SAE MI EDI G K I E V E E L JE M E 201 7
DOV ÅARJELSAEMIEN GÏELE SAEMIEDIGKESNE
Sametingsvalget 2017 Sørsamisk valgkrets:
Saemiedigkieveeljeme 2017 Åarjel-Saepmie veeljemegievlie:
1. Ellinor Marita Jåma 1979 Raarvihke/ Namsos 2. Jovna Zakharias Dunfjell 1983 Snåase/ Svalbard 3. Ingo Meehte Danielsen 1990 Röörose/Plassje 4. Lene Cecilia Sparrok 1997 Nååmesjevuemie 5. Tåamma (Jon Tomas) Bransfjell 1994 Praahke 6. Camilla Kristensen Kvernmo 1988 Tråante 7. Malin Kristina Wilks 1989 Snåase 8. Eva Maria Fjellheim 1984 Röörose/Plassje 9. Johan Martin Steinfjell 1987 Tråante
HVORFOR STEMME ÅASG? ÅaSG er en garantist for den sørsamiske stemmen på Sametinget. I motsetning til andre partier, kan vi bruke alle våre ressurser og all vår taletid til å fremme viktige saker for sørsamisk område.
Åarjel-Saemiej Gïelh (ÅaSG) edtja jåerhkedh akte tjïelke saemien politihkeles gïele årrodh dan åarjelsaemien siebriedahken åvteste. Ellinor Marita Jåma jïh Jovna Zakharias Dunfjell leah krirrien tjirkijinie orreme Saemiedigkesne boelhken 2013-2017. Aktem unnebelåhkoem unnebelåhkosne våajnoes darjodh lea vihkeles. BÅETIJEN VEELJEMEBOELHKEN SÏJHTEBE GASKEM JEATJAH DAEJNIE BARKEDH: • Daajroem jïh bïevnesh saemiej bïjre beagkoehtidh åarjelsaemien dajvine. • Bïevnesh lissiehtidh vædtsoesvoeten bïjre lïhke fuelhkine jïh vædtsoesvoetem heerredidh • Saemien reaktah veaksahkåbpoe darjodh industrijebigkemen jïh jeatjah stuerebe dahkoej vööste mah eatnemevåaromem håvhtadieh, juktie åarjelsaemien kultuvrem jïh jielemem vaarjelidh jïh guhkiebasse evtiedidh. • Saemien gïelh jïh identiteetem nænnoestehtedh maanaj jïh noeri luvnie. • Saemien maahtoem healsoesuerkesne nænnoestehtedh jïh Saemien Nasjonaale maahtoejarngen (SANKS) baeliem åarjelsaemien dajvesne nænnoestehtedh. • Lïerehtimmiem lissiehtidh jïh åarjelsaemien gïelem nænnoestehtedh, åarjelsaemien voernges dajvi sisnie jïh ålkoli. • Jienebh saemien institusjovnh jïh gaavnedimmiesijjieh evtiedidh åarjelsaemien dajvine.
Veeljemeprogramme
Åarjelsaemien dajve jeatjah haestemh åtna goh noerhtesaemien dajve. Mijjieh tuhtjebe akte dejstie mijjen vihkielommes laavenjassijste lea daajroem beagkoehtidh jïh goerkesem lissiehtidh saemiej tsiehkien bïjre åarjelsaemien dajvesne. Mijjieh edtjebe: • Optimismem jïh jaahkoem båetijen aajkan sjugniedidh. • Barkoem jåerhkedh ihke saemieh vuajnalgieh jïh govlelgieh voenges jïh regijonaale suerkesne. • Eadtjohke jïh ïedtjije årrodh jïh tjïelke gïelem Saemiedigkesne utnedh. • Åarjelsaemide våajnoes darjodh nöörjen stoerresiebriedahkesne. • Barkedh ihke jienebh saemieh aelhkebelaakan maehtieh sijjen reaktah bååstede åadtjodh jïh ihke dah maehtieh dejtie nuhtjedh. • Barkedh ihke gaajhkh saemieh edtjieh jearsoesvoetem damtedh sijjen identiteeten bïjre, jïh daerpies viehkiem jïh goerkesem åadtjodh byögkeles dïenesji jïh åejvieladtji luvnie
– goh akte vihkeles dåarjoe juktie jearsoesvoetedomtesem lissiehtidh. • Hoksedh båeries almetjh aktem jearsoes pensjovnistetïjjem åadtjoeh, jïh areenah sjïehteladtedh gusnie båeries jïh noere almetjh maehtieh gaavnedidh jïh vyörtegs daajroem boelveste boelvese sertedh. • Barkedh ihke gaajhkesh mah sijhtieh edtjieh åadtjodh gïelem lïeredh jïh daajroem åadtjodh mijjen kultuvren bïjre guktie kultuvre veaksahkåbpoe sjædta jïh gïele jielije sjædta. • Barkedh ihke åarjelsaemien siebriedahke edtja evtiedimmienuepieh utnedh jïjtse premissine. • Barkedh ihke åarjelsaemien aamhtesh akte iemie bielie sjædta dehtie regijonaale- jïh nasjonaalepolitihkeles biejjieöörnegistie. • Gåhkoem vaeniedidh Saemiedigkien jïh åarjelsaemien dajvi gaskem. Mijjieh libie Saemiedigkiem jïh åarjelsaemien haestemh våajnoes dorjeme Saemiedigkesne, jïh edtjebe dejnie jåerhkedh. • Akte tjïelke åarjelsaemien gïele Saemiedigkesne årrodh jïh hoksedh mijjen veeljijh eantan vielie maehtieh meatan årrodh dennie politihkeles prosessesne. Mijjieh edtjebe dam vihkeles barkoem jåerhkedh mejnie nïerhkeme!
