Report on Arrest and Detention of (and Cases Against) Sikh Leader Bhai Daljeet Singh

Page 1

“AinAWkwrI rwj pRbMD ivc inAW-psMdW dI Xog QW kYdKwnw”

BweI dljIq isMG ib`tU qy swQIAW dI igRPqwrI sbMDI ivSyS irport

A

mrIkI ivdvwn Qoro ny ikhw hY ik “Aijhy rwj pRbMD hyTW jo iksy ƒ AinAWeI kYd krdw hY, iek inAWeI purS dI Xog QW vI

kYdKwnw hI hY[” A`j aus ivdvwn dw kihxw BweI dljIq isMG ib`tU dI igRPqwrI dy sbMD ivc iblkul Fu`kdw hY[ dljIq isMG ib`tU is`K sMGrS dw auh isDWqk pihrydwr hY ijsny v`K v`K rUpW-vysW rwhIN kOmI sMGrS jwrI r`iKAw hY[ jdoN hiQAwrbMd sMGrS dI g`l krIey qW dljIq isMG ib`tU qy ausdy swQIAW vloN kIqy AYkSn s`ucy is`K isDWqW dI qrzmwnI krdy pRqIq huMdy hn qy A`j jdoN kOmWqrI p`Dr auqy v`K v`K s`iBAwcwrW vloN AwpxI hoNd-hsqI bcweI r`Kx leI isAwsI sMGrS c`l rhy hn qW auh is`K s`iBAwcwr ivroDI lokW dI A`K ivc sB qoN vD rVk irhw hY[ auh nw qW plIq ho cu`kI AkwlI isAwsq dw ih`sw bxdw hY qy nw hI AKOqI lokqMqr qy bhuigxqI dy dwby hyT c`lx vwly pRbMD dw purzw bxdw hY[ iehI kwrn hY ik id`lI qKq qy cMfIgVH ausƒ jylH dIAW slwKW ipCy hI vyKxw cwhuMdy hn pr lMmy hiQAwrbMd sMGrS, rUpoSI dI izMdgI qy lMmI kYd ny ausƒ hor vI inKwr ky kOmI sMGrS dw AlMbrdwr bxw id`qw hY[ KwVkU sMGrS, rUpoSI, kYd, irhweI, isAwsI srgrmI Aqy iPr igRPqwrIAW: is`K kOm dI AzwdI leI lVy gey hiQAwrbMd sMGrS dOrwn 1996 ivc igRPqwrI qoN bwAd BweI dljIq isMG nUM BwrqI styt vloN pwey gey 23 kysW dw swhmxw krnw ipAw, ijnHW ivcoN 22 brI ho cu`ky hn qy hux ienHW ivcoN isrP luiDAwxw dI fkYqI vwlw iek kys hI luiDAwxw dI twfw Adwlq ivc c`l irhw hY[ BwvyN ieh kys brI ho gey pr ienHW krky BweI dljIq isMG nUM qkrIbn dhwkw Br jylH iv`c kYd r`iKAw igAw[ 2005 ivc zmwnq 'qy irhwA hox qoN bwAd BweI dljIq isMG ny isAwsI qy smwjk-Dwrmk Kyqr ivc srgrmI SurU kIqI qW smyN dIAW srkwrW ny BweI dljIq isMG auqy dyS Droh (Dwrw 124-ey) smyq 153-ey, 153-bI Aqy 107/151 dy keI JUTy mukdmyN drz kIqy, ijnHW ivc BweI dljIq isMG ƒ muV igRPqwr kIqw jWdw irhw hY[ ienHW swry mukdimAW dI kwrvweI dw mOkw-myl qy mukdmyN drz dy FMg qrIky sp`St krdy hn ik BweI dljIq isMG dI aukq srgrmI kwrn hI aunhW nUM muV JUTy mukdimAW dw swhmxw krnw pY irhw hY[


dyS Droh dy mukdmyN kwnUMn dI durvrqoN:

ault SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) dy mwnsw ijlHy dy vrkrW qy

pMjwb ivc is`K AwgUAW iKlwP Dwrw 124-ey (dyS Droh) dI

smrQkW, jo kotDrmUM dy SwqmeI morcy dy smyN qoN hI srkwr qy puils

srkwrW v`loN Ku`lHI durvrqoN kIqI jWdI hY qy BweI dljIq isMG dy kys

nUM Pu`tI A`K nhIN sn BwauNdy, nUM igRPqwr krky aunHW dw nW ies kql

ies dI pRq`K imswl hn[ swl 2006 ivc brnwlw dy ipMfW PqihgVH

nwl joV id`qw[

CMnw, DOlw qy sMGyVw dy ikswnW dI zmInW srkwrI Sih nwl trweIfYNt

Agly mhIny (Agsq 2009) ivc sMGrSSIl KwVkU BweI

kMpnI vloN zbrI Kohx dw purAmn qrIky nwl ivroD krn 'qy BweI

blbIr isMG bIrw dI luiDAwxw dy rylvy stySn qoN igRPqwrI hoeI qW

dljIq isMG auqy dyS Droh dw mukdmw drz krky igRPqwr kIqw

pMjwb puils ny “A`qvwd nUM surjIq krn dIAW koiSSW” nUM nwkwm

igAw[ BwvyN ik ikswnW nwl smJOqw hox ipCoN ies mwmly nwl sbMDq

krn dw dwAvw kIqw qy blvIr isMG bIry auqy muk`dmw nMbr 123

swry kys srkwr ny vwps lY ley sn pr kyvl BweI dljIq isMG

drj kIqw igAw[ ies igRPqwrI nUM ADwr bxw ky puils ny BweI

vwlw kys vwps nhIN ilAw igAw sI[ ipCly swl Adwlq ny ies kys

dljIq isMG qy pMc pRDwnI iKlwP pihlW qoN SurU ho cu`kI kwrvweI hor

nUM JUTw krwr idMidAW BweI dljIq isMG nUM brI kr id`qw hY[

qyz kr id`qI[

iesy qrHW 6 jUn 2007 G`lUGwry idhwVy mOky drj kIqw dyS Droh

puils Anuswr blbIr isMG ny rylvy puils dI ihrwsq ivc

dw kys vI Adwlq vloN brI kr id`qw igAw hY qy sOdw swD ivru`D sRI

jwxkwrI idqI ik “dljIq isMG ib`tU ny AkwlI dl pMc pRDwnI

PqihgVH swihb qoN cMfIgVH mwrc dOrwn meI 2007 ivc PqihgVH

bxwieAw hoieAw hY ijs rwhIN auh 'dyS dI eykqw qy AKMfqw qoVn dw

swihb puils vloN drj kIqw kys vI brI hox dy Aswr hn[ pr

kMm krdw hY' qy jy ausƒ igRPqwr kIqw jwvy jW ausdy Gr qy dPqr

ivcwrn vwlI g`l ieh hY ik kI ikswnW dI zmIn jbrI Kohx dw

ivc ryf kIqI jwvy qW 'bhuq swrI ieqrwjXog sm`grI' (Swied

ivroD krnw qy 6 jUn nUM SRI Akwl qKq swihb ivKy mnwey jwx vwly idhwVy ivc hwzrI Brnw “dyS Droh” hY? kI ieMJ ibnw kwnUMnI ADwr dy isAwsI ivroDIAW au~qy JUTy kys drz krky pMjwb ivclIAW kWgrs qy AkwlI-Bwjpw srkwrW kwnUMn dI durvrqoN nhIN kr rhIAW? kI kwnUMn dI durvrqoN krnI lokW nwl Droh krn dy qu`l nhIN hY? kI iksy AwgU nUM isAwsI srgrmI qoN rokx leI kwnUMn dI durvrqoN krnI jwiez TihrweI jw skdI hY?

