I. Taboe

ASEGA

jaargang 38, nummer 1

november 2019

TABOE

'Daar praat je toch niet over?!'

ȧȧ ȧȧ ȧȧ

Buiten blijven is binnen beginnen Een huisarts over euthanasie Etnisch profileren

ȧȧ ȧȧ

ȧȧ

Het taboe onder de toga Hoe meer media-aandacht, hoe lager de straf?

Virtuele kinderpornografie

Simon van der Aa Vereniging voor Strafrecht en Criminologie www.simonvanderaa.nl

De Haan strafrechtadvocaten: Want iedereen heeft recht op een goede verdediging.

Turfsingel 33 9712 KJ Groningen 050 31 81 344 turfsingel@dehaanlaw.nl www.dehaanstrafrecht.nl

inhoudsopgave vereniging Namens de redactie 4 Namens het bestuur 5 Verslag actieve ledenweekend 6 Agenda 57

Artikelen Het taboe onder de toga 31

Mark de Boer Etnisch profileren: dagelijkse praktijk of fabel?

7

Romy ter Horst Hoe meer media-aandacht, hoe lager de straf?

36

Miranda van Tuinen

Vaste rubrieken & interview Actualiteitenrubriek: de zaak Wilders 18

Mark de Boer Beknibbelen 49

Hertoghs Advocaten Interview: een huisarts over het uitvoeren van euthanasie 25

Nikki Evertse, Romy ter Horst en Miranda van Tuinen De Rechter 46

Jesse van Muylwijck Asega-aanraders 55

Gerlant van Essen Zittingszaal 14 47

Rob Zijlstra

columns Cold case: Marjo Winkens 22

Eileen van Dussen Buiten blijven is binnen beginnen 42

Gerlant van Essen 'Maar het is toch niet echt?'

13

Nikki Evertse Voeging in strafzaak eenvoudig, maar met bewijsrisico 51

Mr. N. Groeneveld

November 2019 | Asega | 3

COLOFON -

Jaargang 38, nummer 1 November 2019 De Asega is het drie keer per jaar verschijnende tijdschrift van de vereniging voor strafrecht en criminologie ‘Simon van der Aa’ van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Redactie Romy ter Horst Mark de Boer Nikki Evertse Miranda van Tuinen Gerlant van Essen Eileen van Dussen Lay-out Eileen van Dussen Oplage 50 Druk Copy Copy ISSN 0920-2919 Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Met speciale dank aan N. Groeneveld R. Zijlstra J. van Muylwijck Huisarts E-mail asega@simonvanderaa.nl Volgende editie Februari 2020 Kopij voor de Asega dient in overleg te geschieden en tijdig kenbaar gemaakt te worden.

4

|

Asega

| November 2019

Namens de redactie Beste lezer, Vol trots presenteer ik u de eerste editie van de Asega van 20192020. Samen met mijn commissieleden Eileen, Gerlant, Mark, Miranda en Nikki hebben we hard gewerkt aan deze Asega getiteld: ‘Taboe: daar praat je toch niet over?’

Wij doen dat wel. Voor deze editie schreven we over thema's die als een taboe beschouwd worden. Hiermee willen we bepaalde onderwerpen bespreekbaar maken, om zo hopelijk bij te dragen aan een genuanceerde discussie en een doorbreking van het taboe. Zo schreef Miranda een essay over de invloed van mediaaandacht in het strafproces. Nikki heeft een column geschreven over virtuele kinderpornografie. Over de taboes binnen de advocatuur kunt u alles lezen in het essay van Mark, en ikzelf schreef over etnisch profileren in Nederland. Verder boog Gerlant zich over de vraag hoe het is om te resocialiseren met een strafblad.

Ook dit jaar zullen we elke editie een cold case behandelen. Dit keer schreef Eileen deze over de oudste cold case van Nederland.

Daarnaast hebben we dit jaar de rubriek ‘Asega aanraders’ weer uit de kast gehaald, die voor u is samengesteld door Gerlant.

Miranda, Nikki en ik gingen in gesprek met een huisarts over het uitvoeren van euthanasie, en advocate mr. Nicolien Groeneveld schreef als gastschrijver een stuk over het slachtofferrecht. Verder zal de actualiteitenrubriek ook elke editie terugkeren. Mark schreef in het kader hiervan over de zaak Wilders. Tot slot blijven Zittingszaal 14 en de strip ook dit jaar vaste prik.

Dan rest mij niets anders dan u namens de Asegacommissie 20192020 veel leesplezier toe te wensen met deze eerste editie van de Asega van dit collegejaar.

Met vriendelijke groet, Namens de Asegacommissie, Romy ter Horst Voorzitter 2019-2020

namens het bestuur Beste lezer, Voor u ligt alweer de allereerste Asega van het nieuwe verenigingsjaar. Ik wil daarom graag van deze gelegenheid gebruik maken om de Asegacommissie te bedanken voor hun inzet. Zij hebben de afgelopen maanden hard gewerkt aan deze eerste uitgave en wij zijn als bestuur erg trots op de commissie en het resultaat.

Op 15 mei vond de jaarlijkse algemene ledenvergadering plaats. Na een ontzettend drukke, maar leerzame periode als kandidaatsbestuur, mochten wij ons na de inhamering het 39ste bestuur van Simon van der Aa gaan noemen. Wij hebben hard gewerkt aan ons beleid en zijn blij u te mogen verkondigen dat tot nu toe alles loopt zoals wij voor ogen hadden.

Ik zal heel kort terugblikken op alles waar Simon van der Aa zich de afgelopen tijd mee bezig heeft gehouden. In de tweede week van het nieuwe academische jaar vond de eerste activiteit van Simon van der Aa plaats. Strafrechtadvocate Mr. Leonie, kwam een interessante lezing geven over zedenzaken in het strafrecht. Het was een drukbezochte en zeer geslaagde avond. In het tweede weekend van september zijn bijna alle actieve leden van Simon van der Aa afgereisd naar Schiermonnikoog. We hebben daar een onvergetelijk actief ledenweekend gehad met elkaar. Op 16 september vond de eerste activiteit van de activiteitencommissie plaats. Ook dit jaar hebben wij een bezoek gebracht aan het kantoor van de gebroeders Anker. Eind september vond ook het eerste evenement van de pleitcommissie plaats. In de communicatietraining, verzorgd door Joep Koornstra, leerden de deelnemers overtuigend presenteren.

Op 2 oktober was het weer tijd voor de maandelijkse borrel.

Eindelijk mocht de buitenlandse reiscommissie haar bestemming bekendmaken. Na een hilarisch introductiefimpje bleek dat Simon van der Aa dit jaar zal afreizen naar het heerlijke Nice, inclusief een dagtrip naar Monaco! Naast de bekendmaking van de buitenlandse reis, stonden er deze maand nog twee leuke activiteiten op het programma. Zo hebben we op dinsdag 8 oktober een bezoek gebracht aan het Openbaar Ministerie in Groningen.

Tijdens dit bezoek kregen wij een interessante presentatie van officier van justitie Peter van der Spek, over bekende zaken die hij zelf heeft gedaan. Op woensdag 16 oktober hebben wij een bezoek gebracht aan het politiebureau aan de Rademarkt. Daarnaast kwamen de tentamens weer in zicht en heeft Simon van der Aa een tentamentraining georganiseerd, om zo studenten te helpen met hun voorbereidingen op het tentamen.

Terugkijkend naar de eerste periode, kan ik niet anders zeggen dan dat alle commissies al goed werk hebben verricht. Wij kijken als bestuur dan ook enorm uit naar de rest van het jaar!

Er rest mij verder niets anders dan u veel leesplezier te wensen met deze eerste uitgave van de Asega.

Met hartelijke groet, Namens het 39ste bestuur, Puck van Roosmalen Voorzitter 2019-2020

Adres Oude Kijk in ’t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Internet www.simonvanderaa.nl E-mail bestuur@simonvanderaa.nl Bestuur Puck van Roosmalen Voorzitter voorzitter@simonvanderaa.nl Tel.: 06-25546920 Ilse Ekkel Secretaris secretaris@simonvanderaa.nl Tel.: 06-50716459 Melissa Allison van Suijllekom Penningmeester penningmeester@ simonvanderaa.nl Tel.: 06-52888651 José Horsten Commissaris intern intern@simonvanderaa.nl Tel.: 06-15686494 Matthijs de Bruin Commissaris extern extern@simonvanderaa.nl Tel.: 06-53884370 De contributie van Simon van der Aa bedraagt €12,50. De betaling hiervan geschiedt door middel van automatische incasso (rekeningnummer: NL28RABO0157637549).

Leden ontvangen hiervoor de Asega en kunnen gratis of tegen gereduceerd tarief deelnemen aan activiteiten die door Simon van der Aa worden georganiseerd.

Een lidmaatschap wordt automatisch verlengd, behalve wanneer het lidmaatschap tijdig wordt opgezegd. Dit dient schriftelijk te gebeuren bij de secretaris van de vereniging en wel voor 15 september van elk collegejaar.

Adreswijzigingen via de website of t.a.v. de secretaris van Simon van der Aa, p.a.

Oude Kijk in ’t Jatstraat 26, 9712 EK Groningen. Zo ook klachten over de bezorging.

November 2019 |

Asega

|

5

vereniging

Actief Ledenweekend 2019 Miranda van Tuinen Op 13 september was het zover, we vertrokken met de bus naar Lauwersoog voor weer een legendarisch actief ledenweekend op Schiermonnikoog.

De reis verliep soepel en voordat we het wisten bevonden we ons op kampeerboerderij ‘De Branding’. Nadat we de twee kamers hadden ingedeeld en gewend waren aan al de boerderijdieren en boerderij geuren, hebben we een goede bodem gelegd met een heerlijke pasta pesto. Daarna was het tijd om ons klaar te maken voor de themavond. Elke commissie had een eigen thema dat te maken had met tijdreizen. Er was veel variatie: van verkleed zijn als Dora en Vikingen, tot verkleed zijn als mensen uit de oertijd. Niemand kon echter op tegen de Asegacommissie die met het thema Romeinen het mooist was verkleed en daarom met een heerlijke taart de avond in ging. Na het spelen van een paar klassieke spellen zoals Bierpong en Mexxen, was het tijd om de avond verder te vervolgen in het dorp. De Tox Bar lieten we deze avond dan ook niet aan ons voorbij gaan, want wat is een actief ledenweekend zonder een bezoek aan deze beruchte bar? Toen met meer geluk dan nuchterheid iedereen weer in bed was beland, begon de rustige, maar korte nacht.

Pluk de dag leek ons motto te zijn, want iedereen was de volgende dag weer vroeg uit de veren. Ondanks de katers en de lange wachtrijen bij de douche, leek iedereen weer zin te hebben in een nieuwe dag. Deze keer zou niet het spel Crazy Schier, maar levend Cluedo ons die dag bezighouden. We werden verdeeld in vijf teams en moesten door middel van aanwijzingen en opdrachten een moord oplossen. Onze middag stond in het teken van de drie vragen: wie heeft het gedaan, met welk wapen en op welke locatie? Om hierachter te komen moesten we naar bepaalde locaties op het eiland gaan om een opdracht te doen.

Met zo’n opdracht konden we een aanwijzing verdienen en zo kwamen we steeds dichter bij het antwoord. De opdrachten liepen uiteen van winkelmedewerkers knuffelen en biertjes adten tot motieven bedenken voor verdachten.

Na het hele eiland af te hebben gefietst (of al eerder), hebben veel teams gezellig op het terras gezeten om bij te komen. We zijn

6

|

Asega

|

November 2019

geëindigd op een strandpaviljoen vlakbij de vuurtoren. Daar

hebben we heerlijk in de zon een drankje en een hapje gedaan. Het weer was namelijk echt fantastisch. Uiteindelijk was het tijd om weer naar de kampeerboerderij te gaan, maar niet voordat we een groepsfoto bij de vuurtoren hadden gemaakt. In onze niet te missen rode truien fietsten we weer terug en eenmaal daar kregen we patat om weer een goede bodem te leggen. Hierna hebben we bij het kampvuur gezeten en het spelletje Picolo gedaan.

Vervolgens gingen de meesten weer naar de Tox Bar om de laatste avond goed af te sluiten.

Zondagochtend was het weer tijd om naar Groningen te vertrekken. Omdat om 9 uur onze bagage zou worden opgehaald en we om 10 uur uit de kamers moesten, waren we weer vroeg opgestaan om op te ruimen en schoon te maken. Het verliep naar omstandigheden soepel, ook al had de één er meer moeite mee dan de ander. Eenmaal uit de boerderij, fietsten we naar de haven om daar de boot te pakken naar Lauwersoog om in Lauwersoog vervolgens weer met de bus naar Groningen te gaan. De buschauffeur had er zin in en zo waren we, sommigen iets misselijker dan hiervoor, op tijd weer in Groningen om bij te komen van de afgelopen dagen. Het was al met al een zeer geslaagd weekend dat we niet snel zullen vergeten!

Etnisch profileren: dagelijkse praktijk of fabel?

In 2016 plaatste rapper Typhoon een bericht op Instagram dat voor veel opschudding zorgde. Hij was staande gehouden door de politie, niet vanwege een verkeersovertreding, maar vanwege het feit dat zijn auto niet zou matchen met zijn profiel. De politie bevestigde dit en verklaarde dat ze hem controleerden omdat ze de combinatie van zijn leeftijd, huidskleur en de dure auto verdacht vonden.1 Etnisch profileren in het strafproces blijft een hot topic. Zo publiceerde de NRC in juli van dit jaar een artikel met de titel ‘je kunt nooit bewijzen dat het aan je kleur ligt, maar zo voelt het zeker’, samen met een interview van cultureel antropoloog Sinan Çankaya die hier uitgebreid onderzoek naar deed in Amsterdam.2 Toch rust er nog steeds een taboe op het aankaarten van etnisch profileren door de politie en wordt dit nog niet door iedereen erkend. Zo is er, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, vrij weinig Nederlands onderzoek naar gedaan.

Dit essay zal zich buigen over etnisch profileren in de Nederlandse praktijk, de mogelijke oorzaken hiervan en eventuele oplossingen.

Wettelijk kader Onder etnisch profileren wordt verstaan ‘het discrimineren op grond van etnische herkomst of nationaliteit bij het staande houden van burgers zonder dat daarvoor een objectieve rechtvaardigingsgrond bestaat’.3 De term heeft voornamelijk betrekking op proactief politieoptreden. Hiervan is sprake wanneer aan politieambtenaren controlebevoegdheden toekomen die kunnen worden uitgeoefend ten opzichte van personen waarbij geen vermoeden van schuld hoeft te bestaan zoals neergelegd in artikel 27 van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv).4 De vraag die als eerst gesteld moet worden, is de vraag in hoeverre etnisch profileren in strijd is met de wet.

Het begrip ‘discrimineren’ in de definitie van etnisch profileren wijst naar het discriminatieverbod. Ten eerste is de politie gebonden aan het discriminatieverbod zoals neergelegd in artikel 1 van onze Grondwet.

Etnisch profileren staat op gespannen voet met dit verbod.5 Daarnaast zijn ook de discriminatieverboden van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (artikel 14) en het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (artikel 26) van toepassing. De Algemene wet gelijke behandeling (hierna: AWGB) is echter niet van toepassing op de proactieve politietaak, omdat deze taak niet kan worden verstaan onder het aanbieden van diensten als bedoeld in artikel 7 AWGB. Het strafrecht daarentegen biedt wel een expliciete bepaling die ziet op het handelen van politieambtenaren. Artikel 429quater van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) verbiedt discriminatie op grond van ras in de uitoefening van een ambt. Artikel 137g Sr bevat de opzetvariant van dit artikel.6 Kortom, etnisch profileren, in de zin van iemand discrimineren op basis van zijn of haar etnische afkomst, is in strijd met meerdere wettelijke bepalingen.

essay

Romy ter horst

Nederlands onderzoek Hoewel er regelmatig geschreven wordt over etnisch profileren, ontbreekt het in Nederland aan genoeg statistisch onderzoek naar dit fenomeen en zijn er dus weinig tot geen harde cijfers. Wel is er door het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2016 een onderzoek gedaan naar de vier grote migrantengroepen (Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen) in de criminaliteit. Opmerkelijk is dat niet-westerse migranten tot wel vier keer vaker verdacht worden van een misdrijf dan autochtone Nederlanders.7 Daarbij is ruim een derde van de dertigjarige niet-westerse migranten ooit verdacht geweest van een misdrijf. Dit is aanzienlijk meer dan dezelfde categorie autochtone Nederlanders, hier ligt dit getal namelijk op een vijfde.8 Interessant is dus dat uit dit onderzoek blijkt dat bepaalde etnische minderheden vaker verdacht worden van een strafbaar feit dan autochtone Nederlanders.

De rol die etnisch profileren hierbij zou kunnen spelen is helaas nog onduidelijk.

Sinan Çankaya is cultureel antropoloog en heeft zich wel gewaagd aan een onderzoek naar het al dan niet plaatsvinden van etnisch profileren in de praktijk. Hij onderzocht de selectiemechanismen die de politie gebruikt, specifiek in de regio Amsterdam-Amstelland.

Uit zijn onderzoek concludeerde hij dat agenten gebruik maken van zogenaamde November 2019 |

Asega

|

7

ROMY TER HORST | ETNISCH PROFILEREN: DAGELIJKSE PRAKTIJK OF FABEL?

‘verdachte profielen’ bij de keuze wie staande te houden. Deze profielen worden gebaseerd op kenmerken als leeftijd, huidskleur en etnische afkomst, maar ook op een kledingstijl, auto’s en alles wat voor de politie als ‘out of place’ wordt beschouwd.

Het resultaat hiervan is dat jonge mannen van etnische minderheden, vooral met een donkere huidskleur en personen uit Centraalen Oost-Europa, vaker gecontroleerd worden.9 Çankaya's onderzoek vormt een van de eerste aanknopingspunten om een nadere blik te werpen op de situatie rondom etnisch profileren door de politie, omdat hij aanvoert dat etnische minderheden wel degelijk meer kans hebben om gecontroleerd te worden.

Onder andere naar aanleiding van het onderzoek van Çankaya bracht Amnesty International in 2013 een rapport uit “om een bijdrage te leveren aan de discussie over de naleving van mensenrechten bij proactief politiewerk en maatregelen tegen etnisch profileren in Nederland”.10 In dit rapport concludeert Amnesty Nederland aan de hand van verschillende onderzoeken – die het al dan niet plaatsvinden van etnisch profileren niet expliciet als onderzoeksvraag hadden – dat er sterke aanwijzingen zijn voor het plaatsvinden van etnisch profileren met betrekking tot proactieve politiecontroles.11 Mede aan de hand van dit rapport zal een blik worden geworpen op de Nederlandse praktijk ten aanzien van etnisch profileren.

Wet op de Uitgebreide Identificatieplicht Ondanks het gebrek aan uitgebreid onderzoek naar het bestaan van etnisch profileren in Nederland kan wel worden gezocht naar de situaties waarin ruimte lijkt te zijn voor de subjectieve belevingskaders van ambtenaren. De kans op etnisch profileren is vooral aanwezig in situaties waarin de politie over proactieve controlebevoegdheden beschikt. Immers, vooral bij de proactieve controlebevoegdheden bestaat er een discretionaire beoordelingsruimte voor de politieambtenaar, waarbij er dus ruimte is voor een eigen oordeel van een agent.12 In 2005 is met de invoering van de Wet op de uitgebreide identificatieplicht (hierna: WUID) de bevoegdheid van de politie om een identiteitsbewijs te vorderen behoorlijk verruimd. Politieambtenaren mogen, ingevolge artikel 8 lid 1 Politiewet 2012, een identiteitsbewijs vorderen ‘voor zover dit redelijkerwijs noodzakelijk is voor de uitvoering van de politietaak’. Onder de politietaak valt de strafrechtelijke 8 | Asega | November 2019

handhaving, handhaving van de openbare orde en hulpverlening. De uitbreiding van de bevoegdheden geldt voor alle drie de componenten. De enige beperking die hieraan verbonden is, is dat de vordering moet worden gedaan in het kader van een redelijke taakuitoefening.13 Het gevaar hiervan ligt in het feit dat er geen verdenking van een strafbaar feit nodig is voor het vorderen van een identiteitsbewijs, waardoor politieambtenaren over behoorlijke eigen beoordelingsruimte beschikken omdat ze zelf mogen bepalen wie zij controleren. Er moet dan wel redelijke uitvoering worden gegeven aan een van de politietaken, maar er wordt verder geen invulling gegeven aan wanneer dit het geval is.14 Deze vrijheid brengt met zich mee dat er ruimte komt voor de subjectieve opvattingen van ambtenaren waardoor het gevaar van etnisch profileren op de loer ligt.

Uit het Amnesty rapport blijkt dan ook dat er aanwijzingen bestaan voor het plaatsvinden van etnisch profileren bij de uitvoering van de WUID. Dit is niet expliciet gebleken uit overheidsonderzoeken, maar Amnesty plaatst kanttekeningen bij de uitvoering van die onderzoeken, onder meer omdat ze niet specifiek gericht waren op het onderzoeken van etnisch profileren.15 Ondanks dat er dus geen harde cijfers zijn met betrekking tot de WUID en etnisch profileren bestaat het gevaar hiervan wel gelet op de ruime bevoegdheden van de politieambtenaar, en zal het geen kwaad kunnen om hier meer onderzoek naar te verrichten.

Wegenverkeerswet 1994 Een ander terrein waar etnisch profileren van agenten mogelijk plaatsvindt, is het verkeersrecht. Artikel 160 lid 1 van de Wegenverkeerswet 1994 (hierna: WVW) bevat de grondslag voor de controlebevoegdheid die aan politieambtenaren toekomt om te controleren of burgers zich aan de verkeersvoorschriften houden. Het gaat hierbij om een proactieve bevoegdheid, aangezien ambtenaren willekeurige voertuigen mogen vorderen om te stoppen, zolang de ambtenaar de bedoeling heeft om een controle te verrichten met betrekking tot de WVW.16 De Hoge Raad heeft in 2006 met betrekking tot deze bevoegdheid een uitspraak gedaan waaruit blijkt dat de vordering rechtmatig is zolang deze niet uitsluitend is gedaan met de bedoeling een verdachte staande te houden in het kader van een opsporingsonderzoek. De enkele omstandigheid dat die bevoegdheid is aangewend naar aanleiding van informatie die zou kunnen wijzen op betrokkenheid van een of meer inzittenden van het voertuig bij enig

ROMY TER HORST | ETNISCH PROFILEREN: DAGELIJKSE PRAKTIJK OF FABEL?

strafbaar feit, doet daar niet aan af.17 Vanwege deze discretionaire bevoegdheid van de politieambtenaar ligt het gevaar van etnisch profileren op de loer. Zoals al eerder geconstateerd brengt de vrijheid van autonome keuzes de mogelijkheid van misbruik van deze bevoegdheid met zich mee.

Een mogelijk aanknopingspunt is dat jongens van niet-westerse afkomst het gevoel hebben vaak staande gehouden te worden.18 Zo ook de al eerder genoemde rapper Typhoon. Hij gaf aan dat dit niet de eerste keer was dat hij staande werd gehouden zonder de WVW te overtreden, het gebeurde hem regelmatig.19 Het is dan ook de moeite waard om de bevoegdheden zoals neergelegd in de WVW onder de loep te nemen.

Het blijkt moeilijk om te bepalen wanneer er sprake is van gebruik van de controlebevoegdheid uitsluitend met het oog op opsporing, en wanneer de bevoegdheid is gebruikt in verband met de naleving van de verkeersvoorschriften. In 2016 oordeelde de Hoge Raad in een zaak waarbij politieambtenaren een auto een stopteken gaven omdat de auto op naam stond van een firma waarvan veel ‘criminelen’ gebruik maakten. Daarbij vonden zij het opvallend dat een ‘Oost-Europees type’ en een Hindoestaanse/Surinaamse man in een dure auto reden.20 Volgens de Hoge Raad mag worden aangenomen dat de bevoegdheid van artikel 160 lid 1 WVW rechtmatig is uitgeoefend ter controle van de naleving van de verkeersvoorschriften indien inzage is gevorderd in het rijbewijs en/of de kentekenpapieren van het rijbewijs.21 Het is hierbij dus niet relevant welke andere gronden aan de controle ten grondslag liggen, maar dat betekent niet dat de motieven voor het uitvoeren van een controle helemaal niet relevant zijn. De Hoge Raad voegt hier namelijk wel aan toe dat er,

ondanks een rechtmatige uitoefening van de controlebevoegdheid, wel sprake kan zijn van een controle die onverenigbaar is met het uitgangspunt van non-discriminatie.

Dit kan aan de orde zijn indien de selectie van voertuigen voor een verkeerscontrole uitsluitend of in overwegende mate gebaseerd is op etnische of religieuze kenmerken van de inzittenden. De Hoge Raad laat zich hier in deze casus zelf over uit en vindt dat er in dit geval geen onrechtmatig onderscheid is gemaakt. Mocht een rechter wel tot de bevinding komen dat er in een bepaald geval sprake is van een niet gerechtvaardigd onderscheid, dan kan de rechter daar een strafprocessuele sanctie aan verbinden.22 De Hoge Raad plaatst etnisch profileren bij de uitoefening van controlebevoegdheden hiermee in het kader van vormverzuimen als bedoeld in artikel 359a Sv.23 Dit is relevant voor het verdere verloop van een procedure, omdat dit ingevolge het eerste lid onder b en c kan leiden tot respectievelijk bewijsuitsluiting of zelfs tot niet-ontvankelijkheid van het OM. Eenzelfde soort zaak kwam in 2018 voor de Hoge Raad. Het ging hier om een Bulgaarse man die om zijn rijbewijs werd gevraagd door een politieambtenaar en aangehouden werd toen bleek dat zijn rijbewijs ongeldig was verklaard. De ambtenaar vroeg de man om zijn rijbewijs omdat hij zag dat zijn auto een Bulgaars kenteken had. In het kader van een project genaamd ‘Moelander’ werd aandacht gevraagd om voertuigen uit Midden-Oost Europa te controleren. Het hof kwam tot het oordeel dat er in dit geval geen sprake was van discriminatoir optreden, maar hier ging de Hoge Raad niet in mee.24 De Hoge Raad oordeelde namelijk dat deze opvatting van het hof niet zonder meer begrijpelijk was, aangezien er indirect onderscheid is gemaakt naar nationaliteit of afkomst van de inzittenden. Of dit onderscheid gerechtvaardigd was moet worden gemotiveerd, en omdat het hof dit heeft

November 2019 | Asega | 9

ROMY TER HORST | ETNISCH PROFILEREN: DAGELIJKSE PRAKTIJK OF FABEL?

nagelaten kan haar uitspraak niet in stand blijven.25 De zaak wordt verwezen naar het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, dus we zullen nog moeten afwachten of er in dit geval sprake was van een niet-gerechtvaardigd onderscheid op basis van nationaliteit bij het uitoefenen van de controlebevoegdheid.

Uit het bovenstaande blijkt dat controlebevoegdheden die voortvloeien uit de WVW behoorlijk ruim geformuleerd zijn waarmee het risico op etnisch profileren aanwezig is. Ditzelfde komt ook naar voren uit het Amnesty International rapport.26 Om meer duidelijkheid te krijgen over waar de grenzen liggen tussen een gerechtvaardigd onderscheid op basis van nationaliteit en etniciteit en een niet-gerechtvaardigd onderscheid zullen we verdere uitspraken van de Hoge Raad moeten afwachten.

Andere ketens van het strafproces Niet alleen in de proactieve politiefase komen we het gevaar van etnisch profileren tegen.

