Wie zal er straks voor ons zorgen?

9 patiënten voor 1 verpleegkundige Verpleegkundigen in ons land zorgen gemiddeld voor 9,4 patiënten. Dat berekende het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg en de KU Leuven. Daarmee doen we het beter dan 10 jaar geleden – toen kwamen we op 11 patiënten per verpleegkundige uit – maar minder goed dan wat de internationale norm voor een veilig zorgomgeving vooropstelt (8 patiënten per verpleegkundige). Positief is dat steeds meer verpleegkundigen een bachelordiploma hebben.

Zij-instromers welkom Wie zich wil omscholen tot verpleegkundige, maar tijdens de opleiding niet al te veel inkomsten wil verliezen, kan zich inschrijven aan de Randstad Medical Academy. Die opleiding, waarvoor de uitzendspecialist de handen in elkaar slaat met ziekenhuizen, hogescholen en de Vlaamse overheid, maakt het voor zij-instromers makkelijker om tussendoor te blijven werken. Het doel is om de komende jaren zo’n 200 extra verpleegkundigen op die manier te laten instromen.

Zelfs al krijgen we meer handen aan het bed, dan nog zal de vraag naar zorg het aanbod ruimschoots overtreffen. Om het tekort aan verpleegkundigen op te vangen, zullen we met creatieve oplossingen moeten komen.

‘P ersoneelstekort leidt tot meer onverwachte overlijdens.’ Tot die conclusie komt Filip Haegdorens van UAntwerpen na analyse van ruim 34.000 medische dossiers uit zes Belgische ziekenhuizen. Volgens de onderzoeker zou de helft van de onverwachte overlijdens in de ziekenhuizen (3 op 1.000 patiënten) aan het tekort aan verpleegkundigen gelinkt zijn. Bij 89 procent van alle afdelingen bleek het aantal verpleegkundigen per hospitalisatiedienst te laag om kwalitatief goede zorg te verzekeren. Beterschap is niet meteen in zicht, integendeel. Het aantal vacatures voor verpleegkundigen neemt verder toe. In 2019 ontving de VDAB bijna dubbel zoveel jobaanbiedingen (10.577) als in 2016 (5.701). Er mogen dan wel meer jongeren voor een opleiding verpleegkunde kiezen, de instroom aan nieuwe verpleegkundigen is onvoldoende om de vraag te volgen. Voor elke vacature die zorginstellingen uitschrijven, zijn er vandaag ‘0,36 werkzoekende’ verpleegkundigen beschikbaar. Tine Casteleyn, personeelsdirecteur van AZ Sint-Jan BruggeOostende, kan erover meespreken. Ook zij is continu op zoek naar nieuwe collega’s. “Dat we een groot ziekenhuis zijn, met veel specialisaties, maakt dat we nog altijd een behoorlijke instroom hebben. Veel nieuwkomers starten bij ons via een stage. Daar investeren we sterk in.” En dat is niet het enige: het ziekenhuis doet er ook alles aan om een zorgende werkgever te zijn, zodat medewerkers met plezier aan de slag blijven. Zo is er binnen de personeelsdienst een afdeling loopbaanbeheer die medewerkers met fysieke klachten opvolgt. In overleg met de arbeidsgeneesheer stelt ze hen aangepast werk voor. Leiderschap is een ander aandachtspunt van AZ Sint-Jan. Casteleyn: “We proberen onze leidinggevenden zo goed mogelijk te ondersteunen, zodat ze hun team op de best mogelijke manier kunnen aansturen en medewerkers zich goed voelen.” Degelijke werkomstandigheden creëren is één manier om het zorgberoep werkbaarder en dus aantrekkelijker te maken. Sleutelen aan de inhoud van de job is een andere piste. Met het KB over de uitbreiding van het takenpakket van de zorgkundige gaf minister van Volksgezondheid Maggie De Block daartoe alvast een aanzet. Achttien verpleegkundige taken, zoals lichaamstemperatuur meten en verbanden aanbrengen, mogen sindsdien door een zorgkundige worden uitgevoerd. Die ingreep zou zorginstellingen moeten helpen om het werk van verpleegkundigen te verlichten.

