VNG Magazine nr. 20-2021

MAGAZINE VAN DE VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN

THEMA KLIMAAT 20 17 DEC 2021

ADAPTATIE

De strijd tegen extreem weer GERRIT HIEMSTRA ‘LEREN LEVEN MET KLIMAATVERANDERING’

DELTA ZWOLLE WEERT ZICH TEGEN KLIMAATHINDER

HERDENKINGSJAAR 1572 GEMEENTEN VIEREN GEBOORTE NEDERLAND

vng.nl

LTR_P001_LTR-TSVNG-20-2021 1

13-12-2021 14:49:56

‘‘Mijn huis is energiezuinig en comfortabel’’

Corporaties moeten al hun woningen verduurzamen. Samen streven we ernaar dat in 2050 alle woningen CO2-neutraal zijn.

Dat doen we door bijvoorbeeld woningen te voorzien van zonnepanelen, dubbelglas en goede isolatie. Waar mogelijk sluiten we woningen aan op een alternatieve warmtebron, bijvoorbeeld een warmtenet of een warmtepomp.

wonendoenwesamen.nl

LTR_P002_LTR-TSVNG-20-2021 2

Sloop-nieuwbouw: van tochtig naar energiezuinig Judith Dekker woont sinds eind 2018 comfortabel in haar volledig geïsoleerde huis, met driedubbele beglazing en zonnepanelen in Terneuzen.

‘De ligging van mijn huis is voor mij ideaal: in een hoek met alle rust en privacy.

Beneden heb ik twee slaapkamers en een badkamer. Ik heb het samen met mijn jongste dochter ingericht, zij is styliste.

Mocht ik later slechter ter been worden, dan kan ik hier altijd blijven wonen. Mijn dochters en kleinkinderen wonen in de buurt.’

‘Mijn huidige huis is totaal anders dan mijn vorige huis in deze wijk. Dat was klein, gehorig en slecht geïsoleerd.

De woningbouwcorporatie besloot 117 woningen in onze wijk te slopen, en er 95 nieuwe woningen voor terug te bouwen.

Mijn huis werd ook gesloopt. Toen ik hoorde over de sloop-nieuwbouwplannen

wist ik al gauw: ik wil terug naar de nieuwbouw, want dit is echt een ¿jne wijk.

In een bewonersklankbordgroep heb ik meegedacht over de nieuwe plannen.

Mijn oude huis zat in de eerste van drie sloopfases en mijn nieuwe huis in de laatste bouwfase. Daarom heb ik twee jaar in een wisselwoning gewoond aan de andere kant van Terneuzen.’

‘Ik betaal 650 euro per maand. Dit huis is heel energiezuinig, met mijn slimme meter zie ik hoeveel energie ik verbruik en hoeveel het huis opwekt. Met de vloerverwarming houd ik het hele huis continu op één temperatuur. Ook ’s nachts, ook op de slaapkamer. Dat kan ik niet meer per kamer zelf regelen. Koken op inductie vond ik ook erg wennen. Ik vind het heerlijk om te kokkerellen en ben gewend veel te wokken.

Op inductie gaat dat anders, dus dat was wel even aanpassen.’

13-12-2021 15:34:42

IN DIT NUMMER yÇww0ª ׂ‫( ׇׁ ظ ׀‬0!0w 0ª ׂ‫ ظ ׁׂ׀‬h ªJ yJ ‫ׇׅ‬

Coverfoto: Waterhoos in de regio Dordrecht (beeld: Jeffrey Groeneweg/ANP) | Nummer 1 verschijnt op 28 januari 2022

THEMA Gerrit Hiemstra Nederland moet leren leven met de gevolgen van de klimaatverandering, zegt de meteoroloog.

22 14 THEMA Verhoudingen Gemeenten verlangen meer steun van het rijk bij het aanpakken van de klimaatproblematiek.

THEMA Wateropvang Zwolle is voorbereid op extreme buien, zegt wethouder Ed Anker.

8

3 MAGAZINE

2021

46

28 34 Formeren De belangrijkste valkuilen bij de formatie uitgelicht.

Herdenkingsjaar 1572 Tientallen gemeenten herdenken komend jaar de ‘geboorte van Nederland’, 450 jaar geleden.

THEMA Hitte-adaptatie Omgaan met warmte staat bij gemeenten nog onvoldoende op de radar.

EN VERDER 6 Lopende Zaken 7 Commentaar Leonard Geluk 13 Drie vragen aan 21 Thorbeckehoogleraar 33 InǏogra˛ek 38 Net uit 39 Column Marleen Stikker 40 Betoog 42 Personalia 45 Het netwerk van

LTR_P003_LTR-TSVNG-20-2021 3

13-12-2021 17:59:26

ACTUEEL

VNG: Stop met jojo-beleid opvang asielzoekers Er moet haast gemaakt worden met een structurele oplossing voor de opvang van asielzoekers.

Dit kan door het inrichten van vier grootschalige opvanglocaties, aangevuld met kleinere opvanglocaties voor kansrijke vluchtelingen.

4 MAGAZINE

2021

Theo Weterings, voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid en burgemeester van Tilburg, zegt dat het kabinet moet stoppen met het jojo-beleid. Er wordt te weinig ingezet op structurele en permanente locaties.

Bij iedere nieuwe stroom vluchtelingen moeten er voorzieningen en locaties bijkomen. Droogt de stroom op, dan worden die locaties weer gesloten. Er moeten wat hem betreft voldoende permanente locaties komen. Die kunnen gebruikt worden voor de opvang van andere doelgroepen mochten er tijdelijk minder vluchtelingen instromen.

Dat zegt de VNG naar aanleiding van het feit dat demissionair staatssecretaris Ankie Broekers-Knol van Justitie en Veiligheid vijf gemeenten verplicht om opvang te regelen.

Gorinchem is een van de vijf gemeenten die worden verplicht om asielzoekers op te vangen. Bij het ter perse gaan van dit blad waren de andere vier gemeenten nog niet bekend.

OPLOSSING

De VNG wijst erop dat de oplossing voor het opvangprobleem al enige jaren op de plank ligt en gaat ervan uit dat een nieuwe regering hier voortvarend mee aan de slag gaat.

RAUW OP HET DAK

De VNG zegt helaas niet te hebben kunnen voorkomen dat het kabinet opvanglocaties in gemeenten aanwijst, en noemt het een noodzakelijke oplossing voor de korte termijn om de vluchtelingen op te vangen.

De aanwijzing door het kabinet voor acute noodopvang valt burgemeester Reinie Melissant van Gorinchem naar eigen zeggen rauw op het dak. Zij stelt dat haar gemeente al heel veel doet, en ziet liever dat de gemeenten die nog niets gedaan hebben aan opvang een aanwijzing krijgen. (MM) ←

Leeraanbod over onrust op één plek verzameld Hoe om te gaan met maatschappelijke onrust? VNG, de rijksoverheid en andere partners hebben een website opengesteld waar al het leeraanbod verzameld is.

Meerdere overheidsorganisaties bieden momenteel publicaties en trainingen aan over de omgang met maatschappelijke onrust. Daardoor is het aanbod versnipperd.