Ook in andere ketens van het strafproces ligt dit risico op de loer. In 2012 is een onderzoek gepubliceerd dat op basis van observaties tijdens politierechterzittingen onderzocht in hoeverre het hebben van een al dan niet Nederlands uiterlijk en het al dan niet spreken van de Nederlandse taal een rol speelt bij het bepalen van de straf.27 Hierbij keken de onderzoekers specifiek naar of er een onvoorwaardelijke gevangenisstraf of een andere straf is opgelegd in soortgelijke zaken.

Een opvallende conclusie is dat kenmerken van de persoon van verdachte wel degelijk zelfstandige invloed hebben op de kans op een onvoorwaardelijke gevangenisstraf.

Uit onderzoek blijkt dat daders met een Nederlands uiterlijk die de Nederlandse taal spreken de minste kans hebben om veroordeeld te worden tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Deze kans is voor daders uit de groep met een buitenlands uiterlijk die de Nederlandse taal niet spreekt wel twintig keer groter in soortgelijke zaken. Ook bij de groep die wel Nederlands spreekt maar een nietNederlands uiterlijk heeft zijn de kansen op een veroordeling van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf aanzienlijk hoger. Zij worden ruim vijf keer vaker hier tot veroordeeld dan de groep met een Nederlands uiterlijk.28 Deze oververtegenwoordiging is niet altijd objectief en redelijk te rechtvaardigen.29 Eén onderzoek is niet genoeg om conclusies te trekken over de mate van etnisch profileren door de rechter bij de straftoemeting, maar het is de moeite waard om hier meer onderzoek naar te 10 | Asega | November 2019

verrichten en om te kijken naar de mogelijke oorzaken hiervan.

Etnisch profileren als taboe en de rol van de media Nu een blik is geworpen op de Nederlandse praktijk rondom etnisch profileren in het strafproces is het relevant om het vanuit een breder perspectief te bekijken. Interessante vragen zijn bijvoorbeeld waarom er zo weinig statistisch onderzoek is verricht en waar het mogelijke verschil in straftoemeting vandaan komt. Wanneer we kijken naar de Nederlandse geschiedenis zien we een verschuiving van een taboe op het debat over de gebreken van de multiculturele samenleving naar een taboe rondom het aankaarten van etnisch profileren in onze samenleving. Na 2001 waren mensen niet meer bang om hun meningen te uiten en ontstond er een verharde discussie over immigratie en etniciteit.30 De focus van het debat begon te liggen op de schaduwzijde van de multiculturele samenleving, en mensen begonnen de multiculturele samenleving te vereenzelvigen met criminaliteit.31 Dit kan worden gezien als een van de oorzaken van een nieuw taboe, namelijk die op het aankaarten van discriminatie ten aanzien van etniciteit.32 Doordat heersende opvatting is dat de multiculturele samenleving allerlei nadelen met zich mee brengt, is er weinig oog voor wat het gevolg van deze opvatting is. Zo zijn er politieonderzoekers die er op wijzen dat overheid en justitie niet meer aangesproken kunnen worden op het bestaan van etnisch profileren binnen die organisaties.33 Hierin vinden we dan ook een mogelijke verklaring voor het gebrek aan voldoende onderzoek naar etnisch profileren in de Nederlandse praktijk.34 In het ontstaan van dit nieuwe taboe speelt de media een grote rol. Zij hebben invloed op de wijze waarop de samenleving criminaliteit ervaart en leggen daarmee de basis voor de perceptie van criminaliteit van de samenleving. Zo blijkt dat het collectieve beeld wordt gevormd op basis van de berichten van de media, in plaats van op daadwerkelijke cijfers van criminaliteit. Daarbij is gebleken dat bijvoorbeeld de Marokkaanse etniciteit in de media onevenredig vaak genoemd werd wanneer je het vergelijkt met de misdaadcijfers.35 Als gevolg hiervan linken mensen sneller de Marokkaanse etniciteit aan crimineel gedrag. Discriminatoir gedrag wordt namelijk beïnvloed door impliciete associaties die voortkomen uit bijvoorbeeld de media.36 Door deze negatieve stereotypering ontstaat er een risico van het koppelen van niet-

ROMY TER HORST | ETNISCH PROFILEREN: DAGELIJKSE PRAKTIJK OF FABEL?

juridische aspecten aan dat wat een persoon verdacht maakt. Dit staat op gespannen voet met het discriminatieverbod, want terugvallen op kenmerken als etniciteit en sociale klasse als basis om iemand als verdacht aan te merken is geen juridische of objectieve basis. Hierin ligt ook een groot risico voor politieambtenaren. Zij zijn ook consument van de media en worden daarmee blootgesteld aan dezelfde risico’s van negatieve stereotypering.

Vooral ten aanzien van de eerder besproken proactieve controlebevoegdheden is er het risico van etnisch profileren. In deze gevallen moeten ambtenaren namelijk beslissingen nemen binnen een beperkte tijdspanne en op basis van weinig informatie. Doordat er geen vermoeden van schuld nodig is bij deze bevoegdheden zullen ambtenaren met het oog op efficiëntie personen typeren aan de hand van bepaalde risicofactoren.37 Hoewel de keuze om iemand staande te houden of te controleren ergens op gebaseerd moet worden, moet deze keuze wel objectief te rechtvaardigen zijn.

Hoe nu verder?

Dat de media een grote rol speelt in de negatieve beeldvorming rondom bepaalde etnische groepen is duidelijk en eveneens zorgelijk. Het leidt er niet alleen toe dat er een nieuw taboe is ontstaan van het aankaarten van etnisch profileren in de Nederlandse praktijk, het zorgt er ook voor dat politieambtenaren minder objectief hun werk kunnen uitvoeren. De grootste uitdaging hierin ligt in het vinden van een oplossing voor dit probleem.

Ten eerste hebben we gezien dat de wettelijke kaders veel ruimte bieden voor misbruik van bevoegdheden. Hoewel er een artikel bestaat dat ambtenaren verbiedt personen te discrimineren op basis van hun ras (artikel 429quater Sr), zijn er weinig tot geen zaken bekend waarbij een politieambtenaar is vervolgd op basis van overtreding van dat artikel. Daarnaast zijn de bevoegdheden zoals neergelegd in de WUID en WVW erg ruim geformuleerd waardoor het bijna onmogelijk wordt om aselect te controleren. Zo wordt ook in de noot onder het arrest van de Hoge Raad van 1 november 2016 opgemerkt dat het de annotator wenselijk lijkt dat de wetgever in actie komt.38 Mogelijk ligt er dus een rol voor de wetgever of de overheid om objectieve selectiekenmerken te ontwikkelen.39 Ten tweede is het waardevol om meer bewustwording te creëren bij politieambtenaren en rechters. De media speelt een enorme rol in de beeldvorming van

criminaliteit die niet altijd in lijn is met de werkelijkheid. Dit is moeilijk aan te passen, omdat het niet alleen van mensen vergt dat ze beseffen dat hun impliciete associaties invloed hebben op hun handelen, maar ze moeten ook gemotiveerd zijn om hier wat aan te doen.40 Om meer bewustwording te creëren zou er extra aandacht aan het risico van etnisch profileren besteed kunnen worden in de opleidingen.

Als laatste is het enorm belangrijk om meer onderzoek te verrichten naar de Nederlandse praktijk rondom etnisch profileren. Er zijn simpelweg nog te weinig cijfers bekend om conclusies te kunnen trekken over de mate waarop dit gebeurt in Nederland. Hierin ligt ook een grote rol voor de overheid. Zo is zij door verschillende instanties, zoals de Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie en het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties, opgeroepen om zich meer in te spannen om etnisch profileren tegen te gaan en daarbij de politietaak te monitoren.41 Een manier waarop dit kan is door het invoeren van zogenaamde ‘stop & search forms’. Hierbij worden politieambtenaren verplicht om de etniciteit van de burger en de reden van staande houden te noteren bij iedere staandehouding.42 Dit zou nader inzicht kunnen bieden in de mate waarin etniciteit al dan niet een rol speelt bij handhavingsacties.

Conclusie Het is evident dat etnisch profileren in Nederland nog een taboe is. Er wordt weinig over gesproken, er wordt te weinig onderzoek naar gedaan en de Nederlandse overheid spant zich te weinig in om hier verandering in te brengen. Dat het gebeurt is echter wel aannemelijk, gelet op de ruime wettelijke kaders en de rol van de media. Door de – niet met de werkelijkheid overeenstemmende – stereotyperingen van de media vormen ambtenaren indirecte associaties die ervoor zorgen dat bepaalde etnische groepen vaker gecontroleerd worden. Dit zorgt er op zijn beurt dan weer voor dat deze groepen ook weer vaker in de media genoemd worden en vaker in de cijfers terugkomen. Om hier verandering in te brengen, zal deze vicieuze cirkel en daarmee het taboe moeten worden doorbroken.

Eindnoten 1 Etienne Verschuren, ‘Etnisch profileren gebeurt, ook als je Typhoon heet’, NRC 30 mei 2016, nrc.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

2 Sheila Kamerman en Joost Baumgardt, ‘Je kunt nooit

November 2019 | Asega | 11

ROMY TER HORST | ETNISCH PROFILEREN: DAGELIJKSE PRAKTIJK OF FABEL?

bewijzen dat het aan je kleur ligt, maar zo voelt het zeker’, NRC 22 juli 2019, nrc.nl (laatst geraadpleegd op 22 september 2019); Joost Baumgardt, ‘Agenten denken dat ze in een bepaalde hoek moeten zoeken’, NRC 22 juli 2019, nrc.nl (laatst geraadpleegd op 22 september 2019).

3 Zie bijvoorbeeld: Peter Rodrigues en Maartje van der Woude, ‘Proactieve politiecontrole en onderscheid naar etniciteit of nationaliteit’, NJB 2016/32, p. 1650 en Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 5.

4 HR 19 december 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZD0328, NJ 1996/249, m.nt. Schalken (Zwolsman), r.o. 6.2.

5 Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 127.

6 Peter Rodrigues en Maartje van der Woude, ‘Proactieve politiecontrole en onderscheid naar etniciteit of nationaliteit’, NJB 2016/32, p. 2296-2297.

7 SCP, ‘Integratie in zicht?’, Den Haag: SCP 2016, p. 149.

8 SCP, ‘Integratie in zicht?’, Den Haag: SCP 2016, p. 162.

9 Sinan Çankaya, ‘De controle van marsmannetjes en ander schorriemorrie: Het beslissingsproces tijdens proactief politiewerk’, Den Haag: Boom Lemma 2012.

10 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 3.

11 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 5.

12 Peter Rodrigues en Maartje van der Woude, ‘Proactieve politiecontrole en onderscheid naar etniciteit of nationaliteit’, NJB 2016/32, p. 2294 en Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p.

125.

13 Kamerstukken II 2003/04, 29218, 3, p. 4.

14 Kamerstukken II 2003/04, 29218, 3, p. 18.

15 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 59.

16 Peter Rodrigues en Maartje van der Woude, ‘Proactieve politiecontrole en onderscheid naar etniciteit of nationaliteit’, NJB 2016/32, p. 2300-2301.

17 HR 21 november 2006, ECLI:NL:HR:2006:AY9670, NJ 2006/653, r.o. 3.5.2.

18 Sheila Kamerman en Joost Baumgardt, ‘Je kunt nooit bewijzen dat het aan je kleur ligt, maar zo voelt het zeker’, NRC 22 juli 2019, nrc.nl (laatst geraadpleegd op 22 september 2019).

19 Etienne Verschuren, ‘Etnisch profileren gebeurt, ook als je Typhoon heet’, NRC 30 mei 2016, nrc.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

20 HR 1 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2454, NJ 2017/84, r.o. 3.1.3.

21 HR 1 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2454, NJ 2017/84, r.o. 3.4.

22 HR 1 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2454, NJ 2017/84, r.o. 3.7.

23 S. Brinkhoff, ‘4.5.4 Het inzetten van controlebevoegd-

12 | Asega | November 2019

heden in de proactieve fase’ in: M.F. Attinger e.a./P.A.M. Mevis e.a., Handboek Strafzaken, Deventer: Wolters Kluwer.

24 HR 9 oktober 2018, ECLI:NL:HR:2018:1872, NJ 2019/24, r.o. 2.5.1.

25 HR 9 oktober 2018, ECLI:NL:HR:2018:1872, NJ 2019/24, r.o. 2.5.2.

26 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 64.

27 Hilde Wermink, Jan de Keijser en Pauline Schuyt, ‘Verschillen in straftoemeting in soortgelijke zaken’, NJB 2012/11.

28 Hilde Wermink, Jan de Keijser en Pauline Schuyt, ‘Verschillen in straftoemeting in soortgelijke zaken’, NJB 2012/11, p. 731.

29 W. Huisman, J.W. de Keijser en F.M. Weerman, Criminologie, DD 2017/6.

30 Marloes van Noorloos, ‘Het strafrecht en de bescherming van minderheden’, NJB 2015/2108, p. 2936.

31 Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 128.

32 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 21.

33 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 31.

34 Geconstateerd in bijvoorbeeld Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 5 en Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 124.

35 Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 128-129.

36 Marloes van Noorloos, ‘Het strafrecht en de bescherming van minderheden’, NJB 2015/2108, p. 2938.

37 Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 131.

38 B.F. Keulen, annotatie bij HR 1 november 2016, ECLI:NL:HR:2016:2454, NJ 2017/84.

39 Peter Rodrigues en Maartje van der Woude, ‘Proactieve politiecontrole en onderscheid naar etniciteit of nationaliteit’, NJB 2016/32, p. 2301.

40 Marloes van Noorloos, ‘Het strafrecht en de bescherming van minderheden’, NJB 2015/2108, p. 2939.

41 Amnesty International, ‘Proactief politieoptreden vormt risico voor mensenrechten. Etnisch profileren onderkennen en aanpakken’, Amsterdam: Amnesty International 2013, p. 3.

42 Maartje van der Woude en Joanne van der Leun, ‘De Nederlandse veiligheidscultuur als katalysator voor etnisch profileren?’, Tijdschrift over Cultuur en Criminaliteit, (3)2, 2013, p. 133.

'Maar het is toch niet echt?'

Bij de term ‘pedofiel’ denkt menig mens aan een vieze, nare man die aan kinderen zit. Het ligt echter veel genuanceerder dan dit.1 Het begrip ‘pedofiel’ wordt in de Van Dale omschreven als een volwassene die seksuele liefde voelt voor kinderen.2 Een pedofiel is niet hetzelfde als een pedoseksueel.

Pedofielen handelen niet naar hun gevoelens, pedoseksuelen doen dit daarentegen wel.3 Op pedofilie rust in de hedendaagse maatschappij een enorm taboe. Seksuoloog Erik van Beek roept op om pedofilie niet als ziekte te zien, maar als geaardheid. Hij stelt namelijk dat pedofilie slechts in combinatie met andere factoren, zoals bijvoorbeeld antisociale persoonlijkheidskenmerken, leidt tot iets wat als “gestoordheid” wordt gezien.

Kijkende naar de hoge cijfers op het vlak van aanrandingen en ander grensoverschrijdend gedrag, kan heteroseksualiteit volgens hem daarom net zo goed worden gezien als “gevaarlijke geaardheid”.4 Dit standpunt is in de hedendaagse maatschappij niet populair.

Het is moreel namelijk vrij eenvoudig om pedofielen weg te zetten als monsters, waardoor de maatschappij pedofielen niet hoeft te erkennen als deel van onze maatschappij. Een terechte vraag is of dit geen ontkenning van de werkelijkheid is. Pedofielen bestaan namelijk, ze zullen blijven bestaan en de samenleving zal daarmee moeten leven.5 Van Beek stelt dat pedofielen niet te “bekeren” zijn. Virtuele kinderpornografie – waarvoor geen echte kinderen gebruikt zijn – is volgens hem een uitkomst voor pedofielen.6 In Nederland is kinderpornografie echter verboden, hieronder valt tevens virtuele kinderpornografie. Van Beek roept op om de effecten van virtuele kinderpornografie op pedofielen te onderzoeken en over te gaan tot legalisering ervan. Wat valt er onder virtuele kinderpornografie? En wat zijn de argumenten van Van Beek voor het voornoemde, voor menig mens onpopulaire standpunt?

Het wettelijk kader rondom kinderpornografie Kinderpornografie is in Nederland strafbaar op grond van art. 240b Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr).

Art. 240b Sr 1. Met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die een afbeelding – of een gegevensdrager, bevattende een afbeelding – van een seksuele gedraging, waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken, verspreidt, aanbiedt, openlijk tentoonstelt, vervaardigt, invoert, doorvoert, uitvoert, verwerft, in bezit heeft of zich door middel van een geautomatiseerd werk of met gebruikmaking van een communicatiedienst de toegang daartoe verschaft.

column

Nikki evertse

2. Met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die het plegen van een van de misdrijven, omschreven in het eerste lid, een beroep of gewoonte maakt.

Om te kunnen spreken van kinderpornografie dient – onder meer – te zijn voldaan aan het vereiste dat er sprake is van een afbeelding van een seksuele gedraging waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt is betrokken of schijnbaar is betrokken.7 Tot 2002 was de zinsnede ‘of schijnbaar is betrokken’ nog niet opgenomen in art. 240b Sr.8 Art. 240b Sr zag toen alleen op een afbeelding van een seksuele gedraging waarbij een echt kind betrokken is.9 Het moest derhalve gaan om een fysiek bestaande jeugdige.10 Dit kon bijvoorbeeld een afbeelding zijn van een kind ten aanzien waarvan een zedendelict wordt gepleegd of een afbeelding van een kind in een seksueel getinte pose.11 Afbeeldingen van een niet-bestaand kind, zoals een tekening of een animatie, waarbij wel een seksuele gedraging levensecht werd nagebootst, vielen buiten de reikwijdte van art. 240b Sr.12 Dit veranderde door de toevoeging van de zinsnede ‘of schijnbaar is betrokken’ aan art. 240b Sr. Dientengevolge kan een afbeelding van een niet-bestaand kind waarbij een seksuele gedraging levensecht wordt nagebootst wél onder de reikwijdte van dit artikel vallen. De voornoemde wijziging van art. 240b Sr heeft namelijk als gevolg gehad dat er drie categorieën te onderscheiden zijn

November 2019 |

Asega

|

13

NIKKI EVERTSE | MAAR HET IS TOCH NIET ECHT?

die onder de reikwijdte van dit artikel vallen:

(1) Een afbeelding van een echt kind (jonger dan achttien jaar); (2) Een afbeelding van een echt persoon die eruitziet als een kind (jonger dan achttien jaar); (3) Een realistische afbeelding van een niet-bestaand kind (jonger dan achttien jaar), ook wel virtuele kinderpornografie genoemd.13

De wetgever noemt als gemeenschappelijk kenmerk van de verschillende categorieën dat de afbeelding levensechtheid moet uitstralen, ofwel doordat een echt persoon wordt afgebeeld ofwel doordat de afbeelding net echt is.14 Ratio strafbaarstelling virtuele kinderpornografie De verruiming van de strafbaarstelling tot virtuele kinderpornografie heeft onder meer te maken met het feit dat de moderne technische ontwikkelingen en de digitale mobiliteit bewijsproblemen kunnen veroorzaken. Dit vanwege het feit dat voor een veroordeling voor het misdrijf van art. 240b Sr steeds zou moeten vaststaan dat een werkelijk bestaand kind betrokken is geweest. Het is immers met de hedendaagse moderne computertechnieken mogelijk om afbeeldingen te vervaardigen die seksuele gedragingen weergeven die niet of nauwelijks van het echt te onderscheiden zijn.15 Door de verruiming hoeft het Openbaar Ministerie (hierna: OM) niet meer te bewijzen dat er daadwerkelijk een bestaand kind betrokken is geweest. Voldoende is dat het OM aannemelijk maakt dat de afgebeelde persoon op een echt kind lijkt.16 Voor de strafbaarheid van virtuele kinderpornografie is het dan ook irrelevant op welke wijze het tot stand is gekomen. Het resultaat is hetgeen dat telt, de afbeelding van het kind moet namelijk net echt lijken.17 De voornoemde eerste categorie is volgens de wetgever rechtstreeks gericht op de bescherming van een kind tegen seksueel geweld of misbruik. De tweede en derde categorie zien daarentegen op de bescherming tegen gedrag dat kan worden gebruikt om kinderen aan te moedigen of te verleiden om deel te nemen aan seksueel gedrag. Daarnaast dienen deze categorieën ter bescherming tegen gedrag dat deel kan gaan uitmaken van een subcultuur die seksueel misbruik van kinderen bevordert. De strafbaarstelling van categorie twee en drie zijn gericht tegen een markt die kinderpornografie bevordert.18 14 | Asega | November 2019

Invulling van het begrip ‘realistisch’ Ten aanzien van de voornoemde derde categorie – de virtuele kinderpornografie – dient opgemerkt te worden dat de wetgever heeft benadrukt dat de strafbaarstelling van virtuele kinderpornografie beperkt is tot realistische kinderpornografische afbeeldingen.19 Een afbeelding waaruit direct blijkt dat het gaat om een gemanipuleerde afbeelding die niet realistisch is, valt derhalve buiten de reikwijdte van art. 240b Sr.20 De wetgever geeft aan dat het uitgangspunt van art. 240b Sr de realistische afbeelding die echt is of voor echt doorgaat is.21 De Hoge Raad heeft zich op 12 maart 2013 uitgelaten over de betekenis van het bestanddeel ‘schijnbaar betrokken’ in de zin van art. 240b Sr en daarmee ook over de betekenis van het bestanddeel ‘afbeelding’.22 De Hoge Raad oordeelde dat het oordeel van het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch juist is, dat een realistische afbeelding van een niet-bestaand kind in de zin dat de desbetreffende afbeelding niet van echt te onderscheiden is onder de reikwijdte van art. 240b Sr kan vallen.23 Ook uit de Aanwijzing van de procureursgeneraal op art. 240b Sr volgt dat het begrip ‘realistisch’ ingevuld wordt als ‘niet van echt te onderscheiden’.24 Zoals eerder genoemd moet volgens de wetgever een afbeelding levensechtheid uitstralen alvorens die kan worden aangemerkt als kinderpornografische afbeelding in de zin van art. 240b Sr, hetzij doordat een echt persoon is afgebeeld, hetzij doordat de afbeelding net echt is.

De wetgever stelt dat over het algemeen slechts foto’s en films het vermogen en het oogmerk hebben om levensechtheid weer te geven. Kinderpornografie in strip- of cartoonvorm voldoet in beginsel dan ook niet aan het kenmerk van levensechtheid en beoogt in beginsel niet levensecht seksueel misbruik van kinderen weer te geven. Strips en cartoons zijn namelijk een product van de verbeelding van de maker.25 Derhalve vallen tekeningen, schilderijen of computeranimaties in beginsel buiten de reikwijdte van art. 240b Sr.26 Uitgezonderd zijn echter tekeningen, schilderijen en computeranimaties die op het eerste gezicht niet te onderscheiden zijn van afbeeldingen van een echt kind.27 Relevant om te vermelden is dat de wetgever heeft benadrukt dat het bij de toepassing van art.

240b Sr aan de rechter is om te beoordelen of een afbeelding onder de reikwijdte van art. 240b Sr valt. Naar tijd en plaats kan namelijk verschillend worden gedacht over de vraag of een afbeelding al dan niet onder

NIKKI EVERTSE | MAAR HET IS TOCH NIET ECHT?

kinderpornografie – en daarmee binnen de reikwijdte van art. 240b Sr – valt.28 Een voorbeeld van een geval waarin werd geoordeeld dat afbeeldingen op schilderijen wel onder de reikwijdte van art. 240b Sr vielen, is een arrest van de Hoge Raad van 8 december 2015. Hierin oordeelde de Hoge Raad dat schilderijen met afbeeldingen van seksuele gedragingen met minderjarigen niet reeds naar hun aard buiten het bereik van art. 240b Sr vallen.29 Het Gerechtshof Den Haag had in hoger beroep geoordeeld dat schilderijen waarop afbeeldingen te zien waren van seksuele gedragingen van een of meer jongens die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet hebben bereikt, kunnen worden aangemerkt als ‘een afbeelding’ in de zin van art. 240b Sr. Het gerechtshof oordeelde dat de enkele omstandigheid dat aanstonds blijkt dat er geen sprake is van een fotografische maar van een geschilderde realistische weergave van een seksuele gedraging waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken, op zichzelf niet in de weg staat aan de toepassing van art. 240b Sr. Tevens oordeelde het gerechtshof dat de omstandigheid dat ondergeschikte onderdelen van een dergelijke afbeelding een niet-waarheidsgetrouwe weergave van een kind zijn – zoals vleugels die op de rug van het afgebeelde kind zijn aangebracht – niet per definitie tot gevolg heeft dat de afbeelding van het kind in zijn geheel niet kan worden aangemerkt als een afbeelding in de zin van art. 240b Sr.30

dat pedofielen legaal toegang moeten krijgen tot virtuele, levensechte kinderpornografie.

Ten eerste zouden pedofielen door de legalisering een onschadelijke uitlaatklep krijgen.33 Virtuele kinderpornografie maakt immers in beginsel geen slachtoffers.34 Daarnaast stellen de seksuologen dat de productie van kinderpornografie waarbij echte kinderen worden gebruikt mogelijk wordt verstoord door de legalisering.35 De virtuele kinderpornografie zou namelijk realistisch genoeg zijn om bepaalde fantasieën van pedofielen te bevredigen. Daarbij komt dat pedofielen die geaccepteerd willen worden door de maatschappij moeten gaan kiezen voor de aangeboden legale middelen.36 Opmerking verdient dat Van Beek benadrukt dat virtuele kinderpornografie aan strenge eisen dient te voldoen alvorens het gelegaliseerd kan worden. Volgens hem moet de virtuele kinderpornografie op een “cleane manier” worden gemaakt en van een soort keurmerk worden voorzien. Op die manier zou enerzijds de herkomst van het materiaal achterhaald kunnen worden en anderzijds zou de virtuele kinderpornografie niet gebaseerd worden op echte kinderpornografie.37 Van Beek benadrukt dat een overheid de nodige middelen moet verschaffen aan pedofielen met voldoende normbesef om niet over te gaan tot het uitleven van hun fantasieën, als zij hen een plaats wil geven in de maatschappij.

Virtuele kinderpornografie is een middel dat onderzocht zal moeten worden. De overheid zal volgens Van Beek derhalve onderzoek mogelijk moeten maken naar de effecten van virtuele kinderpornografie op pedofielen.38

Ethische discussie rondom strafbaarstelling virtuele kinderpornografie In de jaren zestig en zeventig werd veel minder afwijzend gekeken naar kinderpornografie dan op dit moment.

Vanaf de jaren tachtig werd de samenleving zich meer bewust van de schadelijkheid van kinderpornografie, waardoor men – onder meer door internationale politieke druk – kinderpornografie beter ging handhaven en zwaarder ging bestraffen. Zoals eerder genoemd is ook de reikwijdte van art.

240b Sr uitgebreid, waardoor virtuele kinderpornografie ook onder het bereik van dit artikel is gaan vallen.31 Volgens seksuologen Erik van Beek en Rik van Lunsen is dit een slechte zaak. Onderzoek heeft volgens hen namelijk nooit aangetoond dat er een causaal verband bestaat tussen pornografie en toenemend grensoverschrijdend seksueel gedrag.32 De seksuologen zijn van mening

Conclusie Kinderpornografie is strafbaar op grond van art. 240b Sr. Hieronder valt virtuele kinderpornografie. Om te kunnen spreken van virtuele kinderpornografie dient voldaan te zijn aan het vereiste dat het gaat om realistische kinderpornografische afbeeldingen in de zin dat de afbeelding niet van echt te onderscheiden is. Tekeningen, schilderijen en computeranimaties vallen in beginsel buiten de reikwijdte van art.