hiQAwr vI) qy 'pYsw jo auh A`qvwdI kwrvweIAW leI vMfdw hY', brwmd ho skdw hY”[ ies AwDwr auqy puils ny BweI dljIq isMG ib`tU qy nw-mlUm ivAkqIAW iKlwP Twxw srwBw ngr ivKy gYrkwnUMnI kwrvweIAW rokU kwnUMn, 1967 dI Dwrw 13, 15, 17, 18, 18-bI ADIn muk`dmw nMbr 131 drj kIqw[ puils dy JUTy dwAvy Aqy hkIkq:

gurU-fMmH ivru`D sMGrS: pMQ qy srkwr dy pYNqVy

puils ny AwpxI AYP. AweI. Awr ivc ieh idKwaux dI koiSS kIqI ik BweI dljIq isMG dy “Gr qy dPqr ivc ryf kIqI jwvy qW

A`j ieh g`l hr koeI mihsUs kr irhw hY ik gurU-fMmH is`KI dy

bhuq swrI ieqrwjXog sm`grI (Swied hiQAwr vI) qy pYsw jo auh

nroey isDWqW nUM Korw lgwaux leI coKI srgrmI kr irhw hY[ ies

A`qvwdI kwrvweIAW leI vMfdw hY” brwmd ho skdw hY, pr puils

mksd leI kyNdr Awpxy is`K pMQ ivroDI pYNqVy krky Aqy pMjwb

nUM CwipAW ivc dPqr dy kwnUMnI kwgzwq, pRYs ibAwn, AKbwrI

dIAW kWgrs jW AkwlI-Bwjpw srkwrW kyNdr dI nIqI qy votW dy sOVy mnorQW krky fyrydwrW nUM Ku`lHI ihmwieq idMdIAW hn[ Aijhy mOky BweI dljIq isMG ib`tU ny dyhDwrI gurU fMmH iKlwP pMQ dy PYsilAW au~qy pUrw qwx lw ky iemwndwrI qy idRVHqw nwl pihrw id`qw hY qy ipCly smyN ivc BweI dljIq isMG v`loN idn-rwq kIqI geI srgrmI, SWqmeI Kwlsw mwrcW dI lVI, kotDrmUM morcw qy fyrw slwbqpurw dI qwlwbMdI leI morcw Awid kwrvweIAW ies dw mUMhoN-boldw sbUq hY[ aunHW ies Arsy dOrwn fyrwvwd ivru`D sMGrS nUM lIhoN lwhux dIAW keI srkwrI nIqIAW nwkwm kIqIAW qy ies iemwndwrI qy idRVqw kwrn BweI dljIq isMG qy swQI pMjwb dI AKOqI pMQk srkwr dIAW A`KW ivc roiVAW vw| rVk rhy sn[

KbrW dIAW kwqrW, pMc pRDwnI dy mhwrwj ngr luiDAwxw siQq dPqr dw ikrwieAwnwmw, v`K-v`K ivAkqIAW ƒ Byjy pYsy dIAW bYNk rsIdW, dPqr dy kMipaUtr, is`K Shwdq dy aup sMpwdk s. syvk isMG dw lYptwp, pMc pRDwnI dy mIfIAw kmytI mYNbr AYfvokyt jspwl isMG mMJpur dw lYptwp, is`K Shwdq dy rswly Aqy frweIivMg lweIsYNs Awid brwmd hoey hn[ ienhW ivcoN koeI vI cIj gYrkwnUMnI nhIN hY qy iksy vI kMipaUtr jW lYptwp ivcoN vI koeI ieqrwzXog jwxkwrI nhIN imlI[

Agsq 2009 ivc muV igRPqwrI qy luiDAwxw kys: ienHW hwlqW ivc pMjwb srkwr nUM BweI dljIq isMG qy SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) dy AwgUAW, vrkrW qy smrQkW iKlwP kwrvweI dw bhwnw julweI 2009 ivc mwnsw ivKy iek fyrw pRymI il`lI kumwr dy kql kwrn iml igAw[ (ies kys ivc puils dI mnGVMq khwxI bwry hyTW jrw ivsqwr ivc izkr kIqw igAw hY: pMjwb srkwr dy ieSwry au~qy puils ny mOky dy gvwh dy ibAwnW dy

2

puils ny ieqrwjXog sm`grI idKwaux leI AYfvokyt mMJpur auqy 'dsmyS rYjmYNt AwP Kwilsqwn' dy do AKOqI lYtrpYf Awpxy koloN pwey hn, pr kwnUMn dI pVqwl krn au~qy pqw l`gdw hY ik ies nW dI jQybMdI au~qy vI Bwrq AMdr koeI pwbMdI nhIN hY qy nw hI ieh gYrkwnUMnI jQybMdI AYlwnI geI hY[ puils ny BweI dljIq isMG qy swQIAW dw 17 idnW dw puils irmWf ilAw jo iksy vI isAwsI AwgU dy ieMny lMmy puils irmWf v`joN Awpxy Awp ivc iek imswl hY, pr iPr vI puils kuJ vI Aijhw hwisl nhIN kr skI ijs nUM gYrkwnUMnI ikhw jw sky qy ijs dy dwAvy puils ny AYP. AweI. Awr ivc qy Adwlq ivc irmWf mMgx smyN kIqy


sn[ ies qoN ielwvw puils ny BweI dljIq isMG ib`tU, aunHW dy frweIvr BweI plivMdr isMG Suqrwxw, AYfvokyt jspwl isMG mMJpur qy dPqr syvwdwr BweI gurdIp isMG rwjU dI igRPqwrI 27 Agsq dyr-Swm dI idKweI hY jdik hkIkq ieh hY ik dPqr syvwdwr ƒ puils ny 26 Agsq ƒ svyry 1 vjy hI GroN cu`k ilAw sI qy jspwl isMG mMJpur ƒ 27 Agsq svyry 11.30 vjy srkt hwaUs cONk ivcoN psqOl dI nok auqy cu`ikAw qy ausy idn BweI ib`tU qy BweI Suqrwxw ƒ rwq 8 vjy BweI ib`tU dy GroN igRPqwr kIqw igAw sI[ 43 “A`qvwdIAW” dy KwiqAW dw s`c: BweI dljIq isMG dI igRPqwrI qoN bwAd puils v`loN snsnIKyz KbrW rwhIN pMc pRDwnI ivru`D kUV-pRcwr dw dOr SurU kIqw igAw qy dwAvw kIqw igAw ik puils nUM “43 A`qvwdIAW dy KwiqAW” dw pqw l`gw hY ijnHW ivc “A`qvwdI kwrvweIAW” leI pYsy

crnjIq isMG dI mdd leI 14000/- rupey Byjy gey[ l jMmU jylH ivc bMd brnwly dy iqMn is`KW dI kwƒnI pYrvweI leI AYfvokyt mnohr isMG ƒ 10000/- rupey PIs ByjI[ l nwBw jylH ivc nzrbMd BweI sMdIp isMG bwlw kulIAW (dsUhw) dI Drm pqnI ƒ 3000/- rupey dyxy[ l AkwlI dl pMc pRDwnI dy jnrl sk`qr pRo. gurvIr isMG ƒ v`Kv`K simAW auqy 1,40,000/- rupey Byjy gey[ ies ivcoN ivcoN 60,000/- rupey ipMf bohw (mwnsw) dI ShId isMGW dI mwqw dy ielwz (AprySn) dy Krc leI id`qy gey sn qy bwkI 80,000 rupey AkwlI dl pMc pRDwnI vloN qlvMfI swbo ivKy kIqI kwnPrMs, qy fyrw slwbqpurw dI qwlwbMdI leI c`ly morcy qy 2008 ivc mwnsw ivc c`ly morcy dy KricAW leI Byjy gey sn[ ies ivc gYr kwnUMnI kI hY?: hYrwnI dI g`l hY ik pMjwb puils aukq KwiqAW ivc hoey

