Impressionisme

IMPRESSIONISME LITERATUUR & MUZIEK

SCHILDERKUNST BOUWKUNST

TOEGEPASTE KUNST BEELDHOUWKUNST

D

it schilderij is een perfect voorbeeld van een snapshot. Een wandeling op een prachtige dag. Het pulseert van kleur en het ziet er spontaan aangebracht uit. Je kunt de zon bijna zien schijnen en de wind bijna zien waaien. Het is moeilijk te zien waar de wolken beginnen en eindigen, of waar de sjaal van deze dame begint. De

Impressionisme was een schande. Het ging in tegen de huidige regels en men stootte het af, het was niet precies genoeg.

De komst van de fotocamera bedreigde het bestaan van de kunstenaar. Men begon dus met het schilderen van momentopnames. Er ontstonden vage contouren, schaduwen werden niet meer met zwart ge-

schilderd maar in zuivere kleuren. Een impressionistisch schilderij was een levendig spel van licht en schaduw.

Het waren vaak alledaagse dingen en werden vluchtig op het doek gezet. Er zit echt beweging in deze schilderijen, prachtige kleuren, schaduwen en bewegingen. Zoals maanstraal gevangen in je

wind krult en vouwt haar jurk om haar lichaam. Het zonlicht dat van rechts komt geeft duidelijke schaduw en licht vlekken op het groene gras.

Ook aan de achterkant van haar jurk zie je duidelijke highlights.

De wandeling is een alledaagse bezigheid.

vuist. Bekende impressionistische schilders zijn; Manet, Monet, DĂŠgas, Renoir & Pisarro.

Het schilderij hier boven is van Monet (Monet and her son).

Hij is vooral bekend om zijn waterlelies. Rodin was erg bekend om zijn beeldhouwkunst. Ook dit was levendig, alsof het steen tot leven kwam.

LEVENDIG ZUIVERE KLEUREN VAGE CONTOUREN

MOMENT SCHADUW

LICHT BELEVING

VLUCHTIG DYNAMIEK

De beeldhouwkunst van het impressionisme wordt vooral gevormd door emotie en stemming. De houdingen van de beelden bevatten dan ook veel dynamiek, expressie en ze zien er levensecht uit. Vaak lijkt het zo dat de beelden niet afgemaakt zijn. Daarnaast hebben ze een grote plasticiteit, waardoor er een spel van licht en schaduw gecreĂŤerd wordt.

De vormen worden eerst met klei geboetseerd, daarna worden ze afgegoten in brons. Op deze manier blijven de sporen van de kleitoetsen

Rodin, El Pensador (1900)

duidelijk zichtbaar.

Een ander kenmerk van het impressionisme in de beeldhouwkunst is de opvatting dat de kunst autonoom is, dat wil zeggen dat de vorm en de bedoeling een eenheid zijn en dat de kijker zo kan zien hoe het werk gemaakt is. Hierdoor kan het zijn dat de kijker denkt dat het beeld niet af is, wat dus niet het geval is, het lijkt alleen zo. Auguste Rodin was een beeldhouwer van het impressionisme. Later heeft hij ook veel invloed gehad op het expressionisme.

Auguste Rodin (1907)

Rodin gebruikte de natuur in zijn werk om het levendig te maken. De reden dat zijn beelden opvallen is het onregelmatige oppervlak. De manier waarop het licht op dit oppervlak valt veroorzaakt namelijk schitteringen en dit zorgt ervoor dat het beeld lijkt te bewegen. Rodin probeerde de stappen van de sculptuur te laten zien door zo zijn beelden tentoon te stellen.

Ondanks dit buitengewone effect, was dit niet waar Rodin naar streefde.

De impressionistische schilders bouwden hun werk op uit kleur- en lichtvlekken, zo deed Rodin dat uit klei en brons bij zijn beelden. Door het zichtbare maakproces wist hij het tijdelijke element in zijn werk naar voren te laten komen.

Het vluchtig impressionisme van Rodin bereikte ongekende hoogten.

Zo stonden andere kunstenaars en beeldhouwers sterk onder zijn invloed. Een aantal hiervan zijn: Émile-Antoine Bourdelle, François Pompon en Aristide Maillol.

C

Camille Claudel (1884)

amille Claudel was een Franse beeldhouwster. Zij kwam in 1882 in contact met Rodin. Rodin was gecharmeerd door haar talent en vroeg of zij zijn leerlinge wilde worden. Later was ze niet alleen meer zijn leerlinge, maar ook zijn rechterhand, muze en maîtresse. Uit brieven die van Rodin bekend zijn, bleek dat hij niet meer zonder haar kon. Hun samenwerking duurde tot 1892.

Zo kwam, naast de beroemde werken van Rodin (De Kus, De Denker, De Burgers van Calais) onder de handen van Camille het beeld Sakountala.

De literatuur laat zien dat het impressionisme een kunststroming is die je waarneemt met je zintuigen.

Zo vind je in het literaire impressionisme heel veel uitdrukkingen die met het zintuig te maken hebben, vaak in de vorm van proza en poëzie.