Gïele jïh ööhpehtimmie
Mijjieh sïjhtebe barkedh ihke gaajhkh saemien maanah edtjieh lïerehtimmiem saemien gïelesne jïh kultuvresne åadtjodh sïejhme tæjmoesoejkesjisnie. Mijjieh hijven jïh sjyöhtehke learoevierhtieh maanagïerteste jïlleskuvlese sïjhtebe, jïh orre learoevierhtieh jaabnan evtiesuvvieh. Saemien aerpievuekien daajroe edtja gorresovvedh skuvlesne, aaj gosse orre learoevierhtieh evtiesuvvieh. Serteme gïeleste jïh kultuvredaajroste båarasåbpoe boelveste daan beajjetje noeride ij tjoerh gaarvanidh. Båarasåbpoe saemieh leah vihkeles vierhtiealmetjh lïerehtimmesne aerpievuekien daajrosne, kultuvre- jïh gïelebarkosne. Sïjhtebe saemien lïerehtimmiefaalenassem nænnoestehtedh jïh gorredidh jåarhkeskuvline, leavlojne saemien gïelese jïh kultuvrese. Aaj jollebe ööhpehtimmesne sïjhtebe lissiehtamme fokusen åvteste barkedh åarjelsaemien gïelese jïh kultuvrese. Sïjhtebe aaj stipendeöörnegidie nænnoestehtedh jïh barkedh ihke akte ihkuve jollebe ööhpehtimmie åarjelsaemien gïelesne tseegkesåvva . Mijjieh jienebh gïelefaalenassh sïjhtebe jïh buerebe finansieradimmiem maanagïertijste saemien maanajgujmie. Mijjieh jienebh gïele- jïh kultuvrebarkijh daarpesjibie juktie saemien maahtoem gorredidh dovne saemien maanagïertine jïh goevtesinie. Tjuara jienebh pedagogeles viehkievierhtieh evtiedidh jïh sjïehteladtedh mah saemien maanagïertine åtnasuvvieh. Sïjhtebe saemien tjeahpoem, musihkem jïh kultuvrem utnedh skuvleeejehtalleme-öörnegisnie jïh kultuvreskuvlesne.
Sïjhtebe barkedh ihke vielie saemien gïele jïh kultuvre sjædta byögkeles tjiehtjielisnie. Sïjhtebe tjïelth jïh fylhkentjïelth haestedh byögkeles gåetieh saemien gïelesne sjiltadidh, jïh saemien sijjienommh åtnose vaeltedh gusnie dah gååvnesieh. Vædtsoesvoete lïhke fuelhkine Urrebe dotkeme vuesehte kommunikasjovne vædtsoesvoeten bïjre mij sjugniehtåvva saemien siebriedahkine jïh fuelhkine lea akte stoerre haesteme. Saemien nyjsenæjjah vielie vædtsoesvoetem lïhke fuelhkine dååjroeh goh nöörjen nyjsenæjjah. Sïjhtebe akten stuerebe saemien maahtoen åvteste barkedh healsoen sisnjelen juktie viehkiehtidh guktie dah mah vædtsoesvoetem lïhke fuelhkine dååjroeh dam viehkiem åadtjoeh maam edtjieh utnedh, jïh råajvarimmieh dorjesuvvieh juktie vædtsoesvoetem saemien siebriedahkesne heerredidh. Sïjhtebe vædtsoesvoetem heerredidh viehkine vielie daajroste jïh ræhpasvoeteste vædtsoesvoeten bïjre lïhke fuelhkine.
