1 լյուսիեն ֆևր և մարկ բլոկ

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

êÙµ³ï Ê. Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³Ý ä³ïÙ. ·Çï. ûϭݳ­Íáõ

²Ü­Ü²È­Üº­ðÆ ä²î­Ø²­¶Æ­î²­Î²Ü ¸äðà­òÀ ÈÛáõ­ëÇ»Ý ü¨­ñÇ ¨ سñÏ ´Éá­ÏÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ*

* Ðá¹í³ÍÝ ÁݹáõÝí»É ¿ ïå³·ñáõÃÛ³Ý 6. 05. 2011£ 1 î»°ë ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ijٳݳÏÇ Ï³éáõÛóÁ ü. ´ñá¹»ÉÇ å³ïٳѳۻóáÕáõÃÛ³Ý ÍÇñáõÙ, §ä³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ÏñÃáõÃÛáõݦ, ºñ., N1-2, (2005), ¿ç 33: 2 î»°ë F. Braudel, Ecrits sur l’Histoire, Paris, 1969, p. 32.

3 î»°ë P. Burke, op.cit., p. 2.

4 ²Û¹ Ù³ëÇÝ ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»°ë Ж. Ле Гофф, Существовала ли французская историческая школа «Анналов»? // Французский ежегодник, 1968, М., 1970.

5 Annales d’histoire économique et sociale, 1937, p. 15.

6 L. Febvre, Pro parva nostra domo: scolies sur deux articles belges, Annales: ESC, N 3, (1953), p. 512.

7 î»°ë P. Burke, op.cit., p. 2.

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

1929 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ êïñ³ë­µáõñ­·áõÙ ÑÇÙÝ­í³Í §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ (‘‘Annales d’histoire économique et sociale’’) ѳݭ¹»­ëÇ ³­é³­çÇÝ ÇëÏ Ñ³­Ù³­ñÇ Ññ³­å³­ñ³Ï­Ù³Ùµ ÈÛáõ­ëÇ»Ý ü¨­ñÁ ¨ سñÏ ´Éá­ÏÁ ïáÝ ïí»­ óÇÝ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ýáñ ÁÙµé­ÝáõÙ­Ý»­ñÇ Ó­¨³­íáñ­Ù³­ÝÁ1: Üñ³Ýó ÑÇÙ­Ý³Í ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ¹åñá­óÁ §í×éá­ñáß Ýß³­Ý³­ ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í áã ÙdzÛÝ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý¦2, ³Ûɨ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­å»ëª ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ÛÇÝ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙïùÇ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ù»ç, ù³Ý­½Ç Ýñ³ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ ѳ­Ù»­ Ù³ï­íáõÙ ¿ ³Ý­·³Ù §Ïá­å»é­ÝÇÏ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­Ëáõí۳ݦ Ñ»ï3: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýù, È. ü¨­ñÇó áõ Ø. ´Éá­ÏÇó ëÏë³Í, Ù»ñ­ÅáõÙ ¿ÇÝ §¹åñáó¦ »½­ñÁ4, åݹ»­Éáí, áñ Ç­ñ»Ýù ѳï­Ï³­å»ë ¹»Ù »Ý ÝÙ³Ý §ËÙµ³­ÛÇÝ á­·áõݦ5: Àëï Ýñ³Ýóª ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÁ §... Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³­½³ï Ùdz­íá­ñáõÙ ¿: Üñ³Ýù Ùï³­Ñá·­í³Í »Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³­ñ³ñ­ã³­·áñͭٳٵ, á­ñÁ ¹³ñ­Ó»É ¿ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï»Ýï­ñá­ÝÁ, ëÇñ­ïÁ, µá­Éáñ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­é³Ýó­ùÁ, ѳ­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­½á­ï»­Éáí ½³­­Ý³­½³Ýª ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ, Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý, µ³­ñá­Û³­Ï³Ý, Ïñá­Ý³­Ï³Ý ¨ ·»­Õ³­·Ç­ï³­­Ï³Ý, Ç í»ñ­çá ݳ¨ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ¹Ç­ï³ÝÏ­ÛáõÝ­Ý»­ñÇó¦6: öÇ­ÃÁñ ´Áñ­ùÁ ÝáõÛÝ­å»ë §¹åñáó¦ »½­ñÁ ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï, ù³Ý­½Ç ³ÛÝ ³Ý­ï»­ëáõÙ ¿ ËÙµÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ½³ñ­·³­óáõÙ­Ý»­ñÁª ų­Ù³­Ý³­ÏÇ »ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõÃ­Û³Ý Áݭóó­ùáõÙ: àõë­ïÇ Ý³ ·»­ñ³­¹³­ëáõÙ ¿ñ ÏÇ­ñ³ñ­Ï»É §ß³ñ­ÅáõÙ¦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÁ7: ²Û¹ å³ï׳éáí §¹åñáó¦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÁ Ù»Ýù ·áñ­Í³­ÍáõÙ »Ýù ѳ­ñ³­óáõÛ­ó³­ÛÇÝ Ç­Ù³ë­ïáí ¨ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ å³Û­Ù³­Ý³­Ï³­Ýá­ñ»Ý µ³­Å³­ÝáõÙ »­ñ»ù ë»ñÝ­¹Ç. ³­é³­çÇÝ ë»­

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

1. ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ Ï»ñ­å³­÷á­ËáõÃ­Û³Ý ßñç³­÷áõ­É»­ñÁ

95

ñáõݹª 1929-1956 ÃÃ., »ñÏ­ñáñ¹ª 1956-1969 ÃÃ, »ñ­ñáñ¹ª 1969-1994 ÃÃ.: ÆÝã í»­ñ³­µ»­ ñáõÙ ¿ ãáñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹ÇÝ, ³­å³ Ýñ³ ·á­ÛáõíÛáõ­ÝÁ Ëݹñ³ñ­Ï»­ÉÇ ¿: Ðñ³­ï³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Áݭóó­ùáõÙ È.ü¨ñÇ ¨ Ø.´ÉáÏÇ Ñ³Ý­¹»ëÝ áõ­Ý»­ó»É ¿ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­í³­ÝáõÙ­Ý»ñ: êϽµÝ³­å»ëª §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ (‘‘Annales d’histoire économique et sociale’’) ³Ý­í³Ùµ 1929-1938 ÃÃ. ÉáõÛë ¿ ï»­ë»É êïñ³ë­µáõñ­·áõÙ: ÆëÏ Ýñ³ ÷³­ñǽ­Û³Ý Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ ѳÛï­ÝÇ ¿ §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ (‘‘Annales d’histoire sociale’’) ³Ý­í³Ùµ (1941 Ã.): ü­³­ßÇë­ï³­Ï³Ý ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ññ³­ï³­ñ³Ï­í»É ¿ Åá­Õá­í³­Íáõ­Ý»­ñÇ ï»ë­ùáíª §ÀÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Åá­Õá­í³­Íáõ¦ (‘‘Melanges d’histoire socialie’’) ³Ý­í³Ùµ (1942-1944 ÃÃ.): ¸Ç­Ù³¹­ñáõÃ­Û³Ý ß³ñÅ­Ù³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ó³Í ¨ ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý ½³í­ÃÇã­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ·Ý¹³­Ï³­Ñ³ñ­í³Í سñÏ ´Éá­ÏÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ ÝíÇñ­í³Í »ñ­Ïáõ ѳ­ïáñ­Ý»­ñÁ ѳÛï­ÝÇ »Ý §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ (‘‘Annales d’histoire sociale’’) ³Ý­í³Ùµ (1945 Ã.): ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ª §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ. ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ѳ­ë³­ ñ³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõÝ­Ý»ñ¦ (‘‘Annales: Économiques. Societés. Civilisations’’) ³Ý­í³Ùµ (1946-1994 ÃÃ.): ÆëÏ ³ñ­¹»Ý 1994 Ãí³­Ï³­ÝÇóª §î³­ñ»·­ñáõí ÛáõÝ­Ý»ñ. å³ï­ÙáõíÛáõÝ ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ¦ (‘‘Annales: Histoire et sciences sociales’’): ØÇÝ㠲ݭݳɭݻ­ñÁ (î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ) å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç ·»­ñ³­Ï³­ÛáÕ ¿ñ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ¨ Ç­ñ³­¹³ñ­Óáõ­Ã»­Ý³­Ï³Ý ß³­ñ³¹­ñ³Ý­ùÁª Ù߳ϭí³Í ¹ñ³­å³ß­ï³­ Ï³Ý (å᭽ǭïÇ­íÇë­ï³­Ï³Ý) Ç­Ù³ë­ï³­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý ÍÇ­ñáõÙ: ²ÛÝ Ù»Ï­Ý³ñ­ÏáõÙ ¿ñ ÷³ë­ï»­ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ³­Õ»ñë­Ý»­ñÇ ëáë­Ï³­Ï³Ý µ³­ó³­Ñ³Ûï­Ù³Ý Ýå³­ï³­ÏÇó8: àõë­ïÇ å³­ï³­Ñ³­Ï³Ý ã¿ñ, áñ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙïùÇ ×·Ý³­Å³­ÙÁ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ¿ÇÝ Çµñ¨ ¹ñ³­å³ß­ïáõÃ­Û³Ý ·»­ñ³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý Ñ»ï¨³Ýù9: гݭ¹»­ëÇ ³­é³­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»ñÝ, Áëï ¿áõí۳Ý, éÇë­Ï³­ÛÇÝ ù³Û­É»ñ ¿ÇÝ: Üñ³ Ýá­ñ³­Ùáõ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ³Ý­ï»ë­íáõÙ ¿ÇÝ áõ ÙÝáõÙ ³Ýݭϳï10: àõ ãݳ­Û³Í ³­Ï³­¹»­Ùdz­Ï³Ý í»ñ­Ý³­Ë³­íÇ ³Ý­µ³­ñ»­Ñ³× í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝ­ùÇÝ, ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­ Ý»­ñÁ ѳݭ¹»­ëÇ ßáõñç ϳ­ñá­Õ³­ó³Ý ëï»Õ­Í»É ѳ­Ù³­ËáÑ­Ý»­ñÇ ëïí³ñ ÙÇ ËáõÙµ, á­ñÇ ç³Ý­ù»­ñáí Ñݳ­ñ³­íáñ »­Õ³í ѳխó­Ñ³­ñ»É Ñݳ­ó³Í ϳñÍ­ñ³­Ï»ñ­å»­ñÁ: àõë­ïÇ Ýñ³Ýó ³­í³Ý­¹Á Ç­ñ³­í³Ùµ ·Ý³­Ñ³ï­íáõÙ ¿ áñ­å»ë å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙïùÇ Ñ»­Õ³­ µ»­ÏáõÙ11: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»ñÝ ³­é³ç­Ýáñ¹­íáõÙ ¿ÇÝ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ÷á­Ë³­Ï»ñå­Ù³Ý ·³­Õ³­÷³­ñáí: ºí ¹³ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÇÝã­å»ë Ýϳ­ïáõÙ ¿ñ È. ü¨­ñÁ, ³ÝÑ­ñ³­ Ż߭ïáõíÛáõÝ ¹³ñ­Ó³í µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ ¨ áõ­ß³·­ñ³í Ùïù»­ñÇ ³é­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ, ÇÝã­ å»ë ݳ¨ Ýáñ Ó­¨áí §Ùï³­Í»­Éáõ ϳ­ñá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ¦12: Àëï ³Û¹Ùª ѳݭ¹»­ëÇ Ûáõ­ñ³­ ù³Ýã­Ûáõñ ѳ­Ù³­ñáõÙ Ññ³­å³­ñ³Ï­íáõÙ ¿ñ »ñ­Ïáõ-»­ñ»ù ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ Ñá¹­í³Í: ¸ñ³Ýù å³Û­Ù³­Ý³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ µ³­Å³­Ý»É »ñ­Ïáõ ËÙµÇ: ²­é³­çÇ­ÝÁ ÝíÇñ­í³Í ¿ñ Ý»Õ, Ù³ë­Ý³­ÏÇ, ÇëÏ »ñÏ­ñáñ­¹Áª ³­é³­í»É Áݹ·ñ­ÏáõÝ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇ: º­É³­Ï»ïÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ËݹÇñ­Ý»ñÝ ³ÛÉ¨ë­ ³Ýѭݳñ ¿ Éáõ­Í»É Ù»­Ïáõ­ëÇ: àõë­ïǪ È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´Éá­ÏÁ ³­é³­ç³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ å³ï­Ù³­·»ï­Ý»­ñÇ ³ñ­Ñ»ë­ï³ËÙ­µÇ Ó­¨³­íáñ­ 8 î»°ë Р. Дж. Коллингвуд, Идея истории. Автобиография, М., 1980, с. 122.

9 Там же, с. 129. ������� î»°ë Ж. Ревель, История и социальные науки во Франции: На примере эволюции школы «Анналов» // «Новая и новейщая история», N 5, (1998), ñ. 85.

11 î»°ë La nouvelle histoire. // Sous la direction de J.Le Goff et R.Chartier, J.Revel. – CEPL, Paris, 1978, (Les encyclopedies u savoir moderne), p. 344. �� L. Febvre, Combats pour l’histoire. Bibliographie choisée et méthodique, Paris, 1953, p. 33.

96

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

������� î»°ë А. Я. Гуревич, Уроки Люсьена Февра, в книге: Л. Февр, Бои за историю, М.,1991, ñ. 511. �������������������������������������������������������������������������� ü¨ñÇ ¨ ´ÉáÏÇ å³ïÙ³ëÇñ³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ùÝݳñÏÙ³ÝÁ ϳݹñ³¹³éݳÝù ³é³ÝÓÇÝ: ��P. Burke, op.cit., p. 21. ��². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 34: 17 î»°ë L. Febvre, La France physique : question de méthode, // Mélanges d’histoire sociale, N 3, (1943), p. 93. ����������������������������������������������������������������������������������� سñ¹áõ ÑÇÙݳËݹñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ñ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ Ù³ñ¹³µ³ÝáõÃÛ³Ý ÏÝÇùÁ, áõñ Ù³ñ¹Á ¹ÇïíáõÙ ¿ñ áñå»ë §ÙÇÏñáïÇ»½»ñù¦, µÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³Ýϳåï»ÉÇ Ù³ëÝÇÏ, áñÝ, ³Ýßáõßï, ²ÝñÇ ´»éÇ Ù³ñ¹³µ³ÝáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ ¿ñ: ����������������������������������������������������������������������������������������� §ºñÏËáëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÇ Ù³ëÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇÝ áõß³·ñ³í ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ ³ñ»É ÚáÑ³Ý ¶áïýñǹ лñ¹»ñÁ (1744-1803), ·ñ»Éáí. §ÆÙ ·ÉËáõÙ ãÇ Ï³ñáÕ ÑÕ³Ý³É §³é³çÇݦ ÙÇïùÁ ϳ٠§³é³çÇݦ ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÁ, »Ã» ÇÙ Ñá·ÇÝ ãÓ·ïÇ ³ÛÝ »ñÏËáë³ÛݳóÝ»É. ³ÛÝå»ë áñ Ù³ñ¹áõ §³é³çÇݦ ÙÇïùÝ Áëï ¿áõÃÛ³Ý ³ñ¹»Ý ݳ˳å³ïñ³ëïí³Í ¿ ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ ÁݹáõÝ³Ï ÉÇÝÇ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙïÝ»Éáõ áõñÇß Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï¦, ï»°ë Wilhelm von Humboldt, Uberdie Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaues und ihren Einflufi auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts [1836], Darmstadt: Claassen & Roether, 1949, p. 418. ÆëÏ å³ïÙ³Ï³Ý ×³Ý³ãáÕáõÃÛáõÝÁ áñå»ë §Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ »ñÏËáëáõÃÛáõݦ ÑÕ³óùÝ Çñ ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿ ·ïÝáõÙ Ø. Ø. ´³ËïÇÝÇ (1895-1975) ï»ùëï»ñáõÙ. §Ø»Ýù ûï³ñ Ùß³ÏáõÛÃÇÝ ³é³ç³¹ñáõÙ »Ýù Ýáñ ѳñó»ñ, áñåÇëÇù ݳ ÇÝùÝ Çñ»Ý ãÇ ³é³ç³¹ñ»É, Ù»Ýù Ýñ³ÝáõÙ Ù»ñ ³Û¹ ѳñó»ñÇÝ å³ï³ë˳ÝÝ»ñ »Ýù ÷ÝïñáõÙ, ¨ ûï³ñ Ùß³ÏáõÛÃÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ Ù»½ª µ³ó»Éáí Ù»ñ ³éç¨ Çñ Ýáñ ÏáÕÙ»ñÁ, Ýáñ ÇÙ³ëï³ÛÇÝ ËáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²é³Ýó ë»÷³Ï³Ý ѳñó»ñÇ ³ÝÑݳñÇÝ ¿ ëï»Õͳ·áñͳµ³ñ áãÇÝã ѳëÏ³Ý³É áõñÇßÇó áõ ûï³ñÇó (µ³Ûó, ³Ýßáõßï, Éáõñç, ÇëÏ³Ï³Ý Ñ³ñó»ñ): ºñÏáõ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ³Û¹åÇëÇ »ñÏËáë³ÛÇÝ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ýñ³Ýù ã»Ý ÙdzÓáõÉíÇ ¨ ã»Ý Ùdz˳éÝíÇ. Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ Ïå³Ñå³ÝÇ Çñ ÙdzëݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ µ³ó ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó Ýñ³Ýù Ï÷áËѳñëï³óÝ»Ý [ÙÇÙÛ³Ýó]¦£ î»°ë М. М. Бахтин, Эстетика словесного творчества, М., 1979, с. 335.

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

Ù³Ý ·³­Õ³­÷³­ñÁ: ¸ñ³ í³é û­ñǭݳ­ÏÁ ¹³ñ­Ó³í Ýñ³Ýó ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­ óáõíÛáõ­ÝÁ: Àݹë­ÙÇÝ, »ñ­Ïáõ­ëÇ Ñ³­Ù³ñ ¿É å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ýáñ ÁÝ­Ï³É­Ù³Ý Ù»Ï­Ý³­Ï»­ïÁ §ù³­ Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõݦ ÑÕ³óùÝ ¿ñ: È. ü¨­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõ­ÝÁ ïá­ï³É ���� (totale) ¨ ·Éá­µ³É (globale) å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ¿ñ Áݹ·ñ­ÏáõÙ, ÙÇÝã­¹»é Ø. ´Éá­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ ¹³ Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ (mentalités) ³Ù­µáÕ­çáõíÛáõÝÝ ¿ñ13: ²Ûë Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó Ù³ë­Ý³­ÏÇ ¨ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­Ï³Ý Áݹ·ñϭٳٵ ÙÇï­í³Í ¿ÇÝ ÙÇÙ­Û³Ýó ÷áËÉ­ñ³ó­Ý»­ÉáõÝ, ÷á˭ѳñë­ï³ó­Ý»­ÉáõÝ ¨ ϳ½­ÙáõÙ ¿ÇÝ Ï»Ý­¹³­ÝÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý (histoire vivante) µá­ í³Ý­¹³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ14: È. ü¨­ñÁ ¨ Ø. ´Éá­ÏÁ Ó·ïáõÙ ¿ÇÝ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³­ñ»É ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ, Ù»­ÍÇ­Ù³­ë³Ùµª ¹ÛáõñϭѳÛÙ­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý (ëá­óÇá­É᭷dz­ÛÇ) ¨ Ýá­ñ³­ñ³­ Ï³Ý ÷Ýïñïáõù­Ý»­ñÇó Ñ»ï Ùݳ­ó³Í ¹ñ³­å³ß­ï³­Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ÙÇç¨ Ç Ñ³Ûï »­Ï³Í ˽áõ­ÙÁ: âݳ­Û³Í áñ, ÇÝã­å»ë Ýϳ­ïáõÙ ¿ ö. ´Áñ­ùÁ, ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Ùßï³­å»ë ѳ­Ï³¹ñ­í»É »Ý §·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý ·Ç­ï³­Ï³Ý ³­í³Ý­¹áõÛ­ÃÇ Ù»ç ³ñ­Ù³­ï³­ íáñ­í³Í ͳۭñ³­Ñ»Õ ³·­ñ»­ëÇí ¹ñ³­å³ß­ïáõí۳­ÝÁ¦15, ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, ³Ý­·³Ù Ýñ³Ýó §³­Ù»­Ý³­Ï³ñ­Ï³­éáõÝ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ ³Û¹­å»ë ¿É ãѳ­çáÕ­í»ó ³Ù­µáÕ­ çá­íÇÝ Ó»ñ­µ³­½³ï­í»É ¹ñ³­å³ß­ïáõí۳­ÝÁ Ý»ñ­Ñ³­ïáõÏ ÇÝã-ÇÝã ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­Ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇó¦16: ²Û­ëáõª È. ü¨­ñÁ ¨ Ø. ´Éá­ÏÁ ³­é³ç­Ýáñ¹­íáõÙ ¿ÇÝ §å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ËݹÇñ ¿¦ (histoire-problème) ëϽµáõÝ­ùáí17 ¨, Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï, ÏñÏÇÝ å³ï­Ùáõí Û³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ ¹³ñÓ­ÝáõÙ Ù³ñ­¹áõÝ18: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ ³­é³ç­Ý³­ÛÇÝ Ï³ñ¨á­ ñáõíÛáõÝ ¿ÇÝ ï³­ÉÇë å³ï­Ù³­·»­ïÇ ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­Ï³Ý ³Ï­ïÇ­íáõí۳­ÝÁ: Àëï Ýñ³Ýóª å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõ­ÝÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, ù³Ý ³ñ­¹Ç³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ³Ýó­Û³­ÉÇ »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõÝ: Àݹ á­ñáõÙª ³ñ­¹Ç³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ãå»ïù ¿ §Çñ ï³Ï ×½ÙǦ ³Ýó­Û³­ÉÁ19: ²Ýó­Û³­ÉÇ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É å³ï­ÙáõíÛáõÝ-å³ïÙ­ í³Í­ùÇó ¨ §÷³ë­ï»ñ Ïáõ­ï³­Ï»­Éáõó¦ å»ïù ¿ ³Ý­óáõ٠ϳ­ï³ñ­íÇ §å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ËݹÇñ ¿¦ ѳñ­ó³¹ñ­Ù³­ÝÁ: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ Ý»ñ­Ñ³­ïáõÏ ¿ñ ݳ¨ Ñ»­ï³ùñù­ñáõíÛáõÝÝ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï۳ݭ