Byjy gey sn[ Asl ivc dPqr ivcoN imlI PweIl ivc 43 rsIdW

auprokq lYx-dyx nUM gYrkwnUMnI d`s rhI hY qy puils dy ies doS dI

l`gIAW hoeIAW sn ijnHW v`K-v`K ivAkqIAW ƒ sMbMDq kMmW jW mnorQW leI bYNkW rwhIN pYsy Byjy gey sn[

pVqwn krnI bxdI hY[ jdoN auprokq KwiqAW dy swry Kwqydwr kwnUMnI hn qW ies ivc pYsy Byjxw gYrkwnUMnI ikvyN hY? kI grIb qy AwriQk qOr 'qy tu`ty ivAkqIAW dI mdd krnI, pwrtI kwrvweIAW leI Krc krn, AKbwrW ivc ieSiqhwr dyx, vkIlW dIAW PIsW dyx, nzrbMd is`KW dy b`icAW dy skUl dI PIs Brn nUM gYrkwnUMnI kwrvweIAW ikhw jw skdw hY? iPr pMjwb puils qy AKbwrW vwilAW nUM “43 A`qvwdIAW dy KwiqAW dw pqw l`gw hY” ijhIAW mnGVq khwxIAW GVx qy Cwpx dw h`k iks ny dy id`qw?

kI ieh pYsy A`qvwdI kwrvweIAW leI sn? qy kI ijnHW nUM ieh pYsy Byjy gey aunHW nUM A`qvwdI ikhw jw skdw hY? ies dw PYslw puils clwx dI imsl Awp hI kr idMdI hY, AwE vyKIey ikvyN: puils ny clwn ivc jo rsIdW lgweIAW hn aunHW muqwbk kul 26 (nw ik 43) KwiqAW ivc pYsy gey hn[ ijnHW ivcoN 5 vkIlW; AYfvokyt moqI lwl (gujrwq), AYfvokyt rwjivMdr isMG bYNs (cMfIgVH), AYfvokyt mnohr isMG (jMmU), AYfvokyt ivjy ijMdl (cMfIgVH) qy AYfvokyt swihb isMG (huiSAwrpur) ƒ pYsy Byjy gey hn[ AKbwrW qy

pMjwb puils dw AnoKw ihswb ikqwb: pMjwb puils dw ihswb-ikqwb vI ausdy dwAivAW vw| AnoKw

mIfIAw nwl sbMDq blijMdrpwl isMG p`qrkwr 'AjIq'

hI hY[ puils ny pihlW v`K v`K KwiqAW dI ku`l rkm dw ihswb

(huiSAwrpur), qrsym dIvwnw p`qrkwr 'nvW zmwnw' (huiSAwrpur), joigMdr AMgurlw sMpwdk 's`c dI ptwrI', gurqyj qyjI p`qrkwr vY~bsweIt 'pMjwb lweIv tI.vI. fwt kwm' ƒ pYsy Byjy gey hn[ ies qoN ielwvw bUMdI jylH ivc nzrbMd iek isMG dI pYrvweI leI ausdy ApMg sp`uqr ƒ mdd ByjI geI qy nwBy jylH ivc nzrbMd iek isMG dI pqnI ƒ b`icAW dI PIs leI rwSI ByjI geI[ puils ny pwrtI dy bYNk Kwqy dIAW rsIdW vI lgweIAW hn, ijs ivc pMc pRDwnI dy vrkrW/AwhudydwrW ƒ v`K-v`K smwgm mnwaNux, ijvyN ivswKI Awid idhwiVAW au~qy pMQk kwnPrMs dy Krc leI ByjI mwieAw dIAW rsIdW hn[

10,42,000/- rupey lgwieAw sI, jo bwAd ivc Gt ky 10,25,000/- rupey rih igAw qy iPr clwn pyS huMidAW-huMidAW ieh rkm Gt ky 7,06600/- rupey hI rih geI[ ieh Prk swP krdw hY ik puils ny Aijhw AwpxI khwxI ivclI pol nUM lukwaux leI kIqw hovygw, jo iPr vI nhIN lukI[ rkm dy Prk dw iek kwrn ieh hY ik bYNkW dIAW rsIdW ivc AKbwrW dy Kws pRqIinDW ƒ ByjI vI Swiml sI ijs ƒ puils ny mIfIey dy fr sdkw clwn pyS krn mOky C`f id`qw[ ienHW rsIdW ivc AjIq dy sInIAr p`qrkwr s. AYc. AYs. bwvw qy jgbwxI dy sInIAr p`qrkwr mihMdr isMG cwvlw vI Swml sn[ pr svwl ieh hY ik puils hux “43 A`qvwdIAW” dI

ienHW KwiqAW dIAW kyvl rsIdW hI clwn ivc lgweIAW

igxqI ikvyN pUrI krygI, ijs dw dwAvw sInIAr puils APsrW bVI

geIAW hn Aqy puils clwn muqwbk qPqIS Ajy bwkI hY[ puils dw

ih`k Tok ky kIqw sI[ s`c hI hY ik JUT dy pYr nhIN huMdy[

kihxw hY ik ies bwry “CyqI hI” (fyF swl qoN au~qy bIq cu`kw hY) vDIk clwn id`qw jwvygw[ hwl dI GVI ijnHW pMj KwiqAW dw ivsQwr clwn ivc id`qw igAw hY ausdw vyrvw hyT ilKy Anuswr hY: l nwBw jylH ivc kYd BweI lwl isMG ipMf AkwlgVH, izlHw kpUrQlw

ies qoN ielwvw puils vloN pyS kIqy clwn ivc vI ieh Pokw dwAvw kIqw igAw hY ik dljIq isMG ib`tU kol ivdySW ivcoN kroVW rupey AwauNdy hn[ pr ies Awaux vwly pYsy sbMDI rsIdW isrP ds hI hn ijsdw ku`l joV 3,19,156/- rupey bxdw hY[ puils v`loN clwn

dI irhweI leI gujrwq hweIkort dy vkIl moqI lwl ƒ 25,000/-

nwl lgweIAW ienHW 10 rsIdW ivcoN 8 jspwl isMG mMJpur dy nW auqy

rupey Byjy gey[

hn qy 2 gurdIp isMG rwjU dy nW auqy hn[ 5 rsIdW vYstrn XUnIAn

l bUMdI jylH (rwjsQwn) ivc bMd gurmIq isMG dy ApMg p`uqr

mnI tRWsPr qy 5 mnI gRwm dIAW hn[ ienHW muqwbk jspwl isMG

3


mMJpur ny do swlW ivc 2,58,782/- rupey ivdySW qoN hwsl kIqy hn qy

dw nW v`K-v`K kysW iv`c joiVAw igAw hY qy keI nvyN kys GVHy gey

gurdIp isMG rwjU ny 60374/- rupey hwsl kIqy[

hn[

vYstrn XUnIAn mnI tRWsPr qy mnI gRwm dovyN sMsQwvW irzrv

ropV kys: ropV puils vloN jylH iv`c nzrbMd BweI dljIq isMG

bYNk AwP ieMfIAw qoN mwnqw pRwpq sMsQwvW hn qy inXmW muqwbk

dw nW dsMbr 2009 ivc iek hor mukdmy nwl joV idqw igAw, ijs dy

hryk ivAkqI iek swl ivc 12 vwrIN pYsy ivdySW qoN mMgvw skdw hY

clwn ivc pihlW BweI dljIq isMG dw izkr q`k vI nhIN sI[

qy jykr iek vwr mMgvweI jWdI rkm 50000/- jW aus qoN v`D hovy qW

puils muqwbk ies kys dy kiQq doSI BweI hrimMdr isMG cYVIAW ny

quhwƒ cY~k imlygw ijsƒ bYNk Kwqy rwhIN hI kFvwieAw jw skdw

puils ihrwsq ivc ieMkSwP kIqw sI ik iek vwr BweI dljIq isMG

hY[bYNk ivc aus cY~k ƒ jmHW krvwaux smyN pYn kwrf nMbr bYNk ƒ

ib`tU ny ausƒ 23000/- rupey id`qy sn[ b`s, ies qoN v`D puils kol

id`qw jWdw hY ijs dw ihswb Awmdn kr ivBwg kol jwvygw qy

hor koeI jwxkwrI jW sbUq nhIN hY qy nw hI aus ny mukdmw GVn leI

ienkm tYks dI irtrn Brn smyN aus rwSI auqy tYks dyxw pYNdw hY[

ies dI koeI loV smJI[ ies kys ivc koeI gvwh jW sbUq nw hox dy

ienHW eyjMsIAW dy inXmW muqwbk iek vwr mMgvwey jwx vwly rupey 2500/- AmrIkI fwlr qoN v`D nhIN ho skdy[