240b Sr, tenzij ze op het eerste gezicht niet te onderscheiden zijn van afbeeldingen van een echt kind. De wetgever heeft virtuele kinderpornografie onder het bereik van art.

240b Sr willen plaatsen ter bescherming tegen gedrag dat kan worden gebruikt om kinderen aan te moedigen of te verleiden om deel te nemen aan seksueel gedrag.

Daarnaast heeft hij virtuele kinderpornografie onder het bereik van art. 240b Sr willen plaatsen ter bescherming tegen gedrag dat

November 2019 | Asega | 15

NIKKI EVERTSE | MAAR HET IS TOCH NIET ECHT?

deel kan gaan uitmaken van een subcultuur die seksueel misbruik van kinderen bevordert. De strafbaarstelling is gericht tegen een markt die kinderpornografie bevordert. Seksuologen Erik van Beek en Rik van Lunsen roepen de overheid op om onderzoek mogelijk te maken naar de effecten van virtuele kinderpornografie op pedofielen en virtuele kinderpornografie te legaliseren. De legalisering geeft volgens hen enerzijds een onschadelijke uitlaatklep voor pedofielen en anderzijds zal de productie van kinderpornografie met echte kinderen mogelijk worden verstoord.

Eindnoten 1 BNNVARA, ‘Wat is pedofilie’, 20 februari 2018, te vinden op: https://www.bnnvara.nl (laatst geraadpleegd, 20 september 2019).

2 Te vinden op: https://www.vandale.nl (laatst geraadpleegd, 20 september 2019).

3 Libelle, ‘Elise’s zoon (25) is pedofiel: Ik vraag me af of hij ooit gelukkig zal zijn’, te vinden op: https://www. libelle.nl (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

4 Het Laatste Nieuws, ‘Overheid moet effect virtuele kinderporno op pedofielen onder zoeken’, 25 april 2014, te vinden op: https://www.hln.be (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

5 De Volkskrant, ‘Pedofielen bestaan, blijven bestaan en hier moeten we mee leren leven’, 30 november 2012, te vinden op: https://www.volkskrant.nl (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

6 Trouw, ‘Een uitlaatklep voor de pedofiel’, 29 oktober 2012, te vinden op: https://www.trouw.nl (laatst geraadpleegd, vrijdag 27 september 2019).

7 A.J. Machielse, ‘Noyon-Langemeijer-Remmelink Strafrecht', art. 240b Sr, aant. 4, Kluwer Navigator 1 januari 2010 (online).

8 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010/90, afl. 10, Kluwer Navigator 1 januari 2011 (online).

9 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 8.

10 A.J. Machielse, ‘Noyon-Langemeijer-Remmelink Strafrecht', art. 240b Sr, aant. 4, Kluwer Navigator 1 januari 2010 (online).

16 | Asega | November 2019

11 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p.8.

12 A.J. Machielse, ‘Noyon-Langemeijer-Remmelink Strafrecht', art. 240b Sr, aant. 4, Kluwer Navigator 1 januari 2010 (online).

13 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 8.

14 Kamerstukken I 2001/02, 27745, nr. 299b, p. 2.

15 A.J. Machielse, ‘Noyon-Langemeijer-Remmelink Strafrecht', art. 240b Sr, aant. 4, Kluwer Navigator 1 januari 2010 (online).

16 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 8.

17 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 12.

18 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 8.

19 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 11.

20 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 11; R.S.B. Kool, commentaar op art. 240b Sr, in: Tekst & Commentaar Strafrecht, Deventer, Kluwer Navigator 1 januari 2010 (online).

21 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 11 + 14.

22 N. Keijzer, annotatie bij HR 8 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3483, NJ 2016/95, par. 10.

23 HR 12 maart 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY9719, NJ 2013/403, r.o. 2.5.

24 Redactie, ‘Strafbaarheid virtuele kinderporno’, Computerrecht 2008/91, p. 1 (online).

25 Kamerstukken I 2001/02, 27745, nr. 299b, p. 2.

26 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 14.

27 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 14.

28 Kamerstukken II 2001/02, 27745, nr. 6, p. 14.

29 HR 8 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3483, NJ 2016/95, r.o. 4.4.2.

30 HR 8 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3483, NJ 2016/95, r.o. 4.3.1. + r.o. 4.3.3.

31 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010/90, afl. 10, Kluwer Navigator 1 januari 2011 (online).

32 Het Laatste Nieuws, ‘Overheid moet effect virtuel kinderporno op pedofielen onder zoeken’, 25 april 2014, te vinden op: https://www.hln.be (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

33 Trouw, ‘Virtuele kinderporno erkent pedo als mens, mét zijn seksuele fantasieën’, 1 november 2012, te vinden op: https://www.trouw.nl (laatst geraadpleegd, 20 november 2019).

34 Het Laatste Nieuws, ‘Overheid moet effect virtuele kinderporno op pedofielen onder zoeken’, 25 april 2014, te vinden op: https://www.hln.be (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

35 Metro, ‘Laat pedofielen legaal naar virtuele kinderporno kijken’, 29 oktober 2012, te vinden op: https:// www.metronieuws.nl (laatst geraadpleegd, 20 september 2019).

36 Het Laatste Nieuws, ‘Overheid moet effect virtuele kinderporno op pedofielen onder zoeken’, 25 april 2014, te vinden op: https://www.hln.be (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

37 Metro, ‘Laat pedofielen legaal naar virtuele kinderporno kijken’, 29 oktober 2012, te vinden op: https:// www.metronieuws.nl (laatst geraadpleegd, 20 september 2019).

38 Het Laatste Nieuws, ‘Overheid moet effect virtuele kinderporno op pedofielen onder zoeken’, 25 april 2014, te vinden op: https://www.hln be (laatst geraadpleegd, vrijdag 20 september 2019).

rubriek

Actualiteitenrubriek: de zaak wilders mark de boer Het lijkt bijna te zijn vergeten totdat het afgelopen september weer in het nieuws verscheen: de zaak Wilders. ‘Oh ja, die loopt ook nog steeds’. De zaak die in eerste aanleg is gewezen op 9 december 2016 loopt anno 2019 in hoger beroep bij het gerechtshof in Den Haag. De zaak nam na de veroordeling in eerste aanleg een geheel andere wending. Begin september meldde Wilders via sociale media dat hij aangifte doet tegen de officieren van justitie vanwege politieke inmenging bij zijn rechtszaak. Er lijkt veel te zijn gebeurd in de tussentijd. Hoog tijd om het geheugen eens op te frissen.

Een uitspraak met gevolgen Het is alweer 5 jaar geleden dat Geert Wilders op 19 maart 2014 tijdens de verkiezingsavond zijn befaamde minder Marokkanen-uitspraken deed. Op 12 maart 2014 had hij ook al eens een dergelijke uitspraak gedaan, maar na de uitspraak van 19 maart komt de zaak pas echt tot ontbranding. De voorman van de PVV veroorzaakt enorme commotie met zijn uitspraak en er volgen duizenden aangiftes aan zijn adres.1 Het Openbaar Ministerie (hierna: OM) neemt de zaak eind 2014 serieus en uiteindelijk besluit het OM Wilders te vervolgen. Op 18 december 2014 gaat het OM over tot de vervolging van Geert Wilders: ‘Politici mogen ver gaan in hun uitspraken, dat brengt de vrijheid van meningsuiting met zich mee, maar die vrijheid wordt begrensd door het verbod op discriminatie,’ stelt het OM.2 Het is een proces met naast juridische vraagstukken ook veel politieke belangen.

De grens tussen de juridische en de politieke vraagstukken dreigt te vervagen. Dit blijkt alleen al uit de inleiding van de rechtbank Den Haag in haar uitspraak in eerste aanleg.

De rechtbank maakt duidelijk dat de vrijheid van meningsuiting één van de fundamenten vormt van onze democratische samenleving, maar dat er ook beperkingen kleven aan deze vrijheid. De rechtbank benadrukt dat ook een democratisch gekozen volksvertegenwoordiger niet boven de wet staat.3 De zaak in eerste aanleg In een officiële tenlastelegging van zeven pagina’s vervolgt het OM Wilders voor overtreding van artikel 137c en artikel 137d van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr).

Het eerste artikel verbiedt het in het openbaar opzettelijk beledigend uitlaten over een groep mensen (wegens hun ras, godsdienst

18

|

Asega

|

November 2019

e.d.). Artikel 137d Sr ziet op de aanzetting tot haat. Dit artikel verbiedt het in het openbaar aanzetten tot haat of tot discriminatie van mensen.

De verdediging, onder leiding van GeertJan Knoops, stelt zich op het standpunt dat het OM niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Het eerste argument is dat het OM de scheiding der machten heeft geschonden door Wilders te vervolgen. De als deskundige opgeroepen Prof. Cliteur stelt dat het OM door de verdachte te vervolgen het fundament van onze democratie, namelijk tolerantie als basis voor democratie, ernstig heeft geschonden.

Daarnaast beroept de verdediging zich op de Castells-exceptie. Deze exceptie is afkomstig uit jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De kern van deze doctrine is dat het strafrecht slechts moet worden toegepast indien er geen andere wegen zijn te bewandelen tegen ongewenste uitlatingen.4 De verdediging geeft hier als voorbeeld het geven van een berisping op grond van het Reglement van Orde van de Tweede Kamer.

Ten slotte beroept de verdediging zich op schending van het lex certa-beginsel.

Volgens de verdediging is er door de Hoge Raad een nieuw criterium geïntroduceerd met betrekking tot de tenlastegelegde artikelen. Dit heeft plaatsgevonden na het uitbrengen van de tenlastelegging, waardoor de verdachte hier niet bekend mee kon zijn.5 De rechtbank verwerpt alle drie verweren van de verdediging, maar anno 2019 komt het argument van niet-ontvankelijkheid terug, zo blijkt verderop in dit artikel.

Tijdens de inhoudelijke behandeling moest de rechtbank allereerst beoordelen of ‘Marokkanen’ vallen onder het begrip

MARK DE BOER | ACTUALITEITENRUBRIEK: DE ZAAK WILDERS

‘ras’ in de artikelen 137c en 137d Sr. De rechtbank pakt het Internationale Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (hierna: IVUR) erbij. In dit verdrag verstaat men onder rassendiscriminatie elke vorm van onderscheid op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming.

De rechtbank is van mening dat de term ‘Marokkanen’ binnen de omschrijving valt die het IVUR noemt: nationale afstamming. Er is volgens de rechtbank dus wel degelijk sprake van een ras.

Vervolgens beoordeelt de rechtbank de feiten van 19 maart 2014. Er wordt achtereenvolgens gekeken of er sprake is van groepsbelediging en/of het aanzetten tot haat/discriminatie.

De rechtbank acht het wettig en overtuigend bewezen dat Wilders zich schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging. Hij heeft de groep Marokkanen bewust als collectief aangesproken en de groep daarmee in haar eigenwaarde aangetast. Deze gehele bevolkingsgroep wordt volgens de rechtbank als minderwaardig weggezet en ook de bredere context van de gebeurtenis neemt het beledigende karakter niet weg. De uitlatingen zijn immers niet gedaan tijdens een politiek debat. Ook wist de verdachte dat de uitlatingen zouden worden vastgelegd en was er sprake van een vooraf geregisseerde interactie met het publiek.

De rechtbank acht het ook wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan het aanzetten tot discriminatie. De uitlatingen van 19 maart hebben volgens de rechtbank namelijk een discriminatoir karakter. Ze maken onderscheid tussen enerzijds Marokkanen en anderzijds Nederlanders. Deze uitlatingen en het opruiende karakter ervan worden door de rechtbank aangemerkt als uitlatingen die anderen aanzetten tot discriminatie.6 De rechtbank spreekt Wilders vrij van de gebeurtenissen van 12 maart 2014.

Politieke inmenging hoger beroep Afgelopen juli 2019 is het proces in hoger beroep gestart. Zowel het OM als Wilders gingen in hoger beroep tegen de uitspraak van de rechtbank. Het OM eist in hoger beroep een geldboete van 5000 euro als straf voor de gedane uitlatingen. Dit was ook de strafeis in 2016 bij de rechtszaak in eerste aanleg.

De zaak neemt alsnog een politieke wending

wanneer RTL Nieuws afgelopen 10 september een aantal gelekte documenten onthult.

Uit de documenten blijkt dat een aantal topambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid zich inhoudelijk hebben bemoeid met de vervolging van Wilders. Uit een ambtelijke nota van september 2014 blijkt dat onder andere oud-minister Ivo Opstelten en een aantal ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid invloed hebben uitgeoefend op de vervolging van Wilders voordat het OM zelf een definitieve beslissing had genomen over de vervolging.

Verder blijkt dat topambtenaren commentaar gaven en suggesties deden aan het OM ter voorbereiding op de zaak Wilders. Ook liet het ministerie later persberichten van het OM aanpassen, omdat dat politiek gezien beter uitkwam, zo meldt RTL Nieuws.7 Later lekt er nog meer over de bemoeienis van de politici. Het blijkt dat ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid het OM met klem hebben geadviseerd om ‘er met gestrekt been’ in te gaan. Dit terwijl eigen experts van het OM weinig heil zagen in de zaak volgens RTL Nieuws: ‘En de eigen experts van het OM, van het Landelijk Expertisecentrum Discriminatie, zagen ook in de uitspraken op de verkiezingsavond van 19 maart 2014 geen goede reden voor een strafzaak. Zij vonden de uitspraken ‘niet onnodig grievend’.8 Al deze onthullingen komen op een cruciaal moment in het hoger beroep. GeertJan Knoops haalt de bemoeienis van het Ministerie dan ook aan in zijn pleidooi op 10 september 2019. Hij stelt dat de bemoeienis van de ambtenaren van het Ministerie van Justitie en Veiligheid ertoe heeft geleid dat niet alleen de uitspraken van 19 maart ten laste zijn gelegd, maar dat ook de uitspraak van 12 maart 2014 ten laste is gelegd. Volgens Knoops zag het parket zelf geen heil in de uitspraken van 12 maart. Het Ministerie van Justitie was echter bang voor vrijspraak wanneer alleen de uitspraak van 19 maart in de zaak zou worden betrokken en dus hebben zij er bij het OM op aangedrongen ook in te gaan op de uitspraak van 12 maart, aldus Knoops.

Daarnaast heeft het OM toegegeven dat de ambtenaren zich inhoudelijk hebben bezig gehouden met de zaak. Zij stellen dat deze bemoeienis weliswaar geen invloed heeft uitgeoefend op de besluitvorming rondom November 2019 | Asega | 19

MARK DE BOER | ACTUALITEITENRUBRIEK: DE ZAAK WILDERS

de vervolging, maar het OM heeft zelf toegegeven de inmenging van de ambtenaren te appreciëren met de woorden: ‘Dat gaan we regelen’. Volgens Knoops dienen de ambtenaren slechts te kijken of de minister zijn politieke verantwoordelijkheid kan nemen voor de vervolgingsbeslissing van het OM. Door de actieve bijdrage van de ambtenaren zijn zij echter hun staatsrechtelijke boekje te buiten gegaan, zo stelt hij. Hij onderbouwt dit door te wijzen op een interview van de Volkskrant met de hoogleraar staatsrecht Theo de Roos: ‘Dit is volstrekt verwerpelijk en fout. Die ambtenaren mogen de minister informeren, maar ze moeten niet op het OM gaan inpraten. Daar zijn ze helemaal niet voor.’9 Deze overschrijding van de staatsrechtelijke grenzen leiden volgens Knoops tot een grove veronachtzaming van de belangen van Wilders op een eerlijk proces.

Volgens hem moet het OM dan ook nietontvankelijk worden verklaard.

Het OM stelt dat zij de vervolgingsbeslissing geheel zelfstandig hebben genomen en dat deze beslissing al vaststond op 10 september. Zij willen dan ook dat het proces wordt voortgezet. Het OM krijgt haar zin.

De rechtbank oordeelt dat de zaak wordt voortgezet, omdat zij meer tijd willen en alles in samenhang willen beslissen bij de einduitspraak.

De eisen voor niet-ontvankelijkheid zijn hoog en het is maar zeer de vraag of de rechter mee wil gaan in het betoog van Geert-Jan Knoops De zaak zal ongetwijfeld, onder andere door de onlangs gelekte nieuwsberichten, nog een aantal spannende, maar vooral interessante zittingsdagen met zich meebrengen.

De einduitspraak in hoger beroep zal plaatsvinden op 11 november 2019.

Eindnoten 1 H. van Lier, ‘40.000 mensen zeggen: Doe aangifte tegen Wilders.’, Volkskrant 20 maart 2014, Volkskrant.nl.

2 ‘OM vervolgt Wilders wegens discriminatie’ Openbaar Ministerie 18 december 2014, Om.nl.

3 Rb. Den Haag 9 december 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:15014, NJFS 2017/22.

4 EHRM 23 april 1992, NJ 1994, 102.

5 HR 16 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3583.

6 Rb. Den Haag 9 december 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:15014, NJFS 2017/22.

7 P. Klein, ‘Bewijs voor bemoeienis proces-Wilders, PVVleider overweegt stappen.’, RTL Nieuws 30 augustus 2019, Rtlnieuws.nl (online, bijgewerkt 3 september 2019).

20 | Asega | November 2019

8 P. Klein, ‘Topambtenaren eisten harde aanpak in proces tegen ‘kwaadaardige’ Wilders’, RTL Nieuws 8 september 2019, Rtlnieuws.nl (online, bijgewerkt 10 september 2019).

9 F. Hendrickx, ‘Wilders-proces zet ook Grapperhaus onder druk: ‘Alle reden voor Kamer om minister op het matje te roepen’, Volkskrant 9 september 2019, Volkskrant.nl.

column

Cold case: Marjo winkens Eileen van dussen In Nederland zijn er op dit moment bijna achttienhonderd cold cases die ondanks het werk van de recherche nooit zijn opgelost. De politie is in 2017 begonnen met het verspreiden van kalenders met cold cases in gevangenissen en bij de reclassering. Elke kalender bevat 52 cold cases, voor elke week dus één. De politie brengt hiermee langlopende zaken opnieuw onder de aandacht, in de hoop om daarmee een doorbraak te bereiken.1 Dit jaar is er in juni door nabestaanden van meer dan duizend onopgeloste moord- of verdwijningszaken een stille tocht in Almere gelopen om aandacht te vragen voor deze zaken.2 Een van de oudste cold cases in Nederland is de verdwijning van de toen zeventienjarige Marjo Winkens op 2 september 1975.

Slachtoffer: Marjo winkens Datum vermissing: 2 september 1975 lichaam gevonden: niet De avond van de verdwijning Marjo Winkens is op 28 februari 1958 geboren in Schimmert en was ten tijde van haar verdwijning zeventien jaar. Marjo was enig kind en woonde destijds bij haar ouders in Schimmert. Zij had net een baantje als administratief medewerkster gevonden.

Op de avond van haar verdwijning had ze samen met haar beste vriendin een bezoek gebracht aan de Sint Rosa kermis in Sittard.

Marjo had de laatste bus naar huis gemist en leende daarom de bromfiets van de moeder van haar vriendin, ook kreeg zij van haar een donkergroen legerjack en een oranje valhelm mee. Om half twee ’s nachts reed Marjo terug naar huis, een afstand van ongeveer vijftien kilometer. Marjo is daar echter nooit aangekomen. De volgende dag werd de bromfiets op korte afstand van haar ouderlijk huis teruggevonden langs een weggetje in de berm. Op circa 100 meter van de plek waar de bromfiets lag, werd haar huissleutel op het wegdek gevonden. Uit bandensporen op het wegdek heeft de politie destijds geconcludeerd dat ze daar was klemgereden door een

22

|

Asega

|

November 2019

auto en hoogstwaarschijnlijk in de auto is gesleurd. De dag na haar verdwijning vonden voorbijgangers 70 kilometer noordelijker haar toilettas, portemonnee, de bromfietshelm, legerjack en een stukgesneden schoen. Het vermoeden bestaat dat deze spullen uit een rijdende auto zijn gegooid omdat er krassen op de helm zaten.3 De dagen erna vond een zoektocht plaats in het gebied, maar dit leverde niets op.4 Verschillende onderzoeken naar mogelijke locaties In de eerste uitzending van het televisieprogramma Opsporing Verzocht was de verdwijning van Marjo het belangrijkste onderwerp. Haar ouders vertelden in deze uitzending over de raadsels waarmee zij moesten leven. Zij zijn lang geleden overleden, zonder ooit te weten wat er met hun dochter is gebeurd.5 In de loop der jaren zijn er meerdere onderzoeken gedaan naar mogelijke locaties van het stoffelijk overschot van Marjo.

Er bestaat de theorie dat Marjo onder het asfalt is begraven. Deze theorie komt voort uit het feit dat op maandagochtend 2 september 1975, de ochtend na haar verdwijning, op de Streekweg (N567) een flink stuk weg is aangelegd. De Streekweg is een nieuwe provinciale weg tussen Venlo en Beesel en lag op de bewuste nacht nog open. Bij het televisieprogramma Vermist meldde zich in 1998 een vrouw die op de bewuste nacht samen met haar moeder over een nabijgelegen provinciale weg reed toen ze twee mannen een verdacht pakketje in een kuil bij de weg zag gooien. De vrouw heeft dit destijds wel tegen een familielid die bij de politie werkte verteld, maar zij heeft hiervan nooit aangifte gedaan.6 In 2000 heeft zelfs de Rijksuniversiteit Groningen het asfalt met een speciaal röntgenapparaat onderzocht, dit leverde niets op.7 In oktober 2005 werd een nieuwe autosnelweg aangelegd over de route van de Streekweg, waardoor deze weg moest worden opgebroken. De politie heeft de wegenbouwers gevraagd om extra alert te zijn op stoffelijke resten en of er in het zand iets ongewoons te vinden is, wederom zonder resultaat.8

EILEEN VAN DUSSEN | COLD CASE: MARJO WINKENS

Later in 2005 werd een oude stortplaats bij Spaubeek genoemd als een mogelijke locatie waar Marjo begraven zou kunnen liggen, na onderzoek is ook hier niets gevonden.9 Valse verklaringen Sinds de uitzending over Marjo in het televisieprogramma Opsporing Verzocht zijn er valse verklaringen gedaan door fantasten waardoor er verschillende geruchten zijn ontstaan. Zo was er een gerucht dat Marjo slachtoffer zou zijn geworden van kindermoordenaar Koos Hertogs uit Den Haag. Hertogs, die met tal van onopgeloste meisjesmoorden en vermissingen in de jaren zestig en zeventig in verband wordt gebracht, bleef tot aan zijn overlijden hardnekkig zwijgen en liet daarmee de nabestaanden van zijn slachtoffers in eeuwige onzekerheid achter.10 Eindelijk een grote doorbraak na 44 jaar?

Het lijkt haast onmogelijk om ooit nog te achterhalen wat er precies is gebeurd met de toen zeventienjarige Marjo die in 1975 in Limburg verdween. Toch is de hoop op een goede afloop zelfs na 44 jaar nog niet verdwenen. Op 1 april 2019 is de politie begonnen met een nieuwe grote zoekactie in Beesel, vlak bij de plek waar kort na haar verdwijning ook spullen van Marjo werden teruggevonden. Het Openbaar Ministerie en de politie hebben naar aanleiding van een serieuze tip besloten om verder onderzoek te doen. Een woordvoerder van de politie lichtte toe dat de serieuze tip al in het najaar van 2017 bij het coldcaseteam binnen was gekomen. Zal dit na 44 jaar dan toch eindelijk voor een grote doorbraak zorgen?11 Buurtbewoners zagen de politie in de avond van woensdag 27 maart 2019 al bezig met voorbereidingen voor de zoekactie in het bosperceel aan de Kerstenbergweg in Beesel.

Op die plek zou mogelijk het lichaam van Marjo begraven zijn. Met een graafmachine en prikkers werd in de grond gezocht naar sporen van de vermiste Marjo. Speurhonden werden ingezet, experts waren aanwezig om een bodemanalyse te maken en ook archeologen van het Nederlands Forensisch Instituut zijn bij de actie betrokken. De politie wilde toen nog niet zeggen waarnaar gezocht werd. De eigenaren van het bosperceel staan volgens de politie verder los van het onderzoek.12 Na een week graven werden er wederom geen sporen gevonden van Marjo. Door de publiciteit die deze zoekactie met zich meebracht heeft de politie sinds de

graafwerkzaamheden nog wel 25 nieuwe tips binnengekregen. De politie hoopte dan ook vurig om na 44 jaar de vermissing van Marjo Winkens te kunnen oplossen. Hoewel er na deze nieuwe grote zoekactie geen nieuwe sporen zijn gevonden, benadrukt de politie dat het onderzoek niet wordt gesloten, al komt deze wel op een lager pitje te staan.13 In Schimmert, de plaats waar Marjo woonde ten tijde van de verdwijning, is de gebeurtenis nog steeds een open wond. De zaak is inmiddels verjaard en de mogelijke dader(s) kan/kunnen daarom niet vervolgd worden. Toch willen het Openbaar Ministerie en de politie één van de oudste cold case zaken oplossen om zo nog recht te doen aan de gevoelens van onzekerheid en onrechtvaardigheid bij de nabestaanden.14 Schrijver Rob Hendriks uit het Limburgse Reuver heeft een boek uitgebracht over de mysterieuze verdwijning van Marjo, Dertig jaar Marjo - het mysterie rond de zaak Marjo Winkens, 1975-2006. In dit boek gaf de schrijver een beschrijving van de gebeurtenissen en de vele verhalen die de ronde deden, maar is hij niet tot een oplossing van de zaak gekomen. In 2005 is het graf van Marjo’s moeder gelicht, op advies van Hendriks. Mocht Marjo ooit nog worden gevonden, dan is er in ieder geval DNA bewaard.15 Eindnoten 1 Politie, Cold cases op de kaart met coldcasekalender, 18 februari 2019, te vinden op: politie.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

2 Nu.nl, Zeven opvallende cold cases in Nederland, 16 juli 2019, te vinden op nu.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

3 Misdaadjournalist, Zoekactie Limburg: Marjo Winkens?, 28 maart 2019, te vinden op: misdaadjournalist.nl (laatst geraadpleegd 18 september 2019).

4 Algemeen Dagblad, Politie start zoekactie naar al 43 jaar vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: ad.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

5 Algemeen Dagblad, Hoop op goede afloop 44 jaar vermiste Marjo Winkens niet helemaal weg, 7 april 2019, te vinden op: ad.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

6 1Limburg, Grote zoekactie na tip over vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: 1limburg.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

7 1Limburg, Grote zoekactie na tip over vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: 1limburg.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

8 Misdaadjournalist, Zoekactie Limburg: Marjo Winkens?, 28 maart 2019, te vinden op: misdaadjournalist.nl (laatst geraadpleegd 18 september 2019).

9 1Limburg, Grote zoekactie na tip over vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: 1limburg.nl (laatst

November 2019 | Asega | 23

EILEEN VAN DUSSEN | COLD CASE: MARJO WINKENS

geraadpleegd op 18 september 2019).

10 Algemeen Dagblad, Hoop op goede afloop 44 jaar vermiste Marjo Winkens niet helemaal weg, 7 april 2019, te vinden op: ad.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

11 Algemeen Dagblad, Politie start zoekactie naar al 43 jaar vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: ad.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

12 Algemeen Dagblad, Politie start zoekactie naar al 43 jaar vermiste Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: ad.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

13 Hart van Nederland, Politie krijgt 25 nieuwe tips door zoekactie naar vermiste Marjo Winkens, 5 april 2019, te vinden op: hartvannederland.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

14 NOS, Geen spoor van Marjo Winkens, wel 25 tips na zoekactie in Beesel, 5 april 2019, te vinden op: nos.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

15 De Telegraaf, ‘Zeer serieuze tip’ bij zoektocht Marjo Winkens, 1 april 2019, te vinden op: telegraaf.nl (laatst geraadpleegd op 18 september 2019).

