Skrifttypane i denne boka – Skald antikva, Skald kursiv og Skald grotesk – er utvikla spesielt for Skalds klassikarar av skriftdesignaren Stefan Ellmer. Dei er ei indirekte omsetjing av dei ikoniske skrifttypane Nicolas Jenson utvikla i Venezia rundt 1470, med inspirasjon frå den britiske og amerikanske rørsla av uavhengige forlag som tidleg på 1900talet utvikla sine eigne versjonar av desse gamle skrifttypane. Målet med skrifttypen Skald er å presentere dei nye omsetjingane i Skalds serie på ein klar, unostalgisk, open og inviterande måte, men likevel med særpreg.
Utgivinga er støtta av Norsk kulturråd. The publisher gratefully acknowledges the support of the Dutch Foundation for Literature.
o RIGINA lTIT l AR : De uitvreter, Titaantjes, Dichtertje. Først utgitt i 1933 av Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. Copyright © 1933 by the J.H.F. Grönloh Estate. Omsetjinga er basert på utgåva til Nijgh & Van Ditmar, 2021.
Teks T : Nescio / J.H.F. Grönloh o mse T j ARAR : Robin Van de Walle og Øystein Vidnes, m N o
se RI edes IGN : Andreas Töpfer & Øystein Vidnes
Ill U s TRA sjo N : Andreas Töpfer
s AT s : Øystein Vidnes
f o NTAR : Skald antikva, Skald kursiv og Skald grotesk av Stefan Ellmer
P APIR : Munken Print Cream 1.8, 90 g
T R ykk o G INN b IN d ING : Livonia Print
© sk A ld 2025 www.skald.no
I sb N 978 82 7959 389 8
ISBN 9788279593898
97 882 79 59 38 98
Heile sommaren hadde Bavink vore i Zeeland og måla.
I Veere hadde han fått auge på Japi for første gong. Han berre sat der. Fleire gonger hadde Bavink tenkt: Kva er dette for ein fyr? Ingen visste det. Han var alltid å finne ein stad langs vasskanten. Der sat han berre, i timevis, utan å røre på seg. Klokka tolv og klokka seks gjekk han inn ein liten time for å ete; resten av dagen sat han utandørs. Dette varte i eit par–tre veker, så såg ikkje Bavink han meir.
Nokre dagar seinare var Bavink på veg tilbake frå Rotterdam. Stundom trong han å ha mykje folk rundt seg. Han hadde streifa omkring i hamnekvartera i Rotterdam i eit par dagar og hadde fått meir enn nok. Om bord på ferja mellom Numansdorp og Zijpe dukka fyren brått opp igjen. Det bles fælt den morgonen, ein stiv, kald vind, og det var kvite bølgjekammar på vatnet. No og då slo ei bølgje over rekkverket på framskipet. Glasdørene mot dekket var lukka, og det var ingen der framme. Berre Japi sat der og stirte ut over rekkverket og vart søkkande våt. «Neimen», tenkte Bavink, «der er han jo igjen.» Han stilte seg opp attmed han. Båten rugga og vagga. Japi sat på den vesle benken, heldt fast i lua si og blei våt. Det tok ei stund før han merka at det stod nokon attmed han. «Nydeleg vêr i dag», sa Bavink. Japi såg på han med dei store, blå auga sine og sleppte ikkje taket på lua. Igjen fossa det over rekkverket, det var dropar over heile andletet hans.
«Ganske fint, ja», sa Japi. Med eit smell landa baugen på vatnet. Ein mann prøvde å opne glasdøra til salongen,
men vinden var for sterk. «Vi ligg godt an med tida», sa Bavink, berre for å seie noko. «Å?» sa Japi. «Tida anar eg ingenting om.»
Samtalen stoppa opp. Japi såg på bølgjene. Bavink
stirte på den grå lua hans og lurte på kven denne fyren var. Plutseleg sa Japi: «Sjå, ein regnboge i vatnet.» Ein kort stubb regnboge var å sjå i vatnet, men ingenting i lufta. Igjen såg Japi på Bavink med dei store, blå auga og vart brått pratsam.
«Eg synest det er forbaska fint her», sa han, «berre synd det ikkje kan vare for alltid.» «Vi er framme om ein liten time», sa Bavink.
«Skal du til Zierikzee?» spurde Japi.
«Ja, men eg skal vidare til Veere i kveld», sa Bavink.
«Ja vel», sa Japi, «bur du der?»
