van de deelnamekosten verschuldigd. Voor eventuele vragen kunt u bellen met Lenie Burgers T (026) 355 25 37 of Anne van den Hul T (026) 355 25 33, of een e-mail sturen naar donateurs@glk.nl.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Zonlicht Op pad met zijn camera kon fotograaf Edwin Giesbers eerst niet één boomkikker (Hyla arborea) ontdekken. Maar na de eerste volgden er snel meer. Het toverwoord was: visueel acclimati seren. Zijn ogen moesten een tijdje wennen aan de omgeving. Eenmaal zover, zag hij zelfs die ene boomkikker die zich schuilhield achter een braamblad. Met dank aan het felle zonlicht.De zeldzame boomkikker kunt u aantreffen op onze Achterhoekse landgoederen Wanninkhof, Teeselinkven, Reirinkbos en Wildenborch.Foto: Edwin Giesbers
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Voel het voorjaar! Door het Land van Maas en Waal Eind april kunt u deelnemen aan een bustocht met de boswachter door het bezienswaardige Land van Maas en Waal. In de ochtend bezichtigen we kasteel Hernen en drinken we daar een kopje koffie of thee. Na de lunch, in Cafeesterij de Toekomst, volgt een bezoek aan de eendenkooi Batenburg. We eindigen de reis met een ‘aangeklede borrel’ in Uitbaeterij de Viersprong. Vanwege trappen in het kasteel, de terreingesteldheid van de eendenkooi en de loopafstanden is de bustocht niet geschikt voor mensen met een rolstoel of rollator. Vooraf reserveren. > Zaterdag 29 april 09.00-17.00 uur Start- en eindlocatie: station Velp Deelname: € 55 (donateurs € 49,50), inclusief catering en lunch Reserveren: www.glk.nl/evenementen of (026) 355 25 64 (ma, di, do) Oude Moestuin Brakel In de fraai gelegen Oude Moestuin achter huis Brakel beheert GLK zo’n tweeduizend verschillende sierplanten en kruiden, waaronder veel zeldzame soorten. Op tien zondagmiddagen kunt u deze historische tuin bewonderen. Onze vrijwilligers, de heer en mevrouw Ermstrang, die de tuin al
sinds 1982 onderhouden, delen hun kennis en enthousiasme graag met u. Ook kunt u zaadjes kopen van diverse planten en kruiden. Buiten de open dagen is tuinbezoek ook mogelijk, op afspraak. > 16 april, 7 en 21 mei, 4 en 18 juni, 2 en 16 juli, 6 en 20 augustus, 3 september 13.00-17.00 uur Gratis toegang Informatie: (0418) 67 25 46 www.glk.nl/brakel Korte wandelingen In het voorjaar organiseert GLK speciaal voor mensen die niet zo ver kunnen of willen lopen, een aantal korte wandelingen. Reserveren is niet nodig. U betaalt contant (gepast) op locatie. Wandeling Gossink > Zaterdag 22 april 14.00 uur (1 à 1,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Startlocatie: Gossinkweg ter hoogte van huisnummer 2, Winterswijk Henxel Informatie: Henk Wesselink 06 53713141 of Ronald Mannessen 06 28865433 Kasteeltuinwandeling Staverden > Zondag 4 juni (Pinksteren) 14.00 uur (1,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Ook geschikt voor gebruikers van rollators
Foto: Don Wijns
Gelderse paden
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie overzicht’ naar donateurs@glk.nl
IJzertijdboerderij Wekeromse Zand
Startlocatie: de grote parkeerplaats van landgoed Staverden, Uddelermeerweg te Staverden Informatie: Barend Buysing Damsté (0341) 56 13 16 IJzertijdwandeling Wekeromse Zand > Woensdag 24 mei 14.00 uur (1 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Ook geschikt voor gebruikers van rollators Startlocatie: parkeerplaats bij de gerecon strueerde ijzertijdboerderij aan de Vijfsprongweg te Wekerom Informatie: Henk Huizing 06 51 966 359 of Keesjan Kleef 06 52 519 146 www.glk.nl/evenementen
Bezoek een kasteel!