24 | Asega | November 2019

nikki evertse, romy ter horst en miranda van tuinen Euthanasie, ofwel levensbeëindiging op verzoek, wordt door de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie (hierna: RTE) omschreven als het toedienen van dodelijke middelen, ook wel euthanatica genoemd, door een arts aan een patiënt. Hulp bij zelfdoding wordt omschreven als het aanrijken van euthanatica door een arts aan een patiënt die ze vervolgens zelf inneemt. Hulp bij zelfdoding valt – tezamen met euthanasie – onder de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (hierna: Wtl). Uit artikel 2 lid 1 Wtl kunnen de zorgvuldigheidseisen worden afgeleid die een arts in acht dient te nemen bij het uitvoeren van euthanasie en bij het verlenen van hulp bij zelfdoding. Ten eerste moet de arts de overtuiging hebben gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt. Daarnaast dient de arts de overtuiging te hebben dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt.

Verder moet de arts de patiënt hebben voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en over diens vooruitzichten. Ook moet de arts tezamen met de patiënt tot de overtuiging zijn gekomen dat er voor de situatie waarin de patiënt zich bevond geen redelijke andere oplossing was. Bovendien dient ten minste één andere, onafhankelijke arts te zijn geraadpleegd door de arts. Deze arts moet de patiënt hebben gezien en schriftelijk zijn oordeel hebben gegeven over de voornoemde zorgvuldigheidseisen. Ten slotte moet de arts de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig hebben uitgevoerd. Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn in Nederland een gevoelig onderwerp. Daarom zijn wij een gesprek aangegaan met een huisarts die zelf euthanasie heeft uitgevoerd. In dit interview vroegen wij haar onder meer naar haar ervaringen hiermee, hoe de procedure in elkaar zit en of zij zich bezig heeft gehouden met eventuele strafrechtelijke gevolgen.

Wie bent u en wat voor werk heeft u gedaan?

“Ik ben huisarts geweest en heb in mijn tijd als huisarts meerdere malen euthanasie in eigen regie gedaan. Ik heb verder niet te maken gehad met hulp bij zelfdoding”.

Wanneer mag je als arts euthanasie uitvoeren? Leer je tijdens de opleiding over de uitvoering en juridische gevolgen hiervan?

“In principe denk ik dat heel veel artsen euthanasie mogen uitvoeren. Als je een BIG-registratie hebt en je als arts wettelijk je beroep mag uitoefenen, mag dat namelijk volgens mij. In de praktijk zijn dat huisartsen, verpleeghuisartsen, soms specialisten in het ziekenhuis en tegenwoordig ook mensen van het Expertisecentrum Euthanasie. Ik denk dat de grootste categorie huisartsen is. Tijdens de opleiding heb ik geen les gehad in euthanasie, maar ik ben natuurlijk onlangs gestopt als huisarts. Het is dan ook al lang geleden dat ik de huisartsopleiding heb gedaan, dus het kan tegenwoordig wel anders zijn. Het is wel bij nascholingen aan de orde geweest.

Op het moment dat je euthanasie gaat doen, duik je zelf ook wel in de computer, die we

interview

interview: een huisarts over het uitvoeren van euthanasie

nu gelukkig hebben, en dan ga je opzoeken hoe het werkt. Op de website van de KNMG (Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst) staat precies beschreven wat je moet doen, in welke volgorde en waar je precies aan moet voldoen.

Dus technisch ligt het allemaal wel goed vast”.

''dan ken je mensen goed en is het ook makkelijker om dit soort zaken te bespreken'' Kunt u iets vertellen over uw rol met betrekking tot het uitvoeren van euthanasie?

“Ik denk dat je als huisarts een heel belangrijke rol hebt. Het gaat in principe om mensen die je al erg lang kent en die vaak al in een eerdere fase een euthanasieverklaring bij je hebben ingeleverd. Je hebt er dus al gesprekken over gevoerd. Dit geldt zeker wanneer ze ziek zijn geworden, maar ook zonder dat ze ziek zijn met het oog op de

November 2019 |

Asega

|

25

NIKKI EVERTSE, ROMY TER HORST EN MIRANDA VAN TUINEN | EEN HUISARTS OVER HET UITVOEREN VAN EUTHANASIE

toekomst. Wanneer het dan zover is dat iemand erg ziek is, heb je de hele fase meegemaakt van het ziek zijn en het langzaam toegaan naar een fase dat er niets meer aan te doen is. Dan ken je mensen goed en is het ook makkelijker om dit soort zaken te bespreken.

Ik probeer zelf af te tasten of het verlangen van euthanasie er is en dat is toch een kwestie van gevoel. Als mensen dan komen met een vraag om euthanasie, kunnen ze altijd bij me terecht. Ook al moet ik wel toegeven dat ik alleen euthanasie heb uitgevoerd bij lichamelijk ernstig zieke mensen”.

Kunt u de eerste keer dat u euthanasie uitvoerde nog herinneren? Zo ja, hoe was dat?

“Ja, dat weet ik nog heel goed en dat was eigenlijk heel mooi. Het was bij een man met longkanker. Hij had een longbloeding gehad en was heel bang om dat nog een keer te krijgen, want dan stik je als het ware in je eigen bloed. Dat was dus een hele terechte vraag voor euthanasie. Ik weet nog dat het Nederlands elftal speelde toen ik er die avond naartoe ging. Hij had de wedstrijd gezien en zei: ‘nou is het mooi geweest’, want ze hadden gewonnen. Toen was het goed. Ik vond het dus eigenlijk heel mooi. Die man was blij dat ik hem hielp en de situatie was goed. De familie was er bijvoorbeeld bij. Mooie euthanasie klinkt een beetje raar, maar ik denk dat het voor heel veel mensen een opluchting is dat ze verder niet hoeven te lijden. Ik kan me de eerste keer dus heel goed herinneren. Ik vond het ook niet moeilijk om te doen, want hij ging heel rustig liggen met het gevoel ‘nou is het goed en nou is het mooi geweest’. Euthanasie is technisch niet moeilijk, maar het kan voor een arts emotioneel wel moeilijk zijn. Voor een arts is het heel raar om iemand dood te maken, want we zijn er juist om mensen beter te maken. In totaal heb ik tussen de zes en acht keer euthanasie uitgevoerd. Daarvan werd er zelden een verzoek gedaan waarvan duidelijk was dat er niet voldaan was aan de zorgvuldigheidseisen. Ik kan alleen spreken uit eigen ervaring, maar zelf heb ik één of twee keer meegemaakt dat patiënten gewone lichamelijke klachten hadden en zeiden ‘het hoeft niet meer’. Mensen doen het vaakst een verzoek tot euthanasie vanwege lichamelijke klachten of omdat ze levensmoe zijn”.

Wanneer er een patiënt bij u komt en een verzoek doet om euthanasie, wat is dan de vervolgprocedure?

“Allereerst moet je nagaan of de patiënt er zelf goed over nagedacht heeft en dat hij zonder 26 | Asega | November 2019

druk van anderen het verzoek bij je doet.

Vervolgens moet ik als huisarts beoordelen of er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Als de vraag heel oprecht blijkt te zijn, leg ik de andere mogelijke opties uit, zoals palliatieve sedatie. Dat betekent dat je in de terminale fase van een ziekte iemand in slaap maakt en zo zorgt dat de nare pijn de laatste dagen weg is. De patiënt overlijdt dan rustig in zijn slaap. Ook eventuele behandelingsopties en de mogelijkheid van een hospice moet je bespreken. Mensen zijn namelijk vaak alleen, terwijl in zo’n hospice de verzorging goed is en elk moment iemand bij je kan komen als er iets aan de hand is. Ik vind dus dat je al die dingen moet bespreken. Als je dan uiteindelijk samen tot de conclusie komt dat er geen andere goede oplossing is, moet je als huisarts een SCEN-arts raadplegen. Diegene brengt ook een bezoek aan de patiënt en brengt hiervan verslag uit. Als deze arts ook vindt dat het een weloverwogen besluit is, moet je de apotheek op de hoogte brengen. De apotheek is degene die de euthanatica levert. Je moet ook van tevoren de officier van justitie laten weten dat je een euthanasie gaat uitvoeren, want het is een niet natuurlijke dood.

Belangrijk is dat je altijd moet blijven vragen: ‘is dit echt wat u wilt?’ Uiteindelijk spreek je dan samen met de patiënt een moment af”.

Het Expertisecentrum Euthanasie merkt dat artsen terughoudender zijn met het uitvoeren van euthanasieverzoeken sinds alle extra aandacht van het Openbaar Ministerie (hierna: OM). Heeft u ervaren dat collega’s hier terughoudend in zijn?

“Al vóór de recente zaak in de media over de aangeklaagde arts heb ik gemerkt dat artsen ‘bang’ zijn voor de eventuele consequenties van het uitvoeren van euthanasie. Ik heb dat gevoel zelf nooit gehad, want ik heb me aan de richtlijnen gehouden. Het uitvoeren van euthanasie is de wens van de patiënt, niet die van de dokter. Dat heeft altijd bij mij hoog in het vaandel gestaan. Wel denk ik dat er zeker artsen zijn die zich daardoor wél laten weerhouden. Ik denk ook dat het belangrijk is welke mensen met welke aandoening om euthanasie vragen. Ik heb bijvoorbeeld nooit meegemaakt dat mensen die dementerend of levensmoe waren bij mij om euthanasie vroegen. Dat zijn natuurlijk veel moeilijkere vragen”.

Denkt u dat de terughoudendheid komt door de tuchtrechtelijke of strafrechtelijke vervolging en wat denkt u dat de rol van de media is?

NIKKI EVERTSE, ROMY TER HORST EN MIRANDA VAN TUINEN | EEN HUISARTS OVER HET UITVOEREN VAN EUTHANASIE

“Ik denk niet dat er veel angst is om geen arts meer te mogen zijn. Artsen zijn eerder bang voor een eventuele hele langdurige strafzaak die je voortdurend bezighoudt en waar je veel voor moet doen. Hier ligt zeker een rol van de media, kijk maar naar de arts uit Tuitjenhorn die een dosis had gegeven aan een vrouw die terminaal was. Dat is erg groot uitgemeten in de media. En het recente verhaal van die vrouw die alles had gedaan wat ze moest doen, maar alsnog wordt vervolgd. Ook wordt euthanasie in allemaal praatprogramma’s besproken. Dat vind ik trouwens goed, want het is belangrijk om over zulke dingen te praten en er duidelijkheid over te scheppen”.

Wat heeft u ondanks de risico’s toch overtuigd om wel euthanasie uit te voeren/ hulp te verlenen bij zelfdoding?

“Als ik heel eerlijk ben heb ik daar niet eens over nagedacht. Ik heb me er nooit zorgen over gemaakt. Als er een verzoek kwam en het een reëel verzoek was, werkte je het schema af en deed je wat er van je verwacht werd door de patiënt. Ik ben nooit bang geweest voor de juridische gevolgen daarvan”.

Heeft u wel eens een verzoek geweigerd ondanks dat het verzoek naar uw inzicht vrijwillig en weloverwogen was en er naar uw mening sprake was van een uitzichtloos en ondraaglijk lijden? Bijvoorbeeld in een situatie waarbij een alleenstaande moeder van drie kinderen een verzoek doet. Zo ja, waarom was dit?

“Als het echt uitzichtloos en ondraaglijk is, zal ik die situatie inschatten zoals elke andere situatie. Ook omdat iemand dan waarschijnlijk niet lang meer te leven heeft. Wanneer iemand heel diep vanuit zijn of haar hart dat gevoel heeft, dan zou ik daar in meegaan. Ik zou dan de familie bij elkaar verzamelen en het met elkaar bespreken”.

''Ik ben nooit bang geweest dat ik de zorgvuldigheidseisen verkeerd heb ingevuld'' De wettelijke zorgvuldigheidseisen komen naar onze mening over als redelijk open/onduidelijke normen.

Bijvoorbeeld de termen ‘uitzichtloos en ondraaglijk’ en ‘reële behandelopties’?

Wat vindt u hiervan?

“Het is niet duidelijk ingevuld. Wanneer is iets uitzichtloos en ondraaglijk? Pijn kan

ondraaglijk zijn, jeuk kan ondraaglijk zijn, angst kan ondraaglijk zijn. Angst is daarbij een hele belangrijke, samen met pijn. Het is niet gedefinieerd door de wetgever, het is aan ons om te bepalen of het zo is. De uitvoerende arts en de SCEN-arts moeten ook verslag uitbrengen over de vraag waarom het ondraaglijk was. Daarbij benoem je dan ook de dingen waarvan de patiënt aangaf dat hij of zij ondraaglijk leed”.

Wanneer bent u ervan overtuigd dat er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden (één van de zorgvuldigheidseisen)?

“Wanneer de patiënt vertelt en goed kan onderbouwen waarom het zo is en wanneer er geen behandelopties meer zijn. Ik ben nooit bang geweest dat ik de zorgvuldigheidseisen verkeerd heb ingevuld”.

Pas achteraf wordt door de toetsingscommissie gekeken of de euthanasie zorgvuldig is uitgevoerd.

Dat wordt dus niet gedaan voordat het leven van de patiënt wordt beëindigd.

Wat vindt u hiervan?

“Die toetsing achteraf gaat over het hele verhaal van A tot Z. De toetsingscommissie beoordeelt alle gevallen van euthanasie op dezelfde manier. Op het moment dat iemand is overleden, dan komt de officier van justitie en die neemt al de verslagen mee. Via de officier van justitie gaan die verslagen dan naar de toetsingscommissie. Als huisarts krijg je dan een hele tijd later te horen of je aan alle eisen hebt voldaan. Als je vooraf aan de eisen hebt voldaan van de SCEN-arts, zal je achteraf ook wel aan de eisen voldoen. Het kan wel eens dat ze vragen hebben, maar dat heb ik nooit meegemaakt”.

Wat is het gevolg als de eerste huisarts oordeelt dat er wél voldaan is aan de zorgvuldigheidseisen, maar de SCENarts oordeelt van niet?

“Dan ga ik met de SCEN-arts in overleg en vragen waarom hij dat vindt. Als we er dan niet uitkomen, zal ik er een specialist bijhalen. Zeker bij geestelijk lijden zal ik eerst een psychiater erbij halen. Ik heb het wel bij collega’s gezien dat een SCEN-arts vond dat er niet aan de zorgvuldigheidseisen was voldaan, omdat er geen sprake was van een oprecht verzoek van de patiënt. Toen is de euthanasie ook niet uitgevoerd. Dit heeft verder geen juridische gevolgen”.

Zijn er vooraf (door een SCEN-arts) of achteraf (door de toetsingscommissie) wel eens vraagtekens gezet bij uw

November 2019 | Asega | 27

NIKKI EVERTSE, ROMY TER HORST EN MIRANDA VAN TUINEN | EEN HUISARTS OVER HET UITVOEREN VAN EUTHANASIE

handelingen met betrekking tot het verloop van de procedure?

“Ik heb alleen een keer een komma fout gezet bij de dosering van een medicijn. Toen zijn er geen vragen over gesteld, maar dat werd me toen wel medegedeeld. Dit wordt dus wel heel zorgvuldig bekeken”.

Euthanasie kan worden uitgevoerd in geval van fysiek en psychisch lijden. Is er voor u ethisch gezien een verschil?

“Ik heb nooit een verzoek gehad voor psychisch lijden. Ik kan me enorm goed voorstellen dat psychisch lijden ook ondraaglijk kan zijn. Maar ik vind dat ik niet degene ben die kan beoordelen of dat ondraaglijk psychische lijden permanent is. Dit zou ik overlaten aan experts, zoals psychiaters. Een verzoek zou bijvoorbeeld ook ingewilligd kunnen worden bij een chronische depressie. Dit is natuurlijk afhankelijk van wat hier aan vooraf gaat en hoeveel behandelmethoden zijn geprobeerd, maar ik kan me voorstellen dat dit een goede reden kan zijn”.

Stel dat een patiënt met de diagnose dementie bij u langskomt, maar nog wel wilsbekwaam is. Hij stelt een schriftelijke wilsverklaring op waarin hij verzoekt euthanasie uit te voeren wanneer de dementie vergevorderd is.

Wanneer dit zover is, komt hij weer bij u terug op gesprek en uit het gesprek met de patiënt blijkt dat diegene echt geen euthanasie meer wil. Zijn naasten verzoeken daarentegen nog steeds om euthanasie. Hoe zou u hebben gehandeld in zo’n situatie?

“Als die patiënt dat iedere keer consequent zou zeggen, zou ik het niet doen. Ook al denk ik dat in zo’n geval, met grote druk van de familie, het verstandig is een andere arts erbij te vragen. Ik zou dat trouwens altijd doen. In dit geval zou het gaan om een verpleeghuisarts, die heeft met veel van dit soort zaken te maken”.

Recentelijk is een arts vervolgd voor het uitvoeren van euthanasie. Moord werd tenlastegelegd door het OM. Het OM was van mening dat de arts veroordeeld kon worden voor moord, maar vond dat er geen straf opgelegd hoefde te worden. Wat vindt u ervan dat een arts vervolgd wordt voor moord? En zou u, als u nog werkzaam was als arts, na deze vervolging een verzoek om euthanasie voorzichtiger hebben aangepakt? Zo ja, in hoeverre?

“Ik ben het daar totaal niet mee eens, maar 28 | Asega | November 2019

dat vinden denk ik de meeste artsen. Als je het verhaal leest, blijkt dat die arts heel zorgvuldig heeft gehandeld. Het OM zou wat meer na moeten gaan wat het voor ons als artsen betekent om überhaupt euthanasie te plegen.

We plegen niet vaak euthanasie en als we het doen gaat er een heel traject aan vooraf. Je voldoet aan de wens van de patiënt, daarom vind ik moord hier niet het goede woord. Ik vind euthanasie het goede woord en daar moet het ook bij blijven. Ik zou niet weten waarom het OM dit zou doen. Misschien heeft het te maken met het feit dat het verzoek om euthanasie door demente mensen of mensen die levensmoe zijn nu vaker voorkomt, maar daar heb ik geen zicht op. Ik vind in ieder geval dat ze echt de plank missloegen door die arts te vervolgen voor moord. Nu de rechter de arts gelijk heeft gegeven, zou ik me ook nu, als ik nog werkzaam was als arts, er geen zorgen over maken en een verzoek tot euthanasie niet anders aanpakken. Vóór de uitspraak zou ik wel even goed hebben nagedacht van: ‘hé, straks overkomt mij dit ook’. Je moet niet uitvlakken wat voor impact een rechtszaak heeft voor een handeling waarvan je denkt dat je het goede doet. Het doet er niet toe of het gaat om een zaak bij de rechtbank of het tuchtcollege, beide hebben een enorme impact”.

Een minderjarige kan vanaf twaalf jaar zelf een verzoek doen om euthanasie.

Tot zestien jaar is echter toestemming van de ouders of voogd nodig. Jongeren vanaf zestien en zeventien jaar kunnen de beslissing zelf nemen. Artsen moeten wel altijd de ouders of voogd bij het besluit betrekken. Wat vindt u ervan dat vanaf zestien jaar geen toestemming meer vereist is? En wat is de rol voor een huisarts in een situatie dat het zestien- of zeventienjarige kind zeker euthanasie wil, maar de ouders niet willen dat het verzoek wordt ingewilligd?

“Dat vind ik een moeilijke vraag. Ik heb het zelf gelukkig nooit meegemaakt, maar ik kan me voorstellen dat je als ouder zo lang mogelijk probeert je kind bij je te houden.

Ik denk ook dat er heel zorgvuldig over deze regeling is nagedacht en dat daarom die leeftijdsgrens waarschijnlijk wel redelijk goed is. Al blijf ik het moeilijk vinden. Ik kan me dus voorstellen dat ouders koste wat het kost iedere behandeling willen proberen, terwijl het kind misschien zelf zoiets heeft van ‘nou is het over’. Ik denk dat een zestienjarige over het algemeen daar wel goed over kan oordelen. Zeker een zieke zestienjarige die

NIKKI EVERTSE, ROMY TER HORST EN MIRANDA VAN TUINEN | EEN HUISARTS OVER HET UITVOEREN VAN EUTHANASIE

al volwassener is door alles wat hij heeft meegemaakt. Ik denk dat gesprekken aangaan het enige is wat je als huisarts kunt doen in zo’n situatie. Je moet praten, praten en nogmaals praten. Ik zou zelf de mening van de ouders niet mee laten wegen in mijn besluit. Ik zou wel meer moeite hebben met het uitvoeren van euthanasie bij een jong persoon. Dat is toch anders, maar wanneer het een terecht en weloverwogen besluit is van de jongere, kan ik niks anders doen dan dat respecteren. Ik zou het wel heel erg vinden dat het nodig is, maar in principe moet dat voor de euthanasie zelf niet uitmaken. Als ik het moeilijker vind, vind ik het moeilijker, maar dat verandert niets aan het verzoek. Ik denk wel dat je hier heel zorgvuldig mee om moet gaan. Ook al moet dat natuurlijk altijd”.

De maximale gevangenisstraf op het verlenen van hulp bij zelfdoding is drie jaar. Dit terwijl de maximale gevangenisstraf op het uitvoeren van euthanasie twaalf jaar is. Wat vindt u van dit verschil tussen die maximale gevangenisstraffen?

“Ik vind dat verschil eigenlijk belachelijk.

In beide gevallen gaat het om het doden van iemand. In het ene geval verschaf je de middelen en in het andere geval dien je ze ook toe. Ik vind het daarom eigenlijk hetzelfde.

Hulp bij zelfdoding kan ook zijn dat je hulp biedt door bijvoorbeeld te wijzen op een plek waar je bepaalde medicijnen kunt bestellen, bijvoorbeeld ergens in China. Ik heb dat zelf nooit gedaan, maar kan me voorstellen dat ook dat hulp bij zelfdoding is. Ik noem maar wat. Als dan de vraag is of je daar drie of twaalf jaar voor moet gaan zitten, is het misschien anders, maar dat weet ik ook niet hoor”.

Vaak zit de hele familie eromheen. Na het uitvoeren van de euthanasie moet je het allemaal nog bespreken. Dit neem je allemaal zeker wel even mee. Het is eigenlijk wel goed om het er met een collega over te hebben of bij het terugbrengen van de medicijnen naar de apotheek. De verzoeken om euthanasie die ik zelf heb ingewilligd, waren allemaal terecht en zijn keurig afgehandeld. Daar merk ik nu dan ook niets meer van. Er zijn natuurlijk wel altijd dingen die je nog beter had kunnen doen. Ik heb zelf gemerkt dat ik de laatste keren nog duidelijker en beter aan de familie eromheen heb uitgelegd wat men kon verwachten op het moment dat ik de euthanasie ging uitvoeren. Daar moet je echt goed op letten. Het gaat namelijk allemaal heel snel en daar moet je de familie echt op voorbereiden. Je moet je dus niet alleen op de patiënt richten, maar ook de naasten goed begeleiden”.

''het gaat namelijk allemaal heel snel en daar moet je de familie echt goed op voorbereiden'' U bent nu gepensioneerd. Vond u het tijdens uw werk als huisarts lastig om de gevoelens die komen kijken bij het werk van u af te zetten tijdens uw privé leven?

“Nou, een euthanasie heeft wel impact. Je doet het op een rustig moment, zodat je niet gestoord kan worden. Je komt dan in een situatie waarin iemand komt te overlijden.

November 2019 | Asega | 29

De Ugly Duck is al sinds 1985 een gezellig “bruin” eetcafé in het centrum van Groningen en biedt plaats aan ca. 80 gasten.

U kunt bij ons terecht voor een lekkere lunch, een gezellig en gevarieerd diner of om een of meer van onze speciale bieren te proeven.

Prijsklasse:

Dagschotels vanaf 11,00 (Vis, vlees, vegetarisch en een biergerecht) Menukaart vanaf 11,90

Specialiteiten:

Spare Ribs, “Duck stoofpotje”, saté, biergerecht, kaasfondue en een uitgebreide glutenvrije menu en lunch kaart.

Speciaal bieren:

6 speciaal bieren op de tap en daarnaast ca. 70 bieren op fles.

Wilt u iemand een origineel verrassen, denk dan eens aan een Ugly Duck cadeaubon.

Meer informatie over openingstijden, reserveren, menukaarten e.d. kunt u vinden op:

www.uglyduck.nl Of e-mail ons: info@uglyduck.nl

Zwanestraat 28 9712 CN Groningen Telefoon 050-3123192

het taboe onder de toga Dat de cultuur van de advocatuur soms enigszins stijfjes is en dat men veel waarde hecht aan traditie, is voor weinig mensen een verrassing. Mr. Online berichtte afgelopen juli nog over dit onderwerp.1 Een gevolg van deze cultuur is dat er binnen de advocatuur op sommige onderwerpen een taboe rust. Het Advocatenblad weet er in een achtergrondartikel zelfs zeventien te noemen.2 De laatste tijd neemt onder advocaten de roep om meer flexibiliteit en moderniteit in de advocatencultuur echter toe. Deze ontwikkeling die plaatsvindt, zorgt ervoor dat het traditionele karakter en de stijfheid van de advocatuur geleidelijk plaatsmaken voor moderniteit en een meer open cultuur.

In dit artikel wordt aan de hand van twee ‘taboes’ geïllustreerd wat de gevolgen zijn van de afnemende stijfheid van de advocatuur en het doorbreken van de taboes. Er zullen twee zaken worden behandeld waarover niet wordt gesproken of die op een andere manier ‘not done’ zijn binnen de advocatuur. Allereerst kijken we naar het ronselen van cliënten onder advocaten. Daarnaast zal de bespreekbaarheid van psychische klachten binnen de advocatuur onder de aandacht worden gebracht.

Cliëntjepik Al jarenlang is het een bekend probleem binnen de strafrechtadvocatuur: het ronselen van cliënten. Het gevolg van de toenemende concurrentie binnen de strafsector en oorzaak van veel ergernissen. Een recent voorbeeld vormt de heksenjacht die eind augustus 2018 op gang kwam na de aanhouding van Jos B. in de zaak Nicky Verstappen. B. had zelf geen lijst met mogelijke advocaten, maar de mediabelangstelling en de eindeloze mogelijkheden die de zaak boden, zorgden ervoor dat de raadsmannen voor B. in de rij stonden. De ‘rat-race’ werd uiteindelijk gewonnen door advocaat Gerald Roethof uit Amsterdam.

Bovenstaand voorbeeld is er een uit velen.

Daarnaast zijn er nog schrijnendere gevallen.