Het aangeboden materiaal richt zich onder meer op het voorkomen van maatschappelijke spanningen en onrust.

Ook is er informatie te vinden over het bevorderen van inclusie. (RvdD) ← Het leeraanbod is te vinden op maatschappelijkestabiliteit.nl.

LTR_P004_LTR-TSVNG-20-2021 4

13-12-2021 18:00:04

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

RES’en halen doelen wind en zon Het doel uit het Klimaatakkoord om in 2030 ten minste 35 terawattuur (TWh) hernieuwbare elektriciteit te produceren met windturbines op land en zonnepanelen, lijkt haalbaar.

Dat blijkt uit de opgetelde plannen die dit jaar door de dertig energieregio’s (RES’en) zijn ingeleverd. De gezamenlijke ambities in de regionale energiestrategieën leiden naar schatting tot een productie van elektriciteit uit zon en wind van 35 tot 46 terawattuur in 2030, met een middenwaarde van 41 terawattuur. Het is dus goed mogelijk dat het doel van 35 terawattuur wordt gehaald, staat in de Monitor RES 1.0 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

Om dit doel met voldoende mate van zekerheid te kunnen halen, zijn, behalve lopende projecten en projecten waarvoor inmiddels subsidie is toegekend en vergunning is verleend, aanvullende projecten nodig. De RES’en bevatten daarvoor ruim voldoende plannen, aldus het planbureau. (MM) ‫ڵ‬

5

Onderzoek naar joods vastgoed

MAGAZINE

2021

Negen Noord-Hollandse gemeenten laten door de Nijmeegse Radboud Universiteit onderzoek doen naar in beslag genomen Joods vastgoed.

Het onderzoek richt zich vooral op de rol van de gemeenten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in de onteigening van de Joodse panden en de afhandeling van deze kwestie na afloop van de oorlog. Joodse inwoners werden gedwongen hun woningen te verlaten en het onroerend goed in hun bezit werd onteigend en veelal doorverkocht.

Alkmaar liet al een eerste verkennende studie uitvoeren. Daaruit kwam onder meer dat er geen aanwijzingen zijn dat Alkmaar achteraf nog belastingen heeft opgelegd of zelf panden van Joodse eigenaren heeft aangekocht. Toch was er voldoende aanleiding voor Alkmaar om vervolgonderzoek uit te laten voeren.

Dat gebeurt nu in regionaal verband en wordt begeleid door het Regionaal Archief Alkmaar. De uitkomsten worden in de zomer van 2022 verwacht. (LM) ←

LTR_P005_LTR-TSVNG-20-2021 5

Gemeenten mogen eigen inwoners vaker voorrang gaan geven bij nieuwbouwprojecten.

Het kabinet stelt een wetswijziging voor om dat mogelijk te maken.

De voorgestelde wijziging van de Huisvestingswet ligt momenteel voor ter consultatie. Gemeenten mogen in hun huisvestingsverordening nu al regels opstellen om groepen voorrang te geven op de woningmarkt. Nu nog mag 25 procent van de woningen beschikbaar gesteld worden aan eigen inwoners, straks wordt dat 30 procent.

Met de voorgestelde wijziging wil het kabinet ervoor zorgen dat mensen makkelijker in hun eigen regio een nieuwe woning kunnen vinden. (RvdD) ←

13-12-2021 18:00:08

LOPENDE ZAKEN

Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging TEKST: VNG

Vacature Raad van Toezicht CBF, toezichthouder op goede doelen Het CBF is de ontwikkelgerichte toezichthouder op Erkende Goede Doelen en draagt eraan bij dat inmiddels 650 goede doelen voldoen aan strenge eisen en zich blijven ontwikkelen.

De VNG wordt in de Raad van Toezicht door een burgemeester vertegenwoordigd.

Met het vertrek van de huidige vertegenwoordiger, burgemeester Pieter Heiliegers van Uithoorn, ontstaat een vacature.

6 MAGAZINE

2021

À0ªÇJ mXj § (0 ßyJّ BESTUURSVERGADERING VAN 9 DECEMBER 2021 In de laatste bestuursvergadering van 2021 start het overleg met het bespreken van de actuele dossiers waaronder de huisvesting van asielzoekers en de herijking van het gemeentefonds.

0åÀª mJ0w0y0 m0(0yّ VERGADERING 13 JANUARI 2022 De agenda van de Algemene Ledenvergadering (ALV) van 13 januari 2022 en de reeds ingediende moties worden besproken. De agenda en de stukken zijn op donderdag 16 december aan de leden gestuurd.

HERIJKING GEMEENTEFONDS Een belangrijk onderwerp tijdens de ALV is de herijking van het gemeentefonds. Het bestuur constateert opnieuw dat er een nieuw verdeelmodel nodig is en dat de bekende randvoorwaarden voor invoering, waaronder ‘de koek moet groter’ en uitlegbaarheid van het model, essentieel blijven. Ook is er de wens dat het kabinet recht doet aan de adviezen van de Raad voor het Openbaar Bestuur.

HERSTELOPERATIE TOESLAGENAFFAIRE Commissievoorzitter Peter Heijkoop

LTR_P006_LTR-TSVNG-20-2021 6

Wij zoeken een kandidaat die: z over een breed netwerk beschikt in gemeenten en in de landelijke politiek; z een brede maatschappelijke belangstelling heeft en affiniteit met filantropie; z de verbinding kan leggen tussen wat er in de maatschappij en in de markt speelt.

Heeft u belangstelling of ontvangt u graag aanvullende informatie dan kunt u dat doorgeven via kandidaatstelling@vng.nl.

licht toe dat uit de herijking van de hersteloperatie toeslagenaffaire naar voren is gekomen dat er een grotere rol voor gemeenten komt. Hierdoor kunnen gedupeerde ouders sneller worden geholpen. Wel moeten er nog afspraken gemaakt worden over de randvoorwaarden op basis van de uitvoeringstoetsen.

m y(0mXhj0 ߪ00w(0mXyJ0yّ VOORZIENING Ten slotte heeft het bestuur ingestemd met verlenging van de pilot Landelijke Vreemdelingenvoorziening (LVV) tot en met 31 december 2022. Hiermee wordt het nieuwe kabinet in staat gesteld een ƦƵȺǶɐǞɈ ɈƵ ȁƵǿƵȁ Ƶȁ ˛ȁƊȁƧǞƵȲǞȁǐ ɨȌȌȲ gemeenten zeker te stellen.

VERDEELMODEL BESCHERMD WONEN Verder heeft het bestuur gesproken over de consultatie die is gehouden over het verdeelmodel beschermd wonen. Het bestuur kan op basis van de adviezen van de commissies Zorg Jeugd en Onderwijs en Financiën akkoord gaan met de invoering van het objectieve verdeelmodel beschermd wonen, mits aan een aantal randvoorwaarden zoals het woonplaatsbeginsel wordt voldaan.

