Red Run for a Cause ng SNSHS, nakalikom ng P82,979 ni HANNAH JESCEL B. PINGOL
Umabot ng mahigit 82,979.00 php ang nalikom ng Siargao National Science Highschool School Parent-Teacher Association (SNSHSSPTA) mula sa programang Red Run for a Cause noong ika-19 ng Oktubre na isinagawa sa Multipurpose Building ng paaralan.
Pinangunahan ni Dr. Chloe Digal, presidente ng SNSHS-SPTA ang programa na layuning makalikom ng pondo para sa pagpapabuti ng mga imprastraktura ng paaralan kasabay ng isang campaign tungkol sa pagbabahagi ng kaalaman hinggil sa HIV at Cancer na isinagawa sa pamamagitan ng isang symposium matapos ang karera.
“We might as well raise some activities that could not only help the school but could also help the students and the youth as a general, lalo na sa mga kababaihan,” mungkahi ni Digal.
“The last record shown last 2023, Siargao has already positive cases of HIV. Kaya dapat maintindihan ng mga kabataan ang responsibilidad nila lalo na sa mga kababaihan, dahil nanganganib din tayo sa Cervical Cancer,” dagdag pa niya.
Gagamitin ang nakalap na pera para sa pagpapatayo ng sound system at rehabilitasyon ng water system ng paaralan.
Samantala, ilalaan ang porsiyento ng nalikom na pondo sa Dapa Running Era Organization na naging kaakibat ng paaralan sa pagsasagawa ng nasabing programa.
Mayroong apat na kategorya ang karera na nagsimula sa SNSHS at may distansyang 15 kilometro patungong Union, 10 kilometro papuntang Municipal Office , limang kilometro papuntang Tiu Mansion, tatlong kilometro patungong Can-uyan at vice versa.
Sa kabilang banda, nakatanggap naman ng cash prize ang mga nagwagi; 7,000.00 php –para sa 15k run, 5,000.00 php para sa 10k run, 3,000.00 php para sa 5k run at 1,000.00 php para sa 3k run.
“Masaya talaga ako na nakasali ako rito at marami rin akong natutunan lalo na sa pagiingat sa kalusugan para makaiwas sa sakit na Cancer at HIV,” mungkahi ni Abrianne Bernales, isang estudyante mula sa Grade 8 Pasteur na nakilahok sa Red Run.
angbalintataw
OPISYAL NA PAHAYAGANG PAMPAARALAN NG
SIARGAO NATIONAL SCIENCE HIGH SCHOOLTOMO XXI | BILANG 1 JULY 2024 - DECEMBER 2024
Pondo ng SSLG, pinagplanohan ang
Mahigit-kumulang 30,000 pesos na pondo galing sa programa na inorganisa ng dating mga opisyales ng Supreme Student Learnears Government na hawak ng kasalukuyang administrasyon ng SSLG, hanggang ngayon pinaplano kung saan ilalaan.
Binigyang-diin naman ni Irish Marie E. Gocela, SSLG Adviser na ang pondo ay hindi dapat sayangin sa mga hindi kinakailangang bagay, aniya, “It should be spent with legacy carved in school, and to the students in particular. All SSLG money proceeds are for advocacies and community involvement.”
Hanggang ngayon hindi pa rin huli ang desisyon ng nakaraang administrasyon ng SSLG kung anong mga proyekto ang paglalaanan sa pondo.
Pondo Pondo Asan ka?
Pondo sa pahayagan ng SNSHS, kinuwestyon ng mga mamamahayag
ni BLESS MARIE E. DOLOR
Palaisipan sa mga mamamahayag ng Siargao National Science High School (SNSHS), kung bakit walang sapat na pera ang ibinibigay ng dibisyon ng Siargao at ng paaralan para sa pondo ng peryodismo mula sa pagkakatayo ng grupo hanggang sa taong kasalukuyan, kung saan simula sa umpisa ay hugot sa sariling bulsa, at kaniyakaniyang solicitations ang ginagawa ng mga miyembro upang may maipangtustos sa mga bayarin sa mga kagamitan at pangbayad sa mga biglaang kaganapan.
Batay kay Marigold Castanos, Bookkeeper ng SNSHS, mayroong MOOE ang paaralan na nagkakahalagang
Php534,000 sa junior high school at Php158,000 sa senior high school na nahuhulog lang sa mga bayarin sa tubig, kuryente, general services, office and other supplies na ibinabase sa dami ng mga mag-aaral sa paaralan.
Sa kabilang banda, alinsunod sa Deped Order No. 19, s. 2008 na nakasaad na mayroong voluntary contribution sa paligsahan na nagkakahalagang
Php90.00; ay hindi sapat para sa pangkain, transportasyon, at pangangailangan ng 59 na mamamahayag na sumasabak sa iba’t ibang lugar, na humigi’t kumulang tatlo hanggang limang araw kung saan ito ay sinang-ayonan ni Angel Rose Magaluna, tagapayo sa opisyal na pahayagan sa Filipino at Camille Martel, tagapayo sa Ingles. Samantala, kabilang ang mga bagong upuan, laptops, cameras, tablets, printers at ibang materyales sa peryodismo ang hinahangad ng grupo.
Samantala, nabanggit ni Irish Marie Gocela, SSLG Adviser na nangangailangan ng isang opisina ang SSLG upang magkaroon ng lugar ang mga opisyales para sa mga pagpupulong at iba pang aktibidad.
Pagpapatatag
P100,000 SEF, natanggap ng SNSHS ni KYNAH DUANNE M. UY
Alinsunod sa Division Memorandum No. 233 s. 2024 o “The use and disbursement of the Special Education Fund (SEF),” ngayong taon mahigit P100,000 na halaga ng SEF ang ipinagkaloob sa Siargao National Science High School (SNSHS) para sa pagsasaayos ng mga pasilidad ng paaralan at pagbili ng mga bagong
Layunin ng SEF na suportahan ang operasyon at aktibidad na pang-edukasyon ng mga pampublikong
Gagamitin naman ang SEF para sa pagpipintura ng mga pasilidad sa SNSHS, pagbili ng mga supply ng mga guro at mga silya na magagamit tuwing may programa sa paaralan. Sa panayam kay Rex Mardy Labe, punong guro ng SNSHS, sinabi niya na labis siyang nagpapasalamat dahil isang malaking tulong ang SEF para sa kaayusan ng nasabing paaralan.
Aniya, “It is very helpful knowing that our MOE is very small, and the bigger amount of our MOE is allocated to our electric bill amounting more or less 16,000 pesos and also to our water bill.”
NILALAMAN p.06
Kaninong Ina ang Puta? p.13
Agham vs. Haka-Haka p.16
Batong Hindi Matitibag
Bukod pa rito, nabanggit din ni Labe na ang bahagi ng nasabing budget ay ilalaan sa printer na gagamitin sa pampaaralang pahayagan at campus journalist ng paaralan.
Oportunidad na may Kalidad
Bagong ulong guro, ibinahagi ang plano para sa SNSHS
ni BLESS MARIE E. DOLOR
Inilahad ng bagong ulong guro na si Rex Mardy Labe, Principal lll ng Siargao National Science High School (SNSHS) ang mga layuning ipapatupad sa ilalim ng kaniyang administrasyon matapos madestino sa paaralan noong ika-7 ng Oktubre.
Ayon sa impormasyon, kabilang ang assessment of existing and safety school program, science at sports competition.
“The school can expect a more streamlined and
at teknolohiya, at teachers professional development ang mga aspektong kailangan ng pagpapaunlad.
USAD PAMBUNGAD. Rex Mardy Labe, ang bagong punong-guro ng SNSHS ay madamdaming isinabi ang kanyang talumpati at pagpapasalamat noong YES-O Camp ika-14 ng Nobyembre 2024.
litrato ni OUDINE ROSETE
Unhealthy foods, phase out sa kantina ng SNSHS
Alinsunod sa DepEd Order No. 8 s. 2007 o ang “Revised Implementing Guidelines on the Operation and Management of School Canteens in Public Elementary and Secondary Schools” ipinagbawal na ang pagbebenta ng mga hindi masustansyang pagkain sa canteen ng Siargao National Science Highschool (SNSHS) nitong ika-29 ng Agosto.
Pinangunahan ni Rex Labe, ulong guro ng paaralan, Jane Micayas, canteen manager at ang mga tauhan ng canteen ang pagpapatupad sa bagong patakaran upang mapalitan ang mga unhealthy foods ng mga pagkaing masustansya.
Layunin nito na mabawasan ang pagkonsumo ng mga chichiria, softdrinks at iba pang junk foods na may mataas na asukal , taba at sodium na nakapagdudulot ng iba’t ibang sakit gaya ng obesity, diabetis at sakit sa puso.
“I’m not aware pa sa kung ano ang epekto nito sa mga estudyante, but I am sure that doing this policy will give a positive impact to
YES-tainable Steps!
Clean up drive, itinaguyod
KYNAH DUANNE M. UY
Alinsunod sa DepEd Memorandum No. 254 s. 2007, “Thrusts and Activities of the Youth for Environment in Schools Organization (YES-O), tradisyong Coastal Clean-Up Drive ang isinagawa ng Siargao National Science High School (SNSHS) bilang bahagi ng YES-O Camp 2024, nitong Nobyembre 15.
Sinimulan mula SNSHS hanggang Sunrise Boulevard ang nasabing aktibidad na layuning hindi lamang mapanatili ang kalinisan at malusog na kapaligiran kung hindi pati na rin magbigay ng kaalaman sa mga mag-aaral.
Hinati naman sa Team Earth, Fire, Air at Water ang mga mag-aaral kung saan inatasan ang bawat koponan na magdala ng kaniya-kaniyang sako at eco-bag sa gabay ng team advisers at mga facilitator.
Itinatayang nasa lima hanggang walong sako ng basura ang nakolekta ng bawat koponan sa isinagawang coastal clean-up drive.
“Na realize ko na karamihan pa rin sa mga tao ay di pa mulat kung papaano magsegregate ng basura kaya kailangan natin silang turuan. After magcollect ng basura na dismaya dahil nga maraming basura nakuha namin, pero masaya naman sa part na sa simpleng paglalaan ng oras kasama ang ibang students is nakatulong na sa kalikasan,” mungkahi ni Louis Dalago, mag-aaral sa ika-10 baitang.
Matatandaang isa ang naturang coastal clean-up drive sa mga aktibidad na kanselado noong YES-O Camp 2023 dulot sa masamang lagay ng panahon.
“It is not only implemented to reduce waste and keep the environment clean and healthy, but also to teach students the importance of recycling, proper waste disposal, and instill discipline in maintaining a sustainable, eco-friendly lifestyle,”
the students here in Science High, specifically in their health,” ayon kay Labe.
Samantala, matagal na itong pinaplano ng SNSHS ngunit ngayon lang ito naaksyonan sa ilalim ng pamamahala ni Labe.
“Dati pa, balak na talaga na ipatanggal ang mga unhealthy foods sa canteen kaya lang, hindi naaksyonan agad. Pero ngayon na si Sir Labe na ang Principal, naaksyonan na rin sa wakas,” pahayag ni Micayas. Bilang tugon sa patakaran, kabilang sa mga masustansiyang pagkaing ibenebenta na ngayon sa canteen ay buko juice, cheese bread, pancake, kanin at ulam.
MARIELLE GUBATON, YES – O Coordinator
litrato ni JEAN B. MARCOS
ni HANNAH JESCEL B. PINGOL
litrato ni EMMANUEL CUIZON
Umunlad, Epektibo,
Asenso, Dapa
Istrakturang itatayo sa bayan ng Dapa, saklaw hanggang 2028
Maharap man sa kahit na anong unos, mawalan man ng rason upang magpatuloy, mahirap man ngunit hindi hadlang ang mga ito sa paghangad ng tagumpay ng bayan na may tuwid na plano.
Pinatunayan ito matapos ilabas ng Department of Tourism na pinangunahan ni Irvin C. Bendanillo, municipal tourism office-designate ang mga istrakturang ipapatayo sa nasabing bayan mula 2020 hanggang 2028 na nilagdaan at
sinuportahan ni Abeth Matugas, alkalde ng nasabing bayan at ng kaniyang mga opisyales at kasapi sa Local Government Unit (LGU).
“Pinaplano ang pagpapatayo upang magkaroon ng sapat na lugar na pananatalihin at bibisitahin ng mga turistang dadayo sa Dapa,” ayon kay Bendanillo.
Kabilang sa mga ipapatayo ay tourist center, integrated terminal, diversion road, hyperlink projects,
Bagong Pandaong, Oportunidad ang Pasalubong
Siargao
Int’l Cruise Ship Port, bubuksan na sa 2025
ni
BLESS MARIE E. DOLOR
Namulat ang mga mamamayan sa isla ng Siargao ang pangunahing transportasyon upang makatawid sa karatig bayan ay ang “sasakyang pandagat”.
Sa pagpapatuloy na pag-unlad ng isla, mayroong isang natatanging barangay- Jubang, Dapa na pinagtayuan ng iba’t ibang estraktura na kung tawagin ay “pag-asa” habang untiunting dumarami, nadadagdagan ng pagkakataong pumapasok ang iba’t ibang opurtunidad na siyang nais ng mga opisyales ng gobyerno sa bayan ng Dapa para sa mga taong mabibigyan ng trabaho at sa mga dayuhang makakarating sa isla. Halos umabot na sa apat na taon ang nakalipas magmula noong nagumpisa ang pagsagawa ng Siargao Cruise Ship Port kung saan doon dadaong ang mga malalaking pandaigdigang sasakyang pandagat. Ito ay nagsimula taong 2020 sa pangunguna ni Francisco
seawall, residential expansion, public park area, residential area, boulevard area sa Brgy. Jubang, Dapa public market, Dapa Siargao hotel, Sunrise Boulevard, seaside arcade, integrated sanitary landfill, na konektado sa Urban Development, Eco-tourism Development, at Agri-fisher Development.
Samantala, isa ang International Port ang kasalukuyang tinatapos na matatagpuan sa Jubang, Dapa.
Jose “Bingo” F. Matugas ll, kogresman ng distrito uno, kasama ni Abeth T. Matugas, alcalde ng Dapa, at ang kaniyang mga opisyales at mga kasapi ng Local Government Unit (LGU).
Sa panayam kay Irvin C. Bendanillo, municipal tourism officedesignate, mayroong mga nangakong kompanya na ilalagay nila sa kanilang itinerary ang Siargao at Malaki ang tsansa na magbubukas na ito ngayong 2025.
“Inuna siya (International Cruise Ship Port) dahil we have potential shipping lands coming in Siargao na i-add ang Siargao as one of their routes sa cruise ship,” mungkahi ni Bendanillo.
“The port itself is done already,
Itinampok ng humigi’t kumulang 2,000 na mga guro at nonteaching staffs mula sa 12 distritong paaralan ng Siargao matapos magkaroon ng kauna-unahang preloved items na nakalikom ng Php23,868 sa ‘Bazaar for a Cause’ na kasabay sa 50th Department of Education (DepEd) Siargao Founding Anniversary kung saan ibinibenta ang mga kagamitan ng hindi bababa sa Php20.00 sa Siargao National Science High School (SNSHS) Multipurpose
but we still need the facilities so it’s still not operational,” dagdag niya.
