KAMIEŃ NATURALNY ZŁOŻA ŚWIATA
Jadeity z Chakasji
Henryk Walendowski
Stolicę Chakasji, Abakan, dzieli od Warszawy około 5 300 km. Gdybyśmy chcieli odwiedzić złoże jadeitu, należy wyruszyć z Abakanu szosą w kierunku południowym.
POZNAJMY JADEIT Nazwa może pochodzić od hiszpańskiego pietra de hijada, co oznacza kamień lędźwiowy. Od XVI wieku był on używany jako lek na ischias (rwę kul-
52
NOWY KAMIENIARZ 1 (93) / 2017
FOT. ARCH. CHAKASJINTERSERWIS
P
rzez 120 km jedziemy asfaltową szosą do olbrzymiej zapory Sajano-Szuszeńskiej na Jeniseju w okolicach miejscowości Czeriomuszki. Dalsza podróż jest już trudniejsza, można ją pokonać tylko w lecie. W górskim terenie (trzy przełęcze po drodze!) jedziemy drogą gruntową do przystani Dżojka na zalewie jeziora zaporowego wspomnianej elektrowni wodnej. Stąd 32 km statkiem do przystani Sosnowka przy kamieniołomie Sochatinyj. Przy to jeszcze nie znaczy, że blisko! Pracujący w kamieniołomie i goście muszą się jeszcze wspiąć ok. 800 m w górę drogą gruntową wśród lasów i skalistych zboczy, nierzadko w towarzystwie niedźwiedzi, kozic, soboli, gronostajów, lisów i węży. Niepoliczalne są kleszcze i komary syberyjskie. Miejscowi są przyzwyczajeni, natomiast odwiedzający, którzy dbają o swoje zdrowie, powinni się wcześniej zaszczepić. Najwygodniejszy kontakt ze światem zapewniają helikoptery, których lądowisko jest położone blisko osady pracowniczej. Pod względem geologicznym Chakasja jest strefą graniczną trzech ogromnych płyt tektonicznych: zachodniosyberyjskiej, mongolskiej i syberyjskiej. Procesy geologiczne, począwszy od orogenezy kaledońskiej (ok. 400 mln lat temu), spowodowały m.in. wzbogacenie Chakasji w znaczące złoża węgla kamiennego, rudy żelaznej, molibdenu, wolframu, miedzi, ołowiu i złota. Do tych bogactw dopisujemy rzadki minerał o niezwykłych właściwościach użytkowych i ozdobnych – jadeit.
: Barka z bryłami jadeitu na zbiorniku wodnym elektrowni Sajano-Szuszeńskiej. W oddali góry Sajanu Zachodniego.
szową). Jadeit jest bardzo podobny do nefrytu, przy czym oba te minerały są zaliczane do grupy żadów (opis w NK 74, Stegos). Do drugiej połowy XIX wieku w Europie nazwą żad nazywano podobne, mikroskopowo różne, zielone minerały. Dopiero francuski mineralog Augustin A. Damour (18081902) udowodnił w roku 1863, że żad ma dwie odmiany. Pierwsza należy do grupy amfiboli, druga zaś do grupy piroksenów. Pierwszą odmianę nazwał nefrytem, drugą jadeitem. Jadeit ma strukturę ziarnistą, rzadko krystaliczną (układ jednoskośny), twardość 6,5 – 7,0, gęstość 3,34 g/cm3, wzór chemiczny NaAl [Si2O6]. Najczęściej jadeity mają barwy od żółtozielonej przez zieloną (jadeit diopsydowy) do szmaragdowozielonej. Są też odmiany czerwone, fioletowe, białe, żółte, szare, niebieskie. Na barwę wpływają domieszki żelaza, chromu, wapnia i magnezu. Barwa zbitych skupień jadeitu często
jest nierównomiernie rozmieszczona; cętkowana, plamista, mszysta). Niektóre włókniste skupienia wykazują po oszlifowaniu efekt kociego oka. Minerał rzadko jest przezroczysty, zwykle przeświecający do nieprzezroczystego. Jest zwięzły i mechanicznie wytrzymały, o szklistym lub tłustym połysku z perłowym odcieniem. Odznacza się dobrą do doskonałej łupliwością oraz nierównym, ziarnistym, a niekiedy ziemistym przełamem. Jadeit należy do typowych minerałów metamorficznych, tworzy się w stosunkowo wysokich ciśnieniach i niskich temperaturach. Ma znaczenie naukowe jako wskaźnik warunków i charakteru przeobrażeń skał. Stanowi atrakcyjny, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski, dekoracyjny, ozdobny, stosowany w jubilerstwie. BOGACTWO ODMIAN Ojczyzną jadeitu jest Birma (Myan-mar). Od niepamiętnych czasów wydobywano jadeit z aluwiów w dorzeczu rzeki Chindwin. Najwyższej jakości surowiec odkryto w 1746 roku w dolinie rzeki Urn.