EINDRAPPORTAGE EN DECHARGE VISITATIECOMMISSIE FINANCIËLE BEHEERSBAARHEID SOCIAAL DOMEIN Marjanne Sint presenteert in de bestuursvergadering de eindrapportage van de visitatiecommissie. De commissie heeft de afgelopen 2,5 jaar 35 gemeenten bezocht in dertig visitatieɈȲƊǯƵƧɈƵȁ ǿƵɈ ƊǶȺ ȌȁƮƵȲɩƵȲȯ ƮƵ ‫˛ـ‬ȁƊȁciële) problematiek van gemeenten in het sociaal domein. Doel was inzicht te DzȲǞǯǐƵȁ Ǟȁ ƮƵ ȌȌȲɹƊDzƵȁ ɨƊȁ ƮƵ ˛ȁƊȁƧǞǁǶƵ tekorten en tegelijk gemeenten helpen grip hierop te krijgen. Het betrof vooral bestuurlijke en ambtelijke gesprekken.

Geconcludeerd wordt dat het instrument van visitatie heel waardevol is. Het bestuur neemt de aanbevelingen van de commissie ter harte. Voorzitter Jan van Zanen en portefeuillehouder Eelco Eerenberg spreken lovende woorden uit en danken en complimenteren Marjanne Sint en haar commissie.

13-12-2021 18:00:24

Leonard Geluk

COMMENTAAR

Algemeen directeur VNG leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard

LEVENSLUST EN VERGRIJZING

O

nze tweede dochter komt thuis. In de keuken ruikt het naar appeltaart en verse koffie, en het zindert er van levenslust. Honderduit praat ze over de avondjes met huisgenoten, vakantieplannen en over haar studentenbijbaan in de huishoudelijke zorg. Over een mevrouw die bij het aanbreken van elk seizoen de uitstalling in haar vitrinekast verandert, maar waar nooit iemand over de vloer komt. Ze hebben een band gekregen, die mevrouw en mijn dochter. Dat heeft ze met wel meer ouderen waar ze schoonmaakt. Ze is geraakt door de eenzaamheid van haar klanten. Ik luister met gloeiend vaderhart en zwijg wijselijk over de aanzuigende werking van het Wmo-abonnementstarief en de kosten voor gemeenten.

In mijn bestuurlijke wereld heb ik juist het advies Kiezen voor houdbare zorg van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) gelezen. In een tijd van dubbele vergrijzing (steeds meer ouderen die gemiddeld steeds ouder worden) wordt het moeilijk om de zorg op peil te houden. De WRR voorziet dat de uitgaven in de zorg tussen 2015 en 2060 stijgen van 12,7 procent naar meer dan 20 procent van het bruto binnenlands product. Nu werkt één op zeven mensen in de zorg, over veertig jaar moet dit één op de drie werknemers zijn. Dan blijven er maar weinig over voor andere belangrijke publieke taken.

Het is een groot en urgent probleem.

De VNG wil met het rijk graag in gesprek over de vergrijzing. Het gaat erom dat we zien aankomen dat de kosten van de Wmo sterk zullen stijgen. Van de problemen in de jeugdzorg hebben we geleerd dat je er tijdig bij moet zijn om de kostenontwikkeling in de gaten te houden. Je wilt niet opnieuw vervallen in ellenlange twistgesprekken of een arbitragezaak. Politiek gericht op zonnige berichten voor de komende weken geeft op de langere duur bijbels noodweer. De asielproblematiek is een actueel voorbeeld. Het COA moet telkens de opvangcapaciteit op- en afschalen, en rent nu achter de feiten aan omdat er opeens duizend plekken nodig zijn. De langetermijnfocus is ver te zoeken.

De WRR adviseert om stelselmatig aan de slag te gaan met vergrijzing en houdbare zorg. Het is belangrijk om voldoende geld te reserveren. Nog groter is het probleem dat er straks steeds minder werkende mensen zijn. Hoe gaan we om met schaarste? Wanneer er maar zoveel zorg beschikbaar is, waar zet je dan de krachten in?

Het vergt een breed maatschappelijk debat en politieke moed om voor de toekomst de kwaliteit en de bereikbaarheid van zorg overeind te houden.

Dit begint met het probleem te onderkennen en het gesprek aan te gaan. In bestuurskamers en thuis in de keuken. ←

7 MAGAZINE

2021

JE WILT NIET OPNIEUW VERVALLEN IN ELLENLANGE TWISTGESPREKKEN

LTR_P007_LTR-TSVNG-20-2021 7

13-12-2021 18:00:35

TEKST: MARTEN MUSKEE | BEELD: CORNÉ SPARIDAENS

THEMA GERRIT HIEMSTRA

‘Blijf uitdragen dat we ons moeten

8 MAGAZINE

2021

aanpassen’ NEDERLAND ZAL MOETEN LEREN LEVEN MET DE KLIMAATVERANDERING EN DE INGRIJPENDE GEVOLGEN DAARVAN. ‘DE ELFSTEDENTOCHT KOMT WAARSCHIJNLIJK NIET TERUG, WEL WATERSNOODRAMPEN À LA VALKENBURG’, ZEGT GERRIT HIEMSTRA.

LTR_P008_LTR-TSVNG-20-2021 8

13-12-2021 18:00:49

‘Mensen zijn het niet gewend dat dingen

dóórgaand veranderen’

08-11 INTERVIEW_Gerrit Hiemstra.indd 9

13-12-2021 18:19:49

‘Jongeren horen bepalend te zijn in de keuzes die we maken’

E

en stijgende zeespiegel, een toename van droogte en hittestress, extreme zomerse buien en valwinden vormen de blijvende klimaatrisico’s voor Nederland.

Dat blijkt uit het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. Meteoroloog Gerrit Hiemstra reflecteert op de onheilsboodschap. Hiemstra is weerpresentator bij het NOS Journaal en medeeigenaar van Weather Impact. Zo snel mogelijk stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen kan het leed enigszins verzachten, zegt hij. Daarbij is ook een duidelijke rol voor gemeenten weggelegd.

10 MAGAZINE

2021

Wie is...

Gerrit Hiemstra is meteoroloog en weerpresentator

Staat uw huis op een veilige locatie?

‘Weinig mensen zullen daarover nadenken. Wij hebben recent een huis laten bouwen en wel degelijk gekeken naar de plek en naar de hoogte. Wateroverlast komt steeds vaker voor. Op zich is dat niet zo erg, zolang het je huis niet binnenstroomt. Daarom hebben we het huis ongeveer een meter hoger laten zetten. Dat is een relatief eenvoudige ingreep. Binnen de ruimtelijke ordening zal meer naar dit soort oplossingen gekeken moeten worden, om de kans op overlast aanzienlijk te verminderen. Je kunt allerlei intrinsieke maatregelen nemen die de veiligheid en bewoonbaarheid beïnvloeden. Denk daarbij aan zoninstraling en beschaduwing van woningen.’

bij het NOS Journaal.

Daarnaast is hij mede-eigenaar van adviesbureau Weather Impact in Amersfoort.

LTR_P010_LTR-TSVNG-20-2021 10

Dan moet dus de inrichting van woongebieden op de schop?