bwvjUd ipCly lMmy-smy qoN BweI dljIq isMG nUM zmwnq nhIN iml rhI[

AYfvokyt mMJpur qy BweI gurdIp isMG dIAW swrIAW

Cy purwxy kysW dIAW ijmnIAW: puils vloN pyS clwn ivc Cy

AdwiegIAW 50000/- qoN G`t hn qy aunHW swry inXmW dI pUrqI

v`K-v`K kysW dIAW puils izmnIAW lgweIAW geIAW hn hY qy ieh

krdIAW hn jo irzrv bYNk AwP ieMfIAw ny drswey hn[ hux ienHW

drswaux dw Xqn kIqw igAw hY ik ienHW kysW dI qPqIS dOrwn vI

kwƒnI sMsQwvW rwhIN kwƒnI inXmW ADIn mMgvwey pYisAW ƒ pMjwb

BweI dljIq isMG ib`tU dw nwm AwieAw sI[ jykr ieh s`c mMn ilAw

puils “gYrkwƒnI kwrvweI” ikvyN AYlwn rhI hY? ies kys ivc pyS kIqy clwn ivc sB qoN v`fw qknIkI nuks ieh hY ik gYrkwƒnI kwrvweIAw rokU kwnUMn muqwbk kys clwaux qoN

jwvy qW iPr socxw pvygw ik BweI dljIq isMG ƒ aus smyN igRPqwr ikauN nw kIqw igAw? qy hux jdoN ieh kys lgBg Kqm hox vwly hn qW ienHW puils izmnIAW ƒ ies mukdmyN nwl n`QI krn dw kI mqlb hY?

pihlW srkwr dy gRih ivBwg dI pRvwxgI jrUrI huMdI hY, pr pMjwb dy

puils dIAW ienHW izmnIAW ivc BweI dljIq isMG ib`tU dw nW

puils kys dIAW hor Aihm aUxqweIAW:

gRih ivBwg dy ADIn sk`qr XSpwl vloN ieh pRvwngI POjDwrI jwbqw kof dI Dwrw 197 ADIn id`qI geI hY[ Dwrw 197 qihq pRvwngI aus hwlq ivc id`qI jWdI hY jdoN iksy j`j jW srkwrI krmcwrI ivru`D mukdmW clwauxw huMdw hY[ kwnUMnI nukqy qoN ieh bhuq v`fI KwmI hY jo qknIkI qOr au~qy pUrw mukdmw Kwrz krn dw ADwr muh`eIAw krdI hY[ ies kys ivc iek v`fI qrwsdI dI g`l ieh hY ik puils v`loN pyS kIqy qkrIbn 700 pMinAW dy clwn ivc BweI dljIq isMG ib`tU dy frweIvr BweI plivMdr isMG Suqrwxw dy iKlwP iek pMnw vI nhIN hY qy aunHW iKlwP igRPqwrI qoN bwAd iek vI g`l nhIN ilKI geI, iPr aunHW ƒ fyF swl q`k kYd r`iKAw igAw[

iks qrHW AwieAw hY ausdI iek imswl iSMgwr bMb kWf dI puils izmnI ivcoN pyS hY, AKy gurpRIq isMG Kwlsw ny puils ƒ d`isAw sI ik auh dljIq isMG ib`tU dy ivAwh mOky gurduAwrw swihb igAw sI ijQy srbjIq isMG Gumwx pwrk ivc iek pwsy bYTy nOjvwnW ƒ lYkcr kr irhw sI ik “gurU gRMQ swihb jI dI byAdbI ho rhI hY, AwpW ƒ kuJ krnw cwhIdw hY qW hrimMdr isMG ny ikhw ik Asly qy hiQAwrW dw ieMqzwm mYN krdw hW, qusIN bMdy BrqI kro[” hux ieQy vI jy ienHW srqW nUM ieMn-ibMn vI s`c mMn ilAw jwvy qW vI puils dI aukq izmnI ivc BweI dljIq isMG ib`tU dw kI doS bx skdw hY? ieho hwl bwkI ijmnIAW dw hY[

dI nvIN sIrIz SurU krn dI mShUrI Awid nUM vI “gYrkwnUMnI

hor nOjvwnW iKlwP mukdmyN qy igRPqwrIAW: puils ny AwpxI “A``qvwd dI swijS nwkwm krn” vwlI iQaUrI nUM shI drswaux leI keI nOjvwnW au~qy mukdmyN drz krky aunHW nUM igRPqwr kIqw hY[ iek mukdmW nvWSihr ivKy hrimMdr isMG, DrimMdr isMG, bwbw pRBidAwl isMG, pRSoqm isMG qy gurpRIq isMG Kwlsw auqy pwieAw hY, ijs ivc 121-ey, 121, 120-bI, Aslw kwnUMn dI Dwrw 25, bwrUd

kwrvweIAW” dy sbUq v`joN Adwlq ivc pyS kIqw hY[ iesy qrHW

kwnUMn, 1908 dIAW DwrwvW 3, 4 qy 5 Aqy gYr kwƒnI kwrvweIAW

puils ny Awpxy clwn rwhIN BweI dljIq isMG qy swQIAW dy mobwiel ivcoN imly kMpnIAW dy mShUrIAW qy jwxkwrI vwly sunyihAW (AYs. AYm. AYs.) ijvyN ik nvyN swl qy bMdI CoV idhwVy dI vDweI, ib`l Brn dI AwKrI qrIk dI jwxkwrI, mobwiel kMpnI v`loN nMbrW

mobwiel Ponbu`k ivcoN imly swry nMbrW nUM hI “sbUq” vjoN clwx nwl

rokU kwnUMn dIAW DwrwvW 15, 16, 17, 18 Aqy 20 lgweIAW hn[ ies

n`QI kIqw hY[ hux ienHW qoN pMjwb puils ny iks 'gYrkwnUMnI kwrvweI' dw pqw lgw ilAw hY, ieh g`l smJ qoN bwhrI hY[

kys dw clwn ibnW gRih ivBwg dy mnzUrI qoN pyS kr id`qw igAw qy lMmw smW kys dI mnzUrI nw imlx kwrn doS l`gx ivc hoeI dyrI dy kwrn swl bIq jwx dy bwvjUd is`K nOjvwnW nUM zmwnq nhIN id`qI jw

nvyN qy inrADwr mukdmyN: pMjwb puils ny srkwr dy idSw inrdyS ADIn BweI dljIq

rhI hY[ ies kys ivc sB qoN v`fI qrwsdI dI g`l ieh hY ik Aslw qy

isMG dI igRPqwrI nUM 'A`qvwd nUM surjIq krn dI koiSS nwkwm krn'

bwrUd kwnUMn dIAW DwrwvW ibnW iksy brwmdgI qoN hI lgw id`qIAW

dw nW id`qw sI, ies leI rOly-r`py ƒ shI idKwaux BweI dljIq isMG

hn[

4


mwnsw kql kys: sDwrn kql dI isAwsI vrqoN:

nUM mnDIr isMG dw puils irmWf mMgx mOky puils v`loN jo ijmnI p`qr

il`lI kumwr kql kys iv`c c`l rhI kwrvweI dy q`Q d`sdy hn ik

Adwlq iv`c pyS kIqw igAw aus iv`c vI Aijhy hI doS lgwey gey

ies kys iv`c SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) dy AwgUAW qy vrkrW nUM

