Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Voorjaar
2015 Jaargang 12 nummer 1
Jubileumproject ‘Hernen 1544’ Lanen, imposant erfgoed Mooi Portret: Bennie Jolink
75 jaar Kasteelen
Nummer 1
Vernieuwen
Foto: Marc Pluim
In een organisatie die zich richt op instandhouding, wordt een verandering al gauw kritisch bekeken. In 2013 hebben wij u in een draagvlakonderzoek gevraagd wat u van ons tijdschrift Mooi Gelderland vond. U gaf aan dat u het erg waardeerde. Dus toen wij in het afgelopen winternummer aankondigden dat we het gingen vernieuwen, reageerde u. U bent betrokken bij alles wat we doen, ik vind dat geweldig en we nemen het serieus. De verandering lijkt meer dan het is. Een nieuwe vormgeving, enkele nieuwe rubrieken, ander papier. Maar als u verder kijkt, zult u merken dat ook veel dingen hetzelfde zijn gebleven. Dat kan ook niet anders, want Mooi Gelderland weerspiegelt wat we al jaren doen en nog lang willen volhouden. GLK is koersvast. Maar we opereren wel in een veranderende samenleving. De manier van beleven wordt breder, ook dankzij de mogelijkheden van sociale media. We zoeken daarom altijd naar een balans tussen traditie en vernieuwing, zo ook met Mooi Gelderland. Ik hoor graag wat u ervan vindt. De tijden veranderen ook in een ander opzicht. Het maatschappelijk belang van natuur en cultuur is nog altijd groot. Maar de ondersteuning ervan is deze eeuw geen vanzelfsprekende overheidstaak meer. Zelf zijn we steeds meer in staat onze financiële boontjes te doppen. We creëren meer inkomsten, letten op de kosten en werken zo efficiënt mogelijk. Maar publieke en private middelen blijven belangrijk. We vertrouwen er daarbij op dat u ons blijft steunen zoals u dat al jaren doet. Dit jaar herdenken we het feit dat 75 jaar geleden, met de over dracht van kasteel Hernen, onze zorg voor huizen en kastelen vanuit Geldersche Kasteelen is begonnen. In dit jubileumjaar staat daarom het project ‘Hernen 1544’ centraal. Reyner van Wijhe verrijkte het kasteel dat jaar met een oostvleugel en een poorttoren. Een vernieuwing, met behoud van het goede. Ik hoop u in de lente in Hernen of op een van onze andere kastelen te zien. Geniet van Mooi Gelderland! Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Voor donateurs met een leeshandicap is Mooi Gelderland via Dedicon in een toegankelijke leesvorm (XML-tekstformaat) beschikbaar. Redactieraad: Louis van de Geijn, Ine Haanappel, Karlijn van Onzenoort, Jeanine Perryck, Ton Roozen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33. Coverfoto: Kasteel Hernen in de lente. Foto: Ton Rothengatter
2
12
In ons tweede jubileumjaar staat ‘Hernen 1544’ centraal. Het kasteel wordt teruggebracht naar de sfeer en beleving van de zestiende eeuw.
Download de gratis app
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Foto: Arie de Knegt
Voorjaar 2015
16
Gedeelte van de Hoenwaard opnieuw ingericht.
4
Mooi & nieuw
6
Mooi beeld
8
#GLK
9
Vroeger & nu
10 De oranjerieën van GLK Warme appeltjes van oranje 12 ‘Hernen 1544’ markeert start tweede jubileumjaar Ziel en sfeer 16e eeuw terugbrengen 14 75 jaar hoeder van Gelders erfgoed Veel bereikt, nog lang niet klaar 15 Locatie GLK Vakantie in een historisch koetshuis
Foto: Ton Rothengatter
20
Foto: Don Wijns
GLK beheert tientallen kilometers lanen.
16 Project onder de loep Hoenwaard biedt weidevogels gespreid bedje 18 Mooi meegenomen 19 Groot & klein 20 Lanen, imposant erfgoed 22 Bijzondere donateur ‘Een second age voor zes schilderijen’ 23 Dank u wel
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
24
Foto: Rob Schouten
24 Liefde voor het vak Brave hendrik doet ‘t goed in historische moestuin
Hans van Leeuwen is vrijwilliger in de moestuin van kasteel Doorwerth.
26 Mooi portret Bennie Jolink: Een softe opa die van de natuur houdt 28 GLK tot de kern 29 Donateursexcursie Klarenbeek en Loenermark 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw Meer donateurs in 2014
Kijk voor meer en de meest actuele berichten ook op www.glk.nl
‘Huis en goed’ Brakel herenigd Op landgoed Brakel schuilt in een park met een sprookjesachtige kasteelruïne een fraai landhuis. Eind vorig jaar slaagde GLK erin dit landhuis in erfpacht over te nemen van gemeente Zaltbommel. Daarmee zijn ‘huis en goed’ weer herenigd en dragen we zorg voor instandhouding van het totale ensemble. Onderdeel van de afspraken is dat de dorpsfuncties van huis Brakel verbeterd en uitgebreid zullen worden. Zaltbommel wil meer verenigingen dan voorheen onderdak bieden in het monumentale pand.
In de uitzending van Vroege Vogels op 14 december 2014 werd het bekendgemaakt: GLK heeft bijna duizend donateurs meer dan het jaar daarvoor! Die stijging is best bijzonder, want natuur- en milieuorgani saties zien hun aanhang al enige jaren dalen. Gelderse donateurs zijn trouw en we slagen erin om met opvallende acties nieuwe aanmeldingen te krijgen. Het totaal aantal donateurs bedroeg eind december 42.684.
Taxatiedag voor benefietveiling Rosendael
Foto: GLK
Op zondag 17 mei vindt in de oranjerie van kasteel Rosendael een taxatiedag plaats voor een benefietveiling in het kader van het 75-jarig bestaan van Geldersche Kasteelen. Het Arnhemse Veilinghuis Derksen heeft aangeboden deze veiling te houden. Op de taxatiedag kunt u stukken die u voor de veiling wilt aanbieden, laten taxeren. Hebt u oude of interessante voorwerpen die u een tweede leven gunt? Neem ze dan op 17 mei tussen 11.00 en 17.00 uur mee naar de oranjerie van Rosendael. Deskundigen van Veilinghuis Derksen en medewerkers van GLK zullen uw objecten dan beoordelen. De benefietveiling zelf vindt plaats op 3 september 2015 (uiterste inbrengdatum is 8 augustus). De opbrengst van de veiling komt voor honderd procent ten goede aan GLK en wordt bestemd voor projecten op Rosendael.
Wijziging donateurspas
Foto: GLK
Eind vorig jaar heeft u uw nieuwe donateurspas ontvangen. Met de pas krijgt u korting op een aantal zaken, of zelfs gratis toegang. Op de achterzijde van het pasje is een kleine tekstwijziging doorgevoerd. Er stond: ‘Met deze donateurspas heeft u als donateur, samen met uw gezinsleden en (klein)kinderen recht op…’ etc. Het woordje en is nu vervangen door danwel. Nog altijd heeft een heel gezin bijvoorbeeld gratis toegang tot onze kastelen. Maar drie generaties op één pas vinden we te veel van het goede. Natuurlijk blijft iedereen wel van harte welkom!
4
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: GLK
Dank u wel! Rivierkreeft gered De najaarsactie Red de Europese rivierkreeft is geslaagd. Het benodigde bedrag (inclusief cofinanciering) van € 75.000 is behaald! Dankzij vele gulle gevers kunnen we het leefgebied van dit bijzondere waterdier verbeteren. In dit voorjaar zullen de eerste gekweekte Europese rivierkreeften op landgoed Warnsborn bij Arnhem worden uitgezet. Ook op andere kansrijke plekken treffen we voorbereidingen om het leefgebied en de waterkwaliteit dusdanig te verbeteren dat er rivierkreeften kunnen leven. Dank u wel! En we houden u op de hoogte.
Het verblijf van de beroemde witte pauwen op landgoed Staverden was dringend aan vervanging toe. Reden voor GLK om haar eerste Landgoedveiling op 21 november 2014 op Staverden te organiseren, en zo geld bijeen te brengen voor een nieuw onderkomen voor de witgevederde dieren. In aanwezigheid van minister Henk Kamp (voormalig lid Raad van Toezicht GLK) en commissaris van de Koning Clemens Cornielje boden bedrijven en organisaties grif op natuur- en cultuurbelevenissen zoals een wildspeurtocht met boswachter, een kasteelbezoek op maat en het maken van een picknickbank uit eigen hout. De veiling leverde uiteindelijk € 26.500 op, waarvan € 5.000 is geschonken door de Vrienden van Staverden. Samen met een provinciale en een eigen bijdrage voldoende om het nieuwe pauwenverblijf in 2015 te bouwen.