Kultuvre jïh meedija
Sïjhtebe jienebh åarjelsaemien gaavnedimmiesijjieh tseegkedh, mah aaj edtjieh sijjine årrodh politihkeles soptsestimmide jïh ussjedallemasse. Sïjhtebe saemien kultuvreinstitusjovnh åarjelsaemien dajvesne nænnoestehtedh. Gaskem jeatjah viehkine lissiehtamme dåarjoste festivaalide jïh kultuvreöörnedimmide mah hijven gaavnedimmiesijjine sjidtieh saemide. Sïjhtebe barkedh dåarjoeöörnegidie guhkiebasse evtiedidh jïh nænnoestehtedh mah joe leah tseegkeme musihken, draaman, lidteratuvren, tjeahpoen jïh duedtien sisnjeli. Sïjhtebe buerebe åarjelsaemien meedijafaalenassem utnedh. Julevsaemien Nuoraj-TV jïh plearoeh maana-jïh noereprosjekth tjuerieh læssanidh jïh guhkiebasse evtiesovvedh. Mijjieh jienebh saemiengïeleldh journalisth sïjhtebe. Mijjieh aktem sijjiem daarpesjibie dejtie aktööride mah sijhtieh alternatijve meediji sisnjeli barkedh, goh bloggadimmie, nedtesæjroeh, filme jïh raadijove, mah eah leah jearohke NRK:ste. Alternatijve areenah leah daerpies juktie ïedtjem sjugniedidh, jïh bïevnesh åadtjodh mah maehtieh viehkiehtidh aktem jeereldihkie digkiedimmiem sjugniedidh vihkeles saemie- jïh aalkoealmetjepolitihkeles aamhtesi bïjre.
Reaktah, areaalh jïh aalkoealmetjh
Daan biejjien saemieh stoerre haestemh dååjroeh mah dej dajvh jïh jielemh håvhtadieh. Joekoen haestemh mah leah ektiedamme gruvagïehtelæmman, bïegkefaamoe, hæhtjoebigkeme, geajnoeh jïh jeatjah infrastruktuvre, jïh aaj juvredåeriesmoere. Åarjelsaemien dajvine lea joekoen vihkeles båatsoem vaarjelidh goh jieleme, kultuvre- jïh gïeleguedtije, jïh ij goh unnemes dan åarjelsaemien identiteeten gaavhtan. Mijjen eatneme jïh vierhtieh leah jïjtjehke våarome mijjen
gïelese, kultuvrese, jieliemasse jïh båetijen aajkan. Sïjhtebe barkedh ihke saemien reaktah eatnamasse jïh tjaatsan jååhkesjamme sjidtieh, gaskem jeatjah viehkine barkoem bæjjese fulkedh dejnie salkehtimmine Saemiereaktamoenehtsasse II. Saemien dajvh tjuerieh vaarjesovvedh gruvagïehtelimmien, bïegkefaamoebigkemen jïh jeatjah stoerre industrijen jïh infrastruktuvren vööste mah mijjen jieledevåaromem jïh mijjen båetijen aejkien jieledevuekiem jïh jielemem tsevtsieh. Sïjhtebe barkedh ihke åarjelsaemien maehteles almetjh ovmessie suerkijste meatan sjidtieh nasjonaalepaarhkeståvrojne, juvremoenehtsinie jïh jeatjah sijjine juktie gorredidh saemien ïedtjh jïh reaktah gorresuvvieh. Sïjhtebe laavenjostoem jïh solidariteetem nænnoestehtedh jeatjah aalkoealmetjigujmie dovne juktie sinsitnien dååjrehtimmijste lïeredh jïh ektievoeth sjugniedidh ektie politihkeles gyhtjelassi bïjre.
Ektie Saepmie
Saemien almetjh leah akte illedahke koloniseradimmieprosessijste. Staatetseegkeme 4 nasjonaalestaath såarkoeji. Daate joekehts nuepieh jïh krïevenassh sjugniedamme juktie saemien kultuvrem, gïelem jïh jielemem vaarjelidh jïh guhkiebasse evtiedidh. Saemien almetjh leah raasten namhtah almetjh. Sïjhtebe dan åvteste joekehtsi vööste barkedh jïh Saepmiem jïh åarjelsaemien ektievoetem nænnoestehtedh rijhkeraastaj dåaresth.
Dokumentasjovne jïh vuesiehtimmie åarjelsaemien histovrijistie.