Deze weerspiegelen een bepaalde stemming; het doel is om gevoelens zo nauwkeurig mogelijk uit te beelden. De volgende kenmerken (stijlmiddelen) kom je in de taal van de impressionisten veel tegen:

De schrijvers verzonnen zelf nieuwe woorden, zoals fladderdalen of juist zeer ouderwetse woorden zoals zwerk.

Een aantal bekende Nederlandse impressionistische schrijvers waren: Willem Kloos Lodewijk van Deyssel Jacobus van Looy

Wat ook zeer bekend is in de impressionistische literatuur is het gebruik van de zogenaamde Erlebte rede. Dit Royaal gebruik van bijvoeglijke is een tussenvorm tussen een directe naamwoorden. Een impressio- en indirecte rede. De woordvolgorde nist die dit veel gebruikt in zijn is het zelfde als bij een directe rede, werk is Lodewijk van Deyssel. maar de zin staat in plaats van in de Klanknabootsingen. Hierbij kun je eerste, in de derde persoon. Vaak denken aan de geluiden als knis- wordt deze gevolgd door een verleperen, ka-bonk en retteketet. den tijdsvorm. Een paar voorbeelHet gebruik van twee zintuigen te- den hiervan zijn: gelijk. Bijvoorbeeld ‘een donker Hij dacht, hij kon haar niet geloven. geluid’ of ‘een bittere geur’.

Hij zei, hij zou ook meegaan.

Willem Kloos

Lodewijk van Deyssel

Jacobus van Looy

Het impressionisme is een stroming binnen de klassieke muziek, die ontstond in Frankrijk als een reactie op de late romantiek.

Het heeft veel overeenkomsten met de laat 19e-eeuwse schilderkunst en literatuur en kwam opgang in de jaren 1870 tot 1910. Hierna ging de stroming min of meer over in het expressionisme en het serialisme.

In de muziek van de impressionisten gaat het vooral om de sfeer. Het liet zich inspireren door de literatuur, bijvoorbeeld door gedichten van Apollinaire en Verlaine (Franse dichters). Daarnaast zijn veel liederen gebaseerd op teksten van tijdgenoten.

Tijdens het impressionisme werd de kennis over Arabische, Indiase, Chinese en Hindoestaanse muziek groter. Zo werd de muziek beïnvloed door oosterse muziek.

Een voorbeeld hiervan is Debussy’s “Pagodes”. Dit is een stuk met Javaansgeoriënteerde elementen.

Verder wordt de muziek ook intiemer.

Men maakt niet meer gebruik van bom-

bastische geluidsorkanen, maar juist fijne en subtiele klankvelden. Zo krijgt men een voorkeur voor kleinere vormen en bezettingen, oftewel, minder instrumenten en zangstemmen. De harmonie wordt vrijer en het ‘zwevende’ ritme wordt belangrijker.

Later wordt de impressionistische muziek ook beïnvloed door Amerika, de jazzcultuur. Dit en de toenemende mechanisatie en industrialisatie zorgden er mede voor dat de stroming eindigde.

De stroming kwam je in de rest van Europa nauwelijks tegen. In Duitsland zou je Hugo Wolf (op afbeelding) zijn latere werk als impressionistisch kunnen zien.

In Nederland kun je denken aan Alphons Diepenbrock, Jan Ingenhoven en Rudolf Escher, maar deze drie kunnen alle drie niet voluit impressionist worden genoemd. Verder vertonen componisten als Gustav Mahler, Alban Berg en Schoenberg impressionistische trekjes, maar hun muziek ontwikkelde zich uiteindelijk in een andere stroming; de vrije atonaliteit en het serialisme.

Zo rond 1870 ontstond het eclecticisme. In de architectuur combineerden ze verschillende neostijlen & stromingen in ĂŠĂŠn enkel gebouw. Door de bloei van de wetenschap & kunstgeschiedenis ontstond er een stimulans om oude stijlen te doen herleven, dit noemen we historiserende vormgeving. Zo ontstonden; Neogotiek, Neoromaans & Neoclassicisme.

Net zoals in de architectuur werd de toegepaste kunst ook be誰nvloed door neostijlen zoals; Neobarok, Neogotiek & Neoclassicisme. Zo rond 1890 hadden veel kunstenaars en ambachtslieden genoeg van de neostijlen, zij wilden iets nieuws.

Zij wilden iets nieuws en zo werden Art Nouveau & Jugendstil uitgevonden. Kenmerkend in deze stijlen zijn asymmetrie, gebogen lijnen & decoratiemotieven afgeleid van dieren, bloemen & planten.

Jugendstil schaal

Gaudi, houten bank

Wij concluderen dat de tijd waarin impressionisme ontstond een heel gevarieerde tijd was. Impressionisme werd niet doorgevoerd in architectuur en toegepaste kunst zoals meubilair, kleding of een vaas. Impressionisme kwam je vooral tegen in schilderijen en de beeldhouwkunst. Ook nog sporadisch in de literatuur en muziek.

We kwamen toch ook veel neostijlen tegen eind 19e eeuw. In de architectuur werden deze gebruikt. In de toegepaste kunst stroomden de neostijlen over in Jugendstil & Art Nouveau. Hier zien we zelfs Gaudi verschijnen met zijn biologische vormgeving.