Vernieuwing website GLK Binnenkort zal onze website op enkele onderdelen worden vernieuwd. De home page wordt zo vormgegeven en ingericht dat u nog sneller kunt vinden wat u zoekt. En er komen nieuwe formulieren waarmee u voortaan uw (adres)wijzigingen online aan ons door kunt geven. Vanaf de zomer gaan daarnaast enkele medewerkers regelmatig bloggen over hun werk, bijvoorbeeld als conservator. Kijk op www.glk.nl
Foto: Fabrice Ottenburg
Bedrag voor nieuw pauwenverblijf
Topvrijwilligers gezocht
Prijswinnaars actie 2014
GLK zoekt twee nieuwe topvrijwilligers, mensen van kaliber die de uitdaging aan durven gaan om nieuwe ‘bedrijfsvrienden’ te werven. Bedrijfsvrienden zijn maat schappelijk verantwoorde onder nemingen die het werk en de doelstelling van GLK in financiële zin ondersteunen. Geschikte kandidaten beschikken over een groot eigen zakelijk netwerk, hebben affiniteit met natuur- en cultuurbeheer en voldoende tijd om de organisatie als enthousiaste ambassadeur te vertegen woordigen. Meer informatie over de vacature vindt u op www.glk.nl
Afgelopen jaar kon u in onze kastelen en bezoekerscentra en ook tijdens Lammetjes dag een kaart invullen en daarmee kans maken op mooie prijzen. Uit 1.354 inzen dingen kwamen twee winnaars tevoorschijn: De heer J.G. van Emmerik uit Alphen aan de Rijn won een gratis overnachting op een landgoed. De heer Jorrit Hooyman uit Arnhem viel een exclusieve workshop in het bezoekerscentrum Land van de Heerlijk heden te Leur ten deel. Hij mag daar met tien personen een dag brood bakken in de historische bakoven. Wilt u deelnemen aan de actie 2015? Vul een kaart in op een van onze kastelen of bezoekerscentra of bij een wandeling met de boswachter. Of vraag een stapeltje aan via donateurs@glk.nl om ze in uw eigen omgeving uit te delen. U maakt kans op een overnachting in een hotel in de Achterhoek of een mand heerlijke landgoedproducten.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
5
Mooi beeld
6
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Jong wild Het is lente! Vleermuizen, kikkers, egels en andere winterslapers ontwaken. Voorjaarsbloemen steken voorzichtig hun kopjes boven het maaiveld uit. Met het klimmen van de zon verruilt de natuur haar bruine tinten voor frisgroen. En naarmate de zomer nadert, ziet steeds meer jong grut het levenslicht. Lammetjes, konijntjes, vogeltjes, vosjes, zwijntjes, hertjes en… moeflons. Op een van onze terreinen, het Wekeromse Zand, bevinden zich ongeveer vijftig exemplaren van dit harige dier met zijn imposante gedraaide hoorns. Grote kans dat u er nog geen bent tegengekomen, want behalve zeldzaam is de moeflon ook nog eens erg schuw. Pas in de bronsttijd, als de hormonen het winnen van de angst, verlaten ze de beschutting van het bos. Het resultaat daarvan is dan weer enkele nieuwe telgen in de lente daarna. Dat hij ooit zal moeten flemen met vrouwtjes en zijn krachten zal moeten meten met soortgenoten, daar heeft deze kleine moeflon nog geen weet van. Hij is wel wild, maar ook nog jong. * Behalve aan de bestaande excursies naar burlende herten kunt u vanaf komend najaar ook deelnemen aan wildexcursies naar de moeflons op het Wekeromse Zand. Met deze nieuwe activiteit haakt GLK in op de vraag van donateurs naar meer avontuurlijke uitstapjes. Voor meer informatie: www.glk.nl/evenementen Foto: Xander Sales
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Biljoen beleven met wandelapp
Foto’s bekijken
Foto: GLK
Op Facebook lichten we regel matig een landschap of kasteel uit. Bekijk de beelden en deel de foto’s! GelderschLandschapKasteelen
Eigen foto’s delen Uw oog neemt óók veel waar. Maak een foto en deel deze op Twitter of Facebook (met gebruik #GLK).
Wandelen op landgoed Biljoen in Velp krijgt een nieuwe dimensie. Sinds kort is het mogelijk om met de applicatie Layar de beleefroute ‘Rondje Biljoen’ te downloaden op uw smartphone. Met extra informatie, natuurgeluiden en filmpjes. “Dit is nieuw voor GLK en het past helemaal in de 21ste eeuw. Behalve met een wandelfolder kun je voortaan ook met je smartphone over het landgoed. Daarop download je de route. In beeld verschijnen de punten die langs de route geprikt zijn. Je hoort vogelgeluiden, ziet historische filmpjes en ontvangt extra informatie bij een bezienswaardigheid”, zegt conservator Jorien Jas die betrokken is geweest bij de ontwikkeling. Er zijn zo’n 25 prikpunten in ‘Rondje Biljoen’ verwerkt. In een uur kan de snelle gast de route hebben gewandeld. Maar wie alle informatie via Layar tot zich neemt, is langer onderweg. Jas: “De toegevoegde waarde is groot. Een deel van landgoed Biljoen is niet toegankelijk voor publiek, onder andere vanwege privacy van de bewoners. Met de smartphone krijg je unieke informatie te zien en te horen over het kasteel en de flora en fauna.” Het streven is om meer digitale beleefroutes te ontwikkelen: “We kijken eerst wat bezoekers van Biljoen ervan vinden.”
Lammetje Loene Toen het eerste lammetje op de Loenermark werd geboren, op 23 januari, vroegen we u via Twitter en Facebook een naam te bedenken. Schaapherder Arjen Daalhuisen maakte een week later bekend dat het lam als Loene door het leven gaat.
Hoe werkt het? Om gebruik te maken van ‘Rondje Biljoen’ downloadt u eerst de applicatie Layar via get.layar.com. Ga dan naar de Geo-Layar van Mijn Gelderland, schakel GPS in en vink bij instellingen ‘Rondje Biljoen’ aan. De route is dan klaar voor gebruik. Druk op het scherm om informatie over punten te krijgen.
Boswachters volgen Veel van onze boswachters zijn actief op sociale media. Bijvoorbeeld Ben Oosting (omgeving Renkum en Arnhem). Hij is op Twitter te volgen via @BoswachterBen. Alles wat hem opvalt, post hij online. Zoals laatst een mooie foto van een gele koraalzwam op een stobbe van een lariks en een foto van een groot nest rode bosmieren (1,70 meter hoog).
8
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kastelen op Twitter Ook onze kastelen zijn actief op sociale media, bijvoorbeeld kasteel Doorwerth (Twitter: @kasteeldw). In januari dit jaar meldde de duizendste volger zich aan. Kasteel Doorwerth deelt regelmatig leuke (win)acties.
Illustratie: Jan de Beijer
Vroeger & nu
1743
‘Het wonder van ‘t Graeffschap’ 2015
Foto: Nico van Haastrecht
Achter het huis De Ehze, in het Berkeldal in de Achterhoek, gaat een lang en turbulent verleden schuil. De vroegste sporen wijzen richting 1300, toen het geslacht Van Heeckeren er een havezate stichtte. Bekend is dat Evert van Lintelo tot de Marsch het huis in 1610 herbouwde. Het resultaat oogstte veel bewondering en werd ‘het wonder van ‘t Graeffschap’ genoemd, mede dankzij de aanpassingen door zijn zoon Willem in 1647. In 1730 volgde een grondige modernisering. De tekening van Jan de Beijer op deze pagina geeft hiervan een goed beeld. In de negentiende eeuw braken slechte tijden aan. Kostbaarheden uit huis en park werden verkocht, het huis werd goeddeels afgebroken en bomen werden geveld. Op de bestaande kelders bouwde het echtpaar Van der Harst in 1918 de huidige villa. Intussen (1835) was de omringende tuin veranderd van een formele stijl naar een landschapsstijl met slingerende lanen en vijvers. In 1921 kocht de familie Vellinga huis en park en via schenking kwam De Ehze in 1986 onder de hoede van GLK. Het huis is nu in gebruik als zorginstelling en niet toegankelijk. Dat geldt wel voor het park met zijn forse beuken, eiken en platanen. Restanten van de formele tuin worden in stand gehouden, verder zijn de principes van de landschapsstijl leidend. De Ehze blijft zo een prachtige historische plek om te fietsen of wandelen.
Op de bestaande kelders bouwde het echtpaar Van der Harst in 1918 de huidige villa.
Meer informatie over De Ehze? Kijk op www.glk.nl/ehze
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
9
Foto: Nikon Foto Club
Oranjerie Rosendael
De oranjerieën van GLK
Warme appeltjes
van oranje Veel opstallen op landgoederen
Oranjerie Warnsborn
hebben in de loop van de tijd een andere functie gekregen dan waarvoor ze oorspronkelijk gebouwd waren. De oranjerie van kasteel Rosendael is een uitzondering. Hier schuilen nog altijd de citrusbomen tegen de koude Hollandse winters, precies zoals dat bijna tweehonderd jaar geleden ook gebeurde.
10
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Nikon Foto Club
Foto: GLK
De geschiedenis van de oranjerie in Nederland gaat terug naar de VOC die behalve specerijen ook exotische planten vanuit de Oost naar ons land bracht. In het begin vooral voor wetenschappers die de planten zelf wilden telen en bestuderen, later ook voor rijke landgoedeigenaren die zich de winteropvang van deze nieuwe soorten konden permitteren. In de negentiende eeuw bereikte het aantal oranjerieën in Nederland zijn hoogtepunt. In die tijd kregen ook Rosendael, Warnsborn, de Schaffelaar en Staverden een oranjerie. Vooral citroen- en sinaasappelbomen waren in de mode – de naam oranjerie komt van het Franse woord oranger voor sinaasappelboom. Ze stonden voor prestige. Gegoede families maakten in die tijd graag een grand tour door Europa en kwamen terug met veel inspiratie voor hun tuinen: ontwerpen, beeldhouwwerken en ook bijzondere flora. Ze wilden zich daarmee onderscheiden en huurden daar grote tuinarchitecten voor in. Die zeiden: dat kan, maar de exotische planten moet je in de winter wel binnenzetten…
De gereconstrueerde oranjerie van Staverden is nu in gebruik als restaurant.
“Een fuchsia hoeft niet in een oranjerie te staan. Die kan in de winter ook donker weggezet worden in een schuur zolang die vorstvrij is. Maar citroen- en sinaasappelbomen moeten in het licht staan en het mag niet kouder zijn dan 4,5
graden. Buiten gaan ze dood zodra het vriest of als ze te nat worden. Jawel, je kunt de vruchten eten maar het zijn bij ons sierplanten. De vruchten zijn bitter, niet wat je noemt lekker.” Rolf de Boer
>
In de twintigste eeuw raakten de oranjerieën op de landgoederen die nu in bezit zijn van GLK in verval.