Dam åarjelsaemien histovrijem tjaeledh jïh dokumentasjovnebarkoe leah akte vihkeles vuestievæktoe orreme dan barkose mij åarjelsaemien histovrijem ovvåajnoes dorjeme jïh båajhtoehlaakan åehpiedahteme. Sïjhtebe daam barkoem nænnoestehtedh jïh dam åarjelsaemien histovrijetjaelemem våajnoes darjodh dovne voenges, regijonaale jïh nasjonaale sijjesne. Stoerredigkie lea nænnoestamme akte saetniesvoetekommisjovne edtja tseegkesovvedh mij edtja daaroedehtemeprosessem jïh dan konsekvensh saemide jïh kveenide Nöörjesne salkehtidh. Sïjhtebe barkedh ihke kommisjovne aktem nænnoes saemien vïedteldimmiem åådtje jïh akte ållesth goerehtimmie dorjesåvva, mij sæjhta jiehtedh konsekvensh dovne kultuvrese, gïelese, identiteetese jïh eatnemereaktide.
Båatsoe, juvrh jïh jieleme
Mijjieh sïjhtebe barkedh ihke båatsoe hijven evtiedimmienuepieh åådtje, jïh sjïehteladtedh ihke noerh åadtjoeh båatsoealmetjinie nïerhkedh. Sïjhtebe barkedh ihke lïerehtæjjafaalenasse båatsosne læssene.
Sïjhtebe barkoem jåerhkedh juvrepolitihkine. Ibie maehtieh sjeavohth tjahkasjidh vuejnedh mijjen jieliemasse nåhkede. Sïjhtebe akten buerebe juvrepolitihken åvteste barkedh gusnie politihke jïh reereme ektesne sjiehtieh. Edtjebe saemien evtiedimmieaktöörh dåarjoehtidh åarjelsaemien dajvesne (gïelebarkoe, jieleme, kultuvre), jïh kombinasjovnejieliemidie buerebelaakan sjïehteladtedh. Sïjhtebe politihkeles laavenjostoem jïh govlesadtemem syökedh regijonaale evtiedimmieaktöörigujmie åarjelsaemien dajvesne, dovne Nöörjesne jïh Sveerjesne.
Staare jïh voene
Tjoerebe vijriesåbpoe evtiedidh jïh laavenjostoem nænnoestehtedh gaskem Saemiedigkiem, tjïelth jïh fylhkentjïelth åarjelsaemien dajvesne. Sïjhtebe barkedh juktie laavenjostoelatjkoem åadtjodh Tråanten tjïelten jïh Saemiedigkien gaskem mij åelede Tråantem goh «åejviestaare» åarjelsaemien dajvesne, aktem stuerebe dïedtem vaeltedh sov saemien histovrijen åvteste. Sïjhtebe barkedh ihke jienebh tjïelth meatan sjidtieh saemien gïelen reeremedajvesne. Sïjhtebe Saemiedigkie edtja vielie våajnoes jïh vielie stïeresne årrodh åarjelsaemien dajvesne. Sïjhtebe dan åvteste barkedh ihke Saemiedigkie kontovresijjiem tseegkie Röörosesne. Sïjhtebe viehkiehtidh guktie saemien kultuvrejarnge Röörosen dajvesne tseegkesåvva, jïh mijjieh sïjhtebe jåerhkedh Saemien Sijten åvteste barkedh!
Healsoe
Daajroe jïh maahtoe åarjelsaemien siebriedahken jïh kultuvren bïjre leah vihkeles juktie hijven jïh sjyöhtehke healsoeviehkiem åarjelsaemien årroejidie gorredidh. Vuesiehtimmien gaavhtan maahtoe neavroeviehkien sisnjelen saemien fuelhkide jïh jieliemidie lea mij akt gusnie lij byöreme aktem ellies barkoem darjodh. Sïjhtebe dan åvteste barkedh ihke SANKS jienebh barkijh åådtje åarjelsaemien dajvesne. Sïjhtebe barkedh ihke vielie dotkemeprosjekth aelkieh mah nåhtojne sjædta gosse edtja hijven saemien healsoefaalenassh evtiedidh. Mijjieh jienebh saansehaakenh skïemtjegåetine sïjhtebe mah byjresidie jïh darjoemidie krööhkestieh mejgujmie saemien båeries almetjh leah vaane. Sïjhtebe sjïehteladtedh jïh haestedh guktie jienebh almetjh saemien gïeline jïh kultuvremaahtojne barkoem åadtjoeh voeresehoksesne jïh healsoesuerkesne sïejhmelaakan.
MAN ÅVTESTE STEEMMADIDH ÅASG? ÅaSG akte tjirkije dan åarjelsaemien gïelen åvteste Saemiedigkesne. Mohte jeatjah krirrieh, maehtebe gaajhkh mijjen vierhtieh jïh abpe mijjen håalemetïjjem nuhtjedh vihkeles aamhtesh åarjelsaemien dajvese buektedh.
MUJHTIEH! NUHTJH DOV STEEMMAM
MÅANTAN SKÏEREDEN 11. B.
/AarjelsaemiejGielh