i ngezon den
Amstelland grote impact op de ploeg. Maar het is een incident uit vele. Iedere brandweerman of -vrouw herinnert zich wel een straatnaam die nog na vele jaren emoties oproept. Dat de praktijk intenser kan zijn dan de Amsterdamse casus, bleek uit de inleiding door Eric de Soir, crisispsycholoog bij de Belgische Brandweerzone Limburg Noord. Hij gaf een korte doorkijk in de extreme omstandigheden waaronder hulpverleners moesten optreden tijdens de aanslagen op vliegveld Zaventem en metrostation Maalbeek in Brussel. De confrontatie met talloze doden en zwaargewonden, afgerukte ledematen, ontstellend menselijk leed en het dreigende gevaar van nog meer aanslagen, had een grote impact op het psychisch gestel van de hulpverleners. Sinds de Brusselse aanslagen zit één op de drie betrokken politiemensen ziek thuis. De Soir beschreef het mechanisme in het brein dat ervoor zorgt dat hulpverleners door hun werk kwetsbaar zijn voor psychische schade. Hij wees op het verschijnsel van medelevenstress, emotionele besmetting door grote betrokkenheid met de slachtoffers. Hierdoor bestaat het risico dat hulpverleners hun leed deels overnemen. Voortdurende alertheid van de leiding is nodig om tijdig te signaleren of hulpverleners er met steun van hun directe omgeving zelf uitkomen of dat opschaling naar professionele psychologische zorg nodig is. Hulpbronnen benutten De wetenschappelijke noot op het congres kwam van Wim Kamphuis van TNO. Het instituut onderzoekt hoe medewerkers van hoogrisicoberoepen weerbaarder kunnen worden gemaakt voor de impact van traumatiserende ervaringen. Als bekend is welke factoren een rol spelen in het ontstaan van psychische stress, kun je daarop sturen via bewustwording, opleiding en training. Kamphuis: ‘Stress is onvermijdelijk bij risicoberoepen als de brandweer, politie en ambulancezorg. Wie na een incident langere tijd in een stressfase blijft, loopt een grotere kans om op lange termijn gezondheidsklachten te ontwikkelen, zoals uitputting, een burn-out of PTSS. Door hulpbronnen in te schakelen kunnen we de negatieve effecten van psychische belasting voorkomen of beperken, zodat mensen sterker staan als ze met schokkende gebeurtenissen worden geconfronteerd. Dat kunnen interne hulpbronnen zijn, persoonskenmerken die kunnen worden versterkt, of externe hulpbronnen in de organisatie of de sociale omgeving van de hulpverlener. Ondersteuning door mensgericht leiderschap, dat medewerkers stimuleert en in staat stelt zichzelf te ontwikkelen, is ook een belangrijke externe hulpbron.’ Kamphuis vertelde hoe de inzichten over stress en mentale verkracht zijn toegepast in twee praktijkonderzoeken bij Defensie en de politie. Voor Defensie ontwikkelde TNO een model mentale veerkracht op basis van een impactanalyse van stressfactoren en het versterken van hulpbronnen in verschillende fasen van een militaire uitzendmissie naar Afghanistan. Voor de politie ontwikkelt het instituut een weerbaarheidsdashboard, waarmee de mentale fitheid van individuele medewerkers en teams beter kan worden gemonitord en signalen van dreigende psychosociale problematiek vroegtijdig kunnen worden herkend. Opleiding en training Het congres markeert het begin van een ontwikkeltraject, stellen Jo van Hoef en Martijn Dame van de Academie voor Talent en Leiderschap Veiligheidsregio’s van het IFV. Het traject willen ze samen met het brandweerveld oppakken. Van Hoef en Dame doen een oproep om met ideeën te komen voor een brede aanpak en
Brand&Brandweer
Wim Kamphuis: ‘Door hulpbronnen in te schakelen kunnen we de negatieve effecten van psychische belasting voorkomen of beperken.’
kennis en ervaringen met betrekking tot mentale veerkracht te delen. Ook in de brandweeropleidingen komt meer ruimte voor het thema, om brandweerlieden beter voor te bereiden op de impact van schokkende gebeurtenissen en hun emotionele fitheid en vitaliteit beter te waarborgen. Martijn Dame: ‘In de nieuwe leerstof voor de opleiding manschap in ELO komt mentale veerkracht ook aan bod. Een bescheiden begin, maar het is een stap in de goede richting. We willen samen met het veld in kaart brengen hoe we opleiding en training inzake weerbaarheid nog beter kunnen afstemmen op de behoefte.’ Inmiddels zijn her en der al regionale initiatieven, die werden besproken in het workshopprogramma van het congres. Zo heeft Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond een opleidingsprogramma mentale veerkracht geïmplementeerd in de manschapopleidingen. Hollands Midden is, ondersteund door de Politieacademie, bezig met een trainingsprogramma voor bevelvoerders en Officieren van Dienst. Die leren via scenariotrainingen rust en overzicht te bewaren in stressvolle incidentsituaties en zo de psychische belasting te verminderen. Ook Veiligheidsregio Twente investeert met een tweedaags introductieprogramma voor aankomend bevelvoerders in mentale veerkracht. In dat programma leren cursisten eigenschappen en vaardigheden herkennen waarin zij moeten investeren om sterker te staan in zware praktijkomstandigheden. Jo van Hoef kijkt tevreden terug op een geslaagd congres: ‘Met dit project willen we onze brandweercollega’s beter ondersteunen met tools om ze gezond en mentaal fit hun vak te laten uitoefenen. Daarbij kunnen we dankbaar gebruik maken van de kennis van de politie en Defensie.’ ■ Voor meer informatie: www.ifv.nl/mentaleveerkracht
Sdu Uitgevers - nummer 7/8 - juli/augustus 2016
43