KAMIEŃ NATURALNY STEGOS – SŁOWNIK TERMINÓW GEOLOGICZNYCH DLA SKALNIKÓW CZĘŚĆ 44
Ilmenit - impaktyt Ił – słabo zwięzła, zazwyczaj plastyczna skała ilasta ( ilaste skały, ilaste minerały), osad, który nie podległ cementacji (spojeniu); tekstura najczęściej bezładna, niekiedy widoczne warstwowanie; ze względu na skład i/lub genezę wyróżnia się szereg odmian i., np.: bentonitowe, illitowe, kaolinitowe, montmoryllonitowe, bitumiczne, solne, węglowe, warwowe, w zależności od zastosowania wyróżnia się m.in. i. ceglarskie, fajansowe, garncarskie, ogniotrwałe; formacjom i. nadaje się czasem nazwy regionalne (np. i. bolesławieckie, krakowieckie),
podziemnych), jako podłoże powodują liczne problemy budowlane; przykładem zakładu górniczego eksploatującego iły jest kopalnia Jaro w Jaroszowie koło Strzegomia. Impaktyt – ogólne określenie skał utworzonych lub zmienionych w wyniku uderzenia (impakcji) ciała kosmicznego (meteorytu, planetoidy); często wykazują mieszany skład – zawierają zarówno materię ziemską, jak i kosmiczną; mogą mieć charakter ( ) brekcji, stopu – nawet szkliwa i in. (do i. zalicza się
FOT. ARCHIWUM AUTORÓW (3)
Ilmenit – in. żelaziak tytanowy, tlenek o wzorze FeTiO3 (zawiera 52,66% TiO2, 47,34% FeO); barwa żelazisto-czarna lub ciemnoszara, słabo magnetyczny, krystalizuje w układzie trygonalnym ( układ krystalograficzny); wyróżnia się szereg odmian i.: ferroilmenit (żelazowy – do 33% Fe2O3), pikroilmenit (magnezowy – do 16% MgO), promieniotwórczy dawidyt (do 10% U3O8), a także czarny izeryn (odmiana jubilerska); częsty składnik zasadowych skał ( ) magmowych oraz pegmatytów, wystę-
Doskonale wykształcony kryształ ilmenitu oraz obtoczony izeryn z osadów rzeki Izery. puje w skałach na Księżycu; współwystępuje z ( ) hematytem, ( ) magnetytem, apatytem, tytanitem, rutylem; odporny na wietrzenie – gromadzi się w piaskach tworząc niekiedy koncentracje o zawartości do 60% i.; ważna ruda tytanu, stosowany do produkcji bieli tytanowej, z kruszyw ilmenitowych uzyskuje się betony specjalne o gęstości 3,3–4,3 t/m³ (np. do konstruowania obudów bezpieczeństwa w elektrowniach atomowych); jeden z głównych minerałów rudnych potężnych złóż Ti, Fe i V rejonu Suwałk, w 1997 r. skreślonych z listy zasobów bilansowych; nazwa od Gór Ilmeńskich (południowy Ural).
60
NK 72 (1/2014)
czy określające ich wiek (np. i. poznańskie); powstają w różnych środowiskach morskich (głębokomorskie, lagunowe i in.), jeziornych, rzecznych (starorzecza); osady młode w sensie geologicznym, ich wiek zazwyczaj nie przekracza 30 mln lat; wykorzystywane w wielu gałęziach ceramiki (gdzie synonimem nazwy i. jest często glina), do wytwarzania wyrobów ceramiki białej (sanitarna, laboratoryjna, elektrotechniczna), kamionkowej, budowlanej, do produkcji kruszywa lekkiego, ponadto do produkcji cementu, stosowane w przemyśle odlewniczym i wiertnictwie; iły często stwarzają problemy podczas prowadzenia działalności górniczej (osuwiska, tzw. wyciskanie spągu w kopalniach
Brekcjowaty impaktyt typu Chassenon (Rochechouart). również skały osadowe zawierające domieszkę materii kosmicznej); w składzie mineralnym istotne są ( ) diagnostyczne składniki mineralne, np. lechatelieryt (naturalne szkliwo), stoszowit i coesyt (odmiany kwarcu powstające w ekstremalnie wysokich temperaturach i ciśnieniach), również diament; najbardziej znane europejskie i. pochodzą z rejonu Nördlingen w Bawarii (gdzie znajduje się, utworzony ponad 14 mln lat temu, krater o średnicy 24 km) i Rochechouart we Francji; jedna z odmian i. – ( ) suevit – był na szeroką skalę eksploatowany w rejonie Nördlingen, z zastosowaniem jako kamień budowlany. Katarzyna D. Zagożdżon, Paweł P. Zagożdżon
www.NowyKamieniarz.pl