97

ùÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ýϳï­Ù³Ùµª µ³­éÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï Ç­Ù³ë­ïáí: êϽµÝ³­Ï³Ý ßñç³­ÝáõÙ Ýñ³Ýù å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý á­ÉáñïÝ Áݹ­É³Û­Ý»­óÇÝ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­µ»ñ­Ù³Ùµ: гݭ¹»­ëáõÙ ï»Õ ·ï³Ý Ñá¹­í³Í­Ý»ñ, á­ñáÝ­óáõÙ ùÝݳñÏ­íáõÙ ¿ÇÝ ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ý»­ñÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, ³å­ñ³Ý­ù³­÷á­Ë³­Ý³­ ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ·Ý»­ñÁ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ×·Ý³­Å³­Ù»­ñÁ, ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï³­ éáõÛó­Ý»­ñÁ, áõñ­µ³­ÝÇ­½³­ódzÝ, Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ³ÛÉÝ20: ÜÙ³Ý Ó·ïáõ­ÙÁ ϳñ­ÙÇñ û­ÉÇ å»ë ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ ѳݭ¹»­ëÇ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ³Ù­µáÕç Áݭóó­ùáõÙ21: Àݹ á­ñáõÙ` ÷á­Ë³­Ï»ñ­åáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¿ÇÝ »Ý­Ã³ñÏ­íáõ٠ݳ¨ Ù³ñ­¹áõ ¨ ѳݭñáõÛ­ÃÇ Ù³­ëÇÝ ³ÛÉ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï áõ­Ý»­ó³Í å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ: âݳ­Û³Í ³Û¹ ³­Ù»­ÝÇÝ` ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ (interdisciplinaire) Ñ»­ï³­½á­ ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ Ýñ³Ýó ѳ­Ïáõ­ÙÁ Ùݳó ³Ý­÷á­÷áË: سñÏ ´Éá­ÏÇó Ñ»­ïá22 È. ü¨­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó ѳݭ¹»­ëÇ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ: Àëï Ýñ³ª ³ß­Ë³ñ­ÑáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³Í ï³­ñ³µ­ÝáõÛà Ëá­ßáñ ï»­Õ³­ß³ñ­Å»­ñÁª ýÇ­½Ç­ ϳ­ÛÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý í»­ñ³­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ ³ñ­í»ë­ïáõÙ, ³ß­Ë³ñ­ ÑÇ ù³ñ­ï»­½Ç í»­ñ³Ó¨áõ­ÙÁ, ÇÝù­ÝÇ߭˳­ÝáõíÛáõ­ÝÇó ½áõñÏ ³½­·»­ñÇ ÇÝù­Ý³­·Ç­ï³Ï­ óáõÃ­Û³Ý ³ñíݳ­óáõ­ÙÁ ¨ ³ÛÉÝ, ë³­ë³­Ý»É ¿ÇÝ Ý³¨ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ³é­Ï³ ѳ­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ ³ñ­Å³­Ý³­Ñ³­í³­ïáõíÛáõ­ÝÁ23: лï­å³­ï»­ñ³½Ù­Û³Ý ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ÷Ýïñïáõ­ùÁ ÙÇï­í³Í ¿ñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ýáñ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇ ¨ ³ñ­Å»ù­Ý»­ñÇ Ñ³ë­ï³ï­Ù³Ý ·áñ­ÍÇÝ: ²ÛÝ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í»ó ݳ¨ ѳݭ¹»­ëÇ Ýáñ ³Ý­í³Ý­Ù³Ý Ù»çª §î³­ñ»·­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ. ïÝï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ѳ­ë³­ñ³­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõÝ­Ý»ñ¦ (‘‘Annales: Économiques, Societés, Civilisations’’): àõ­ß³·­ñ³í ¿, áñ ѳݭ¹»­ëÇ 1946 Ãí³­Ï³­ÝÇ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÇó ëÏë³Íª Ýñ³ ϳ½­ÙÇ íñ³ ѳÛïÝ­íáõÙ ¿ лñ­Ù»ë ³ëï­Íá å³ï­Ï»­ñÁ: ²Ý­ßáõßïª áã 峭ﳭѳ­Ï³­Ýá­ ñ»Ý: ²Ûë ³ëï­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ Ñáõ­Ý³­Ï³Ý ¹Ç­ó³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç ѳ­Ù³ñ­íáõÙ ¿ñ ³ëï­ í³Í­Ý»­ñÇ µ³Ý­µ»­ñÁ, »ñÏÝ­ùÇ, »ñÏ­ñÇ ¨ ³Ý¹­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ï³­åáÕ û­Õ³­ÏÁ: лñ­Ù»­ëÁ ¼¨­ ëÇ µ³Ý­µ»ñÝ ¿ñ ¨ îÇ»­½»ñ­ùÇ Ùdz­íá­ñÇ­ãÁ: Üñ³Ý ¿ÇÝ í»­ñ³·ñ­íáõÙ ï»Ë­Ý»Ç ³Ûɨ³ÛÉ ¹ñë­¨á­ñáõÙ­Ý»ñª ³é¨ïáõñ, Íá­í³·­Ý³­óáõíÛáõÝ, ¹ñ³­Ù³­÷á­ËáõíÛáõÝ: ÆÝã­å»ë ݳ¨ª ÙïùÇ ×³ñ­ï³­ñáõíÛáõÝ: ÐÇÝ Ñáõ­Ý³­Ï³Ý ¹Ç­ó³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç лñ­Ù»­ëÁ ½áõ­·³Ïó­ íáõÙ ¿ñ лë­ïdz ³ëï­í³­Íáõ­ÑáõÝ, áñÝ, Ç ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ Ýñ³, Ù³ñ٭ݳ­íá­ñáõÙ ¿ñ ïáõ­ÝÁ, ÷³Ï ï³­ñ³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, ³Ý­ß³ñ­ÅáõíÛáõ­ÝÁ, Ùݳ­Ûáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: ºñ­Ïáõ ³ëï­í³­ ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ï³¹­ñáõí۳ٵ È. ü¨ñÝ Áݹ·­ÍáõÙ ¿ñ ѳݭ¹»­ëÇ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ã³­ ÷áõÛíݻ­ñÁª ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝÝ áõ ѳë­ï³­ïáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÁ24: 1949 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ Ñ³­çáÕ­íáõÙ ¿ ÑÇÙ­Ý»É §´³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃ­Û³Ý ·áñͭݳ­Ï³Ý ¹åñá­óÇ í»­ó»­ñáñ¹ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ¦ (VIe section de l’Ecole pratique des hautes études): Üñ³­ÝáõÙ Ý»­ñ³é­íáõÙ ¿ÇÝ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇ µá­Éáñ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, µá­Éáñ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ ï»ï­Ý»­ñáõÙ µ³­í³­ñ³ñ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ãáõ­Ý»ÇÝ: Àݹ­É³ÛÝ­í»­óÇÝ Ý³¨ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÁ: Þáõ­ïáí ³Ûë ·áñ­ÍáõÙ ������� î»°ë В. М. Далин, Историки Франции ХІХ-ХХ веков, М., 1981. с. 187.

21 î»°ë J. Revel, Histoire et sciences sociales: les paradigmes des “Annales” // Annales: ESC, N 6, (1979), p. 1361. ������������������������������������������������������������������������������������� Ø. ´ÉáÏÁ ¸ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý ³ÏïÇí Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇó ¿ñ, å³Ûù³ñáõÙ ¿ñ ý³ßÇëï³Ï³Ý é»ÅÇÙÇ ¹»Ù ¨ Ó»ñµ³Ï³Éí»Éáõó Ñ»ïá ·Ý¹³Ï³Ñ³ñí»ó 1944 Ã. ÑáõÝÇëÇ 16-ÇÝ: �������� î»°ë �����L. Febvre, Sur une nouvelle collection d’Histoire // Annales: ESC, N 1, (1954), p. 6. ������� î»°ë Ю. Н. Афанасьев, Историзм против эклектики: Французская историческая школа «Анналов» в современной буржуазной историографии. М.: Мысль, 1980, с. 141.

98

������������������������������������������������������������������������������������������ 1956 Ã. È.ü¨ñÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ѳݹ»ëÇ ËÙµ³·ÇñÝ ¿ñ ü»ñÝ³Ý ´ñá¹»ÉÁ ¨ Ùݳó ÙÇÝ㨠1969 Ãí³Ï³ÝÁ: Ò¨³Ï³Ýáñ»Ý ´ñá¹»ÉÁ ËÙµ³·ñ³Ï³½ÙÇ Ù»ç Ùݳó ÙÇÝ㨠Çñ Ù³ÑÁ (1985 Ã.): 26 î»°ë P. Burke, op. cit., p. 15.

27 ²í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»’ë ê. ÐáíѳÝÝÇëÛ³Ý, ü»ñÝ³Ý ´ñá¹»ÉÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ, §ì¿Ù¦, N 1 (2010), ¿ç 98-119: 28 î»°ë E. Le Roy Ladurie, Hostorie et Climan // Annales:ESC, N 1, (1959), p. 6-7. ��E. Le Roy Ladurie, L’histoire immobile // Annales ESC, N 3, (1974), p. 676.

30 î»°ë J. Revel, Histoire et sciences sociales ..., p. 1368.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»ï ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­óáõÙ »Ý ݳ¨ å³ï­Ù³­Ï³Ý áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­ Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ á­Éáñ­ïáõÙ Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­ó³Í ß³ï ѳݭ¹»ë­Ý»ñ: ºí ëÏëíáõÙ ¿ ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­Ï³Ý-Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý µ»­ÕáõÝ ÙÇ ßñç³Ý: ä³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ѳ­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­÷áË­Ù³Ý ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇÝ Ç­ñ»Ýó Ûáõ­ ñû­ñÇ­Ý³Ï Éáõ­ÍáõÙ­Ý»ñÝ ³­é³­ç³¹­ñ»­óÇÝ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ³ñ­¹»Ý »ñÏ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ` Ä. ¸Ûáõ­µÇ, è. سݹ­ñáõ, ¾. È»­ñá­õ³, Ä. ØÛáí­ñ», ä. ¶áõ­µ»ñ ¨ ³ÛÉù25: ºí Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë` ü. ´ñá­¹»­ÉÁ26: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ §µñá­¹»É­Û³Ý¦27 ë»ñÝ­¹Ç ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõ­ÝÁ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÇ Ùß³­ÏáõÙÝ ¿ñ: ¸³ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿ñ å³ï­ Ù³­Ï³Ý ³Ýó­Û³­ÉÇ µá­Éáñ µ³­Õ³¹­ñÇã­Ý»­ñÇ Ý»­ñ³­éáõ­ÙÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Ù»ç ¨ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ñ³­ Ù³­Ï³ñ·­í³Í, Áݹ·ñ­ÏáõÝ, µ³½­Ù³­ã³÷ å³ï­Ï»­ñÁ: §Ð³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³óùÝ ³é­Ï³ ¿ñ ¹»é ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ å³ï­Ù³­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç, 볭ϳÛÝ ë³Õ٭ݳ­ÛÇÝ íǭ׳­ÏáõÙ: Üñ³ µ³­Õ³¹­ñÇã­Ý»­ñÁ ¹»é µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ³Ï­ïÇí ã¿ÇÝ: ü. ´ñá­¹»­ÉÁ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÇ ÍÇ­ñáõ٠ϳ­ñá­Õ³­ó³í Ç ÙÇ µ»­ñ»É ³Ù­µáÕ­çÇ ¨ Ù³­ëÇ Ñ³­Ù³­Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ: ²ÛÝ ¹³ñ­Ó³í ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ §¹³­ë³­Ï³Ý¦ ѳ­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ûë ÷áõ­ÉáõÙ Ñ»­ ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ç­Ý³­ÛÇÝ ËݹÇñ­Ý»­ñÇó ¿ ¹³é­Ýáõ٠ݳ¨ ϳ­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ùá­ ï»­óáõ­ÙÁ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï å³Ñ­å³Ý­íáõÙ ¿ Ñ»­ï³­¹³ñÓ Ï³­åÁ ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý ɳ­í³­ ·áõÛ­ÝÇ Ñ»ï: Àݹë­ÙÇÝ, ¹³ ÙÇ Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³Ý ¿ñ, »ñµ ɳÛÝ ï³­ñ³­ÍáõÙ ¿ñ ëï³­ó»É ϳ­éáõó­ù³­µ³­Ý³­Ï³Ý (ëïñáõÏ­ïáõ­ñ³­ÉÇë­ï³­Ï³Ý) ѳ­Û»­ó³­Ï³ñ­·Á` Ù³ñ­¹³­ µ³­Ý³­Ï³Ý (Î. È­¨Ç-êïñáë), Ùß³­Ïáõ­Ã³­µ³­Ý³­Ï³Ý (Ø. üáõ­Ïá), Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý (Ä. ȳ­Ï³Ý) ¨ ³ÛÉ ï³­ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»­ñáí: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáíª ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ »ñÏ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇó á­Ù³Ýù Ç­ñ»Ýó Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ͳ­í³­É»­óÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõí۳Ý, Åá­Õáíñ­¹³·­ñáõí۳Ý, Ñá­·»­µ³­Ýáõí۳Ý, Ù³ñ­¹³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ³ÛÉ µÝ³­·³­í³é­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ùµ: гݭ¹»­ëÇ ¿­ç»­ñáõÙ ïå³·ñ­íáõÙ »Ý ݳ¨ ÙÇçÏñ­ óݭù³­ÛÇÝ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ28: ²Ûë ³­éáõ­Ùáí áõ­ß³·­ñ³í ¿ ¾. ÈÁ èá­õ³ ȳ¹­Ûáõ­ ñÇÇ ¹Ç­ï³ñ­Ïáõ­ÙÁ, áñ §·ñ»­Ã» Ï»ë ¹³ñ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ɳ­í³­·áõÛÝ å³ï­Ù³­µ³Ý­Ý»­ ñÁª Ø. ´Éá­ÏÇó ÙÇÝ㨠ä. ¶áõ­µ»ñ, ÏÇ­ñ³ñ­Ï»É »Ý ϳ­éáõó­ù³­µ³­ÝáõíÛáõÝÝ Ç­ñ»Ýó Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, ×Çßï ¿, ѳ­×³Ë ã·Ç­ï³Ï­ó»­Éáí ³Û¹ Ù³­ëÇݦ29: γ­éáõó­ ù³­µ³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ËÃ³Ý Ñ³Ý­¹Ç­ë³­ó³í å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ϳñ¨áñ ëϽµáõÝù­Ý»­ñÇ í»­ñ³­Ï»ñå­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: ¸³ ¿É Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ Ýå³ë­ï»ó å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ »ñÏ­Ëá­ëáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­·³ Ëá­ñ³ó­Ù³­ÝÁ30: êϽµÝ³­íáñ­í»­Éáí É»½­í³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»çª Ï³­éáõó­ù³­µ³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ï³­ñ³­ÍáõÙ ·ï³í ³Ûɨ³ÛÉ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙª µ³­Ý³­ëÇ­ñáõí۳Ý, ³­é³ë­å»­­É³­µ³­Ýáõí۳Ý, ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­Ýáõí۳Ý, ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõí۳Ý, ïÝï»­ë³­·Ç­ïáõí۳Ý, å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ¨ ³ÛÉÝ: ²ÛÝ ÙÇ­ïáõÙ áõ­Ý»ñ í»­ñ³­ó³ñÏ­í»­Éáõ ÏáÝÏ­ñ»ï ÷³ë­ï»­ñÇó, Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó ¨ ³Ýó­ù»­ñÇó: Üñ³Ý Ñ»­ï³ùñù­ñáõÙ ¿ÇÝ ¹ñ³Ýó ѳ­ÙÁݹ­Ñ³­ÝáõñïÇ­å³­Ï³Ý Ï³­å»ñÝ áõ ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²ÛÉ Ëáë­ùáíª Ï³­éáõÛ­óÁ, áñÝ ³Ý­ï³ñ­ µ»ñ ¿ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Ýϳï­Ù³Ùµ, ϳ٠¿É ÷á­÷áË­íáõÙ ¿ ß³ï ¹³Ý­¹³Õ. §Î³­éáõÛ­óÁª ÉÇ­ÝÇ ³ÛÝ ·»ñ­Ï³­éáõÛó, û »Ý­Ã³­Ï³­éáõÛó, ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­

99

ϳÝ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï³Ù Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ »ñ­Ï³­ñ³ï¨áõí۳­ÝÁ¦31: ÜÙ³Ý Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ ï³­ÉÇë Ý»ñ­Ã³­÷³Ý­ó»­Éáõ å³ï­Ù³­Ï³Ý Ç­ñ³­ ¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ëáñ­ù»ñ, á­ñáÝù ³Ý­Ñ³ë­Ï³­Ý³­ÉÇ »Ý ³ÛÉ Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ: 곭ϳÛÝ, ÏñÏÝ»Ýù Ù»Ï ³Ý­·³Ù ¿É, ³ÛÝ ³Ý­ï³ñ­µ»ñ ¿ »­½³­ÏÇÇ ¨ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³­ïáõ­ÏÇ Ýϳï­Ù³Ùµ: àõë­ïÇ Ùdz­ÏáÕ­Ù³­ÝÇáõíÛáõ­ÝÇó Ëáõ­ë³­÷»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ ³ÛÝ å»ïù ¿ ѳ­Ù³¹ñ­íÇ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ³ÛÉ Ñ³­Û»­ó³­Ï³ñ­·»­ñÇ Ñ»ï: γ­éáõó­ù³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ûáõ­ñ³ó­Ù³Ùµ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, ѳݭÓÇÝ ü. ´ñá­¹»­ÉÇ, Áݹ­Ñáõå Ùá­ï»­ó»É ¿ÇÝ §å³ï­Ù³­Ï³Ý ų­Ù³­Ý³­ÏǦ Ýáñ ÁÙµéÝ­Ù³­ÝÁ: ²ñ­¹»Ý 1958 Ã. ѳݭ¹»­ëÇ Íñ³·­ñ³­ÛÇÝ Ý»­ñ³­Í³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó Ù»­ÏáõÙ ÝßíáõÙ ¿ñ, áñ §´á­Éáñ Ñáõ­Ù³­ÝÇ­ ï³ñ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁª ³Ý­Ï³Ë Ýñ³­ÝÇó, û áñ­ù³­Ýáí »Ý Ýñ³Ýù ³­í³Ý­¹³­å³Ñ, áõ­ Ý»Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ï»­ï»ñ¦, ³ÛÉ Ï»ñå ³­ë³Íª ÙǨÝáõÛÝ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï³Ù Ñáõ­Ù³­ÝÇ­ï³ñ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É 峭ѳݭçáõÙ »Ý ï³­ñ³­ë»é ѳ­Û³óù­Ý»ñ: ²ñ¹, »­Ã» ³Û¹­å»ë ¿, ³­å³ §Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Ù»ç »­Õ»É »Ý, Ï³Ý áõ ÏÉÇ­Ý»Ý ³Û¹ ÏñóÝù­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­·áõÛݪ ½áõ­·³­Ù»­ïáõÃ­Û³Ý ¨ ï³­ñ³­ÙÇï­Ù³Ý ÷áõ­É»ñ¦32: Ðñ³­Å³­ñáõÙÝ Ç­ñ³­¹³ñ­ Ó³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÇóª §ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (conjoncture) µ³­ó³­Ñ³Ûï­Ù³Ùµ¦, ü. ´ñá­¹»­ÉÁ ϳñ¨á­ñáõÙ ¿ñ ǵñ¨ ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇ Ï³ñ¨áñ Ó»éù­µ»­ñáõÙÝ áõ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ½·áõ­ß³ó­ÝáõÙ` ãÙÝ³É ³Û¹ ïÇ­ñáõÛ­ÃáõÙ ¨ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ µ­¨»­é»É »ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõÃ­Û³Ý (longue durée) ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý íñ³: àõë­ïÇ ü. ´ñá­¹»ÉÝ ³­é³­ç³¹­ñáõÙ ¿ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹­ñáõí Û³Ý Ýáñ Ù»­Ãá¹: ²ÛÝ Ù»Ï­Ý³ñ­ÏáõÙ ¿ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ Ýáñ ÁÙµé­Ýáõ­ÙÇó, ѳ­ Ù³­ñ»­Éáí, áñ å³ï­Ù³­µ³­ÝÁ ãÇ Ï³­ñáÕ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­½á­ï»É ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ÙdzÛÝ Ù»Ï ã³­÷áõ­Ùáí: ܳ ³­é³Ýӭݳó­ÝáõÙ ¿ñ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ »­ñ»ù ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ã³­ ÷áõÛÃ` §Ï³ñ× ï­¨á­ÕáõíÛáõݦ (court durée)` §Ç­ñ³­¹³ñ­Ó³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõݦ (l’histoire evenementielle), §ÙÇ­çÇÝ ï­¨á­ÕáõíÛáõݦ (midi durée)` §Ï³­å³Ï­óáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³ï­ÙáõíÛáõݦ (l’histoire conjoncturelle) ¨ §»ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõíÛáõݦ (longue durée)` §Ï³­éáõó­í³Í­ù³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõݦ (l’histoire structurelle) ³ñ­ï³­ ѳۭïÇã­Ý»­ñáí33: ÜÙ³Ý ÁÙµé­Ýáõ­ÙÁ ïÇ­å³­Ï³Ý ¿ ѳݭ¹»­ëÇ 1950-1960-³­Ï³Ý ÃÃ. Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ñáõÙ34: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ »ñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç (Ä. ÈÁ ¶áý, ¾. ÈÁ èá­õ³ ȳ¹­Ûáõ­ñÇ, Ø. ü»ñ­ ñá, ä. ÞáÝ­Ûáõ, Ä. è­¨»É, è. Þ³ñï­Û», ä. ¸áëë, ä. üáõñ­Û», ä. ìǭɳñ, Ø. ìá­í»É ¨ ³ÛÉù) ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ͳ­í³É­íáõÙ ¿ñ 1970-³­Ï³Ý ÃÃ., »ñµ ѳݭ¹»­ëÇ ËÙµ³·­ñ³­ ϳ½­ÙÇ Ù»ç Ý»ñ·­ñ³í­í»­óÇÝ Ä. ÈÁ ¶á­ýÁ, ¾. ÈÁ èá­õ³ ȳ¹­Ûáõ­ñÇÝ, Ø. ü»ñ­ñáÝ: ²Ûë ų­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝáõÙ ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ ï³­ñ³­Íáõ­ÙÁ (Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª üñ³Ý­ ëdz­ÛáõÙ) ³ÛÝ­ù³Ý Ù»Í ¿ñ, áñ ³ÛÝ Ïáñó­ñ»ó Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ ¨ Ù»­ Ãá¹­Ý»­ñÇ Çñ ݳ˭ÏÇÝ Ñëï³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ35: ¶ñ»­Ã» ÝáõÛÝ ³Ûë ų­Ù³­Ý³Ï §Üáñ å³ï­ Ù³­·Ç­ïáõíÛáõݦ (La Nouvelle Histoire) ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÁ ëÏëáõÙ ¿ ³­í»­ÉÇ Ñ³­×³Ë ·áñ­Í³Í­í»É û° ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ¨ û° û­ï³ñ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ ñáõÙ36: ì»ñ­çÇÝ ÑÇ­ëáõÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ññ³­ï³­ñ³Ï­í³Í å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ñá¹­í³Í­ ��������������� îñíáõÙ ¿ Áëï А. Грабски, Ф. Бродель: вопросы методологии истории цивилизаций, Цивилизации, Вып. 1, М., 1992, с. 181.

32 î»°ë F. Braudel, Histoire et sciences sociales. La longue durée // Annales: ESC, N 4, (1958), p. 725-726.

33 Ibid., p. 729. ������������������������������������������������������ ²Ûë Ù³ëÇÝ Ñ³Ý·³Ù³Ýáñ»Ý ϳݹñ³¹³éݳÝù ѳçáñ¹ µ³ÅÝáõÙ: 35 î»°ë P. Burke, op. cit., p. 2. ������� î»°ë И. Олабарри, «Новая» новая история: Структуры «большой длительности», // Ойкумена. Альманах сравнительных исследований политических институтов, социально-экономических систем и цивилизаций. Выпуск 2. -Харьков: Константа, 2004, сс. 176-207.