Af en toe doen advocaten zelfs pogingen om cliënten van vakgenoten over te nemen. Een uitspraak van de Raad van Discipline ArnhemLeeuwarden uit 2015 is een voorbeeld daarvan. Een klacht over een collega werd door de Raad gegrond geacht, omdat de desbetreffende raadsman zijn mogelijke cliënt een peperduur horloge en een bedrag van 4000 euro had beloofd om de zaak binnen te halen.3

essay

mark de boer

Nu de spoeling binnen het strafrecht alsmaar dunner wordt, nemen de ronselpraktijken als bovenstaande alleen maar toe, zo stelt Willem Jan Ausma reeds in 2015. Volgens Ausma komen steeds meer vakgenoten in het nauw door de daling van de geregistreerde criminaliteit, de lagere vergoedingen voor gesubsidieerde rechtshulp en de toenemende afdoening van strafzaken buiten de rechter om (ZSM). De ‘ronselaars’ maken gebruik van uiteenlopende methoden, zo weet Ausma. In zijn artikel noemt hij voorbeelden, waaronder collega-advocaten die gedetineerden in het Huis van Bewaring aan het werk zetten om zieltjes voor hen te winnen. ‘De gedetineerden verdienen dan 25 euro voor elke nieuwe cliënt die ze aanbrengen’. Of ‘collega’s die verdachten benaderen die zitten te wachten bij de politierechter’.4 Ook advocaat Richard van der Weide betreurt de toenemende ronselpraktijken. Hij is het in dezen eens met Ausma: ‘Je moet je juist onderscheiden door je betrouwbaarheid en deskundigheid.’5 Niet alleen Ausma, maar ook de gebroeders Anker en hun collega Tjalling van der Goot zijn bekende tegenstanders van de ronselpraktijken. De terughoudendheid, die een raadsman dient te betrachten bij het verwerven van cliënten, vormt zelfs een van de speerpunten van hun werkwijze: “De cliënt wendt zich tot ons, wij nemen nooit contact op met een potentiële verdachte. Wij houden ons volstrekt aan de gedragsregels binnen de advocatuur.”6 Met hun kantoor zijn ze sinds jaar en dag voorvechters van de eerbaarheid van de raadsman en ze spreken zich uit tegen deze cowboy-advocaten. Daar draaien de drie heren namelijk niet omheen: vakgenoten die

November 2019 |

Asega

|

31

MARK DE BOER | HET TABOE ONDER DE TOGA

zich inlaten met dergelijke praktijken zijn slechts cowboys. Al jarenlang uiten de heren deze kritiek op hun vakgenoten. In interviews uit 2013 met Het Parool en politievakblad Blauw noemt Wim Anker dit principe ‘de gouden regel’ van hun kantoor.7 Ook tijdens zijn theatershows en televisie-interviews komt deze kwestie altijd aan de orde. De boodschap van Anker is duidelijk: de terughoudendheid van een advocaat is een van de belangrijkste, principiële normen binnen de advocatuur.

De grenzen zijn echter vaag: wat mag nu wel en wat mag niet? De advocatuur is van oudsher een eervol beroep waarbij waarden als betrouwbaarheid en integriteit hoog in het vaandel dienen te staan. Niet voor niets was de titel van de eerste gedragsregels uit 1921 ‘Ereregelen’. Een inbreuk op dergelijke regels strijdt met de eer van de advocatuur.

De gedragsregels van nu kennen dus een lange geschiedenis. Ze komen voort uit de behoefte om een algemene toetsnorm uit het tuchtrecht in te vullen. Deze toetsnorm was sinds 1838 gebaseerd op het begrip ‘eer van de stand der advocaten’. Dit begrip was de centrale norm en vormde eveneens de tuchtrechtelijke toets voor de raden van toezicht.8 Al in de eerste versies van de gedragsregels voor de advocatuur stond een verbod op het ronselen van cliënten: ‘De advocaat onthoude zich van elke poging om een cliënt van een ambtgenoot tot zijn cliënt te maken’.9 Tegenwoordig staat deze algemene norm voor tuchtrechtspraak in artikel 46 van de Advocatenwet. Ter invulling van deze norm zijn de gedragsregels voor de advocatuur opgesteld met onder andere het verbod op het ronselen van cliënten. In de meest recente versie van de gedragsregels voor de advocatuur staat het ‘ronselverbod’ expliciet genoemd in artikel 28: ‘Een advocaat onthoudt zich in beginsel van initiatieven om in een lopende zaak een cliënt van een andere advocaat tot de zijne te maken. Krijgt een advocaat een verzoek de behandeling van een zaak, die reeds bij een andere advocaat in behandeling is, over te nemen, dan voeren deze advocaten onderling overleg met het doel de opvolgende advocaat behoorlijk in te lichten over de stand van de zaak.’ Het is dus mogelijk om cliënten van vakgenoten over te nemen, mits dit plaatsvindt in goed overleg met de aanvankelijke advocaat.10 Veel andere manieren van overname zijn vaak in strijd met de gedragsregels. Ondanks de toename van

32 | Asega | November 2019

ronselpraktijken is het lastig om het probleem aan te pakken. Volgens Tjalling van der Goot is het soms lastig om dergelijke praktijken op te sporen. Om te kunnen handelen heeft hij namen en rugnummers nodig.11 Ondanks deze opsporingsproblemen heeft het dekenberaad geconstateerd dat aanvullende regelgeving niet nodig is. De bestaande weten regelgeving volstaat volgens hen. Het blijft bij de publicatie van een praktische handreiking voor strafrechtadvocaten: ‘wat leert de tuchtrechtelijke jurisprudentie?’12 Doorbreking van dit taboe en daarmee de gedragsregels van de advocatuur blijkt echter allesbehalve een positieve ontwikkeling voor de advocatuur. Niet alleen zorgt het actief benaderen van cliënten ervoor dat het eervolle karakter van de advocatuur keldert, maar ook zorgt de ontwikkeling ervoor dat betrouwbaarheid en vakinhoudelijke kennis naar de achtergrond zakt als het gaat om de keuze voor een raadsman. In zaken met grote belangen, mogelijkheden en potentiële belangstelling van de media zal er steeds vaker een rooftocht ontstaan op de verdediging van de verdachte.

Hoe het dan wel moet? De omschrijving van Van der Goot en Anker in hun interview met de Leeuwarder Courant is treffend: ‘Je begint met piketdiensten, je bezoekt iedereen die vast komt te zitten en als je het goed doet kom je vanzelf bovendrijven.’ ‘Dan bellen mensen je uit eigen beweging en dan neem je, in overleg met de oorspronkelijke piket-advocaten, zaken over. Dan ga je als advocaat koninklijk aan de slag.’13 Met het oog op de toenemende concurrentie en de toenemende afdoening van strafzaken buiten de rechter om, is het echter de vraag of dit probleem het hoofd kan worden geboden.

Ademnood Slaapproblemen, prikkelbaarheid, angstgevoelens, hoofdpijn en duizeligheid.

Al deze klachten zijn symptomen die bij een burn-out passen. Vanwege de hoge werkdruk binnen de advocatuur komen juist binnen deze beroepsgroep veel burn-outs voor. De hoge werkdruk schijnt eigen te zijn aan de functie van advocaat. Een goede advocaat moet ambitieus, oplossingsgericht op het perfectionistische af, collegiaal en sociaal zijn en staat dag en nacht klaar voor zijn cliënt.

Ook kan hij makkelijk zijn sociale leven opzijzetten als het druk is op kantoor.14 Toch

MARK DE BOER | HET TABOE ONDER DE TOGA

hoor je relatief weinig over burn-outs in de advocatuur, terwijl de cijfers over psychische klachten en burn-outs onder advocaten er niet om liegen.

Uit cijfers van onder andere verzekeraar Movir blijkt dat het aantal psychische klachten en burn-outs sterk is toegenomen. Tussen 2010 en 2015 is de schade door psychische klachten en burn-outs met circa negentien procent toegenomen. Psychische klachten is daarmee de reden die op nummer één staat als veroorzaker van uitval onder advocaten.15 De oorzaak van de vele burn-outs moet onder andere worden gezocht in de vaak hoge werkdruk die heerst in de advocatuur.

De hoge werkdruk is echter niet de enige oorzaak. Verzekeraar Movir, waarbij veel advocaten zijn aangesloten, noemt als overige oorzaken onder andere ‘toenemende druk op de advocatuur als gevolg van identificatie met de problematiek van cliënt, mondigere cliënten, het onder druk staan van het inkomen en 24/7 informatieload, waardoor er weinig rust is en kans op uitputting ontstaat.’16 Frederiek Voskens van PodiumT stelt dat de prestatiedruk in feite al tijdens de studie begint. Niet meedoen aan de prestatiecultuur en aan het opbouwen van je CV is in feite niet meer mogelijk. ‘Het blijkt dat goed studeren alleen niet meer genoeg is, ook al ben je briljant of de meest empathische arts die de wereld nodig heeft. En een zes halen wordt als falen gezien. Je moet overal goed in zijn, alles al weten en overal aan meedoen wil je de boot niet missen, is de boodschap’, zo stelt Voskens.17 Met name bij kantoren op de Zuidas steken verhalen over uitputting vaak de kop op. In een interview van het NRC met een aantal jonge advocaten die werken op de Zuidas wordt het beeld van de hoge werkdruk bevestigd. ‘Je moet flexibel zijn en bereid zijn om lange dagen te werken, weet één van de geïnterviewden te melden: er wordt van je verwacht dat je altijd kunt werken. Als er een zaak is, maak je daar tijd voor vrij. En het wordt niet minder naarmate je er langer zit, moet je eigenlijk alleen maar harder werken’.18 Niet alleen op de Zuidas ervaren advocaten een hoge werkdruk. Uit onderzoek van de Stichting Jonge Balie Nederland en Movir blijkt dat over het jaar 2016 meer dan de helft van de ondervraagden geen goede werk-

privébalans ervaart. De ontevredenheid neemt ieder jaar toe: in 2013 was nog 43 procent ongelukkig. Bijna een op de tien overweegt om deze reden ‘vaak’ uit het beroep te stappen.19 Met name vrouwelijke advocaten vallen vaak uit als gevolg van een burn-out. De combinatie ambitie, een goede opleiding, carrière willen maken, de zorg voor het gezin en een sociaal leven blijkt vaak teveel.20 Ondanks de statistieken van onder andere verzekeraar Movir, komt er over het algemeen weinig naar buiten over psychische klachten in de advocatuur. Ondanks de groeiende bewustheid over het onderwerp blijkt het nog steeds moeilijk bespreekbaar onder advocaten.

De gesprekken op de werkvloer gaan vaak over het werk en niet over de lichamelijke situatie of het privéleven van een collega. Er blijkt nog steeds een taboe op te rusten. In een interview van Advocatie.nl wordt dit nogmaals bevestigd. Een advocaat zegt in het interview het volgende over de kwestie: “Ik heb er achteraf wel eens met oud-collega’s over gesproken – ik heb een aantal goede vrienden overgehouden aan mijn advocatentijd –, maar over andere gevallen van burn-out in de advocatuur hoor je zelden iets. Ik dacht dat het intussen meer wijdverbreid was, maar er rust nog steeds een taboe op’.21 Het gevolg is dat over de oorzaken van de psychische klachten vaak alleen maar anoniem wordt gesproken. Deze vertrouwelijkheid blijkt ook nodig, zo volgt uit de verhalen van een headhunter die sprak met het Advocatie Magazine. Zijn verhalen van vaak anonieme cliënten schetsen een weinig rooskleurig beeld. Je ziet dat advocaten op mindere effectieve periodes als gevolg van een burn-out worden afgerekend en er vervolgens worden uitgewerkt. Daarmee wordt het probleem in feite verschoven naar de volgende werkgever.

De werknemer blijft met het probleem zitten en een volgende werkgever is daarvan de dupe. De reputatie van een kantoor krijgt soms voorrang op de werkelijkheid. De headhunter vertelt over een bedrijfsarts die het imago van een ‘gezond kantoor’ schoonhoudt door burn-outs bewust een andere oorzaak te geven. “Op je hoofd gevallen met de fiets wordt dan de oorzaak,” aldus de headhunter.22 Volgens Don Schothorst is de cultuur die in Nederland heerst de oorzaak van alle schaamte en het taboe. ‘Zodra het hier over verslaving of psychische problematiek gaat, gaan eerst de gordijnen dicht en gaat de

November 2019 | Asega | 33

MARK DE BOER | HET TABOE ONDER DE TOGA

deur op slot. Hier schaamt men zich, want er kleeft een stigma aan’, zo stelt Schothorst.23 Langzamerhand lijkt er echter een omwenteling plaats te vinden. Het blijkt dat de hoge werkdruk en het toenemend aantal burn-outs steeds bespreekbaarder wordt en zo uit de taboesfeer komt. Steeds vaker ziet men interviews met ervaringsdeskundigen.

Advocaten uit de praktijk doen vaak anoniem hun verhaal over de werkdruk bij het kantoor waar ze werken of hebben gewerkt. Het feit dat de verhalen vaak anoniem worden gedaan, geeft al aan dat de kwestie nog niet uit de taboesfeer is verdwenen. Er is echter ook een groeiend aantal advocaten die hun verhaal wel durven te doen.

Ex-advocate Judith Noordzij is een voorbeeld van iemand die vanwege stress en hoge werkdruk uit de advocatuur is gestapt en zich nu richt op het coachen van mensen met een burn-out. Na een lange periode van ‘hollen en stilstaan’ brak ze en kwam ze met een burnout thuis terecht. Signalen als hartkloppingen, slecht slapen, oververmoeidheid en afdwalende gedachten drukte ze weg om aan de hoge werkdruk te kunnen voldoen.24 De reden voor de groei in het aantal burn-outs wijt zij eveneens aan onze cultuur. Het komt volgens haar door de maatschappij waarin we opgroeien. ‘Die is gericht op prestatie en prestige. We leren allemaal dat als je hard je best op school doet, dat je later een goede baan zult krijgen en dat doen we dan allemaal.

Vervolgens begin je met werk, merk je dat het hard werken is en dat je vervangbaar bent.’ En dan zijn er natuurlijk de telefoon en social media, waardoor we elke dag een overvloed aan prikkels binnen krijgen. We hebben nooit geleerd hiermee om te gaan. We zijn ons bovendien met andere mensen gaan vergelijken op basis van social media, terwijl dat niet reëel is.’

Uiteindelijk besefte ze dat de advocatuur teveel van haar vroeg en ze ging geheel iets anders doen. Sterker nog, ze werd burn-out coach. De klachten die haar uit de advocatuur deden stappen, vormen haar nieuwe werkveld.

Met het boek over haar ervaringen: ‘Ik was advocaat. Nu ben ik mezelf: Een inspirerende gids om ook jezelf te worden’, probeert ze meer aandacht te creëren voor de hoge werkdruk en druk die we onszelf opleggen.

Zoals de titel reeds verklapt, wil ze mensen aanmoedigen ‘los te breken’ uit het systeem en 34 | Asega | November 2019

zichzelf te zijn.

Geleidelijk volgen advocaten haar voorbeeld en zo is Judith niet de enige meer die openlijk haar verhaal durft te doen. Dankzij mensen als Judith ontstaat er geleidelijk meer bewustheid over het probleem. Bij steeds meer kantoren wordt er aandachtig gelet op de psychische klachten en is er meer aandacht voor de work-life-balance. Een voorbeeld is het Amsterdamse kantoor Blenheim Advocaten.

Paul Paardenkoper van dit kantoor noemt zichzelf de burn-outpolitie van kantoor, omdat hij extra alert is op de werkdruk van zijn collega’s. Ze hebben een vaste psycholoog die elke maand een langskomt, met maar één taak: de work-life balance monitoren.25 Het lijkt erop dat de bespreekbaarheid van psychische klachten geleidelijk op gang komt binnen de advocatuur. Deze ontwikkeling kan worden voortgezet door het advies van Noordzij en Klaran van t’ Vlie te volgen.

Klaran van ’t Vlie merkt dat burn-outklachten in de advocatuur nog steeds een taboe zijn.

‘Je mag niet falen. Ik hoor ze vaak zeggen dat advocatuur topsport is. Maar juist topsporters zorgen heel goed voor zichzelf.

Joop Zoetemelk zei het al: “De Tour wordt in bed gewonnen”.26 Conclusie In dit artikel is gekeken naar twee ontwikkelingen binnen de advocatuur. Beide ontwikkelingen behelzen een doorbreking van een heersend ‘taboe’. De toenemende flexibiliteit binnen de advocatuur en de afnemende starheid hebben als gevolg dat dergelijke gewoonten worden doorbroken. De betekenis van taboe is ‘iets dat niet gedaan of gezegd mag worden’. Deze omschrijving kan zowel positief als negatief worden opgevat.

Het kan gaan om een goede ongeschreven regel die terecht wordt nageleefd. Het kan daarentegen ook een kwestie zijn waar men uit angst of schaamte niet over durft te beginnen.

De ene een positieve ontwikkeling, de ander negatief.

Niet alleen komt er steeds meer kritiek op advocaten uit de media, maar ook het schenden van de gedragsregels door cliënten te ronselen laat het eervolle karakter vervagen.

Daartegenover staat dat de doorbreking van taboes binnen de advocatuur ook positieve gevolgen heeft. Er komt steeds meer aandacht voor met name de psychische gezondheid van advocaten. Het onderwerp wordt steeds

MARK DE BOER | HET TABOE ONDER DE TOGA

bespreekbaarder door cijfers van verzekeraars zoals Movir en door getuigenissen van mensen uit het werkveld zoals Judith Noordzij. Op termijn kan dit de gezondheid van werkende advocaten alleen maar ten goede komen. De ontwikkelingen in de advocatuur werken twee kanten op zo blijkt. Iedere medaille heeft een keerzijde.

werkdruk te kunnen voldoen’, Viva oktober 2018, Viva.nl.

25 E.J. Bolsius, ‘Aantal burn-outs in de advocatuur stijgt gestaag’, Advocatenblad 2016, afl. 7, pag. 16-19.

26 E.J. Bolsius, ‘Aantal burn-outs in de advocatuur stijgt gestaag’, Advocatenblad 2016, afl. 7, pag. 16-19.

Eindnoten 1 Stijve cultuur advocatuur jaagt juristen weg’ Mr. Online 18 juli 2019, Mr-online.nl.

2‘Van het pad’, Advocatenblad 2014, Advocatenblad.nl.

3Hof Arnhem-Leeuwarden (Raad van Discipline) 15 oktober 2015, ECLI:NL:TADRARL:2015:155.

4 ‘Zijn de advocaten weer klantjes aan het ronselen?’ Mr. Online 27 0ktober 2015, Mr-online.nl.

5 ‘Advocaten in de rij om Jos B. te verdedigen: Ook ik zou ja zeggen.’ Rtl Nieuws 28 augustus 2018, Rtlnieuws. nl.

6 ‘Werkwijze’, Anker&Anker, Ankerenanker.nl.

7 H. Pen, ‘Wim Anker: ‘Robert M. was een heel slimme cliënt, ik vergelijk hem met Ferdi E.’, Het Parool april 2013, Parool.nl.

8 R. Sanders, ‘Karakter en betekenis van de Gedragsregels voor advocaten’, Tijdschrift Tuchtrecht 2018, afl. 2.

9 R. Sanders, ‘Wat zegt de tuchtrechter?’ Advocatenorde september 2014, Advocatenorde.nl.

10 Hof Amsterdam (Raad van Discipline) 24 augustus 2009, ECLI:NL:TADRAMS:2009:YA0037.

11 J. Rietbroek, ‘Anker & Anker: “Een advocaat die zijn per se zijn omzet wil halen, kan rare sprongen maken.”’

Advocatie september 2014, Advocatie.nl.

12 L. Wopereis, ‘Dekenberaad ziet af van ‘ronselprotocol’ voor advocaten.’ Advocatie augustus 2014, Advocatie.nl.

13 J. de Boer, ‘Waarom een advocaat geen ‘cowboy’ mag zijn.’ Leeuwarder Courant september 2014, Lc.nl.

14 E.J. Bolsius, ‘Aantal burn-outs in de advocatuur stijgt gestaag’, Advocatenblad 2016, afl. 7, pag. 16-19.

15 J. Mensch, ‘Individuele en anonieme aandacht houdt het taboe in stand’, Advocatie Magazine 2018, Advocatiemagazine.sdu.nl.

16 J. Mensch, ‘Individuele en anonieme aandacht houdt het taboe in stand’, Advocatie Magazine 2018, Advocatiemagazine.sdu.nl.

17 J. Mensch, ‘Individuele en anonieme aandacht houdt het taboe in stand’, Advocatie Magazine 2018, Advocatiemagazine.sdu.nl.

18 A.M. van der Kaaden, ‘Niemand komt per ongeluk op de Zuidas terecht’, Nrc januari 2018, Nrc.nl.

19 A.M. van der Kaaden, ‘Niemand komt per ongeluk op de Zuidas terecht’, Nrc januari 2018, Nrc.nl.

20 P. Louwerse, ‘Vrouwelijke advocaten vaker opgebrand dan mannen’, Mr. Online april 2019, Mr-online.nl.

21 J. Rietbroek, ‘Burn-out: Sjonge, dat ik dit niet kan’.

Advocatie oktober 2015, Advocatie.nl.

22 J. Mensch, ‘Individuele en anonieme aandacht houdt het taboe in stand’, Advocatie Magazine 2018, Advocatiemagazine.sdu.nl.

23 J. Mensch, ‘Waarom advocaten zo ongelukkig zijn’, Advocatenblad 2014, afl. afl. 10, p. 35-38.

24 ‘De carrièreswitch van Judith: ‘Signalen als hartkloppingen en afdwalende gedachten drukte ik weg om aan de hoge

November 2019 | Asega | 35

essay

hoe meer media-aandacht, hoe lager de straf? miranda van tuinen

Op 4 februari 2013 vond er een geweldsincident plaats in Eindhoven.

Het betrof een groep jongeren die na een avondje stappen in conflict was gekomen met een andere jongere, het slachtoffer. Een aantal van hen heeft het slachtoffer meerdere malen geschopt en geslagen met zwaar lichamelijk letsel tot gevolg.1 Er was reden genoeg voor de autoriteiten om dit incident nader te onderzoeken en over te gaan tot vervolging. Het probleem was echter dat de verdachten niet bekend waren bij de politie. Wel was het incident opgenomen door toezichtcamera’s. De politie heeft deze camerabeelden vrijgegeven aan de media en als gevolg daarvan zijn de verdachten geïdentificeerd. Dit was niet het enige gevolg. Doordat het ging om duidelijke beelden, werden sommige verdachten herkend op straat. Daardoor werden deze verdachten bedreigd en stonden ze

36

|

Asega

|

November 2019

bekend als ‘de kopschoppers’.2 Voor de verdediging was dit een reden om voor strafverlaging te pleiten.

De publicatie zou in strijd zijn met de persoonlijke levenssfeer van de verdachten, waardoor de verdachten nog lang nadelige gevolgen zouden ondervinden.3 Dit is slechts één van de voorbeelden waarbij media-aandacht een grote rol speelt in een strafzaak.

In dit essay gaat het dan ook om de vraag wat voor invloed media-aandacht heeft op de straftoemeting in een strafzaak. Eerst zal worden besproken waarom er veel media-aandacht is voor strafzaken. Vervolgens zal er aandacht worden besteed aan de verschillende mogelijkheden waarop media-aandacht invloed kan hebben op de straf en wat hierbij belangrijke factoren zijn.

Digitalisering Tegenwoordig wordt er in de mediaberichtgeving veel aandacht besteed aan strafzaken. Hierdoor zijn burgers meer

MIRANDA VAN TUINEN | HOE MEER MEDIA-AANDACHT, HOE LAGER DE STRAF?

betrokken bij de opsporing, zowel door het identificeren van verdachten als door het uitspreken van sterke meningen over verdachten en uitspraken van de rechter.

Vroeger waren burgers niet betrokken bij de opsporing, maar de afgelopen twee decennia is dit veranderd en is de rol van de burger steeds belangrijker geworden. Dit is grotendeels veroorzaakt door digitalisering van de maatschappij. De technologie is in korte tijd snel verbeterd en dat heeft geleid tot meer interactie in de maatschappij. Doordat via het internet snel en veel mensen bereikt kunnen worden, is de berichtgeving van de media veranderd. Vanwege de concurrentie tussen media kanalen is de snelheid en aantrekkelijkheid van berichtgeving belangrijk. Dit leidt ertoe dat er minder aandacht wordt besteed aan de feiten en verificatie van een gebeurtenis en juist meer aan het oproepen van emoties en sensatie.4 Berichtgeving over strafzaken roept vaak heftige emoties op en dat maakt een bericht aantrekkelijk. Verder gaat criminaliteit iedereen aan en maken ernstige misdrijven de grenzen zichtbaar die gelden in onze samenleving. Daarom wordt er in de media veel aandacht besteed aan strafzaken. Een nadeel van deze berichtgeving is dat het leidt tot een vertekend beeld van strafzaken.5 Aan de andere kant is een voordeel hiervan dat het kan worden gebruikt door opsporingsdiensten bij het identificeren en vinden van verdachten.

Wanneer in de media informatie over een strafzaak is gepubliceerd, wordt hierop gereageerd door de burger. Door het vertekende beeld van strafzaken, heeft deze burger echter niet alle informatie om een goed beeld van de strafzaak te krijgen. Mede hierom en omdat men op het internet over het algemeen minder geremd is bij het uiten van meningen, volgen op de heftige berichten ook heftige reacties. Door de individualisering van de maatschappij is de burger daarnaast verhard, mondiger en minder empathisch geworden.6 Vaak treffen de reacties de verdachte en dat heeft gevolgen voor zijn persoonlijke leven. Zo is al eerder besproken dat verdachten mogelijk op straat worden herkend, uitgescholden of bedreigd. Soms wordt er in reacties ook kritiek geuit op de uitspraak van een rechter. Er is namelijk tegenwoordig, door hoge verwachtingen

van de burger, minder vertrouwen in overheidsinstanties dan decennia geleden.

Ook dit komt door de vele media-aandacht voor strafzaken.7 Omstandigheden van het geval Wanneer media-aandacht tot nadelige gevolgen heeft geleid voor een verdachte, kan de rechter daar bij de straftoemeting rekening mee houden. De rechter is namelijk vrij om bij de straftoemeting rekening te houden met de omstandigheden van het geval. Mediaaandacht is zo’n omstandigheid.8 Een inbreuk op bepaalde wetsartikelen uit het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM) kan van belang zijn voor de bepaling van de ernst van het nadeel en de mate waarin met deze gevolgen rekening dient te worden gehouden. Ook zonder een inbreuk kan bij de straftoemeting rekening worden gehouden met media-aandacht. De rechter is echter niet verplicht tot strafmatiging. Strafmatiging is namelijk geen recht van de verdachte, hoe indringend de media-aandacht ook is geweest.9 Uit jurisprudentie blijkt dat de rechter bij de beoordeling veel verschillende omstandigheden betrekt. Zo wordt er onderscheid gemaakt tussen verdachten die van tevoren al landelijke bekendheid genieten en verdachten die juist door de strafzaak bekend zijn geworden bij het algemene publiek. Volgens de rechter kunnen ‘bekende verdachten’ van tevoren rekening houden met de zeer nadelige gevolgen van mediaaandacht en is strafvermindering minder snel op zijn plaats.10 Ook zaken betreffende ernstige misdrijven genieten in verhouding meer media-aandacht. Hierover is echter niet expliciet bepaald dat een verdachte daar van tevoren rekening mee heeft kunnen houden.

Uit jurisprudentie over economische delicten is gebleken dat de nadelige gevolgen van media-aandacht ook in die gevallen belangrijk kunnen zijn bij de bepaling van de strafmaat.

Het aanzienlijke fiscale nadeel in zulke zaken heeft niet zelden tot het oordeel geleid dat de verdachte al reeds is gestraft. In enkele gevallen was de verdachte zozeer gestraft door de media-aandacht, dat is besloten een volledig voorwaardelijke straf op te leggen.11 Bijvoorbeeld wanneer de verdachte zulke forse reputatieschade heeft geleden dat zijn carrière meteen voorgoed is beëindigd.12 Een gedeeld

November 2019 | Asega | 37

MIRANDA VAN TUINEN | HOE MEER MEDIA-AANDACHT, HOE LAGER DE STRAF?

standpunt is daarnaast dat media-aandacht een verschijnsel is dat tegenwoordig niet meer te vermijden is. Het hoort bij de huidige tijd. Hierdoor kan men vóór het plegen van een delict al enigszins rekening houden met media-aandacht, waardoor strafvermindering niet snel op zijn plaats is.13 Uit een aantal landelijk bekende zaken blijkt dat in op het eerste gezicht vergelijkbare gevallen toch een andere uitkomst kan volgen.