Foto: GLK
Oorspronkelijke functie In de twintigste eeuw raakten de oranjerieën op de landgoederen die nu in bezit zijn van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) in verval. Soms heel letterlijk. Zoals de oranjerie van landgoed Rosendael. Veel was er na de Slag om Arnhem niet over van deze wintertuin en dat bleef zo tot eind jaren tachtig. Alleen nog een oude, verweerde bakstenen achtermuur stond overeind. Na een uiterst succesvolle donateurs werving kon ze gerestaureerd worden. Het bijzondere van deze restauratie is dat de oranjerie zijn oorspronkelijke functie terugkreeg. Vanaf half oktober tot de ijsheiligen in mei staan de citroen- en sinaasappelbomen van Rosendael binnen. Ze hebben daarbij gezelschap van een grote collectie agapanthussen, Afrikaanse lelies, die overgenomen is van een onderzoeksinstituut in Leiden. “Landgoederen die geen exotische planten hebben, hebben ook geen oranjerie”, zegt hovenier Gerard Achterstraat die op land goed Rosendael werkt. Hij was er al bij toen de oranjerie hier 25 jaar geleden werd herbouwd.
Foto: GLK
Oranjerie Schaffelaar bij Barneveld
Foto: GLK
De oranjerie van de Schaffelaar werd in 2005 opnieuw gebouwd aan de hand van een oude foto.
Eind jaren tachtig was er plots een piek te zien in de groei van het aantal donateurs. Maar liefst twintigduizend nieuwe aanmeldingen in korte tijd. Dit was het resultaat van een wervingsactie. De bonus zat in de toezegging van de provincie om gedurende een paar jaar elke gulden die met de bijdrage van donateurs zou binnenkomen, te verdubbelen. GLK beschikte hierdoor onverwacht over voldoende middelen om met de restauratie van de oranjerie van kasteel Rosendael van start te gaan. Zonder die extra hulp had op Rosendael misschien nog steeds alleen een oude, verweerde achtermuur gestaan. De oranjerie van Warnsborn werd in 2000 gerestaureerd. Daarvoor was ze lange tijd in gebruik als woonhuis, terwijl in de tuin geiten rondliepen. In 2005 bouwde GLK de oranjerie van de Schaffelaar opnieuw, aan de hand van een foto. Hetzelfde gebeurde rond die tijd met de oranjerie van Staverden. Deze drie oranjerieën zijn, net als Rosendael in de zomer, alle in gebruik als restaurant.
Oranjerie Rosendael in 1945
Foto: GLK
Foto: GLK
Donateurs maken restauratie mogelijk
Oranjerie Warnsborn 1920 Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
Marieke Knuijt: ‘Reyner van Wijhe was een fascinerende man’
Ziel en Na de viering van 85 jaar Geldersch Landschap kijken we dit jaar terug op 75 jaar Geldersche Kasteelen. In dit tweede jubileumjaar staat een bijzonder project centraal, ‘Hernen 1544’. Het kasteel wordt teruggebracht naar de sfeer en beleving van de zestiende eeuw. Dat gebeurt niet in één keer, maar in fasen. Samen met iedereen die een steentje wil bijdragen. Vanaf 4 april mag u de eerste resultaten komen bekijken. Tekst: Rik Booltink | Fotografie: Ton Rothengatter
12
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Van de oorspronkelijke inventaris van Hernen is met uitzondering van enkele archeologische vondsten niets bewaard gebleven. “Hernen is een mooi en puur kasteel dat sinds 1940 in bezit is van onze organisatie. Het was de eerste verwerving. De overdekte weergangen, de schietgaten, de toren: al deze elementen prikkelen het avontuurlijke in mensen. Als je er rondloopt kun je je fantasie de vrije loop laten. Niet voor niets was kasteel Hernen ooit opnamelocatie van de televisieserie Floris”, zegt conservator en projectleider Marieke Knuijt. Toch wil GLK iets aan het erfgoed toevoegen: “Het pure, authentieke van Hernen willen we bewaren en waar mogelijk versterken, samen met mensen die zich daartoe geroepen voelen.” Stapsgewijs Een pottenbakker en een meubelmaker die in staat zijn op ambachtelijke wijze inboedel uit die tijd te reconstrueren, zijn van harte
sfeer
‘Hernen 1544’ markeert start tweede jubileumjaar
16 eeuw terugbrengen e
Reyner van Wijhe Het is niet zonder reden dat wordt teruggegrepen naar 1544. Dat is het jaar waarin Reyner van Wijhe en zijn acht jaar jongere echtgenote Margriet van Egeren van den Diesdonck de heerlijkheid erfden. Vanaf dat moment bezaten zij het kasteel met bijbehorende gronden en bouwden zij de oostvleugel en de poorttoren af. Hun wapensteen, die zij boven de poort van het
kasteel lieten aanbrengen, is nu nog steeds te zien. De bedoeling is dat bezoekers zich kunnen verplaatsen in het leven van de toenmalige eigenaren: waar liepen zij bij de verbouwing van hun kasteel zoal tegenaan? Lantaarn vertelt Bezoekers krijgen straks bij binnenkomst een bijzondere lantaarn mee die licht geeft en ook een verhaal vertelt. In elke ruimte is het mogelijk een nieuw verhaal te activeren over het kasteel en het leven van Reyner van Wijhe. “Een fascinerende man”, zegt Knuijt. “Van Wijhe was burggraaf van Nijmegen evenals dijkgraaf in het Rijk van Nijmegen. In die hoedanigheid ontmoette hij beroemdheden uit onze geschiedenis, zoals keizer Karel V en Maria van Hongarije. Het feit dat hij van frauduleus gedrag werd beticht en betrokken was bij diverse conflicten, geeft daarnaast een onverwacht beeld van deze notabele man.”
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
uitgenodigd. Hetzelfde geldt voor een plaatselijke naaivereniging die wellicht kledij uit 1544 kan namaken. “Aan de hand van oude documentatie kunnen we een idee geven van hoe het eruit moet hebben gezien. Begin april is er een basis, dat is de eerste fase. De komende jaren breiden we de inboedel stapsgewijs uit. Je gaat meer en meer ervaren hoe alles gebruikt werd en hoe men met de bestaansmiddelen van de heerlijkheid uit 1544 leefde. Zo is er voor mensen steeds opnieuw een aanleiding terug te komen.”
• ’Hernen 1544’ grijpt terug naar de zestiende eeuw, maar de publieksvoorzieningen van kasteel Hernen zijn van deze tijd. • De officiële start van het jubileumjaar is op 2 april, op kasteel Hernen. • Bezoekers zijn vanaf 4 april welkom in het kasteel. • Wilt u een steentje bijdragen aan de historische reconstructie? Neem contact op kasteel Hernen, 0487 53 19 76 of mail naar kasteelhernen@glk.nl. • Vergaderen, trouwen, een feest geven? Ook dat kan op kasteel Hernen. • Vorig jaar werd op Hernen al een doorkijk paneel naar de historische veldovens onthuld. Hier werden vroeger de stenen voor de bouw van het kasteel gebakken. Geregeld vinden er activiteiten plaats die een beeld geven van het middeleeuwse bakproces. Houd daarvoor de agenda in de gaten. www.glk/hernen facebook kasteelhernen twitter @kasteelhernen
13
75 jaar hoeder van Gelders erfgoed
Veel bereikt, nog lang niet klaar Eerste openstelling Nadat Gelderland ook nog eens zwaar getroffen was door de Tweede Wereldoorlog, wendden steeds meer eigenaren zich met hun bezit tot de kastelenstichting. Zo kwamen onder andere ook de kastelen Cannenburch, Ammersoyen en Doorwerth onder haar hoede. Met dank aan vele donateurs werd in 1952 de Cannenburch als eerste opengesteld. Dat was uitzonderlijk, want structurele middelen om restauraties uit te voeren waren er niet. Verzoeken aan ‘Den Haag’ leverden soms iets op, vaak ook niet.
Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen werd opgericht. Een moment om terug te blikken en trots te zijn, maar geen reden om stil te staan. Onderhoud en beheer van de monumentale huizen blijven nodig, en daarmee ook de steun van fondsen en donateurs.
Foto: Ton Rothengatter
Bewustwording Pas in jaren zeventig kwam daar verandering in. Het eerste Monumentenjaar (1975) leidde tot bewustwording bij overheid en burgers. Waardenburg, Zypendaal, Verwolde en Rosendael werden toegevoegd aan de kastelencollectie en er kwam meer ruimte voor openstelling van kastelen. Naast het behoud van het authentieke karakter van monument, tuin en park stond de bewoningsgeschiedenis daarbij centraal. Mensen werden uitgenodigd om in de huid te kruipen van vroegere kasteelbewoners, hoveniers en ander personeel.
Na het eerste Monumentenjaar (1975) kwam ook kasteel Waardenburg onder de hoede van GLK.
Al vanaf de oprichting van Het Geldersch Landschap in 1929 lag de focus in onze kastelen rijke provincie op de combinaties van land goederen met gebouwen, tuinen en natuur die we nu ensembles noemen. Gelukkig maar, want naast natuur en landschappen hadden ook huizen en kastelen acute aandacht nodig. Door de land bouwcrisis en veranderingen in belastingwet geving en erfrecht konden veel eigenaren de onderhoudskosten niet meer opbrengen. Verval lag op de loer.
14
Persoonlijke contacten Er was nu weliswaar een bestuur dat zich inzet te voor zowel landschap als kasteelbehoud, maar van een uitvoerende organisatie zoals tegenwoordig was nog geen sprake. Pas vanaf 1951, toen voorzitter Van Heemstra op reis moest naar de VS, trad met Buurman een eerste directeur aan en werd een organisatie met mede werkers en vrijwilligers op poten gezet. Tot die tijd gebruikten de notabele heren hun eigen contacten om hun zorgen over de kastelen bij provincie en politiek Den Haag aan te kaarten.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
René Bremer
>
Kasteel Hernen De bestuursleden van Geldersch Landschap zochten naar extra middelen en mogelijkheden om een teloorgang te voorkomen. Moest er een club komen zoals ‘Les Amies des Chateaux de France’? Of anders een bond van kasteeleige naren? De oplossing diende zich aan toen mevrouw A.M. Metelerkamp van Bronkhorst-Den
Tex aangaf haar bezitting, kasteel Hernen, onder voorwaarde van restauratie te willen schenken. Bij die gelegenheid richtten commissaris van de Koningin mr. S. baron van Heemstra en kompa nen in 1940 de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen op.