Ayon sa panayam, ginawa ang International Cruise Ship dahil isa ito sa nakapagpapataas ng bilang ng mga turistang bumibisita sa Dapa at ang cash exchange na benepisyo na mararanasan ng lokal na nakatira sa nasabing bayan.
Dagdag pa rito, isa sa bibisitahin ng mga turista sa inaasahang international ship na dadako sa Siargao taong kasalukuyan ay ang Corrigedor Island na sakop ng bayan ng Dapa.
Sa kabilang banda, suportado naman ang mga mamamayan ng Jubang sa ipinapatayo at pagbabago ng kanilang barangay.
Building nitong ika-9 ng Disyembre. Pinangunahan ang nasabing kaganapan nina Karen L. Galanida, Schools Division Superintendent (SDS), Career Executive Service Officer (CESO) lV, at Harem D. Taruc, Curriculum Implementation Division (CID) Chief, kasama ang ibang opisyales at mga guro. Ayon sa impormasyon, ibibigay ang nalikom na pera sa nasalanta ng super typhoon Pepito sa Bicol na
naganap noong ika-16 ng Nobyembre. “This is our way to express our love and care for our brothers and sisters who are also victims of disaster like us during the time of [Typhoon] Odette,” ayon kay Galanida. Samanantala, nagkaroon ng DepEd celebration Christmas party na ginanap sa Dapa Municipal Gymnasium noong parehng araw.
ni BLESS MARIE E. DOLOR
litrato ni EMMANUEL CUIZON
litrato ng MAYOR ABETH MATUGAS FACEBOOK PAGE
Determinasyon sa Gitna ng Kadiliman
Estudyante at Guro ng SNSHS, tumindig sa hamon ng pagkatuto
ni ANDREA LOU D. GOLINDANG
Nakatago man sa kadiliman, liwanag ng pangarap at determinasyong matuto at magturo ang nagsilbing motibasyon upang malampasan ang bawat hamon.
Gamit ang kandila, flashlight, at solar lamp pinatunayan ito ng mga mag-aaral at guro ng Siargao National Science High School (SNSHS) matapos ang mahigit dalawang linggong kawalan ng supply ng kuryente sa buong Isla ng Siargao nitong ika-isa ng Disyembre.
Sa loob ng linggong iyon, ipinahayag ni Marielle Gubaton, guro ng SNSHS, ang malaking pagbabago sa sistema ng pag-aaral sa
91
Scihiyistas, pahirapan sa pagdating sa paaralan
ni BLESS MARIE E. DOLOR
Malayong destinasyon, baon ang determinasyon at inspirasyon ang hinaharap ng bawat estudyanteng bumabyahe gamit ang iba’t ibang transportasyon, hirap ay hindi inaalintana ngunit hindi maiiwasan ang kabang nararamdaman sa bawat daang tinatahak kasama ang mga reklamo sa araw-araw na byahe na humaharap sa iba’t ibang klase ng hamon.
Isa dito ang paaralan ng Siargao National Science High School (SNSHS) na kinapapalooban ng 263 na mga estudyanteng nagmula sa iba’t ibang dako ng Siargao na tanging daan upang makarating at abutin ang mga pangarap ay ‘magcommute’.
SNSHS na nakakaapekto sa mga mag-aaral at guro na umaasa sa mga elektronikang kagamitan tulad ng cellphone, laptop, projector at telebisyon na ginagamut sa ilang klase.
“Hindi talaga maganda ang epekto nito para sa akin, dahil sa panahon ngayon laptops na ang ginagamit namin para makagawa ng PowerPoint presentation na ginagamitan ng kuryente,” mungkahi niya.
“Nahihiirapan ang mga mag-aaral makinig sa klase lalo na ngayong maiinit ang panahon, wala pang kuryente kaya mas mahirap mag-concentrate sa klase,” dagdag niya.
Sa katunayan, sa isinagawang survey sa
paaralan, nakaoagtala na mahigut 77.7 bahagdan ng mag-aaral at 66 bahagdan ng guro ang nakararanas at nagsasabi na malaki ang negatibong imoliwensiya nito sa kalidad ng kanilang pagkatuto at pagtuturo.
Samantala, hanggang sa maibalik ang kuryente, patuloy ang pagtuturo ng mga guro gamit ang tradisyunal na pamamaraan at paggamit ng mga magaaral sa kanilang libreng oras para sa kanilang pagaaral at mga takdang aralin upag hindi maabutan ng dilim; saksi na ang tunay na liwanag ay nagmumula sa dedikasyon,, pagkakaisa, pag-unawa, at pagnanais ng tagumpay.
Ayon sa survey na isinagawa mula sa antas 7 hanggang 12, 50% sa mga mag-aaral ay pampublikong sasakyan ang gamit patungo sa tahanan ng pangarap habang 37% ay hinahatid ng kanilang mga magulang at 13% naman ang may pansamantalang tirahan malapit sa nasabing paaralan.
Sa kabuuan, itinatayang mayroong 22 sa antas 7 ang bilang ng mga mag-aaral na nagmula sa iba’t ibang lugar, 22 sa antas 8, 13 sa antas 9, 11 sa antas 10 at 11, habang 23 naman sa antas 12.
“Mahirap at delikado bilang isang magaaral na kailangan ko pa bumyahe araw-araw para makarating [sa SNSHS].
Mathematika, Solusyon sa Basura
Baitang 12, ibinahagi ang kasalukuyang estado ng solid waste sa paaralan ni BLESS MARIE E. DOLOR
Iprinesenta ng mga mag-aaral ng baitang 12 ng Siargao National Science High School (SNSHS) sa inilunsad na symposium na pinamagatang “Understanding Solid Waste through Mathematical Model” sa SNSHS Multipurpose Building noong ika-27 ng Mayo ang kauna-unahang pananaliksik patungkol sa estado ng basurang nabubulok at di-nabubulok noong akademikong taong 2022-2023.
Ayon sa datos na ibinahagi ng mga mag-aaral, siyam hanggang 11 kilo ng nabubulok at di-nabubulok na basura ang naiaambag ng bawat mag-aaral sa loob ng isang taon at isinasaad sa resulta na kung gaano kataas ang bilang ng mga magaaral, ay siya rin ang pagtaas ng kabuuan ng basurang kanilang nabubuo.
Isa sa naging salik sa pagdami ng basura ay habang tumataas ang allowance ng isang mag-aaral sa bawat araw, proporsyonal na tumataas ang nabubuong basura. Nangangahulugang ang pagkakaroon ng mas mataas na allowance ay humanhantong sa mas maraming pagkonsumo at sa gayon ay mas maraming basura ang mabubuo.
“Actually matapos naming e-analyze ang results ng data collection namin for 8 days, kami ay nagulat dahil ang seksiyon pala naming noong SY. 2022-2023, which is Grade 11 Schleiden, kami yung may pinakamalaking ambag sa basura which is 16.7 kilo bawat araw. Kaya naman upang mapunan ang aming hindi magandang naiambag sa paaralan, kami ay nagsagawa ng programa at naglatag ng mga solusyon,” paglalahad ni Gracyl Espin, isa sa mga naging tagapagsalita sa program.
litrato ni GAVIN LOUIE M. AMOLO
Hindi ko kontrolado ang maaaring mangyari sa daan, at kadalasan ay kalagitnaan ng unang klase ako nakakarating,” saad ni Nikki Astronomo, isa sa mag-aaral ng nasabing paaralan.
Samantala, nangungunang puna ng mga guro ang problema ng pagiging huli sa klase ng mga mag-aaral na halos araw-araw nangyayari sa paaralan.
“Isa ang pagiging huli sa [pang-umagang] klase ang problemang kinakaharap ng halos 15 mag-aaral na nagmumula sa General Luna at Pilar kada merkules hanggang biyernes,” ayon kay Suzette Ann Mantilla, guro ng antas 11.
Kaugnay din ang programa sa pananaliksik ni Jimbo Juanito B. Villamor, Associate Professor ng Surigao Norte State University (SNSU), PhD student ng Ateneo De Manila University (ADMU) at dating ulong guro ng SNSHS na siyang nagpakilala sa mga mag-aaral kung papaano gamitin ang mathematical modelling sa paglalahad ng estado ng basura sa paaralan.
“We tried to help students to be concerned and more engaged in the community, that’s how we see that they practiced their own democracy. We look into how does mathematics useful in the environment,” ani ni Villamor sa paunang bungad ng program.
Bukod pa rito, nagbigay ng solusyon ang mga mag-aaral kabilang na rito ang; Environment Conservation Organization (ECO) Club, clean up drive, conducting recycling programs, creating awareness campaigns at tree planting.
“Malaking tulong ang ginawa nilang symposium dahil napagtanto namin kung gaano kabigat ang ambag ng bawat estudyante sa basurang nakokolekta rito (sa SNSHS),” paglalahad ni Dale Abel, magaaral ng baitang 9.
Samantala, kumuha rin ng datos ang mga mag-aaral sa 389 household sa munisipyo ng Dapa sa pamamagitan ng pagtimbang sa basura sa bawat kabahayan at maglulunsad din ang mga mag-aaral ng symposium ngayong Hunyo kasama ang alkalde, sanguniang bayan, at mga barangay captain upang maipaliwanag din sa kanila ang estado ng solid waste sa komunidad.
KADILIMAN. Sa ilalim ng mahinang liwanag ng kandila, ang studyanteng si Bless Marie E. Dolor ay tinatahak ang daan ng kaalaman, pilit
na inaabot ang pangarap kahit walang kuryente sa halos 2 linggo ng Disyembre 2024. litrato ni EMMANUEL CUIZON
litrato ni JIMBO VILLAMOR
angbalintataw
PATNUGUTAN 2024-2025
punong patnugot
CLAOUI NADINE A. RACHO
pangalawang patnugot
XIAN KEITH B. CRUZ
patnugot sa balita
BLESS MARIE E. DOLOR
KYNAH DUANNE N. UY
HANNAH JESCEL B. PINGOL
patnugot sa opinyon
JAZMINE NICHOLE E. ANASCO
CHARESS LIE P. LUEGO
ANGEL MAY D. BATUCAN
JUSTIN NEPTHALIE
Kabulastugan lamang na dalhin ang maruming pag-iisip sa isang prestihiyosong paaralan. Imbes na papel at ballpen ang kapit ng kamay, isang supot ng robust ang nagawang bitbitin at ipinainom ng mga aroganteng estudyante ng Grade 7-Galilei sa kanilang kapwa mag-aaral. Sadyang nakakapanghinayang na sa murang edad ay malaking kasiraan na ang nahahatid nila na tila sumasalamin sa kanilang kamangmangan.
Paano nila nagawa ang bagay na ito sa kabila ng pamantayang itinayo ng institusyon? Repleksyon ba ito sa kanilang kawalan ng disiplina? O purong kabobohan lamang ang nangunguna? Nakakahiya na mismong pangulo ng kanilang silid ang punotdulo ng isyu.
Labag sa Batas Republika Bilang 11476 ang kabastusang naganap na pumapatungkol sa “Good Manners and Right Conduct” ng mga estudyante. Katarantaduhan kung maituturing ang walang saysay na aksyong nagawa ng mga ito. Ito ba ang natutunan nila sa mga guro? O sadyang hindi nila magawang matuto? Dagdag na naman sila sa patung-patong na basura sa eskwelahan.
Isang halimbawa lamang ng bullying ang pagpapainom nila ng robust sa kanilang kaklase ng walang pahintulot nito. Subalit anong tugon ba ang ginawa ng punong-guro tungkol dito? Anong silbi ng Batas Republika Bilang 10627 na kilala rin bilang Anti Bullying Act of 2013? Nakakabahala na ginagawa lamang nilang laro ang ganitong mga bagay bilang pakain sa nagugutom nilang kahibangan. Wala man lang suspensyong naganap para sa mga ito.
Marapat lamang na may gawing Disciplinary Action ang paaralan na siyang magsisilbing leksyon para sa mga estudyante. Pinapatunayan lamang ng kapabayaang ito ang maduming sistema ng SNSHS. Sa mga panahong lumipas, ito pa lamang ang kaunaunahang pangyayari na natampok sa institusyon. Kaya, paano at bakit nila nagawa?
patnugot
punong tagalarawan
punong
editoryal
PUGAD NG KALINTAAN
Paaralan ang itinuturing na pangalawang tahanan ng mga kabataan kung saan dito hinuhubog ang mga Pilipinong mag-aaral sa pagharap ng kanilang mga hamon sa mga susunod na panahon. Ngunit hindi nararapat para gawin itong daan na maging pugad ng mga estudyanteng kung makaasta ay daig pa ang legal na mag-asawa. Isang hindi kanais-nais na aksyon mula sa mga mag-aaral na dapat mas pinaprayorita ang pag-aaral at hindi ang pagpapakita ng apeksyon sa publiko lalong-lalo na at ito ay kinasasakupan ng paaralang tinutuluyan.
Pagtungtong sa edad na 13 anyos pataas naguumpisa ang makaramdam ng romantikong atraksyon mula sa isang indibidwal na karaniwang nagaganap sa loob ng paaralan. Subalit dapat pa rin na maisaisip ang pangunahing silbi ng paaralan kung saan dito nakakapulot ng mga aral at nanghuhubog ng isang Pilipinong mag-aaral. Karamihan sa mga patagong reklamo ng mga estudyante ng Siargao National Science High School sa kapwa nitong estudyante ay ang pagpapakita ng lubosang apeksyon sa publiko na nakakaisturbo sa mata ng mga ito. Mula ika7 baitang hanggang ika-12 ay hindi maiiwasan ang mga estudyanteng umaarte na parang mga linta kung kumapit sa kanilang mga
itinuturing na mga kasintahan na hindi kaangkop-angkop na gawain para sa nag-aaral pa lamang. Bagaman normal man ang makaramdam ng pagkahumaling sa isang indibidwal, hindi pa din katanggap-tanggap na gawing lugar ang paaralan upang mas maipakita sa pares ang pagmamahal na walang katumbas. Lalonglalo na ang mga kandungan, hawakan ng kamay at akbayan na sadyang napakasakit sa mata na nagdudulot ng nakapandidiring damdamin na hindi matatawaran. Maituturing na nasa ika-11 baitang ang may pinakamaraming pares na umabot na sa lima na naglalampungan sa loob ng silid aralan o kahit pa sa koridor na marami ang nakakita at nakakadaan kapag nagkakaroon ng bakanteng oras. Kahit makailang ulit na itong napupuna ng mga kaguruan, nangunguna pa rin ang kapusukan ng mga kabataan na hindi inaalintana kung sila ay nasaan man. Isang hindi kaaya-ayang gawain na nakakasira ng imahe ng paaralan upang maisip na ang mga kabataang nakapaloob dito ay mga uhaw ng apeksyon na pinipili na laging isapubliko kung saan taliwas sa kasalukuyang edad nito. Magkaroon dapat ng limitasyon o kaya hangganan ang gawaing ito na hindi naaayon sa isang paaralan na ginagawang pugad ng kalintaan.
guhit ni CLENT JOSHUA M. CASTRO
Bata, Bata, Bakit Mo Nagawa?
editoryal | kolum
ni CHARESS LIE P. LUEGO
Kagalingang Dapat
Isakatuparan
Bagong simula para sa mga mag-aaral ng Siargao
National Science High School ang mabigyang tsansang makilahok sa iba’t ibang klase ng isports upang mapatibay ang lakas, talino at pisikal na kakayahan ng mga ito. Isang positibong pag-apruba mula sa punong guro ng paaralan na mapayagan ang mga atletang scihiyista na maipamalas ang kanilang itinatagong kagalingan sa larangan ng isports.