«Ja, det gjer eg, men er ikkje du han karen frå Amsterdam som alltid sit ved vasskanten?» Då måtte Japi le og
sa: «Det hender eg sit ved vasskanten, men alltid blir å ta litt i. Om natta ligg eg i senga, så treng eg ein time til å kle på meg og ete frukost, eg bruker ein halvtime på lunsjen, og i sekstida må eg ete igjen. Men eg sit ganske ofte ved vasskanten, det er difor eg kjem til Zeeland. Og framleis har eg det for travelt. Denne veka var eg i Amsterdam. Eg hadde ikkje noko val, eg var gått tom for pengar.»
«Er du frå Amsterdam?» spurde Bavink. «Ja, gudskjelov», sa Japi. «Eg òg», sa Bavink. «Du målar ikkje, du vel?» spurde Bavink. Det var eit merkverdig borgarleg spørsmål, men Bavink lurte heile tida på kva slags menneske han kunne vere. «Nei, gudskjelov», sa Japi, «og eg
er heller ikkje poet, ikkje naturelskar, og ikkje anarkist heller. Eg er gudskjelov slett ingenting.»
Dette kunne Bavink like.
Skipet tumla, skvulpa, krengde og vagga frå side til side; vatnet skumma og slo over rekkverket; på dekk var det ingen andre å sjå. Framfor dei låg det endelause vatnet, fullt av kvite kammar, og skuggen av ei stor sky var som ei flytande øy; i det fjerne stampa eit svart lasteskip seg fram. «Sjå der», sa Japi, «Stad Gent». Langt vekke kunne ein sjå vatnet sprute opp frå begge sider av baugen, kring propellen kverna og skumma og bruste det. Bølgjene tårna seg opp med skarpe toppar, var grøne og blå og gule og grå og kvite, alt etter djupna og refleksjonane frå skyene, og aldri og ingenstad var dei like. Ein liten slepebåt taua ein lekter og to tjalkar.
«Nei», sa Japi, «eg er ingenting og gjer ingenting. Eigentleg gjer eg likevel for mykje. Eg er travelt oppteken med å visne bort. Det er best å sitje heilt stille. Å flytte på seg og tenkje, det er det berre dumme menneske som driv med. Sjølv tenkjer eg ikkje særleg mykje. Det er synd at eg må ete og sove, for eg vil helst berre sitje ute døgnet rundt.»
Det heile begynte å interessere Bavink. Han nikka og nikka. Framleis heldt Japi fast i lua si med den høgre handa, armen kvilte på rekkverket. Det bles så sterkt at Bavink måtte halde handa framfor nasen for å få puste. Japi berre sat der som om han var heime. Han fortalde at han hadde tenkt å bli i Veere i eit par veker til, fram til pengane tok slutt.
Å måle verka artig, det, om ein kunne det godt. Han kunne ingenting, og difor gjorde han heller ingenting. Det var uansett ikkje mogleg å gi att tinga akkurat slik dei er i røynda. Han hadde berre eitt ønske: å visne bort, å bli immun mot svolt og søvn, kulde og væte. Dei var dei store fiendane. Evig og alltid måtte ein ete og sove og halde seg varm, alltid vart ein våt og elendig eller trøytt. Berre sjå på vatnet, det har det mykje betre, det berre bølgjar og speglar skyene, er stadig i endring og samstundes det same. Det blir ikkje plaga av noko som helst.
Heile denne tida stod Bavink skrått mot vinden, lente seg på spaserstokken og nikka. Han her er ikkje heilt på jordet, tenkte han. Bavink spurde tørt om Japi òg var på veg til Veere. Og slik skifta samtaleemnet til Zierikzee, Middelburg og Arnemuiden og alle dei andre stadene der dei begge hadde vandra omkring og stått og sete. Det viste seg at Japi hadde gjort ein heil del meir i livet enn å
sitje ved vasskanten i Veere. Bavink skjønte straks at Japi ikkje berre kunne gå og stå og sitje, men også sjå. Og prate, utan stans. Og då dei gjekk i land ved Zijpe, peikte Japi i sørvestleg retning mot det tjukke tårnet i Zierikzee som vagt var synleg i horisonten, og sa: «Tjukke Jan, gamle tolmodige tjukke Jan, han står der enno. Eg tenkte meg det. Ja då, han står der enno.» Og Bavink spurde om han alltid hadde det så festleg, og då sa Japi: «Ja», og ikkje meir. Og då dei var framme i Zierikzee og var gått av trikken, klapra Japi med skosolane mot dei heite brusteinane i ei eller anna skuggelaus gate som låg og steikte i sola, og han strekte seg ut og sa at livet jammen var jævla festleg.