Financiering blijft nodig Anno 2015 staan de kastelen en huizen inclusief een aantal unieke collecties er fraai bij, maar waakzaamheid blijft geboden. Dankzij fondsen, donateursbijdragen en eigen inkomsten zijn de middelen aanwezig voor sober en doelmatig regulier onderhoud. Maar voor nieuwe restauraties, specialistische werkzaamheden aan collecties en (sier)tuinen, het openstellen van kastelen en investeren in duurzame maat regelen blijft externe financiering broodnodig. Daarom investeert GLK in samenwerking met gelijkgestemde partners, en blijft de betrokkenheid van een breed publiek en donateurs van levensbelang.
Beleef de 7 kastelen! In de loop van 2015 zijn er op en rond de opengestelde kastelen allerlei leuke jubileumactiviteiten voor jong en oud. Zie ook de pagina’s 30 en 31 of kijk op www.glk.nl/evenementen
Locatie GLK
Overnachten in historisch erfgoed? Vanaf dit voorjaar kunt u markante vakantiewoningen van Geldersch Landschap & Kasteelen huren. Bijvoorbeeld het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg. Of het koetshuis op het prachtige landgoed Verwolde in Laren. Boek een vakantie in een oase van rust en natuur: www.buitenlevenvakanties.nl.
Op landgoed Verwolde
Foto’s: Nico van Haastrecht
Vakantie in een historisch koetshuis
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Een speciale wandelroute, ‘Het Bijzondere Bomenpad’ (1 april - 1 november), leidt u erlangs. • Huis Verwolde is met een gids te bezoeken. Bijzonder zijn de de ingerichte werkkamer van de baron en de Chinese kamer met beschilderd behang. • De oranjerie op het landgoed is ook te huur als vergader-, trouw- of feestlocatie.
>
>
Landgoed Verwolde (Laren) bestaat uit een statig edelmanshuis, huis Verwolde, omringd door een tuin, park en bosgebied met vijvers en landbouwpercelen. Het koetshuis op het landgoed is als vakantiewoning te huur. Weetjes en must-do’s De vakantiewoning heeft een ruime woonkamer • Huis Verwolde biedt regelmatig activiteiten, met oude kachel en lange eettafel en is geschikt markten en tentoonstellingen. Volg op Twitter: voor verblijf met maximaal zes personen (drie @HuisVerwolde. tweepersoonskamers). • De voormalige keuken van huis Verwolde is nu een theeschenkerij. Op het terras aan het Het koetshuis ademt veel historie. De woonkamer water is het prima toeven. diende vroeger als stal; onder meer de tuigenkast • In de kasteelwinkel van huis Verwolde vindt u herinnert aan die tijd. Tegelijkertijd is bij de in leuke souvenirs en streekproducten. richting rekening gehouden met de wensen • Laren staat bekend om zijn landgoederen, van nu. Zo is er een afwasmachine, hebben alle kastelen en landhuizen. Rond het dorp liggen slaapvertrekken een eigen badkamer en is er een ook Oolde en Ampsen. sauna. Het koetshuis heeft een heerlijke eigen tuin. • Laren ontsteekt jaarlijks een paasvuur (eerste paasdag), aan de Lenderinkstege. • Plaatsen als Lochem en Deventer zijn een bezoek zeker waard! Huurprijzen (vanaf): • Bij het koetshuis ligt een grote privétuin. Ideaal als u van rust en ruimte houdt. Week: € 970 • Ten noorden van het landgoed bevindt zich Weekend: € 640 een fraai wandelbos. • De tuin van het landgoed heeft bijzondere Midweek: € 555 boomsoorten als de moerascipres, bruinbladige beuk en suikeresdoorn.
Informatie en boeken De verhuur van vakantiewoningen is onder deel van een gezamenlijk initiatief met De12Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Het totale aanbod bijzondere vakantiebestemmingen en boekingsinformatie vindt u op www.buitenlevenvakanties.nl.
15
Project onder de loep
Hoenwaa biedt weidevogels gespreid bedje
“De tocht door de Hoenwaard was er weer eentje van ‘t bovenste plankje. (…) We verheugden ons over de prachtige wolken in de hooge lucht boven het wijde rivierlandschap en trapten moedig den zandweg in, die door de waard leidt. Hier en daar moesten we afstijgen, om een hek door te gaan, ook werd ’t soms wat rul, maar we beklaagden ons niet, want weiden zooals deze hadden we nooit gezien.”
Tot zover Jac. P. Thijsse, in zijn Verkadealbum De IJsel (sic) uit 1916. In de tijd dat Thijsse zijn tocht maakte, was de Hoenwaard nog de gemeenschappelijke stadsweide van de Hattemers. Bewoners die het burgerrecht hadden, mochten hun vee in de uiterwaard laten grazen. Daaraan kwam in 1954 een einde toen men het niet langer hygiënisch vond dat de inwoners van dit Veluwse stadje koeien hielden. Dankzij de unieke samenwerking tussen een publieke (GLK) en een private (familie
Van der Sluis) partij kon afgelopen zomer een gedeelte van de oostelijke Hoenwaard worden heringericht.
16
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Van zoeken naar beschermen Henk en Marianne van der Sluis wonen sinds 2005 in de Hoenwaard. Van kinds af aan is hij bezig met vogels. “Het begon met eieren zoeken”, herinnert Van der Sluis zich. “Later ging ik nesten met stokken markeren en met boeren afspraken maken over het maaien. Sinds 1970 zet ik me
actief in voor het behoud van de weidevogels.” Deze laatste hebben het moeilijk in Nederland. Dat komt door de intensieve melkveehouderij, waardoor bloemrijke weides met allerlei soorten insecten (voedsel voor de vogels) steeds zeldzamer zijn. Ook maaien boeren vroeger, nog tijdens het broedseizoen, om het eiwitrijke voorjaarsgras aan de koeien te voeren. En last but not least laat de vos zich steeds vaker op weilanden zien. Anti-vosrasters Van der Sluis pakt een klein opschrijfboekje met daarin zijn vogeltellingen van de afgelopen jaren. “In 2005 zat er een vossenhol op de kop van de Hoenwaard. Zodoende was er in dat jaar geen weidevogel meer te vinden.” Sinds februari 2006 plaatsen Van de Sluis en naburige boer Jacob van Emst in overleg met GLK gedurende vier maanden per jaar anti-vosrasters met schrikdraad rondom enkele percelen. Ook kiezen boeren er
vaker voor om pas eind mei te maaien. Dankzij deze ingrepen ging het de laatste jaren al beter met de weidevogels in de Hoenwaard (zie kader onderaan pagina).
ard
Foto: Mario van Weerd
Natte bodem Maar er was nog meer verbetering mogelijk, vond Van der Sluis. Samen met GLK heeft hij afgelopen jaar daarom gewerkt aan de herinrichting van het gebied. “Het gebied is natter gemaakt”, vertelt hij. “Sommige sloten zijn gedempt, andere zijn minder diep gemaakt zodat ze minder water kunnen afvoeren. Een natte bodem is gunstig voor weidevogels, want ze kunnen hun snavel makkelijker in zachte grond steken. Ook wordt het land in de winter kaal gehouden, met alleen wat ruige mest erop dat insecten en wormen aantrekt, waardoor er meer voedsel ontstaat voor de weidevogels. Het is nog even afwachten of ze dit voorjaar werkelijk in grote aantallen zullen neerstrijken, maar we bieden ze in ieder geval een gespreid bedje.” Mooie samenwerking Harry Sesink, werkzaam bij Dienst Landelijk Gebied (DLG), was ook betrokken bij dit project. “DLG heeft van de provincie de opdracht gekregen om meer natuur te creëren. Daarom hebben we Henk van der Sluis begeleid bij zijn aanvraag om zijn percelen om te vormen van landbouwgrond naar natuurterrein. Vervolgens hebben we de beide partijen samengebracht zodat ze samen de inrichting van het terrein ter hand konden nemen. Terugkijkend ben ik zeer tevreden hoe het gelopen is en bijzonder verheugd met het resultaat. Een mooi staaltje van publiek-private samenwerking!” Karlijn van Onzenoort
Herinrichting Hoenwaard > De Hoenwaard is een uiterwaard van de IJssel, gelegen ten zuidoosten van Hattem. > Een gebied van 32,5 hectare hiervan is heringericht: het terrein van GLK (22,5 ha) plus de percelen van de familie Van der Sluis (8,5 ha) en DLG (1,5 ha). > Om het gebied aantrekkelijk(er) te maken voor flora en fauna zijn maatregelen genomen: • het gebied is natter gemaakt, o.a. door het dempen en minder diep maken van sloten • er zijn rasters geplaatst, waarvan sommige elektrisch • er zijn afspraken gemaakt over het laten begrazen en maaien van het grasland.
De hoger gelegen delen van de Hoenwaard, die wat minder nat zijn, vormen een goede voedingsbodem voor bijzondere flora, zoals vogelmelk en weidegeelster. Ook de kievitsbloem komt hier voor, de enige GLK-vindplaats van deze beschermde plant.
Henk van der Sluis: ‘ Een natte bodem is gunstig voor weidevogels, want ze kunnen hun snavel makkelijker in zachte grond steken.’
Broedparen in de Hoenwaard In 2005 waren in dit deel van de Hoenwaard geen weidevogels meer te vinden. Maar sinds de inzet van anti-vosrasters (in 2006) nemen de aantallen gelukkig gestaag toe. De verwachting is dat deze groei, dankzij de recente maatregelen, in de komende jaren verder zal doorzetten. De daling in 2014 is tijdelijk, vanwege de werkzaamheden die toen plaatsvonden.
