Nowy Kamieniarz 58

KAMIENIARSTWO HISTORIA

N

Skąd nasz ród Badania terenowe i petrograczne udowodniły, że przy wznoszeniu romańskich obiektów z piaskowca na obszarze Wielkopolski i Kujaw kamieniołom w Brzeźnie miał największe znaczenie. Nieznana jest dokładniejsza data rozpoczęcia eksploatacji, lecz można przyjąć, że był to wiek X. Na Ostrowie Lednickim koło Gniezna, starszym bracie Wawelu, rozpoczęła się prawdopodobnie chrystianizacja Polski. Świadkami tamtych czasów są kamienne grobowce ówczesnych dostojników, oblicowane piaskowcem. Wykazuje on uderzające podobieństwo do trzeciorzędowych, mioceńskich piaskowców kwarcytowych z Brzeźna. Petrograczne analizy mikroskopowe wykluczyły wcześniejsze przypuszczenie, że jest to piaskowiec pochodzący z okolic Bolesławca lub Ostrzeszowa.

FOT. ARCHIWUM UG KRZYMÓW

ie jest prawdziwe pokutujące jeszcze przekonanie, że na terenie państwa Polan, to jest przede wszystkim Wielkopolski, materiałem budowlanym konstrukcyjnym były tylko kamienie polne. Ten pogląd został już dawno podważony przez wielu badaczy.

Prawdopodobnie tylko wąskiemu kręgowi ludzi z branży kamieniarskiej w Polsce znane są dawne kamieniołomy piaskowców mioceńskich w Brzeźnie koło Konina. Niniejszy artykuł przypomina, jak ważną rolę odegrały one w budowaniu państwowości polskiej.

Piastowscy kamieniarze z Brzeźna

Od czasu chrystianizacji Polski zaznacza się wyraźny wzrost wykorzystania skał litych do wznoszenia monumentalnych, głównie sakralnych obiektów. Trwałe, kamienne budowle były zewnętrznym wyrazem znaczenia i roli tworzących się wówczas struktur kościelnych.

Piaskowiec z Brzeźna udokumentowano także w najstarszych budowlach sakralnych Gniezna i Poznania. W podziemiach bazyliki archikatedralnej w Gnieźnie możemy go oglądać we fragmentach budowli z X wieku, a także w reliktach trójnawowej archikatedry romańskiej z lat 1018-1039.

Później piaskowce te wykorzystywano w murach, larach prezbiterium i w fundamentach wielkiego ołtarza.

Na Ostrowie Tumskim w Poznaniu powstała w latach 9681038 pierwsza w Polsce katedra. Wśród jej romańskich reliktów zachowało się siedem larów, z których pięć wykonano z piaskowca brzezińskiego. Ten sam piaskowiec zastosowano również w pobliskim gotyckim kościele Najświętszej Maryi Panny, zbudowanym w latach 1431-1448.

Niezwykle cennymi zabytkami są unikatowe romańskie kolumny z kościoła Świętej Trójcy i NMP zakonu norbertanek w Strzelnie na Kujawach. Są one datowane na II połowę XII

60

NK 58 (1/2012)

wieku do I połowy XIII wieku. Oprócz nich z piaskowców wykonane zostały tympanony, ościeża portali oraz ozdobna kamieniarka bazyliki norbertańskiej. Na niektórych trzonach kolumn z bazyliki widoczne są kamienne guzy, służące jako zaczepy dla lin podczas transportu i pionowania. W najbliższym sąsiedztwie bazyliki została zbudowana w tym samym czasie rotunda Świętego Krzyża (od XVIII wieku dedykację zmieniono na św. Prokopa). Ważne elementy konstrukcyjne, jak pasy wzmacniające sklepienie rotundy i kolumienkę w biforium empory, a także kropielnicę wykonano z piaskowca brzezińskiego.

Unikatowym zabytkiem jest romański słup w Koninie. Pierwotnie słup stał koło zamku strzegącego przeprawy przez Wartę i stanowiącego element linii obronnej przed zagrożeniem krzyżackim. Jest prawdopodobne, że słup wykonano jeszcze w czasach pogańskich, a w połowie XII wieku

www.RynekKamienia.pl