Buwan ng Disyembre, 2024 nang magpalabas ng anunsyo ang Siargao Division sa gaganaping Athletic Meet kung saan maglalaban-laban ang kabataan para sa palakasan. Nagmistulang hudyat ang anunsyong ito na mabuksan ang lagusang dati nang nakaharang sa daanan ng mga mag-aaral na nagnanais makasali sa kauna-unahang pagkakataon. Subalit katumbas ng bagong lagusan
na ito ay ang paghadlang naman sa mga scihiyistang mamamahayag na nagnanais din na mamayagpag. Nakalahad sa Batas Republika Bilang 5708 o The Schools Physical Eduaction and Sports Development Act of 1969, na naglalayong mapayagan ang mga paaralan na makilahok sa mga isports upang mahubog sa mga pampalakasan. Gayunpaman, hindi maiiwasan ang apektadong pag-eensayo ng mga scihiyistang mamamahayag, sapagkat ang pasilidad na nakalaan sa kanila ay naaagaw ng mga atleta, kabilang na ang mga atletang bisita mula sa ibang munisipalidad. Kung tutuusin kahit pa kulang ang oras para sa kanilang preperasyon, hindi ito naging sagabal upang makamit nila ang tagumpay na nagbigay karangalan sa pinapasukang paaralan.
Kaninong Ina ang Puta?
ni CHARESS LIE P. LUEGO
Tila kawaling nagsasalpukan ang tinis ng mga murang nakakarindi sa tenga. “Putang ina mo!” sigaw ng mga estudyanteng galit, naglalaro ng Mobile Legend, at bilang ekspresyon. Nakakahiya na hindi na nga maubos-ubos ang basura sa paaralan, dumagdag pa ang dumi ng kanilang mga bunganga. Sadyang nakakatindig na lamang ng balahibo, hindi mawari kung kaninong ina ang kanilang tinutukoy. Kaninong ina nga ba?
guhit ni CLENT
JOSHUA M. CASTRO
‘wag maging loka-lokal
Taliwas sa nilalaman ng Batas Republika Bilang 11476 o Good Manners and Right Conduct ang hindi matawarang kabastusan ng mga magaaral. Minsan pa’y ipinagsisigawan ito ng malakas, subalit tiklop kapag may dumaang guro. Animo’y karangalan ang kakayahan nilang magbitiw nito, ngunit patunay lamang ito sa kanilang kabulastugan.
Ina ko? O Ina mo? Kaninong ina nga ba ang puta? Huli kong alaala’y hindi kailan man naging puta ang ina ko. Baka ang ina mo? Ito na lamang ang parating dumadaan sa aking isipan, malaking katanungan pa rin kung sino ang kanilang hinuhusgahan. Kahit malayo pa’y dinig na ang salita, hindi man ako ang tinutukoy subalit masakit ang tama.
Tila hindi sila ang mga batang nababagay magsuot ng uniporme, sapagkat wala silang pinagkaiba sa mga tambay sa kalye. Minsan ba’y naisip nila kung ano ang dinudulot ng kanilang mura? Sa murang edad ay ganitong salita na ang kanilang iginagawad. Parang araw-araw na lamang umaalingawngaw ang kanilang sigaw, napapatanong nalang kung sino ang puta? Kaninong ina nga ba ang puta?
Mamayang Sunod-sunuran sa Presyong Dayuhan
ni JAZMINE ANASCO
Paunti-unti man ang nagiging pagbabago ng isang komunidad, hindi naman maipagkakaila ang perwisyong maaaring maipamalas nito sa mga lokal na mamamayan. Pagpapa-unlad ang sentro ng mga pagbabagong ito na hindi namamalayang nakakaapekto sa pamumuhay ng bawat indibidwal na pilit sumisiksik sa kasalukuyang henerasyon ng kahirapan.
Dahil sa pagtaas ng bilang ng turistang dumarayo sa isla, mga lokal naman ang umaarte na parang dayuhan na aabutin ang sagad na presyo. Nakasaad sa Batas Republika Bilang 7581 o Price Act of 1992 na naglalayong mapahalagahan ang karapatan ng bawat indibidwal sa pagkonsumo ng mga pangunahing pangangailangan na dapat ay matugunan. Ngunit ito ay pilit na hinahadlangan ng mga dayuhang nagdadamihan na sinusunod naman ng mga uhaw na mga mamamayan. Bagaman nararapat para sa isang komunidad na makatamasa ng kaunlaran, subalit sa paglipas ng panahon kung saan
nilalamon ng henerasyon at pagbangon ng turismo na nagmistulang tulay ito upang bumaon sa paghihirap ang karamihan. Halimbawa na dito ang mga nagtatayuang mga establisyemento, mga nagtataasang presyo ng mga produkto at ang negatibong epekto nito sa mga kabuhayan na napipiligro.
Ayon sa Department of Tourism, naglabas ng datos ang Caraga na 529,822 ang bilang ng mga turista na dumayo sa Isla noong 2023. Mas dinidipina nito ang inflation rate ng probinsya na kung saan ang mamamayan ng lugar ang kawawa. Ito ba ang lungsod na ipinangako ng namumuno? Na kung saan tirik ang mga mata ng kanyang mga tao dahil sa mababang serbisyo.
Bali-baliktarin man magmula ng umusbong ang turismo, naging daan na ito upang gawing sunod-sunuran ang mga mamamayan na uhaw sa pag-asenso.
Kakulangan sa panahon ng pageensayo at kakulangan sa pasilidad, ito ba ang nakahandang alay sa mga estudyanteng kapanalunan ang hinahangad? Isports kontra mamamahayag, may solusyon ba upang ang relasyon ng dalawa ay hindi matibag?
Ngayong nasimulan na ang pagpayag sa paglahok ng mga scihiyistang atleta sa mga isports na nakahanda, inaasahang makakatulong ito sa pagpapalakas at pagpapatibay sa paghasa ng pisikal at kritikal na kakayahan. Sa kabila ng mga impeksyong naiudlot nito, nangunguna pa din ang suporta ng dugong scihiyista kahit pa umabot sa mga puntong gulatan at agawan. Nararapat pa din maisakatuparan ang isports na inaasam ng karamaihan upang maipamalas ang mga tinatagong kagalingan.
Aksyon sa Inaabusong Reputasyon
ni JAZMINE ANASCO
Nararapat para sa isang paaralan na mapangalagaan ang pandinig nitong makapagbibigay ng magandang dating sa mga kabataang nagnanais na makapasok dito, lalong-lalo na sa mga kasalukuyang namamasukan. Bagaman hindi ito magiging ganoon kadali kung mismong mga estudyanteng nakapaloob sa paaralang hinahangad ng karamihan ay unti-unti ng nadudungisan. Manatili dapat ang kalinisan at kaayusan ng pagdinig ng paaralang kinapupulutan ng mga aral at hindi ang humubog ng isang mapagpintal na indibidwal.
Kasisimula pa lamang ng taon ng paaralan 2024-2025 ay agad na itong nagdala ng isyung hindi inaasahan ng karamihan sa mga mag-aaral at kaguruan ng Siargao National Science High School. Malaking katanungan sa mga tagapagturo ang biglaang pagsulpot ng isang Facebook Page na may pangalang SNSHS Confess Wall na talaga namang nakakaalarma sa pinakaiingatang reputasyon. Ito ay nagdulot ng malaking palaisipan kung sa likod ng account na maaaring magpalaganap ng kabulastugan na makakasira sa pamantayan ng paaralan. Ito ay isang paglabag sa Batas Republika Bilang 10175 o mas kilala bilang Cybercrime Prevention Act of 2012 na naglalayong mapanagot ang sinumang gagawa ng mapanirang pahayag na ginawa online na maaaring mapasailalim sa legal na aksyon. Gayunpaman, sa kabila ng mga naging negatibong dating nito sa mga mag-aaral ay agad naman itong naaksyonan ng mga kaguruan sa pamamagitan ng pagpapaalala sa pandinig ng paaralan na dapat ay mapanatiling malinis. Kung kaya ay nararapat magsilbing dahilan ito sa mga kabataan na mapag-isipan ang mga gagawing hakbang na dala-dala ang pangalan ng paaralang dapat na mapangalagaan.
Bagaman may punto man ang user na maglabas ng pahiwatig mula sa mga mag-aaral, maaaring hindi nito makontrol ang mga usaping nararapat na mapanatili lamang sa loob ng paaralan. Samakatuwid, maging bukas dapat sa isipan ng sinuman ang magiging resulta ng kapintalang makakasira sa pandinig ng isang paaralan o kahit indibidwal pa, sapagkat may patutunguhan ang maling gawaing ito na dadaan sa legal na aksyon upang mapanatili ang malinis na reputasyon.
ni JAZMINE ANASCO
dapat lang
kampusapan
LIHAM SA PATNUGOT
Minamahal kong Patnugot,
Nais ko lang po sanang magtanong kung ano ang mga pagbabagong maipapangako o ano ang dapat naming asahan sa administrasyon ngayon?
TUGON NG PATNUGOT
Magandang araw, Scihiyista!
Buo ang aking kalooban na marami ang magbubunga sa administrasyon ngayon, sapagkat ang lupon ay napapalibutan ng mga bagong mukha. Marami ang nagnanais na mabigyan ng mas mainam at maginhawang
Siargao National Science High School (SNSHS) ang bagong henerasyon ng kabataan, ngayon na ibang pinuno na ang kinikilala; si Ginoong Rex Mardy C. Labe, at sa matatag na kapit-bisig kasama ang bagong presidente sa Homeroom Parent-Teacher Association (HRPTA), na si Dra. Chloe Digal. Mapagmamasdan na mula sa Red Run Event noong ika-19 ng Oktubre na matagumpay ang kanilang programa at nalikom na salapi na maaaring maging ugat ng maraming proyekto na makakapagpaganda sa paligid at pagpapainam sa pag-aaral ng mga estudyante sa SNSHS. Nagsimula sa proyekto ng bagong speaker, at mikropono na malaking hakbang na upang mas paunlarin ang daloy ng bawat programa. Sa ngayon, ay patuloy pa rin ang mga proyekto ng “Beautification Project” gaya na lamang sa makukulay na pintura sa tarangkahan at pader ng paaralan. Pinapanatili na rin ang malinis na kapaligiran at mga halamang luntian, na tila isang kariktan.
Inaasahan na ang mga proyektong nakatala sa hinaharap ay magbibigay ng kinang at pag-asa rin sa mga scihiyistang sumasali sa paligsahan. Gaya na lamang sa mga miyembro ng aming pahayagan, na pinansyal na problema ang malaking balakid upang maging ganap na mamamahayag na susulong sa kompetisyon. Sa ngayon, lubos kong kinagagalak na unti-unti nang nabibigyan ng kulay at buhay ang ating prehistiyosong paaralan. Hindi iniinda na tatlong taon na ang nakalilipas mula sa masalimuot na nakaraang iniwan ng bagyong Odette, noong taong 2021.
send type here...
Kurikulum
na Halintulad sa Otlum
Disguised
Knight mare
ni CHARESS LIE P. LUEGO
Hmangmang ang bawat sinumang tatapat, maiipit man ang mga piraso sa galaw nito subalit matitiyak na mabibilog ang lahat sa taktika na “check mate” ang nais makuha. Tila hinihintay lamang nila
Bise Presidente Sara Duterte at Pangulong Ferdinand Marcos Jr. kung sino sa kanilang dalawa ang huling makakagalaw.
Kaninong maruming kamay ang mas nangunguna sa laro? O hindi kaya pareho silang naguguluhan sa kanilang bobong estratihiya? Sinong opisyales na naman ang lilitaw na kabilang sa mga pirasong kontrolado ng mga demonyong manlalaro? O sino kaya ang nagpapaamo sa kabayong balot ng panlilinlang. Sadyang nakakalungkot na kailangan makipagsabayan ng mamamayan upang sa huli ay hindi ang mga ito ang matalo.
Taliwas sa Artikulo 2, Seksyon 5 ng 1987 Philippine Constitution ang alitang nagaganap sa pagitan ng pangulo at bise presidente
Huling taon na ng perwisyong nailathalang batas na naglalayong humubog ng produktibong magaaral at makabuo ng pundasyong magbibigay suporta sa bawat Pilipinong mag-aaral. Kahit pa kung tutuusin ay puro lamang pasakit ang naidulot nito sa mga estudyanteng kakarampot lamang ang kinikita ng mga magulang upang maitaguyod ang kanilang pag-aaral. Kawalang silbi at kakulangang integridad ang pagpapasunod nito kung sa huli ay tatanggalin din naman. Nararapat na mas mapatibay at magbigay ng malalim na dahilan ang gobyerno sa biglaang pagsasaad na mapatalsik ang batas na ito.
Inilathala ang Batas Republika Bilang 10533 o mas kilala sa bansag na Enhanced Basic Education Act of 2013 na may layunin na ang estado ay dapat lumikha ng isang mabisang sistema ng batayang edukasyon na magpapaunlad sa mga produktibo
na sadyang katarantaduhan lamang ang hatid sa lipunan. Talagang nakakahiya na mas napag-uusapan pa ang mga ganitong isyu sa halip na ang mga pangangailangan ng mga Pilipino. Puro na lang kasinungalingan ang isinisiwalat sa mamamayan na para bang pinaglalaruan lamang ang bansa. Kailan maibibigay ang katotohanan? At kailan magaganap ang kailangan?
Dapat ay matalas ang isipan sa pakikipaglaro upang maiwasan ang atake ng kabayong tuluyang sisipa sa katarungang matagal nang ipinagkait sa lahat. Tila ginagawang pain nina
at responsableng mamamayan na may taglay na mga mahahalagang kakayahan, kasanayan, at mga pagpapahalaga para sa patuloy na pagkatuto at paghahanapbuhay. Imbis na mapadali ito ay nagbunga lamang ng pasaning parang sa kanila ay nakatali. Para saan pa ang pagpapabisa ng batas kung ito ay magiging walang pakinabang lang din naman? Dadagdagan, tatanggalan, hindi man lang naisip ang idinudulot ng gobyerno ay kahirapan sa mga Pilipinong kabataan.