Foto: Arie de Knegt
Gegevens: Wybe van Klaarbergen
Soort
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kievit Grutto Tureluur Scholekster Wulp
25 35 66 57 49 42 54 45 9 6 12 14 12 17 18 16 12 16 22 22 16 19 37 23 7 3 5 4 4 1 5 4 6 8 9 1 4 5 6 5
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
17
Mooi meegenomen
Kasteel en park Rosendael
Kasteel Cannenburch
Trotsmarkt, puur eerlijk & heerlijk Vanaf zondag 26 april strijkt de Trotsmarkt elke vierde zondag van de maand neer bij kasteel en park Rosendael! Bevlogen standhouders laten u kennismaken met pure, eerlijke en heerlijke producten. Een ontspannen sfeer en gemoedelijkheid zijn belangrijk tijdens dit evenement waarbij iedereen welkom is. Voor jong en oud is er veel te beleven. Bijvoorbeeld verhalenvertellers en themaknutselen. Altijd begeleid door achtergrondmuziek uit de bakfiets van Semmy Prinsen. De Trotsmarkt is goed te combineren met een bezoek aan het kasteel en het park met zijn legendarische bedriegertjes. In april en mei ontvangt u bovendien een gratis tweede kop koffie uit de koffiekever! Vanaf zondag 26 april 2015 Elke vierde zondag van de maand (in september de derde zondag) 11.00 - 17.00 uur Trots bezoekt u gratis. Voor een bezoek aan kasteel en park betaalt u € 5,00, kinderen 4 t/m 12 € 3,00. Donateurs gratis. Kasteel en park Rosendael, Rosendael 1, 6891 DA Rozendaal. Info: (026) 364 46 45 of rosendael@glk.nl
Pure Pinksterfair, al vijf jaar een succes! Voor de vijfde keer organiseert Groei & Bloei de Pure Pinksterfair. In de prachtige ambiance van kasteel Cannenburch, in Vaassen, presenteren ruim honderd exposanten zich rond de thema’s natuur, tuin en cultuur. Proef samen met uw (klein)kinderen bijzondere lekker nijen en laat u verrassen door een demonstratie, lezing of workshop. Met de bon ontvangt u bij de stand van Groei & Bloei bovendien een aardige attentie.
Pure Pinksterfair Kasteel Cannenburch, Vaassen Zondag 24 en 25 mei, 10.00-17.00 uur Toegang € 7,50 inclusief koffie en iets lekkers. Kinderen tot 12 jaar gratis. Info: www.depurepinksterfair.nl
MOOI MEEGENOMEN
tegoedbon >
Gratis attentie bij de stand van MOOI MEEGENOMEN
Groei & Bloei
In april en mei 2015 Gratis 2e kop koffie bij de koffiekever
18
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein
Tekst: Laura Thuis Fotografie: Arie de Knegt
Kasteel Cannenburch
Verborgen-
trappentour “Kom maar naar boven, Linde en Anna. Dan laat ik jullie de bovenste verdieping van de ingangstoren zien. Daar mag je anders niet komen hoor!” “Dus dáárom heet het de verborgen-trappentour.” “Heel goed, Linde. Weet jij trouwens ook wat een ruïne is? Want dat was het kasteel toen die beroemde veldheer Maarten van Rossum het in 1543 kocht.” “Een puinhoop?” “Dat klopt wel. Je krijgt een ruïne als je héél lang niets aan een huis doet. Gelukkig hebben al die mensen die jullie op de portretten hebben gezien, het kasteel weer mooi gemaakt.” “Ik vind dit een heel mooi kasteel. Ik wil hier wel wonen. En ik zou met mijn verjaardag ook wel willen dat ze met die kanonnen gaan schieten!”
> Onder begeleiding van gids Theo IJsseldijk ontdekten Linde (7) en Anna (4) samen met hun opa en oma de geheime gangen, trappen en vertrekken van het kasteel. Ook zin in een Verborgen-trappentour? Reserveer dan voor zaterdag 11 april, 9 mei of 13 juni 2015 via www.glk.nl/cannenburch. Rondleidingen starten om 13.30 uur en 15.00 uur (circa 1 uur). Deelname: € 9,50 voor volwassenen, kinderen 4 t/m 12 jaar € 4,75. Bent u donateur? Op vertoon van uw pas betaalt u € 7,50. Kinderen 4 t/m 12 jaar € 3,75. Meer kinderactiviteiten in de meivakantie vindt u op www.glk.nl/evenementen
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
19
Lanen,
imposant erfgoed Lanen met rijen hoge, oude bomen wekken bewondering. En dat was ooit ook precies de bedoeling. GLK beheert tientallen kilometers
Foto: Don Wijns
lanen, zoals de Laan te Ruurlo.
20
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
‘Hoe meer laanbomen, hoe rijker je was. Een laan gaf status’ geteeld. “De bomen waren je kapitaal, na verloop van tijd leverde het rendement op. En: hoe meer bomen, hoe rijker je was. Iedereen kon dat zien. Een laan gaf dus ook status.” De meest geplante boom was de eik. “Die was goed verkoopbaar. Het is bovendien een mooie, robuuste boom. Later zijn veel lanen met beuken ingeplant. Dat was omdat jonge eiken veel licht nodig hebben, in tegenstelling tot jonge beuken.”
Laan te Ruurlo
een dode boom eruit halen, maar dan krijg je gaten in het ritme en is het geen laan meer. Er komt daarom een moment dat je een laan moet kappen en opnieuw inplanten”, zegt Van der Genugten. “Duurzaamheid speelt daarbij ook een rol. Een boom die rot is, kan alleen nog in de kachel. Een boom die nog gezond is, kan een tweede leven krijgen als kast of tafel.” Nieuw begin Een laan vervangen is een heel grote ingreep, erkent ze. “Maar je zorgt er wel voor dat onze kinderen en kleinkinderen weer kunnen genieten van een mooie laan. Het duurt ongeveer een generatie voordat een laan weer voelt als een laan. De lanen die we nu zo mooi vinden, zijn ook ooit ingeplant met iele, jonge boompjes. Zo ook de Laan te Ruurlo met zijn dubbele rij eiken: de bomen die er nu staan zijn 150 tot tweehonderd jaar oud, maar de laan zelf is vierhonderd jaar geleden aangelegd.” Dus ook de Ruurlose laan zal ooit weer een nieuw begin krijgen. Zover is
Foto: Arie de Knegt
Duidelijk plan Lanen zijn een typisch fenomeen van land goederen. Wat een laan een laan maakt, zijn de bomen die op regelmatige afstand van elkaar zijn geplant. Meestal gaat het om één rij aan weerszijden van het pad, soms om twee en een enkele keer zelfs om drie. Ze werden dus met een duidelijk plan aangelegd. In een laan werd het nuttige met het aangename verenigd, zegt Ciska van der Genugten, specialist natuuren cultuurhistorie. “Het waren bijvoorbeeld toegangswegen, zoals bij de Laan te Ruurlo. Koetsiers reden vaak met een boog om slechte plekken in een zandweg heen, waardoor die breder en breder werd. Door laanbomen te planten, werd dat voorkomen.” Ook een belangrijke functie was de houtproduc tie. Daar waar bossen vroeger vooral uit hakhout bestonden, werd in lanen hout voor de bouw
Foto: Nico van Haastrecht
Als je vanuit Ruurlo richting het kasteel ten zuiden van het dorp rijdt, sta je er misschien niet bij stil. Maar de eerste 750 meter van de Vordenseweg is historische grond. De weg is zo’n vier eeuwen geleden aangelegd, als toegangslaan van kasteel Ruurlo. Het had niet veel gescheeld of dit bijzondere erfgoed was in de jaren vijftig van de vorige eeuw verloren gegaan. De gemeente wilde de bomen langs de weg kappen. Na hevig protest van de dorpsbewoners kocht GLK de laan.
Oprijlaan te Eerbeek
het nog niet: “We hebben de laan pas helemaal geïnspecteerd en daaruit bleek dat de bomen voorlopig nog mee kunnen.” Frans Bosscher
>
Andere betekenis De afgelopen honderd jaar is de functie van houtopbrengst minder belangrijk geworden. Daarvoor in de plaats kwam de waardering voor lanen als verfraaiing van het landschap en als schuilplek voor vleermuizen en spechten. Vooral lanen met oude bomen en een gesloten bladerdak dwingen respect af. Die nieuwe waardering is van groot belang om lanen te kunnen behouden. Tegelijkertijd zorgt ze voor emotionele discussies als de bomen vervangen moeten worden. “Je kunt telkens
Zeven landgoederen, 54 kilometer laan GLK beheert veel landgoederen met lanen. De laanbomen zijn nu tussen 150 en 200 jaar oud; hun einde komt dus in zicht. Alleen al op de zeven landgoederen bij Arnhem ligt 54 kilometer laan. Het kappen en opnieuw inplanten van laanbomen is een kostbare aangelegenheid: zo’n € 7.500 per 100 meter.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Bijzondere donateur
Ilia Jurgens barones van Harinxma thoe Slooten:
‘Een second age voor zes schilderijen’ Op kasteel Doorwerth hebben vier zeventiende-eeuwse portretten en twee zeventiende-eeuwse stillevens dankzij Ilia Jurgens barones van Harinxma thoe Slooten een ‘second age’ gekregen, zoals zij het zelf omschrijft. De gerestaureerde schilderijen gaf haar familie al eerder in bruikleen aan GLK. De oude werken hangen inmiddels weer in de Scheidiuskamer, als prachtig eerbetoon aan haar geliefde grootvader Everard Scheidius. Tekst: Laura Thuis | Fotografie: Rob Schouten
“Ik ben toevallig in twee families met veel boedel opgegroeid”, start mevrouw Jurgens haar verhaal. “Als kind vond je dit normaal, vanzelfsprekend bijna. Maar naarmate ik ouder werd, ben ik het steeds meer gaan appreciëren. Vooral de herinneringen die ik aan veel voorwerpen heb. Zo zijn de geportretteerden op de gerestaureerde
schilderijen van Albert Cuyp en Ferdinand Bol allen voorouders van mijn grootvader Scheidius, met wie ik een heel warme band had. Hij was net als ik een paardenmens én een enorme pret maker. Wat dat betreft heb ik het altijd getroffen in het leven, want mijn man was dat ook!”