hn, qy dwAvw kIqw igAw hY ik mnDIr isMG il`lI kumwr dy kql kys

Pswauxw kwnUMnI kwrvweI dI durvrqoN dI spSt imswl hY[ ies kys

iv`c puils nUM icrW qoN loVINdw sI[

iv`c mwnsw sdr ivKy drj kIqI geI AY~P. AweI. Awr nMbr 61

puils dy aukq dwAivAW bwry g`l krnI bxdI hY[ puils

(imqI 28 julweI, 2009) Anuswr imRqk il`lI kumwr dw Brw blI

Anuswr mnDIr isMG il`lI kumwr dy kys iv`c icrW qoN loVINdw hY pr

isMG ies kql dw cSmdId gvwh hY qy aus ny il`lI kumwr nUM mwrn

ies kys dI puils v`loN iqAwr kIqI imsl hI ies dwAvy nUM hvw kr

leI iqMn ivAkqIAW ivru`D iSkwieq kIqI hY qy aus ny ienHW iqMnW nUM

idMdI hY[ mnDIr isMG dy vkIl AYfvokyt AjIq isMG BMgU mukdmy dy

kql kridAW AwpxI A`KIN vyKx dw dwAvw kIqw hY[ ienHW iqMnW

swry kwgz idKwauNidAW d`sdy hn ik ieh mukdmw ipCly qkrIbn

ivAkqIAW dw BweI dljIq isMG jW SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI)

fyF swl qoN vI v`D smyN qoN mwnsw dI Adwlq iv`c c`l irhw hY Aqy

nwl dUr dw vI koeI vwsqw vI nhIN hY[ pr puils ny pMc pRDwnI dy AwgUAW nUM inSwnw bxwaux leI ienHW ivAkqIAW nUM pihlW kys iv`coN Pwrg krky ieh kys pMc pRDwnI dy AwgUAW qy vrkrW au~qy pw id`qw sI, qy hux jdoN Adwlq dy hukmW Anuswr aunHW iqMnw nUM muV igRPqwr kIqw igAw hY qW pMjwb srkwr ny bIqI 10 jnvrI nUM pMjwb qy hirAwxw hweI kort ivc aunHW dI jmwnq dw ivroD nhIN kIqw, ijs krky aunHW nUM jmwnq iml geI; jdik dUsry pwsy, iesy idn, BweI dljIq isMG qy swQIAW dI jmwnq dw hweI kort iv`c ivroD krn leI srkwrI vkIlW dI v`fI tIm KVHI kIqI geI sI [

pUrI PweIl iv`c mnDIr isMG dw nW ie`k vwr vI nhIN AwauNdw[ hux ieh g`l smJ qoN bwhrI hY ik mnDIr isMG ies kys iv`c puils nUM loVINdw ikvyN sI?

pMc pRDwnI dy AwgUAW nUM ies kys iv`c Pswaux leI puils v`loN mu`deI iDr nUM BweI dljIq isMG ib`tU qy pMc pRDwnI dy hornW AwgUAW/vrkrW iKlwP JUTI gvwhI dyx leI mjbUr kIqw jw irhw hY[ qy AKIr iehI g`l blI isMG ny AwpxI gvwhI mOky BrI Adwlq ivc kih id`qI ik puils aus au~qy BweI dljIq isMG qy swQIAW iKlwP JUTI gvwhI dyx dw dbwA pw rhI hY[ ies kys ivc pRo. gurvIr isMG, BweI gurdIp isMG rwjU, BweI krn isMG ƒ hweIkort Aqy ibMdr isMG ƒ hyTlI Adwlq ny zmwnq dy id`qI hY pr BweI dljIq isMG qy hornW nUM Ajy q`k jmwnq nhIN iml rhI[ fyF swl bwAd nvIN igRPqwrI: bIqy idnIN, 18 jnvrI 2011 nUM, pMjwb puils ny is`K stUfYNts PYfrySn dy swbkw pRDwn Aqy nOjvwn is`K AwgU BweI mnDIr isMG nUM mwnsw Sihr iv`coN igRPqwr krn dw dwAvw kIqw[ mwnsw dy AYs. AYs. pI hridAwl isMG mwn ny 19 jnvrI nUM mwnsw ivKy ie`k pRYs kwnPrMs bulw ky p`qrkwrW nUM d`isAw ik “fyrw pRmI il`lI kumwr dy kql kys iv`c loVINdw Kqrnwk KwVkU mwnsw puils v`loN igRPqwr kr ilAw igAw hY”[ puils APsrW ny d`isAw ik pu`Cig`C dOrwn aus PVHy hoey ivAkqI ny d`isAw ik aus dw nW mnDIr isMG hY qy auh BweI dljIq isMG ib`tU dy kihx au~qy mwnsw ivKy fyrw pRymIAW nUM mwr ky dyS dI eykqw-AKMfqw nUM Kqry iv`c pwaux, Kwlsqwn dw pRcwr krn qy

dUsrI g`l, ik puils qy kuJ AKbwr aus nUM hiQAwrW dw 'splwieAr' d`s rhy hn pr puils nUM aus koloN kuJ vI ieqrwzXog nhIN imilAw qy nw hI puils ny Adwlq iv`c aus koloN kuJ brwmd krvwaux dI g`l kIqI hY, qW spSt hY ik hiQAwr splweI krn dI g`l hor kuJ nhIN mihz kUV pRcwr hY[ qIsrI g`l, fyrw pRymIAW nUM mwr ky dyS dI eykqw-AKMfqw qy sur`iKAw nUM Kqry iv`c pwaux ijhIAW g`lW ieMnIAW qrk ivhUxIAW hn ik puils dI ilAwkq au~qy vI qrs AwauNdw hY Aqy auhnW nMU hukm dyx vwlI srkwr qy vI[ ieh g`lW kihxw srkwr qy puils dI isAwsI mjbUrI hY, ikauNik ies kys iv`c srkwrI dbwA qihq puils ny gYr-kwnUMnI kwrvweIAW rokU kwnUMn 1967 lgwieAw hY[ puils v`loN drz kIqI jWdI AijhI SbdwvlI ik 'dyS dI eykqwAKMfqw Kqry iv`c pwauxw', 'dyS dI sur`iKAw nUM Kqrw KVHw krnw', Awid ies kwnUMn dIAW DwrvW dw ieMn-ibMn pMjwbI auqwrw hY, ijs rwhIN ies kys iv`c ies kwly kwnUMn dI vrqoN jwiez drswaux dI koiSS kIqI jWdI hY[ ieh kys Awpxy Awp ivc hI pMjwb dI mOjUdw gMDlI rwjnIqI dI imswl hY ik iek Awm kql ivc iek rwjsI pwrtI dI mu`K lIfriSp nMU doSI nwmzd kr id`qw hY[ srkwr Aqy puils kih rhI ik fyrw pRymI nMU ies rwjnIiqk pwrtI ny mwirAw hY pr mOky dw gvwh Aqy kql hox vwly dw Brw kih irhw hY ik ieh bMdy doSI nhIN hn[ srkwr ies g`loN vI JUTI pY rhI ik ieh lok fyrw pRymIAW iKlwP nPrq PYlwA rhy hn[ cOQI g`l hY SROmxI gurduAwrw kmytI au~qy kbzw krn dI, ijs bwry A`gy c`l ky ivsqwr ivc g`l kIqI geI hY[ mukdimAW dI kwrvweI lmkwaux dy pYNqVy:

SRomxI kmytI au~qy kbzw krn dIAW kwrvweIAW krn leI AieAw

g`l kyvl JUTy mukdmyN drz krn qk hI sImq nhIN hY sgoN

sI Aqy BweI dljIq isMG ib`tU ny SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) nW

srkwrI ihdwieqW muqwbk puils v`loN v`K-v`K hQkMfy ApnwA ky

dI pwrtI SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI au~qy kbzw krn leI

mukdimAW dI kwrvweI lmkweI jw rhI hY[ BweI dljIq isMG ib`tU

bxweI hY[ kuJ AKbwrW ny mnDIr isMG bwry ieh vI iliKAw hY ik

qy swQIAW ƒ v`K v`K jylHW ivc r`iKAw igAw hY qy Aksr hI puils

puils Anuswr mnDIr isMG BweI dljIq isMG ib`tU Aqy blbIr isMG

v`loN swirAW nUM iek`Ty Adwlq pyS nhIN kIqw jWdw[ Aijhw jwx bu`J

mOlvIvwlw aurP BUqnw nUM 'hiQAwr splweI' krdw sI[ 19 jnvrI

ky kIqw jw irhw hY qW ik mksd muk`dimAW dI rPqwr m`TI pY jwvy[

5


dUjw mksd mwnisk prySwnI dyx dw hY ik ieh Awps ivc g`lbwq

hY, bhuq inrwSwjnk qsvIr pyS krdI hY[ luiDAwxw dI Adwlq ny

nw kr skx qy mwnisk qOr 'qy Q`k-tu`t jwx[ BweI dljIq isMG

puils dI hr jwiez-njwiez dlIl nwl sihmq huMidAW BweI

ib`tU ƒ iek`ilAW nUM AMimRqsr jylH dy iek sY~l ivc r`iKAw jWdw hY[

dljIq isMG qy swQIAW dw 17 idn lMmw puils irmWf id`qw ijs bwry

ies qoN ielwvw pMjwb srkwr BweI dljIq isMG dI jmwnq dw ivroD krn leI mukdimAW dI igxqI nUM (sbUqW qy gvwhW nUM nhIN)

mukdmyN q`QW bwry motI ijhI jwxkwrI hwsl krn qoN hI pqw l`g jWdw hY ik ieh ikMnI ku inrp`K qy ikMnI ku jwiez kwrvweI sI?

ADwr bxw rhI hY, dyKo ienHW iKlwP ikMny kys drz hoey hn[ hwsoN-

iksy lokqMqr ivc, jykr auh s`c-mu`c lokqMqr hovy qW, mqdwn

hIxI g`l qW ieh hY ik isrP c`l rhy kysW dI igxqI nUM hI ADwr

dw h`k iek buinAwdI qy jrUrI h`k mMinAw jWdw hY[ pr luiDAwxw dy

nhIN bxwieAw jw irhw blik srkwr aunHW kysW dI igxqI nUM vI

cIP jufISIAl mYijstRyt ny jspwl isMG mMJpur (AYfvokyt) nUM vkIl

ADwr bxwaux dI koiSS kr rhI hY jo AdwlqW ivc JUTy swibq hoey

qy luiDAwxw ijlHw bwr AYsosIeySn dw mYNbr hox dy nwqy bwr dy mYNbrW

hn qy ijnHW ivcoN BweI dljIq isMG swP brI hoey hn[

dI cox ivc vot pwaux dI iejwzq vI nhIN idqI[

jmwnq ikauN nhIN iml rhI:

jspwl isMG mMJpur ny luiDAwxw jylH dI nzrbMdI dOrwn jylH

ies mOky iek svwl au~Txw kudrqI hY ik jykr BweI dljIq isMG iKlwP GVy kys inrADwr hn qW aunHW nUM jmwnq ikauN nhIN iml rhI? ies svwl dw jvwb pMjwb Aqy hirAwxw hweI kort

AMdrly mwVy hlwqW bwry luiDAwxw dy sYSnj j`j ƒ do ArjIAW ilK ky AwpxI nYiqk izMmyvwrI inBwaux dI koiSS kIqI qW aus j`j swhb ny hwlwq TIk krn leI loVINdI kwrvweI krn dI QW aultw jspwl

dy sInIAr vkIl sR. rwjivMdr isMG bYNs ny 10 dsMbr 2010 nUM

isMG mMJpur ƒ cwr vwr s`d ky jlIl kIqw qy ikhw ik “quhwfy krky

'sMswr mnu`KI h`k idhwVy' mOky luiDAwxw ivKy iek ivSyS ivcwr crcw ivc hyT ilKy SbdW ivc id`qw hY, ik:

hI dyS dI SWqI BMg hoeI peI hY, quhwƒ mnu`KI AiDkwrW dI g`l krn

“swfy koloN vwr-vwr ieh svwl pu`iCAw jWdw hY ik qusIN qW kihMdy ho ik BweI swihb dy kys ivc kuJ vI nhIN AY, qy iPr aunHW

pMjwb srkwr ijQy pMc pRDwnI nUM kwnUMn dI durvrqoN krky zbr

nUM jmwnq ikauN nhIN imldI... AsIN swrw kys piVHAw hY... swrI

dw inSwnw bxw rhI hY EQy dl dIAW jmhUrI kwrvweI au~qy vI

PweIl ivc koeI AYsw sbUq nhIN hY, ijhdy nwl qusIN Cotw ijhw

AYlwnIAW/AxAYlwnIAW pwbMdIAW lgw rhI hY[ jdik dUsry pwsy

zurm vI swibq kr sko, v`fw qW bhuq v`fI g`l AY... bwvzUd iesdy (qy) swfI pUrI koiSS dy bwvzUd AsIN hwly q`k aunHW nUM jmwnq nhIN idvw sky, ikauNik ijhVy vI ivAkqI j`j dI sIt au~qy bYTy ny, auh ieMny Coty ny, sItW v`fIAW ny, ienswP ies leI nhIN iml irhw”[ aunHW hor A`gy ikhw ik, “jdoN Coty-Coty bMdy, fry-fry bMdy, iksy isPwrSW nwl l`gy bMdy, v`fI(AW)-v`fI(AW) sItW 'qy bih jWdy ny qW lokW dy h`k, swrw kuJ hox dy bwvzUd, nhIN imldy AOr ieh kys aus dI ijMdIjwgdI qsvIr hY”[ luiDAwxw kys ivc BweI dljIq isMG smyq swirAW dI jmwnq hyTlI Adwlq ny Kwrz kr id`qI sI[ ies kys ivc jmwnq dI ArzI mwrc 2010 qoN hweI kort ivc lmk rhI sI ijs dw PYslw hux iqMn j`jW dy bdlwA qoN bwAd 7 PrvrI 2011 nUM hoieAw hY qy ies kys dI jmwnq Adwlq v`loN mnjUr kr leI geI hY[ BweI plivMdr isMG Suqrwxw, AYfvokyt jspwl isMG mMJpur qy BweI gurdIp isMG rwjU ipCly idnIN fyF swl qoN v`D smW nzrbMd rihx qoN bwAd nwBw jylH ivcoN jmwnq au~qy irhwA ho gey, pr BweI dljIq isMG dI Ajy q`k irhweI nhIN ho skI ikauNik bwkI kysW ivc aunhW dI jmwnq bwry Ajy PYslw hoxw bwkI hY[ sMivDwnk qy jmhUrI h`kW 'qy pwbMdI: AdwlqW nUM inrp`K mMinAw jWdw hY qy ieh Dwrnw hY ik ieh sMivDwnk qy buinAwdI h`kW dI rwKI krdIAW hn, pr aukq mukdimAW bwry AdwlqI kwrvweI, ijvyN ik au~pr vI izkr hoieAw

6

dw koeI h`k nhIN[” hux AijhI soc dy DwrnI ivAkqI qoN koeI inrp`Kqw qy inAW dI Aws r`Ky?