100

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

Ý»­ñáõÙ ¨ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ³Ûë áõÕ­ÕáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ù³­ ·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó »Ý ѳ­Ù³­ñáõÙ 37: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ »ñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ »Ý­Ã³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ, áñ §Üáñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõí۳­ÝÁ¦ í»­ñ³­å³Ñ­í³Í ¿ ÑáõÛŠϳñ¨áñ ¹»ñª §÷á­Ë³­Ï»ñ­å»É Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ïá­É»Ï­ïÇí ÑÇ­ßá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ëïÇ­å»É ·Ç­ïáõÃ­Û³Ý áõ ·Ç­ï»­ÉÇ­ùÇ Ñ³­Ù³­ÉÇ­ ñÇÝ Ï³­Û³­Ý³­Éáõ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ »ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõÃ­Û³Ý ÍÇ­ñáõÙ: Àëï ³Û¹Ùª ·Ç­ïáõí Û³Ý Ù»ç ϳñ¨áñ­íáõÙ ¿ ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý µ³­ñ»ßñ­çáõÃ­Û³Ý ·³­Õ³­÷³­ñÁ¦38: §Üáñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ¦ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ µ³½­Ù³­å³­ñáõ­Ý³Ï ï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: ²ÛÝ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ³­í³Ý¹­Ý»­ñÁ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­ ¹»ñÓ` ³ÛÝ ³ñ­¹»Ý ¹áõñë ¿ñ »­Ï»É ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý ¹³ñ­Ó³Í ë³Ñ­ ٳݭݻ­ñÇó` Ý»­ñ³­é»­Éáí å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ³ÛÉ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ: гï­Ï³Ý­ß³­Ï³Ý ¿, áñ ϳ­éáõó­ù³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý ³½­¹»­óáõí۳ٵ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ §Ï³ñ× ï­¨á­ÕáõíÛáõ­ÝÇó¦ áõ­ß³¹­ñáõÃ­Û³Ý ï»­Õ³­ß³ñ­ÅÁ ¹»­åÇ §»ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõíÛáõ­ ÝÁ¦, á­ñáß å³ï­Ù³­µ³Ý­Ý»­ñÇ Ùáï ÏáÝÏ­ñ»ï å³ï­Ù³­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å §³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ³Ý­ùǦ ï»­ÕÇù ïí»ó: ºí ¹³ ѳݭ·»ó­ñ»ó ³ñ­¹³­ñ³­óÇ Ñ³­ ϳ½­¹»­óáõí۳Ý: ä³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç ³ÛÅÙ ÏñÏÇÝ ³­é³­çÇÝ åÉ³Ý ¿ ÙÕíáõÙ Ñ»­ ï³ùñù­ñáõíÛáõÝÝ ³é ÏáÝÏ­ñ»ï (ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý) Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ³Ýó­ù»­ ñÁ39: ²Ý­ßáõßï, Ëáë­ùÁ ÑÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­¹³ñ­ÓÇ Ù³­ëÇÝ ã¿: Ä. ÈÁ ¶áýÝ­ ³ñ­¹»Ý ³Û¹­åÇ­ëÇ Ñ³ñ­ó³¹­ñáõÙ ³­ñ»É ¿ñ. Ñݳ­ñ³­íá±ñ­ ¿ ³ñ¹­Ûáù ³ñ­¹Ç å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­¹³ñÓÝ ³é ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, ¨, »­Ã» Ñݳ­ ñ³­íáñ ¿, ³­å³ DZÝã ­Ï»ñå40: Àëï Ýñ³ª ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ áñ­å»ë §ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý Ù³ñ­¹³­µ³­ÝáõíÛáõݦ, áñ­å»ë å³ï­ÙáõíÛáõÝ, á­ñÁ µ³­ó³­Ñ³Û­ ïáõÙ ¿ ÏáÝÏ­ñ»ï Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ç­Ù³ë­ï³­ÛÇÝ Ëáñ­ù»­ñÁª ßÝáñ­ÑÇí §ËáñÑñ­ ¹³­ÝÇ­ß»­ñÇ, Í»­ë»­ñÇ, Ç߭˳­Ý³­Ï³Ý ³­ñ³­ñá­Õ³­Ï³ñ­·»­ñÇ Ñ³­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ Ñ»­ï³­½á­ ïáõí۳ݦ: ÆëÏ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ³Ý­¹»å å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³ùñù­ñáõí۳ÝÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáíª Ä. ¸Ûáõ­µÇÝ µ³­ó³ï­ñáõÙ ¿, áñ ¹³ µá­Éá­ñá­ íÇÝ ¿É ãÇ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ í»­ñ³­¹³ñÓ ³é ³ÛÝ, ÇÝã »­Õ»É ¿ ѳݭ¹»­ëÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó ³­é³ç. §²Û­ëûñ ýñ³Ý­ëdz­óÇ å³ï­Ù³­·»ï­Ý»­ñÁ í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ »Ý ³é Ç­ñ³­¹³ñ­Óáõí Ûáõ­ÝÁª ÷á˭ѳñë­ï³­ó³Í Ç­ñ»Ýó ϻ뭹³ñ­Û³ ÷áñ­Ó³é­Ýáõí۳ٵ¦41: л­ï³ùñù­ñáõí Û³Ý Ù»­Í³­óáõ­ÙÁ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ ݳ¨ Ù»Ï ³ÛÉ Ç­ñá­Õáõí۳ٵ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ 1960-³­Ï³Ý Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ ºí­ñá­å³­ÛÇ Ñ³­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ Ç߭˳­Ý³­Ï³Ý ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÇ ¹»ñÝ ³Ý­Ñ³­Ù»­Ù³ï ³Ï­ïÇ­í³­ ÝáõÙ ¿42: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ³Ûë Ýáñ ë»­ñáõÝ­¹Á, ѳ­í³­ï³­ñÇÙ Ùݳ­Éáí È. ü¨­ñÇ, Ø. ´Éá­ÏÇ ¨ ü. ´ñá­¹»­ÉÇ å³ï­Ù³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý á­·áõÝ, ÷áñ­ÓáõÙ ¿ñ ¹ñ³Ý ѳ­Õáñ­¹»É Ýáñ µá­í³Ý­ ¹³­ÏáõíÛáõÝ43: Üñ³Ýù µñá­¹»É­Û³Ý §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÁ ëÏë»­

37 î»°ë J. H. Hexter, Fernand Braudel and the «Monde Brodellien»// Journal of Modern History, N 4, (1972), p.

468: ÆÝãå»ë ݳ¨ª R. Andrews, The Mediteranian.// New York Times Book Review, N 18 (1975): La recherche historique en France depuis 1965. Paris, 1980; H. Coutau-Begarie, Le phenomene «Nouvelle Histoire». Paris, 1984. ���La nouvelle histoire. // Sous la direction de J. Le Goff et R. Chartier, J. Revel, Paris, 1978, (Les encyclopedies du savoir moderne), p. 236.

39 î»°ë P. Burke, op. cit., p. 3. ����������������� îñíáõÙ ¿ Áëï` А. Я. Гуревич, «Новая историческая наука» во Франции: Достижения и трудности (критические заметки медиевиста) - в книге «История и историки 1981», М., 1985, с. 121. ��Ж. Д‫‏‬юби, Развитие исторических исследований во Франции после 1950 года, // Одиссей. Человек в истории. М., 1991, с. 55. ���������������������������������������������������������������������������������������� ²Ûë ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇÝ »Ý ÝíÇñí³Í ØÇᯐ üáõÏáÛÇ ·ñ»Ã» µáÉáñ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ɳÛÝ ×³Ý³ãÙ³Ý »Ý ³ñųݳÝáõÙ ÷³ñÇ½Û³Ý ·Çï³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, ³ÛÝáõѻ飯 ³ß˳ñÑáõÙ: 43 î»°ë Fernand Braudel (1902-1985) // Annales:ESC, N 1, (1986), p. 6.

101

óÇÝ Ï»ñ­å³­÷á­Ë»É ·Ç­ï³­Ï³Ý ï³­ñ³­ë»é Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ùµ: ¸ñ³­Ýáí Ù»ñÅ­íáõÙ ¿ñ å³ï­Ù³­Ï³Ý »ñ¨áõÛíݻ­ñÇ Ç­Ù³ë­ï³­íáñ­Ù³Ý Ùdz­·ÇÍ Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ: ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ Ýáñ ËÙµ³·­ñ³­Ï³½ÙÝ ³Û¹ ϳ­å³Ï­óáõí۳ٵ ÝßáõÙ ¿. §Ü³ (´ñá­¹»­ÉÁê.Ð.) áõ­Ý»ñ Ù³ñ­¹áõ Ù³­ëÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»­ñÇ Ùdzë­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­ ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·ÇÍ: Ø»Ýù ½µ³Õ­í»­óÇÝù ³­é³­í»­É³­µ³ñ ï»­Õ³­ Ï³Ý (local) Íñ³·­ñ»­ñáí: ÐáõÛë áõ­Ý»ÇÝù ë­¨»­éáõÝ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ ¹³ñÓ­Ý»É Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇÝ ¨ ×ßïá­ñ»Ý á­ñá­ß³ñ­Ï»É ï³­ñ³­ë»é ÏñóÝù­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³¹ñ­Ù³Ý ϳñ¨á­ñáõíÛáõ­ÝÁ¦44: ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ï»­Õ³Û­Ý³­óáõ­ÙÁ å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í Ýñ³ ³Ý­Ñ³­ï³­½»ñÍ­Ù³­ÝÁ (dehumanisation): ¸ñ³Ý ¿É ѻ層ó Ýñ³ Ïá­ïá­ñ³­ÏáõÙÝ áõ ù³­Ý³­Ï³Û­Ý³­óáõ­ÙÁ: ä³ï­Ù³­Ï³Ý ³­é³Ý­ÓÇÝ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ¹ñí³·­Ý»­ñÁ, Ïáñó­Ý»­Éáí Ç­ñ»Ýó ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, í»­ñ³Í­í»­óÇÝ Ñ³­çáñ­¹³­Ï³Ý ß³ñ­ù»­ñÇ (sérielles)45: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó ü. üÛáõ­ñ»Ý, ÁÝÏ­Ý»­Éáí ͳۭñ³­Ñ»­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç, ³Ý­·³Ù ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ñ í»ñç ï³É å³ï­Ù³­Ï³Ý ³Ýó­Û³­ÉÇ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ í»­ñ³ñ­ï³¹ñ­ Ù³Ý Ó·ïáõÙ­Ý»­ñÇÝ46: ÆëÏ ¾. ÈÁ èá­õ³ ȳ¹­Ûáõ­ñÇÝ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý å³ï­Ù³·­ñáõíÛáõÝ Ý»ñ­Ùáõ­Í»­Éáí ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÁ, ϳñ­ÍáõÙ ¿, û å³ï­Ù³­·»­ïÁ Ïáã­í³Í ¿ ëáëÏ ïí۳ɭݻñ Ñ³Û­Ã³Û­Ã»É §³ÛÉ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñǪ ïÝï»­ë³­·»ï­Ý»­ñÇ, ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³Ý­Ý»­ñÇ, ³½­·³­µ³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ¦47: Àëï Ýñ³ª å³ï­Ù³­·»­ïÇ ×³­Ï³­ï³­·ÇñÝ ¿ §³­ÝÁݹ­Ñ³ï áõ ³Ý­¹³­¹³ñ ѳ߭í»É áõ ѳ߭í»É¦ ¨ ѳ߭íáõÙ­Ý»­ñÇ §ßÝáñ­ÑÇí ¿, áñ ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­ÝÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ ù³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ ¿ ¦48: ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ù³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ ¹Ç­ï³ñÏ­Ù³Ý ïñ³­Ù³­µ³­ÝáõíÛáõÝÝ Ç í»ñ­çá ϳ­ñáÕ ¿ ѳݭ·»ó­Ý»É §å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ³­é³Ýó Ù³ñ¹­Ï³Ýó¦ ëϽµáõÝ­ùÇÝ: ÆëÏ ¹³ ѳ­Ï³­ ëáõÙ ¿ñ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ·³­Õ³­÷³­ñÇݪ §Ù³ñ­¹³­Ï»Ýï­ñá­Ýáõí۳­ÝÁ¦, ù³Ý­½Ç ëÏë³Í ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇó, å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ Ù³ñ¹Ý ¿ñ: ¾. ÈÁ è. ȳ¹­Ûáõ­ñÇÝ ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ ϳ­ï³­ñ»É ÙdzÛÝ ÏáÝÏ­ñ»ï Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó ³­é³ñ­Ï³Ý Ù³ñ­¹Á 㿪 á°ã ­Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ, á°ã­¿É ͳۭñ³­Ù³­ë»­ñáõÙ49: ܳ Ó­¨³­Ï»ñ­ åáõÙ ¿ Çñ ͳۭñ³­Ñ»­Õá­ñ»Ý Ùdz­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ µ³­Ý³Ó¨Á. §ì³Õ­í³ å³ï­Ù³­·»­ïÁ å»ïù ¿ ÉÇ­ÝÇ Íñ³·­ñ³­íá­ñáÕ Ï³Ù ¿É ·á­ÛáõíÛáõÝ ãå»ïù ¿ áõ­Ý»­Ý³¦50: ²Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ »ñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ù»Ï ³ÛÉ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ㪠ä. ÞáÝ­ÛáõÝ, §ù³­ ݳ­Ï³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõݦ »½­ñÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý ݳ­ËÁÝï­ñáõÙ ¿ñ §ß³­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí Ûáõݦ (l’histoire sérielle) »½­ñÁ, ·ïÝ»­Éáí, áñ §Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ¦ å»ïù ¿ ¹Ç­ï³ñ­Ï»É ÙdzÛÝ §ß³­ñ³Û­Ýáõí۳ݦ Ù»ç, »ñµ ¹ñ³Ýù »Ý­Ã³ñÏ­íáõÙ »Ý Ù³­Ã»­Ù³­ïÇ­ ϳ­Ï³Ý Ù߳ϭٳÝ, ÇëÏ ³­é³Ýó Ù³­Ã»­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ §ãϳ ·Ç­ï³­Ï³Ý ·Ç­ï»­ÉÇù¦: Àëï ä. ÞáÝ­Ûá­õǪ §å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ ¿, á­ñÁ ѳ߭íáõÙ ¿ ¨ ã³­÷³·­ñáõÙ¦51: Þ³­ñ³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ §÷ÝïñáõÙ ¿ ÏñÏÝíáÕ ÷³ë­ï»­ñÁ, áõ­ß³­¹Çñ ¿ ÷³ë­ï»­ñÇ Ñ³­çáñ­¹³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³Ý­¹»å, á­ñÁ ѳ­Ù³­éá­ñ»Ý ¨ å³ñ­µ»­ñ³­µ³ñ íï³­ñáõÙ ¿ ³ÝÙ­ß³Ï áã íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ÝÛáõ­Ã»­ñÁ¦52: ¸ñ³ ������� Ibid.

45 î»°ë P. Chaunu, Un nouveaù champ pour l’histoire sérialle: le quantitatif au troisieme niveau. - In: Mélanges en l’honneur de Fernand Braudel. Paris, 1973, vol. 2, p. 106. - îñíáõÙ ¿ Áëïª М. Н. Соколова, Критика современной буржуазной и реформистской историографии, М., 1974, с.111-112.

46 î»°ë F. Furet, L’Atelier de l’Histoire, Paris, 1982, p. 172. ��E. Le Roy Ladurie, op. cit., p. 14. ��Ibid., p. 20.

49 Ibid., p.13.

50 Ibidem.

51 P. Chaunu, Histoire science sociale : la durée, l’espace et l’homme à l’époque moderne, Paris, 1974, p. 325.

52 P. Chaunu, Un nouveaù champ ..., p. 106.

102

������� î»°ë Ю. Н. Афанасьев, Эволюция теоретических основ школы «Анналов» // Вопросы истории. – М., N 9 (1981), с. 89. ������� î»°ë ². êï»÷³ÝÛ³Ý, ä³ïÙáõÃÛáõÝÝ Çµñ¨ ï»ùëï (Ø»ÏÝáõÃÛáõÝ ¨ ·ñáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ), §ä³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ÏñÃáõÃÛáõݦ, º.,N 1-2, (2005), ¿ç 19: ���². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 40: ������ î»°ë L‘histoire et ses méthodes. Recherche, conservation et critique des témoignages. Sous la direction de Charles Samaran de l’Institut (Encyclopédie de la Pleiade), Paris, 1961, p. 65, ï»°ë ݳ¨` F. Braudel, Positions de l‘Histoire en 1950, // F. Braudel, Ecrits sur l’Histoire, Paris, Flammarion, 1969, pp. 20-21. ������������������������������������������ ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³���������� ݹ�������� , ¿ç 40: ������ î»°ë Ю. Бессмертный, Школа „Анналов“: весна 1989 г., „Европейский алманах“, М., 1991, с. 139. ���������������������� ²í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»°ë J.-F. Lyotard, La Condition Postmoderne: Rapport sur le Savoir. Les Editions de Minuit., 2000.

60 î»°ë C. Barros, La escuela de Annales y la historia que viene, URL: //http://www.h-debate.com/cbarros/ spanish/ index2.htm // (07.05.2007); F. Dosse., L’histoire en miettes. Des Annales à la “nouvelle histoire”, Paris, 2005, p. 255.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

ѻ勉ݭùáí å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ù³ë­Ý³ï­íáõÙ ¿ Áëï ß»ñ­ï³·­ñáõÙ­Ý»­ñÇ (stratigraphiques), á­ñáÝù ÙÇ٭۳ݭóÇó ѳ­ñ³­µ»­ñ³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ³Ý­Ï³Ë »Ý: ºí å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ßñç³­÷áõÉ, Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ѳݭñáõÛà ÑÇÙÝ­íáõÙ ¿ ݳ˭ÏÇ­ÝáõÙ ÏñÏÝíáÕ ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÇ íñ³: àõë­ïÇ å³ï­Ù³­ïÇ­ñáõÛ­ÃÇ ß³­ñ³Û­Ý³­óáõ­ÙÁ Ýå³­ ï³Ï áõ­ÝÇ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ÝÛáõ­ÃÇ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ Ùdz­íá­ñÇÝ (Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ, ¹»åù, ³Ýóù) ï³É ³Ý­Ï³­ËáõíÛáõݪ ³ÛÉ Ùdz­íáñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ ñáõÙ: 䳭ﳭѳ­Ï³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ, Áëï ¿áõí۳Ý, ï»Õ ãáõ­Ý»Ý ß³­ñ³­ÛÇÝ å³ï­Ùáõí Û³Ý ÍÇ­ñáõÙ: л­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý ³ñ­¹»Ý áã û ÏáÝÏ­ñ»ï ѳ­ë³­ñ³­Ïáõí ÛáõÝÝ ¿, ³ÛÉ í»­ñ³­ó³­Ï³Ý Ùá­¹»É­Ý»ñÝ áõ ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÁª Ùdzë­Ý³­Ï³­Ý³ó­í³Í, ѳ­Ù³­Ñ³ñ­Ã»ó­í³Í53: §ø³­Ý³­Ï³­ÛÇݦ ϳ٠§ß³­ñ³­ÛÇݦ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, ѳñ­Ï³í, ѳ­Ï³¹ñ­íáõÙ ¿ ü. ´ñá­¹»­ÉÇ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÇÝ: ´³Ûó ×ßÙ³ñ­ïáõÃ­Û³Ý ¹»Ù ãÙ»­ ճݭ㻭Éáõ ѳ­Ù³ñ å»ïù ¿ Ýϳ­ï»É, áñ ¹ñ³ ÇÝã-ÇÝã ï³ñ­ñ»ñÝ ³é­Ï³ ¿ÇÝ ³Ý­·³Ù ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ³ß­Ë³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: Êáë­ùÁ ï»­Õ³­Ï³Ý (Éá­Ï³É) å³ï­ ÙáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ (·Éá­µ³É) å³ï­Ùáõí۳ÝÝ ³Ýó­Ý»­Éáõ Ýñ³Ýó ×Ç­·»­ ñÇÝ áõ Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇÝ ¿ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ54: Üñ³Ýù »ñ­µ»ÙÝ Ëá­ëáõÙ ¿ÇÝ §å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ û­ñ»Ý­ùÇ ¨ ëϽµáõÝ­ùǦ Ù³­ëÇÝ: ØÇÝã­¹»é ü. ´ñá­¹»­ÉÁ Ïïñ³­Ï³­Ý³­å»ë ¹»Ù ¿ñ. ݳ ߻߭ïáõÙ ¿ñ, áñ ¹ñ³ ÏÇ­ñ³ñÏ­ Ù³Ý í»ñ­çÇÝ ÷áñ­ÓÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ ¹ñ³­å³ßï­Ý»­ñÇÝ áõ Ù³ñù­ëÇëï­Ý»­ñÇÝ ¨ Ï³å­ í³Í ¿ §Ù³ñ¹­ÏáõÃ­Û³Ý ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ³­é³­çÁݭó­óÇ ·³­Õ³­÷³­ñÇݦ55: Æñ Ñá¹­í³Í­Ý»­ ñÇó Ù»­ÏáõÙ ü. ´ñá­¹»ÉÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí ³Ûë ѳñ­óÇݪ ³­é³ç­Ý³­ÛÇÝ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ å³ï­Ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇ éÇíٳ­ÛÇÝ µ³½­Ù³­½³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¨ µ³­ó³­éáõÙ §»­½³­ÏÇ ·áñ­Íá­ÝÇ íñ³¦ ϳ­éáõó­í³Í å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ56: ºí ¹³ ³ÛÝ ¹»å­ùáõÙ, »ñµ Çñ ·Ç­ï³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ëϽµÇÝ Ý³ ³Û¹ µ³½­Ù³­½³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ á­ãÇÝã ã·Ç­ï»ñ: ØÇáí µ³­ÝÇíª §Ý³ Ùá­ï»­ó»É ¿ñ Çñ ÇëÏ ëï»Õ­Í³Í ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç ѳխó­Ñ³ñ­Ù³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³·­ÍÇݦ57, á­ñÇÝ ¨ Áݭóóù ïí»­óÇÝ »ñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ: ä³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ³Ûë ÷á­Ë³­Ï»ñ­åáõÙ­Ý»­ñÇ ÍÇ­ñáõÙ áõ­ß³·­ñ³í ¿ ¨ ãáñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç Ëݹñ³­Ï³­ÝÁ: ²Ûë ßñç³­ÝÁ ѳ­×³Ë å³ï­Ù³­µ³Ý­Ý»­ñÁ ³Ý­í³­ÝáõÙ »Ý µ»­ ÏáõÙÝ­³­ÛÇÝ Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³Ý58: ַݳ­Å³­ÙÁ ÏáÕÙ­Ýá­ñá­ßáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ Ñ»­ï³­½á­ï³­ Ï³Ý Ñ³­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³ñ­¹Ç³­Ï³Ý (åáëï­Ùá­¹»é­ÝÇë­ï³­Ï³Ý) ùÝݳ­¹³­ïáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù ¿ 59: Àݹë­ÙÇÝ, Ñ»­ï³­½á­ïáÕ­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³ëÝ ³ÛÝ Ï³ñ­ÍÇ­ùÇÝ ¿, áñ ³Û¹­åÇ­ëÇ ë»­ñáõݹ ³Û¹­å»ë ¿É ãÓ­¨³­íáñ­í»ó60, ù³­ÝÇ áñ Ýáñ å³ï­Ù³­·»ï­Ý»­ñÁ ãÓ­¨³­Ï»ñ­å»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó Ùdzë­Ý³­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³­ÝÁ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³éç¨ Í³­é³­ó³Í Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­ í»ñ­Ý»­ñÇݪ §÷á­÷á­Ë»­Éáí å³ï­Ùáõí۳ÝÝ áõÕÕ­í³Í Ç­ñ»Ýó ѳñ­ó»­ñÇ µÝáõÛÃÝ áõ