Dahil sa kabiguan ng gobyernong mapatibay ang kurikulum na ito, nararapat na mas paigtingin nila ang pagbibigay solusyon sa naidudulot nilang komplikasyon. Ayon kay Gabriela Partylist Rep. Arlene Brosas, simula’t sapul ay tutol na ang mga estudyante at magulang sa K-12 na programa dahil dagdag gastos ito,
Bongbong Marcos at Sara Duterte ang ilang opisyales upang hindi mabunyag ang nasa likod ng kanilang laro. O hindi kaya kabilang lang din sila sa mga pirasong kontrolado ng kung sino? Nakakabahala na sa dami ng problema sa bansa, dumagdag pa ang isyu ng gobyernong nagsilbing basura sa lipunan. Ang katotohana’y hindi matatalo ang kabayong nagtatago, bagkus binabaliktad nito ang bawat galaw ninuman na parte sa kanilang pagkukunwari. Nagsilbing bangungot ang kanilang pamumunong tila nakakubli.
sapagkat tanging mga nakapagtapos lamang din naman ng kolehiyo ang tatanggapin sa pagtatrabaho. Huling batch ng school year 20252026 ang mananatili sa walang pakinabang na kurikulum na ito, kahit pa ito ay nakapagbigay ng kahit papaanong panahon para sa mga hindi makapagpasyang estudyante sa mga kursong mga nais piliin. Subalit hindi sapat ang rason na ito upang balewalain na parang bulang dapat hayaang maglaho na, sa kadahilanang walang sapat na testamentong makapagbibigay linaw sa dahilan ng pagpapatanggal nito. Pasanin na nga ito magmula nang mailathala, problema pa rin hanggang ngayon kahit ito ay maglalaho na parang bula. Sa huli, nabigyang linaw lamang na ang pagpapatibay ng batas republikang ito ay isang kurikulum na maihahalintulad sa malabong imahe ng otlum.
ni JAZMINE ANASCO
edu-aksyon
guhit ni XIAN KEITH
B. CRUZ
‘wag maging loka-lokal
Kritiko ng mga Hipokrito
ni JUSTIN NEPTHALIE S. GONZALES
Sadyang kahiya-hiya ang naging pakikitungo ng ilang mamamayan sa Siargao
Electric Cooperative matapos mawalan ng kuryente ang isla dulot ng pagkasira ng kable sa ilalim ng tubig. Nakadidismaya na pinili nila na kutyain at laitin ang mismong kooperatiba na ginagawa ang lahat para masolusyunan ang suliraning umiral.
Kung ano-ano ang mga ibinatong masasakit na salita ng mga tao sa SIARELCO tulad ng inutil at pulpol, habang tinagurian ng iba ang Siargao bilang “Blackout Capital of the Philippines.”
Malaking paglabag sa Batas Republika Bilang 10175 ang mga sinasabi at ipinagkakalat nilang masama sa social media. Malaking kalapastangan hindi lamang sa kooperatiba kung hindi pati na rin sa teknolohiya ang kanilang inasta sapagkat ginagawa ito upang mapadali ang mga trabahuhin hindi para makapanira ng iba. Umabot lamang ng dalawang linggo bago tuluyang maibalik ang kuryente ng isla na mas maiksi kaysa noong 2010 na umabot ng dalawang buwan. Dagdag pa, kasing
bilis lamang nito ang isinagawang pag-aayos ng nasirang kable sa ilalim ng dagat sa pagitan ng Sweden at Finland noong Nobyembre na kung tutuusin ay mas maunlad ang teknolohiya kung ikukumpara sa Pilipinas. Pinatutunayan lamang nito na mali ang pananaw ng karamihan sa sitwasyon. Katanggap-tanggap naman ang kanilang nadarama sapagkat labis na naapektuhan ang pamumuhay at turismo ng isla. Ngunit nagpatupad ang Department of Trade and Industry ng Price Freeze sa mga pangunahing pangangailangan alinsunod sa Batas Republika Bilang 7581 o The Price Act upang maibsan ng kakaunti ang problema. Bagaman nagkaroon ng pagkukulang ang SIARELCO dahil naging pabaya sila sa pagpapanatili
edukhasyon
na nasa magandang kondisyon ang mga kable, ngunit hindi nito mabibigyan ng karapatan ang mga tao na magtapon lamang ng mga salitang namamahong parang basura.
Wala silang ibang isinaalang-alang sa isipan kung hindi ang maibalik ang kuryente sa isla at hindi kailanman ginusto ang krisis na nangyari. Taliwas naman sa sinasabi ng mga nambabatikos ang aksyong ipinapakita, tila matalino kung magsalita ngunit walang kayang maitulong sa paggawa. Kung may panahon sila na manghusga sa SIARELCO mas mainam na ilaan na lamang ito sa pagsuporta dahil walang magandang dulot ang kritiko ng mga hipokrito.
MATATAG: Tungo sa Pagkatibag
ni ANGEL MAY D. BATUCAN
Sadyang nakakahilong pagbabago kung maituturing ang agendang inilunsad na taliwas ang pangalan sa epektong ipinangako nito, imbes na MATATAG, tila ay patungo sa pagkatibag ng mga estudyante ang hatid nito. Hindi malaman kung ano ang plano ng gobyerno sa sektor ng edukasyon, ikonsidera na tila nabibitawan lamang ito sa kanilang hawak dahil sa hindi matibay na pamamahala.
Kabiguan lamang ang hatid ng mga programang ipinatupad katulad na lamang ng Catch-up Friday sa ilalim ng DepEd Order no. 001. Malaking hadlang sa tagumpay ang kakulangan ng pamahalaan sa paghahanda bago ipinatupad ang mga ito. Idinagdag pa rito ang hindi maayos na pagsasanay ng mga guro, iskedyul na mahirap unawain, at kakulangan ng mga kagamitan. Kaya naman nasayang lamang ang kanilang panahon dahil sa mabagal na pag-asikaso sa paglulunsad nito. Batay sa resulta ng PISA, ang mga Pilipino ay kinakailangan paunlarin ang kaalaman pagdating sa mga mahahalagang aralin dahil lumabas sa pagsusuri na ika-77 ang Pilipinas sa 81 na bansang lumahok. Subalit nakatulong ba ang inilunsad nilang programa para matugunan ang problema sa PISA? Dito pa lamang ay nakakatawa na ang bawat aksyong ginagawa nila na sadyang walang pagpapatatag. Noong ipinatupad ang 45 minutong klase sa ilalim ng MATATAG agenda, tila nagdulot ito ng labis na kalbaryo para sa mga gurong nais ay organisadong pagtuturo. Limitadong oras ay isang sagabal sa pagbibigay ng tamang talakayan, mga gawain, at personal na atensyon na nararapat matamo ng bawat mag-aaral. Sa patuloy na paglitaw ng mga pagbabago, marami na rin ang naapektuhan nito sa sektor ng edukasyon na tila ba laro ang nagaganap sa
larangang ito.
Matapos humarap sa mga pagsubok, meron pang isang mabigat na problema ng guro. Ayon sa datos, karaniwang 29,500 piso ang buwanang sahod ng mga guro sa Pilipinas, isang napakaliit na halaga kumpara sa Estados Unidos, kung saan higit 200,000 piso ng karaniwang sahod ng mga guro. Sa araw-araw na pagpasok habang hinaharap ang mahigit 50 na mga estudyante, tanging ang bulok lamang na sistema ang kanilang natatamasa na sadyang pinapatay ang kakayahan nila. Sa halip na tumibay ang adhikain ng bawat isa ay parang nagiba lamang dahil sa matatag na agendang tila’y madaling matibag.
Bagamat itinuturing ni Sara Duterte ito bilang isang mabigat na hakbang tungo sa mas maliwanag na hinaharap ng kabataan, hindi ito sumasalamin sa mga datos at kinalabasan ng mga programa sa ilalim ng MATATAG agenda. Ipinapakita ng mga resulta na walang tunay na pagbabago at pagkabigo ang nangyari sa hinaharap kung magpatuloy ang mga hakbang na kulang sa tamang paghahanda at maayos na pagpaplano. Kinakailangan ng masidhing pagsusumikap batay sa kasalukuyang pangangailangan ng kabataan at bansa. Huwag sanang maging tanong para sa lahat kung ito ba ay pag-asa o panibagong pagkabigo ng masa na maghahatid sa pagkatibag ng bawat isa.
VOX POPULI
Bilang isang estudyante sa SNSHS, anong mga bagay ang iyong napansin sa akademikong taong 2024-2025?
I noticed both positive and negative things this year. There were improvements in learning methods and opportunities to grow, but also challenges like pressure, misunderstandings, and people talking behind others' backs.
wala
Ano ang iyong masasabi sa administrasyon ng Science High ngayon? (SSLG, at HRPTA)
Nagagawa naman nila ng maayos ang kanilang responsibilidad.
Planado at napakainam. Halatang nais talaga ang kagandahan para sa mga estudyanteng nag-aaral dito.
They’re doing a good job in fulfilling their roles, maka sabot gyud ko if ever there are times na dili sila maka function well it’s probably due to stress sanan overloaded na sila.
Anong mga problema o isyu ang iyong napapansin o nararanasan sa inyong silidaralan na nais mong ibigay alam upang matugonan?
Most of the students ay hindi nakikipagcooperate sa mga gawain
Sadyang hindi maiiwasan ang ilang mga r18 jokes and acts at pati na rin ang ilang bullying ngunit ang pinaka nais kung agarang matugunan ay ang patuloy na lumalaking senaryo ng PDA or public display of affection
R18 jokes
Wala
Isipin mong ito’y isang “Open Forum” at maglahad ng mga ideya upang mas gumanda at mainam ang karanasan sa paaralan.
Mas mabuti siguro na dapat hindi sabay² ang pag bigay ng mga guro ng mga aktibidad sa mga estudyante nang sa gayo’y hindi ma lito ang mga students kung ano ang uunahin.
Pagkakaroon ng library bilang tambayan ng mga estudyanteng mahilig magbasa tuwing may libreng oras sila. Maaari rin na maging tambayan ito tuwing araw ng pagsususulit para sa pag-rerepaso ng mga estudyanteng nais ang tahimik na paligid.
hindi ko alam
Anong SNSHS ang
Naabutan Mo?
Magkahalong puti at lila ang sagisag ng mga estudyanteng sandata’y talino, salitang kariktan ang simbolo, at mga ulo na mula pa sa iba’t ibang munisipyo. Kilala bilang daungan ng mga nangunguna, subalit tunay nga bang ‘kilala’ ng iba? O isa lamang haka-haka ang imaheng nababanggit sa dulo ng bawat dila?
“Wearing white, and purple, students stand tall.”
Matunog sa bawat tainga ang gayong linya na hango pa sa pluma ng tinaguriang ‘Mother of Journalism’ sa isla, ang yumaong respetadong dating punong-guro na si Gng. Elnora T. Ordedor. Ang ugat ng bawat tradisyon na napasa sa bawat henerasyon ng scihiyista, sapagkat siya ang pundasyon na naghulma sa SNSHS na tumatayo pa rin hanggang ngayon. Ang pahinang bihira lamang mabanggit sa labas ng tarangkahan, at ang kuwento ng bawat nahulmang obra maestro ng paaralan.
Maskara’y Disiplina
“English Only Policy” ang aspetong nakakabukod tangi sa mga estudyante ng SNSHS, ito’y upang mahasa ang mga dila sa wikang ingles at mapanatili ang kaalaman sa lawak ng mga salitang nabubuo ng alpabeto. Istrikto man pakinggan sa ibang punto de vista, ngunit ito’y nagpapatunay na dumadaloy ang iyong dugong lila. Parte na rin dito ay ang pangongolekta ng telepono upang masiguradong walang gadjet ang makakakuha ng atensiyon mo. Isang eksenang tumatatak sa mga dating
hanggang ngayon ay patuloy na isinasagawa sa bagong panahon.
Gintong Oras
Parang kahapon lang nang masilayan ni Mikee Fernandez, dating estudyante ng SNSHS, ang memorya ng paghalik ng haring araw sa karagatan. Ika niya’y ito’y isa sa mga paborito niyang memorya, dahil nakakawala ng pagod ang tanawin ng unti-unting pagkagat ng takip-silim. Sabay pa na aalingawngaw ang halo-halong hiyaw at halakhak ng bawat estudyante, habang pawisan at nakatingala sa bolang sumasayaw sa himpapawid. Gaya ng ibang mga paaralan, may oras pa rin upang bigyan ng pagkakataong maging bata ang mga scihiyista, isang marka na patunay sa pagbabalanse ng pag-aaral at paglilibang.
Tanikalang Ideya Kahit saan, kahit kailan, at bumagyo man, patuloy pa rin ang mga programang pinaghandaan ng mga scihiyistang hindi nauubusan ng ideya. Kung tutuusin, noon pa man ay “the show must go on” na ang mantra ng mga estudyante, habang minamabuti ang kalidad ng bawat programa. Gaya na lamang noong taong 2014, kung saan malamig
SNSHS, subalit mas nilamangan nila ang bugso ng hangin habang pinapanatili ang init ng kapaskuhan. Tila nagsilbing ilaw ang mga ngiting nakasisilaw sa gitna ng makulimlim na kalangitan.
Tanyag na Pamantayan
Isang bulong na pinapasa ng bawat scihiyista ang kanikanilang karanasan tungkol sa mga gurong hinahanda sila sa tunay na bakbakan, at ang palaging nababanggit ay ang salitang “standard” sa kolehiyo ang mga madugong leksiyon na kailangan nilang harapin. Ang araw-araw na pagsusunog ng kilay ay tila bunot ng tinik sa kanilang naranasan sa unang mga taon bilang kolehiyala.
Ngayon, naranasan mo bang maging ‘scihiyista’ sa simpleng paglalarawan ng mga istorya sa bawat pahina? Sapagkat sa 15 na taon na lumipas marami na ang nagbago sa prestihiyosong paaralan. Marami rin ang nanatili na tila isang likhang-sining na pinapahalagahan, dumaan man ang maraming araw o ulan. Isang tanong, maraming kasagutan. Anong SNSHS ang naabutan mo, kaibigan?
Hindi Na
ni AYESHA BRINA
Habang ang kanilang mga tingin ay nananatiling nakasara sa tahimik na ikinukubling sitwasyon, hindi maipagkakaila na ang paunti-unting pagbukas ng mga mata sa masalimuot at mapait na reyalidad ng paghihirap dulot ng kahirapan, ay mistulang isang parte na lamang ng kahapon. Sapagkat, kung lilingon man sa likuran ay maraming bakas ng paa na ang makikita sa pinanggalingan. Malayo pa, ngunit malayo na ang mantrang isinusuot ng mga taong naglalagay na ngayon ng tinapay sa hapagkainan.
“Hindi na marami ang sabaw ng noodles.” “Whenever mawalan na kami ng makakain, nagtitinapa nalang kami na inaabot ng umaga hanggang gabi.” “noon din, nagsisinungaling pa ‘yan si mama na hindi siya gutom para makakain kami” “my parents separated back—doon namin natamasa ang totoong kagipitan sa buhay. Dahil doon, tudo tipid, 100 sa isang araw ang binibigay ng ama naming tricycle driver para maibsan ang sarili sa gutom, pagpatak ng umaga hanggang tanghali” iilan sa mga kuwentong nanatiling nakabaon sa memorya na ibinahagi ng mga guro ng paaralan sa Siargao National Science High School (SNSHS), mga kuwentong kabataan na kung saan musmos pa lamang nang masaksihan ang sakripisyo ng kanilang mga magulang para sa mga abot-kamay na mga pangarap.
“Ngayon, nakakapunta na kami ng grocery kahit walang okasyon”, “hindi na itinatago ni mama ang pagkagutom”, “nakakakain nalang kami ng tinapa pag gusto namin” at “hindi na kami minsan nagproproblema na baka mabutas na naman ang bulsa.”