‘Zeker, en dat is vooral een opgave voor stedenbouwkundigen en architecten, die hebben een veel belangrijkere rol dan ze denken. Binnen de ruimtelijke ordening zijn er maar een paar cruciale momenten waarop je invloed kunt uitoefenen op de aanpassingen aan een veranderend klimaat. Gemeenten moeten zich dat realiseren als ze een woonomgeving herstructureren. Het denken daarover ligt vooral op individueel niveau. Veel mensen houden zich bezig met een herstructurering, maar het zijn slechts enkelen die bepalend zijn voor de uiteindelijke inrichting. Die

mensen moeten het tussen de oren hebben. Gemeenten spelen een belangrijke rol bij de klimaatadaptatie en klimaatmitigatie. Zij kunnen sturend en bepalend zijn. Ik vraag me weleens af of lokaal bestuurders zich dat voldoende realiseren.’

Het lijkt alsof het klimaat steeds sneller verandert.

Hoe komt dat?

‘Het klimaat verandert snel, maar er is op dit moment geen versnelling. Die vindt misschien vooral tussen de oren plaats. Er is meer aandacht voor het onderwerp. Mensen zijn het niet gewend dat dingen dóórgaand veranderen. Daar worden ze onzeker van. We hebben enkele veranderingen en de gevolgen daarvan meegemaakt, maar daar blijft het niet bij. Mensen die onzekerheid ervaren en bang zijn voor veranderingen, houden zich vast aan het bestaande en gooien de kont tegen de krib. Bij het nemen van maatregelen tegen de klimaatverandering, dwing je mensen iets anders te gaan doen. Velen kunnen daar niet tegen.’

Wat kan de overheid doen?

‘Probeer inwoners zekerheid te bieden door consequent te vertellen dat het klimaat verder verandert, en dat dit hoe dan ook gevolgen heeft voor de leefomgeving. Tijdens presentaties vraag ik de zaal wie er in een elektrische auto rijdt. Dan steekt misschien twee procent de hand op. Als ik dan vertel dat over vijf jaar meer dan de helft van de deelnemers elektrisch rijdt, geloven ze me niet. Blijf als gemeente uitdragen dat we ons moeten aanpassen, dan komt de boodschap uiteindelijk wel over. Hoe die toekomst er precies gaat uitzien, kan niemand aangeven.’

De zeespiegel is in 2100 mogelijk twee meter hoger dan nu. Is de delta nog maakbaar?

‘Nee, op lange termijn niet. Uiteindelijk geven we land op. Of beter gezegd: we zullen heel anders moeten omgaan met de westelijke provincies dan tot nu toe. Waar we wel invloed op hebben, is of het drie of tien generaties zal zijn. Bij tien generaties gaat het ongeveer om driehonderd jaar. Niemand denkt na

13-12-2021 18:00:57

over dat soort tijdschalen. We moeten nu weer nadenken over grote projecten zoals de Afsluitdijk. Moet er bijvoorbeeld een tweede soort kunstverdediging om Nederland heen komen? De politiek moet zich realiseren dat ze de verantwoordelijkheid heeft om verregaande beslissingen te nemen. Iets niet doen is ook een beslissing. Geen windmolens plaatsen heeft ook consequenties.

‘Veel mensen denken de negatieve consequenties wel goed in te kunnen schatten, de positieve gevolgen krijgen vrijwel geen aandacht. Dan gaat het om perceptie, en er worden gelegenheidsargumenten gebruikt. Niemand maakt bezwaar tegen de Ketelbrug die niet zou passen in het landschap. Vaak wordt dat soort argumenten wel gebruikt om geen windmolens of zonneweiden te plaatsen.’

Wat kunnen gemeenten tegen al die bedreigingen doen?

‘Stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Hoe eerder we dat doen, hoe meer we de effecten kunnen beperken. Doen we dat niet, dan nemen de verschijnselen zowel in omvang als frequentie toe.

Gemeenten hebben daar ook zeker een rol in door zelf het goede voorbeeld te geven. In de communicatie richting de inwoners kunnen ze de energiebesparing bevorderen. Dat heeft een direct effect op de emissie van broeikasgassen. Schakel ook de jongere generatie in, die denkt werkelijk anders na over de toekomst dan ouderen.

‘Jongeren horen bepalend te zijn in de keuzes die we maken. Het is vaak de oudere generatie die aan de knoppen zit. Binnenkort zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Mijn kinderen wonen niet in dezelfde gemeente als ik, maar als er weer verkiezingen zijn voor de landelijke politiek wil ik ze vragen op wie ik moet stemmen. Vroeger is niet relevant meer op klimaatgebied, ijs en sneeuw zijn steeds meer iets van vroeger. Voor iedereen onder de dertig is de Elfstedentocht letterlijk geschiedenis. Die komt waarschijnlijk niet terug. De overstromingen van Valkenburg, dát is onze toekomst. Jongeren snappen dat.’

LTR_P011_LTR-TSVNG-20-2021 11

U werkt aan een systeem waarmee gemeenten lokaal gewaarschuwd kunnen worden voor extreme buien.

‘Dat gebeurt in samenwerking tussen het KNMI en mijn bedrijf. Sinds 2019 werken we met een subsidie van het rijk aan de ontwikkeling van een systeem om waarschuwingen specifiek voor zware buien beter te differentiëren. De pilot, waaraan ook diverse gemeenten hebben meegedaan, is net afgerond.

‘De essentie van zware buien is dat ze heel lokaal zijn, maar de waarschuwingsmethodiek geldt nu vooral op provinciale schaal. Wij werken aan een waarschuwingssysteem op kleinere schaal. Maar dat heeft alleen zin als een gemeente iets kan met die informatie.

Daarom hebben we ook vooral gekeken naar het handelingsperspectief. De maatregelen zitten in de sfeer van de veiligheid. Inwoners kunnen dan hun spullen in veiligheid brengen en zandzakken of vloedschotten klaarzetten.’

11 MAGAZINE

2021

Hoe ver van tevoren kan dat voorspeld worden?

‘Dat hangt af van de schaalgrootte: 24 uur van tevoren is dat in een orde van grootte van een halve tot een derde provincie, 12 uur van tevoren van vijf tot tien gemeenten. En een uur vooraf kun je zeggen waar een bui valt op een schaal van twee à drie gemeenten. We hebben de afgelopen zomer veel situaties met zware neerslag gehad, precies in de testperiode van de pilot. Alle zware buien zaten goed in het systeem. Wij inventariseren nu de mogelijkheden om dit waarschuwingssysteem verder te ontwikkelen en uiteindelijk beschikbaar te maken voor alle lokale overheden.’ ←

‘We moeten weer nadenken over grote projecten’ 13-12-2021 18:00:58

ACTUEEL AGENDA

webinars

12 JANUARI

17 JANUARI

27 JANUARI

Thorbecke

Aanpak

Utiliteitsgebouwen

netwerksessie:

mensenhandel

in aardgasvrije

Thema tegenmacht

14.00-15.30 uur |

wijken

15.00-16.30 uur |

vng.nl/agenda

10.00-12.00 uur | platform31.nl

lokale-democratie.nl 18 JANUARI 13 JANUARI

Serious game:

28 JANUARI

Extra ALV VNG

1 uur in de bijstand

Waardevol bestuur

13.30-16.00 uur |

15.00-16.30 uur |

12.30-17.00 uur |

vng.nl/alv

divosa.nl

bit.ly/waardevolbestuur

7,3

miljoen toeristen bezochten Nederland vorig jaar.