103

Ç­Ù³ë­ïÁ¦61: 1980-³­Ï³Ý Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ Ç Ñ³Ûï »­Ï³Ý ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ãáñ­ñáñ¹ ë»ñÝ­¹Ç ÙdzÛÝ Ý³­Ë³Ý­ß³Ý­Ý»­ñÁ (´. È»å­ïÇ, Ä.-Æ. ¶ñ»Ý­Û» ¨ ³ÛÉù), á­ñáÝù ¹ñë­¨áñ­íáõÙ »Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ýáñ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇ ¨ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ Ù߳ϭ Ù³Ý ×Ç­·áí: öÝïñïáõù, á­ñÁ ¹»é ãÇ ³­í³ñï­í»É… 1988 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ Ñ³Ý­¹»­ëÇ ËÙµ³·­ñ³­Ï³­ÝáõÙª §ä³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ¨ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ì×é³­ Ï³Ý ßñç³­µ»­ÏáõÙ¦62, Ëáë­íáõÙ ¿ñ §Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝÇ ³­Ýá­ñá­ßáõí۳ݦ Ù³­ëÇÝ, íϳ­Û³­Ïá­ã»­Éáí ³ÛÝ ÷³ë­ïÁ, áñ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ Í³Õ­ÏáõÙÝ ÇÝù­ÝÇÝ å³ï­Ù³­ ·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ¨ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝÝ ¿ñ, á­ñÁ ÃáõÛÉ ¿ñ ï³­ÉÇë µ³­ñ»­÷á­Ë»É Ýñ³ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý, ÑÇ٭ݳËÝ­ ¹ÇñÝ áõ Áݭó­ó³­Ï³ñ­·Á: г­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ×·Ý³­Å³­ÙÁ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ã¿ñ ϳ­ñáÕ ã³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³É å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý íñ³: ºí ËÙµ³·­ñ³­Ï³­ÝÇ Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÁ ׷ݳ­Å³­ÙÇ å³ï׳éÝ»ñÁ ï»ë­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³­ÝáõÙ, áñ ݳ˪ í»ñ­çÇÝ ï³ë­Ý³Ù­Û³Ï­ Ý»­ñÇÝ í»­ñ³­Ï»ñå­í»É »Ý ·Ç­ï³­Ï³Ý ÏñóÝù­Ý»­ñÇ ÙÇç¨ »­Õ³Í ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÁ ¨ »ñÏ­ ñáñ¹ª ݳ˭ÏÇ­ÝáõÙ ·»­ñ³­Ï³­ÛáÕ ÙÇ ß³ñù ï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñ (ϳ­éáõó­ù³­µ³­ÝáõíÛáõÝ, Ù³ñù­ëǽ٠¨ ÏÉÇá­Ù»ï­ñǭϳ) ³Ûɨë íë­ï³­ÑáõíÛáõÝ ã»Ý í³­Û»­ÉáõÙ: ºí å³ï­Ù³­·»ï­ Ý»­ñÁ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç ã·ïÝ»­Éáí ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Ñ»­Ý³­ñ³Ý, í»­ ñ³­¹³é­ÝáõÙ »Ý ³é å³­ïáõ­ÙÁ (narrative) ¨ ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõ­ÝÁ63: âݳ­Û³Í ³Û¹ ³­Ù»­ÝÇݪ ѳݭ¹»­ëÇ ËÙµ³­·Çñ­Ý»­ñÁ ã»Ý Ññ³­Å³ñ­íáõÙ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÇó, ³­í»­ÉÇ ßáõïª í»­ñ³­Ï»ñ­å³­÷á­ËáõÙ »Ý ³ÛÝ, ³Ï­ïÇ­ í³ó­Ý»­Éáí Ýñ³ áã û Áݹ·ñ­Ïáõ­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ³ÛÉ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõÝ-ѳ­Ù³¹­ñáõíÛáõÝ Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ÆÝã­åÇ­ëÇÝ ¿É ÉÇ­ÝÇ í»ñ­çÇ­ÝÇë ͳ­í³­ÉÁ, Áëï Ýñ³Ýóª å³ï­Ù³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁ ÙÇßï ¿É ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ÷á­Ë³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (áñ­å»ë ³Ù­µáÕ­çÇ) Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝÝ ¿: ºí å³ï­Ù³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ËݹǭñÁ ï»­Õ³­ ß³ñ­Å»­Éáí ÙÇÏ­ñá­å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ï³­ñ³Íù, ³Û­¹á­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, ³ÛÝ ¹Ç­ï³ñÏ­íáõÙ ¿ §Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ »ñ­Ï³ñ ï­¨á­Õáõí۳ݦ ѳ­Ù³­å³ï­Ï»­ñáõÙ64: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáíª ×·Ý³­Å³­ÙÇ Ù³­ëÇÝ ¹³­ïá­ÕáõíÛáõÝÝ­Ý»­ñÁ Ó»éù »Ý µ»­ñ»É µá­Éá­ ñá­íÇÝ ³ÛÉ µá­í³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ ¨ Ç­Ù³ëï: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ §×·Ý³­Å³­ÙÁ¦, áñ­ù³­Ýáí ³ÛÝ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ÑÇÝ Ñ³­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ µ»­Ï³Ý­Ù³­ÝÁ, í»­ñ³ñŨáñ­Ù³­ÝÁ, ÝáõÛÝ­ù³Ý ¿É í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ Ýáñ ѳ­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ ³­é³­ç³ó­Ù³­ÝÁ: ²Ûë »Ý­Ã³­ï»ùë­ïáõÙ ¿É, ûñ¨ë, ѳñÏ ¿ Ëá­ë»É ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ýáñ ÷áõ­ÉÇ Ù³­ëÇÝ, ù³­ÝÇ áñ ѳݭ¹»­ëÇ ¿­ç»­ñáõÙ ß³­ñáõ­Ý³Ï­íáõÙ »Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í»É ³Ýó­Û³­ÉÇ í»­ñ³ñŨáñ­Ù³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ, ÑÇÝ áõ Ýáñ ѳ­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ý Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÇ ³ÝÑ­ñ³­ Ż߭ïáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: àõë­ïÇ ßñ糭ݳé­íáÕ §×·Ý³­Å³Ù¦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»É §ßñç³­µ»Ï­Ù³Ùµ¦, ù³­ÝÇ áñ ËáëùÝ ³­é³­í»­É³­µ³ñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ýáñ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹³ß­ïÇ Ó­¨³­íáñ­Ù³Ý Ù³­ëÇÝ ¿: ²ë­í³­ÍÇ Ëá­ëáõÝ íϳ­ ÛáõíÛáõÝÝ ¿ ¨ ³ÛÝ, áñ ³ñ­¹»Ý ѳݭ¹»­ëÇ 1989 Ãí³­Ï³­ÝÇ í»ñ­çÇÝ Ñ³­Ù³­ñáõÙ ï»Õ »Ý ·ïÝáõ٠׷ݳ­Å³­ÙÁ ѳխó­Ñ³­ñ»­ÉáõÝ ÙÇï­í³Í ½³­Ý³­½³Ý ï»­ë³­Ï³Ý Ñá¹­í³Í­Ý»ñ: ²Ù­÷á­÷»Ýù: ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»ñÝ ³­Ýáõ­ñ³­Ý³­ÉÇ »Ý: ¸ñ³Ýù Ýå³ë­ï»É ¨ Ýå³ë­ïáõÙ »Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ïÇ­ñáõÛ­ÃÇ Áݹ­ ��². êï»÷³ÝÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 19: 62 Histoire et sciences sociales. Un tournant critique?, Annales: ESC, 1988, N 2, pp. 291-293.

63 î»�� °ë Б. Лепти, Ж.-И. Гренье, О некоторых изменениях в журнале «Анналы» в 1994 г. (Ответы на вопросы Ю. Л. Бессмертного), // Одиссей: Человек в истории, РАН, Ин-т всеобщ. истории, М., 1994, с. 1316. ������ î»°ë Ê. À. Àãèððå Ðîõàñ, Êðèòè÷åñêèé ïîäõîä ê èñòîðèè ôðàíöóçñêèõ “Àííàëîâ”, Ì., 2006, ñ. 180.

104

65 P. Burke, op. cit., p. 111.

66 M. Bloch, Le congrès des sciences historiques d’Oslo (1928) // Annales: ESC, N 1, (1929), p. 73.

67 î»°ë P. Burke, op. cit., p. 6. ������������������������������������������������������������ ²Ûë ï³ñ³ë»é ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ñ³í³ù ùÝݳ¹³ïáõÃÛáõÝÁ ï»°ë A. Marwick, The New Nature of History, Knowledge, Evidence, Language, London, 2001, pp. 56-59, 94-96, 119-126 etc.

69 L. Febvre, Philippe II et la Franche-Comté. Étude d’histoire politique, religieuse et sociale, Paris, Honoré Champion, 1911, Rééd. 1970 . ÀݹëÙÇÝ, È. ü¨ñÁ üñ³Ýß-ÎáÝï»Ç í»ñ³µ»ñÛ³É áõÝÇ ¨ë »ñÏáõ ³ÛÉ Ù»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñª Idem. Notes et documents sur la Réforme et l’Inquisition en Franche-Comté, Paris, 1911, Idem. Histoire de FrancheComté, Paris, 1912.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ

²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý å³­ÑÇó Ç í»ñ È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´ÉáÏÝ Ç­ñ»Ýó ³éç¨ Ýå³­ï³Ï ¿ÇÝ ¹ñ»É å³Û­ù³­ñ»É §Àݹ­¹»Ù ë³Ñ­Ù³­Ý³­½³ï­Ù³Ý, Ý»ñ­÷³­Ïáõí۳Ý, ³Ýçñ­å»ï­Ù³Ý, á­ñáÝù ³Õ­×³­ïáõÙ, Ù»­Ïáõ­ë³ó­ÝáõÙ »Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ¦66: Üñ³Ýù ѳë­ï³­ïáõÙ ¿ÇÝ, áñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ í»­ñ³­Ï»ñå­Ù³Ý ËÇëï ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõí ÛáõÝ áõ­ÝÇ67: àõë­ïÇ ÑáõÛŠϳñ¨áñ ¿ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ñ³­Û³óù­Ý»­ñÇ ¹Ç­ï³ñ­Ïáõ­ÙÁ XIX ¹³­ñÇ í»ñ­çÇ-XX ¹³­ñÇ ëϽµÇ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙïùÇ ½³ñ­·³­ óáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ: ØÇÝ㠲ݭݳɭݻ­ñÇ Ññ³­å³­ñ³­Ïáõ­ÙÁª È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´Éá­ÏÁ Ç­ñ»Ýó Ñá¹­í³Í­Ý»­ñáõÙ ¨ Ù»­Ý³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ µ³½­ÙÇóë ѳݭ¹»ë »Ý »­Ï»É Áݹ­¹»Ù å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý a priori ·Ý³­Ñ³ï­Ù³Ý ¨, Ç Ñ³­Ï³¹­ñáõíÛáõÝ ÑÇÝ Ñ³­Û³óù­Ý»­ñÇ, Ó·ïáõÙ ¿ÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»ç ·ïÝ»É ³ÛÝ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇ­ÝÁ, á­ñÇ ßáõñç Ñݳ­ñ³­íáñ ÉÇ­Ý»ñ ѳ­Ù³ËÙ­µ»É ³­é³­çÇÝ Ñ³­Û³ó­ùÇó ÙÇ٭۳ݭóÇó ï³­ñ³Ý­ç³ï ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÁ, Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ѳ­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ËÙµ»ñÝ áõ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ù³ñ¹­Ï³Ýó: ÆÝã­å»ë Ýᯐ »Ýù` ѳ­Ù³Ý­Ù³Ý å³ï­Ù³­Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ËݹÇñ ¿ÇÝ Ñ»­ï³åÝ­¹áõÙ ¾. ¸ÛáõñϭѳۭÙÇ ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ì. ¹Á ɳ ´É³­ßÇ §Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛíݻ­ñÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ¦, ². ´»­éÇ §å³ï­Ù³­Ï³Ý ѳ­Ù³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ¦: ÜáõÛÝ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ÇÝ Ñ»­ï³åÝ­¹áõ٠ݳ¨ ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý Ñáõ­Ù³­ÝÇ­ï³ñ ÙïùÇ ÍÇ­ñáõÙ Ù߳ϭí³Í å³ï­Ù³­Ï³Ý û­ñǭݳ­ã³­÷áõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ (Î.­Ø³ñùë), å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ç­¹»³­É³­Ï³Ý ϳ­éáõ­ó³­Ï»ñ­å»­ñÇ (Ø. ì»­µ»ñ), å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý µ³­Ý³­Ï³Ý ϳñ­·³­µ»ñ­Ù³Ý (ì. ¸ÇɭóÛ), µÝ³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ¨ å³ï­ ÙáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­Ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý (ì. ìÇÝ­¹»É­µ³Ý¹, Ð. èÇ­Ï»ñï), ëá­óÇá­Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý (Î. ȳÙå­ñ»Ëï) ³Û­É³­½³Ý ï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ68: È. ü¨ñÝ Çñ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ٻϭݳñ­Ï»É ¿ áñ­å»ë ³ß­Ë³ñ­ ѳ·­ñ³­·»ï: ²­í»­ÉÇ áõß Ý³ Çñ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ·Ç­ï³­Ã»­Ù³Ý ¹³ñÓ­ñ»É ¿ ÙÇÝ­ã³ñ­ ¹Ç³­Ï³Ý ¨ Ýáñ ¹³­ñ»­ñÇ ºí­ñá­å³­ÛÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁª Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ï»Õ ѳï­Ï³ó­Ý»­ Éáí ì»­ñ³ÍÝÝ­¹Ç Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ å³ï­Ùáõí۳ÝÝ áõ å³ï­Ù³­Ï³Ý Ñá­·»­µ³­Ýáõí۳­ÝÁ: Üñ³ ³­é³­çÇÝ Ù»­Ý³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»çª §üÇ­ÉÇå II-Á ¨ üñ³Ýß-ÎáÝ­ï»Ý¦69, ³ñ­¹»Ý ³é­Ï³ ¿ñ ѳ­ñ³­ÏÇó ÏñóÝù­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí å³ï­Ùáõí ÛáõÝÝ ³Ù­µáÕ­ç³ó­Ý»­Éáõ ¨ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³ó­Ý»­Éáõ Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ: ¸³ ÙÇ ÷áù­ñÇÏ ßñç³­ÝǪ üñ³Ýß-ÎáÝ­ï»Ç å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ¿ª ÑÁݭóóë γñÉ V-Ç (1516-1555) ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý

¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

2. ÈÛáõ­ëÇ»Ý ü¨­ñÇ ¨ سñÏ ´Éá­ÏÇ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ѳ­Û³óù­Ý»­ñÁ

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

ɳÛÝ­Ù³ÝÝ áõ á­ñ³­Ï³­Ï³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ: ¸åñá­óÇ ßÝáñ­ÑÇí ÷áË­í»É »Ý ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»ñÝ áõ ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï»ñ­åÁ: ä³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ ëï³ÝÓ­Ý»É ¿ ³Ýó­Û³­ÉÇ, Ý»ñ­Ï³­ÛÇ ¨ ³­å³­·³­ÛÇ Ñ»­é³Ý­Ï³ñ­Ý»­ ñÇ Ï³­éáõ­ó³­Ï³½Ù­Ù³Ý µ³ñ¹ ³­é³­ù»­ÉáõíÛáõ­ÝÁ: ÜÙ³Ý Ñ³Ýӭݳ­éáõíÛáõ­ÝÁ, ÇÝã­å»ë Ýᯐ »Ýù, ѳ­×³Ë á­ñ³Ï­íáõÙ ¿ ǵñ¨ §ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ñ»­Õ³ßñ­ çáõÙ¦65:

105

³Ý­óáõ­Ù³­ÛÇÝ É³ñ­í³Í å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ, á­ñáÝó ѻ勉ݭùáí ·³­ÑÁ ѳÝÓÝ­íáõÙ ¿ Ýñ³ áñ­¹Ç üÇ­ÉÇå II-ÇÝ (1555-1598): ²Ûë Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³Ýó­ùÁ ¹»é¨ë ­ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ¿ñ, µ³Ûó È. ü¨­ñÁ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ¹³ßï ¿ñ Ý»ñ­µ»­ñáõ٠ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý ¨ Ïñá­Ý³­Ï³Ý µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁª Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë ߻߭ïÁ ¹Ý»­Éáí µÝ³­Ï³Ý-³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ¨ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛíݻ­ñÇ ÷á˭ѳ­ ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ íñ³: ²­í»­ÉÇ ÏáÝÏ­ñ»ïª È. ü¨­ñÁ Ñ»­ï³­½á­ïáõÙ ¿ñ áã ÙdzÛÝ ÜÇ­ ¹»é­É³Ý¹­Ý»­ñÇ Ñ³­Ï³Çë­å³­Ý³­Ï³Ý ³åë­ï³Ù­µáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ (1566-1609 ÃÃ.) ¨ µ³­ ó³ñ­Ó³Ï Ùdz­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ï³­Û³­óáõ­ÙÁ, ³Ûɨ »ñ­Ïáõ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ¹³­ë»­ñǪ ³½Ý­í³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ µáõñ­Åá­õ³­½Ç³­ÛÇ §Ï³­ï³­ÕǦ å³Û­ù³­ñÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ70: ܳ ѳ­Ù³¹­ñáõÙ ¿ñ ÙÇ ÏáÕ­ÙÇó ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ϳ­ éáõÛó­Ý»­ñÇ ¨ ÙÛáõë ÏáÕ­ÙÇóª ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ, Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ, Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ áõ í³ñ­ùÇ µ³ñ¹ ϳ­å»ñÝ áõ ÷á­Ë³½­¹»­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: È.ü¨ñÇ ³Ûë Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç ³ñ­¹»Ý ï»ë­ÝáõÙ »Ýù ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ¹³­ë»­ñÇ ¨ ËÙµ³­ íá­ñáõÙ­Ý»­ñÇ µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÇ, ³Õ­ù³­ïáõí۳Ý, §Ù³ñ¹­Ï³Ýó ·»­ñ³­×Ǧ, ·Ý»­ñÇ ï³­ï³­ ÝáõÙ­Ý»­ñÇ, µÝ³­Ï³Ý ³­Õ»ï­Ý»­ñÇ (1584-1585 ÃÃ. ųݭï³Ë­ïÁ), ý»á­¹³­É³­Ï³Ý ϳñ­ ·»­ñÇ ù³Û­ù³Û­Ù³Ý ¨ µáõñ­Åá­õ³­½Ç³­ÛÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ: ¶É˳­íáñ ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñÁ Ù³ñ¹Ý ¿. §Ø³ñ­¹áõ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ïÇ­ñ³­å»­ïáÕ ¿: ܳ å»ïù ¿ Ïá­÷Ç Çñ »ñ­ÏÇñÝ áõ ¹ñ³ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ³Ù­µáÕ­çáõíÛáõ­ÝÁ¦71: È. ü¨­ñÇ ·Ç­ï³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ³­é³­çÇÝ ßñç³­ÝÇ ÙÛáõë Ýß³­Ý³­íáñ ³ß­Ë³­ ïáõíÛáõ­ÝÁ ¹»é ²­é³­çÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ù³ñ­ïÇó ³­é³ç ݳ­Ë³­Ó»é­Ý³Í §ºñ­ÏÇ­ñÁ ¨ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛíݻ­ñÇ µ³­ñ»ßñ­çáõíÛáõ­ÝÁ¦72 Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝÝ ¿, á­ñÇ »Ý­Ã³­ í»ñ­Ý³­·Ç­ñÁª §ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý Ý»­ñ³­ÍáõíÛáõݦ, ³ñ­¹»Ý ÇëÏ Ëá­ ëáõÙ ¿ û­Ù³­ÛÇ Ù»ç ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íá­ÝÇ ³­é³Ýó­ù³Û­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: ²ÛÝ ·ñí»É ¿ñ ². ´»­éÇ §Ø³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛíݻ­ñÇ µ³­ñ»ßñ­çáõíÛáõ­ÝÁ¦ Íñ³·­ñ³­ÛÇÝ Ù³­ ﻭݳ­ß³­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ ¨ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ñ Ù³ñ¹­ÏáõÃ­Û³Ý §Ý³­Ë³­å³ï­Ùáõí Û³Ýݦ áõ ÑÇÝ ßñç³­ÝÇÝ: л­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ Ýá­ñÇó ÝíÇñ­í³Í ¿ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ ñáõÛíݻ­ñÇ íñ³ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ³½­¹»­óáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇÝ: г­çáÕ ÷áñÓ ¿ñ ϳ­ï³ñ­íáõ٠ѳ­Ù³¹­ñ»­Éáõ ÙÇÙ­Û³Ýó Ýϳï­Ù³Ùµ ѳ­Ï³­¹Çñ §Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛíݻ­ñÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõíÛáõݦ (ɳµ­É³­ß³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ) ¨ §Ñ³­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý Ó­¨³­µ³­ÝáõíÛáõݦ (¹Ûáõñϭѳۭٳ­Ï³­ÝáõíÛáõÝ) ÑÕ³óù­Ý»­ñÁ: ²Û¹ Ñ»ï­Ý³­Ëáñ­ ùÇ íñ³ È. ü¨­ñÁ ϳ­ñá­Õ³­ó³í (³­Ï³­¹»­Ùdz­Ï³Ý ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ¹áõñë) Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ÙÇ Ýáñ ¹³ßï Ó­¨³­íá­ñ»É: ¸³ Ýñ³Ý ÃáõÛÉ ïí»ó ϳ­ï³­ñ»­Éáõ ѳ­ ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ Ñ³­Ù³¹­ñáõíÛáõÝ73: Àëï Ýñ³ª ѳ­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ÍÇ­ñáõÙ ¿ Ñݳ­ñ³­íáñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõ­ÝÁ74: È. ü¨­ñÁ ÷áñ­ÓáõÙ ¿ñ óáõÛó ï³É, áñ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»ç §³­Ù»Ý ÇÝã ϳ­å³Ïó­í³Í ¿, µ³Ûó á­ãÇÝã ٻϭݳ­µ³Ý­í³Í 㿦75: ܳ ѳ­Ï³¹ñ­íáõÙ ¿ñ ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­Ñ³­ù³­Õ³­ ù³­Ï³Ý ¹åñá­óÇÝ ¨ §Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõí۳ݦ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇݪ ü. è³Ã­ó»­ÉÇÝ, á­ñÁ Ù³ñ¹­ÏáõÃ­Û³Ý (¨ Ù³ñ¹­Ï³Ýó) ׳­Ï³­ï³·­ñáõÙ µ³­ó³ñ­Ó³­Ï³ó­ÝáõÙ ¿ñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ¹»­ñÁ: ²Ûë ϳ­å³Ï­óáõí۳ٵ È. ü¨­ñÁ ߻߭ïáõÙ ¿ñ, áñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÁ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ­Ý»­ñÇÝ Ï³­ñáÕ

106

70 î»°ë L. Febvre, Philippe II et Franch-Comté ..., op. cit., p. 9.

71 Ibid., p. 30-31.

72 L. Febvre, La Terre et l’évolution humaine. Introduction geographique à 1’histoire. Avec le concours de Lionel Battailon. Paris, 1922. Rééd. Paris, 1970 .

73 î»°ë Ch. Delacroix, F. Dosse, P. Garcia, Les courants historiques en France (19e -20e siècle), Paris, 2005, p. 119.

74 î»°ë F. Dosse, op. cit., p. 74., 75 L. Febvre, La Terre et l’évolution humaine ..., p. 257.

76 Ibid. ��F. Dosse, op.cit., p. 78.

78 L. Febvre, Un Destin. Martin Luther, Paris, Presses Universitaires de France, 1928. Rééd. Paris, 1988.

79 L. Febre, Le problème de l’incroyance au XVIe siècle. La religion de Rabelais, L’évolution de l’humanité, Paris, Albin Michel,1942, Rééd., 1968.