In de zaak van Michael P., de verdachte in de dood van Anne Faber, is er extreem veel media-aandacht geweest. Door advocaten is benadrukt dat de verdachte hierdoor is gebrandmerkt. De verdachte zou de rest van zijn leven achtervolgd worden door de gevolgen van zijn daden. Dat was volgens de rechter echter niet doorslaggevend en daarom is er bij de straftoemeting geen rekening gehouden met de media-aandacht. Dit zou te maken kunnen hebben met het feit dat het gaat om een uitzonderlijk geval wat betreft de gruwelijkheden en de persoon van de dader.14 Een zaak met vergelijkbare media-aandacht is die van de ‘Bossche zwemschoolhouder’ Benno L. Landelijke bekendheid als pedofiel zal hem de rest van zijn leven achtervolgen.

In deze zaak heeft dit standpunt wél geleid tot het matigen van de straf.15 Ook in de zaak van Robert M., de Amsterdamse zedenzaak, heeft de rechter in hoger beroep bij de straftoemeting rekening gehouden met de extreme uitlatingen over de verdachte en de zaak. Dit terwijl de rechter in eerste aanleg de ernstige gevolgen van de media-aandacht wel erkent, maar heeft geoordeeld dat deze gevolgen vervagen wanneer men ze zet naast de afschuw die verdachte heeft veroorzaakt.16 Uit de jurisprudentie blijkt dus dat wanneer een omstandigheid in een bepaalde zaak van doorslaggevende betekenis is, het niet betekent dat dit in andere zaken ook zo zal zijn. Door de grote straftoemetingsvrijheid van de rechter, zal dit af blijven hangen van de omstandigheden van het geval.17 Eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer Wanneer de nadelige gevolgen van mediaaandacht een resultaat zijn van een inbreuk op artikel 8 van het EVRM, heeft dat mogelijk ook invloed op de straftoemeting.

Zoals eerder is besproken, is een inbreuk op artikel 8 EVRM van belang bij de 38 | Asega | November 2019

bepaling van de ernst van het nadeel. Het artikel beschermt de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en is in het licht van media-aandacht in strafzaken van belang wanneer het Openbaar Ministerie (hierna: OM) privacygevoelige berichtgeving openbaar heeft gemaakt. Hierbij moet gedacht worden aan opsporingsberichtgeving en persvoorlichtingen. Uit de Aanwijzing opsporingsberichtgeving blijkt dat bij opsporingsberichtgeving de media wordt ingeschakeld om een zaak openbaar te maken. Zo hoopt het OM informatie van het publiek te verkrijgen die van belang is bij het opsporingsonderzoek. Persvoorlichting vindt daarnaast plaats om de voortgang van het opsporingsonderzoek te delen met het publiek.18 De Hoge Raad heeft bepaald dat een afzonderlijke toets aan de hand van de factoren van artikel 359a lid 2 Sv niet nodig is wanneer een beroep op privacy wordt gedaan. Wanneer de privacy in het geding is, wordt dus aan de hand van het toetsingskader van artikel 8 EVRM de inbreuk op de privacy beoordeeld. Het uitgangspunt bij deze beoordeling is dat de verspreiding van persoonlijke informatie waarvan redelijkerwijs te verwachten is dat het niet zonder de toestemming van de verdachte openbaar wordt gemaakt, een inbreuk maakt op privacy van de verdachte.19 Het recht is echter niet absoluut, daarom kan een inbreuk gerechtvaardigd zijn. Er zijn op zichzelf staande factoren in het leven geroepen aan de hand waarvan wordt beoordeeld of de eventuele inbreuk gerechtvaardigd is.

Proportionaliteit en subsidiariteit zijn hierbij van belang. Deze factoren zijn uitgewerkt in de al eerder genoemde zaak ‘Kopschoppers van Eindhoven’, en zijn:20 -

Het publieke of private karakter van het beeldmateriaal wat betreft de plaats en de situatie van de verdachte;

-

De persoonlijke kenmerken van de persoon van de verdachte, zoals de leeftijd;

-

De hoedanigheid van de verdachte, zoals de ernst van het strafbare feit;

-

In welke mate informatie openbaar wordt gemaakt over de identiteit, uiterlijke kenmerken of het gedrag van de verdachte;

MIRANDA VAN TUINEN | HOE MEER MEDIA-AANDACHT, HOE LAGER DE STRAF?

-

Het doel van de openbaarmaking van het beeldmateriaal;

-

De manier waarop het beeldmateriaal is vergaard en openbaar gemaakt;

-

De mate waarop bij de verkrijging en verspreiding van het beeldmateriaal in overeenstemming is gehandeld met de regelgeving.

Uit onder andere de ‘Kopschoppers van Eindhoven’ blijkt dat er bij de beoordeling van de openbaargemaakte beelden grote waarde wordt gehecht aan de nadelige gevolgen van deze openbaarmaking, zoals algemene herkenning en bedreiging. Doordat de verdachte in deze zaak steeds weer geconfronteerd werd met de gevolgen van het gepleegde delict, heeft het hof geoordeeld dat er een ernstige inbreuk is gemaakt op artikel 8 EVRM. Er wordt vervolgens door rechters verschillend gedacht over de waarde van het publieke of private karakter van de beelden voor de vraag of de geconstateerde inbreuk gerechtvaardigd is. Zo oordeelde het hof in een zaak dat het plegen van een delict op een publieke locatie niet leidt tot minder goede bescherming van de persoonlijke levenssfeer.21 In een andere zaak werd echter geoordeeld dat bij handelingen die plaatsvinden in een openbare ruimte, de verdachte al heeft geaccepteerd dat er minder bescherming van de persoonlijke levenssfeer bestaat.22 Subsidiariteit blijkt daarnaast belangrijk. Zo is het overwegen van openbaarmaking van stilstaande beelden een belangrijke factor.23 Duidelijke bewegende beelden zijn echter niet per definitie in strijd zijn met de subsidiariteit. Dit hangt af van andere omstandigheden, zoals het falen van eerdere opsporingsmethoden, het van tevoren aankondigen van de openbaarmaking, de ernst van het feit en de eventuele minderjarigheid van de verdachte.24 In zaken waar er een ernstige ongerechtvaardigde inbreuk op artikel 8 EVRM is aangenomen, heeft de rechter meestal hiermee in matigende zin rekening gehouden bij de straftoemeting.

Er bestaat dus duidelijkheid over het feit dat de media invloed kan hebben op de straf via artikel 8 EVRM, maar niet over de vraag wanneer en in welke mate. Een reden voor deze onduidelijkheid is de, ook al eerder gebleken, casuïstische beoordeling hiervan

en het feit dat nog niet veel jurisprudentie bestaat waarin het toetsingskader uit de ‘Kopschoppers van Eindhoven’ is toegepast.25 Belangrijk om in het achterhoofd te houden is dat een inbreuk op artikel 8 EVRM niet meteen leidt tot een inbreuk op het recht op een eerlijk proces uit artikel 6 EVRM.26 Daar is namelijk sprake van wanneer de verdachte al voordat de rechtszaak is begonnen, wordt behandeld alsof de verdachte de dader is.

Onschuldig tot het tegendeel bewezen is, lijkt dan niet meer op te gaan, terwijl dat wel van essentieel belang is voor ons rechtsstelsel.

Er moet, in het licht van media-aandacht, gewaakt worden voor een ‘trial by media’ waarin er door de berichtgeving in de media een onveranderbaar negatief beeld ontstaat over de schuld van de verdachte.27 Zowel de Hoge Raad als het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) zijn van oordeel dat er niet snel een inbreuk is gemaakt op het recht op een eerlijk proces, omdat het recht direct wordt gekoppeld aan het beïnvloeden van de berechting door de strafrechter. Deze professionele rechters zullen zich niet snel laten beïnvloeden door berichten in de media.28 In dit essay wordt hier daarom niet verder op ingegaan.

Vormverzuimen In het geval van vormverzuimen kan de media-aandacht invloed hebben op de straftoemeting via artikel 359a Sv. Uit dit artikel blijkt dat vormverzuimen kunnen leiden tot strafvermindering, bewijsuitsluiting of niet-ontvankelijkheid van het OM. Vormverzuimen betreffen het ‘niet naleven van strafprocesrechtelijke geschreven en ongeschreven voorschriften’.29 Als de negatieve gevolgen van media-aandacht dus zijn veroorzaakt door zulke vormverzuimen, kan er in bepaalde gevallen één van de sancties uit artikel 359a Sv volgen. De rechter heeft hierbij een discretionaire bevoegdheid.

Bewijsuitsluiting kan worden toegepast wanneer het vormverzuim direct heeft geleid tot verkrijging van het bewijs. Nietontvankelijkheid van het OM kan worden toegepast in de uitzonderlijke gevallen dat de behandeling van de strafzaak niet meer aan de beginselen van behoorlijke procesorde voldoet. Strafvermindering ligt als sanctie bij de genoemde vormverzuimen het meest voor de hand, omdat aan zowel bewijsuitsluiting als November 2019 | Asega | 39

MIRANDA VAN TUINEN | HOE MEER MEDIA-AANDACHT, HOE LAGER DE STRAF?

niet-ontvankelijkheid van het OM hoge eisen zijn gesteld.30 In dit essay zal daarom worden gefocust op strafvermindering als sanctie voor vormverzuimen.

Artikel 359a Sv speelt een rol bij de opsporingsberichtgeving van het OM. Juist deze berichtgeving kan leiden tot negatieve gevolgen voor de verdachte en daarom zijn er bepaalde formaliteiten voor opsporingsberichtgeving opgesteld.

Deze formaliteiten zijn te vinden in de artikelen 141 en 148 Sv en de Aanwijzing opsporingsberichtgeving. Zodra er niet aan een formaliteit uit deze regelingen wordt voldaan, is er in beginsel sprake van een vormverzuim. Uit artikel 359a Sv blijkt vervolgens dat voor toepassing van een sanctie het vormverzuim moet hebben plaatsgevonden in het voorbereidend onderzoek. Ook moet er in overeenstemming met het tweede lid rekening worden gehouden met het belang dat door het geschonden voorschrift wordt gediend, de ernst van het verzuim en het daardoor veroorzaakte nadeel. Als daaraan is voldaan, moeten de voorwaarden voor strafverlaging worden beoordeeld. Strafverlaging wordt blijkens het artikel toegepast ‘indien het door het verzuim veroorzaakte nadeel langs deze weg kan worden gecompenseerd’. Nadere factoren blijken voorts uit het Afvoerpijparrest:31

tot een ander gevolg geleid. Voor het antwoord op de vraag of er sprake is van nadeel door het verzuim, is het belangrijk of en in welke mate de verdachte is geschaad in zijn verdediging.

Voor de beoordeling van de ernst van het verzuim wordt gelet op de omstandigheden waaronder het vormverzuim is begaan.32 Doordat de Hoge Raad zelden zaken heeft besproken waarin op grond van artikel 359a Sv strafvermindering is toegepast, is nog veel onduidelijk over de toepassing hiervan. Zeker in gevallen waarin media-aandacht het gevolg is van een vormverzuim.33

Conclusie Digitalisering heeft dus geleid tot berichtgeving via het internet en meer interactie in de samenleving. Hierdoor is de burger steeds meer betrokken geraakt bij de opsporing, zowel wat betreft hulp hierbij als commentaar hierop. De media richt haar aandacht daarnaast vaak op strafzaken vanwege het sensationele karakter. Hierdoor komt berichtgeving met dit onderwerp vaak onder de aandacht van de burger, die hier vervolgens haar mening over deelt. Dit leidt niet zelden tot publieke bekendheid van verdachten met nadelige gevolgen als resultaat. Dat is voor de verdediging vaak een reden om te pleiten voor matiging van de straf. Door de straftoemetingsvrijheid van de rechter worden hier alle omstandigheden van het geval bij betrokken. Dit casuïstische - De verdachte heeft daadwerkelijk nadeel karakter is de reden waarom niet precies geleden; kan worden gezegd wanneer strafmatiging plaatsvindt. Elke zaak is namelijk verschillend - Het nadeel is veroorzaakt door het en heeft zijn eigen kenmerken. Wel kan verzuim; worden gezegd dat de rechter eerder - Het nadeel is geschikt voor compensatie rekening houdt met de negatieve gevolgen door middel van strafvermindering; van media-aandacht, wanneer er sprake is van een ongerechtvaardigde inbreuk op de - De strafvermindering is gerechtvaardigd eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer gelet op het belang van het voorschrift dat of van vormverzuimen. In zulke gevallen is het is geschonden en de ernst van het verzuim. nadeel van de verdachte in beginsel namelijk ernstiger. Al met al kan worden gezegd dat Hoe al deze factoren worden toegepast, de media-aandacht grote invloed kan hebben wordt deels duidelijk uit jurisprudentie. op de straftoemeting, maar dat dit per geval Duidelijkheid over de eerstgenoemde moet worden beoordeeld aan de hand van de factor volgt uit de al eerder besproken zaak omstandigheden van dat specifieke geval.

‘Kopschoppers van Eindhoven’. Daarin heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de verdachte geen daadwerkelijk nadeel heeft geleden, Eindnoten omdat de hoofdofficier wel toestemming zou 1 Rb. Oost-Brabant 28 augustus 2013, hebben gegeven als daarom was gevraagd.

ECLI:NL:RBOBR:2013:4796.

2 Y. Nijs, 'Politie toont beelden van daders zware misVoldoen aan de vormvereisten heeft dus niet

40 | Asega | November 2019

MIRANDA VAN TUINEN | HOE MEER MEDIA-AANDACHT, HOE LAGER DE STRAF?

handeling Vestdijk in Eindhoven', Omroep Brabant, 21 januari 2013.

3 Rb. Oost-Brabant 28 augustus 2013, ECLI:NL:RBOBR:2013:4796.

4 A. Cornelissens & H. Ferwerda, 'Burgerparticipatie in de opsporing', Apeldoorn: Politie & Wetenschap 2010, p.

17-19.

5 M. Althoff, 'Mediaberichten, framing en hypes: over de relatie van media en criminaliteit en de analyse hiervan', PROCES 2018, afl. 6, p. 341-352.

6 A. Cornelissens & H. Ferwerda, 'Burgerparticipatie in de opsporing', Apeldoorn: Politie & Wetenschap 2010, p.

21.

7 H. Boutellier, 'Participatie als panacee', in: De burger als opspoorder: OM Congres 2008. Den Haag: Openbaar Ministerie, 2008, p. 7-33.

8 M.J.A. Dukerm 'De praktijk van de straftoemetingsbeïnvloeding', in: P.A.M Mevis e.a. (red), Handboek Strafzaken (online, bijgewerkt 31 december 2006).

9 HR 13 oktober 2015, ECLI:NL:HR:2015:3024, NJ 2016/111, m.nt. Myjer.

10 Hof Amsterdam 29 oktober 2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:4436, NJFS 2016/30; Hof Arnhem-Leeuwarden 29 juni 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:6032.

11 Rb. Den Haag 27 juni 2017, ECLI:NL:RBDHA:2017:6973.

12 Hof Amsterdam 28 januari 2009, ECLI:NL:GHAMS:2009:BH1790 (Ahold).

13 Rb. Den Haag 7 februari 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:BZ0974.

14 Hof Arnhem-Leeuwarden 5 juli 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:5542 (Michael P.).

15 Hof 's-Hertogenbosch 26 mei 2011, ECLI:NL:GHSHE:2011:BQ6181 (Benno L.).

16 Rb. Amsterdam 21 mei 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BW6148, r.o. 3; Hof Amsterdam 26 april 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:BZ8885 (Robert M.).

17 HR 25 juni 2019, ECLI:NL:HR:2019:971:RvdW 2019/812.

18 Aanwijzing voorlichting opsporing en vervolging van 1 mei 2012, stcrt. 2012, 8161.

19 EHRM 11 januari 2005, nr. 50774/99, EHRC 2005, 25; EHRM 28 januari 2003, nr. 44647/98.

20 HR 13 oktober 2015, ECLI:NL:HR:2015:3024, r.o.

4.4.1-4.4.3, NJ 2016/111, m.nt. Myjer.

21 Hof 's-Hertogenbosch 11 december 2013, ECLI:NL:GHSHE:2013:5954.

22 HR 14 maart 2017, ECLI:NL:HR:2017:428, r.o. 2.2.3, NJB 2017/736.

23 Rb. Amsterdam 14 april 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:2384; Rb. Noord-Holland 14 juli 2019, ECLI:NL:RBNHO:2019:6473.

24 HR 14 maart 2017, ECLI:NL:HR:2017:428, r.o.

2.2.3, NJB 2017/736; Rb. Den Haag 24 mei 2017, ECLI:NL:RBDHA:2017:16290; Rb. Noord-Nederland 19 oktober 2018, ECLI:NL:RBNNE:2018:4190.

25 R. Kuiper, 'Juridische consequenties van vormverzuimen in strafzaken', in: Vormverzuimen (Staat en Recht nr. 19), Deventer: Kluwer 2014, p. 34-35; Rb. Amsterdam 14 april 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:2384.

26 HR 19 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY5321, r.o. 2.4.2, NJ 2013/308, m.nt. Keulen; Rb. NoordHolland 14 juli 2019, ECLI:NL:RBNHO:2019:6473; Hof 's-Hertogenbosch 11 december 2013,

ECLI:NL:GHSHE:2013:5954.

27 Rb. Amsterdam 21 februari 2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:735 (Badr Hari).

28 Raad voor de rechtspraak, 'Rechters en de media', Rechtstreeks 2004-2, p. 11.

29 Kamerstukken II 1993/94, 23075, p. 25.

30 HR 30 maart 2004, ECLI:NL:HR:2004:AM2533, m.nt. Y. Buruma (Afvoerpijp), r.o. 3.3.

31 T. Kooijmans, 'Elk nadeel heb z'n voordeel?

Artikel 359a Sv en de ontdekking van het strafbare feit', DD 2011/78, afl. 9; HR 30 maart 2004, ECLI:NL:HR:2004:AM2533, m.nt. Y. Buruma (Afvoerpijp), r.o. 3.6.3.

32 R. Kuiper, 'Toepassingsbereik van strafvermindering', in: Vormverzuimen (Staat en Recht nr.

19), Deventer: Kluwer 2014; HR 30 maart 2004, ECLI:NL:HR:2004:AM2533, m.nt. Y. Buruma (Afvoerpijp), r.o. 3.5.

33 M. Groenouwe, 'Een pleidooi voor terughoudendheid: over hoe Youtube, Facebook en PowNews leiden tot strafvermindering', DD 2014/14, afl. 2.

November 2019 | Asega | 41

column

buiten blijven is binnen beginnen gerlant van essen Na jarenlang opgesloten te hebben gezeten in een cel mag je eindelijk weer de wijde wereld in. Terug naar een wereld waarin niet elke activiteit dagelijks volgens een strak tijdschema is gepland. Een onderkomen dat niet hermetisch is afgesloten met hekken en omheiningen. Geen verplichte tijden om te ontspannen of te werken maar zelf alles weer indelen. Het zijn vanzelfsprekendheden die voor een (ex)-gedetineerde ongewoon zijn. Voormalige gedetineerden hebben nadat ze hun straf hebben ondergaan een justitiële documentatie. Wat heeft dat nou voor gevolgen bij het solliciteren of het vinden van een woning? Kan een zedendelinquent bijvoorbeeld in de toekomst in het onderwijs werken? In deze column zal worden besproken hoe resocialisatie zich verhoudt tot het hebben van een strafblad.

Definitie van resocialisatie Volgens art. 2 lid 2 Penitentiaire Beginselenwet (hierna: Pbw) wordt onder het resocialisatiebeginsel verstaan dat de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf, afhankelijk van het gedrag van de betrokkene, zoveel mogelijk dienstbaar gemaakt aan de voorbereiding op een terugkeer in de maatschappij. Het resocialiseren in detentie is naast afschrikking ter voorkoming van recidive en tijdelijke uitschakeling uit de samenleving een onderdeel uit het strafdoel speciale preventie.1 Speciale preventie houdt in dat er iets is gebeurd in het verleden wat niet mag en waarop iets zal moeten worden verbeterd om het in de toekomst te voorkomen. Resocialisatie gedurende detentie gaat in de kern om iemand zo goed mogelijk zien voor te bereiden op een geleidelijke, veilige terugkeer in de samenleving. Tijdens de tenuitvoerlegging van sancties vormt het resocialiseren van gedetineerden een belangrijke schakel omdat vrijwel alle gedetineerden op een dag weer vrijkomen.

Het is afhankelijk van iemands gedrag in hoeverre en onder welke voorwaarden diegene daadwerkelijk terugkeert in de samenleving.

Deze persoonsgerichte benadering van het resocialisatiebeginsel verschilt van de oude definitie waarin detentie als doel had om gedetineerden te verbeteren ten opzichte van de beginpositie. De huidige invulling van het resocialisatiebeginsel houdt in dat iemand in detentie niet mag verslechteren in vergelijking tot het begin van zijn detentie.2 Geschiedenis resocialisatie in Nederland Op 1 januari 1999 trad de Penitentiaire beginselenwet in werking.3 Het resocialisatiebeginsel uit art. 2 lid 2 Pbw luidde: ‘Met handhaving van het karakter van de vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende

42

|

Asega

|

November 2019

maatregel wordt de tenuitvoerlegging hiervan zoveel mogelijk dienstbaar gemaakt aan de voorbereiding van de terugkeer van de betrokkene in de maatschappij’.

Uit de Memorie van toelichting blijkt een verandering te zijn ontstaan in de opvatting over het resocialisatiebeginsel.4 Het werd namelijk niet meer voor alle gedetineerden als recht gezien, maar slechts op bepaalde gedetineerden van toepassing geacht. Het Masterplan Dienst Justitiële Inlichtingen (ook wel DJI genoemd) uit 2013 richtte zich vooral op bezuinigen waardoor het resocialiseren naar de achtergrond werd verdreven.5 Het systeem dat het jaar erop is ingevoerd, het systeem betreffende ’promoveren en degraderen’ maakte het resocialiseren van een gedetineerde afhankelijk van iemands gedrag en motivatie in detentie.6 Deze versobering van het resocialisatiebeginsel resulteerde in een wettelijke wijziging van het resocialisatiebeginsel.7 Het belangrijkste gevolg daarvan is dat bij het verlenen van vrijheden rekening moet worden gehouden met de veiligheid van de samenleving en de belangen van slachtoffers.8 Je zou kunnen zeggen dat er voorheen min of meer een recht bestond om te resocialiseren, terwijl gedetineerden het nu daadwerkelijk moeten verdienen door middel van hun gedrag en motivatie.

Huidige praktijk Het systeem van promoveren en degraderen zorgt ervoor dat elke gedetineerde in het basisprogramma begint.9 Het programma bestaat uit 42,5 uur wekelijkse activiteiten, waaronder arbeid, recreatie, onderwijs, bezoek en geestelijke verzorging.10 Wanneer een gedetineerde goed gedrag toont ten aanzien van alle onderdelen, kan hij na zes weken promoveren naar het plusprogramma dat bestaat uit 48 uur wekelijkse

GERLANT VAN ESSEN | BUITEN BLIJVEN IS BINNEN BEGINNEN

activiteiten. Het voornaamste verschil met het basisprogramma is dat de activiteiten specifieker zijn toegespitst op de persoon en frequenter zijn. Het beoordelingskader voor het promoveren of degraderen is het stoplichtmodel van het beleidskader ‘dagprogramma beveiliging en toezicht op maat’ (hierna: DBT). Dit stoplichtmodel houdt in dat het gedrag van gedetineerden wordt beoordeeld aan de hand van groen-, oranje- of rood gedrag. Gedetineerden op groen laten goed gedrag gezien terwijl oranje gedrag wordt aangemerkt als ‘dit-kan-beter’-gedrag.

11 Rood gedrag betekent ‘ongewenst gedrag’ zoals middelengebruik of agressie tegen het personeel. Elke zes weken neemt de directeur van de inrichting een besluit over promotie of degradatie en wordt er een belangenafweging gemaakt op basis van het gedrag en de motivatie van de gedetineerde.12 Nieuwe stellingname kabinet In de recentste visie van het kabinet is een gedetineerde zelf verantwoordelijk voor het aanpassen van zijn gedrag in detentie.13 Het bewerkstelligen van het veranderen van het gedrag van een gedetineerde kan alleen als hij daarop wordt aangesproken en gemotiveerd volgens het systeem van het DBT. De oude manier van tenuitvoerlegging in detentie werd niet altijd breed gedragen door de samenleving en werd herhaaldelijk ineffectief gezien. Het kabinet heeft geconstateerd dat veroordeelden van ernstige strafbare feiten een aanzienlijk deel voorafgaande de einddatum van detentie al grote vrijheden hebben, wat afbreuk doet aan de geloofwaardigheid van een gevangenisstraf als sanctie.14 Om het proces in detentie te veranderen, diende de genoegdoening van slachtoffers en nabestaanden toe te nemen.

Het verblijf in detentie moest daarom worden veranderd.15 Gedetineerden dienen eenmaal in detentie van meet af aan proactief mee te werken aan een veilige en verantwoorde terugkeer in de samenleving. De volgens het kabinet belangrijkste uitgangspunten van detentie zijn ‘straf is straf’, ‘gedrag telt’ en ‘werken aan een veilige terugkeer’. Onder straf is straf wordt verstaan dat een gevangenisstraf genoegdoening dient te bieden aan de samenleving, slachtoffers en nabestaanden.

Met gedrag telt bedoelt het kabinet dat de veroordeelde zelf verantwoordelijk is voor zijn gedrag en motivatie in detentie. Om herhaling te voorkomen in de toekomst dient er gedurende de gevangenisstraf te worden gewerkt aan een veilige en verantwoorde terugkeer in de samenleving.

Gemiste kans Het meest recente rapport van het kabinet over het gevangeniswezen geeft geen antwoord op de vraag op welke manier een ex-gedetineerde na detentie gelijk is aan een gewone burger.16 Het rapport richt zich vooral de op maatschappelijke genoegdoening voor de slachtoffers en het zorgen voor een veilige terugkeer in de samenleving.17 De positie van een gedetineerde na detentie blijft buiten beschouwing.18 Uit onderzoek blijkt dat exgedetineerden steeds meer te maken krijgen met de gevolgen van een veroordeling.19 Het gevolg van een veroordeling kan leiden tot het niet kunnen krijgen van een Verklaring Omtrent Gedrag (hierna: VOG) ten behoeve van een baan of woning, hetgeen de resocialisatie ernstig verstoord.20 In het ergste geval leidt het niet kunnen krijgen van VOG tot zelfuitsluiting op de arbeidsmarkt.21 In dat geval gaan gedetineerden er bij voorbaat vanuit dat het onmogelijk zal worden een VOG te krijgen, waardoor gedetineerden de kans laten schieten er één aan te vragen.

Volgens onderzoek zijn een woning, inkomen, identiteitsbewijs, zorg en hulp bij schulden de vijf voorwaarden voor een succesvolle re-integratie.22 De afdeling advies van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (ook wel RSJ genoemd) benadrukt het belang van resocialisatie en merkt op dat het kabinet in haar rapport slechts beperkt oog lijkt te hebben voor resocialisatie.23 Het kabinet lijkt vooral oog te hebben voor vergelding in de vorm van genoegdoening voor slachtoffers, nabestaanden en de samenleving. Het resocialiseren van gedetineerden is echter als strafdoel verankerd in de Pbw en is van grote invloed op een verantwoorde terugkeer in de samenleving. Nu het strafrecht meerdere strafdoelen kent, is een zekere balans geboden in strafdoelen en dient het ene strafdoel niet de overhand te krijgen. Vergelding zou daarom volgens de RSJ niet zoals het kabinet laat doorschemeren de overhand moeten krijgen. Gedetineerden hebben daarnaast in een onderzoek aangegeven dat zij nauwelijks de meerwaarde hebben ervaren van de verrichte arbeid in detentie ten behoeve van het vinden van werk.24 Daarnaast stellen gedetineerden in het onderzoek dat ze onvoldoende worden voorbereid voor een arbeidsplaats in de samenleving, terwijl het één van de vijf aandachtspunten vormt voor een succesvolle re-integratie.