Dat zijn er 64 procent minder dan in 2019.

Bron: Trendrapport Toerisme, CBS.

Advertentie

Een woning voor opa Cees

Omdat zijn hart bij zijn kleinkinderen ligt

We willen graag dat opa Cees in de buurt van zijn kleinkinderen kan wonen. Dat is belangrijk voor opa Cees, maar ook voor de buurt.

Wonen moet voor iedereen betaalbaar blijven. Daarom hebben we BPD Woningfonds opgericht.

Hiermee werken we samen met gemeenten en woningcorporaties aan meer middenhuurwoningen door heel Nederland. Van Alkmaar tot Almelo en van Groningen tot Rosmalen.

Meer weten over onze projecten, zoals bijvoorbeeld in Den Haag of Diemen?

Kijk op bpd.nl/woningfonds

Bouwen aan het hart van de buurt

LTR_P012_LTR-TSVNG-20-2021 12

13-12-2021 18:03:11

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

3 VRAGEN AAN...

Pieter Jeroense Polarisatie en maatschappelijke onrust, in een stroomversnelling geraakt door de coronapandemie, leiden tot kopzorgen bij veel bestuurders. Hoe gaan we hier verstandig mee om? Aan het woord is Pieter Jeroense, plaatsvervangend algemeen directeur van de VNG.

Hoe komt het dat de tegenstellingen zo zijn verscherpt?

‘Polarisatie is op zichzelf niet nieuw. We zagen de afgelopen jaren al scherpe tegenstellingen rond onderwerpen als 5G, de boerenprotesten, Black Lives Matter en Zwarte Piet. Ook complot- en samenzweringstheorieën kregen steeds meer aanhangers. Ik relateer polarisatie ook aan de populariteit van allerlei sociale media en online platforms. Ze creëren bubbels, waardoor gebruikers geen tegengeluid meer horen en zich meer en meer bevestigd zien in het eigen gelijk. De coronacrisis heeft dit verder versterkt. Er is veel isolement en onvrede.

Bij veel mensen is het geduld op. Ze zijn boos. De al aanwezige tegenstellingen worden scherper zichtbaar.’

Wat is nodig om hier verstandig mee om te gaan?

‘Ik merk dat het thema enorm leeft bij onze leden. Het begint met een goede analyse: wat is er nu precies aan de hand? Is het van nu of broeit er al langer iets? Is er sprake van een duidelijke tweedeling of is de situatie complexer en zien we ook lokale verschillen? Daarnaast denk ik dat in gesprek blijven heel belangrijk is, vooral met de grote groep mensen die van goede wil is. De aandacht gaat namelijk snel uit naar de flanken. Taal is daarbij heel belangrijk, want woorden kunnen verbinden maar de controverse ook extra brandstof geven.’

13 MAGAZINE

2021

De VNG stuurde met het Veiligheidsberaad en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters een handreiking aan alle burgemeesters. Wat kunnen gemeenten concreet met die Handreiking Depolarisatie?

‘De brief was in eerste instantie een steun in de rug, want onze burgemeesters staan vol in de wind. Ze moeten én handhaven én verbinden. De handreiking biedt inzicht in de dynamiek van polarisatie. Daaruit volgt advies over communicatie vanuit de gemeente. Ten eerste: zorg dat je het wij-zij-denken niet bevestigt of versterkt.

Kies geen partij, maar blijf in gesprek en richt je op de zwijgende middengroep. Ten tweede: neem als gemeente een positie als bruggenbouwer in, en die van leider van het midden. Door actieve steun aan het midden voorkom je dat steeds meer mensen aangetrokken worden door de polen. Daar hoort ook begrip en inlevingsvermogen bij. Door het bijvoorbeeld niet alleen over de besmettingscijfers te hebben, maar ook over de offers en het uithoudingsvermogen dat je van mensen vraagt. Maar nogmaals: dat is makkelijker gezegd dan gedaan.’ ← De Handreiking Depolarisatie - wat polariseert en wat depolariseert is te vinden op vng.nl.

Foto: Henriëtte Guest

LTR_P013_LTR-TSVNG-20-2021 13

13-12-2021 18:01:18

TEKST: SASKIA KLAASSEN | BEELD: SHUTTERSTOCK

THEMA BESTUURLIJKE VERHOUDINGEN

Gezocht: morele en financiële steun 14

GEMEENTEN SPELEN TERECHT EEN CENTRALE ROL BIJ DE AANPAK VAN DE KLIMAATPROBLEMATIEK. ALLEEN LAAT HET RIJK HET AFWETEN, ²À0mÀ ßyJّjmXw Àß ªðXÀÀ0ª m À ß y R Xh( yj‫ خ‬ GEMEENTEN WACHTEN NOG STEEDS OP STEUN VANUIT DEN HAAG. ð0 jªXhJÀ ²À0Çy ß y h yÀXy0 jªX0y²‫ ة‬mX( ß y (0 ª ( ß ª (0 m00I wJ0ßXyJ 0y XyIª ²ÀªÇ!ÀÇǪ ‫ن‬ªmX‫خه‬

MAGAZINE

2021

Lot van Hooijdonk is wethouder Utrecht en

G

een mooie woorden, maar boter bij de vis. Dat was op 30 november 2019 de boodschap van de VNG bij het ondertekenen van het Klimaatakkoord. De algemene ledenvergadering plaatste zich achter de klimaatambities van het kabinet, maar stelde ook voorwaarden. Met de problemen rond de jeugdzorg in het achterhoofd eiste ze meer commitment van de regering. En die steun moet niet alleen met de mond beleden worden, stelde VNG-voorzitter Jan van Zanen: ‘Taken erbij, knaken erbij. Zo simpel is het.’

voorzitter van de VNG-commissie

BOZE BURGERS

Energie, Klimaat,

Naast geld en bevoegdheden gaat het ook om morele steun. Gemeenten spelen als eerste overheid een hoofdrol bij het maken van keuzes zoals de locatie van windmolenparken en zonneweides. Zij moeten straks hun inwoners voorlichten, ondersteunen en mee laten beslissen over de aanpak van hun wijk, straat en woning. Veel gemeentebestuurders zien de bui al hangen: bij wie staan de boze burgers op de stoep als het proces niet gaat zoals gedacht? Het helpt wanneer het kabinet met de mond belijdt hoe belangrijk het Klimaatakkoord is.

Dat is te weinig gebeurd, blikt de Utrechtse wethouder klimaat Lot van

Economie en Milieu.