80 ²Û¹ ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï éáõë Ëáßáñ µ³Ý³ë»ñ Ø.´³ËïÇÝÁ, ÝáõÛÝå»ë Ù»ÏݳñÏ»Éáí ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹñÇó, ³é³ç³¹ñáõÙ ¿ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ѻﳽáïáõÃÛ³Ý Ù»Ï ³Ûɪ ϳéݳí³É³ÛÇÝ ÍÇͳÕÇ Ùß³ÏáõÛÃÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÁ: Ø. ´³ËïÇÝǪ è³µÉ»Ç í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý Ù»ç ÝáñáíÇ »Ý í»ñ³ñŨáñíáõÙ ³Û¹ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ëáñù³ÛÇÝ ß»ñï»ñÁ, áñÁ ѳñó³Ï³ÝÇ ï³Ï ¿ ¹ÝáõÙ áÕç ÁÝïñ³Ýáõ §Éáõñç¦ Ùß³ÏáõÛÃÇ ÑÇÙݳñ³ñ ³ñÅ»ùÝ»ñÁª í»ñ³Ï»ñå³íáñ»Éáí ¨ ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí ¹ñ³Ýù: Ø. ´³ËïÇÝÇÝ Í³Ýáà ¿ñ È. ü¨ñÇ ÑÇßÛ³É ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ: î»°ë Ì. Ì. Áàõòèí, Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и Ренессанса, М., 1966.

81 L. Febre, Le problème de l’incroyance..., p. 2.

82 G. Bourde, H.Martin, Les Écoles historiques, Paris, 1997, p. 221.

83 P. Burke, op.cit., p. 21. ������ î»°ë П. Рикёр, Память, история, забвение / Пер. с фр. И. И. Блауберг и др. - М.: Изд-во гуманитарной литературы, с. 267.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

¿ ï³É ï³ñ­µ»ñ å³­ï³ë­Ë³Ý­Ý»ñ: ²­Ù»Ý ÇÝã ϳ˭í³Í ¿ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ (¨ ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý) ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÇó76: ²ÛÉ Ëáë­ùáíª ì. ¹Á ɳ ´É³­ßÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ѳ­Û»­ó³­ ϳñ­·Á È. ü¨­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ÑÇÙù ¿ñª Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ¹Ç­Ý³­ÙÇÏ ¨ µ³ó Ñ»­ï³­½á­ïáõí ÛáõÝ, á­ñÇ ÍÇ­ñáõÙ áõñ­í³·Í­íáõÙ »Ý ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ÜáõÛÝ Ùá­ï»ó­Ù³Ùµ È. ü¨ñÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ §Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ å³ï­ Ùáõí۳­ÝÁ¦: Üñ³ ѳ­Ù³ñ ϳñ¨áñ »Ý ݳ¨ §å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý ïí۳ɭ Ý»­ñÁ77: Øï³­Ï»ó­í³Í­ùÇ ¨ Ñá­·»­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³¹­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ ¹³ñ­Ó³Ý §ØÇ ×³­Ï³­ï³­·Çñ. سñ­ïÇÝ ÈÛáõ­Ã»ñ¦78 ¨ §²Ý­Ñ³­í³­ïáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁ XVI ¹³­ñáõÙ. è³µ­É»Ç Ïñá­ÝÁ¦79 Ù»­Ý³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²­é³­çÇ­ÝÁ ÝíÇñ­í³Í ¿ñ XVI ¹³­ñÇ ³­é³­çÇÝ Ï»­ëÇÝ ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ¨ سñ­ïÇÝ ÈÛáõ­Ã»­ñÇ ÙÇç¨ ³­é³­ç³­ó³Í ɳñ­í³­Íáõí۳ÝÝ áõ é»­ýáñ­Ù³­óÇáÝ ß³ñÅ­Ù³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇÝ: ÆëÏ ÙÛáõ­ëÁª XVI ¹³­ñÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ¨ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇݪ è³µ­É»Ç ëï»Õ­Í³­·áñ­ÍáõÃ­Û³Ý ¨ ϻݭ볷­ñáõí۳Ý, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ëª ѳ­í³­ïÇ ¨ ³Ý­Ñ³­í³­ïáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ: ¸ñ³Ý­óáõÙ È. ü¨­ñÁ ٻϭݳñ­ÏáõÙ ¿ñ ². ´»­éÇ §å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ñá­·»­µ³­ÝáõíÛáõÝ ¿¦ ¹ñáõÛ­ÃÇóª ѳ­Ï³¹ñ­í»­Éáí Ù³ñ­¹áõ (ϳ٠ٳñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³Ý­ñáõÛ­ÃÇ) í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Ù»­ Ïáõ­ëÇ Áݭϳɭٳ­ÝÁ: Øï³­Ï»ó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ¨ Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñÑ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³¹­ ñ³­Ï³Ý í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ݳ Çñ ë­¨»­éáõ­ÙÇ Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ å³­ÑáõÙ ¿ñ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁ: Ø. ÈÛáõ­Ã»­ñÇ ¨ ü. è³µ­É»Ç80 Ñá­·»­ µ³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ݳ ѳ­Ù³¹­ñáõÙ ¿ñ XVI ¹³­ñÇ Ùï³­Ï»ó­í³Í­ùÇ Ñ»ï, ÷áñ­ÓáõÙ å³ñ­½»É ³ÛÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÁ, ³ÛÝ µ³­Ý³­Ï³Ý ÙÃÝá­Éáñ­ïÁ, áõñ ϳ­Û³­ó»É ¿ Ýñ³Ýó ³ß­Ë³ñ­Ñ³­ï»­ ëáõíÛáõ­ÝÁ. §Úáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý µ³­Ý³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ³­ñ³­ñáõÙ ¿ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Çñ ë»­÷³­Ï³Ý å³ï­Ï»­ñÁ¦81: ì»ñ »Ý ѳݭíáõÙ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï»­ó³­Ï³Ý Ï۳ݭùÁ ¨ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ùï³­Íá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñáÝù µá­Éá­ñá­íÇÝ ³ÛÉ »Ý »­Õ»É: È. ü¨­ñÁ Ó·ïáõÙ ¿ñ XVI ¹³­ñÁ ϳñ­¹³É áã §XX ¹³­ñÇ Ù³ñ­¹áõ¦, ³ÛÉ XVI ¹³­ñÇ Ù³ñ­¹áõ ³ã­ù»­ ñáí82: ²ÏݭѳÛï ¿ ¹³é­ÝáõÙ, áñ Ùï³­Ï»ó­í³Í­ùÇ ïÇ­ñáõÛ­Ãáõ٠ѳݭ¹Ç­åáõÙ ¨ ѳ­ Ù³¹ñ­íáõÙ »Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ¨ Ïá­É»Ï­ïÇí Ó·ïáõÙ­Ý»­ñÁ: ºí È. ü¨­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ ëáëÏ Ø. ÈÛáõ­Ã»­ñÇ Ï»Ý­ë³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ ã¿ñ, ³ÛÉ §Ù³ñ­¹áõ ¨ ѳݭ ñáõÛ­ÃÇ ÙÇç¨ ³é­Ï³ ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇ ùÝݳñ­Ïáõ­ÙÁ¦83: Üñ³ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ ¹áõñë ¿ñ ·³­ÉÇë ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇóª Éñ³­óáõ­óÇã Ëá­ñáõíÛáõÝ Ñ³­Õáñ­¹»­Éáí å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Áݭϳɭٳ­ÝÁ84: Æñ Ù»­Ý³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç È. ü¨­ñÁ Éáõ­Í»É ¿ »ñ­Ïáõ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ËݹÇñ. ³­é³­çÇݪ óáõÛó ¿ ïí»É ï³ñ­µ»ñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý­Ý»­ñÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ ï³ñ­µ»­

107

ñáõíÛáõ­ÝÁ ¨ »ñÏ­ñáñ¹ª Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÇ µ³ñ¹ ÷á˭ѳ­ñ³­ µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²Ûë ³­éáõ­Ùáí È. ü¨­ñÁ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ïÇ­ ñáõÛà ݻñ­µ»­ñ»ó §Ùï³­Ï»ó­í³Í­ù³­ÛÇÝ ÷³ë­ï»­ñÁ¦ (faits de mentalite) ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï Ñ»ï­Ý³­Ëáñ­ùÇ íñ³ ¹Ç­ï³ñ­Ï»­Éáõ ËݹǭñÁ: Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ È. ü¨­ñÇ, Ø. ´Éá­ÏÁ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³­ïáõÏ Ñ³­ÏáõÙ áõ­Ý»ñ ¹ÛáõñÏ­ ѳÛÙ­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ³Ý­¹»å: ܳ ¿É Çñ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ ÝÁ ٻϭݳñ­ÏáõÙ ¿ñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ѳ­ñ³­óáõÛ­óÇó: Üñ³ §ÆÉ-¹Á-üñ³Ýë. »ñÏ­ ñ³­Ù³ëª ö³­ñÇ­½Ç ßáõñç¦85 Ù»­Ý³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç ÝáõÛÝ­å»ë ³é­Ï³ ¿ñ §ÑÇ٭ݳËݹ­ñ³­ÛÇÝ ÏáÕÙ­Ýá­ñá­ßáõ­ÙÁ¦: ²Ûë­ï»Õ ݳ, ÇÝã­å»ë È. ü¨­ñÁ, ÙÇ ÷áù­ñÇÏ »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ ï»­Õ³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ»ï­Ý³­Ëáñ­ùÇ íñ³ í»­ñ³­Ï³­éáõ­óáõÙ ¿ ¹³­ñ³ßñ­ç³­ÝÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ å³ï­Ï»­ñÁ: ػϭݳñ­Ï»­Éáí ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá­¹³­µ³­ÝáõíÛáõ­ÝÇóª Ø. ´ÉáÏÝ ³­é³ç­Ýáñ¹­íáõÙ ¿ñ ¹ÛáõñϭѳÛÙ­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõí Û³Ý »ñÏ­Ëá­ë³Û­Ý³ó­Ù³Ý Ù»­Ãá­¹áí: ºí ß³ï ¹»å­ù»­ñáõÙ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ ݳ ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»É ¿ ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­Ýáõí۳ٵ86: Ü»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáí §ÆÉ-¹Á-üñ³Ý­ëÁ áñ­å»ë Ù»­ Ïáõ­ëÇ ï³­ñ³Í­ù³­ÛÇÝ Ùdz­íáñ¦87ª Ø. ´Éá­ÏÇÝ Ñ³­çáÕ­í»É ¿ ѳ­Ù³¹­ñ»É Ç­ñ³­í³­Ï³Ý, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ µ³­Ý³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÁ: Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ È. ü¨­ñÇ, ݳ ³Ûë ³ß­Ë³­ïáõí۳ٵ ³­í»­ÉÇ ß³ï Ý»ñ¹­ñáõÙ áõ­Ý»ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­Ýáõí۳Ý, ù³Ý ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý ¨ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»ç88: ²Û­¹á­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, û° È. ü¨­ñÇ ¨ û° Ø. ´Éá­ÏÇ Ùáï ³ñ­¹»Ý áõñ­í³·Í­íáõÙ ¿ñ ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ: Ø. ´Éá­ÏÇ ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³¹­ñáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ í³é ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõíÛáõÝ ·ï³í Ýñ³ §Ðñ³­ß³­·áñÍ ³ñ­ù³­Ý»­ñÁ¦89 Ù»­Ý³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç: ¸ñ³ ³­é³Ýó­ùÁ §Ó»é­ ݳ¹ñ­Ù³Ý ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí¦ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ¨ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ³ñ­ù³­Ý»­ñǪ ·»Õ­Ó³Ë­ïáí ÑÇ­í³Ý¹­Ý»­ñÇÝ µáõ­Å»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ Ñ³­í³­ïÇ ëá­ódzÉ-Ç­Ù³­ó³­µ³­Ý³­Ï³Ý ùÝÝáõíÛáõÝÝ ¿: л­ÕǭݳÏÝ ëÏëáõÙ ¿ ·»Õ­Ó³Ë­ïÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É XIV-XVI ¹³­ñ»­ñÇ µÅßÏáõí۳­ÝÁ ѳÛï­ÝÇ µá­Éáñ ïí۳ɭݻ­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áõ­Ùáí: ØÇç­Ý³­¹³ñ­Û³Ý ³Û¹ ÑÇ­ í³Ý­¹áõíÛáõ­ÝÁ ³ÛÝ­ù³Ý ï³­ñ³Í­í³Í ¿ñ, áñ §´áõ­ÅáõÙ ï»Ý­ã³­óáÕ ³Ý­ÃÇí ÑÇ­í³Ý¹­Ý»ñ å³ï­ñ³ëï ¿ÇÝ ¹Ç­Ù»­Éáõ ó³Ý­Ï³­ó³Í ÙÇ­çá­óÇ, áñ­åÇ­ëÇÝ óáõ­ó³­ÝáõÙ ¿ñ ³­í³Ý­¹áõÛ­ÃÁ: ²­Ñ³ ³ÛÝ Ù»Ï­Ý³­Ï»­ïÁ, áñÝ ³Ý­å³ï­×³é å»ïù ¿ Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³ Ñ»­ï³­½á­ïá­ÕÁª §³ñ­ù³­Û³­Ï³Ý Ññ³ßùݦ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­ÉÇë¦90: Ø. ´Éá­ÏÁ ¹Ç­ÙáõÙ ¿ñ ѳ­ñ³­ÏÇó ÙÇ ß³ñù ÏñóÝù­Ý»­ñÇ Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»­ñÇÝ, ³Û¹ ÃíáõÙª Ïá­É»Ï­ïÇí Ñá­·»­µ³­Ýáõí۳Ý, Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ å³ï­Ùáõí۳Ý, ѳ­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý ³½­·³­µ³­Ýáõí۳Ý, ϻݭ볭µ³­ Ýáõí۳Ý, µÅßÏáõí۳Ý, ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ¨ µ³­Ý³­ëÇ­ñáõí۳Ý: Àëï ³Û¹Ùª §³ñ­ù³­Û³­Ï³Ý Ññ³ß­ùǦ ѳݭ¹»å ѳ­í³­ïÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁª ͳ­·áõ­ÙÁ, ï³­ñ³­Íáõ­ÙÁ ¨ ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³Ý ³Ý­Ïáõ­ÙÁ, Ù»­Ý³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç ¹Ç­ï³ñÏ­íáõÙ ¿ ØÇç­Ý³­¹³­ñÇ ¨ ì³Õ Ýáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ã³­Ï³Ý ѳ­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ91: л­ï³­½á­ïáÕ­Ý»­ñÁ ³Ûë Ù»­Ý³·­ñáõÃ­Û³Ý Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»­ñÇó ³­é³Ýӭݳó­ÝáõÙ »Ý »­ñ»­ùÁ: ²­é³­çÇÝ, Ø. ´Éá­ÏÁ ãÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­í»É ëáëÏ å³ï­Ù³­Ï³Ý ÙÇ Å³­Ù³­Ý³­ 85 M. Bloch, L’île-De-France (Les Pays Autour De Paris), Paris, 1913.

86 î»°ë J. Stengers, Marc Bloch et l’histoire, // Annales: ESC, N 3, (1953), p. 332.

87 F. Dosse, op.cit., p. 74.

88 î»°ë P. Burke, op.cit., p. 16.

89 M. Bloch, Les Rois thaumaturges. Étude sur le caractère surnaturel attribué à la puissance royale particulièrement en France et en Angleterre, Strasbourg, 1924, Rééd. Paris, 1983. ��М. Блок, Короли - чудотворцы: Очерк представлений о сверхъестеств. характере королев. власти, распростр. преимущественно во Франции и в Англии, М.: Яз. рус. культуры 1988, с. 94. ������ î»°ë Ж. Ле Гофф, Предисловие, в книге: М. Блок Короли-чудотворцы ..., с. 31-32.

108

��Там же, с. 25.

93 î»°ë P. Burke, op.cit., p. 19-20.

94 M. Bloch, Les Caractères originaux de l’histoire rurale française, Paris, 1931, Rééd. 1952.

95 M. Bloch, La Société féodale, Paris, Vol. I-II, 1939-1940.

96 Ibid., p. 117.

97 Ibid., p. 130.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

Ïáí, ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ ØÇç­Ý³­¹³­ñÁ ϳ٠ì³Õ Ýáñ ¹³­ñÁ, ³ÛÉ Áݹ·ñ­Ï»É ¿ ³­í»­ÉÇ Ù»Í å³ï­Ù³­Ï³Ý ï­¨á­ÕáõíÛáõÝ, á­ñÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ü. ´ñá­¹»­ÉÇ ÏáÕ­ÙÇó ½³ñ­·³ó­í»É ¿ áñ­ å»ë §»ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõíÛáõݦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõÝ92: ºñÏ­ñáñ¹, Ëá­ßáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ ¿ñ §ÁÝ­ Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ñá­·»­µ³­Ýáõí۳ݦ å³ï­Ù³­Ï³Ý ³­Õ»ñ­ëÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõíÛáõ­ÝÁ, áñÝ Çñ ³ñ­ï³­Í³­Ï³Ý (¹»­¹áõÏ­ïÇí) Ý»ñ­·áñ­Íáõí۳ٵ áõ­Ý³Ï ¿ í»­ñ³­÷á­Ë»­Éáõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­ Ï³Ý Ï۳ݭùÇ ß³ï ïÇ­ñáõÛíݻñª ëÏë³Í ïÝï»­ëáõíÛáõ­ÝÇó áõ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÇó ÙÇÝ㨠ÏñáÝ ¨ Ùß³­ÏáõÛÃ: ºí »ñ­ñáñ¹, Ø. ´Éá­ÏÁ ½³ñ­·³ó­ñ»É ¿ §Ñ³­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý å³ï­ Ùáõí۳ݦ ÁÙµé­Ýáõ­ÙÁ93 ¨ §³ñ­ù³­Û³­Ï³Ý Ññ³ß­ùǦ ³­éÇ­Ãáí µ³­ó»É ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ã³­ Ï³Ý Ëáñ­ù³­ÛÇÝ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ: Ø»Ï ³ÛÉ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ ¨ë. Ù»­Ý³·­ñáõí Ûáõ­ÝáõÙ, Áëï ¿áõí۳Ý, ѳխó­Ñ³ñ­í³Í ¿ Ç­ñ³­¹³ñ­Ó³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ: ػϭݳñ­Ï»­Éáí ³­é³Ý­ÓÇÝ ÷³ë­ï»­ñÇó áõ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇóª Ø. ´Éá­ÏÁ ѳݭ·»É ¿ ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ÉÇñ ùÝÝáõí۳ݪ í»ñ­Ñ³­Ý»­Éáí ¹ñ³Ýó §Áݭûñó­Ù³Ý¦ Ýáñ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý µá­Éáñ ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñÁ ÷á˭ϳ­å³Ïó­í³Í »Ý ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ã³­Ï³Ý ³Ù­µáÕ­çÇ Ù»ç: àõë­ïÇ å³­ï³­Ñ³­Ï³Ý ã¿ñ, áñ Ø. ´Éá­ÏÁ ÙÇç­Ý³­¹³ñ­Û³Ý Ùï³­Ï»ó­ í³Íù­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá §Ñ³Ý­Ï³ñͦ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó³í üñ³Ý­ëdz­ÛÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý å³ï­ ÙáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÇÝ: ¸ñ³ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõíÛáõ­ÝÁ ¹³ñ­Ó³Ý Ýñ³ §üñ³Ý­ ëdz­Ï³Ý ³·­ñ³­ñ³­ÛÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý µÝá­ñáß ·Í»­ñÁ¦94 ¨ §ü»á­¹³­É³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ¦95 Ù»­Ý³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ¸ñ³Ýó ·Ç­ï³ËÝ­¹Ç­ñÁ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ³·­ñ³­ñ³­ÛÇÝ Ï³­éáõÛ­óÇ ¨ ý»á­¹³­É³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ¿ ų­Ù³­ ݳ­ÏÇ »ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõíÛáõ­ÝáõÙ (VIII-XIX ¹¹.): àñ­å»ë­½Ç Áݹ·­ÍÇ üñ³Ý­ëdz­Ûáõ٠ϳ­ Û³­ó³Í ³·­ñ³­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ý»á­¹³­É³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­é³Ó­Ý³­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, Ø. ´Éá­ÏÁ ͳ­í³­ÉáõÝ Ñ³­Ù»­Ù³­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ³Ýó­Ï³ó­ ÝáõÙ ²Ý·­Édz­ÛÇ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇ, Æ­ï³­Édz­ÛÇ ¨ Æë­å³­Ýdz­ÛÇ ý»á­¹³­É³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨: ܳ Çñ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ ë­¨»­éáõÙ ¿ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ-ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÇ Ëáñ­ù³­ÛÇÝ ß»ñ­ï»­ñÇ íñ³: Æñ ³éç¨ ¹Ý»­Éáí ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛ­óÇ µá­í³Ý­¹³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ Ñݳ­ñ³­íá­ ñÇÝë ѳ­Ù³­å³ñ­÷³Ï ٻϭݳ­µ³­Ý»­Éáõ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁ, Ø. ´Éá­ÏÁ ѳݭ·áõÙ ¿ ³ÛÝ ·³­Õ³­÷³­ñÇÝ, áñ µ³­í³­Ï³Ý ã¿ ÙdzÛÝ ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ç­Ù³­óáõíÛáõ­ÝÁ: г­ë³­ ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛ­óÇ Ëáñ­ù³­ÛÇÝ ÏáÕ­Ù»­ñÁ µ³­ó³­Ñ³Û­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿ ÷³ë­ï»­ ñÁ ¹Ç­ï³ñ­Ï»É ³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»­ñÇ, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ³ÛÉ ½áõ­·³Ï­óáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ, á­ñáÝ­óáõÙ Ý»­ñ³é­í³Í »Ý ¹ñ³Ýù ¨ á­ñáÝ­óáí Ç­Ù³ë­ï³­íáñ­íáõÙ »Ý: ²Ûë Ï»ñå, Áëï Ø. ´Éá­ÏǪ §ºí­ñá­å³­Ï³Ý ý»á­¹³­ÉǽÙÝ Ç­ñ»Ý µÝá­ñáß Ñ³ë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí ³ñ­Ë³Û­ÇÏ í»­ñ³å­ñáõÏ­Ý»­ñÇ ÙdzѭÛáõ­ëáõ­ÙÁ ã¿, ³ÛÉ µá­Éá­ñá­íÇÝ Ýáñ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛó¦96: ºñ¨áõÛ­ÃÇ ÝÙ³Ý Ëݹñ³ñ­Ïáõ­ÙÁ å³Û­ Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ Ýñ³­Ýáí, áñ Ñ»­ï³­½á­ïáÕÝ Çñ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ å»ïù ¿ ë­¨»­éÇ áã û §Ï۳ݭùÇó Ïïñí³Í¦ ï»­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ, ³ÛÉ §Ùïù»­ñÇ ¨ ½·³ó­ÙáõÝù­Ý»­ñÇ áõÕÕ­í³­ Íáõí۳­ÝÁ, á­ñáÝó ³½­¹»­óáõíÛáõ­ÝÁ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý å³ï­Ï»­ñ³­óáõÙ­Ý»­ñÇ íñ³, Áëï ¿áõí۳Ý, »­Õ»É ¿ ³­í»­ÉÇ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉǦ97: г­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÇ, ³·­ñ³­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, Í»­ë»­ñÇ ¨ ³­ñ³­ñá­Õ³­Ï³ñ­·»­ñÇ í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñáÝ­óáí