Oude Moestuin Brakel
Foto: Karin Hendriks
Kasteel Rosendael Buitenplaatsconcert Onder het genot van wijn en spijs kunt u een avond genieten van muziek op hoog niveau. U ontmoet de musici in een informele sfeer. De Buitenplaatsconcerten worden in 2017 georganiseerd op Rosendael en verschillende andere kastelen van GLK, zie www.glk.nl/evenementen. Vooraf reserveren. > Zaterdag 8 april 19.00- 22.30 uur Kosten per arrangement: € 69,50 Reserveren: info@jrwijnenspijs.nl 06 50 241 429 www.glk.nl/rosendael
30
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kunstwerken van Sophia de Vries (boven) en Joke van der Klink
> Huis Verwolde Kunstroute Lochem Tijdens het paasweekend is de oranjerie van huis Verwolde onderdeel van Kunstroute Lochem. In het huis kunt u exposities zien van vier van de in totaal negentig deelnemende kunstenaars: Diny van der Lee, Henny Ferwerda, Sophia de Vries en Joke van der Klink. > Zaterdag 15 t/m maandag 17 april 12.00-17.00 uur. Gratis toegang Informatie: www.kunstinlochem.nl (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde
Huis Zypendaal Beleef het huis met Pasen Een mooie gelegenheid om eens een kijkje te nemen in dit bijzondere huis in Arnhem met zijn achttiende-eeuwse interieurs. Binnen vindt u veel oorspronkelijke objecten, waaronder portretten van de familie Brantsen en natuurlijk het legendarische ‘Mannetje van de Zyp’. Ook voor kinderen. > Zondag 16 en maandag 17 april 12.00-17.00 uur (elk uur rondleidingen) Deelname: € 7,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 4,50 (donateurs gratis) (026) 364 46 45 www.glk.nl/zypendaal
Kasteel Doorwerth Met de imker naar de bijenstal! Wilt u weten hoe bijen leven, wat een bijenvolk is, wie de koningin is en wat zij doet? Wat gebeurt er met de nectar en het stuifmeel? Met een imkeruitrusting en lange mouwen, broek en sokken kunt u veilig de bijenstal betreden. Vanaf 6 jaar, vooraf reserveren. > 13 mei, 17 juni, 9 juli (landelijke Imkerijdag), 12 augustus 14.00 uur en 15.00 uur (1 uur) Deelname € 5, kinderen 6 t/m 18 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Informatie: (026) 339 74 06 Reserveren: www.glk.nl/doorwerth
Kasteel Hernen Tuinmarkt kasteel Hernen 2017 Sfeervolle specialiteitenmarkt voor de echte tuinliefhebber. Rondom het kasteel presenteren ongeveer dertig kwekers en plantenverzamelaars hun bijzondere collecties. > Zaterdag 3 juni 10.00- 17.00 uur Entree: € 4, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2 (inclusief entree kasteel) (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen Kasteel Cannenburch Pure Pinksterfair Ruim honderd stands met eerlijke en natuurlijke producten op een gastvrije locatie. Proef de lekkernijen en neem samen met de kinderen deel aan de activiteiten. Dit jaar zijn er ook kookworkshops. Doet u mee? > Zondag 4 juni 10.00-18.00 uur Maandag 5 juni 10.00-17.00 uur Entree: 7,50, kinderen t/m 12 jaar gratis Informatie: www.depurepinksterfair.nl (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch Kasteel Ammersoyen Ammersoyen Middeleeuws Bewoond In het pinksterweekend nemen de hertog van Gelre en zijn hofhouding hun intrek in het kasteel. Ervaar hoe het was om rond 1400 in een kasteel te wonen! Veel activiteiten, ook voor kinderen. > Zondag 4 en maandag 5 juni 11.00-17.00 uur Entree: € 10, kinderen 4 t/m 12 jaar € 8,50 (tot 4 jaar gratis) (073) 59 49 582 www.glk.nl/ammersoyen
Ammersoyen Middeleeuws Bewoond
> Als donateur van GLK heeft u tijdens de reguliere openstelling gratis toegang tot de zeven kastelen en krijgt u korting op de meeste excursies en evenementen. Dit alles op vertoon van uw geldige GLK-pas.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
31
Pronkstuk
Geel schorpioenmos Geelachtig mos dat rechtop groeit, met een uitloper als de staart van een schorpioen? Jawel, het bestaat echt. En voor dit excentrieke plantje hoeft u niet eens naar het Amazonegebied of Madagaskar. U vindt het gewoon op de Veluwe, in ons natuurgebied Korte Broek bij Vaassen. Tekst: René Bremer
32
Nou ja, gewoon. Geel schorpioenmos (Hamatocaulis vernicosus) staat wel op de Rode Lijst van bedreigde soorten. Tot 1950 kwam het mos vrij algemeen voor in Europa en ook in Nederland. Er waren genoeg natte, voedselarme graslanden met laagblijvende vegetatie en ijzerrijk water. Veel van deze natuurgebieden werden echter in agrarisch gebruik genomen. In 1965 viel daardoor in Nederland het doek voor het geel schorpioenmos. Korte Broek is precies zo’n van oorsprong nat en drassig gebied dat op enig moment is drooggelegd voor landbouw. Begin jaren negentig besloot GLK een deel ervan weer natuurlijker te maken. In 2013 volgde een tweede stuk. Het idee is om met zorgvuldig beheer allerlei soorten planten en dieren Mooi Gelderland – Voorjaar 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
er weer een kans te geven. Dat lukt. Korte Broek is nu een gevarieerd natuurgebied met natte en droge delen. Aan weerszijden van de Egelbeek liggen grasland en bosjes. Er groeit en bloeit van alles en sinds enkele jaren wordt er ook weer geel schorpioenmos waargenomen. Een pluim op de hoed van onze beheerders. Inmiddels komt dit mos op nog een paar andere plekken in Nederland voor. Of de soort het overal redt, is de vraag want hij verspreidt zich niet gemakkelijk. In Korte Broek gaat het in elk geval goed, zo bleek eind 2016 uit onderzoek. Onze beheerders maaien bewust in de nazomer, waardoor er mosfragmenten op verschillende plekken belanden. Zo helpen we de natuur een handje.