Muling nagliwanag ang diwa ng kamalayan sa mga isip ng mga guro nang magbunga ang paghihirap at siya ring unti-unting paglaho ng mga sakripisyong nagagawa dahil sa kagipitan.
Ang mga balakid na ibinabato ay nasa iyong tabi upang humubog sa iyong mga simula, subalit hindi ito kailanman ang magtatakda ng iyong huling tadhana. Sa huli, ang noong nakararanas na ibinababa ay umaangat sa paglipas ng panahon, kung saan nagtatapos ang pahina ng kanilang paghihirap sa mga salitang “hindi na.”
Sa halip na maging masaya sa mga makulay na sandali ng kabataan, nabubuhay sa isang mundong pinagkakaitan ng mga sagradong karapatan, kalayaan mula sa mga alalahanin ng mga matatanda ay tila nagsiklab ng maraming katanungan.
“It gives us mental and physical stress if I’m being honest” komento ni Rhys Haidy Sinday, isang scihiyista sa ika-9 na baitan na isa sa mga estudyante sa umaga at naghahanap-buhay naman sa gabi. Dahil sa pagiging aktibo sa pagtulong sa kanilang patubigang negosyo ay sakit sa katawan at isipan ang kaniyang natamo. Subalit, sa kabila ng mga suliranin at paghihirap na kaniyang kinakaharap, hindi ito naging
sagabal upang tumanggi sa mga tungkuling inilahad sa kaniya. “I can manage my time, sa morning I can do school works and in the afternoon I can help my parents in our business.” dagdag na sambit niya. Gayunpaman, ang yugtong ito ng kaniyang buhay ay nagbibigay sa kaniya ng aral na tila isang kalasag sa susunod na alon ng problema. Ang hirap na kaniyang natamasa sa kasalukuyan ay mag-uukit ng kaniyang landas tungo sa mas maginhawang kinabukasan. Sa halip na maglimos ng kalayaan, ito ay magiging isang tulay na magbubunga ng mas mainam na umaga. Sapagkat pag may tiyaga, may nilaga.
ni CLAOUI NADINE A. RACHO
PATAK. Sa likod ng bawat galon ng distilled water, nariyan si Rhys Haidy A. Sinday, isang batang puno ng sigasig, handang magbuhos ng lakas at oras para sa kanilang negosyo.
kuha ni KEIRRA DOTILLOS
ni AYESHA BRINA
litrato ni GAVIN AMOLO
Sa paglakbay ng munting balintataw ng isang batang may gatas pa sa labi, ay iisa ang daungan ng mapaglarong isip—ang maglibang ng walang humpay at aasahang tumigil ang oras. Subalit ang noo’y musmos ay isa na lamang anino ng kahapon, at ngayon ay tinitingala ng panibagong henerasyon. Isang hidwaang palaging nahahantong sa masusing talastasan sa bawat hapagkainan.
Ilang beses nang nabanggit ang mga katagang “kami noon, kami ganiyan”, sa bawat kuwento ni itay na tila ba’y muni-muni sa alapaap ang memorya ng halakhak sa kanilang kabataan sa munisipyo ng Dapa, Surigao del Norte. Labis ang kinang na mapagmamasdan sa tuwing
at ang natatanging ilaw sa gabing malinaw ay ang hugis keso na buwang lumilitaw sa himpapawid.
Ginugunita ang mga ilog at sapa, na aakalaing may kaakibat na kuwentong mahika dahil ito’y ubod ng ganda, wala pang bahid ng alikabok at basura. Noon, ang tanging kaharap ng kanilang musmos na mga mata’y mga larong hinuhulugan muna ng barya, at ang isang piso’y nakakabili na ng 10 pandesal na mabigat na sa tiyan ng bawat estudyante. Sapagkat, ang pisong kendi lamang ang katumbas sa kasalukuyang panahon ay mataas ang halaga sa nakaraan. Ang gumagala rin sa mabatong kalsada ay ang tinatawag na “tricycad” na minamanubela gamit ang sariling mga paa.
Noon, ay mga bata pa ang laman ng bawat kalsada, may sari-sariling libangan habang hindi iniinda ang sakit ng palo ni inay sa tuwing maaabutan na ng takip-silim. Tila biyaya kung maituturing ang ulan na ngayo’y nagdadala ng maraming sakit, sapagkat pati baha at putik ay saksi sa sayang hindi na maibabalik. Ang noo’y isang pakete ng mikmik ay sapat nang ilusyon ng yosi sa kanilang panahon. Ngayon, kahit menor de edad ay nalululong sa bisyo, imbes na ang dala’y laruang yoyo.
‘Kay laki nga ng hidwaan ng magkaibang henerasyon at sariling depinisyon ng “kabataan” sa bawat isa, sapagkat gaya ng ilog ay umaagos rin ang
at umasenso, paabante man o paurong, mapalad pa rin kung maituturing ang kabataan ngayon dahil sa iba’t ibang klase ng batas na nagsisilbing kalasag sa mga abusong tila napipi sa nakaraang henerasyon. Magkaiba ang kuwento ng “kami noon” sa “kami ngayon”.
Gusali man ang hinahalikan ng haring araw imbes na kahoy o dagat, at telebisyon man ang nagpapaingay sa alas singko habang ang ulan ay kumakagat. Magkaibang Dapa man ang naabutan sa pagmulat, ay hindi maipagkakailang tayo’y mapalad sapagkat napapatunayan natin na gaya ng mga dahon ng Acacia, ang buhay ay umuusad rin. Tunay
HUWAG PO!
ng pagmamahal ay nagbabakasakali. Mga batang umaalingawngaw ang halakhak, kasama ang asong pinili ay walang kapantay na ligaya, sa hirap ng buhay ay sila’y nagiging kaagapay, bakit sa mga mata ng iba tila sila ay mababa?
“Sabi nila ay marurumi raw ang mga Aspin (asong pinoy) pero para sa’kin hindi. Depende lang talaga iyan sa nag-aaruga.” saad ni Bb. Marielle Claveria Gubaton, ang isa sa mga gurong may mabuting palad ng Siargao National Science High School (SNSHS). Kilala ang kaniyang pangalan hindi lamang sa kaniyang kahusayan sa pagtuturo, kung hindi pati na rin sa kaniyang malasakit at dedikasyon sa mga hayop, katulad na lamang ang pagaalaga sa asong nasa paaralan na si Che-Che at Cha-cha gayundin ang pag-aaruga ng 10 munting askal sa kanilang pamamahay.
them” dagdag ni Bb. Gubaton na tiyak na tatatak sa mga isipan ng nakararami. Bagamat, sa pananaw ng karamihan ay itinuturing silang marumi, ang katotohanan ay sila'y mga biktima ng hindi makatarungang pagtrato at pang-aapi. Sa pook ng karangyaan at marangyang tahanan, kahit isang sulyap ay hindi makatawid sa panghuhusga’t kalungkutan. Mga matang isinisigaw ang katanungang “kami ba’y kaibigan o kaaway?” sa bawat natamong hampas na nakamamatay. Ang kayamanan ng puso’y hindi nakabatay sa anyo at hindi rin
Bawat patak ng pawis na isinusulong sa pagsusumikap, nagiging matamis na bunga ng tagumpay ang naghihintay. Sa isang panahon kung saan naghahari ang pagnanais na makisabay sa uso tuwing may panibagong ibinibida ang teknolohiya, siya’y nananatiling tapat at matibay na nakayakap sa kaniyang tradisyon. Anong halaga ng ginto’t kayamanan kung sa isang munting bisikleta na mistulang isang pagong ay pinagkalooban siya ng mga biyayang walang kapantay?
Tanyag ang pangalan ni Dominggo Consigna sapagkat sa tuwing sasapit ang liwanag sa umaga, ang malamyos na tunog ng pagpadyak ng kaniyang bisikleta ang bumabalot sa mga landas na kaniyang tinatahak. Bagamat maaga pa, siya’y nag uumapaw na sa paghahanda sa kaniyang pamamasada, dala ang mga ngiti na puno ng tamis at pag-asa. Sa kabila ng hirap sa paghahanap ng pasahero sa kasalukuyan, kung saan kakaunti na lamang ang magnanais na sumakay sa mga trisikadong pinagtagpi-tagpi ay mas nangibabaw pa rin ang kaniyang pagpapasalamat sa itaas nang kahit papaano’y hindi siya nito pinapabayaan. Ang mga salitang binitiwan ni Dominggo “Kapag hindi ka matiyaga, tiyak na hindi ka mabubuhay ng matagal” ay nagsilbing isang matibay na marka, isang tintang mag-iiwan ng malalim na bakas sa ating puso at isipan. Bagamat, ang ating kalagayan ay
maaaring hindi sumang-ayon sa ating mga inaasahan, hindi ito sapat na dahilan upang tayo'y mawalan ng pag-asa at lakas ng loob upang patuloy na magsikap at magsulong, sapagkat sa kabila ng lahat, ang tunay na tagumpay ay matatagpuan sa walang sawang pagtitiyaga at dedikasyon. Tulad na lamang ng 64-anyos na si Dominggo Consigna, na kahit ba’y matapang na hinaharap ang mga pagsubok at kakulangan sa salapi, mayaman naman sa mga hindi malilimutang alaala at karanasan na hatid ng kaniyang munting bisikleta.
ni CLAOUI NADINE A. RACHO
litrato ni JANOS ANDANAR
ni AYESHA S. BRINA
Himig ng Pag-asa
ni AYESHA S. BRINA
Tila kinuhaan ang mga tinig ng himig at masisilayan ang mga matang sumisigaw ng tulong na makawala sa tuwing babagsak sa usapang kalusugang pangkaisipan ang iilan sa mga mag-aaral ng Siargao National Science High School (SNSHS). Sa mata ng nakararami, sila’y mga musmos
Dahil dito, nagkaroon ng sari-saring mga landas ang mga mag-aaral, mga pamamaraan upang pansamantalang makalaya sa matinding hampas ng kalupitan na ipinatama ng mundong walang awa. Tulad ng musika, isang magaan na pagtakas mula sa kadiliman
taingang handang makinig sa mga paghihirap na natamasa.
“Lahat ng problemang kinakaharap ay karapat-dapat lamang ibigay sa maykapal at hayaan siyang gabayan ka palabas sa kalupitan ng paghihirap” mga katagang binitawan ng isa sa mga estudyante. Sa kabila ng tindi
Mapalad na Atipan
“Sana lumakas pa ang ulan para ang tulog ko’y mahimbing.”
“Sana’y umabot pa hanggang sa susunod na linggo rin.”
“Sana’y sunod-sunod lang ang suspended na klase namin.”
Iyan ay mga kahilingan na hindi natin maitatangging sumagi na rin minsan sa ating isipan. Kay sarap nga naman umidlip o gumising sa ritmo ng ulang nagbabagsakan sa ating atipan. Ang maramdaman ang haplos ng hangin at tignan ang sumasayaw na mga kahoy habang nasa lugar na kumportable at ligtas. Walang nakakalusot na ulan sa ano mang bahid ng butas; sapagkat ika’y
Hindi mo naranasang suotin ang sapatos ng iba nating kababayan. Makukumpleto na ata ang buong alpabeto sa tanikala ng bagyong dumagsa sa Pilipinas. Kristine, Leon, Marce, Nika, at iba pa, na tila magtropang nagpaplanong magbakasyon sa ating bansa. Iniiwan ang mga maganda at sariwang kabuhayan, taniman, at gusaling luhaan na parang may giyerang dumaan. Na tila ninanais ng tadhana na burahin ang bansang puno ng isla sa ating mapa. Ganiyan kalubha ang sitwasyon ng bawat biktima ng mga bagyo, na pilit rinoromansa ng ibang mamamayang mapalad at matatamis na salita ng politiko. Magkaibang tono ng hiyaw ang reaksiyon sa tuwing sinususpende ang klase sa paaralan. May hiyaw na nagpapasalamat kasi makakauwi na’t makakapagpahinga. May hiyaw namang mababa, sapagkat ang malaking suliranin ay kung papaano umuwi sa tahanang kilometro ang distansya. Iyan ang naranasan ni Bless Marie E. Espiel, isang scihiyista na nagmula
segundong pag-apak sa tarangkahan ng SNSHS. Nawalan ng kabuluhan ang oras, at gayundin ang salapi na sa baon naiwaldas.
Hindi lamang si Espiel, ngunit ‘kay rami pang estudyante ang nakararanas ng pagkabalisa sa tuwing hindi na maipinta ang panahon sa umaga. Si Xian Cruz, isang estudyanteng senyor na nasa malayong dako ang baryo, at minsan lang mahagilap ang mainam na transportasyon tungo sa destinasyon, ay siyang nababagabag sa tuwing makulimlim ang alapaap na isang balakid sa tulad niyang gumagamit ng motorsiklo habang angkas ang kaniyang kapatid tungo sa paaralan. Habang mainam at mainit ang iyong upuan, dahan-dahan sa paghiling ng mga bagay na pabor sa inyong kapalaran. Sapagkat, maaraw man sa iyo ang sitwasyong madilim, ano kaya kapag biglang tumabingi ang patalim? Masasabi mo pa rin bang ika’y mapalad kung ikaw na mismo ang naglalagay ng butas sa atipan ng iba nating mamamayan? Kaya’t sa
kuha ni EMMANUEL CUIZON
TUMUTOK. Sa kabila ng hirap niyang mag-focus sa maraming bagay, siya ay isang napakahusay at matatas na tagapagsalita. Matagumpay niyang naibahagi ang kaniyang magandang pahayag sa isang symposyum tungkol sa mental na kalusugan na ginanap sa Multipurpose building sa Siargao National Science High School noong ika-20 ng Setyembre.
“Kulang sa” Walang
Atensiyon
Isang ibon? Isang eroplano? O isang kamao? Walang bahid ng kamalayan sa matinis na boses ng guro, ang tulog mantikang kaklase na mistula’y napakalalim ang panaginip. Sa tuwing mulat naman ay tila isang sirang plaka ang salitang ingles na binibigkas kapag nahaharap sa mga numerong nakapaskil sa pisara. Iisa lamang ang iniwang impresyon ng aking mga mata, siya’y naiiba. Taimtim kong napagmamasdan ang kinang ng kaniyang mga mata sa tuwing ang bukambibig ng guro’y siyensiya. Agham at teknolohiya pala ang asignaturang nagpapakulay sa mundo niyang unti-unting nababalutan ng kadiliman. Ibang kuwento naman kapag Matematika, kung saan bumabaliktad ang kaniyang isipan at minsa’y hindi nito masikmura. Pawang tumitigil ang oras sa tuwing hindi tumutunog ang interes sa paksang nasa harapan. Isang kahinaang laging namamaskara sa salitang katamaran.
“Pew, pew, boogsh!” mimika sa tunog ng baril na sa kamay niya hinuhulma. Bata pa lamang ay lagi ko na siyang napagmamasdan. Nahubog ang kaniyang imahenasyon sa maagang panahon. Minsan ay nagkukuwento siya sa harap ng pader at tumatawa sa librong kasing kapal ng encyclopedia. Bugso ng kuryosidad ang tumama, sa halip na awa, bagaman kong inintindi kung bakit niya ginagawa. “Bakit hindi mo kayanin gaya nila?” ang ibinibigay niyang mga titig ay isinisigaw ang mga katagang “Kung kaya nila, sa kanila mo ipagawa”; kaya’t hindi sa lahat ng panahon ay tama ang kaya isa, hanggang sa dumami ang hindi ko namamalayang mga paang tinalikuran ang kaklase kong nagiging produkto na pala ng tawanan.