109

ѳ­·»­ó³Í ¿ñ ÙÇç­Ý³­¹³ñ­Û³Ý ѳ­Ù³­Ï»­óáõíÛáõ­ÝÁ, Ø. ´Éá­ÏÇÝ ÃáõÛÉ ¿ ï³­ÉÇë ϳ­ï³­ñ»É ý»á­¹³­Éǽ­ÙÇ §Ï»Ý­¹³­ÝÇ Ç­ñ³­Ï³­Ýáõí۳ݦ Ñ»­ï³­½á­ïáõ­ÙÁª ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ã³­Ï³Ý Ëá­ ñáõí۳ٵ: È. ü¨­ñÇ ¨ Ø. ´Éá­ÏÇ ³Ûë Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ãݳ­Û³Í ߻߭ﳹ­ñáõÙ­Ý»­ñÇ á­ñá­ß³­ÏÇ ï³ñ­µ»­ñáõí۳­ÝÁ, ³Ý­ï³­ñ³­ÏáõÛë ÷áËÉ­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ÇÝ ÙÇÙ­Û³Ýó: ¸³ »ñ¨áõÙ ¿ñ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë, ѳݭ¹»­ëáõÙ Ññ³­å³­ñ³Ï­í³Í Ýñ³Ýó Ñá¹­í³Í­Ý»­ñáõÙ: 곭ϳÛÝ ÷áËÉ­ñ³­óáõÙÝ ³­é³­í»É óóáõÝ ¿ñ Ýñ³Ýó ﻭ볭ϳÝ-Áݹ­Ñ³Ý­ñ³ó­ÝáÕ ³ß­Ë³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: Üϳ­ïÇ áõ­Ý»Ýù È. ü¨­ñÇ §Ø³ñ­ï»ñ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ¦98 ¨ Ø. ´Éá­ÏÇ §ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³­åá­Éá­·Ç³Ý Ï³Ù å³ï­Ù³­µ³­ÝÇ ³ñ­Ñ»ë­ïÁ¦99 Ù»­Ý³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ÆÝã­å»ë Ýᯐ »Ýù, »ñÏáõëÝ ¿É ٻϭݳñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ ²Ý­ñÇ ´»­éÇ Ù³ñ­¹³­µ³­ÝáõíÛáõ­ ÝÇó: Üñ³Ýó ѳ­Ù³ñ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ã³­÷áõ­ÙÁ Ù³ñ¹Ý ¿ñª Ç­ñ»Ý ßñç³­å³­ ïáÕ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­Ï³Ý ¨ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ Ñ»ï áõ­Ý»­ó³Í ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ ñáõÃ­Û³Ý áÕç µ³ñ­¹áõí۳ٵ: г­Ù³­Ó³ÛÝ È. ü¨­ñǪ §ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ã³­÷á­ñá­ßÇ­ãÁ Ù³ñ¹Ý ¿: ²­í»­ÉÇݪ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ýñ³ ·á­ÛáõÃ­Û³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõÙÝ ¿¦100: Þ³­ñáõ­ ݳ­Ï»­Éáí ³Ûë ÙÇï­ùÁª ݳ Ù³ë­Ý³­íá­ñ»ó­ÝáõÙ ¿ñ. §àã û áõÕ­Õ³­ÏÇ Ù³ñ­¹Á, ³ÛÉ Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³Í ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ËÙµ»­ñÁ¦101: È. ü¨­ñÁ ¨ Ø. ´Éá­ÏÁ ÷áñ­ÓáõÙ ¿ÇÝ Ù³ñ­¹áõÝ ¹áõñë µ»­ñ»É Ù»­Ïáõ­ë³ó­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÇó, ù³Ý­ ½Ç §Ø»­Ïáõ­ë³ó­í³Í Ù³ñ­¹Á í»­ñ³­ó³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ ¿, ÇëÏ Ç­ñ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ Ù³ñ¹Ý ¿ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ËÙµÇ Ï³½­ÙáõÙ¦102: ²Ûë­ï»­ÕÇó ¿É` §ä³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ·Ç­ïáõíÛáõÝ ¿ Ù³ñ­¹áõ Ù³­ëÇÝ, Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ù³­ëÇÝ, ³ÛÉ áã û ³­é³ñ­Ï³­Ý»­ñÇ Ï³Ù ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇݦ103 ÁÙµé­Ýáõ­ÙÁ: àõë­ïÇ Ù³ñ­¹áõÝ Áݭϳ­É»­Éáí ǵñ¨ å³ï­Ù³­ Ï³Ý ×³­Ý³ã­Ù³Ý ³­é³Ýóù, å³ï­Ù³­·»­ïÁ ãå»ïù ¿ Ýñ³Ý ï³­ñ³Ý­ç³­ïÇ Çñ Ï»­óáõí Û³Ý Ç­ñ³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇó, ÏáÝÏ­ñ»ï ï»­ÕÇó áõ ų­Ù³­Ý³­ÏÇó, ³ÛÉ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ ÝÁ Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­ÝÇ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ËÙµ»­ñÇ áõ Ýñ³Ýó ÙÇç¨ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­óáÕ ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ íñ³104: »° È. ü¨­ñÇ ¨ û° Ø. ´Éá­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ËÙµ»ñÝ áõ Ýñ³Ýó ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ å³ï­Ù³­·Ç­ï³Ï³Ý ³éáõÙáí ٻϭ ݳñ­Ï³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý. §Ø»ñ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ûµ­Û»Ï­ïÁª ѳ­Ýáõñ Ç­ñ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ÇÝã-áñ µ»­Ïá­ñÁ, Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ù»­Ïáõ­ëÇ Ï»ñ­åÁ 㿦105: ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ, Áݭó­Ý³­Éáí §Ù³ñ­¹áõó ³é ѳݭñáõÛ­ÃÁ¦ ¨ §Ù³ñ¹­ ϳÝó ѳ­ñ³­µ»­ñáõÙÝ ÙÇÙ­Û³Ýó áõ ³ñ­ï³­ùá ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇ Ñ»ï¦ Ñ³ë­Ï³­óáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇó, ѳݭ·»­óÇÝ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇ í»­ñ³­Ý³Û­Ù³­ÝÁ: Àëï Ýñ³Ýóª å³ï­Ù³­·»­ïÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý å³ï­ÙáõíÛáõÝ-ËݹÇñÝ ¿ (histoireproblème): ä³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ³ß­Ë³­ïáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨á­ñáõíÛáõ­ÝÁ á­ñá­ß³ñÏ­íáõÙ ¿ Ýñ³ ³­é³­ç³¹­ñ³Í ѳñ­ó»­ñÇ Ï³ñ¨áñ­Ù³Ùµ: ¸ñ³Ýù Ó­¨³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ å³ï­Ù³­·»­ïÁª ÉÍí»­Éáí ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ106: §Ð»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý Çë­Ï³­Ï³Ý ݳ­Ë³­å³Û­Ù³­ÝÁ Ýñ³ ËݹÇñÝ ¿ ¦,- ·ñáõÙ ¿ñ È. ü¨­ñÁ107: Ø. ´ÉáÏÝ Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ Ñ³­í»­ÉáõÙ ¿ñ. §ö³ë­ï»­ñÇ Ñ»­ï³­½áï­Ù³Ý Ù»ç áñ­ù³­Ýáí ËݹÇñ­Ý»­ñÁ ïÇ­ñ³­ 98 L. Febvre, Combats pour l’histoire. Bibliographie choisée et méthodique, Paris, 1953.

99 M. Bloch, Apologie pour l’histoire ou métier d’historien, Paris, 1993 100 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 103.

101 L. Febvre, La Terre et l’évolution humaine ..., p. 428.

102 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 15.

103 Ibid, p. 12.

104 î»°ë M. Bloch, Apologie pour l’histoire..., p. 21.

105 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 21.

106 Ibid., p. 356.

107 î»°ë L. Febvre, La France physique : question de méthode // Annales: ESC, N 1, (1943), p. 93.

110

108 M. Bloch, Leçon inaugurale de M. M. Postan // Annales: ESC, N 1, (1940), p. 161.

109 î»°ë L. Febvre, Un destin ..., p. 104.

110 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 428. �������� î»°ë Л. Февр, указ. соч., с. 73.

112 M. Bloch, Apologie pour l’histoire..., p.157.

113 Ibid., p.188. ������� î»°ë А. Я. Гуревич, Марк Блок и «Апология истории, // в книге: М. Блок, Апология истории, или Ремесло историка, М., §Наука¦, 1986., с. 204. ���А. Про, Двенадцать уроков по истории, М., 2000, с. 87. �������� î»°ë А. Я. Гуревич, Жак Ле Гофф и «Новая историческая история наука» во Франции, // в книге: Ж. Ле Гофф, Цивилизация средневекового Запада, Пер. с фр./ Общ. ред. В. А. Бабинцева, Послесл. А. Я. Гуревича.—Екатеринбург: У-Фактория, 2005, с. 533.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

å»­ïáÕ ÉÇ­Ý»Ý, ³ÛÝ­ù³­Ýáí Ù»ñ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝÝ ³­í»­ÉÇ ¿ Ùá­ï»­ÝáõÙ ³ÛÝ µ³­ÝÇÝ, ÇÝ­ãÁ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç ѳݭ¹Ç­ë³­ÝáõÙ ¿ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­Ï³Ý ËݹǭñÁ¦108: ØÇáí µ³­ÝÇíª å³ï­Ù³­·»­ïÁ Ó­¨³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ Çñ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ëݹǭ ñÁ ¨ Áëï ³Û¹Ù ¿É ÁÝï­ñáõÙ ³ÛÝ Ñáõ­ß³ñ­Ó³Ý­Ý»­ñÁ, ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ÷³ë­ï»­ñÁ, á­ñáÝó í»ñ­Éáõ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ÉáõÛë ë÷é»É ¹ñ³ íñ³: гñ­ó³¹­ñáÕ-Ñ»­ï³­½á­ïá­ÕÁ ãÇ µ³­í³­ñ³ñ­íáõÙ ÷³ë­ïÇ áõÕ­Õ³­ÏÇ Ù»ç­µ»­ñáõ­Ùáí, ³ÛÉ ÷ÝïñáõÙ ¿ ³ÛÝ, ÇÝ­ãÁ ÷³ë­ ïÇó ³Ý­¹ÇÝ ¿ª ÷áñ­Ó»­Éáí ѳë­Ï³­Ý³É »ñ¨áõÛíݻ­ñÇ Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­å»­ñÁ109: àõë­ïÇ å³ï­Ù³­·»­ïÁ å»ïù ¿ §ëá­íá­ñǦ ѳñ­ó»ñ ï³É: гñ­ó³¹­ñáõ­ÙÁ, »­Ã» ³ÛÝ ³ñ­Ñ»ë­ï³­ í³ñÅ-ï»­ÕÇÝ ¿ ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³Í, §÷³ë­ï»­ñÇ Ùß³Ï­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ Ó·áÕ Ù³·­ÝÇë ¿¦, ù³Ý½Ç ³­é³Ýӭݳ­ÏÇ ß»ß­ï³¹­ñáõ­Ùáí ÙÇï­í³Í ¿ ¹»­åÇ ÇÝù­Ý³­×³­Ý³­ãáõÙ. §Ð³ñÏ ¿ ëïÇ­å»É ѳÙñ Ç­ñ»­ñÇÝ Ëá­ë»É, áñ­å»ë­½Ç Ýñ³Ýù å³ï­Ù»Ý Ç­ñ»Ýó ¨ Ç­ñ»Ýó ëï»Õ­ÍáÕ­ Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ³ÛÝ, ÇÝ­ãÁ Ýñ³Ýù ã»Ý ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ³­ë»É¦110: È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´Éá­ÏÁ ѳϭí³Í ã¿ÇÝ å³ï­Ù³­·»­ïÇ Ù»ç ï»ë­Ý»­Éáõ ¹³­ï³­íá­ñÇ. í»ñ­çÇ­ÝÇë ËݹÇñÝ ¿ áã û í×Çé­Ý»ñ ϳ­Û³ó­Ý»É, ³ÛÉ Ñ³ë­Ï³­Ý³É111: г­Ï³­é³Ï ¹»å­ùáõÙª §Ç­ñ³­Ï³Ý Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÁ Ïí»­ñ³Í­íÇ ë­¨áõë­åÇ­ï³Ï å³ï­Ï»­ñǦ112: ä³ï­Ù³­Ï³Ý ׳­Ý³­ãá­ÕáõíÛáõÝÝ ¿°É ³­í»­ÉÇ Áݹ­É³Û­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ³­é³­í»É ³Ï­ïÇí í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝù Ùß³­Ï»É ³é Ñáõ­ß³ñ­Ó³Ý­Ý»­ñÁ, ÷³ë­ï»­ñÁ. §ä³ï­ Ù³­µ³­ÝÁ ÷ÝïñáõÙ ¿ å³ï­×³­é³­Ñ»ï¨³Ý­ù³­ÛÇÝ ³­ÉÇù­Ý»­ñÇ ßÕÃ³Ý ¨ ãÇ í³­Ë»­ÝáõÙ Ýñ³Ýó µ³½­Ù³­ÏÇáõíÛáõ­ÝÇó, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ¿ Ï۳ݭùÁ¦113: àõë­ïǪ Ñ»­ï³­½á­ ïáõíÛáõÝÝ ëÏëíáõÙ ¿ áã û ÷³ë­ï»­ñÇ Ñ³­í³ù­Ù³Ùµ, ³ÛÉ Ñ³ñ­ó³¹ñ­Ù³Ùµ ¨ ѳñ­ó»­ñÇ Ý³Ë­Ý³­Ï³Ý óáõ­ó³­Ï³·ñ­Ù³Ùµ, á­ñáÝù Ñ»­ï³­½á­ïáÕÝ áõ­½áõÙ ¿ ï³É ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­ Ý»­ñÇÝ114: àõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñá­ÕÁ å³ï­Ù³­Ï³Ý ËݹÇñ­Ý»­ñÁ Ó­¨³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ª »É­Ý»­Éáí ³ñ­¹Ç³­Ï³­ ÝáõíÛáõ­ÝÇó: Ü»ñ­Ï³­ÛÇ Ù»ç ³Ýó­Û³­ÉÇ ÝÙ³Ý Ý»ñ­µ»­ñáõ­ÙÁ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­íáõÙ ¿ ѳñ­óáõ­ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ÛÇÝ Ù»­Ãá­¹áíª ³Ýó­Û³­ÉÇÝ ³­é³­ç³¹­ñ»­Éáí ѳñ­ó»ñ, á­ñáÝù ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý »Ý: àõë­ïÇ. §²Ý­Ùǭ糭ϳ­Ý ÷³ë­ï³Ãխó­ÛÇÝ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ½ñÏí»É ³­Ù»­Ý³ÛÝ ·Ç­ï³­Ï³Ý Ñ»­ï³ùñù­ñáõíÛáõ­ÝÇó, »­Ã» ³ÛÝ å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ ÉáÏ ³ÛÝ­åÇ­ ëÇ Ñ³ñ­ó»­ñÇ, áñ­áÝù ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý ã»Ý¦115: È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´Éá­ÏÁ ÝßáõÙ ¿ÇÝ, áñ ³Ýó­Û³­ ÉÇ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ãå»ïù ¿ ï³­ñ³Ý­ç³ï­íÇ ³ñ­¹Ç³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÇó, ù³­ÝÇ áñ ³ñ­¹Ç³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝÝ Ç ½á­ñáõ ¿ å³ï­Ù³­·»­ïÇ ³éç¨ µ³­ó»­Éáõ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ñ»­é³Ý­Ï³ñÝ Çñ áÕç Ëá­ñáõí۳ٵ áõ Áݹ·ñϭٳٵ: Ò­¨³­Ï»ñ­å»­Éáí Çñ ËݹǭñÁ ¨ ٻϭݳñ­Ï»­Éáí ¹ñ³­ÝÇóª å³ï­Ù³­·»­ïÁ å»ïù ¿ ½·áõÛß ÉÇ­ÝÇ, áñ ³ñ­¹Ç³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ §Çñ ï³Ï ã×½ÙǦ ³Ýó­ Û³­ÉÁ: ²Ýó­Û³­ÉÇ Ù³ñ­¹áõÝ Ñ³ñó áõÕ­ÕáÕ å³ï­Ù³­·»­ïÁ »ñ­µ»ù ãå»ïù ¿ Ýñ³Ý å³­ ï³ë­Ë³Ý­Ý»ñ å³ñ­ï³¹­ñÇ, ³ÛÉ å»ïù ¿ ³­Ï³Ý­ç³­Éáõñ ÉÇ­ÝÇ Ýñ³ Ó³Û­ÝÇÝ áõ ÷áñ­ÓÇ í»­ñ³­Ï³­éáõ­ó»É Ýñ³ ³Ýó­Û³ÉÝ áõ Ñá·¨áñ ³ß­Ë³ñ­ÑÁ: ä³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõí Ûáõ­ÝÁ ¨ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­å»ëª å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ³ñ­¹Ç³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý ¨ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ñ³­ñ³ï¨ »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõÝÝ ¿116:

111

²Ûë Ç­Ù³ë­ïáíª å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý áõ­ÕÇÝ áã û Ùdz­ÏáÕ­Ù³­ÝÇá­ñ»Ý ·ÝáõÙ ¿ ³Ýó­Û³­ÉÇó Ý»ñ­Ï³, ³ÛÉ Ý³¨ Ý»ñ­Ï³­ÛÇó ³Ýó­Û³Éª Ñ»­ï³­¹³ñÓ Ï³­åÇ ³Ï­ïÇ­ í³ó­Ù³Ùµ, áõñ ¨ ϳñ¨áñ­íáõÙ ¿ Ñ»­ï³­½á­ïá­ÕÇ ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­Ï³Ý ³Ï­ïÇ­íáõíÛáõ­ ÝÁ: XIX ¹³­ñ³­í»ñ­çÇ Ýß³­Ý³­íáñ å³ï­Ù³­·»ï ü. ¸Á Îáõ­É³Ý­ÅÁ åݹáõÙ ¿ñ, áñ §ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»ñÝ »Ý ³­ñ³­ñáõÙ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ¦: ¸ñ³Ý ¹»Ù ã¿ñ È. ü¨­ñÁ, µ³Ûó Ç Ñ³­í»­ÉáõÙݪ ݳ ߻߭ﳹ­ñáõÙ ¿ñ, áñ §ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ñǭٳٵ ·ñí³Í å³ï­Ùáõí Ûáõ­ÝÁ, ³Û­¹á­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, ·ñ»É ¿ ϻݭ¹³­ÝÇ Ù³ñ­¹Á¦117: ºí ù³­ÝÇ áñ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ·ñíáõÙ ¿ ÏáÝÏ­ñ»ï ų­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ç³­ÝáõÙ, ų­Ù³­Ý³­ÏÇ á­ñá­ß³­ÏÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç Ù»ç, ³­å³ ³Ýó­Û³­ÉÇ, Ý»ñ­Ï³­ÛÇ ¨ ³­å³­·³­ÛÇ ÙÇç¨ Ñݳ­ñ³­íáñ »ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõ­ÝÁ å³ï­Ù³­ ·»­ïÇ Ùï³­Ñá·¨áñ ïÇ­ñáõÛ­ÃáõÙ ¿ ϳ­Û³­ÝáõÙ: ²Û¹ ³­éáõ­Ùáíª å³ï­Ù³­·»­ïÇ Ùï³­ Ñá·¨áñ ï³­ñ³Í­ùÁ ï»­Õ»­Ï³ï­í³­Ï³Ý-ѳ­Õáñ­¹³Ï­ó³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Ûñ ¿, á­ñÁ »Ý­Ã³¹­ ñáõÙ ¿ ½³­Ý³­½³Ý ³ñ­Å»ù­Ý»­ñÇ, ѳë­Ï³­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ÏñóÝù­Ý»­ñÇ »ñÏ­Ëá­ë³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõíÛáõÝ: àñ­ù³Ý å³ï­Ù³­·»­ïÇ Ùï³­Ñá·¨áñ ï³­ñ³Í­ùÁ µá­ í³Ý­¹³­Ï³­ÉÇó ¿, ³ÛÝ­ù³Ý Ýñ³ ëï»Õ­Í³­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ µ³½­Ù³­ã³÷ áõ µá­í³Ý­¹³­Ï³­ ÉÇó ¿: §Àëï ¿áõí۳Ý,- ·ñáõÙ ¿ È. ü¨­ñÁ,- å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, Ý³Ë ¨ ³­é³ç, ÁÝï­ñáõí ÛáõÝ ¿. µ³Ûó áã ÇÝù­Ý³­Ï³Ù, ³ÛÉ Ï³Ý­Ë³Ù­ï³Í­í³Í¦118: ÜÙ³Ý µ³­Ý³­Ï³Ý ÁÝï­ñáõí۳ٵ å³ï­Ù³­·»­ïÁ Ó·ïáõÙ ¿ §Ï³½­Ù³­Ï»ñ­å»É ³Ýó­Û³­ÉÁ, å³ñ­½áõíÛáõÝ ¨ ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³­ÍáõíÛáõÝ Ñ³­Õáñ­¹»É Ýñ³ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ³­É»­ÏáÍ­íáÕ Ëáñ­ù»­ñÇÝ, ÷³ë­ï»­ñÇ ³Ý­Ï³ñ· ÷³Û­É³­ï³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇÝ ¨ ßñç³å­ïáõÛï­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ãå³ï­Ï³­ Ý»­Éáí áñ¨¿ ï»­ë³­Ý»­ÉÇ ëϽµáõÝ­ùÇ, ·³­É³ñ­íáõÙ »Ýª µ³Ë­í»­Éáí ¨ Ùdz­íáñ­í»­Éáí, Ûáõ­ ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ Ù³ñ­¹áõ ßáõñç Ýñ³ Ï۳ݭùÇ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ³Ïݭóñ­ÃÇÝ, ³­ë»É ¿ ûª ݳ¨ ѳݭñáõÛ­ÃÇ Ï»­óáõÃ­Û³Ý ³­Ù»Ý ÙÇ ³Ïݭóñ­ÃÇ, á­ñÇÝ Ý³ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿¦119: ²ë­í³­ÍÇ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïáõÙ ³ÏݭѳÛï ¿, áñ å³ï­Ù³­·»­ïÇ ³Ý­ÓÁ ¨ ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­ Ï³Ý ³Ï­ïÇ­íáõíÛáõ­ÝÁ Ó»éù »Ý µ»­ñáõÙ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ, ù³­ÝÇ áñ Ýñ³ §Ï»ñ­å³­ñÁ ¨ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ á×Ý áõ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ ïíÛ³É Ñ³Ý­ñáõÛ­ ÃÇ ·Ç­ï³Ù­ß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ½³ñ­·³­ó³­ÍáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨á­ñ³­·áõÛÝ ã³­÷á­ñá­ßÇã­Ý»ñÝ »Ý¦120: ²Ûë ϳ­å³Ï­óáõí۳ٵ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ³­é³ç ¿ñ ù³ß­íáõÙ å³ï­Ù³­ ·»­ïÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý Ýáñ ÁÙµé­Ýáõ­Ù, á­ñáõ٠ϳñ¨áñ­íáõÙ ¿ñ Ýñ³ ÇÝù­Ý³­·Ç­ï³Ï­ óáõÃ­Û³Ý Ýáñ Ï»ñ­åÁª ·Ç­ï»­ÉÇ­ùÇ »ñÏ­Ëá­ë³­ÛÇÝ ÇÝù­Ý³­·Ç­ï³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ: ä³ï­Ù³­ ·»ïÝ ³ÛÉ¨ë §ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ ëïñáõ­ÏÁ 㿦, ݳ óáõ­ó³­µ»­ñáõÙ ¿ ³Ï­ïÇí, ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ ¨ ëï»Õ­Í³­·áñ­Í³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ, ãÙá­é³­Ý³­Éáí, 볭ϳÛÝ, áñ §Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý ëï»Õ­ÍáõÙ ¿ å³ï­Ù³­Ï³Ý ³Ýó­Û³­ÉÇ ë»­÷³­Ï³Ý å³ï­ Ï»­ñÁ¦121: ä³ï­Ù³­·»­ïÇ ³éç¨ Í³­é³­ó³Í ¿ µ³ñ¹ ËݹÇñª ÷³ë­ï»­ñÇ µ³½­Ù³­½³­ ÝáõíÛáõ­ÝÇó Ùß³­Ï»É ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý ù³Û­É»ñ, áñ­å»ë­½Ç áõñ­í³·Í­íÇ ·Ç­ï³Ëݹ­ñÇ ×ß·­ñÇï ÉáõÍ­Ù³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³­ñÁ: ²Ûë ³­Ù»­ÝÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙª ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ѳݭ·»­óÇÝ å³ï­Ù³­Ï³Ý ÷³ë­ïÇ Áݹ·ñ­ÏáõÝ Áݭϳɭٳ­ÝÁ: Üñ³Ýù ѳ­Ùá½­í³Í ¿ÇÝ, áñ §ö³ëïÝ ³ÛÝ Ù»ËÝ ¿, Áëï á­ñÇ ß³­ñ³­Ï³½Ù­íáõÙ ¿ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ: ´³Ûó ³Û¹ Ù»Ë-÷³ë­ï»­ñÁ ¹³ñµ­ÝáõÙ ¿ å³ï­Ù³­·»ïÝ ÇÝ­ùÁ¦122: Üñ³Ýù Áݹ­¹Ç­Ù³­ÝáõÙ ¿ÇÝ XIX ¹³­ñÇ í»ñ­çÇ ¹ñ³­å³ß­ï³­ 117 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 3. ���Л. Февр, указ. соч., с. 69.