Han løfta spaserstokken trugande mot sola og sa: «Denne sola, ho skin og skin, men ho er i ferd med å søkke, ho stig ikkje lenger, klokka er over tolv, no må ho ned; i kveld blir det kjølig att. Folk ville få seg litt av ei overrasking om ho ikkje gjekk ned. Var det ikkje herleg og varmt i dag? Kleda mine klistrar seg til kroppen. Sjølufta står frå kragen.»
Og det viste seg at ein ikkje måtte ta dette med å visne bort altfor bokstaveleg.
Ved lunsjbordet var Japi særleg pratsam. Han prata for tre og åt for seks. «Sjølufta grev hol i deg», som dei seier i Veere. Han drakk for endå seks til og song visa om Nancy Brick frå byrjing til slutt. Kort sagt, han var veldig munter og lystig, og Bavink tenkte at ein slik fyr var verd vekta si i gull.
Og det var han. Om ettermiddagen tok han Bavink med til ringkanalen, og dei gjekk tre gonger kring Zierikzee. Munnen hans bevega seg i eitt set, spaserstokken peikte både hit og dit. Og om nokre zierikzeearar vart ståande for å sjå på, gjekk han bort til dei og tiltalte dei med «unge mann», spurde om det gjekk bra med helsa og klappa dei på skuldra, medan Bavink krøkte seg av latter. Akkurat det var Japi god til: å drive gjøn med den velvillige siviliserte hollandske allmugen, som ikkje toler å ha nokon andre rundt seg som ikkje ser minst like dumme og smaklause ut som dei, og som sladrar og fornærmar deg rett opp i fleisen, som om ikkje prestar og predikantar i kvar minste bygd hadde prøvd å sede opp dette folket gjennom fleire hundreår. Japi var kraftig som ein kjerrehest og gjekk til frontalåtak om det trongst, med ein styrke og
ei kløkt som ikkje eingong dei grovaste bondeknølane hadde noko å stille opp mot. Men så langt gjekk det ikkje i Zierikzee. Folk i Zeeland var ikkje dei verste. Japi pla seie: «Det einaste som er å utsetje på Walcheren, er mangelen på eit lite slagsmål frå tid til anna.» II
To dagar farta Bavink og Japi ikring i Veere, og då snakka dei allereie til kvarandre som gamle venner. Dei sat i timevis på taket på det gamle militærsjukehuset og såg ut over Walcheren, mot Kreek og Veergat og munninga til Oosterschelde og sanddynene på Schouwen. Der var Tjukke Jan igjen, tårnet i Zierikzee, denne gongen i nord. Og der var byen Goes, og Lange Jan, tårnet i Middelburg, navet som heile Walcheren dreidde rundt, hjartet av denne vesle verda. Og tidevatnet kom, og tidevatnet gjekk; vasstanden steig og fall. Kvar kveld kom den halte hamnevaktaren forbi for å tenne det vesle grøne lyset ytst på Noorderhoofd, moloen. Så kom han ned att derifrå og gjekk rundt heile den vesle hamna, før han dukka opp igjen ved tårnet, opna porten og klatra opp trappa for å tenne lyset der òg. Og då sa Japi: «Endå ein dag, sjef», og då svarte den halte hamnevaktaren: «Ja, endå ein.»
Og om ein då såg i retning Schouwen, kunne ein sjå det roterande lyset blinke. Ein time lenger ut i sjøen låg ei bøye som lyste opp og slokna. Og vatnet skvulpa og steig og fall, og gjennom natta kraup sola usynleg i nord. Og
at Gud aldri hadde teke tak i dei og sparka dei rundt slik
han hadde gjort med Bavink.
Han skulle ønskje han kunne la vere å måle, men det gjekk heller ikkje: Det som er på innsida, skal ut.
Så starta lidinga om att: arbeide, arbeide dag og natt, måle om dagen og gruble over det om natta, og stå i det, arbeide vidare, vere nøye med å tolke tinga rett denne gongen. Då sov eller åt han nesten ikkje. I starten røykte han haugevis med sigarar, men også dette tok slutt etter den første dagen. Han kunne oppleve augeblinkar av den høgaste lukke, ei glede som ikkje eingong den sløve nytinga av alt det «herleg vakre» kunne gi han. Då kom den eine og den andre på besøk for å sjå på, og så stod dei to eller tre eller fire bak han og kika og nikka og peikte.