22
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
‘Eigen’ landgoed Het was haar moeder die haar kasteel Doorwerth liet zien. “Mijn vader zat in de buitenlandse dienst, waardoor wij als gezin in verschillende landen hebben gewoond. Als wij dan een bezoek aan Nederland brachten, nam mijn moeder ons altijd mee naar het kasteel. Mijn grootvader heeft voor de oorlog met een vriendengroep meegeholpen met de restauratie van het kasteel en had daar een eigen kamer laten inrichten. Zodoende is Doorwerth heel vertrouwd voor mij geworden. Het voelt zelfs een beetje als een ‘eigen’ landgoed. En nog steeds ga ik er graag naartoe als ik in de buurt ben.” Scheidiuskamer De Scheidiuskamer werd in 1913 ingericht met bezittingen van grootvader Scheidius. Zijn eigendommen zijn verloren gegaan toen kasteel
Erop of eronder Mevrouw Jurgens had al jaren geleden het plan vastgelegd om de zes olieverfschilderijen te laten restaureren. “Het was in feite erop of eronder, want de schilderijen hebben altijd in ruimtes gehangen waar veel werd gerookt. In mijn relatiekring kende ik een professional die de restauraties wilde uitvoeren. Het is niet dat ik elke week vanuit mijn huis in de Achterhoek naar Amsterdam ging, maar ik volgde het restauratiewerk wel en ze hebben het fantastisch gedaan! Nu zijn de schilderijen weer zoals ze horen te zijn”. Dat mevrouw Jurgens, in navolging van haar moeder (barones van Harinxma thoe Slooten-Scheidius) en grootvader, familiestukken in bruikleen kan geven en onderhouden, ervaart ze als heel waardevol. “Het is fijn als je familieschilderijen niet hoeft te verkopen. Nu is GLK er blij mee en dat zijn wij als familie ook!”
Dank u wel Bijna één miljoen van Postcode Loterij Onlangs ontving GLK ruim € 935.000 van de Nationale Postcode Loterij. Dit werd bekendgemaakt tijdens het jaarlijkse Goed Geld Gala van de Postcode Loterij op 26 januari. De schenking maakt deel uit van een totale gift van € 11.250.000 aan De12Landschappen. Directeur Hank Bartelink van De 12Landschappen kreeg de cheque overhandigd door Judith Lingeman van de Nationale Postcode Loterij. De twaalf provinciale Landschappen ontvangen op deze manier sinds 1996 bijdragen van de Loterij en zijn hiervoor zeer dankbaar.
Recente giften
Ook in de afgelopen periode mocht GLK weer veel giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Een donateur uit Wageningen schonk € 400 ter gelegenheid van zijn 70ste verjaardag. Een inwoonster van Ellecom gaf € 900 omdat zij 90 jaar werd. Een gulle geefster uit Brummen schonk € 1.000. Een instelling in Nijmegen gaf een kerstgeschenk van € 159. Uit dezelfde stad maakte een inwoonster liefst € 3.000 over. Een man uit Lochem gaf € 100 omdat hij zijn 80ste verjaardag in goede gezondheid mocht vieren. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Toerclub doneert bedrag Twee keer per jaar organiseert De Adelaar uit Apeldoorn een mountainbiketoertocht over de Veluwe. Penningmeester Gerrit Wassink vraagt altijd keurig toestemming aan de betreffende terreinbeheerders, onder wie Tom Bisseling van GLK. “Het uitzetten van het parcours gebeurt in goed overleg. We willen een mooie toertocht, maar zonder onrust en verstoring in de natuur.” De Adelaar houdt zich aan de richtlijnen van S(up)port for Nature, een initiatief van landelijke natuurbeschermingsorganisaties en sportbonden. Support for Nature geeft ook een ‘richtlijn voor een financiële vergoeding voor de instandhouding van het gebied’. In dat kader deed De Adelaar eind 2014 een donatie van € 750: “We vragen iedere deelnemer een extra vergoeding van een euro. Het totaalbedrag verdelen we over alle bosbeheerders die bij onze toertochten betrokken zijn.” www.adelaar.org
Ferdinand Bol en Albert Cuyp In totaal heeft kasteel Doorwerth zes werken in bruikleen van mevrouw Jurgens barones van Harinxma thoe Slooten. Het gaat om twee stillevens en vier olieverfportretten uit de zeventiende eeuw. De portretten zijn gemaakt door Albert Cuyp en toegeschreven aan Ferdinand Bol, ieder twee. De geportret teerden behoren tot het geslacht Van de Graaff, voorouders van de familie Scheidius.
Foto: Roy Beusker Fotografie
Doorwerth bij het bombardement van 1944 werd verwoest. Na de oorlog is het kasteel herbouwd en werd er opnieuw een Scheidiuskamer ingericht. Mevrouw Jurgens: “Mijn moeder heeft hiervoor een waardevolle bruikleen van inboedelgoederen nagelaten. Onder andere de zes schilderijen uit De Menthenberg in Arnhem, het buitenverblijf waar zowel mijn ouders als grootouders hebben gewoond. Deze schilderijen reisden voor de oorlog mee met mijn vader die in verschillende landen gezant voor Nederland was. De schilderijen hebben onder andere in de ambassade in Istanbul gehangen. Ze waren mij als kind dus al heel vertrouwd.”
Uw donateursbijdrage, gift, schenking, lijfrente, legaat of erfstelling maakt het voor GLK mogelijk meer te doen voor het behoud en herstel van natuur, landschap en kastelen in Gelderland. Wilt u ons steunen, kijk dan op www.glk.nl > help mee > schenken en nalaten.
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
23
Liefde voor het vak Wel eens van tripmadam gehoord? Of van topinamboer? Van brave hendrik dan misschien? Naar deze intrigerende namen luisteren drie gewassoorten die groeien in de historische moestuin van kasteel Doorwerth. Hans van Leeuwen is een van de bijna dertig vrijwilligers die deze tuin met liefde en toewijding onderhouden. Tekst: Karlijn van Onzenoort | Fotografie: Rob Schouten
Brave hendrik doet ’t goed in
historische
moestuin
Eigen groentetuintjes had hij onder andere in Thailand, Kenia en Egypte. Na zijn studie tropische cultuurtechniek aan de landbouw universiteit werkte Hans van Leeuwen gedurende 35 jaar in het buitenland en in zijn standplaatsen hield hij steevast een moestuintje. “Dat was vooral uit liefhebberij, maar soms ook uit noodzaak om bepaalde soorten groenten toch te kunnen eten”, herinnert Van Leeuwen zich. Na zijn pensionering sloot hij zich aan bij de ploeg vrijwilligers van de moestuin van kasteel Doorwerth. Om te genieten van het buiten werken én het sociale gebeuren eromheen. Met zijn ‘Wageningse’ achtergrond kreeg hij algauw coördinerende taken.
Hollands classicisme De moestuin van Doorwerth is in 1643 aangelegd in de stijl van het Hollands classicisme, waarin symmetrie en evenwichtige verhoudingen centraal staan. “Maar toen aan het einde van de negentiende eeuw het kasteel in verval raakte,” vertelt Van Leeuwen, “veranderde de moestuin langzaamaan in een rommelveldje.” In 2006 is binnen het project ‘Doorwerth Forte’ onder de bezielende leiding van toenmalig kasteelbeheerder Jan Zoer de tuin opnieuw aangelegd. Hierbij heeft hij zich onder andere laten inspireren door het historische handboek Den Nederlandtsen Hovenier, in 1670 geschreven
Een hoofdverdeling in vier rechthoeken
door Jan van der Groen, de tuinman van Frederik Hendrik. ‘Vergeten’ groenten De Doorwerthse moestuin kent een hoofd verdeling in vier rechthoeken. Twee daarvan zijn beplant met groenten, kruiden en klein fruit, wijst Van Leeuwen met zijn groene vingers aan. “In de andere twee rechthoeken bevinden zich onder andere een werkschuur, kippenhok, boomgaard, mestvaalt en composthopen. Rondom de tuin is een beukenhaag geplant. De rechthoeken met groenten worden omzoomd door borders met keukenkruiden, medicinale kruiden en sierplanten.” In de groentebedden staan witlof, venkel en bieten, maar ook ‘vergeten’ groenten zoals pastinaak (witte wortel), brave hendrik (soort bladgroente) en topinamboer (aardpeer). “In de tuin laten we gewassen zien die tussen 1650 en 1850 in Nederland werden verbouwd.” Natuurlijke bestrijdingsmiddelen Dat in de groentebedden ook mediterrane soorten als broccoli en rucola de kop opsteken, is niet vreemd volgens Van Leeuwen. “In een moestuin bij een kasteel groeiden andere gewassen dan in die van de ‘gewone man’. Adellijke families hadden veel internationale contacten en kwamen daardoor met verfijnde groenten in aanraking. Natuurlijk wilden ze die aan hun gasten ook kunnen voorzetten. Dat kon vroeger alleen door ze in hun eigen tuin te laten kweken.”
24
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
‘We gebruiken alleen natuurlijke methoden.’
Kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen worden niet toegepast in de tuin. “Wij gebruiken natuurlijke methoden”, vertelt Van Leeuwen trots. “Zo zetten we wortelen en uien naast elkaar, want de wortelvlieg houdt niet van uien en de uienvlieg niet van wortelen. Verder schrikken afrikaantjes mieren en andere insecten af. En het scherpe zand van de paden houdt slakken op afstand.” Van zaaien naar oogsten Met de lente in aantocht gaan de vrijwilligers het zaaiplan uitvoeren dat Van Leeuwen heeft opgesteld. Van elke gewas heeft hij genoteerd waar en wanneer het precies moet worden ingezaaid. Ook de diepte staat vermeld. Tot op de centimeter nauwkeurig. “Na het zaaien volgt in het late voorjaar het uitplanten van het zaaigoed in de kweekbakken.” Van de meeste soorten vindt het oogsten pas na de zomer plaats, met het jaarlijkse oogstfeest (derde zondag in september) als hoogtepunt. En mocht u nog nieuwsgierig zijn: tripmadam is een vetplantje, waarvan de frisse, lichtzurige blaadjes kunnen worden gebruikt in salades, soepen, sauzen en dressings.