119 Ibid., с. 99.

120 ². êï»÷³ÝÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 19: ��� L. Febre, Le problem incroyance ..., p. 12.

122 L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 116.

112

���А. Я. Гуревич, Марк Блок и ..., с. 191. ����Л. Февр, указ. соч., с. 69. �������� î»°ë О. М.Медушевская, Становление и развитие источниковедения,URL//http://avorhist.narod.ru/publish/ istved1-2-8.html // 09.09.2007.

126 î»°ë M. Bloch, Apologie pour l’histoire..., p.78 .

127 M. Bloch, Histoire et historiens, Paris, 1995, p. 95. �������� î»°ë А. Я. Гуревич, Марк Блок и ..., ñ. 200.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý å³ï­Ï»­ñ³­óáõÙ­Ý»­ñÇÝ (Þ.-ì. ȳݷ­Éá­õ³ ¨ Þ. ê»Ý­Ûá­µáë), á­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³Ûݪ §ä³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ·ñíáõÙ ¿ Áëï ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ ï³­éǦ: ÜÙ³Ý Ùá­ï»ó­Ù³Ùµ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ϳ˭í³Í ¿ å³ï­Ù³­Ï³Ý íϳ­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó. §²Ý¹, áõñ ÉéáõÙ »Ý ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÁ, ѳÙñ ¿ ¨ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ¦123: Æ å³­ï³ë­Ë³Ý ¹ñ³ª È. ü¨­ñÁ ߻߭ïáõÙ ¿ñ. §ä³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ·Ç­ïáõíÛáõÝ ¿ Ù³ñ­¹áõ Ù³­ëÇÝ: ²ÛÝ ÏÇ­ ñ³ñ­ÏáõÙ ¿ ÷³ë­ï»­ñÁ, µ³Ûó ǵñ¨ ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï»­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ ëÇÝ£ ä³ï­Ù³­·»­ïÇ ËݹÇñÝ ¿ ÷áñ­Ó»É ѳë­Ï³­Ý³É Ù³ñ¹­Ï³Ýóª ǵñ¨ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ç­ñ³­ ¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ íϳ­Ý»­ñǦ124: ä³ï­Ù³­Ï³Ý ÷³ë­ï»­ñÇ í»­ñ³­Ý³Û­Ù³Ý ³Ûë Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë ³Ýó­Û³­ÉÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ û·­ï³­·áñ­Í»É ݳ¨ ³ÛÝ ï»­Õ»­Ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ݳ˭ÏÇ­ÝáõÙ å³ï­Ù³­Ï³Ý ÷³ë­ï»ñ ã¿ÇÝ Ñ³­Ù³ñ­íáõÙ125: ºí å³ï­ Ù³­·»ï­Ý»ñÝ ³­í»­ÉÇ Ñ³­×³Ë ëÏë»­óÇÝ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ ¹³ñÓ­Ý»É å³ï­Ù³­Ï³Ý ³Ýó­ Û³­ÉÇ ³ÛÝ Ï³­éáõÛó­Ý»­ñÇÝ áõ ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ų­Ù³­Ý³­ÏÇ »ñ­Ï³ñ ï­¨á­ÕáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ùݳ­ó»É ¿ÇÝ §³Ý­÷á­÷á˦ ϳ٠§³Ý­ß³ñŦ: ²­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù §Ñ³Ùñ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõíÛáõ­ÝÁ¦ (mute majorité), ïíÛ³É ¹»å­ùáõÙª ÙÇç­Ý³­¹³ñ­Û³Ý ѳݭñáõÛ­ÃÁ ëÏë»ó Ëá­ë»É ë»­÷³­Ï³Ý É»½­íáí: ê³ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­ ·áõÛÝ Ýí³­×áõÙ­Ý»­ñÇó ¿ñ: ¸³ ݳ¨ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ýáñ Ù»­Ãá­¹Ç Ñ³Õ­Ã³­Ý³ÏÝ ¿ñ: ²­Ýݳ­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Ù»Í áõ­ß³¹­ñáõí۳ٵ ¿ÇÝ í»­ñ³­µ»ñ­íáõÙ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»­Ãá­ ¹³­µ³­Ýáõí۳­ÝÁ: Àݹ á­ñáõÙ, ѳ­ïáõÏ ë­¨»­éáõ­ÙÇ ËݹÇñ ¿ÇÝ ¹³ñÓ­ÝáõÙ Ñ»­ï³­¹³ñÓ ¨ ѳ­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇÝ: Àëï Ø. ´Éá­ÏǪ å³ï­Ù³­Ï³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ å»ïù ¿ Áݭó­Ý³ í»ñ­Éáõ­Íáõí Ûáõ­ÝÇó (analysis) ¹»­åÇ Ñ³­Ù³¹­ñáõíÛáõÝ (syntèse), áñÝ ¿É å»ïù ¿ ÉÇ­ÝÇ í»ñ­Éáõ­Íáõí Û³Ý ïñ³­Ù³­µ³­Ý³­Ï³Ý ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝÝ áõ ³­í³ñ­ïÁ126: г­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý Ù»­Ãá­¹Á ѳ­Ù³­ñ»­Éáí ³­é³­í»É ³ñ­·³­ë³­íáñ, ݳ Çñ §Ð³­ÝáõÝ »í­ñá­å³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý å³ï­Ùáõí۳ݦ Ñá¹­í³­ÍáõÙ áõñ­í³·­Í»É ¿ ¹ñ³ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ã³­÷áõÙ­ Ý»­ñÁ. §Ð³­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹Ý ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ »Ýù ÉáÏ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï, »ñµ »ñ­Ïáõ ϳ٠³­í»­ÉÇ Ñ³­Ù³Ý­Ù³Ý »ñ¨áõÛíݻ­ñÇ ¿³­Ï³Ý ·Í»­ñÇ ÏáÕ­ùÇÝ Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ·Í»ñ: ¸ñ³Ýù ϳ­ñáÕ »Ý ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³É ų­Ù³­Ý³­ÏÇ áõ ï³­ñ³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù»ç¦127: àõë­ïǪ ѳñÏ ¿, áñ Ý³Ë áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ ¹³ñÓ­íÇ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ ·áñ­Íá­ÝÇ Ýϳï­Ù³Ùµ ïíÛ³É ÷³ë­ï³ÃÕ­ÃÇ ³éÝ­ãáõí۳­ÝÁ, ½Ç Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý áõ­ÝÇ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ¨ ·ñ³­íáñ Ñáõ­ß³ñ­Ó³Ý­Ý»­ñÇ (¨ ÷³ë­ï³Ãխû­ñÇ) Çñ Ûáõ­ñ³­Ñ³­ïáõÏ Ó­¨»­ñÁª ³ñ­Ó³­Ý³·­ ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ï»ùë­ï³­ÛÇÝ å³­ïáõ­ÙÇ ï³­ñ³­ë»é ¹ñë­¨á­ñáõÙ­Ý»ñ: г­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý Ù»­ Ãá­¹Ç û·­Ýáõí۳ٵ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ í»­ñ³­Ï³Ý·­Ý»É »ñ¨áõÛíݻ­ñÇ ÙÇç¨ »­Õ³Í ϳ­å»­ñÁ, Ýñ³Ýó µÝá­ñá­ßÁ, ïǭ峭ϳ­ÝÁ: ´³Ûó ¨, ÇÝã­å»ë ÝßáõÙ ¿ñ Ø. ´Éá­ÏÁ, å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»ç ѳ­Ù³¹­ñáõ­ÙÁ ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï û° ïǭ峭ϳ­Ý³ó­Ù³­ÝÁ, û° ³Ý­Ñ³­ ﳭϳ­Ý³ó­Ù³­ÝÁ: ºí ¹³ ³­å³­Ñá­íáõÙ ¿ Ñ»­ï³­½áï­íáÕ ³­é³ñ­Ï³­ÛÇ ³­é³­í»­É³­·áõÛÝ ÁÙµé­Ýáõ­ÙÁ128: ²ÛÉ Ëáë­ùáíª å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, ÉÇ­Ý»­Éáí ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ÷á­÷á­Ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ·Ç­ïáõíÛáõÝ, ·Ç­ïáõíÛáõÝ ¿ ݳ¨ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ: ê³­ ϳÛÝ Ø. ´ÉáÏÝ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ ѳ­Ù³­ñáõ٠ѳ­Ù³¹­ñ»É áã û Ù»­Ïáõ­ëÇ ÷³ë­ï»ñÝ áõ

113

ϳ­éáõÛó­Ý»­ñÁ (ÝÙ³Ý Ù³­Ï»­ñ»­ë³­ÛÇÝ á­ñá­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ñáÕ ¿ ѳݭ·»ó­Ý»É ¨ ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ¿ Ï»ÕÍ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­óáõÙ­Ý»­ñÇ), ³ÛÉ Ñ»Ýó ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·»ñÝ ³Ù­µáÕ­çáõí۳ٵ: àõë­ïÇ, Ýñ³ ϳñÍùáí, å³ï­Ù³­·»­ïÁ å»ïù ¿ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ ¹³ñÓ­ÝÇ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇ ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇÝ, ù³Ý­½Ç ³Ýѭݳñ ¿ Ùï³­Í»É §Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇ­ÝÇ Ù³­ëÇÝ, ³­é³Ýó ų­Ù³­ ݳ­ÏǦ129: ä³ï­Ù³­·»­ïÁ Ïáõ­ï³Ï­í³Í ÷á­÷á­ËáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ »ñ¨³­Ï»­ÉÇë, á­ñá­ß³ñ­Ï»­ÉÇë ¨ µ³­ó³ï­ñ»­ÉÇë ϳݷ­Ý³Í ¿ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Ñ³ë­Ï³ó­Ù³Ý ³éç¨: ij­Ù³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ éÇí Ù»ñÝ ¿³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ó³Ý­Ï³­ó³Í ¹³­ñ³ßñ­ç³­ÝÇ ÁÙµéÝ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ: ´³ñ­¹áõíÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ §Ø³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Å³­Ù³­Ý³­ÏÁ Ùßï³­å»ë ¹Ç­Ù³¹­ñáõÙ ¿ ÇÝã­å»ë Çñ Ùdz­ï³ñ­ñáõí۳­ÝÁ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ËÇëï µ³­Å³Ý­í³­Íáõí۳­ÝÁ: Üñ³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï »Ý ã³­÷áõ­ÙÇ Ùdzë­Ý³­Ï³Ýª ë»­÷³­Ï³Ý éÇíٻ­ñÇ Ñ»ï ѳ­Ù³­Ó³Û­ Ý»ó­í³Í ¨ á­ñá­ß³ñÏ­í³Í ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»ñ, á­ñáÝù ѳ­×³Ë ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÛÇÝ ·á­ïÇ­Ý»ñ »Ý¦130: ¼³ñ­·³ó­Ý»­Éáí ². üá­ëÇ­Ûá­ÝÇ ÙÇï­ùÁ, û ÙǨÝáõÛÝ Å³­Ù³­Ý³­Ï³ßñ­ ç³­Ýáõ٠ѳ­í³­ë³ñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ íñ³ ã»Ý ϳ­ñáÕ ·ïÝí»É ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ, ïÝï»­ëáõíÛáõÝÝ áõ ³ñ­í»ë­ïÁ, Ø. ´Éá­ÏÁ ѳ­í»­ÉáõÙ ¿ñ. §Ð»Ýó ³Û¹­åÇ­ëÇ áã ÙÇû­ñǭݳ­ ÏáõÃ­Û³Ý ßÝáñ­ÑÇí ¿ ¨ ëï»ÕÍ­íáõÙ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÇ éÇíÙÁª ·ñ»­Ã» ÙÇßï ³Ý­Ñ³­í³­ ë³­ñ³­ã³÷¦131: г­Ù³­Ó³ÛÝ Ýñ³ª å³ï­Ù³­Ï³Ý ų­Ù³­Ý³­ÏÁ, ÙÇ ÏáÕ­ÙÇó, Ûáõ­ñ³­Ñ³­ ïáõÏ åɳ½­Ù³ ¿, áõñ Éá­ÕáõÙ »Ý »ñ¨áõÛíݻ­ñÁ, ÙÛáõë ÏáÕ­ÙÇóª ÙÇ­çáó ¿, á­ñáí Ýñ³Ýù ѳë­Ï³­Ý³­ÉÇ »Ý ¹³é­ÝáõÙ: ¸³ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ÙÇ ï­¨á­ÕáõíÛáõÝ ¿, 볭ϳÛÝ Ýñ³­ÝáõÙ ¨ë­ ³é­Ï³ ¿ ÷á­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÁ. §²Ûë »ñ­Ïáõ ѳï­Ï³­ÝÇß­Ý»­ñÇ Ñ³­Ï³­Ã»­½Çó ͳ­·áõÙ »Ý å³ï­Ù³­Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý Ù»­Í³­·áõÛÝ ËݹÇñ­Ý»­ñÁ¦132: ²Û¹ ³­é³Ýó­ùÇ íñ³ ¿É ϳ½­ Ù³­íáñ­íáõÙ ¿ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ï³­éáõÛ­óÁ, á­ñÁ å»ïù ¿ §í»ñ­Éáõ­Í»É ÑÇ٭ݳ­ß»Ý­ùÇ ¨ í»ñ­ ݳ­ß»Ý­ùÇ Ù»é­Û³É ѳ­Ï³¹­ñáõíÛáõ­ÝÇó ¹áõñë¦133: ²Ûë ³­Ù»ÝÝ ³­éÇà ¿ñ ï³­ÉÇë ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇÝ Ñ³Ý­·³­Ù³­ ݳ­ÉÇó ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ ݳ¨ §Ùï³­Ï»ó­í³Íù¦ (mentalité) ÑÕ³ó­ùÇÝ, ù³Ý½Ç ³­é³Ýó ¹ñ³ ¹Åí³ñ ¿ñ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ¹³­ñ³ßñ­ç³­ÝÇ, Ù³ñ¹­Ï³Ýó í³ñ­ùÇ áõ Ùï³­Íá­ ÕáõÃ­Û³Ý Áݭϳ­Éáõ­ÙÁ: ê³ ¿É Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ Ñ³Ý­·»ó­ÝáõÙ ¿ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇ Ó­¨³­Ï»ñå­ Ù³­ÝÁ: Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ µÝ³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, Ýñ³ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý §Ç­Ù³ëï­Ý»­ñÇ á­ñá­ÝáõÙÝ ¿¦ª §ï³ñ­ï³Ù ³Ýó­Û³­É³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç¦, Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³­Éáí ³ÛÝ Ï³­éáõ­ó³­Ï³½­Ù»­Éáõ ǵñ¨ §µ³­Ý³­Ï³Ý ÁÙµé­Ý»­ÉÇ ³Ýó­ ۳ɦ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ñ³­ïáõÏ ¿ å³ï­×³­é³­Ñ»ï¨³Ý­ù³­ÛÇÝ Ñ³­ïáõÏ ³­é³Ýóù134: ²Ûë Ýå³­ï³­ÏÇÝ Ñ»­ï³­Ùáõïª ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ ٻϭݳñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ §Ùï³­Ï»ó­í³Íù¦ ѳë­Ï³­óáõíÛáõ­ÝÇóª ¹ñ³ ï³Ï ѳë­Ï³­Ý³­Éáí ÇÝã­å»ë å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ¹»­ñ³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇ, ³ÛÝ­å»ë ¿É å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ·ñ³­éáÕ­Ý»­ñÇ (å³ï­Ù³­·»ï) Ý»­ñ³ß­ ˳ñ­ÑÁ: ²ÛÝ Ñ»­ï³­·³ Ùß³Ï­Ù³Ý ¿ »Ý­Ã³ñÏ­í»É ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý ë»­ñáõݹ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ¨ ³Û­ëûñ ³­é³Ýó­ù³­ÛÇÝ Ï³ñ¨á­ñáõíÛáõÝ ¿ ëï³­ó»É: ä³ï­Ù³­·»ï­Ý»­ñÁ ݳ˭ÏÇ­Ýáõ٠ٻϭݳñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ ÁÙµé­Ýáõ­ÙÇó, û Ù³ñ­¹Á µá­ Éáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñáõÙ ½·áõÙ ¨ Ùï³­ÍáõÙ ¿ Ùdz­Ï»ñå ¨, Áëï ³Û¹Ù ¿É, µ³­í³­ñ³ñ­íáõÙ ¿ÇÝ §³­éáÕç ¹³­ïá­Õáõí۳ٵ¦: ¸³, Áëï ¿áõí۳Ý, ¹Ç­Ù³½ñ­ÏáõÙ ¿ñ û° ³Ýó­Û³­ÉÁ, û° 129 M. Bloch, Histoire et historiens, p.24.

130 M. Bloch, Apologie pour l’histoire ..., p. 185.

131 Ibid., p. 165.

132 Ibid., p. 86. ���Ж. Ле Гофф, С небес на землю. // Одиссей. Человек в истории, М., 1991, с. 28. ���î»°ë ². êï»÷³ÝÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 10:

114

135 î»°ë А. Я .Гуревич, Марк Блок и ..., с.117. ���î»°ë А. Я Гуревич, Жак Ле Гофф и ..., с. 519. ���Споры о главном: Дискуссии о настоящем и будущем исторической науки вокруг школы «Анналов». М.: Наука, 1993, с. 28.

138 L. Febvre, La Terre et l’évolution humaine ..., p. 201.

139 î»°ë M. Bloch, Apologie pour l’histoire..., p.166.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

Ý»ñ­Ï³Ý, ¨ Ýñ³Ýó §»ñÏ­Ëá­ëáõíÛáõ­ÝÁ¦ å³ï­Ù³­·»­ïÇ ·ñãÇ ï³Ï ¹³é­ÝáõÙ ¿ñ ëË»­ Ù³­ïÇÏ áõ Ùdz­·ÇÍ: 곭ϳÛÝ ï³ñ­µ»ñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý­Ý»­ñÇ ¨ ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇ Ñ³­Ù³¹ñ­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ å³ñ½ ¹³ñ­Ó³í, áñ Ù³ñ­¹áõ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­ï»­ëáõíÛáõ­ÝÁ Ýáõۭݳ­Ï³Ý ã¿, áñ ³ÛÝ ÷á­÷áË­íáõÙ ¿ Áëï Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ å³ï­Ï³­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý ¨ ÁÝ­ Ï»­ñ³­ÛÇÝ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇ: ²ÛÉ Ëáë­ùáíª Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ·Ç­ï³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ å³ï­Ù³­Ï³Ý ¿135: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáíª Ñ»­ï³­½á­ïá­ÕÇ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹­Ï³Ýó §Ñá·¨áñ ϳ­éáõÛ­óǦ, §Ùï³­Ï»ó­í³Í­ùǦ µ³­ó³­Ñ³Ûï­Ù³Ý íñ³: ÐÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­ óÇã­Ý»­ñÁ ³½­·³­µ³Ý­Ý»­ñÇó ÷á­Ë³­é»­Éáí ³Ûë ÑÕ³ó­ùÁª ³ÛÝ ÏÇ­ñ³­é»­óÇÝ ³­é³­í»É µ³ñ¹ ¨ ½³ñ­·³­ó³Í ѳ­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½áï­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí136: Üñ³Ýó ѳ­ Ù³ñ ¹³ ϳñ¨áñ Ù»­Ãá­¹³­µ³­Ý³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»ñ. ³Ýó­Û³­ÉÇ »­Õ»­ÉáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ §³ñ­ï³­ùÇݦ Ýϳ­ñ³·­ñáõíÛáõ­ÝÇó µ³­óÇ, ³ÛÅÙ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ñ ¹³é­ÝáõÙ Ý»ñ­Ã³­÷³Ý­ó»É ¹ñ³Ýó §Ý»ñ­ùÇݦ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÁ, Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³Ý­Ñ³­ï³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ, µ³­Ý³­Ï³Ý ¨ Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñÑ­Ý»­ñÁ: ä³ï­ ÙáõÃ­Û³Ý §ûµ­Û»Ï­ïÇí¦ Ï»ñ­åÇÝ (³ñ­¹Ç ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ÏÇ­ñ³ñÏ­íáÕ ÑÕ³óù) ѳ­í»É­íáõÙ ¿ñ ݳ¨ ³Ýó­Û³­ÉÇ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ý»­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇ §ëáõµ­Û»Ï­ïÇí¦ Áݭϳ­Éáõ­ÙÁ: ²Ý­ó³Í ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý­Ý»­ñÇÝ Ý»ñ­Ñ³­ïáõÏ Ùï³­Ï»ó­í³Íù­Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï å³ï­Ù³­·»­ïÁ Ó»éù ¿ µ»­ñáõÙ å³ï­Ù³­Ï³Ý »­Õ»­ÉáõÃ­Û³Ý »ñ­Ï³­ÏÇ Áݭϳ­ ÉáõÙ. §ÊݹÇñÝ ³ÛÝ ¿, û ÇÝã­å»ë å»ïù ¿ Ý»ñ­¹³ß­Ý³­Ï»É »ñ­Ïáõ Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»­ñÁª §Ý»ñ­ùÇݦ ¨ §³ñ­ï³­ùÇݦ, áñ­å»ë­½Ç å³ï­Ù³­Ï³Ý ³Ýó­Û³ÉÝ ³­é³­í»É Ñëï³Ï ¨ ×ßÙ³ñ­ï³­óÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­Ý³¦137: àõë­ïÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­ó³­Ï³Ý ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÇÝ ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ ѳ­Ï³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ Ù³ñ¹­Ï³Ýó í³ñ­ùÇ ¨ å³Ñ­í³Í­ùÇ ÏáÝÏ­ñ»ï Ï»ñ­ å»­ñÁª Ý»ñ­Ùáõ­Í»­Éáí ¹ñ³Ýó ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÇ ³ÛÝ Ñ³­Ù³­ï»ùë­ïÁ, á­ñÇ å³Û­Ù³Ý­ Ý»­ñáõÙ Ýñ³Ýù ͳ­·»É »Ý: ´³­óÇ Ù³ñ­¹áõó ¨ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ËÙµ»­ñÇó, ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ å³ï­ÙáõíÛáõÝ Ý»ñ­µ»­ñ»­óÇÝ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ÏÛ³ÝùÝ ³Ù­µáÕ­çáõí Û³Ùµª Ýñ³ ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áÕç Ý»ñ­Ï³å­Ý³­Ïáí: à­ñá­ß³ñÏ­í»ó å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁ. §Ø»Ï­Ý³ñ­Ï»É ³ÛÝ ³­Ù»­ÝÇó, ÇÝ­ãÁ å³ï­Ï³­Ý»­Éáí Ù³ñ­¹áõݪ ϳ˭í³Í ¿ Ýñ³­ÝÇó, ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ Ýñ³Ý, ³ñ­ï³­Ñ³Û­ ïáõÙ ¿ Ýñ³Ý, íϳ­ÛáõÙ ¿ Ýñ³ Ý»ñ­Ï³­Ûáõí۳Ý, ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳Ý, ׳­ß³­ÏÇ ¨ ·á­Ûáõí Û³Ý áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇݦ138: ²ÛÉ Ëáë­ùáíª å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ·É˳­íáñ µ³­Õ³¹­ñÇã­Ý»­ñÁ ³ñ­ï³Í­í»­óÇÝ §Ù³ñ­¹áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛ­óÇó¦ª ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý Ï۳ݭùÇ å³Û­ ٳݭݻñ, ïÝï»­ëáõíÛáõÝ, ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ Ï³­éáõÛó­Ý»ñ, Ñá·¨áñ ÏÛ³Ýù ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë­ï»­ ÕÇó Ñ»ï¨áõíÛáõݪ å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ¿ ¹³é­ÝáõÙ ·Ç­ïáõíÛáõÝ, »ñµ §ù³­ Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõ­ÝÁ¦ (ÇÝã­å»ë ¨ ³Ý­Ñ³­ïÁ) áãÝ­ãáí ãÇ ÑÇ­ß»ó­ÝáõÙ Ù»­Ë³­ÝÇ­Ïá­ñ»Ý ¹³­ë³­íáñ­í³Í å³ë­Û³Ý­ëÇ Ë³­Õ³­ù³ñ­ï»ñ. µ»­Ïáñ­Ý»­ñÇ Ç­Ù³­óáõíÛáõ­ÝÁ »ñ­µ»ù ãÇ ï³­ÝÇ Ñ³­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõ­ñÇ ×³­Ý³ã­Ù³­Ý139: ²Ûë ÉáõÛ­ëÇ Ý»ñ­ùá ³ÏݭѳÛï ¿ ¹³é­ÝáõÙ ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ (interdisciplinaires) Ñ»­ ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ²ÛÝ Ç ½á­ñáõ ¿ ëï»Õ­Í»É §·Ç­ï»­ÉÇ­ùÇ ÙÇ Ýáñ ѳ­ñ³­óáõÛó¦, á­ñÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ ï³­ÉÇë ѳխó­Ñ³­ñ»­Éáõ §÷³ë­ï³·­ñ³­Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ï³Õ­ïáõ­ÏÁª Ñݳ­ñ³­íá­ñÇÝë ï³ñ­µ»ñ Ñáõ­Ù³­ÝÇ­ï³ñ ·Ç­ïáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨ ³é­Ï³ (ß³ï ¹»å­ù»­ñáõÙª å³Û­Ù³­Ý³­Ï³Ý) ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÁ ëïí»­ñ»­Éáõ