Ook de komst van de ziekenhuisnetwerken kan een deel van de oplossing zijn, denkt Tine Casteleyn. “Ik verwacht dat ziekenhuizen uit hetzelfde netwerk almaar vaker de handen in elkaar zullen slaan als het over aanwerving en personeelsbezetting gaat. Bepaalde gespecialiseerde verpleegkundigen zullen dan de ene dag in het ene ziekenhuis en de andere dag in het andere aan de slag zijn. Er zal flexibeler op de noden van het moment worden ingespeeld.”

Zorgorganisaties die meer flexibiliteit willen, kunnen vandaag beroep doen op de verpleegkundigen van X-Care. HR Director Eva Vercruyssen legt uit hoe het werkt: “Elke dag sturen wij 100 project- en 300-500 interimverpleegkundigen uit om de acute noden van zorginstellingen op te vangen. Het gebeurt dat ziekenhuizen ons om 21u opbellen en dat er een uur later een van onze verpleegkundigen op de werkvloer staat. Maar net zo goed vragen zorginstellingen ons om verpleegkundigen die meerdere maanden kunnen meedraaien. Bijvoorbeeld als vervanging bij een zwangerschap.”

CEO Sam Baro is ervan overtuigd dat ziekenhuizen in de toekomst nog veel vaker project- en interimverpleegkundigen zullen inschakelen. “Veel zorginstellingen ontdekken nu pas de voordelen van flexibele arbeidskrachten. Ze zien bijvoorbeeld in dat ze daarmee hun eigen medewerkers kunnen ontzien wanneer een collega een tijd uitvalt.” Tegelijk geeft hij toe dat deze arbeidskrachten slechts een deel van de oplossing zijn. “Het tekort in de zorg is een complex probleem. We zullen de puzzel alleen maar kunnen leggen als we op verschillende fronten tegelijk inzetten. Instroom, retentie, employer branding, noem maar op. Creatief zijn is de boodschap.”

TEKST HERMIEN VANOOST

Een boeiende carrière vind je in het ziekenhuis

Ziekenhuizen hebben het niet alleen moeilijk om verpleegkundigen aan te trekken. Ook gespecialiseerde ondersteunende rollen blijken vaak lastig om in te vullen. Volgens Jan Van Den Eynde van AZ Alma heeft dat vooral met onwetendheid te maken.

Hebben we het over werken in de zorg, dan denken we automatisch aan verpleegkundigen. Maar om het ziekenhuis draaiende te houden, zijn er achter de schermen ook heel wat niet-zorgende profielen nodig. “Een op de drie medewerkers in het ziekenhuis staat niet in

de directe zorg van de patiënt”, verduidelijkt Jan Van Den Eynde van AZ Alma. “Buitenstaanders zijn zich er vaak niet van bewust dat hier zeer gespecialiseerde functies te vinden zijn, zoals beleidsinformatiemedewerkers en financiële experts. Daarom ook dat het vaak moeilijk is om deze jobs in te vullen.”

Zelf koos Jan Van Den Eynde meteen na zijn studies economie voor een job in de zorg. Een keuze die hij zich nog niet beklaagd heeft. “Ik heb hier zowat alles meegemaakt wat ik in de privé had kunnen meemaken: schaalvergroting, fusies, netwerkvorming. Het grote verschil is dat ik hier ten dienste van de patiënten en de samenleving werk. Dat motiveert me nog altijd.”

Zoals veel andere ziekenhuizen voeren ook zij inspanningen om de interne kosten onder controle te krijgen. “Daarvoor richten we een kenniscentrum in, met medewerkers met diverse achtergronden en expertises, zoals financiën of medische beleidsinformatie. Bedoeling is dat er na data- en procesanalyse en overleg met zorgverleners er voorstellen ontstaan om zorgprocessen te optimaliseren.”