Hans van Leeuwen: ‘We laten gewassen zien die tussen 1650 en 1850 werden verbouwd.’
>
Uit de grond, in de mond Elke dinsdag- en donderdagmiddag zijn Hans van Leeuwen en andere vrijwilligers aan het werk in de moestuin van kasteel Doorwerth. Op verzoek geven ze bezoekers een rondleiding. Vooral kinderen vinden dat spannend, volgens Van Leeuwen. “Als je dan een worteltje uit de grond trekt en aan de kinderen aanbiedt, zijn ze soms stomverbaasd dat je dat zomaar kunt eten.” Toegang gratis voor donateurs en voor nietdonateurs die een toegangskaart voor het kasteel hebben; anders betalen zij € 1,00 voor alleen tuinbezoek. Informatie: www.glk.nl/doorwerth
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
25
Bennie Jolink
Een softe opa die van de natuur houdt
Verrassend. Bennie Jolink is het boegbeeld van de Achterhoekse rockband Normaal en ook een gepassioneerd motorcrosser. Maar zodra de podium rook en de uitlaatgassen zijn opgetrokken, komt een bijzondere voorliefde voor natuur en omgeving tevoorschijn. Thuis in Hummelo vindt hij rust. Tekst: Rik Booltink | Fotografie: Rob Schouten
“Ik kan maar op één manier optreden: vol gas. Maar dan ben ik aan het einde wel gesloopt. Lang niet iedereen ziet dat, alleen mijn vrouw, mijn familie. Ik heb last van astma en heb mijn gezondheid in de waagschaal gelegd. Het is tijd voor andere dingen”, zegt Jolink. Hij geeft met Normaal op Hemelvaartsdag (14 mei) in Lochem nog een groot concert. Daarna bouwt hij af. Veertig jaar zit hij in het vak. Zijn band heeft de tijd doorstaan door steeds vernieuwend te zijn. Aan creativiteit heeft het Jolink, opgeleid als beeldend kunstenaar, nooit ontbroken. “Nieuwe ideeën zijn als het weer. Soms blijft het lang droog, soms regent het. Op andere momenten gaat het heel erg te keer. De ideeën ontstaan in bed en tijdens het wandelen.” De knop gaat om Er gaat niets boven de buitenlucht, stelt Jolink. “Op het podium gaat de knop om, gaan de remmen helemaal los. Thuis ben ik iemand anders. Een softe opa die van de natuur houdt en aan zijn kleinkinderen denkt. Ik kan me voor stellen dat mensen me schizofreen noemen.” Vrijwel iedere zondag maakt hij een wandeltocht, vaak in de omgeving van Hummelo. Het dorp is
naar zijn zeggen ‘de parel van de Achterhoek’. “Met dank aan de Gelderse landheren heb je hier bijzonder mooie landgoederen, zoals Enghuizen. De natuur eromheen, de Hummelse hei, schitterend! Vanaf het bankje bij de Breukink heide kijk je prachtig weg over de vennen. Ik kom er vaak.” Ten prooi aan mensenhanden Jolink werd een ‘spreekbuis van de boer’, zoals hij het zelf noemt. In de blues en rock wordt het platteland vaak bezongen. Hij ziet overeen komsten tussen de inzet van Normaal voor de identiteit van het platteland, en de inspanningen van GLK voor natuur en cultuur in Gelderland: “Het gaat hen niet alleen om verwerven, maar ook om behouden. Te veel erfgoed is al ten prooi gevallen aan mensenhanden. Ik beschouw de organisatie al heel lang als een goede buurman. Letterlijk.” Schilderen is mijn roeping Op een steenworp van zijn huis bevinden zich inderdaad de terreinen Breukinkheide, Hagen en Wittebrink. Jolink kwam er in 1973 te wonen. Zijn oog viel op een voormalig armenhuis van de Nederlands-hervormde kerk, een boerderijtje. Het ging Jolink zelf ook niet voor de wind. “Toen ik het zag zei ik: ‘hier ga ik dood’. Ik heb het gekocht en verbouwd tot wat het nu is.” De woning beschikt intussen over een atelier. “Dat is nu helemaal klaar. Een prachtige ruimte met daglicht vanuit het noorden. Ik kijk er uit over de Hummelse hei, dat geeft genoeg inspiratie. Na Normaal pak ik hier het schilderen weer op. Dat is mijn roeping.” www.glk.nl/hagen
26
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi portret ‘De ideeën ontstaan in bed en tijdens het wandelen’
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
27
GLK TOT DE KERN
Geldersch Landschap & Kasteelen maakt Gelderland mooier door natuur gebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren betrokken professionals hiervoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, lobby, beleidsontwikkeling en marketing. De rubriek TOT DE KERN licht een tipje van de sluier op.
Permanent onderzoek
28
Vrijwilligers aan het werk op de Tongerense heide.
Vrijwilligers
Veilig, vakkundig en met plezier GLK heeft een luxeprobleem. Waar de meeste organisaties en verenigingen moeite hebben vrijwilligers te werven, melden mensen zich spontaan bij ons aan. Velen zien het werk voor een natuurorganisatie als een leuke en zinvolle vrijetijdsbesteding of als een mogelijkheid om ervaring op te doen. In de afgelopen jaren is het aantal vrijwilligers gegroeid tot ruim zevenhonderd en zijn de taken ook veelkleuriger geworden. Naast de traditionele werkzaamheden in het groen zijn ook steeds meer vrijwilligers betrokken bij activiteiten op en rond de kastelen. GLK vindt het belangrijk dat haar vrijwilligers veilig, vakkundig en met plezier hun werk kunnen
doen. In 2014 zijn daarom alle vrijwilligers taken nog eens onder de loep genomen en is opnieuw gekeken naar regels, afspraken en (wettelijke) voorzieningen. Wat goed was, bleef gehandhaafd. Waar nodig werden zaken aangevuld of aangepast. Op die manier zijn duurzame handvatten verkregen om onbetaalde krachten goed hun werk te laten doen. Dat is belangrijk want zij zijn inmiddels een onmisbare factor in ons werk. Zonder vrijwilligers lukt het niet om natuurgebieden schoon te houden, activiteiten rond speciale dagen (Open Monumentendag, Lammetjesdag, Kerstmis) te organiseren en bezoekers te ontvangen op onze kastelen.
>
Het verzamelen van gegevens over haar bezittingen is voor GLK dagelijkse kost. Welke soorten flora en fauna zijn er, in welke aantallen en conditie? Hoe gaat het met de grondwater standen? Wat is de staat van ons monumentaal vastgoed en hoe staat de natuur ervoor? Dataverzameling en monitoring van de terreinen gebeurt ten eerste door structurele eigen waarnemingen. Daarnaast maken we gebruik van de Nationale Databank Flora en Fauna, met 17 miljoen gegevens uit Gelderland. Ook voeren bedrijven gerichte specifieke inventarisaties voor ons uit. Tot slot is er een groep van ongeveer 150 gespecialiseerde vrijwilligers die regelmatig de terreinen nalopen en daarover rapporteren. Voor het verwerken en analyseren van de verzamelde data heeft GLK een eigen systeem ontwikkeld. Dit permanente onderzoek verrichten we om te kunnen zien hoe natuurterreinen, bossen en andere bezittingen zich ontwikkelen, wat de effecten zijn van genomen maatregelen en welke toekomstige aanpassingen eventueel moeten plaatsvinden. Het helpt ook om onze donateurs en andere gulle gevers te informeren en te betrekken bij ons werk. Sinds begin 2014 is daar nog een belangrijke functie bij gekomen, namelijk het verantwoorden van de bij de provincie aangevraagde subsidie voor natuurbeheer, SLN (Subsidieregeling Natuur en Landschap). GLK moet aantonen dat afgesproken werkzaamheden zijn uitgevoerd volgens de gestelde criteria. Dit onderzoek laten we nu deels nog door een extern bedrijf verrichten, zo veel mogelijk samen met partnerorganisaties zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en met particulieren. Het streven is echter om de monitoring voor SNL en de bredere eigen evaluaties, op termijn parallel te laten lopen.
Foto: Mirjam Lammertink
Werk aantoonbaar maken
Over welke thema’s zou u graag meer willen weten? Suggesties kunt u e-mailen naar tijdschrift@glk.nl. Wie weet komt uw onderwerp in een komende editie van Mooi Gelderland aan de beurt!
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Uitnodiging jaarlijkse donateursexcursie 2015
Foto: Koos Dansen
Exclusief bezoek aan landgoed Klarenbeek en de Loenermark
lunch in de kersverse schaapskooi; de schaapjes maken plaats voor u. Directeur-bestuurder Peter van den Tweel praat u weer bij over recente ontwikkelingen bij GLK. Daarna brengen we een bezoek aan het grootste droogdal van Noordwest-Europa met een onlangs herstelde historische keienroute en een nieuwe observatie post. Wij hopen u (weer) te mogen begroeten!