pMQ ivroDIAW nUM Ku`lHI Sih id`qI jw rhI hY[ imswl v`joN 2010 ivc 1 qoN 5 jUn q`k c`pVicVI dy ieiqhwsk mYdwn qoN lY ky sRI drbwr swihb AMimRqsr q`k pMc pRDwnI v`loN kIqy jwx vwly ^wlsw mwrc au~qy srkwr ny 'Amn BMg hox dy Kqry' dw bhwnw bxw ky gupq rUp ivc pwbMdI lgw id`qI qy ibnw iksy cyqwnvI dy pwrtI dy AnykW vrkr Aqy AwgU igRPqwr kr ley, jdik ipCly smyN ivc pMc pRDwnI v`loN kIqy gey Aijhy drjnw mwrc pUrI qrHW SWqmeI rhy hn qy kdy koeI AxsuKwvIN Gtnw nhIN vwprI[ pMjwb srkwr dI ies vDIkI ivru`D pMjwb Aqy hirAwxw hweI kort ivc dwKl kIqI geI ir`t vI byis`tw hI rhI[ pr dUsry pwsy, ausy idn, 5 jUn nUM isv sYnw Awid jQybMdIAW nUM drbwr swihb au~qy hmlw krn vwly POjIAW nUM sprpq mwrc mMfI goibMdgVH qoN AMimRqsr q`k iljwx dI pMjwb srkwr v`loN Ku`lH id`qI geI[ swrI kwrvweI qy SRomxI kmytI coxW: ijvyN au~pr izkr hoieAw hY ik mnDIr isMG dI igRPqwrI qoN bwAd puils v`loN pRYs swhmxy dwAvw kIqw igAw sI ik qPqIS dOrwn ieh swhmxy AwieAw hY ik “dljIq isMG ib`tU ny SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) nW dI pwrtI SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI au~qy kbzw krn leI bxweI hY”, ies bwry spSt hY ik SRomxI kmytI ie`k AijhI sMsQw hY ijs dw pRbMD coxW rwhIN hwisl kIqw jw skdw hY qy jykr koeI isAwsI jQybMdI ies pRbMD nUM hwisl krnw cwhuMdI hY qW auh Aijhw coxW iv`c ih`sw lY ky hI kr skdI hY[ puils dw ibAwn ieh spSt krdw hY ik mwmlw kwnMUnI nhIN sgoN isAwsI hY[


mnDIr isMG ShId Bgq isMG ngr (nvWSihr) ijlHy iv`c

luiDAwxw ivKy BweI dljIq isMG qy pMc pRDwnI dy hornW isMGW

blwcOr nyVly ipMf gVHI kwnUMgo dw vsnIk hY qy XUQ AkwlI dl (pMc

au~qy drz kIqy mukdmyN bwry g`l kridAW AYfvokyt rwjivMdr isMG

pRDwnI) dw kOmI AwgU hY[ dyS-ivdyS qoN ieMjInIAirMg dI qwlIm

bYNs ny 10 dsMbr nUM hoeI ivcwr-crcw ivc hyT ilKy ivcwr pyS kIqy

hwisl krn vwly ies nOjvwn AwgU ny sqMbr 2004 qoN dsMbr 2006

hn:

q`k is`K stUfYNts PYfrySn dI kOmI pRDwn v`joN AgvweI kIqI qy ies Arsy dOrwn hI pMjwbI XunIvristI, pitAwlw qoN AYm. ey. (qulnwqmk Drm AiDAn) rwhIN au~c Dwrimk isiKAw hwisl kIqI[ swl 2007 iv`c mnDIr isMG ny pMjwb ivDwn sBw dI cox blwcOr hlky qoN SRomxI AkwlI dl (AMimRqsr) dI itkt au~qy lVI sI qy audoN qoN hI AgwmI SRomxI kmytI coxW dI iqAwrI krn dy nwlnwl smwjk, isAwsI qy Dwrimk Kyqr iv`c srgrm hY[ hux SRomxI kmytI coxW nyVy Aw jwx au~qy mnDIr isMG dI igRPqwrI krky puils ny ies smu`cI kwrvweI ipCy Cupy pMjwb srkwr dy isAwsI mnorQ aujwgr kr id`qy hn[ auNJ Agsq 2009 ivc BweI dljIq isMG dI igRPqwrI dy smyN hI ieh swP hoxw SurU ho igAw sI ik pMc pRDwnI iKlwP c`l rhI zbr qy PVw-PVI dI muihMm ip`Cy ie`k Aihm kwrn AgwmI SRomxI kmytI coxW hn ikauNik aus smyN jdoN puls ihrwsq dOrwn ie`k au~c puils APsr ny BweI syvk isMG nUM pu`iCAw sI ik “Awp kw audySX kXw hY?” qW syvk isMG dy jvwb dyx qoN pihlW hI aus dy jUnIAr APsr ny gwlH k`F ky ikhw sI ik “sr ieh SRomxI kmytI au~qy kbzw krnw cwhuMdy hn” (ieh g`l sR. syvk isMG ny Agsq 2009 dy 'is`K Shwdq' iv`c ilKqI rUp ivc nSr kr id`qI sI)[ twfw qy potw dw nvW Avqwr: ipCly smyN dOrwn sMn 1986 ivc Bwrq srkwr ny 'twfw' nW dw kwnUMn bxwieAw, ijs dI srkwrW qy puils v`loN Ku`lHI druvrqoN kIqI geI[ AMq jdoN ieh kwnUMn pUrI qrHW bdnwm ho igAw qW ies nUM Kqm krky sMn 2002 ivc nvW kwnUMn 'potw' bxw idqw[ iPr jdoN auh vI bdnwm ho igAw qW 2004-05 ivc ies nUM Kqm krky ies lVI dw Aglw kwnUMn lY Awdw: 'gYrkwnUMnI kwrvweIAW rokU kwnUMn'[ Asl ivc ieh kwnUMn 1967 ivc bixAw sI, pr lMmy smyN qoN ies dI vrqoN nhIN sI kIqI jWdI qy nw hI koeI ies bwry bhuqw jwxdw sI[ hux

'ies kwnUMn ivc sB qoN pihlI g`l ieh hY ik qusIN iksy vI sMsQw nUM pYsy nhIN dy skdy jykr auh sMsQw gYrkwnUMnI AYlwnI geI hovy[ auh sMsQw gYrkwnUMnI AYlwnx leI iek itRibaUnl bxwauxw pYNdw hY, itRibaUnl A`gy sbUq pyS krIdy AY, iPr ikqy auh itRibaUnl kihMdw hY ik ieh gYrkwnUMnI sMsQw hY[ … BweI swihb dI pwrtI kwnUMnI pwrtI AY[ auhnW qy kdy vI srkwr ny koeI vI sUbq pyS nhIN kIqw ik ieh pwrtI koeI vI gYrkwnUMnI kMm kr rhI hY[ ieh kwnUMn l`gdw hI aus qoN bwAd hY[ jy qusIN aus pwrtI nUM ijhVI gYrkwnUMnI AYlwnI geI hovy jW aus dy mYNbr nUM pYsy idE jW pYsy k`Ty kro, qW iPr zurm bxdw hY[ bwvjUd ies dy ik pwrtI kwnUMnI hY, gYrkwnUMnI nhIN AYlwinAw, Pyr vI AsIN aus j`j swihbwn nUM ieh smJw nhIN sky ik beI d`so ikvyN? srkwr d`sy ikvyN auhnW nUM AMdr kIqw hoieAw hY?' swP hY ik pMjwb srkwr dy ieSwry au~qy pMjwb puils v`loN is`K AwgUAW qy jQybMdI iKlwP twfw qy potw dy ies nvyN Avqwr dI durvrqoN kIqI jw rhI hY[ pMc pRDwnI dIAW kwrvweIAW: SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) v`loN is`K ShIdW qy loVvMd pMQk pirvwrW dI mdd krky Awpxw kOmI Prz inBwaux dI koiSS kIqI jw rhI hY ijs qoN irvwieqI isAwsI qy Dwrimk lIfriSp mUMh Pyr cu`kI hY[ SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) is`KI isDWqW qy SRI Akwl qKq swihb dI srv-au~cqw nUM smripq hY iehI kwrn hY ik dl v`loN fyrw isrsw iKlwP jwrI hoey SRI Akwl qKq swihb dy hukmnwmy nUM lwgU krvwaux leI Kwlsw mwrcW dI lVI, id`lI morcy, kot-DrmUM morcy, dmdmw swihb qoN igRPqwrIAW vwly morcy smyq v`K-v`K Xqn smyNsmyN isr aulIky jWdy rhy hn BwvyN ik ienHW srgrmIAW krky dl dy AwgUAW nUM JUTy mukdimAW qy igRPqwrIAW dw swhmxw krnw ipAw hY[