Strafblad Wanneer iemand ouder dan twaalf jaar is en een misdrijf pleegt, krijgt diegene een

November 2019 | Asega | 43

GERLANT VAN ESSEN | BUITEN BLIJVEN IS BINNEN BEGINNEN

strafblad.25 Voor het begaan van overtredingen geldt dat het verschilt per overtreding en van de opgelegde sanctie of je een strafblad krijgt, wat in deze column niet besproken zal worden.

Een strafblad hebben betekend in vakjargon een ‘uittreksel justitiële documentatie’.26 Burgers kunnen hun strafblad inzien bij de Justitiële Informatiedienst.27 De rechtbank nodigt diegene vervolgens uit om zijn strafblad in te kunnen zien. Er wordt echter nooit een kopie van het strafblad verstrekt.

Als je een strafbaar feit pleegt wordt dat gedocumenteerd op het strafblad. De Wet Justitiële en strafvorderlijke gegevens en het Besluit justitiële en strafvorderlijke gegevens bepalen gezamenlijk wat op het strafblad wordt opgeslagen en hoe lang het op het strafblad blijft staan.

Wanneer iemand wordt verdacht van een misdrijf en de zaak in behandeling is genomen door het OM, leidt dat tot een aantekening op het strafblad.28 Op het moment dat de zaak is geëindigd, wordt er een aantekening gemaakt op het strafblad van de beslissing van het OM of de uitspraak van de rechter. Een vrijspraak, schikking of sepot wordt eveneens genoteerd op het strafblad. Dat betekent dat de feiten waarvoor je alleen maar verdachte bent geweest of van wordt vrijgesproken, tevens vermeldt worden op het strafblad. Daarop zijn twee uitzonderingen. De eerste uitzondering is als de zaak is geseponeerd omdat iemand onrechtmatig als verdachte is gezien. Ten tweede geldt als uitzondering het feit dat een agent op een legitieme wijze geweld heeft gebruikt en het OM heeft besloten om hem niet te vervolgen.

Verklaring omtrent goed gedrag De documentatie van een strafblad is anders die van een aanvraag voor een Verklaring Omtrent Gedrag (hierna: VOG).29 Het hebben van een strafblad betekent daardoor niet automatisch dat het onmogelijk is om een VOG te krijgen. Wat er staat vermeld op het strafblad, de datum van het gepleegde feit en of er een sanctie is opgelegd, zijn factoren die van belang zijn voor de honorering van VOG aanvraag. Het verschilt per misdrijf en de maximumstraf uit de wet hoe lang een misdrijf op een strafblad blijft staan. Daarnaast kan de termijn waarop een aantekening van een misdrijf op een strafblad staat, worden opgeschroefd. Voor misdrijven met een wettelijk strafmaxima korter dan zes jaar blijven de aantekeningen twintig jaar bestaan na de einduitspraak of strafbeschikking. Voor misdrijven met een wettelijke maximumstraf van ten minste zes jaar, geldt dat de

44 | Asega | November 2019

aantekening dertig jaar na de einduitspraak blijft staan, dan wel dertig jaar na voldoening van de strafbeschikking. De uitzondering hierop is als iemand een gevangenisstraf (in combinatie met TBS) krijgt die twintig jaar of meer bedraagt, in dat geval blijft het vijftig jaar genoteerd staan. Voor de categorie zedendelinquenten, levenslang-gestraften of een Tbs-behandeling die meer dan veertig jaar heeft voortgeduurd, geldt dat de aantekening na tachtig jaar van het strafblad wordt verwijderd.

Tijdens het in behandeling nemen van een VOG aanvraag worden naast onherroepelijke veroordelingen eveneens naar transacties, sepots en openstaande zaken gekeken.

30 Er wordt bij een aanvraag VOG een blik geworpen op de laatste vier jaar van iemand zijn leven. Voor zedendelinquenten geldt dat voor onbepaalde tijd kan worden teruggekeken in het strafrechtelijke verleden. Op adolescenten jonger dan 23 jaar is een verkorte termijn van twee jaren van toepassing, tenzij het gaat om een zedendelict of een zwaar geweldsdelict.

Onder een zwaar geweldsdelict valt een delict met een wettelijk strafmaximum van meer dan zes jaar. Daarnaast geldt voor diverse beroepen een speciale termijn. Zo geldt voor een taxichauffeur een termijn van vijf jaren en voor het lidmaatschap van een schietvereniging acht jaren. Voor beroepen met hoge een integriteit zoals advocaten, buitengewone opsporingsambtenaren en voor medewerkers van het Ministerie van Veiligheid en Justitie geldt een termijn van tien jaren. De langste termijn geldt voor een functie bij de rechterlijke macht, namelijk dertig jaren. Taxichauffeurs en mensen die op een peuterspeelzaal of in de kinderopvang werken, worden continu in de gaten gehouden.31 Wanneer er signalen zijn dat er mutaties zijn op het strafblad, kan er besloten worden middels een toezichthouder de betrokkene te adviseren opnieuw een VOG aanvraag in te laten dienen.

Het resocialiseren van gedetineerden na detentie is lastig omdat zo’n 30% van alle volwassene daders binnen twee jaar in herhaling treedt.32 Dat lijkt in eerste instantie mee te vallen, desondanks is in 2015 uit onderzoek naar voren gekomen dat in ongeveer 70% van alle strafzaken die door de rechter of het OM in behandeling zijn genomen, er sprake was van een verdachte die al vaker met justitie in aanraking was geweest. Daarnaast heeft zo’n 60% van de uitstromende gedetineerden te maken met

GERLANT VAN ESSEN | BUITEN BLIJVEN IS BINNEN BEGINNEN

psychische problemen en of een verslaving.33 Zo’n 80% van de gedetineerden heeft geen werk of een uitkering en ongeveer 57% heeft daarbij schulden. Jaarlijks keren circa 30.000 voormalig gedetineerde terug in de samenleving.34 Gelet op het hoge percentage gedetineerden dat problemen kent, is het noodzakelijk om iemand zijn re-integratie op een zorgvuldige wijze te laten verlopen. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat in de jaren 2013 en 2014 maar 20% van alle uitstromende gedetineerde binnen één jaar een werkplek heeft of een combinatie met onderwijs volgt.35 Conclusie De overheid lijkt zich in haar visie naar mijn mening teveel te focussen op het vergelden, terwijl het juist belangrijk is om gedetineerden veilig terug de samenleving in te brengen en zich leren staande te houden in de maatschappij. 36 Het merendeel van de gedetineerden komt op een dag weer vrij en dan kunnen ze in theorie de buurman worden. De bezuinigingen van het kabinet in combinatie met de lange termijnen waarop misdrijven zichtbaar zijn op een strafblad, stroken mijns inziens niet met het resocialisatiebeginsel. Daardoor blijft iemand veelal lange tijd last hebben van een gepleegd strafbaar feit omdat diegene een stempel krijgt met een strafblad. Zelfs in zaken waarin iemand louter als verdachte is aangemerkt en de zaak wordt geseponeerd of de verdachte wordt vrijgesproken, leidt dat tot een aantekening op het strafblad. 37 Afhankelijk van het type delict dat is gepleegd, wordt een VOG aanvraag bemoeilijkt. Het aantal niet geregistreerde VOG aanvragen is misschien wel het grootste probleem.

Wanneer een gedetineerde het gevoel heeft dat het niet mogelijk is een VOG te krijgen, zal hij de moeite besparen om er werk van te maken. 38 Gezien het feit dat arbeid een van de belangrijkste pijlers is voor een succesvolle re-integratie in de samenleving, kun je mijns inziens concluderen dat de arbeid die wordt aangeboden in detentie niet bijdraagt aan een succesvolle re-integratie. 39 Het lijkt daarmee een soort verkapte dagbesteding te zijn waaraan een gedetineerde in de toekomst geen profijt zal hebben. Gelet op het bovenstaande ben ik van mening dat het hebben van een strafblad zich slecht verhoudt tot het resocialisatiebeginsel.

Eindnoten 1 F.W. Bleichrodt & P.C. Vegter, Sanctierecht. Ons strafrecht, Deventer: Kluwer 2016, p. 18.

2 Bijlage bij Kamerstukken II 2012/13, 24587, 535.

3 Wet van 18 juni 1998 tot vaststelling van een Penitentiaire beginselenwet en daarmee verband houdende intrekking van de Beginselenwet gevangeniswezen met uitzondering van de artikelen 2 tot en met 5 en wijzigingen van het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering alsmede enige andere wetten (Penitentiaire beginselenwet) (Stb. 1998, 430).

4 Kamerstukken II 1994/95, 24263, 3 (MvT Penitentiaire beginselenwet).

5 Bijlage bij Kamerstukken II 2012/13, 24587, 535.

6 Regeling Selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden, Stcrt. 2014, 4617.

7 Bijlage bij Kamerstukken II 2012/13, 24587, 535.

8 Wet van 1 april 2015 tot vaststelling van een nieuwe Instellingswet Raad voor strafrechtstoepassing en jeugdbescherming (Instellingswet Raad voor strafrechtstoepassing en jeugdbescherming 2015) (Stb. 2015, 140).

9 Zie bijlage 1 bij, Stcrt. 2014, 4617.

10 Regeling Selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden, Stcrt. 2014, 4617.

11 Zie bijlage 1 bij, Stcrt. 2014, 4617.

12 Regeling Selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden, Stcrt. 2014, 4617.

13 Bijlage bij Kamerstukken II 2017/18, 29279, 439.

14 Bijlage bij Kamerstukken II 2017/18, 29279, 439, p. 1.

15 Bijlage bij Kamerstukken II 2017/18, 29279, 439, p. 2.

16 S. Meijer & E.F.J.C. van Ginneken ’Visie op resocialisatie?’ Strafblad 2018, afl. 5.

17 Bijlage bij Kamerstukken II 2017/18, 29279, 439.

18 S. Meijer & E.F.J.C. van Ginneken ’Visie op resocialisatie?’ Strafblad 2018, afl. 5, p. 38 - 40.

19 S. Meijer, ‘Proportionality As a Constraint on the Legal Consequences of Criminal Conviction’, in: S. Meijer, H. Annison & A. O’Loughlin, Legal Consequences of Criminal Conviction, Oxford: Hart Publishing (te verschijnen 2019); S. Meijer, ‘De invloed van de strafrechter op de bijkomende gevolgen van de straf’ Delikt & Delinkwent 158-169; M. Boone & E. Kurtovic, ‘Bijkomende gevolgen van straf en de principes van proportionele strafoplegging’, Nederlands Juristenblad 2016.

20 Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek S. van Tongeren & M. Vols, ‘The right to housing and the right to a second chance. How Dutch Landlords and Local Authorities Facilitate and Frustrate the Successful Re-integration of Ex-Offenders’ in: M. Vols & J. Sidoli (red.) People and Buildings: Comparative Housing Law, Eleven International Publishing.

21 E.G. van ’t Zand-Kurtovic, Invisible bars; The impact of having a criminal record on young adults’ position in the labour market, Utrecht: Willem Pompe Instituut 2017.

22 Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek S. van Tongeren & M. Vols, ‘The right to housing and the right to a second chance. How Dutch Landlords and Local Authorities Facilitate and Frustrate the Successful Re-integration of Ex-Offenders’ in: M. Vols & J. Sidoli (red.) People and Buildings: Comparative Housing Law, Eleven International Publishing.

23 RSJ, Visie op strafrechtelijke sanctietoepassing; Versterken van samenhang, betrokken en vertrouwen, Den Haag; RSJ, 2016.

24 A. Ramakers, Barred from employment. A study of market prospects before and after imprisonment, thesis University Leiden, 2014 (Prison Project).

25 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffenen-maatregelen/vraag-en-antwoord/wanneer-krijg-ik-

November 2019 | Asega | 45

GERLANT VAN ESSEN | BUITEN BLIJVEN IS BINNEN BEGINNEN

een-strafblad 26 https://www.justid.nl/organisatie/JDS/registratie. aspx 27 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffenen-maatregelen/vraag-en-antwoord/wanneer-krijg-ikeen-strafblad 28 https://www.justid.nl/organisatie/JDS/registratie. aspx 29 https://www.justis.nl/producten/vog/vog-aanvragen/naar-welke-gegevens-wordt-gekeken/terugkijktermijnen.aspx 30 https://www.justis.nl/producten/vog/vog-aanvragen/naar-welke-gegevens-wordt-gekeken/terugkijktermijnen.aspx 31 Besluit van de Minister van Rechtsbescherming van 1 december 2017, Stcrt. 2017, 68620.

32 G. Weijters e.a. , Recidive onder justitiablen in Nederland, (Cahier 2019-10) Den Haag: 2019.

33 https://vng.nl/onderwerpenindex/veiligheid/reintegratie-ex-gedetineerden 34 Richting aan re-integratie, Convenant Re-integratie van (ex-) gedetineerden, Vereniging van Nederlandse Gemeenten & Ministerie van Veiligheid en Justitie.

35 G. Weijters e.a. , Monitor nazorg (ex)-gedetineerden -meting 5, (Cahier 2018-12), Den Haag: WODC 2018.

36 S. Meijer & E.F.J.C. van Ginneken ’Visie op resocialisatie?’ Strafblad 2018, afl. 5.

37 https://www.justid.nl/organisatie/JDS/registratie. aspx 38 E.G. van ’t Zand-Kurtovic, Invisible bars; The impact of having a criminal record on young adults’ position in the labour market, Utrecht: Willem Pompe Instituut 2017.

39 Op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek S. van Tongeren & M. Vols, ‘The right to housing and the right to a second chance. How Dutch Landlords and Local Authorities Facilitate and Frustrate the Successful Re-integration of Ex-Offenders’ in: M. Vols & J. Sidoli (red.) People and Buildings: Comparative Housing Law, Eleven International Publishing.

46 | Asega | November 2019

zittingszaal 14

DE COLUMNIST EN DE PRESIDENT demonstranten de straat op.

In mei van dit jaar publiceerde rechter Edzard van Weringh een column onder de titel ‘reisleiding’. Hij schrijft dat leidinggevenden qua salaris leven in het land van melk en honing en waar de bergen van goud zijn.

De bestuurders van de rechtbank NoordNederland staan in de boeken voor 1,11 fte, wat neer zou komen op een 40-urige werkweek.

rubriek

Rob Zijlstra is rechtbankverslaggever bij het Dagblad van het Noorden. www.zittingszaal14.nl

Van Weringh stelt dat hij en veel van zijn collega’s vaak meer dan 40 uur per week werken, maar een dienstverband hebben van 1,00 fte.

En toen mocht de rechter geen stukjes meer schrijven van de president. Een rechter van de Rechtbank NoordNederland mag van rechtbankpresident Maria van Schepop geen stukjes meer schrijven op het interne netwerk van de rechtbankorganisatie. Een kritische column over het salaris van leidinggevenden en over een ontslagvergoeding van een bestuurder bij de rechtbank deed de deur dicht.

Rechter in kwestie is Edzard van Weringh, werkzaam in de sector civiel op de locatie Assen. Voorheen was hij jarenlang strafrechter in Groningen. Zijn columns staan op Intro en zijn te lezen door medewerkers van alle rechtsinstanties in Nederland. De columns zijn in het bezit van deze krant.

Het columnverbod gaat om meer dan een intern brandje. Er heerst al langere tijd onvrede onder rechters. De werkdruk is mede door een rechterstekort hoog, overwerk is structureel, rechters zeggen niet meer de kwaliteit te kunnen leveren die van hen wordt verwacht. Rechtbankpresident Van de Schepop vindt dat zelf ook. In een speech stelde zij dat kabinetsbeleid de kerntaak van de rechtspraak – samenleven mogelijk maken – uitholt. Eerder keerden rechters uit Friesland zich openlijk tegen het eigen bestuur naar aanleiding van bezuinigingsplannen.

In Assen gingen rechters zelfs in toga als

Hij schrijft ook over het salaris van de president van de rechtbank Noord-Nederland: ‘Geen president van een rechtbank was zo duur als de president van de rechtbank NoordNederland.’ Het blijkt uit het jaarverslag.

Van de Schepop is de best betaalde rechtbankpresident van het land. Zij verdient bijna net zoveel als de ‘echte’ president: 175.236 euro in 2018.

Ook hekelt Van Weringh een ontslagvergoeding van een bestuurder die in september 2018 opstapte. Reden voor dat vertrek, zo luidde intern de mededeling: voor de bestuurder was ‘een natuurlijk moment aangebroken’ om ‘een nieuwe stap in de loopbaan te zetten’. In de column schrijft Van Weringh: ‘Uit de berichtgeving kan ik alleen maar afleiden dat hij toe was aan iets nieuws; geen reorganisatie dwong hem tot vertrek.’ De bestuurder kreeg desondanks een ontslagvergoeding van 70.905 euro mee.

Ook dat staat vermeld in het jaarverslag. Heel kort na het vertrek was de nieuwe stap al gezet: de man werd directeur bedrijfsvoering bij de gemeente Almere, een carrièreswitch van topbaan naar topbaan.

Van Weringh stelt dat hij bang is dat leidinggevenden binnen de rechtbank NoordNederland de weg kwijt zijn.

Tamelijk onschuldig is nog zijn hartekreet om kunst in het gerechtsgebouw in Assen – ‘lukraak opgehangen knutselwerkjes’ – weg te halen. ‘Is groep 8 bezig geweest de school te

November 2019 |

Asega

|

47

ROB ZIJLSTRA | DE COLUMNIST EN DE PRESIDENT

versieren voor de musical?’ Het kunstbudget bedroeg volgens de rechter ’in elk geval 20.000 euro’ Zijn hartkreet: ‘Haal die rommel weg!’

Steviger wordt het als hij de fusie tussen de rechtbanken Groningen, Assen en Leeuwarden (tot de huidige rechtbank NoordNederland) aanhaalt. In 2018 bestond de nieuwe organisatie vijf jaar en dat moest, vonden de leidinggevenden, met trots worden gevierd. Volgens Van Weringh is de fusie uitgedraaid op een ramp. ‘Wat valt er, als we eerlijk zijn, nou helemaal te vieren?’

In de column ‘Bullshit jobs’ vraagt de rechter zich af of er op de rechtbank ook onzinbanen bestaan? Zijn conclusie: ja. Om opnieuw uit te halen naar de ‘duurbetaalde leidinggevenden’ die inspirerende sessies beleven en streven naar ‘een cultuur van sterke verbondenheid en een heldere visie op leiderschap’. Dat doen ze op ‘vage kletspraatbestemmingen’ of buiten de deur, in het Fletcherhotel in Paterswolde (‘aan geld hebben we immers geen gebrek’).

Van Weringh heeft een ‘inspirerend idee’ voor de eerst volgende dag van leidinggevenden in 2019: ga truien breien.

In de column ‘Deep democracy’ suggereert Van Weringh dat de rechtbank geen veilige werkomgeving is, met name niet voor het ondersteunende personeel dat lange tijd in onzekerheid zat in verband met een aangekondigde reorganisatie. De rechter schrijft: ‘Leidinggevenden die weten dat ze gevoelens van onveiligheid op de werkvloer veroorzaken, moeten zich diep schamen. En die gaan niet onder leiding van een extern adviseur praten met angstige werknemers, maar die bieden hun excuses aan.’

In juni vorig jaar kondigde Van Weringh zijn column aan. Voorheen reageerde hij vaak ‘kritisch en soms scherp’ op berichten die op het interne netwerk verschenen. Hij vond dat een organisatie ‘tegengeluid’ nodig had. Aanvankelijk hekelde hij vooral het managementjargon (‘met trots presenteren we jullie de gouden gedragsprincipes…’). Hij noteerde: ‘Ja, wat hebben we het druk met elkaar…’

Toen hij als ‘huiscolumnist’ begon, als goedgekeurd tegenspreker, waarschuwde hij wel. Hij schreef dat hij zich zou blijven verbazen en opwinden en zou blijven zeggen wat hij denkt. Hij kreeg de ruimte, maar na een jaar was de maat kennelijk vol.

Als strafrechter in Groningen stond Van

48 | Asega | November 2019

Weringh bekend als een rechter met een enorme dossierkennis. Maar ook als een rechter die in de rechtszaal geen blad voor de mond neemt en om zijn soms harde en directe manier van vragen stellen aan verdachten. In een interview met deze krant, in november 2010, uitte hij al stevige kritiek op de gang van zaken binnen de rechtspraak.

Het rechtbankbestuur is gevraagd om een reactie.

Over de gang van zaken met betrekking tot de ontslagvergoeding van het vorig jaar vertrokken lid van het gerechtsbestuur zijn door deze krant twee maanden geleden vragen gesteld. Het bestuur wilde toen geen toelichting geven. De vraag is nu opnieuw gesteld, nu blijkens een column van Van Weringh intern is meegedeeld dat het vertrek kennelijk een eigen keuze was. De reactie van nu: ‘Hierover doen wij geen mededelingen omdat dit is afgesproken met ons voormalig bestuurslid.’

Op de vraag waarom Edzard van Weringh – als rechter voor het leven benoemd – als huiscolumnist geen stukjes meer mag schrijven voor medewerkers van de gerechten luidt het schriftelijke antwoord: ‘Dhr. Van Wering is uitgenodigd voor een gesprek om het besluit om te stoppen met de column toe te lichten. Dit gesprek moet nog plaats hebben. Wij communiceren hierover dan ook niet via de media.’

Ook Van Weringh laat desgevraagd weten even niets te willen zeggen.

Rob Zijlstra

Je bent verdachte in een strafrechtelijk onderzoek. Je wordt gearresteerd en verhoord door de politie. Je staat machteloos. Je bent het lijdend voorwerp in een strafzaak. De enige strohalm die je op dat moment hebt is de juridische bijstand van een goede advocaat. Samen met je advocaat bereid je de zaak voor. Je hebt langdurige gesprekken met je advocaat over wat er wel en niet is gebeurd. Het dossier wordt opgevraagd bij de officier van justitie. Dit is omvangrijk.

Alles moet gelezen worden, alles moet besproken worden en er moet onderzoek worden gedaan.

vaklunch

#341: beknibbelen

Je knokt vervolgens keihard met je advocaat om een rechtvaardig resultaat te behalen. En soms lukt dat. Uiteindelijk ziet de officier van justitie in dat je niet strafbaar hebt gehandeld en deze seponeert de zaak. Ondertussen heb je hoge kosten gemaakt om dit rechtvaardige resultaat te behalen. Want aan een goede advocaat hangt vaak wel een prijskaartje. En niet iedereen komt in aanmerking voor gefinancierde rechtsbijstand.

Als een zaak eindigt zonder straf of maatregel dan komen de gemaakte advocaatkosten voor vergoeding in aanmerking. Om de kosten vergoed te krijgen, dien je een verzoek ex. artikel 591a Sv in bij de rechtbank. Een vergoeding vindt plaats indien er daarvoor naar het oordeel van de rechtbank gronden van billijkheid aanwezig zijn. Een gedrocht van een maatstaf, want wat betekent dit nou eigenlijk: gronden van billijkheid? Het is een criterium dat veel ruimte laat om te beknibbelen op de advocaatkosten terwijl jij hierdoor juist jouw zwaarbevochten gelijk hebt kunnen krijgen. De rechtbank Amsterdam toont dit maar weer eens te meer aan.

De rechtbank oordeelt namelijk dat een maximum uurtarief van € 250,00 voor raadslieden in beginsel billijk is. Waar dit tarief op wordt gebaseerd is volstrekt onduidelijk. Slechts als zou blijken dat sprake is van heel bijzondere omstandigheden dan wel zeer complexe, specialistische problematiek in de strafzaak dan kan een hoger uurtarief billijk zijn. In deze zaak oordeelt de rechtbank echter dat hoewel de zaak omvangrijk was, niet is gebleken dat de zaak complex was of specialistische kennis noodzakelijk was. Om die reden matigt de rechtbank het uurtarief naar € 250 euro. Ook laat de rechtbank als grond voor de matiging meespelen dat de zaak met een sepot is geëindigd. Terwijl het juist zeer waarschijnlijk is dat dit sepot tot stand is gekomen dankzij de adequate juridische bijstand.

Een strafzaak is een omvangrijke en tijdrovende klus. En er staat nogal iets op het spel. Niet alleen de waarheidsvinding maar vooral iemands vrijheid. Een verdachte legt zijn lot in handen van zijn advocaat, want die kent het recht en die heeft de nodige ervaring. Het is dan ook van groot belang dat de verdachte zijn eigen advocaat kiest, iemand waarop hij kan vertrouwen.

Het moet klikken en er moet een vertrouwensband ontstaan. Daarom is het recht op een vrije advocaat keuze zo ontzettend belangrijk.

Wij menen dat deze uitspraak afbreuk doet aan het recht op een vrije advocaatkeuze. Bovendien blijkt nergens uit de wet wat een billijk uurtarief is en wanneer in een zaak noodzaak is voor specialistische kennis. Hierdoor krijgt zowel deze rechtspraak als de maatstaf ‘billijk’ iets arbitrairs. Ons inziens is deze rechtspraak allesbehalve billijk.

November 2019 |

Asega

|

49

Eten, drinken, dansen & meer

Peperstraat 8-2 - Groningen - 050-3110219

www.hetpakhuisgroningen.nl

Mr. N. Groeneveld, advocaat bij Groeneveld Advocatuur

Voeging benadeelde partij in strafzaak bedoeld als eenvoudige procedure, doch geldt complexe civiele stelplicht en bewijslastverdeling.

Een slachtoffer van een misdrijf heeft het recht zijn spreekrecht uit te oefenen. Daarnaast is het voor een slachtoffer mogelijk zich te voegen in de strafzaak, als er bij het slachtoffer sprake is van schade. Artikel 51f lid 1 lid Sv: “Degene die rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit, kan zich terzake van zijn vordering tot schadevergoeding voegen als benadeelde partij in het strafproces.”

Spreekrecht Per 1 juli 2016 is het spreekrecht voor slachtoffers verruimd. Met ingang van 1 april 2017 is de wet opnieuw gewijzigd naar aanleiding van de EU-richtlijn minimumnormen slachtoffers.1 In deze EU-richtlijn staan minimumnormen voor de rechten van het slachtoffer.2 Normen over ondersteuning en bescherming van slachtoffers van strafbare feiten. Eind 2015 had de richtlijn geïmplementeerd moeten zijn, echter in Nederland is dit pas per 1 april 2017 het geval.

Per 1 september 2012 is het aantal personen dat het spreekrecht kan uitoefenen uitgebreid.

Zo kan een ander namens het slachtoffer of nabestaande het spreekrecht uitoefenen.3 Bijvoorbeeld een ouder namens het minderjarige kind.

Het spreekrecht kent een beperking. Namelijk niet voor ieder misdrijf geldt spreekrecht voor het slachtoffer. Het moet gaan om een misdrijf waarop volgens de wet een straf staat van acht of meer jaren. Daarnaast geldt het spreekrecht specifiek voor de misdrijven beschreven in onder andere de artikelen 300, tweede en derde lid, 301 tweede en derde lid, Wetboek van Strafrecht en artikel 6 van de Wegenverkeerswet 1994.

Eerder, voor 1 juli 2016, mocht het slachtoffer zich alleen maar uitlaten - alleen maar spreken over - het leed wat hem of haar is

aangedaan. Door nieuwe wetgeving is dat gewijzigd en is het spreekrecht veel meer dan dat. Het slachtoffer mag spreken over het aangedane leed en zal dat in de regel ook doen, maar daarnaast mag hij zich uitlaten over het strafbare feit zoals deze ten laste is gelegd of zoals hij meent dat dit ten laste gelegd zou moeten worden, de strafeis en de strafbaarheid van de verdachte.