Schrijf u in! Inschrijven kan tot 10 april via www.glk. nl/excursie, het tabje Service & vragen op onze website of via de antwoordkaart in dit blad. De excursie start om 10.00 uur en eindigt om 17.00 uur in Klarenbeek. Maximaal 200 deelnemers, maximaal 1 introducé per persoon. Toewijzing op volgorde van binnenkomst. Excursiekosten € 47,50 p.p, inclusief vervoer per touringcar, lunch, koffie en thee. Uiterlijk week 20 ontvangt u bericht en bij deelname nadere informatie en een betalingsverzoek. Bij annulering na 22 mei ontvangt u de helft van het bedrag terug. Lenie Burgers, T (026) 355 25 37 of Nelly van Renssen, T (026) 355 25 33, beantwoorden graag uw eventuele vragen. Ook per e-mail Foto: GLK
Graag nodigt GLK u uit deel te nemen aan de jaarlijkse donateursexcursie. Op zaterdag 6 juni, maandag 8 juni en dinsdag 9 juni bezoeken we twee Veluwse bestemmingen: het monumentale landgoed Klarenbeek en de nieuwe schaapskooi op de Loenermark. U kunt zich tot 10 april aanmelden. In de ochtend bezoeken we landgoed Klarenbeek, waar in 1732 Johan Richart Krepel besloot het stromende water van de Klarenbeek te benutten voor de aandrijving van een kopermolen. Er kwam een fabriek, die later overschakelde van koper- op houtbewerking. In 1842 liet de familie Krepel een neoclassicistisch landhuis bouwen en in totaal liggen er negen rijksmonumenten op het landgoed. De familie Krepel woont er nog altijd. ‘s Middags verplaatsen we ons naar de Loener mark om de in 2014 gebouwde nieuwe schaaps kooi te bekijken en de herder te ontmoeten met zijn kudde Veluwse heideschapen. U geniet de
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
via donateurs@glk.nl
29
Gelderse paden
Op deze pagina’s geeft GLK tips voor excursies, evenementen en activiteiten. Het complete overzicht vindt u op www.glk.nl/evenementen
Eropuit met een schrijver
Jubileumtips kastelen
De natuur in met Frank Berendse Samen met Frank Berendse, schrijver van het boek Natuur in Nederland, verkent u de mooiste plekjes in Klein Bylaer, Winterswijk en Doorwerth. > Zaterdag 18 april, 10.00 uur: Klein Bylaer, wandeling Kampenlandschap Geldersche Vallei (circa 2,5 uur) > Zaterdag 6 juni, 10.00 uur: Winterswijk, fietstocht Beekdalen lage zand (circa 5 uur) > Zaterdag 5 september, 10.00 uur: Doorwerth, wandeling Rivierenland (circa 2 uur) Deelname: € 5,00, kinderen 4 t/m 12 € 2,50 (donateurs gratis). Vooraf reserveren via www.glk.nl/evenementen
Ammersoyen Middeleeuws Bewoond De hertog van Gelre en zijn hofhouding nemen hun intrek in het kasteel. Ervaar hoe het was om rond 1400 in een kasteel te wonen! > Zondag 24 en maandag 25 mei (Pinksteren), 11.00-17.00 uur (doorlopend), kasteel Ammersoyen Deelname: € 10,00 (donateurs € 9,00) T (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen
Het land van de grote rivieren Lezingen door de Wageningse schrijver Wim Huijser met als thema ‘Op schrijverspad door het land van de grote rivieren’. > Zondag 12 april, 14.00-16.00 uur: Stroomhuis Neerijnen > Zondag 17 mei, 14.00-15.00 uur: Bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden Deelname: € 7,50 (donateurs ook € 7,50). Vooraf reserveren via www.glk.nl/evenementen
TIP
Door het rivierengebied Fascinerende reis door de geschiedenis van rivieren, dijken, stroomruggen en vluchtheuvels. Met bezoeken aan kasteel Ammersoyen, het Stroomhuis Neerijnen, het Marechaussee museum in Buren en fruitbedrijf De Hoenderik in Tricht. > Zaterdag 9 mei, 09.30 uur vanaf het P+R terrein bij station Geldermalsen. Einde circa 17.15 uur. Deelname: € 55,00 (donateurs € 49,50). Informatie: Bert Idsingh / Piet van Wesemael, T (06) 25 07 38 021. Vooraf reserveren via www.glk.nl/evenementen Overige busexcursies in 2015: > Zaterdag 22 augustus: Heidebustocht > Zaterdag 17 oktober: Achterhoekbustocht
Kinderkasteel Ammersoyen Rondleidingen door het kasteel in de meivakantie, speciaal voor kinderen en hun (groot)ouders. Na afloop knutselen in de taveerne! > Zaterdag 2 t/m zondag 10 mei (Meivakantie, ook op maandag), 13.30 uur, kasteel Ammersoyen Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) T (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen Beleef ‘Hernen 1544’ Word deelgenoot van de verbouwingsperikelen van Reyner van Wijhe en Margriet van Egeren van den Diesdonck in de zestiende eeuw. Help hen mee het kasteel in te richten volgens de eisen en de smaak van die tijd! > Vanaf zaterdag 4 april (doorlopend), kasteel Hernen Deelname: € 7,50, kinderen 4 t/m 12 € 4,50 T (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen
30
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Comfortabel met de bus
Spannende Verhalenspeurtocht Schrijfster Ruth Frederiks gaat in haar prachtige kasteeljurk met kinderen (4-6 jaar) op zoek naar verborgen dieren en verhalen op kasteel Doorwerth. Trek jij ook je ridder- of jonkvrouwkleren aan? Vooraf reserveren. > Maandag 4 en dinsdag 5 mei 10.30-12.30 uur en 13.30-15.30 uur, kasteel Doorwerth Deelname: € 9,50 (donateurs € 8,50), kinderen 4 t/m 12 € 6,00 (donateurs € 5,00) T (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth
Terug in de tijd met Hendrik van Doorenweerd Ridder Hendrik, de eerste bewoner van kasteel Doorwerth, leidt rond en vertelt over lang vervlogen tijden. Leuk voor jong en oud! Vooraf reserveren. > 29 en 30 april, 6 en 7 mei, 13.00-14.00 en 15.00-16.00 uur, kasteel Doorwerth Deelname: € 9,50, kinderen t/m 12 € 6,00 (donateurs € 3,50) T (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth
TIP
Er is eens… een sprookjesachtige dag Sprookjes komen tot leven door vertellingen en figuren in het sprookjesachtige decor van kasteel en park Rosendael. > Donderdag 14 mei (Hemelvaartsdag), 11.00-17.00 uur (doorlopend), kasteel Rosendael Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) T (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael Jubileumnacht op Rosendael Ga mee op zoek naar het nachtelijk leven op kasteel Rosendael. Welke spannende taferelen spelen zich hier af? Voor volwassenen. > Vrijdag 5 juni, 22.00-01.00 uur (diverse starttijden), kasteel Rosendael Deelname: € 15,00 (donateurs € 12,50) T (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael Nacht van het kasteel Elke maand in een van onze kastelen, te beginnen met Huis Verwolde. Maak een speurtocht in het huis en versla de letterdief! > Vrijdag 3 april, 20.00-22.00 uur, huis Verwolde Deelname: € 15,00 (donateurs € 12,50), kinderen 4-12 € 7,50 (donateurs € 6,00) T (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde
Raadsels op Verwolde Themadag over speuren, detectives en mysteries. Los jij het mysterie op van de kapotte vaas? Voor het hele gezin. Vooraf reserveren. > Zondag 24 mei, 12.00 uur (doorlopend), huis Verwolde Deelname: € 9,00 (donateurs € 8,00), kinderen 4-12 € 7,00 (donateurs € 6,00) T (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde
Middeleeuws Festijn op Cannenburch Roemruchte tijden van de Gelderse veldheer Maarten van Rossem herleven. Met ridders en jonkvrouwen, een ambachtsmarkt en een veldslag met kanonnen, boogschutters en zwaardvechters! > Zaterdag 2 en zondag 3 mei, 11.00-17.00 uur, kasteel Cannenburch Deelname: € 5,00, kinderen t/m 12 € 3,00 Combikaart festijn en kasteelbezoek: € 9,50 (donateurs € 5,00), kinderen t/m 12 € 5,50 (donateurs € 3,00) T (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch
Paasstukjes maken Op woensdagmiddag 1 april is het bezoekers centrum al helemaal in paasstemming. Kinderen zijn welkom om mooie paasstukjes te maken. Vooraf reserveren. > Woensdag 1 april, 14.30-16.00 uur, bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden Deelname: € 8,00 per kind (donateurs € 1,00 korting) T (024) 645 15 58 www.glk.nl
Beleef ze alle 7! www.glk.nl/kastelen Kasteel Doorwerth
Kasteel Hernen
Huis Verwolde
Kasteel Ammersoyen
Kasteel en park Rosendael
Kasteel Cannenburch
Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Huis Zypendaal
31
Pronkstuk
Paddenstoelen Door overbemesting op landbouwgronden verdwijnen helaas veel van nature aanwezige schimmels. Ze zijn niet opgewassen tegen de bodembacteriën. Zodra je echter voormalige landbouwgronden van hun toplaag ontdoet, ontstaan er weer nieuwe kansen. Met verrassen de en soms zeldzame soorten tot gevolg. Zoals het blauwgroen trechtertje (Omphalina chlorocyanea). De afgelopen jaren heeft GLK diverse natuur terreinen hersteld en ingericht. Vervolgens is het afwachten wat voor juwelen er zullen Blauwgroen trechtertje (Omphalina chlorocyanea)
32
in de lente opduiken: naast planten vaak ook mossen en paddenstoelen. Zo verschenen er op Staverden, Verwolde, Wisselse Veen, Pollense Veen, Kieftskamp en in Vossenbroek kleine donkerblauwe paddenstoeltjes. Bijzonder, want van het blauwgroen trechtertje zijn wereldwijd slechts enkele vondsten bekend, onder meer op Nova Zembla en Groenland. Na enkele jaren, als de vegetatie meer volwassen wordt, verdwijnt het blauwgroen trechtertje weer. Maar niet getreurd, want waar dit padden stoeltje heeft gegroeid kun je vervolgens zeld zame wasplaten en uitzonderlijke lever-, korst- en bladmossen verwachten. Een andere pionier die samen met het blauw groen trechtertje aangetroffen kan worden, is het roze grondschijfje (Roseodiscus formosus). Dit ukkie is buiten Nederland zelfs nog nauwe Mooi Gelderland – Voorjaar 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Roze grondschijfje (Roseodiscus formosus)
lijks gevonden. En ook bijzonder: beide padden stoelen zijn te bewonderen in de winter én het vroege voorjaar! Tekst: Menno Boomsluiter en Wim Geraedts Fotografie: Menno Boomsluiter