Og så var det brått over. Då sa han: «Pokker», og la seg ned på madrassen, spurde etter ein liten dram og gjorde ikkje noko meir. Og etter eit par dagar vart lerretet stua bort saman med dei andre. I dagane som følgde, var han elendig, trøytt, miserabel, sjuk og likesæl, og gjekk tilbake til å «sabbe», som han kalla det: å gjere ingenting, late seg, flakke omkring. Om han trong pengar, henta han eit eller anna frå «dynga», grov fram ei «strie» som einkvan «sikkert kunne tenkje seg å gi noko for», og selde det. Ingen greidde å endre på åtferda hans. Det var berre slik han var. Styrken og svakheita hans var to sider av same mynt. Og når han hadde selt noko, putta han pengane laust i lomma og klirra med gyldenane og riksdalarane medan han gjekk plystrande ned Kalverstraat. Trefte han kjentfolk, vinka han jovialt med handa høgt i vêret. Då
poet» i 1918, på eit lite forlag i Haarlem. Boka var forfattarens debut og fekk lite merksemd då ho kom. Det tok femten år før det vesle opplaget på snaue 500 eksemplar var utselt, og det kom ingen fleire bøker frå hans hand i dei følgjande tretti åra.
Omsider klarte boka likevel å nå ut til ein liten, men dedikert lesarskare. Ho vart til ei kultbok, ei «kunstnarbok». Då andreutgåva kom i 1933, vart gjenutgivinga positivt omtalt i eit par riksdekkjande aviser i Nederland. I etterkrigstida vart novellene gjenoppdaga av ein ny generasjon unge forfattarar, som Gerard Reve og W.F. Hermans, som hylla Nescio som viktig inspirasjonskjelde. Også i åra fram mot forfattarens død i 1961 fortsette interessa å auke: Ved kvar ny utgåve fekk boka større merksemd og større opplag og nådde ut til breiare lesargrupper.
I dag blir desse tre novellene rekna som uomstridde klassikarar i den nederlandske litteraturen. Dei seinaste tiåra har dei dessutan blitt omsette til stadig fleire språk, m.a. til fransk i 2005, engelsk i 2012, tysk i 2016 – og no også til norsk.
Når eg les Nescios noveller på nytt som trettiåring, slår det meg i kor stor grad dei er gjennomsyra av melankoli. Dei blir fortalde av ein forteljar som ser tilbake på ei tid som har vore, og som han har mista tilgang til. Då valet stod mellom å realisere kunstnardraumen eller å skaffe seg ein kontorjobb som gav finansiell tryggleik, valde han det siste. Det same gjer dei fleste andre personane i novellene: Ein etter ein oppdagar himmelstormarane at dei treng pengar for å leve eit komfortabelt liv, og at kunsten ikkje kan gi dei det. Dei få som faktisk vel bohemlivet, endar opp med anten å ta livet sitt eller gå frå forstanden.
A N d R e bøke R I se RI e N :
f RAN z k A fk A : Forvandlinga og andre forteljingar (2016)
m AR y s helley : Frankenstein, eller den moderne Prometevs (2016)
j A mes joyce : Dei døde (2017)
GU s TA ve fl AU be RT : Madame Bovary (2017)
R obe RT m U s I l : Tre kvinner (2017)
s A m U el becke TT : Fyrste kjærleik og annan kortare prosa (2018)
Ge RTRU de sT e IN : Alice B. Toklas’ sjølvbiografi (2018)
Geo RG b üch N e R : Lenz (2018)
s T ef AN zwe IG : Sjakknovelle og andre tekstar (2019)
joh ANN wolf GANG vo N G oe T he: Valskyldskapane (2019)
em I ly b R o NT e ¨ : Stormfulle høgder (2019)
A NT o N T sjekhov: Dama med hunden og andre forteljingar (2020)
A hme T m IT h AT: Felâtun bey og Râkım efendi (2020)
l UIGI PIRAN dello: Ein, ingen og hundre tusen (2020)
v IRGINIA woolf: Til fyret (2021)
fU m I ko hAyA sh I : Lausgjengar. Notat frå eit ustadig liv (2021)
w I ll IA m f AU lk N e R : Framom døden (2021)
f RAN z k A fk A : Prosessen (2022)
j AN e AU s T e N : Northanger Abbey (2022)
fe RNAN do P esso A : Å vere ein annan (2022)
lev T ols T oj: Då Ivan Iljitsj døydde (2023)
b RUN o sch U lz: Kanelbutikkane (2023)
m AR cel PR o U s T : Swanns kjærleik (2023)
ANN em ARI e schw AR ze N b A ch : Vener av Bernhard (2024)
R obe RT o AR lT : Sju galningar (2024)
f. sco TT f IT z G e RA ld: Den store Gatsby (2024)
T hom A s m ANN : Døden i Venezia (2025)