Kulang sa pansin, kaya ika nila’y huwag mo bibigyan. Hindi batid ang totoong kalagayan ng isipan niyang tila pugad ng kalituhan. Gayunpaman, sariling sikap lamang
ni CLAOUI NADINE A. RACHO
ni CLAOUI NADINE A. RACHO
4 na scihiyista, naitalang tinamaan ng Dengue
Nakapagtala ng apat na magkakasunod na kaso ng Dengue at nakaranas ng mga
sintomas ng sakit noong buwan ng Hulyo hanggang Agosto sa Siargao National Science High School (SNSHS) kabilang na rito si Thalia Dalocanog isang mag-aaral mula sa ika-siyam na baitang ng paaralan.
Ayon sa kanyang panayam, “Nakaramdam ako ng lagnat, kawalan ng ganang kumain at nanghihinang katawan. Nagbigay hirap din ito sa akin lalo na’t isang linggo akong nawala sa klase na nagbigay hirap upang habulin ang mga naiwan kong takdang gawain”, maaari rin makaranas ang isang indibidwal ng matinding sakit ng ulo, pagsusuka, pagduduwal, pantal at namamagang glandula.
Ayon sa nakalap na datos ng Department of Health (DOH), nagkaroon ng mahigit 269,467 na nakumpirmang kaso ng Dengue ang tinamaan mula Enero hanggang ika- apat ng Oktubre, kabilang dito ang 702 na indibidwal ang binawian ng buhay dahil sa naturang sakit.
Nagpapakita mula sa kamakailang pagsusuri ng National Library of
Medicine na kadalasan sa mga tinatamaan ay ang mga kabataan kung saan ay 80 bahagdan ang mga may lima hanggang 14 na taong gulang at hindi lalagpas ng 20 taong gulang ang mga namamatay.
Mula sa impormasyon ng Centre for Health Protection, kung hindi maagapan sa madaling panahon ng wastong pamamaraan ng paglunas ay mataas ang posibilidad nang pagkasawi ng pasyente.
Samantala, inaasahang mas tataas pa ang kaso ng Dengue bago matapos ang taon sa isla sapagkat patuloy pa rin na nakararanas ng pag-ulan at dagdag dagok ang pagkawala ng kuryente na nakakaapekto sa pagpaparami ng lamok dulot ng madilim na kapaligiran.
Kilala ang Aedes bilang isang uri ng pamilya
Bawat indibidwal ay mayroong sariling suliraning nararanasan at problemang kinakaharap; bakit nga ba kadalasan sa mga kabataan ay mas pinipiling solusyon ang pagkitil sa buhay na ipinagkaloob sa kanila?
Ayon sa isinagawang pag-aaral ng Kids Health Organization na karamihan sa mga kabataang nasangkot sa pagtatangkang pagpapakamatay ay ginagawa nila ito upang makatakas sa isang sitwasyong imposibleng mabigyang solusyon at nang makakuha ng kaluwagan mula sa madilim na pag-iisip o damdamin.
Sa katunayan, mula sa impormasyon ng The Jed Foundation ay nakapagtala ng 36.2 na bahagdang katumbas ay isa sa tatlong kabataan ang nakaranas ng problema sa pagiisip, asal at emosyonal na isyu sa pagitan ng edad na 18 hanggang 25, na humantong sa pagpapakamatay.
Dagdag pa riyan, mula sa datos ng World Health Organization (WHO), kada taon ay nakapagtatala ng mahigit 800,000 libong tao o katumbas sa bawat 40 segundong lumilipas ay mayroong binabawian ng buhay sa kadahilanan ng depresyong natatamasa, maaring sanhi nito ay ang genetics, stress, at ang mga taong nakapaligid.
ng lamok na mayroong dalang virus na nagiging sanhi ng dengue, partikular na ang Aedes aegypti at Aedes albopictus. Ang mga ito ay namumuhay mula sa mga naipong tubig sa balde, timba, palanggana at iba pang bagay, maaari rin ito magmula sa mga masusukal na lugar.
Dagdag pa riyan, karaniwang tumatagal ng mahigit pitong araw ang mga lamok na walang sapat na pinagkukunan ng pagkain kumpara sa mayroon na kayang tumagal ng limang buwan at kaya nitong mangitlog ng 100 hanggang 200 piraso.
Sa pangkalahatan, pinapayuhan ang bawat isa na mag-iingat, panatilihing malinis ang paligid at tanggalin ang mga naipong tubig upang maudlot ang pagtaas ng kasong maitatala.
Sapat na Kaalaman o Tulog?
Namumula, naluluha, at papikit-pikit na mga mata, mabigat at masakit na pangangatawan ay inda ng mga nakararami.
Kasabay ang mahabang hikap ng mga mag-aaral ng Siargao National Science High School (SNSHS) mula sa buong maghapong gawain sa paaralan.
Sa panahon ngayon at sa inaasahang hinaharap ay patuloy ang pamamayagpag ng teknolohiya na kung saan ay lantad ang bawat indibidwal at patuloy na tinatangkilik ang mga bagong teknolohiyang likha ng tao na isa sa mga nagiging rason nang pagkapuyat.
Mula sa survey na isinagawa sa buong populasyon ng paaralan ng SNSHS ay nakapagtala na mahigit 41 bahagdan ang naglalaan ng oras sa paggamit at pagiscroll ng social media at 37 bahagdan ang pinagtutuonan ang pag-aaral kung ang indibidwal ay mayroong bakanteng oras.
Gayunpaman, ay mayroong 20 bahagdan ng mga mag-aaral ang nakararanas ng sakit na tinatawag na insomnia, isang sakit na hindi pangkaraniwang nakikita sa mga kabataan bagkus sa edad 60 pataas ang madalas nakakaramdam. Ito ay isang disorder na ang isang indibidwal ay nahihirapan sa pagtulog.
Dagdag pa riyan, mayroong tinatawag na Natural Short Sleepers (NSS) na makikita ang tanyag na espesyal na genetic mutation na nakuha sa kanilang mga magulang kung saan ay may kakayahang makapagpahinga ng mas mababa sa nararapat na oras ng tulog ng walang gabay na kahit anong pagkain o inumin na nagtataglay ng caffeine.
Bilang solusyon, ay maaaring magehersisyo, alamin ang mga teknik at sapat na pamamaraan nang mabilis na pagtulog, iwasan o limitahan ang mga pagkaing naglalaman ng caffeine o alcohol, pamamahala ng stress at pagkakaroon ng iskedyul sa pagtulog.
Dumadaan ang isang tao sa sleep cycle na nilalaman ng apat na yugto kabilang ang light sleep (unang yugto), deep sleep (pangalawang yugto), deepest sleep (pangatlong yugto) at Rapid Eye Movement (REM) sleep (pang-apat na yugto) na nangangailangan ng 90 hanggang 110 minuto bago matapos ang cycle.
Sa kabuuan, ang sapat na bilang ng tulog ay napakaimportante sa pananatili ng malusog na kalusugan ng tao partikular na ang pag-iisip at pangangatawan. Bagamat makakatulong ito upang maiwasan ang pagkabalisa at palakasin ang resistensya laban sa mga sakit.
Pagsira sa mga posibleng pamugaran ng lamok
Paglilinis ng mga imbakan ng tubig
Paggamit ng insect repellent
Paglalagay ng mga screen sa bintana
Paggamit ng mosquito nets Pagsusuot ng mga damit pang proteksyon
“Pilar!”,”Santa Monica!”, “San Isidro!”, at iba pang bayan ang sigaw ng mga nakangiting tsuper sa isla, dinig ang humahigibis na mga sasakyan, inangilan na dyip, binulyawan na kotse at sininghalan na mga motor ngunit paunti-unti na itong nawawala dahil sa mabilis na paglipas ng panahon at patuloy na pag-unlad ng teknolohiya sa kasalukuyan.
Sa pagpasok ng makabagong henerasyon ay alam nating hindi tumitigil ang mga tao na makatuklas o makahanap ng paraan upang mapadali ang gawain, sa kasalukuyan ay niyayakap ng mga taga isla ang benipisyong hatid ng sasakyang gumagamit ng kuryente upang baguhin ang kinagisnan na transportasyon ng karamihan; ito ang E-bike.
Nagtataglay ito ng “minimalist” na desenyo na hindi na
E-bolusyon ng Transportasyon
litrato ng PNGWing
nangangailangan ng combustion engines na nagbibigay ng malaking espasyo at dahilan ng mababang presyo sa merkado.
Mula sa paggamit na makabagong uri ng sasakyan ay malaking bagay na makatutulong ito upang mabawasan ang mga nakasusulasok na usok sa kapaligiran na nagdudulot ng mainit na panahon at maari nang makapaglakbay sa malalayong lugar na makatitipid sa gastusin at nakakapagbigay ehersisyo sa mga gumagamit.
Makatutulong din ito upang mabawasan ang greenhouse gas emission at carbon dioxide emission na inilalabas ng mga degasolinang sasakyan na nagiging sanhi nang pagbabago ng klima ngunit sa pamamagitan ng pagsaksak; paghihintay ng sapat na oras at pagpadyak ay malaki na ang maiaambag ng isang indibidwal sa Gayunpaman, ay maaari rin itong magdulot sa mga taong walang sapat na edukasyon o pagsasanay ng malaking panganib sa kalsada dahil sa angking bigat at bilis nito sa pamamagitan ng lakas at kakayanan ng baterya kumpara sa regular na bisekleta.
Samakatuwid, bakit kailangan pang mag-alinlangang bumili kung magdudulot naman ito ng magandang benipisyo sa kalikasan lalo na’t lantad na tayo sa pabago-bagong klima at mga kalamidad na dala ng gawa ng tao.
ng acne at makapagpakinis ng mukha. Kung tutuusin ang pagpapahid ng regla sa mukha ay hindi nakatutulong sa alinman sa mga sanhi ng acne at maaari pa itong makadagdag impeksyon.
Agham Vs. Haka Haka
Siyensya sa Likod ng mga Paniniwala ni DALE ARWIN M. ABEL
Uban mo’y taglay ay talino? Kilala ang puting buhok na “uban”, ayon sa mga eksperto ay maaaring galing ito sa genetics mula sa mga magulang at maaaring mapasa sa magiging anak nito; pwede rin itong sanhi ng sakit na mayroong kakulangan ng bitamina na B-12, na maiuugnay sa uri ng kondisyon na tinatawag na Naperniclous anemia; maaaring apektuhan nito ang selula ng buhok at produksiyon ng melanin; walang patunay na mayroong koneksyon sa iyong talino.
Ba-bye Baby? Ika ng mga naniniwala “Magsuot ka ng kulay itim at wag kang tumingin o lumabas ng bahay”,” Magiging abnormal ang anak mo”,”Naabutan ka ng solar eclipse? Maligo ka gamit lang ang tatlong tabong tubig”, payo sa mga nagdadalang tao ngunit sapat bang paniwalaan? Sapagkat wala pang patunay na nakakaapekto ang liwanag na bigay ng buwan sa mga taong buntis at masamang epekto sa iluluwal nito.
Hakbang na sanhi’y ‘di pagtangkad? Ilan sa mga sabi-sabi ng mga naniniwala, kung mahakbangan ang isang tao ay mauudlot na ang paglaki nito. Ayon sa mga eksperto at maaaring nakakaapekto ang pagkakaroon ng hindi nabiyayaang taas ng buto ay sanhi ng hindi sapat na nutrisyong meron ang isang tao, kakulangan sa ehersisyo at ang isa sa pinakamalaking papel ay ang genetics na mula sa magulang. Walang koneksyon ang patangkad sa hakbang ng isang tao.
Maligo ng walang tulog? Sinasabi ng mga nakatatanda “bawal maligo ang kulang sa tulog” sapagkat maaari itong humantong sa sakit. Ayon sa Tiktok Influencer na si Doc. Kilimanguru “Maaaring maligo ang isang taong puyat bagkus, walang kinalaman kung kalian mo gusto maligo; ang mahalaga ay ang temperatura ng tubig at kung gaano katagal naliligo”, wala pang siyentipikong ebidensya na nagpapatunay na bawal maligo ng kulang sa tulog ngunit tandaan na dapat ay laging nasa maayos na kondisyon ang katawan.
Pakikipagsiping Isipin!
145 na kaso ng HIV, isang banta ni DALE ABEL
Nakapagtala ng mataas na bilang ng HIV ang iba’t ibang bayan sa probinsya ng Surigao del Norte. Nakukuha ang ganitong sakit sa pamamagitan ng pakikipagsiping sa mga taong tinamaan o maaaring naipasa mula sa mga magulang. Samantala, maiiwasan ang naturang uri ng sakit kung sisiguraduhing malusog ang katawan ng karelasyon at nagsuot ng proteksiyon bago makipagtalik.
PamaMATHala: Salik na solusyon sa Problema
Masangsang na amoy, maitim na tubig, at mga nakatambak na dumi. Nakakalat na mga piraso ng basura sa kalye, at kadalasa’y nakabara sa mga kanal; iyan ang mga problemang salat na salat sa mga mata ng karamihang indibidwal sapagkat ito ay maituturing na kritikal na isyung walang malinaw na kasagutan.
Isa sa mga kinakaharap na problema ng mga basurero ay ang hindi maayos na pamamahala sa mga basura ng mga mamamayan na kung saan ay pinaghahalo-halo ang mga nabubulok at ‘di nabubulok na nagdudulot ng perwisyo sa kalikasan.
Mula sa isinagawang pagkuha ng datos ng mga magaaral na nasa ika-12 baitang ng Siargao National Science High School (SNSHS) noong ika-10 hanggang ika-12 ng Hunyo taong 2023 ay nakapagtala ng mahigit na 1,268 kilo ng mga basura na galing sa mga tahanan ng komunidad ng Dapa; kabilang ang ilan sa mga mamamayan ay nakasanayang paghaluin ang mga basura.
Sa gitna ng lumulubhang isyu sa komunidad, isang iskolar ng Department of Science and Technology (DOST) sa ilalim ng Ateneo de Manila University at kandidato sa Doctor of Philosophy (PhD) sa Mathematics Education na si Jimbo Juanito Villamor ang nagsimula ng isang pananaliksik kasama ang ika12 baitang na mga mag-aaral ng SNSHS bilang katugon sa paggamit ng mathematical modeling mula sa mga nakalap na datos.
Sa pananaliksik, napagtantong dumadami ang bilang ng basurang naililimbag habang tumatagal ang mga araw na nagugol sa pangongolekta na kung saan ito ay nakababahala lalo na’t ang Pilipinas ay pumapangatlo
sa buong mundo na walang maayos na pamamahala ng mga basura base sa United Nations Environment Programme (UNEP).
Ayon din kay Dr. Willie T. Ong, ang mga basura partikular sa mga plastik na itinatapon kung saan-saan ay maaaring magdudulot ng kapahamakan sa kalikasan, kalusugan ng mga hayop, at tao.