LTR_P014_LTR-TSVNG-20-2021 14

Hooijdonk (GroenLinks) terug. Ze is voorzitter van de VNG-commissie Energie, Klimaat, Economie en Milieu (EKEM) en heeft de afgelopen twee jaar commitment vanuit het rijk gemist. Natuurlijk, er is een coronacrisis en de formatie van een nieuw kabinet laat lang op zich wachten. Toch was er volgens haar voldoende tijd om aan de slag te gaan met de toezeggingen aan gemeenten.

Van Hooijdonk verwijst naar het rapport van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) dat nu al een jaar op het bureau van de ministers ligt en waarin wordt becijferd hoeveel geld gemeenten de komende tijd nodig hebben.

De komende acht jaar zullen de

13-12-2021 18:01:32

Lot van Hooijdonk: ‘Je zou deze transitie kunnen zien als een soort stadsvernieuwing: we gaan heel Nederland weer toekomstbestendig maken.’

kosten met de jaren toenemen van 450 miljoen euro in 2022 tot rond de 950 miljoen euro in 2030.

Dat geld is er nog steeds niet, tot ongenoegen van de commissievoorzitter. ‘Wij kunnen onze nieuwe taken alleen uitvoeren als we daartoe in staat worden gesteld. Anders blijven de plannen geduldig liggen,’ zegt ze. ‘Dat betekent dat niet wordt gestart met de uitvoering van de regionale energiestrategieën (RES’en) en ook niet met de plannen voor de wijken die als eerste van het aardgas afgaan.’

Geen geld betekent geen resultaten en dus vertraging in plaats van versnelling die nodig is om de klimaatdoelen te halen, waarschuwt ze. ‘Het gevaar is ook dat we momentum verliezen. We hebben al plannen gemaakt samen met bewoners, woningcorporaties, netwerkbeheerders en andere stakeholders. Bij voorkeur ga je dan in een vloeiende beweging over in de uitvoering. Hoe meer tijd daartussen zit, hoe meer de steun en energie wegebben.’

BESTENDIG

Een ‘eredivisieklus’, noemt Van Hooijdonk de taak die gemeenten hebben bij de aanpak van de klimaatproblematiek. ‘Je moet je realiseren dat we echt bij iedereen binnenkomen de komende dertig jaar. Praktisch iedereen zit nog aan het gas.

Je zou deze transitie kunnen zien als een soort stadsvernieuwing: we gaan heel Nederland weer toekomstbestendig maken. Op het gebied van de energievoorziening, maar we proberen tegelijkertijd woningen meer comfortabel en gangbaar te maken.

Ik noem dat meekoppel-kansen. Die zie ik ook bij de openbare ruimte en klimaatadaptatie, waardoor we

LTR_P015_LTR-TSVNG-20-2021 15

de wijken echt kunnen verbeteren.’

In het Klimaatakkoord werd volgens Van Hooijdonk niet berekend wat het allemaal zou kosten, maar alleen een procesafspraak gemaakt. De ROB zou inventariseren hoeveel geld en menskracht er voor de uitvoering nodig zijn. De raad becijferde dat gemeenten er 28 nieuwe, sterk geïntensiveerde taken bijkrijgen. De energietransitie in de gebouwde omgeving brengen daarbij de meeste kosten met zich mee. Ook de wijkgerichte aanpak richting aardgasvrij, de communicatie (via bijvoorbeeld energieloketten) en het stimuleren van zonneweides en windmolenparken gaat veel menskracht vragen.

15 MAGAZINE

2021

VISIE

Daarvoor heeft de transitie meer nodig dan alleen geld, maar ook ‘een rijk dat bestendig is en vanuit een visie werkt.’ Ze omschrijft de opstelling van het rijk als ‘versnipperd, zigzaggend, handelend naar de dagkoers’. Dat brengt niet alleen gemeenten in verwarring, ook inwoners weten niet waar ze aan toe zijn. Bijvoorbeeld of de overheid de kosten voor deze

‘We gaan eenvoudigweg niet beginnen als dit niet is geregeld’ 13-12-2021 18:01:38

Snel aardgasvrij met duurzame warmte zonnewarmte aquathermie

Beschikt uw gemeente over voldoende daken?

Plaats zonnecollectoren! Daarmee wordt warmte opgewekt dat gebruikt wordt voor warmtapwater, verwarming en regeneratie bij warmte-koudeopslagsystemen (WKO).

De warmte die niet direct nodig is wordt dan opgeslagen in de bodem. Wel zo duurzaam!

restwarmte

Schuif aan bij s het Nederland jt! bi Energie Ont

Maak impact door te doen Na het maken van de Transitievisie Warmte is het tijd om aan de slag te gaan. Door meer dan 20 jaar ervaring met gasloze wijken helpen wij uw gemeente verder om lokale, collectieve en betaalbare oplossingen te vinden voor het aardgasvrij maken van uw woonwijken.

Wij ontzorgen van A tot Z. Van ontwikkeling en financiering tot contact met de bewoners tijdens exploitatie. Zo maken we het met elkaar haalbaar en betaalbaar.

Doe wat vandaag mogelijk is; lokaal, duurzaam én collectief.

Samen gaan we voor nul!

085 - 02 18 018 | info@eteck.nl | eteck.nl

LTR_P016_LTR-TSVNG-20-2021 16

13-12-2021 18:01:40

‘Je ziet dat het steeds lastiger wordt om windmolens neer te zetten omdat bewoners in opstand komen’ transitie draagt. ‘De veranderingen die we van mensen vragen moeten betaalbaar zijn, de woonlasten mogen niet duurder worden dan met gas. Wij kunnen niet de buurt in en tegen bewoners zeggen dat ze een paar duizend euro moeten bijleggen. Dan gaat deze transitie niet werken. Bewoners hoeven wat dat betreft niet ongerust te zijn: we gaan eenvoudigweg niet beginnen als dit niet is geregeld.’

SAMENHANG

Ook de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) verwijt de rijksoverheid een gebrek aan regie. In het nieuwe advies Geef richting, maak ruimte! stelt de Rli dat het rijk strakker moet sturen, niet alleen op klimaat maar op álle ruimtelijke ambities.

Die zitten elkaar steeds vaker in de weg, constateert Rli-lid Jantine Kriens. ‘Op sommige sectorale onderdelen wordt woningbouw gestopt vanwege de stikstofproblematiek’, ziet ze. ‘Je ziet dat het steeds lastiger wordt om windmolens neer te zetten omdat bewoners in opstand komen. Boeren hebben problemen met de transformatie van de landbouw. Het gaat naar de burgers toe én naar de verschillende sectoren harstikke mis.’

Waar tegenstellingen zijn, moet je van het rijk kunnen verwachten dat het een aantal lijnen uitzet en keuzes maakt, vindt de voormalig algemeen directeur van de VNG. ‘Als je iedereen alleen maar zelf laat kiezen, wordt de chaos steeds groter. Nu worden er bijvoorbeeld tig programma’s per sector uitgerold en moeten gemeenten en provincies maar zien hoe ze de samenhang organiseren. Dat kan dus niet. Het parlement zal zijn verantwoordelijkheid moeten nemen en een aantal keuzes moeten maken die richtinggevend zijn.