Het slachtoffer dient zich er echter bewust van te zijn, indien hij zich uitlaat over meerdere inhoudelijke punten, dat een dusdanige verklaring aanleiding kan zijn om het slachtoffer als getuige te doen horen. Dit kan zijn op verzoek van de verdachte (raadsman) of officier van justitie, maar de rechter kan dit ook ambtshalve besluiten. Het moge duidelijk zijn dat het slachtoffer in de regel niet zit te wachten op een beëdiging als getuige en een status als dusdanig.

Gastschrijver

Voeging in strafzaak eenvoudig, maar met bewijsrisico

Voeging Zoals gezegd kan degene die rechtstreeks schade heeft geleden door het strafbare feit zich voegen in de strafzaak tegen de verdachte. Hij of zij wordt dan aangemerkt als benadeelde partij. Het moet gaan om een direct benadeelde, dus niet bijvoorbeeld een ouder of een werkgever.

De tenlastelegging is op het moment van voeging nog niet zo van belang. Immers het gaat meer om de stelling dat een slachtoffer zegt benadeeld te zijn door de verdachte die een strafbaar feit heeft gepleegd. Daarbij kan de benadeelde partij menen dat er sprake is van bedreiging met de dood en de officier van justitie kan besluiten mishandeling ten laste te leggen. Voor de mogelijkheid om te voegen in de strafzaak is dit niet relevant.

De beoordeling over hetgeen de benadeelde partij vordert, komt ter terechtzitting aan de orde. Logischerwijs betekent dit dus dat dan eerst beoordeeld wordt of de benadeelde partij wel ontvankelijk is in zijn of haar vordering.

Indien de vordering ontvankelijk is, moet een

November 2019 |

Asega

|

51

MR. N. GROENEVELD | VOEGING IN STRAFZAAK EENVOUDIG, MAAR MET BEWIJSRISICO

inhoudelijke beoordeling van de vordering plaatsvinden.

Voeging eenvoudig doch complex Een strafzaak tegen de verdachte is voor het slachtoffer emotioneel belastend. Dat hoeft geen betoog. Immers dan wordt hetgeen waar hij slachtoffer van is, uitvoerig in de openbaarheid besproken. Een strafproces is openbaar, uitzonderingen daargelaten. Dan is dus feitelijk pas het moment daar, dat het slachtoffer kan ervaren of hij genoegdoening vindt in hetgeen er ten laste gelegd wordt, geëist wordt en uiteindelijk als straf opgelegd wordt door de rechter.

Eenvoudige voeging Een voeging in de strafzaak en dan met name de mogelijkheid om een schadevergoeding in te dienen, moet een niet te belastende proceshandeling zijn voor het slachtoffer. Dit heeft de wetgever beoogd.

Het voegen in de strafzaak an sich is inderdaad relatief eenvoudig. Het kan op twee manieren. De eerste mogelijkheid is de optie om te voegen voorafgaand een de terechtzitting van de verdachte. Dit is een schriftelijke mogelijkheid middels het formulier Verzoek tot Schadevergoeding.

Dit formulier verkrijgt het slachtoffer vanuit het OM of vanuit Slachtofferhulp Nederland ofwel van een gespecialiseerd advocaat in Slachtofferzaken.

De tweede - wellicht nog eenvoudiger optie - is het ter terechtzitting aangeven bij de rechter, dat het slachtoffer zich in de strafzaak wenst te voegen als benadeelde partij. Daarbij moet de vordering worden aangegeven alsmede de gronden waarop deze vordering berust: artikel 51g lid 3 Sv. Deze wijze van voegen kan dus ook mondeling geschieden volgens artikel 51g lid 3 tweede volzin Sv. De benadeelde partij kan zich tot aan het requisitoir van de Officier van Justitie voegen in de zaak. Een en ander zijn formele mogelijkheden. In de praktijk is een voeging op het laatste moment, dus voordat de officier van justitie begint met het requisitoir, geen aanrader. Des te later de voeging, des te groter de kans op een niet-ontvankelijkheid of een afwijzing van de vordering. De benadeelde partij valt dan terug op de resterende mogelijkheid om een civiele procedure

52 | Asega | November 2019

aanhangig te maken.

Civiele vordering Indien voeging in de strafzaak als slachtoffer tevens benadeelde partij niet mogelijk zou zijn of indien de vordering wordt afgewezen, is er de weg van de civiele procedure om te bewandelen. Om deze weg te overwegen, is voor menigeen al een drempel. Iemand aansprakelijk stellen, schade aantonen, bewijzen en vorderen is vrijwel altijd mogelijk, doch niet makkelijk. Bovendien geldt er een behoorlijk procesrisico in het civiele recht.

Wie stelt, moet bewijzen, om het even simpel te houden.

Slaagt men niet in de bewijslast, dan krijgt de gedaagde gelijk en moet de eiser (benadeelde partij in casu) de juridische kosten aan de tegenpartij vergoeden. Een behoorlijke financiële aderlating en mogelijk een grotere dan de gehele schadevordering an sich. Indien dat laatste het geval zou zijn, is de afweging ten einde; slechts weinig mensen zullen dan een civiele vordering aanhangig maken, laat staan een slachtoffer.

Qua schadevordering heeft het voegen in de strafzaak als voordeel dat een civiele procedure niet noodzakelijk is.

Laatstgenoemde procedure is er een met bewijslast en een aanzienlijk procesrisico.

Over bewijslast wordt niet gesproken in het wetboek van Strafvordering en van een procesrisico is in het geheel geen sprake. Er wordt in artikel 51g Sv slechts gesproken over ‘de gronden waarop de vordering berust’.

De bedoeling van de wetgever om voeging in een strafzaak voor het slachtoffer of nabestaande mogelijk te maken, is om een civiel proces met bewijslast en risico voorkomen. Dit betekent een immers nog zwaardere belasting, zo men wil benadeling, van het slachtoffer. Met alles waar het slachtoffer mee moet ‘dealen’, is een civiele procedure wel het laatste waar een slachtoffer mee bezig kan zijn. Tot zo ver wordt de bedoeling van de wetgever geprezen. Echter, een vordering benadeelde partij wordt op eenzelfde civiele gronden beoordeeld als een civiele vordering an sich. Dit betekent dus wel degelijk een bewijsrisico voor de benadeelde partij.

Complexe beoordeling vordering

MR. N. GROENEVELD | VOEGING IN STRAFZAAK EENVOUDIG, MAAR MET BEWIJSRISICO

Een vordering schadevergoeding ingebracht door de benadeelde partij bestaat doorgaans uit een materieel deel en een immaterieel deel, het zogenaamde smartengeld.

Bij de vordering van een schadevergoeding door de benadeelde partij zal zowel de officier van justitie, als de (raadsman van de) verdachte, als de rechter zich uitlaten. Is de vordering aannemelijk, onderbouwd en toewijsbaar. Dat is de vraag.

In het wetboek van strafvordering wordt in artikel 51g gesproken over de inhoud van de vordering en de gronden waar deze op berust.

Zo beschouwd kan de indruk ontstaan dat een onderbouwing van het gevorderde voldoende is en dat het hier niet gaat over een civiele onderbouwing, ofwel bewijslast, voor de benadeelde partij. Niets is minder waar.

De Hoge Raad oordeelde in zijn uitspraak van 14 februari 2012 dat het bij de beoordeling van een vordering benadeelde partij niet gaat om de bewijsminimum regels geldende in het strafrecht.4 Voor de vordering benadeelde partij zijn de regels van de bewijslastverdeling en de regels ten aanzien van de stelplicht uit het civiele recht van toepassing. De benadeelde partij moet dus de gronden aanvoeren en deze gronden onderbouwen met bewijs. Feitelijk bewijs.

Dat betekent voor een vordering materiële schade dat alle facturen en dergelijke ingebracht dienen te worden ter onderbouwing. Claimt men bijvoorbeeld vergoeding van de kleding, welke door de mishandeling zijn stuk gegaan of onherstelbaar vies zijn geworden, omdat er bijvoorbeeld niet uitwisbare bloedvlekken in zijn gekomen, dan moet men aantonen welke kleding men aan had en wat de kosten van deze kledingstukken zijn.

Gaat het om een vordering van immateriële schade, bijvoorbeeld psychische klachten zoals nachtmerries en angsten, dan moet men een verklaring van een arts of andere deskundige inbrengen ter onderbouwing en dus ter bewijs.

Zonder een dusdanige onderbouwing met stukken, zal de vordering niet slagen of slechts ten dele slagen indien de mening bestaat dat er toch naar enige waarschijnlijkheid wel sprake van zal zijn.

Botsing rechtsregels Het summier geregelde in het wetboek van

strafvordering ten aanzien van de rol van het slachtoffer en de vordering van de benadeelde partij, staat op gespannen voet met hetgeen de Hoge Raad aangeeft ten aanzien van het toepasbare civiele recht als het gaat om bewijslastverdeling en stelplicht.

Zwijgrecht Als voorbeeld nemen we het zwijgrecht als recht binnen het strafrecht. Indien een verdachte zich beroept op dit zwijgrecht, betekent dit dat de verdachte niet of nauwelijks verweer kan voeren tegenover de vordering van de benadeelde partij. De tenlastelegging en de door de officier van justitie aangegeven ‘feiten’ alsmede hetgeen het slachtoffer c.q. de benadeelde partij inbrengt, staan immers in nauw verband met elkaar. Verweer voeren tegenover het een zal nagenoeg altijd een verbreking van zijn eigen zwijgrecht betekenen, zonder deze intentie te hebben. Beter is dan maar om te blijven zwijgen met het risico dat de vordering van de benadeelde partij wordt toegewezen.

Uiteraard zal deze vordering niet worden toegewezen als het ten laste gelegde volgens de strafrechter niet bewezen kan worden. Zo bekeken, kan gemeend worden dat er tussen het strafrecht en het civiele recht ten aanzien van het zwijgrecht en de vordering benadeelde partij geen moeilijkheden te verwachten zijn.

Bewijslevering Binnen het civiele recht zijn er tal van mogelijkheden om een vordering te onderbouwen en te bewijzen. In eerste instantie middels de dagvaarding of conclusie van antwoord met bijbehorende producties (schriftelijke stukken of anderszins deponeerbare bewijsmiddelen). Getuigen kunnen worden opgeroepen en ter zitting worden gehoord. Aanvullende akten kunnen worden genomen. Et cetera.

Binnen het strafrecht gelden er uiteraard ook vele mogelijkheden om een en ander te bewijzen of te ontkrachten. Echter, als het gaat om de vordering van de benadeelde partij is er slechts een mogelijkheid. Deze mogelijkheid is het inbrengen van de vordering middels het formulier verzoek tot schadevergoeding, gelijktijdig met de schriftelijke stukken zoals facturen (materiële schade), verklaringen van onafhankelijk deskundigen (immateriële

November 2019 | Asega | 53

MR. N. GROENEVELD | VOEGING IN STRAFZAAK EENVOUDIG, MAAR MET BEWIJSRISICO

schade) en aan te geven jurisprudentie.

Het oproepen van getuigen om ter strafzitting te horen is in beginsel uitgesloten. Ditzelfde geldt voor het inbrengen van aanvullende akten. Daarvoor leent het strafproces ten gunste van het slachtoffer zich doorgaas niet, want dat maakt het proces te omvangrijk en feitelijk maakt het dat de vordering van de benadeelde partij te omvangrijk is. Indien het oordeel wordt gegeven dat de vordering van de benadeelde partij een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert (dus te omvangrijk is), betekent dit dat de vordering niet-ontvankelijk verklaard wordt.

De benadeelde partij resteert dan alleen nog de mogelijkheid om de civiele rechter in te schakelen.

Het al dan niet inschakelen van de civiele rechter, na afloop van de strafzaak, is een overweging an sich. Verschillende factoren spelen daarbij een rol. Ten eerste is de vraag wat de vordering van de benadeelde partij nu precies behelst. Over wat voor een bedrag hebben we het en hoe makkelijk of moeilijk is de schade aan te tonen. Er even van uitgaande dat het onlosmakelijk voortvloeit uit het gepleegde strafbare feit.

Ten tweede moet de vraag gesteld worden of er veroordeling is uitgesproken jegens de verdachte. Is er immers vrijspraak of ontslag van alle rechtsvervolging gegeven, kan de benadeelde wellicht vraagtekens plaatsen bij de toewijsbaarheid van zijn vordering.

Een en ander is natuurlijk afhankelijk van de inhoud van het strafvonnis en de overweging van de rechter, welke puur ter overweging meegewogen dienen te worden alvorens een civiele vordering aanhangig wordt gemaakt en er een inschatting van de kans van slagen gegeven kan worden. Daarbij de opmerking dat de civiele rechter niet de strafrechter is, echter gezien het feit dat voor de vordering de civiele regels toepasbaar zijn, toch deze overweging.

Ten derde zal wederom het emotionele aspect (nogmaals) om de hoek komen kijken.

Was het voor het slachtoffer al emotioneel belastend om zich te voegen als benadeelde partij in het strafproces, een civiele vordering zal mijns inziens deze belasting alleen maar verhogen.

Tot slot, zonder daarmee de illusie te wekken volledig te zijn, moet het procesrisico worden

54 | Asega | November 2019

afgewogen. De kans bestaat, ondanks dat men gelijk heeft, dat men geen gelijk krijgt en dat de vordering dus wordt afgewezen met alle proceskostenveroordeling-gevolgen van dien.

Conclusie Een slachtoffer van een misdrijf heeft verschillende en uitgebreide rechten. Een benadeelde partij kan zich voegen in het strafproces als zijn of haar schade voortvloeit uit het gepleegde strafbare feit.

De benadeelde partij kan een vordering voor de geleden schade indienen. Deze vordering kan zowel bestaan uit materiële als immateriële schade.

Ondanks dat voeging in een strafzaak eenvoudig is en als eenvoudige procedure te boek staat, gelden desalniettemin de complexe regels van het civiele recht als het gaat om het stellen en bewijzen van de vordering. Daar waar deze regels botsen, zal het strafrecht zege vieren. Dit zal echter niet ten gunste van de benadeelde partij zijn. In de regel zal de vordering van de benadeelde partij dan gekenmerkt worden als een te zware belasting van het strafproces en dus volgt er een niet-ontvankelijkheid. Dit betekent dat de benadeelde partij zich alsnog tot de civiele rechter zal moeten wenden.

Oftewel een eenvoudige voegingsmogelijkheid voor de benadeelde partij betekent hoe dan ook een confrontatie met civiele complexiteit.

Dat is aan slachtoffers, tevens benadeelde partijen, binnen het strafrecht niet altijd even eenvoudig uit te leggen. mr. N. (Nicolien) Groeneveld Eindnoten 1 J. Candido (eindredactie), Slachtoffer en de rechtspraak, Den Haag: Xeros 2017, p.8.

2 Richtlijn 2012/29/EU, pbEU 2012, L. 315/57 d.d. 14 november 2012.

3 Wet van 12 juli tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering ter voorbereiding van het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces (Stb. 2012, 345).

4 HR 14 februari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BU8755.

asega-aanraders Boeken

‘Anne’ door Hans Faber

Een boek over verlies, samenhorigheid, pijn en emotie. Het verhaal achter de zoektocht naar Anne Faber is geschreven door de oom van Anne Faber, Hans Faber. Hij beschrijft op een integere en indrukwekkende manier de wijze waarop familie en vrienden de zoektocht naar de vermiste Anne Faber hebben beleefd.

Naast een meeslepende beschrijving van de zoektocht, wordt een gedetailleerd beeld geschetst van de persoon ‘Anne Faber’.

Daardoor kom je erachter dat Anne Faber iemand was die midden in het leven stond en mensen kon verbinden. Ze groeide op in een warm nest en stond altijd klaar voor vrienden en familie. Het is een verhaal dat gaat over meer dan alleen een slachtoffer van een ernstig zeden- en geweldsmisdrijf. Anne is het slachtoffer van het falende rechtssysteem met wie heel Nederland wekenlang heeft meegeleefd. Als gevolg van dat falende systeem heeft de vader van Anne Faber een brief geschreven aan de voormalig rechter Rinus Otte. Door de input van de vader wordt het hele TBS-stelsel nog eens kritisch benaderd, hetgeen zeer interessant is voor ons als juristen. Al deze ingrediënten maken het boek meer dan de moeite waard om te lezen.

‘Wraak’ door Wouter Laumans & Marijn Schrijver

Het vervolg op ‘Mocromaffia’ is een schokkend verhaal over de Amsterdamse onderwereld.

Door een inval van de Canadese politie in 2016 bij een hostingsbedrijf zijn de servers van een Nederlands telecombedrijf nagetrokken. Berichten van criminelen worden bij het Nederlandse telecombedrijf met behulp van pgp-telefoons opgeslagen.

Met pgp-telefoons (‘pretty good privacy’) worden versleutelde berichten verstuurd via een speciale BlackBerry telefoon om uit het zicht van politie en justitie te blijven.

Het is een gewild speeltje voor criminelen, om zo onderling te communiceren. Nu verschillende liquidaties tot in detail zijn

besproken via dit communicatiemiddel heeft de politie een rijke vondst in handen gekregen. Het vervolg gaat op dezelfde voet verder als Mocromaffia; handel in drugs in combinatie met extreem geweld. ‘Wraak’ beschrijft op een gedetailleerde, beeldende wijze het verhaal van de strijd tussen twee criminele groeperingen in de Amsterdamse Mocromaffia. Kenmerkend voor de daders is dat leeftijd niet langer een issue is, laat staan een crimineel ‘trackrecord’. Grote kopstukken palmen jongetjes op straat in om ze vervolgens wat klusjes te laten doen. Zonder dat ze het door hebben raken deze jongens verstrikt in het milieu en gaan ze over tot de meest verschrikkelijke liquidaties. Niet tijdens de nacht, maar op klaarlichte dag midden op de straat, snelweg, tankstation of in een restaurant. Loopjongens die in ruil voor een paar honderd euro of cocaïne idiote kapriolen uithalen om aan de politie te ontkomen. Een strijd tussen twee groeperingen die doorgaan tot het bittere eind.

rubriek

gerlant van essen

TV

Voor de rechter - RTL 5

Kruimeldieven, drugshandelaren, wildplassers en andere wetsovertreders staan terecht voor de rechter. De zittingen bij de politierechter zijn opgenomen in verschillende rechtbanken verspreid over heel Nederland. Het spel waarin de burger onder toeziend oog van heel Nederland terecht staat voor de politierechter. Door het programma te kijken hoef je niet meer een bezoek te brengen aan de rechtbank om te kunnen genieten van de meest kolderieke zaken van het Nederlandse strafrecht. Na de uitspraak komen vaak deskundigen aan het woord om tekst en commentaar te geven op het eindoordeel.

Seizoen 5 van het tv-programma ‘Voor de rechter’ is elke dinsdagavond sinds 3 september 2019 te zien vanaf 21:30 uur.

Terugkijken: College Tour met Bénédicte Ficq College Tour - NPO Start Aflevering één van het afgelopen seizoen

November 2019 |

Asega

|

55

van College Tour trapte af met een van de bekendste strafpleiters van Nederland, Bénédicte Ficq. Na de overstap van anchorman Twan Huys naar RTL mocht Matthijs van Nieuwkerk het stokje overnemen van zijn collega. In zijn eerste aflevering legt hij Bénédicte Ficq meteen het vuur aan de schenen. Bekende cliënten als Dino Soerel en Badr Hari komen ter sprake, evenals de rechtszaak die Ficq voerde tegen de tabaksfabrikanten. In het gesprek is Bénédicte Ficq daarnaast op een aantal opvallende uitspraken te betrappen over onder andere haar collega- advocaten en de zorg die zij voor haar cliënten draagt.

Series

Criminal

Criminal is een unieke misdaadserie doordat het zich in vier verschillende landen afspeelt. Voor elk land zijn drie afleveringen gereserveerd die worden geregisseerd door een regisseur uit het land waarin de opnames zijn opgenomen.1 De taal en acteurs zijn daardoor geheel afhankelijk van het land waarin de opname wordt gehouden. In elke aflevering is er één verdachte die zal worden verhoord in Duitsland, Frankrijk, Spanje of Verenigd Koninkrijk. Zo zijn de bekende acteurs David Tennant en Hayley Atwell in het VK te zien en Christian Berkel en Nina Hoss in Duitsland.2 Iedere aflevering speelt zich geheel af op de verhoorkamer van de politie. Elke aflevering heeft opnieuw een andere verdachte met een eigen verhaal. Het kat- en muisspel tussen de verdachte en de detective in de verhoorkamers maken de serie een spannende thriller die je op het puntje van je stoel zal doen laten zitten. De serie heeft iets weg van Mindhunter en Bodyguard, maar kent ook zijn eigen karakter en dynamiek.

Criminal bestaat uit twaalf afleveringen van 45 minuten en is sinds 20 september 2019 via Netflix te streamen.

Films

Baantjer - Het Begin

De Cock (met Cee-Oo-Cee-Kaa) is terug in een vernieuwde versie van Baantjer. De film vormt het startschot voor een geheel nieuw televisieseizoen Baantjer die vanaf 5 januari 2020 te zien is op RTL 4 en

56 | Asega | November 2019

Videoland.3 De hoofdrollen worden vertolkt door Jurre de Cock (Waldemar Torenstra) en Tonnie Montijn (Tygo Gernandt) die rechercheurs zijn in de roerige jaren ’80 van de Amsterdamse penoze. Wanneer de Cock en Montijn een moordzaak onderzoeken, stuitten ze al snel op een spoor dat hen zal leiden naar poging om prinses Beatrix te liquideren. Hoe het verder afloopt is in de film te zien. De film werd dit jaar goed ontvangen door het publiek in de bioscoop en is in de race voor de Gouden Film door de nominatie van het Nederlands Filmfestival.

De film is sinds 3 september 2019 te bekijken op Videoland.

Podcast Openbaar Ministerie

Onlangs is het Openbaar Ministerie begonnen met het opnemen van podcasts. Het OM hoopt op die manier transparanter te kunnen zijn over het werk wat ze verrichten4. De podcasts zijn in principe voor een breed publiek toegankelijk. Werknemers en deskundigen van het Openbaar Ministerie geven op een toegankelijke manier tekst over o.a. de voorwaardelijke invrijheidstelling, Holleeder en het vervolgen van No Surrender-leden.

Voor degene die achtergrondinformatie wil over bepaalde strafrechtelijke thema’s, is dit absoluut een aanrader.

De podcasts van het OM zijn te beluisteren via SoundCloud, Spotify en iTunes.

Eindnoten 1 Esquire, 'De Netflix-serie Criminal wordt je nieuwe thriller-verslaving (trailer!)', 4 september 2019, te vinden op: esquire.com (laatst geraadpleegd op 20 september 2019).

2 Manners, 'Netflix toont Criminal: ambitieuze en innovatie misdaadserie met topcast', 5 september 2019, te vinden op: manners.nl (laatst geraadpleegd op 20 september 2019).

3 Televizier, 'Yannick Jozefzoon speelt partner van De Cock in serie Baantjer het Begin', 19 september 2019, te vinden op: televizier.nl (laatst geraadpleegd op 20 september 2010).

4 Mr-online, 'Nu ook op spotify: het OM', 26 juni 2019, te vinden op: mr-online.nl (laatst geraadpleegd op 20 september 2019).

agenda - activiteiten 13 november 2019 Bezoek Politie opleiding- en training centrum Maandelijkse borrel

18 november 2019 Kroegcollege 'Drugsgebruik op festivals. Hoe past het Openbaar Ministerie het snelrecht toe op een festivalterrein?

27 november 2019 Bezoek Centrum Internationale Kinderontvoering

3 december 2019 Pleittraining De Haan Advocaten & Notarissen

4 december 2019 Maandelijkse borrel

18 december 2019 Kantoorbezoek Bakx & Snorn

Kijk voor meer details en een actueel overzicht op www.simonvanderaa.nl

November 2019 | Asega | 57

Eindnoten 1 M. Siesling, Eerwraak en het Nederlandse Strafrecht, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2004.

2 C. van Eck, Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Bert Bakker, 2001.

3 C. van Eck, Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Bert Bakker, 2001.

4 H. Bakker, Eerwraak in Nederland: een quickscan van de stand van zaken, Transact 2003.

5 H. Ferwerda & I. Van Leiden, Eerwraak of eergerelateerd geweld? Naar een werkdefinitie, Den Haag: WODC 2005.

6 Kvinnoforum, A Resource Book for Working Against Honour Related Violence. Based on the project ‘Honour Related Vio- lence in Europe – mapping of occurrence, support and preventive measures’, Stockholm: Kvinnoforum, 2003, p. 26.

7 F. Strijbosch, ‘Culturele delicten in de Molukse gemeenschap’, NJB 1991, p. 666.

8 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

9 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

10 Rb. ’s-Hertogenbosch 13 februari 2001, ECLI:NL:RBSHE:2001:AA9954, LJN AA9954.

11 Rb. ’s-Hertogenbosch 13 februari 2001, ECLI:NL:RBSHE:2001:AA9954, LJN AA9954.

12 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

13 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

14 S. Bloemink, Cultureel verweer, in: G. Anders e.a. (red.), De onvermijdelijkheid van rechtspluralisme, Nijmegen: Ars Aequi Libri 1998, p. 55, 56.

15 Rb. Amsterdam 7 juli 2004, ECLI:NL:RBAMS:2004:AP8622, LJN AP8622.

16 P. Meurs, Cluckers G. (1998) Acculturatieproblemen. In: Hb. Kind.&Adoles. - Boekblok. Bohn Stafleu van Loghum, Houten, p. 922.

17 M.L. Haimé, Culturele diversiteit en rechterlijke macht, in: E. Bauw e.a. (red.), Mijnheer de voorzitter. Liber amicorum A.H. van Delden, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2007, p. 137.

18 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

19 J. ten Voorde, Het zwaarder straffen bij culturele delicten. Feit of fictie, Proces 2004, p. 124 e.v.

20 Rb. ’s-Hertogenbosch 13 februari 2001, ECLI:NL:RBSHE:2001:AA9954, LJN AA9954.

21 H. D. Wolswijk (2010). De Nederlandse strafrechter en culturele delicten. Ontmoetingen : Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, (16), 21-31.

22 Hof Leeuwarden 19 juni 2000, ECLI:NL:GHLEE:2000:AD8362, LJN AD8362.

23 J. ten Voorde, ‘Het zwaarder straffen bij culturele delicten. Feit of fictie’, Proces 2004, p. 124 e.v., Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004.

24 J. Janssen & J. Voorde, ‘De strafrechtelijke aanpak van eergerelateerd geweld nader beschouwd’, Proces 2011/2, Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

25 J. ten Voorde, ‘Het zwaarder straffen bij culturele delicten. Feit of fictie’, Proces 2004, p. 124 e.v., Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004.

26 Hof Arnhem 12 juni 2002, ECLI:NL:GHARN:2002:AE4029, LJN AE4029.

27 J. ten Voorde, ‘Het zwaarder straffen bij culturele delicten. Feit of fictie’, Proces 2004, p. 124 e.v., Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004.

28 EHRM 25 maart 2010, 37193/07 (Paraskeva Todorova/Bulgarije).

29 J. Janssen & J. Voorde, ‘De strafrechtelijke aanpak van eergerelateerd geweld nader beschouwd’, Proces 2011/2, Den Haag: Boom Juridische uitgevers.

30 J. ten Voorde, ‘Het zwaarder straffen bij culturele delicten. Feit of fictie’, Proces 2004, p. 124 e.v., Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004.

31 Rechtbank ’ s-Hertogenbosch 13 februari 2001, ECLI:NL:RBSHE:2001:AA9954, LJN AA9954.

Jij krijgt een gratis drankje op de volgende borrel!