2008 dsMbr ivc Bwrq srkwr ny ies kwnUMn ivc qbdIlI krky

pMc pRDwnI ny lMmy smyN qoN jylHW ivc nzrbMd is`KW, drbwr swihb

twfw qy potw vwlIAW kwlIAW DwrvW ies kwnUMn ivc pw id`qIAW qy

dy hmly mOky POj v`loN qbwh kIqI geI is`K rYPrYNs lwiebRyrI, drbwr

lokW nUM muV DoKw id`qw ik srkwr ny koeI nvW kwlw kwnUMn nhIN

swihb dy ivhVy ivc jUn 1984 dy ShIdW dI Xwdgwr bxwauNx, is`KW

bxwieAw[

dw v`Krw in`jI kwnUMn (prsnl lwA, ijvyN AwnMd mYirj AYkt)

pMjwb ivc ies kwnUMn dI sB qoN pihlI vrqoN BweI dljIq isMG

bxwaux smyq keI Aijhy Aihm msly isAwsI qy smwjk mMc au~qy

qy SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) ivru`D kIqI geI hY[ v`K-v`K

muV cu`ky hn ijnHW nUM irvwieqI lIfriSp kdoN dI dPn krn dIAW

mukdimAW ivc BweI dljIq isMG dw nW joVn dy nwl-nwl hI ies

koiSSW kr rhI hY[

kwnUMn dIAW kwlIAW DwrwvW vI joVIAW geIAW hn[ ieko imswl hI

SRomxI AkwlI dl (pMc pRDwnI) qy BweI dljIq isMG pMQk sPW

kwPI hovygI ik, mwnsw ivKy illI kumwr kql kys dw mukdmW pihlW

ivc eykqw dy qih-idloN mu`deI hn[ pMc pRDwnI hI ieko-iek AijhI

Dwrw 302/34 qihq drz hoieAw sI, iPr pMc pRDwnI dy

isAwsI iDr hY ijs dy mMc qoN ieiqhwsk idhwiVAW au~qy qy hornW

AwgUAW/vrkrW dI smUlIAq idKwaux leI Dwrw 120-bI (swijS)

mOikAw 'qy smUh pMQk iDrW, is`K jQybMdIAW, is`K Dwrimk qy

joV id`qI, qy iesy Dwrw rwhIN BweI dljIq isMG dw nW ies kys ivc

isAwsI sKSAqW nUM juV bYTx qy sMgqW nwl ivcwrW dI sWJ pwaux

joiVAw igAw[ iPr aus qoN bwAd srkwrI ihdwieqW muqwbk gYrkwnUMnI kwrvweI vwly kwnUMn dIAW DwrwvW vI joV id`qIAW[

dw Ku`lHw s`dw huMdw hY[

7


AwKrI g`l: auprokq smu`cI crcw qoN kuJ g`lW qW iblkul swP au~GV ky swhmxy Aw rhIAW hn ik:  ijQy BweI dljIq isMG au~qy is`K sMGrS dOrwn kyNdr qy pMjwb srkwrW v`loN AnykW mukdmyN drz kIqy gey, jo AMq AdwlqW ivc shI swbq nw ho sky, EQy hux isAwsI sMGrS dOrwn vI smyN dIAW srkwrW BweI dljIq isMG au~qy qrHW-qrHW dy JUTy mukdmyN drz krky aunHW nUM ies jmhUrI ipVH ivcoN lWBy krn leI pUrI vwh lw rhIAW hn[  srkwr dyS-Droh dIAW DwrwvW dI isAwsI mnorQW leI durvrqoN kr rhI hY, ijs dI pRq`K imswl ieh hY ik ieh doS AdwlqW ivc vwr-vwr JUTy qy inrADwr swibq ho rhy hn[  BweI dljIq isMG iKlwP luiDAwxw, ropV qy mwnsw ivc gYrkwnUMnI kwrvweIAW rokU kwnUMn qihq drj kIqy gey mukdimAW dw koeI q`Qgq qy kwnUMnI ADwr nhIN bxdw qy srkwr ienHW dI kwrvweI jwxbu`J ky lmkw rhI hY qW ik BweI dljIq isMG qy swQIAW nUM SRomxI kmytI dIAW AgwmI coxW Aqy smwijk qy rwjnIqk Kyqr dI srgrmI qoN bwhr r`iKAw jw sky[  srkwr Aqy puils bYNkW qy kwnUMnI qrIikAW nwl hoey pYsy dy lYx-dyx nUM gYrkwnUMnI kwrvweIAW grdwn rhI hY, pr ies dwAvy dI pRoVqw leI aus kol nw qW kwnUMnI ADwr hY qy nw hI puKqw sbUq qW swP hY ik pYsy dy “gYrkwnUMnI” lYx-dyx bwry puils dy dwAvy korw JUT hn[  puils qy srkwr v`loN vkIlW dIAW PIsW Brn, b`icAW dIAW skUl PIsW qwrn qy ibmwrW/ApMgW dI kIqI jWdI mdd ijhy kMmW nUM “gYrkwnUMnI kwrvweIAW” d`isAw jw irhw hY[  ies nUM byienswP dI isKr hI mMinAw jwxw cwhIdw hY ik 700 qoN v`D pMinAW dy clwn ivc BweI plivMdr isMG Suqrwxw iKlwP iek pMnw vI nw hox dy bwvzUd aus nUM fyF swl q`k jmwnq hI nw id`qI geI[  pMc pRDwnI dy AwgUAW dy sMivDwnk h`k Kohy jw rhy sn qy dl dIAW jmhUrI kwrvweIAW au~qy vI srkwr pwbMdIAW lgw rhI hY[  pihlW qoN c`l rhy mukdimAW ivc srkwr qy puils koJy hTkMfy vrq ky BweI dljIq qy aunHW dy swQIAW dy nW joV rhI hY[ ienHW “Asl gYrkwnUMnI kwrvweIAW” qihq puils gvwhW au~qy JUTIAW gvwhIAW dyx leI dbwA pw rhI hY[  “A`qvwd nUM surjIq hox qoN rokx” dy nW hyT is`K nOjvwnW nUM igRPqwr kIqw jw irhw hY qy aunHW iKlwP Asly qy bwrUd dI brwmdgI qoN ibnw hI Aslw qy bwrUd kwnUMn qihq doS lgwey jw rhy hn jo ik iksy vI qrHW shI qy qrksMgq nhIN hn[  fyF swl purwxy kys ivc nOjvwn AwgU BweI mnDIr isMG nUM igRPqwr krky aus dI igRPqwrI dw kwrn SRomxI kmytI au~qy kbzw hox qoN rokxw d`isAw jw irhw hY[  luiDAwxw kys ivc pMc pRDwnI dy dPqr dw swrw irkwrf, kMipaUtr qy hor dsqwvyz “gYrkwnUMnI kwrvweIAW rokU kwnUMn” qihq kwrvweI krky zbq krn dw dwAvw kIqw igAw qy sMbMDq muk`dmw vI iesy kwnUMn qihq hI drz kIqw igAw hY, pr ies kwnUMn qihq muFlI Srq ik auh sMsQw gYrkwnUMnI AYlwnI hoxI cwhIdI hY, hI ies kys ivc pUrI nhIN huMdI[ Asl ivc AsIN jo rwh ApnwA ky c`l rhy hW auh JuTy, jwlm qy pwKMfIAW nUM pugdw nhIN, ijnHW ivc smyN dIAW kyNdr qy sUbW srkwrW, fyrydwr qy smyN dw BwrU ruJwn Swiml hY[ swnUM iesy rwh qoN autkwaux leI hI JUTy kys ivc aulJwieAw jw irhw hY ijs krky swnUM igRPqwrIAW qy jylHW dw swhmxw krnw pY irhw hY[ ikauNik s`c swhmxy ienHW ivroDIAW dw Awpxw ikrdwr bhuq bOxw hY ies leI auh ienHW hQkMifAW rwhIN lokW swhmxy swfy ikrdwr nUM Fwh lwaux dIAW koiSSW kr rhy hn, ikauNik AxK, svYmwn qy s`c dI jMg, cwhy auh iksy vI rUp-vys ivc hovy, ikrdwr nwl hI lVI qy ij`qI jWdI hY[ 8

jwrI krqw:- AYfvokyt jspwl isMG mMJpur 0091-98554-01843


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.