115

Ýå³­ï³­Ïáí¦140: ÐÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ß³ï ɳí ѳë­Ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ù³ñ¹­Ï³­ ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï»­óáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­ñáõëï ¿, áñ 峭ѳݭçáõÙ ¿ ½³­Ý³­½³Ý ٻϭݳ­ µ³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ¨ áñ­ù³Ý ß³ï Ùá­ï»­óáõÙ­Ý»ñ ϳÝ, ÝáõÛÝ­ù³Ý ¨ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ ¿ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý å³ï­Ï»­ñÁ: ²Ûë ³éÝ­ãáõí۳ٵ Ýñ³Ýù ÏñÏÇÝ Ç­ñ»Ýó ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ­í³­ ÍáõíÛáõÝÝ ¿ÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõ٠ų­Ù³­Ý³­ÏÇ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ñ³Ý¹»å141: ²ñ­¹»Ý Ýᯐ »Ýù, áñ ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõÝÝ áõÕ­Õáñ¹­í»­Éáí ÉáÏ §Ç­ñ³­¹³ñ­Óáõ­Ã»­Ý³­Ï³Ý å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùáíª Ëáõ­ë³­÷áõÙ ¿ñ ɳÛÝ Ñ³­Ù³¹­ñáõí Ûáõ­ÝÇó ¨ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ËݹÇñ­Ý»­ñÁ ï³­ñ³Ý­ç³­ïáõÙ ¿ñ å³ï­ ÙáõÃ­Û³Ý Ñ³­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ ¨ Ëáñ­ù³­ÛÇÝ ß³ñ­Åáõ­ÙÇó: л­ï³ùñùñ­í»­Éáí ÉáÏ Ù»­Ïáõ­ëÇ, ³ÝÏñÏ­Ý»­ÉÇ ÷³ë­ï»­ñáí, ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõÝÝ ³Ý­Ï³­ñáÕ ¿ñ ϳ½­Ù³­ íá­ñ»É §Ï»Ý­¹³­ÝÇ å³ï­ÙáõíÛáõݦ (histoire vivante): ì»ñ­çÇ­ÝÇë ï³Ï È. ü¨ñÝ áõ Ø. ´Éá­ÏÁ ѳë­Ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ß³­ñ³¹­ñ³Ýù, á­ñÇ ÍÇ­ñáõ٠ѳ­Ù³¹ñ­ íáõÙ »Ý å³ï­Ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇ µá­Éáñ ϳñ¨áñ µ³­Õ³¹­ñÇã­Ý»­ñÁ (³éï­ÝÇÝ ÏÛ³Ýù, ïÝï»­ëáõíÛáõÝ, ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ·, Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»ñ, Ùß³­ÏáõÛÃ, Ùï³­ Ï»ó­í³Íù ¨ ³ÛÉÝ)ª Ç­ñ»Ýó »­½³­ÏÇáõÃ­Û³Ý ¨ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç: àõë­ïÇ §Ï»Ý­ ¹³­ÝÇ å³ï­ÙáõíÛáõݦ ëï»Õ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³Ý­Ëáõ­ë³­÷»­ÉÇ ¿ ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñ³­·»ï­Ý»­ñÇ, ïÝï»­ë³­·»ï­Ý»­ñÇ, ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³Ý­Ý»­ñÇ (ëá­óÇá­Éá·­Ý»ñ), ³½­·³­µ³Ý­Ý»­ñÇ, Ñá­·»­µ³Ý­Ý»­ñÇ, É»½­í³­µ³Ý­Ý»­ñÇ, ³ñ­í»ë­ï³­µ³Ý­Ý»­ñÇ ¨ ³Û­Éáó Ñ»ï: ²Ûɨ뭳Ýѭݳñ ¿ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­½á­ï»É ÙdzÛÝ Ù»Ï ¹Ç­ï³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó: г­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳ­éáõÛóÝ Çñ ³Ù­µáխ糭ϳ­Ýáõí۳ٵ ¹³ñ­Ó³í ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­ Ý»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ï³ñ¨á­ñ³­·áõÛÝ Ù»Ï­Ý³­Ï»­ï»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ²ÛÝ Ñݳ­ñ³­íá­ ñáõíÛáõÝ ¿ ï³­ÉÇë å³ï­Ù³­·»­ïÇÝ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáõ å³ï­Ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁݭóó­Ý»­ñÇ Ëáñ­ù³­ÛÇÝ ÏáÕ­Ù»­ñÁ, ѳխó­Ñ³­ñ»­Éáõ ÷³ë­ï»­ñÇ ¨ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ §Ï³ñ­×³­ ų٭ϻï¦, ·ñ»­Ã» ³Ïݭóñ­Ã³­ÛÇÝ Ý»ñ­÷³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ142 ¨ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, å³ï­Ù³­Ï³Ý ¹»Ù­ù»­ñÇó ï»­Õ³­÷áË­»­Éáõ §ÁÝ­Ï»­ ñ³­ÛÇÝ ¨ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ á­Éáñï¦143: §Üáñ ϳ­å»ñ ѳë­ï³­ï»É Ùá­ï³­Ï³ ¨ Ñ»­é³­Ï³ ÏñóÝù­Ý»­ñÇ ÙÇç¨, Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ÙǨÝáõÛÝ ûµ­Û»Ï­ïÇ íñ³ Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­Ý»É ï³ñ­µ»ñ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»Õ ç³Ý­ù»­ñÁª ³­Ñ³ ³ÛÝ ÑÇ٭ݳ­ñ³ñ ËݹǭñÁ, áñ ϳݷ­Ý³Í ¿ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³éç¨ [...]: Êáë­ùÁ áã ÙdzÛÝ Ñ³ë­Ï³­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³­ éáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ ¿ (û­Ïáõ½ ѳ­×³Ë ÑáõÛÅ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï), ³Ûɨ Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý Ù»­ Ãá¹­Ý»­ñÇ ¨ á­·áõ¦144: ü. ´ñá­¹»­ÉÇ ¹Ç­åáõÏ µÝá­ñá߭ٳٵª §Ø. ´Éá­ÏÇ ¨ È. ü¨­ñÇ Å³­Ù³­ Ý³Ï å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ áõ­½áõÙ ¿ñ ïÇ­ñ³­å»­ï»É Ù³ñ­¹áõ Ù³­ëÇÝ µá­Éáñ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ ÏÇ­ñ³ñ­Ï»É ¹ñ³Ýù Çñ Ñ»­ï³ùñù­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ϳÙ, ³éÝ­í³½Ý, Ý»ñ­Ã³­ ÷³Ý­ó»É Ýñ³Ýó Ù»ç ¨ ÷á˭ѳñë­ï³ó­Ý»É Çñ ÑÇ٭ݳËÝ­¹ÇñÝ áõ óñ­Ù³ó­Ý»É Çñ Ù»­ Ãá¹­Ý»­ñÁ¦145: г­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Ýϳï­Ù³Ùµ ѳ­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ ¨ ³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý Ùá­ï»­óáõ­ÙÁ (áñ­ åÇ­ëÇÝ ³é­Ï³ ¿ ³Ý­Ý³­É³­Ï³­Ý»­ñÇ ¨ Ñ»­ï³­·³ ë»­ñáõݹ­Ý»­ñÇ Ñ³­Û³óù­Ý»­ñáõÙ) ÑÇÙù ¹³ñ­Ó³í Ù»Ï ³ÛÉ å³ï­Ù³­Ï³Ý ÑÇ٭ݳËݹ­ñÇ í»­ñ³­Ý³Û­Ù³­ÝÁ: ²ÛÝ ÙÇï­í³Í ¿ñ ×ß·ñï»­Éáõ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ï»­ÕÁ Ù³ñ­¹áõ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É µá­Éáñ ÙÛáõë ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áõÙ. ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ ѳ­Ùá½­í³Í ¿ÇÝ, áñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ ��� ². êï»÷³ÝÛ³Ý, º. سñ·³ñÛ³Ý, ³Ý¹, ¿ç 33-34: ������� î»°ë А. Я. Гуревич, Марк Блок и..., с. 217.

142 î»°ë L. Febvre, Combats pour l’histoire ..., p. 96.

143 M. Bloch, Les caractères originaux ..., p. 7. ���Л. Февр, указ. соч., с. 20. ����F. Braudel, Les Annales ont trente ans (1929-1959) // Annales: ESC, N 1, (1959), p. 1-2.

116

������� î»°ë Ю. Н. Афанасьев, Историзм против эклектики... , с. 49.

147 M. Bloch, Apologie pour l’histoire ..., p. 3.

148 К. А. Агирре Рохас, Критический подход к истории французских “Анналов”, М., 2006, с. 87. ������� î»°ë А. Я. Гуревич, Жак Ле Гофф и ..., с. 522. ���Л. Февр, указ. соч., с. 282.

ä²îØàôÂÚ²Ü îºêàôÂÚàôÜ ¶ (Â) ï³ñÇ, ÃÇí 2 (34) ³åñÇÉ-ÑáõÝÇë, 2011

ì¿Ù ѳٳѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ý¹»ë

Áݹ·ñ­Ï»É Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ï»­óáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ï³ñ­µ»ñ ¹Ç­ï³ÝÏ­ÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÙdzÛÝ ³ÛÝ ¹»å­ùáõÙ, »­Ã» í×éÇ ÙÇçÏñ­Ã³Ý­ù³­ÛÇÝ Ï³­å»­ñÇ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Ç­ñÁª ѳ­Ù³­ ·áñ­Í³Ï­ó»­Éáí ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõÃ­Û³Ý (ëá­óÇá­É᭷dz­ÛÇ), ïÝï»­ë³­·Ç­ïáõí۳Ý, É»½­í³­ µ³­Ýáõí۳Ý, ³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý ¨ ³ÛÉ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï146: Ø. ´Éá­ÏÁ µ³½­ÙÇóë ߻߭ïáõÙ ¿ñ, áñ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ϳ½­Ù³­íáñ­Ù³Ý Áݭóó­ùáõÙ ¨ Ýñ³ ³éç¨ Í³­é³­ó³Í ¿ Çñ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý ËݹǭñÁ: Àëï ¿áõí Û³Ý. §ä³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ ³­Ù»ÝÝ ¿, ÇÝ­ãÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ Ù³ñ­¹áõÝ, ³­í»­ÉÇ ×Çßïª Ù³ñ¹­Ï³Ýó¦147: ä³ï­ÙáõíÛáõÝÝ §³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý ï»ë­Ý»­Éáõ¦ Ó·ïáõ­ÙÁ, ÇÝã­å»ë ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó³Ýù í»­ñÁ, ³Ý­Ý³­É³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ Ñ³Ý­·»ó­ñ»ó §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ÑÕ³ó­ùÇÝ148: 곭ϳÛÝ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­ÙáõíÛáõݦ ³­ë»­Éáíª ãå»ïù ¿ ѳë­Ï³­Ý³É ÙdzÛÝ Ñ³­ Ýáõñ ³ß­Ë³ñ­ÑÁ: ²ÛÝ Ï³­ñáÕ ¿ ÉÇ­Ý»É Ý³¨ ï»­Õ³­ÛÇÝ, ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­í³Í ų­Ù³­Ý³­ ϳ­ÛÇÝ á­ñá­ß³­ÏÇ Ñ³ï­í³­Íáí: ¸³ å³ï­ÙáõíÛáõÝ ¿ª ¹Ç­ï³ñÏ­í³Í Ñ»­ï³­½áï­Ù³Ý ï³­ñ³µ­ÝáõÛà 㳭÷áõÛíݻ­ñáí ¨ ¹Ç­ï³ÝÏ­ÛáõÝ­Ý»­ñáí: ²­ë»É, ûª §ä³ï­ÙáõíÛáõÝÝ Çñ µÝáõÛ­Ãáí ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ ¿¦, Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ ÁÝ­¹áõ­Ý»É, áñ ³ÛÝ Ý³Ë ¨ ³­é³ç ѳ­ë³­ñ³­Ï³­ Ï³Ý ·Ç­ï³Ï­óáõÃ­Û³Ý å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ¿: 곭ϳÛÝ §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ¦ ãÇ ëå³é­íáõÙ ÙdzÛÝ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ËÙµ»­ñÇ ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí áõ Ùï³­Ï»ó­ í³Í­ùáí: Üñ³­Ýáõ٠ϳñ¨áñ ï»Õ áõ­Ý»Ý ݳ¨ ³­é³Ý­ÓÇÝ ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇ ·áñ­Íá­Õáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÁ ¨ ϳ٭ùÁ: ØÛáõë ÏáÕ­ÙÇó` §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ¦ Ññ³­Å³ñ­íáõÙ ¿ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ï۳ݭùÁ µ³­Å³­Ý»É ÉáÏ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý, ïÝﻭ볭ϳÝ, Ïñá­Ý³­Ï³Ý ϳ٠¿­ÉÇ ÇÝã-áñ ³ÛÉ ËÙµ»­ñÇ149: ²ÛÝ, ³­í»­ÉÇ ßáõï, Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï»­óáõÃ­Û³Ý ½³­Ý³­½³Ý ß»ñ­ï»­ñÇ (ïÝﻭ볭ϳÝ, ÁÝ­Ï»­ñ³­ÛÇÝ, ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ¨ Ùß³­Ïáõ­Ã³­Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý) ˳­Õ³ñ­ ÏáõÙ-ѳ­Ù³¹­ñáõÙÝ ¿: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáíª ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÁ Áݹ­Ñáõå Ùá­ï»­ó»É ¿ÇÝ §ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõݦ ÑÕ³ó­ùÇ ÁÙµéÝ­Ù³­ÝÁ: Àëï Ýñ³Ýóª ѳ­Ù³­å³ï­Ù³­Ï³Ý Ëá­ßáñ ï»­Õ³­ß³ñ­Å»­ñÁ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ñ µ³­ó³ï­ñ»É ¨ ïǭ峭ϳ­Ý³ó­Ý»É ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ³­é³­í»É Ù»Í ï­¨á­ÕáõÃ­Û³Ý ÍÇ­ñáõÙ: §ø³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõíÛáõÝݦ, Áëï È. ü¨­ñÇ, §ÝÛáõ­ ó­Ï³Ý ¨ Ñá·¨áñ, µ³­Ý³­Ï³Ý ¨ Ïñá­Ý³­Ï³Ý ³ÛÝ Ñ³­Ù³­Ñ³­í³­ë³­ñ³Ï­ßÇé áõÅÝ ¿, á­ñÁ Ý»ñ­·áñ­ÍáõÙ ¿ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ·Ç­ï³Ï­óáõÃ­Û³Ý íñ³ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ïíÛ³É Ñ³ï­í³­ÍáõÙ, ïíÛ³É ï³­ñ³Í­ùáõÙ¦150: ²Û­ëáõª §Ñ³­ÙÁݹ·ñ­ÏáõÝ å³ï­Ùáõí۳ݦ ¨ §ù³­Õ³­ù³Ïñ­ Ãáõí۳ݦ ÑÕ³óù­Ý»­ñÁ ѳ­Ù³­Ñ³­ñ³­µ»­ñ³Ïó­íáõÙ ¿Çݪ ãÝáõۭݳ­Ý³­Éáí: Àݹ­Ñ³Ý­ñ³ó­Ý»Ýù: ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ Í³·­Ù³Ý ¨ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ·áñ­ÍÁݭó­óÇó å³ñ½ ¿ ¹³é­ÝáõÙ, áñ XIX ¹³­ñ³­í»ñ­çÇ-XX ¹³­ñ³ëϽ­µÇ å³ï­Ù³­·Ç­ï³­Ï³Ý ÙïùÇ ×·Ý³­Å³­ÙÁ Ëáñ ÑÇÙ­ù»ñ áõ­Ý»ñ: ²ÛÝ Ï³Ý·­Ý³Í ¿ñ å³ï­Ù³­Ï³Ý ³Ýó­Û³­ÉÇ ¨ Ý»ñ­Ï³­ÛÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇñ­Ù³Ý Ýáñ Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇ Ó­¨³­íáñ­Ù³Ý ËݹñÇ ³­é³ç: Ò­¨³­÷áË­íáõÙ ¿ÇÝ Ù³ñ­¹áõ ¨ ѳݭñáõÛ­ÃÇ Ù³­ëÇÝ ³ÛÉ ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý áõ­Ý»­ ó³Í ÷á˭ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: гë­ï³­ï³·ñ­íáõÙ ¿ñ å³ï­Ùáõí۳ݪ áñ­å»ë ÇÝù­ Ýáõ­ñáõÛÝ ·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ·á­ÛáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­íáõÝ­ùÁ, µ³­ó³­Ñ³Ûï­íáõÙ ¿ñ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ï»­ ëáõÃ­Û³Ý Ëáñ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ç­Ù³ë­ï³­ëÇ­ñáõíÛáõ­ÝÇóª Çñ ÑÇ٭ݳËÝ­¹Çñ­Ý»­ñáí ¨ Ñ»­ï³­½á­ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñáí: ¶Ç­ïáõÃ­Û³Ý ×·Ý³­Å³­ÙÁ ¹³é­ÝáõÙ ¿ñ ѳխó­Ñ³­ñ»­ÉÇ:

117

Æ ÙÇ µ»­ñ»­Éáí ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÁ å³ï­ Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý µÝ³­·³­í³­éáõÙª Ñ»­ï³­½á­ïáÕ­Ý»­ñÁ ³­é³Ýӭݳó­ÝáõÙ »Ý ¹ñ³Ý­óÇó ѳï­Ï³­å»ë »­ñ»­ùÁ. ³­é³­çÇÝ. Ýñ³Ýù ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­Óáõ­Ã»­Ý³­Ï³Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ ÷á­Ë³­ ñÇ­Ý»­óÇÝ í»ñ­Éáõ­Í³­Ï³Ý-ѳ­Ù³¹­ñ³­Ï³Ý å³ï­Ùáõí۳ٵ, »ñÏ­ñáñ¹. ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý å³ï­Ùáõí۳­ÝÁ ѳ­Ï³¹­ñ»­óÇÝ §Ù³ñ¹­Ï³Ýó ѳ­Ù³­Ï»­ ó³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳ݦ ï³­ñ³­ë»é ÏáÕ­Ù»­ñÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõíÛáõ­ÝÁ, »ñ­ñáñ¹. å³ï­Ù³­·Ç­ïáõíÛáõÝ Ý»ñ­µ»­ñ»­óÇÝ ³ÛÉ ÏñóÝù­Ý»­ñÇ (³ß­Ë³ñ­Ñ³·­ñáõí ÛáõÝ, ÁÝ­Ï»­ñ³­µ³­ÝáõíÛáõÝ, Ñá­·»­µ³­ÝáõíÛáõÝ, Ç­Ù³ë­ï³­ëÇ­ñáõíÛáõÝ, ïÝï»­ë³­·Ç­ ïáõíÛáõÝ, É»½­í³­µ³­ÝáõíÛáõÝ, ëá­ódz­É³­Ï³Ý Ù³ñ­¹³­µ³­ÝáõíÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) Ñ»­ï³­½á­ ï³­Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»ñÝ áõ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ: ²Ûë­åÇ­ëáíª ²Ý­Ý³É­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ-áõ­ëáõ­óÇã­Ý»­ñÇ å³ï­Ù³­ëÇ­ñ³­Ï³Ýå³ï­Ù³­ï»­ë³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ·Ý Çñ §µ³­Ý³­Ï³Ý ѻճµ»Ïٳٵ¦ ¹³ñ­Ó³í XX ¹³­ ñÇ å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ³­é³­ç³­ï³ñ áõÕ­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: Üñ³Ýó ѳ­çáÕ­í»ó ³Ý­Ý³­Ë³­¹»å Ï»ñåáí Áݹ­É³Û­Ý»É å³ï­Ù³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý Ñ»­ï³­½á­ïáõÃ­Û³Ý ï³­ñ³Í­ ùÁ: ºí ³Ûë ³­Ù»­ÝÁª ßÝáñ­ÑÇí Ýáñ Ù»­Ãá­¹³­Ï³Ý Ùáï»óáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ ëϽµÝ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ýá­ñá­íÇ Áݭûñó­Ù³Ý:

Summary THE HISTORIOGRAPHICAL SCHOOL OF THE ANNALES

The Theory of History L. Febvre and M. Bloch Smbat Kh. Hovhannisyan The achievements of the French Historical Movement (School) the “Annales” are obvious. The role of the founders, L. Febvre and M. Bloch, is significant in promoting the research area of the field. The borders of history and other social sciences have been extended, their interactions have been intensified. As a result, traditional (descriptive) history undertook a new mission of structuralizing the basic dimensions of historical time – the features of the past, present and future. Some scholars formulate this achievement as a “revolution in history.”

The crisis of traditional historiography had basic cases at the turn of the XIX-XX centuries. It faces the problem of devising new methods of research. In its turn the latter a necessity has a risen to change the borders of history and various fields of the humanities (sociology, social anthropology, politology, geography etc.). Due to this, history, on the one hand, has expended its area of scope, and innovated on the other its research facilities.

118