Sa pamamagitan ng kanyang pananaliksik, layunin niyang turuan ang mga magaaral ng SNSHS sa paggamit ng mathematical modeling sapagkat ayon sa Mathematics Careers Organization, sa ganitong paraan ay mas nauunawaan ang mga problema sa kapaligiran at napapadaling makabuo ng solusyon.
Dagdag pa riyan, adhikain ni Villamor na maudyok ang Local Government Unit (LGU) at mga barangay sa munisipyo na makapagtaguyod ng batas sa komunidad; at gamitin ang mga makabagong pamamaraan o ideya na imumungkahi ng mga magaaral upang mapalago ang maayos na pangangasiwa ng mga basura.
Lantad man ang samu’t saring mga suliraning tinatamasa ng kasulukuyang henerasyon ay hindi pa rin pinababayaan ng mga taong may bukal sa puso na maghanap ng solusyon at isipin ang kapakanan ng mga susunod na henerasyon at kinabukasan ng mga kabataan.
ni DALE ARWIN M. ABEL
Regla Anti Acne?
Sa kasalukuyang panahon ay wala pa ring siyentipikong ebidensya na nagpapatunay na nagbibigay suporta na ang regla ay mabisa upang hindi magkaroon
MATHDUMI.
Jimbo Juanito Villamor, isang DOST scholar mula Ateneo de Manila University,
nagsagawa ng pananaliksik gamit
nakalap ng mga mag aaral noong Hunyo 2023.
litrato ni JIMBO VILLAMOR
Madalas na naririnig ang mga katagang “kakacellphone mo yan!” na bulalas ng ating mga magulang, ngunit laking salungat nito sa isang mag-aaral na nagbunga at naging tulay niya ang teknolohiya upang makita ang sarili sa kung ano man ang kaniyang kinatatayuan sa kasalukuyan.
Isa si Xian Cruz na noon ay nasa ika-walong baitang na nagaaral sa Siargao National Science High School (SNSHS) na kabilang sa nakaranas ng online class at modyular. Sa hindi inaasahan, umani ng samu’t saring reaksyon na pumatok at kinagiliwan ng mga netizens ang kaniyang mga gawain na kailangan niyang ipakita sa online world na naglalaman ng mga nagtatalasang salita patungkol sa isyu ng “Climate Change”. Mula sa pangkaraniwang takdang gawain ay ito ang naging mitsa ng isang magaaral sa kasalukuyan na gumawa ng sariling pangalan sa iba’t ibang aspeto at tinitingala na ng nakararami dahil sa malakulay berde niyang puso na adbokasiya ang pangkapaligiran.
Nagsimula ang kaniyang karera bilang isang “student
sci-GALING!
leader“ sa paaralan ng SNSHS upang maipakita ang malasakit at pagmamahal sa kalikasan; dahil sa angking taglay na galing ay naihirang siyang kasapi ng tatlong taong magkakasunod na Youth Environment Students Organization (YES-O); na sa kasalukuyan ay isa na siyang ganap na namumuno at presidente ng naturang club.
Dagdag pa riyan, bilang isang indibidwal na mayroong adhikain na mapabubuti ang kapaligiran ay napabilang din siya sa ginanap na EmpowerED Siargao Youth Camp upang maibahagi ang kasalukuyang hinaharap na mga suliranin ng inang kalikasan at kung ano ang mga maaaring gawin upang mapangalagaan ang mga bagay-bagay na naninirahan sa kabakhawan at mga uri ng lamang-dagat na nabubuhay malapit dito.
PAGKA MAKAKALIKASAN. Xian Keith B. Cruz, isang G12 student mula sa Siargao National Science High School, ay may marubdob na pagmamahal sa kapaligiran. Kasama sa kanyang mga nagawa ang pagiging bahagi ng EmpowerED Siargao Youth Camp kung saan siya ay nagtanim ng mga mangroves sa Santa Monica kasama ang kanyang mga kapwa campers.
Scihiyistas, wagi sa National Festivals of Talents
ni DALE ARWIN M. ABEL
na naiuwi
PAGTATANGGOL. Feby Congreso, Roella Villamor, at Daryl Cordita, mga STEM na mag-aaral ng Siargao National Science High School na nirepresenta ang dibisyon sa pambansang antas. Matagumpay nilang naipagtanggol ang kanilang pamagat ng pananaliksik sa panahon ng STEMazing contest na ginanap sa Naga City, Cebu noong ika-9 ng Hulyo.
litrato ni MARIELLE GUBATON
mag-aaral ng Siargao National Science High School (SNSHS) ang ikaapat puwesto sa larangan ng Stemazing noong ika-siyam ng Hulyo sa Naga City, Cebu.
Inirepresenta nina Roella Villamor, Feby Congreso, at Daryl Cordita, mga mag-aaral ng Science Technology Engineering and Mathematics (STEM) ng SNSHS na itinaas ang bandera ng paaralan sa pambansang entablado at kagila-gilalas ang inilatag na solusyon ng mga estudyante mula sa mga sitwasyong ibinigay at mga kondisyong dapat isaalang-alang.
Maituturing na susi ang pagkapanalo nila sa Regional Festivals of Talents (RFOT) sa kadahilanan na parehas lamang ang problemang kailangan mabigyan ng paraan upang mabawasan ang “Food Waste”.
Gamit ang mga nagtatalasang kaisapan ay nakabuo sila ng maaring kasagutan sa mga problemang kinakaharap ng mga
magsasaka kagaya ng sobrang pag-ani, mababang presyo ng produkto at iba pang sanhi ng pagkabulok ng mga hilaw na materyales sa pamamagitan ng Aritificial Intelligence (AI).
Layunin nito na mapaglaanan ang “Food Distribution”, nagtataglay din ito ng kakayahan na mamonitor ang biyahe ng mga trak at dami ng bilihin ng mga mamamakyaw.
Dagdag pa riyan, minungkahi nila na magkaroon ng listahan ng buwan sa pagtatanim upang hindi na muling maranasan ang krisis ng pagkaimbak sa produkto ng magsasaka na nagiging sanhi ng pagkalugi.
Sa ngayon, ay naghahanda na muli sila sa papalapit na RFOT na may gabay ng kanilang
tagapagpayo na si
Marielle Gubaton. Mula sa lahat ng dugo’t pawis na puhunan, mga pagsubok na kanilang pinagdaanan, sila ang maituturing na naging replekasyon ng kasabihang
“ ,,
Matutong magtipid at huwag magsayang
Mabusilak na Hangarin
ni DALE ARWIN
litrato ng OCEANUS CONSERVATION
Tagumpay
ng mga
si
Sa limang araw na pananatili nila sa Maison Bukana, sa pangunguna ng Oceanus Conservation at gabay na binigay ng ibang pribadong sektor ay matagumpay na naisagawa ang iba’t ibang aktibidad. Tinalakay din nila ang mga kakayanan o mga impormasyon na naayon patungkol sa alimango, mangroves, sea grass, flora at fauna. Samantala, hindi limitado ang kanyang talento sapagkat siya ay nagtataglay ng angking kasanayan pagdating sa pagsasayaw at sa larangan ng pagguhit, sa katatapos na “Climate for Peace: An International Cartoon Exhibit” ay isa ang kaniyang obra sa naisama mula sa 60 na mga kartunista na nagpasa galing sa iba’t ibang lupalop ng mundo.
“Laking tuwa ko nang malaman na isa ang aking ginuhit sa napasama, dahil isang karangalan na i-representa ang bansang Pilipinas, ‘di ko inaakala na makukuha iyon sapagkat ‘di masyadong napapahalagahan ang aking mga gawa sa DSPC”, saad niya. Nais mo bang maging kagaya niya? Bakit kaya hindi mo na simulan makialam, matuto at makisusyo sa mga pinagkakaguluhan ng mga eksperto at kinababahala ng mga siyentipiko na maaring mangyari sa mundong kinatatayuan. Oras na para ipakita ang iyong talento!
Hangarin sa Kapaligiran
ARWIN M. ABEL
ng
Tingnan ang editorial cartoon ni XIAN CRUZ kabilang ang ilang kartunista mula sa ibang bansa na pasok sa ‘INTERNATIONAL CARTOON EXHIBIT’
Mag-aaral ng SNSHS nakiisa sa programa ng DOE
Alinsunod sa Presidential Proclamation No. 1427 dated December 11, 2007, bilang pagdiriwang ng “National Energy Consciousness Month” (NEMC) ngayong taon ay nagpadala ng imbitasyon ang DOE-Mindanao Field office sa mga paaralan na nasasakupan ng Mindanao na nilahukan ng mga mag-aaral ng Science, Technology, Engineering, and Mathematics (STEM) kung saan isang natatanging mag-aaral mula sa ika-12 baitang ng Siargao National Science High School (SNSHS) na si Daryl B. Cordita ang napili sa Mindanao-wide Virtual Energy Quiz Bee Compititon kasama si Sundae Carmel Basubas Master Teacher II na ginanap noong Nobyembre 29 - Disyembre 6 sa pangunguna ng Department of Energy (DOE).
Pangunahing layunin nito na isulong ang interes at pagpapahalaga ng mga mag-aaral sa iba’t ibang paksa ng enerhiya tulad ng renewable energy resource at mga teknolohiya, energy efficiency at conservation, basic power system, kaligtasan at pagtitipid ng liquid fuels, liquefied petroleum gas (LPG) at
iba pang mga isyu na mayroong kinalaman sa enerhiya. Hindi nagpatinag sa dinanas na mga pagsubok si Cordita gaya ng pagkawala ng kuryente na nagtagal ng dalawang linggo, na nagbunga sa biglaang pagtawid nila papunta sa Surigao City bilang solusyon, upang ‘di mahadlangan ang pakilahok sa naturang
paligsahan.
Bigo man si Cordita na makuha ang kampeonato, tinaguriang isang malaking karangalan na ang makatungtong sa Final Round sa patimpalak, at mapalad din siyang nag-uwi ng apat na libong piso at karanasang hindi maipagpapalit kailanman.
litrato ng CEBU LAMPOON FESTIVAL
ni DALE ARWIN M. ABEL
XIANSPIRASYON. Xian Keith Cruz, ang pangulo
Youth for Environment in Schools Organization Club, ay nakiisa sa tree planting activity na kanyang pinangungunahan sa buwan ng Science and Math celebration noong ika-20 ng Setyembre sa Guiwan, Dapa, Surigao del Norte
ADBOKA-XIAN. Sanitasyon ng tubig ang unang pumasok sa isip ng isang environmentalist na
Xian Keith Cruz. Sa kanilang project pitching activity, ipinakita niya ang kanyang proyekto para sa kanyang lokalidad at ito ay ang General Luna tungkol sa sanitasyon ng tubig sa ginanap na EmpowerED Siargao Youth Camp sa Maison Bukana, Malinao, General Luna, Surigao del Norte noong Hulyo 2024.
Mula sa isang simpleng laro, nagsimula ang kuwento ni Shamaine Nicole Q. Bato. Isinilang noong ika-17 ng Abril, 2008, at sa edad na walong taong gulang nahulog ang kaniyang loob sa mundo ng table tennis, kung saan unti-unting nabunyag ang nakatago nitong talento.
Ika-anim na baitang pa lamang sa elementarya ng Mahayahay, Del Carmen, Surigao del Norte, namayani na ang isang Bato sa Siargao Division Athletic Meet (SDAM) at nakamtan niya ang hangarin na makatungtong sa Caraga Regional Athletic Games (CRAG).
Sa kabila ng mga karangalan na kaniyang nakamit hindi rin nawala
Nang binuhos ng diyos lahat ng biyaya tila nasalo lahat ng isang bata.
Sa larangan ng Taekwondo, handang ibigay ang buong lakas at harapin ang masasakit na palo, pampalakasang sipa ang hanap upang mangibabaw sa tao laban sa tao, at tadyak laban sa tadyak. Kyth
Ariston J. Quijano, isinilang noong ika-7 ng Disyembre, 2011. Sa edad na 11 ay nakitaan ni Coach Neil T. Montederamos ang pagiging matikas at puro na kakayahan, bagkus ay nabigyan ng pagasang sumubok sa larangan ng Taekwondo, kung saan sinuportahan ng kaniyang mga magulang upang masanay ang batang pursigidong matuto. Sa kaniyang pagtungtong ng ika-anim na baitang, sumabak na agad sa Siargao Division Athletic
BATONG HINDI MATITIBAG
Liksi, disiplina, at estratehiyang pulido ang bala ng isang bata sa pampalakasang laro na table tennis; kung saan sa bawat hampas ng simpleng maliit na raketa sa mesa ay sumasalamin ang pangarap at dedikasyon sa bawat kompetisyon.
sa kaniyang sarili bilang estudyanteng atleta ang hirap ng pagtimbang ng oras sa pag-aaral at paglalaro na kung saan napag-iwanan niya ang mga leksiyon dulot ng laging pag-eensayo.
Pagtungtong niya sa sekandarya sa Siargao National Science High School (SNSHS), kumislap muli ang kinang ng kaniyang paglalaro na kung saan sa ika-10 baitang ay nakamit niya ang pagkakataong makapaglaro sa CRAG, subalit hindi siya pinalad na masungkit ang gintong medalya at makatawid sa Palarong Pambansa.
Hindi nawalan ng pag-asa si Bato sa pagkatalo na kaniyang natamo, dahil
MACKYLE A. TESIORNA
alam niya ang karanasang iyon ang magbibigay ng aral upang mapaunlad ang kaniyang mga kasanayan at mangibabaw sa Palarong Pambansa, kaya’t aarangkada muli sa CRAG 2025 matapos ang napurnadong panalo sa SDAM 2025.
“Pinagpala ako sa aking mga tagumpay at sa mga kabiguang naranasan ko, dahil buo ang tiwala ko sa sarili na kaya kong gampanan ang bagay na ito bilang isang atleta at ako ay na-inspire sa mga manlalaro na nagpunta sa ibang bansa upang magrepresenta ng kanilang lugar, at ito rin ang aking pangarap,” ani ni Bato, na pinatutunayang isa siyang batong hindi natitibag.
Meet (SDAM), na labanan ng iba’t ibang paaralan sa iisang isla. Dahil sa tanging timbang na 40kg ay nailagay siya sa FinWeight Category na kung saan wala siyang koponan, tinanghal siya sa gintong karangalan at abante sa kauna-unahang pagsali sa Caraga Athletic Regional Games (CRAG). Nagmistulang motibasyon ang masaganang bungad sa kaniyang karera dulot ng kaniyang nasungkit na panalo at ipinagpatuloy ito sa pagsali ng samahang ugat ng mga magagaling at nais matuto ng Taekwondo, ang Philippine National Police Taekwondo Association (PNPTA).
Ubod ng talino ang isang tao na may estratehiyang pulido. Sa larangan ng chess, ang isipan ng isang bata ay palagi ng handa sa madugong labanan, sa harap ng isang kuwadradong pampalakasan ng piyesa upang sumabak sa isang tao laban sa tao, utak laban sa utak.
Juvan Guma Despoy, isinilang noong Agosto 3, 2008. Sa edad na apat ay nakitaan ng potensiyal sa patalasan ng isip, kung saan ginabayan ng kaniyang mga magulang upang isanay at hasain ang taong may higanteng diwa sa larangan ng chess.