Vervolgens is het aan de regio om daar invulling aan te geven.’

DUIDELIJK VERHAAL

Niet alles kan overal, benadrukt Kriens. Maar door het uitblijven van duidelijke keuzes zie je dat dit wél gebeurt. ‘Als een regio alleen naar het klimaat

LTR_P017_LTR-TSVNG-20-2021 17

kijkt en niet naar de landbouwtransitie, dan weet je dat kansen niet worden benut. Maar ook dat er botsingen zullen ontstaan.’

Met een duidelijk verhaal over de ruimtelijke indeling kunnen burgers ook beter worden meegenomen in het verhaal, denkt ze. Want ook in het gesprek met de inwoners zijn volgens haar nog verbeterslagen te maken. ‘Voer dat meer op waardenniveau’, adviseert Kriens gemeenten.

‘Beperk de dialoog niet tot een windmolen hier of daar maar stel de vraag breder. Hoe moet onze regio er over tien jaar uit gaan zien?’

17 MAGAZINE

2021

LANGE LIJNEN

Kriens vindt dat de discussie tussen gemeenten en rijk te veel blijft hangen op geld. ‘De middelen zijn niet het grootste probleem. Wat is mijn plan, hoe ga ik mijn bijdrage leveren aan de grote ruimtelijke thema’s? Dat is waar gemeenten zich druk over moeten maken.’

Volgens Van Hooijdonk hebben gemeenten op dit punt ruimschoots aan de eisen voldaan. ‘Ten tijde van het Energieakkoord uit 2013 lag de opgave voor Wind op land in eerste instantie bijvoorbeeld bij rijk en provincies, maar dat heeft niet goed genoeg gewerkt. En de doorzettingsmacht van het rijk heeft eerder juist tot veel weerstand geleid.’

De energietransitie is wat haar betreft terecht bij gemeenten neergelegd. ‘Voor zon en wind was in de RES’en een doel van 35 terawatt-uur afgesproken, de plannen tellen nu op tot ruim 50. Een stevig resultaat voor iets dat in essentie niet populair is.

Ook zien we dat vrijwel alle gemeenten eind dit jaar volgens planning een transitievisie warmte klaar hebben.’

Het Klimaatakkoord steekt slim in elkaar, er is goed over nagedacht, benadrukt ze. ‘Laten we dat vooral vasthouden en daar dus nu de schouders onder zetten. Je moet volhouden voordat deze processen gaan renderen, het gaat om lange lijnen. Daarom is het zo belangrijk dat de condities snel op orde zijn.’ ←

Jantine Kriens is lid van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) en voormalig algemeen directeur van de VNG.

13-12-2021 18:01:43

IN BEELD

LTR_P018_LTR-TSVNG-20-2021 18

13-12-2021 18:02:02

00m(‫ ( ب‬ßX( ª ðXyJ‫غ‬ GEMEENTE ROTTERDAM

BLIK OP DE WERELD Lezen en schrijven zijn belangrijke vaardigheden om volwaardig mee te kunnen doen in een democratische samenleving.

Nadat Rotterdamse kiezers bij de Tweede Kamerververkiezingen in maart van dit jaar hun stem hadden uitgebracht, konden zij het rode potlood weer inleveren. Die zijn nu verzameld in een kunstwerk in het stadsdeel IJsselmonde. De 90.000 potloden staan symbool voor de Rotterdammers die moeite hebben met lezen en schrijven.

Het kunstwerk, ‘Talascoop’, bestaat uit een sokkel van potloden en een telescoop. Een blik door die telescoop laat zien hoe taal iemands wereld vergroot.

LTR_P019_LTR-TSVNG-20-2021 19

13-12-2021 18:02:06

ingezonden mededeling

Aardwarmte, een natuurlijke bron van duurzame energie Ongeveer 40 procent van de energie die we in Nederland gebruiken, gebruiken we voor warmte(toepassingen) zoals het verwarmen van onze huizen en gebouwen. Bij de overstap naar duurzame energiebronnen – de energietransitie – speelt warmte daarom een belangrijke rol. Aardwarmte biedt deze duurzame, hernieuwbare warmte.

Duurzame bron Om klimaatverandering tegen te gaan en om te voldoen aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord, worden steeds meer duurzame warmtebronnen gebruikt. Aardwarmte is een van de bronnen voor duurzame collectieve warmte, naast restwarmte, zonnewarmte, warmte uit oppervlaktewater en bodemenergie. Aardwarmte kan een belangrijke bijdrage leveren aan de warmtetransitie in Nederland.

Oriënteren op aardwarmte Aardwarmte is duurzaam, betrouwbaar, wordt lokaal opgewekt en is op veel plekken in Nederland inpasbaar. Warmte uit eigen bodem, die direct toepasbaar is. Ook als de zon niet schijnt en de wind niet waait.

De beschikbaarheid van aardwarmte, de omvang van de warmtevraag en de mogelijkheden voor een warmtenet verschillen per regio.

Potentieel krachtige bron Aardwarmte kan op een veilige en duurzame manier worden gewonnen op een diepte van tussen de 500 tot 4000 meter. In potentie kan ongeveer 26 procent van de totale warmtevraag van de gebouwde omgeving in Nederland worden voorzien van aardwarmte als onderdeel van een collectief warmtesysteem. Een warmtenet dat gevoed wordt door aardwarmte kan, afhankelijk van de capaciteit van de bron, zo’n 4000 tot 7000 woningen duurzaam verwarmen.

LTR_P020_LTR-TSVNG-20-2021 20

Leer van bestaande warmteprojecten Aardwarmte wordt in Nederland al op enkele plekken toegepast.

De warmteprojectentool op allesoveraardwarmte.nl biedt gemeenten en beleidsmakers een centrale plaats om meer te weten te komen van bestaande projecten.

De tool biedt op een centrale plek alle informatie over bestaande (aard)warmteprojecten. Zo kunt u gemakkelijk de weg vinden naar deze projecten en leren van hun ervaringen en deze toepassen in uw gemeente.

Allesoveraardwarmte.nl helpt gemeenten Om bewoners, overheden en bedrijven beter te informeren over wat aardwarmte is, hoe het werkt en wat de voor- en nadelen zijn en hoe het past in de energietransitie,

is de website allesoveraardwarmte. nl ontwikkeld. Deze website voorziet in de behoefte van een centrale plek met objectieve en gevalideerde informatie over aardwarmte, die u als gemeenten kan helpen. Op de website allesoveraardwarmte.nl vindt u bijvoorbeeld een checklist die inzicht kan bieden in de vraag of aardwarmte een passende en kosteneffectieve bron voor uw gemeente is.

De initiatiefnemers Dit artikel is een publicatie van Energie Beheer Nederland (EBN), Geothermie Nederland en Stichting Warmtenetwerk. Zij zijn partners in het Masterplan Aardwarmte en initiatiefnemers van de website allesoveraardwarmte.nl.