Unang baitang pa lamang sa elementarya ng Sayak, Del Carmen Surigao del Norte, sinabak na sa pampalakasan ng Siargao Division Athletic Meet (SDAM). Sawi man sa unang pagsubok, ito ay natuto at bumalik na mas malakas pa sa kaniyang nakaraan. Ikalawang baitang na kung saan siya ay nagwagi at ikinagagalak na marerepresenta ang isla ng Siargao sa Caraga Regional Athletic Meet (CRAM).
Dumaan ang mga panahon na kung saan ang isang Despoy ay naghari at nakapasok sa Palarong Pambansa pagtungtung ng ikalimang baitang. Sa kasamaang palad ay dinismaya ito ng panahon.
Pandemya ang rason sa paghinto ng mga paligsahan at mga gawain sa mga taong 2020 2022, kabilang na rito ang inaasam ng batang prodigy na makalaro sa Palaro.
Sa pagtuldok ng pandemya, kaagad binigyan ng pagkakataong makabalik sa naiwang nakaraan ng siyta ay tumuntong ng ikawalong baitang sa Siargao National Science High School at sumabak ulit sa SDAM’23 at nakaukit ng medalyang pilak.
Sa bagong pangalan sa pampalakasan ng rehiyon, Caraga Athletic Association –Regional Sports Competition, nanumbalik ang sigla ng puso at nagtala ng ikatlong puwesto sa paligsahan.
Ngayon, muling hinarap ang panibagong simula ng kaniyang inibig na laro at nagkamit ng unang puwesto sa SDAM ’24 ang nakuha na may rekord na walong panalo at isang tabla lamang.
Pagakyat ng sekundarya ay inimbestigahan siya ni Coach Kristi Venna C. Arlan, “ Nakita ko itong bata na ito nung Division Meet at mga post sa social media, kaya nung nakita ko siya na dito nag-aaral binigyan ko ito ng oportunidad,” ani niya.
Sa papalapit na pasiklaban muli ng mga manlalaro ng isla, bumuo ang Siargao National Science High School (SNSHS) ng tambalan at isa siya sa napili bilang atleta.
Sa araw-araw na pag-ensayo, binalewala niya ang pananakit ng paa, katawan, at prosesong dinadaanan ay dahil sa hangaring tumungtong sa tugatog ng ginto upang makamit ang unang pwesto sa SDAM para magpakitang gilas muli sa paparating na CRAG na handang ipagmalaki at mas mamayagpag ang ngalan ng Siargao sa larangan ng Taekwondo. Sining ng Pagsisikap ni JOHANY
Sa kabuuang isang tropeyo, limang ginto, isang pilak, at isang tanso na pinagsikapan niya sa lahat ng paligsahan sa dibisyon at maging sa torneo, ito ay bunga ng kaniyang masinsinang mga laro.
Gagawin ang lahat upang maibalik muli ang inaasam na kampeonato sa nakaraang estado ng kaniyang iniibig na larangan, handang-handa maisakamay muli ang naiwang sigla sa puso, gamit ang mga piyesang bumubuo sa umaapoy na Despoy.
ni KHENT PATRICK D. GORGONIO
Arkfeld-Espejon tandem, sasalang sa Int’l Surfing Cup
ni KHENT PATRICK D. GORGONIO
Aarangkada ang Siargaonon surfers na sina Noah Ice Arkfeld at Toby Espejon sa paparating na World Junior Championships na gaganapin ngayong January 13-19, 2025, sa San Juan, La Union Philippines.
Matatandaang naibulsa ni Arkfeld ang ikatlong puwesto sa International Pro Junior IBK World Surf League (WSL) Qualifying Series (QS) 3000 sa Japan , noong Septyembre 14, 2024.
Itinanghal din si Espejon na kampeon sa 1st Pacifico National Surfinng Competition, na ginanap sa Pacifico, San Isidro noong Ika14 hanngang 18 ng Disyembre.
“Isang malaking oportunidad ito para maipakita ang aming kakayahan sa mundo at ipagmalaki ang aming bansa, kaya humihiling kami ng inyong suporta upang matulungan kaming maabot ang aming pangarap,” Ani Espejon.
1st OG Siargao Open Beach Ultimate Frisbee ‘24, idineklara
ni JOHANY MACKYLE A. TESIORNA
Pinangunahan ni Cong. Francisco Jose “ Bingo “ Forcadilla Matugas II ang kauna-unahang Frisbee Tournament na kung saan ay dinayuhan ng anim (6) na grupo na nagmula sa rehiyon ng Caraga at ibang bahagi ng Luzon na ginanap noong Nobyembre 2-4, 2024 sa General Luna, Boulevard Surigao del Norte.
Nakilahok
sa prehistiyosong paligsahan ay ang; United Tribe Managers (UTM) ng Davao City, Ringer Ultimate ng selected players sa Luzon, Marajaw Ultimate at Oagirus Ultimate ng Surigao City at ang “ Siargaonons “ Outkast A&B Ultimate at Shadow Waves.
Nag-aagawan ang mga katunggali sa parangal na 10,000 pesos na cash prize, tropeyo at medalya sa
Gemao bumisita sa Siargao
Ptorneo.
Umeksena agad ang “ Siargaonons “ at “ Davaoenos” matapos dominahin ang kanilang bracket upang makaabante sa Championship Game. Naging malakas ang tiwala ng UTM Team at ipinamalas ang matinding kasanayan sa larangan ng Frisbee upang magwagi kontra sa mga atletang lumad ng Siargao. Binulsa ng Davao City ang unang
ni KHENT PATRICK D. GORGONIO
inoy prodigy na si Apl Mcandrei Gemao, lumahok sa San Benito Inter-Municipality Basketball Tournament 2024, na idinaos noong ika-13 ng Marso sa San Benito Gymnasium, Siargao Island.
Hinila ni Andy ang San Benito sa kampeonato upang makasagupa ang bagsik ng General Luna matapos isa-isang pinabagsak ang koponan ng Pilar, 73-58, Dapa 69-59, at Sta. Monica 73-65. Dumagsa ang mga tao sa kasabikan na makita ang batang mamaw na maglaro sa koponan ng San Benito, kung saan naghiyawan ang mga nanonood sa naging impresibong pagsunngab ni Andy sa bawat laban. Dismayado si Andy nang pabagsakin ng General Luna ang San Benito, 7147, matapos siyang hindi makalaro dahil sa kanyang pagbalik sa Manila upang maglaro sa NBTC National Finals kasama ang koponan
ng Fil-Am Nation Select, kung saan sila ay naging kampeon at siya ang itinanghal na MVP.
Nananalantay sa kay Andy ang pagiging kaunaunahang manlalarong may dugong Siargaonon na makapasok sa mga prehistiyosong paligsahan, dahil ang pamilya ng kaniyang ama na si coach Vincent Gemao ay nagmula sa San Benito. Matatandaang siya ang NCAAA Season 98 Junior Finals MVP, isa sa miyembro ng katunggali ng Pilipinas sa FIBA U18 Asia Cup 2024, at nakapasok sa Veritas Academy National Prep na isang Nike Elite High School sa California, kung saan kasama rin niyang nageensayo ang apat na beses na kampeon sa NBA na si
Klay Thompson ng Dallas Mavericks.
Ayon sa panayam ni Congressman Francisco Jose (BINGO) F. Matugas II kay Andy, “May mga oras na nakakapagod, pero na-motivate ako sa aking mama at papa na nagsasabing may patutunguhan. Isa sa aking mga layunin ay ipakita sa mga tao na hindi imposible ang mga bagay. Kadalasan, ang mga taga Luzon at mga taga Cebu lamang ang pinapansin ng mabuti sa basketball, at hindi na nabibigyan ng pagkakataon ang mga taga probinsya.”
parangal sa bawat kategorya upang hirangin na overall champion sa 1st SOBUFT’24 sa lungsod ng General Luna.
“ Hindi lang dahil nabigo kami ay susuko na. Actually, masaya ako at team ko ngayon, naranasan na din namin maglaro kontra sa mga beterano ng ibang lugar,” ani Maan Huerta, isang manlalaro ng Outkast Ultimate na initanyag pagkatapos ng laro.
litrato ng PILIPINAS SURFING
litrato ng PILIPINAS SURFING
litrato ni PILIPINAS SURFING
litrato ng 2J HOOPS
LIPAD. Gabriel Nicholas Comendador, isang alumnus mula sa SNSHS, ay sumali sa kauna-unahang frisbee tournament sa General Luna, Boulevard noong Nobyembre 2024
DREI-BOL. Apl Mcandrei Gemao, ang unang Siargaonong manlalaro sa prestihiyosong paligsahan, ay lumahok sa San Benito Inter-Municipality Basketball Tournament 2024 noong ika-13 ng Marso.
angbalintataw ISPORTS
Aarangkada ang siyam na atleta ng Siargao National Science High School (SNSHS) sa paparating na Caraga Regional Athletic Games 2025 (CRAG).
Matatandaang nasungkit nila ang gintong medalya sa Siargao Division Athletic Meet 2025 (SDAM) na ginanap sa Dapa, Surigao del Norte nitong ika-10 hanggang ika-13 ng Disyembre.
Namayagpag si Kyth Ariston Quijano ng Siargao National Science High School (SNSHS) matapos hirangin na kampeon sa Kyurogi Finweight Men’s Category na ginanap sa Union, Multi-Purpose Building noong ika-12 ng Disyembre.
Ipinaramdam kaagad ni Quijano ang kaniyang presensiya sa simula ng unang round matapos humataw ng head hook kicks, body sidekicks at straight punch kontra kay Escobal ng Sapao District upang ito ay mapatumba ng maaga at pilit na sumuko pagdating ng ikalawang round upang siya ay makaabante sa Finals Game ng FinWeight Category, 20-6.
Bumanat ng nagtatalsikang sipa at higpit na depensa sa pagsunggab ng huling laban ni Quijano, nang inunungsan siya ni Esparrago ng General Luna District sa panimula ng yugto, agad namang gumanti at pinakitaan ng signature moves niyang head turning kicks, flying body kicks, at fake reverse head kick upang makabawi at masungkit ang kampeonato sa kanilang kategorya, 25-14.
“Kahit nakakapagod na, ay pinilit ko na tumuloy at hindi sumuko upang makasama sa CRAG kasi nakakuha na ng ginto ang mga kasama ko.” ani Kyth.
Irerepresenta nina Shamaine Bato, table tennis player at ng chess player na si Juvan Despoy kasama ang taekwondo kyurogi player na si Kyth Quijano; taekwondo poomsae, Kingslee Congreso, Aleah Taganahan, Queenie Zeny Pertimos, Ramje Brent Polvorosa, Lyle Yeshua Rocolcol, at Martina Coro; at Coaches na
sina Kristi Venna Arlan, Lauris Marx Congreso, Felipe Sulapas, at ang Dibisyon ng Siargao laban sa labing-isa pang dibisyon mula CARAGA Region.
Samantala, puspusang naghahanda ang mga atleta sa kabila ng matinding kompetisyon sa gabay ng kanilang mga coach.
“Tinututukan nila ang pagpapabuti ng teknik ng bawat atleta, gayundin ang pagbibigay-diin sa kanilang pisikal at mental na kalakasan upang matiyak ang kanilang kahandaan,” ani ni Arlan, taekwondo coach.
9 atletang scihiyista, handang makipagtagisan sa CRAG
Inaasahang lalaban muli si Quijano upang irepresenta ang Siargao sa paparating na Caraga Regional Athletic Meet (CRAG) sa Surigao City sa Pebrero, 2025.
Nasulot ng SciAthlete ponger
“Napakainit ng laban at napakasaya namin nang maipanalo namin ito, akala namin na talo na kami nang uminit si Escutin sa huling tatlong minuto,” ani Espuerta. Quijano,
Shamaine Nicole Bato ng Dapa Distict ang kampeonato matapos dominahin ang laban kontra Mona Louise Erong ng Del Carmen District, 3-0, sa 2025 Siargao Division Athletic Meet (SDAM), na idinaos sa SIARELCO Multi-Purpose Building, nitong Disyembre 10-13, Huwebes ng Gabi. Hinagupit ni Bato ang laban matapos pinaulanan si Erong ng tiglilimang topspin strike at
litrato ng Ang Balintataw Photojournalists
GALAWANG BUWAYA. Justin Lyle Espuerta, isang Grade 11 na estudyante ng SNSHS, ay naging Most Valuable Player sa Friendshelf Day noong ika-8 ng Nobyembre, 2024, dahil sa kanyang mahusay na paglaro ng basketball. Tinawag siyang "Buwaya" dahil sa kanyang tibay at galing.
kuha ni THALIA DALOCANOG
Namayagpag ang Team Hope sa kampeonato matapos panain ni Thirdy Janohan ng 3 point shot ang Team Love sa huling 15 segundo, 35-33, sa Basketball Friend-Shelf Day ng Siargao National Science High School (SNSHS), na ginanap noong ika-8 ng Nobyembre, 2024, sa DPWH basketball court, Biyernes ng gabi.
kuha ni THALIA DALOCANOG
Bato, nagreyna sa Table Tennis Single B Category ni KHENT GORGONIO
dalawang defensive shot, 11-9. Ginulantang ni Bato si Erong sa pangalawang set nang magkaroon ng anim na sunod-sunod na puntos, sumagot si Erong ng anim na puntos subalit hindi ito sapat na tapatan ang opensa at depensa na binibitawan ni Bato, 11-
Tinuldokan na ni Bato ang pag-asa ni Erong na makabawi sa pangatlong set, matapos ipamalas ang solidong opensa at dalawang topspin strike para makamit ang gintong medalya.
“Masaya ako sa aking sarili, dahil nagbunga lahat ng aking pagod sa bawat ensayo at ako’y nagpapasalamat sa mga sumusuporta sa akin, lalong-lalo na sa aking coach nasi Felipe Sulapas,” ani ni Bato. Sasabak muli si Bato sa paparating na Carga Regional Athletic Games (CRAG) matapos niyang maipanalo ang gintong medalya.
Kumolekta ang manlalaro ng Team Hope na si Justin Lyle Espuerta ng 11 puntos sa limang salaksak at isang free throw upang pangunahan ang kaniyang kupunan.
Tambalang Espuerta at Dave Ralph Dapar kumana ng 11 puntos sa unang kalahati ng laban mula sa tatlong mid-range shot at dalawang salaksak.
Sa kabilang dako, hindi nagpatinag ang Team Love sa pangunguna ni John Eric Golindang at Alexis Clyde Tokong na sumalpak ng walong puntos sa dalawang pull-up shot, dalawang free throw, at isang threepoint shot, 17-15.
Pinagpatuloy ng tambalang Dapar at Espuerta ang pagdomina matapos paulanan ng 11 puntos sa tatlong lay-up at isang puntos sa free throw upang lumobo ang kalamangan sa pito, 28-27.
Pinakaba ng Team Hope na si Cian Escutin ang Team Love nang bumulosok ng anim na puntos sa huling tatlong minuto subalit hindi ito sapat na makahabol sa huling walong segundo, 35-33.
ni KHENT PATRICK D. GORGONIO
KYTH-WONDO. Taekwondo kyurogi athlete
na suot ang pula na si Kyth Quijano, ay matagumpay na isinipa ang kanyang kalaban na humahantong sa tagumpay.