Vragen? Stuur een mail naar info@allesoveraardwarmte.nlĭ

13-12-2021 18:02:44

ACTUEEL

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Beste Thorbeckeprofessor,

Je bent een soort mengeling van Prins Carnaval en Sinterklaas. Je wordt overal op de eerste rij gezet en ze kijken altijd of je subsidie bij je hebt.

Vertrekkend wethouder Paul Loermans (Kernachtig

IN DE GEMEENTERAAD VAN MIJN GEMEENTE MAAKTE EEN RAADSLID ONLANGS EEN VERGISSING BIJ HET STEMMEN, TERWIJL HIJ DE BESLISSENDE STEM UITBRACHT TEGEN EEN VOORSTEL OM GRATIS TE PARKEREN IN HET CENTRUM. KAN DAT NOG GEREPAREERD WORDEN? EEN INWONER VAN ALPHEN AAN DEN RIJN

Beste vragensteller,

Wijchen) van Wijchen over het wethouderschap, de Gelderlander 12 december.

Concurrentie gemeenten aangescherpt Gemeenten die bijvoorbeeld sportcomplexen of ligplaatsen in jachthavens verhuren, moeten in de toekomst beter onderbouwen waarom zij die onder de kostprijs aanbieden.

Ondernemers worden hierdoor beter beschermd tegen oneerlijke concurrentie. Het kabinet stuurt hiervoor een wijzigingsvoorstel van de Wet markt en overheid naar de Tweede Kamer.

Overheden die zich met verhuur en exploitatie bezighouden, mogen dit soort diensten of producten vanwege het algemeen belang aanbieden onder de kostprijs. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, moeten zij zo’n keuze beter motiveren en krijgen ondernemers meer inspraak.

Uit de evaluatie van de wet blijkt dat overheden regelmatig, en soms zonder goede onderbouwing, gebruikmaken van de mogelijkheid om economische activiteiten in het algemeen belang onder de kostprijs aan te bieden. Ook bleek dat ondernemers te laat of helemaal niet werden betrokken bij deze besluitvorming.

Door de gewijzigde Wet markt en overheid moeten overheden uniform en daarmee transparanter gaan motiveren waarom ze een activiteit zonder de gedragsregels willen aanbieden. (MM) ←

LTR_P021_LTR-TSVNG-20-2021 21

Stemmingen kunnen niet zomaar worden overgedaan. Bij een hoofdelijke stemming heeft een raadslid de kans zijn stemfout te corrigeren totdat de volgende zijn of haar stem heeft uitgebracht. Bij stemmingen met handopsteken kun je nog corrigeren totdat de voorzitter de hamer laat vallen. Daarna kun je alleen nog vragen om in het verslag te laten opnemen dat je een fout hebt gemaakt.

Maar dat raakt het besluit niet.

21 MAGAZINE

2021

Natuurlijk kan de gemeenteraad wel zijn eigen besluiten terugdraaien. Maar dan alleen volgens dezelfde procedure. Dus met een nieuw voorstel. ← Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar

Ook een vraag voor Geerten Boogaard?

Mail naar: thorbeckehoogleraar@ vngmagazine.nl.

13-12-2021 18:02:55

LTR_P022_LTR-TSVNG-20-2021 22

13-12-2021 18:03:27

TEKST: LEO MUDDE | BEELD: MARTINE SPRANGERS

THEMA VOOROPLOPEN MET AANPASSEN

Iedereen een deltawerker EXTREME HOOSBUIEN, HITTEGOLVEN, REGIONALE OVERSTROMINّ GEN. DE UITDAGINGEN VAN DE KLIMAATVERANDERING MOETEN NU AL WORDEN MEEGENOMEN IN DE STADSONTWIKKELING, ZEGT WETHOUDER ED ANKER. AAN DE HAND VAN ZIJN EIGEN STAD ZWOLLE LAAT HIJ ZIEN HOE DAT KAN.

23 MAGAZINE

2021

G Waterkolk op het Stationsplein waar het water naartoe loopt bij hevige regenbuien.

Via de kolk stroomt het water naar de ƦƵȲǐǞȁǐ Ǟȁ ƮƵ ˛ƵɈȺƵȁstalling.

LTR_P023_LTR-TSVNG-20-2021 23

emeenten doen nu al veel aan klimaatadaptatie , maar het ontbreekt hen aan de middelen om er écht werk van te maken. Daarvoor is een brede, innovatieve aanpak nodig. Er is meer nodig dan een incidentele stimuleringsregeling om op de lange termijn aan Nederland te bouwen. Rijk, gemeenten, regiopartners en bedrijfsleven moeten veel meer gaan samenwerken.

Wethouder Ed Anker (ChristenUnie) van Zwolle, tevens portefeuillehouder water in de VNG-commissie Ruimte, Wonen en Mobiliteit, pleit voor een langdurig commitment van de rijksoverheid om samen met gemeenten de uitdagingen van de klimaatadaptatie op te pakken. ‘Niet even een paar korte stoten geven en dan denken dat het wel doormarcheert. Er wordt de komende tijd enorm veel geïnvesteerd in de woningopgave en de infrastructuur. Neem dan ook gelijk de klimaatverandering mee en benut die om je bestaande vastgoed en je inrichting robuuster te maken.’

WANDELING

Anker zal die boodschap een paar keer laten horen tijdens een wandeling met VNG Magazine door zijn stad. Andreas van Rooijen, adviseur ruimtelijke adaptatie van de gemeente, sluit aan. Zwolle is een voorhoedegemeente die haar adaptatiestrategie al heeft uitgestippeld. De gemeente was in de

13-12-2021 18:03:30

‘Niet even een paar korte stoten geven en dan denken dat het wel doormarcheert’

24 MAGAZINE

2021

vorige collegeperiode initiatiefnemer van de City Deal Klimaatadaptatie waarin gemeenten en bedrijfsleven de lastige dilemma’s waarmee gemeenten te maken krijgen, in kaart brachten. ‘Dan kom je erachter dat bouwers heel belangrijke partners zijn. Zij moeten niet het gevoel hebben dat klimaatadaptatie een extraatje is maar dat hetgeen wat je bouwt minder waardevol is als je er geen rekening mee houdt.’

Het leuke is, zegt Anker, dat bouwers nu tegen gemeenten zeggen: stel ons andere vragen en neem ons mee in het bedenken van oplossingen. Dat gebeurt nu nog te weinig. ‘Het breder maken van vraagstukken en het aangaan van partnerschappen met anderen, daar kunnen we nog veel van leren.’

TROTS

De wethouder is trots op wat er in zijn eigen stad al gebeurt. We staan op het compleet vernieuwde Stationsplein. De onafzienbare rijen fietsenrekken zijn verdwenen. Onder het plein is een immense fietsenstalling gebouwd die ook dient als waterberging bij heftige regenval. Voor het zover komt, wordt veel water al in het groen en onder het plaveisel opgevangen in infiltratiekratten. Pas wanneer dat niet toereikend blijkt, gaat de superkolk naar de fietsenstalling open.

Klimaatadaptatie geeft iedereen een handelingsperspectief, zoals regentonnen plaatsen, tegels uit de tuin halen en geveltuintjes aanleggen.

LTR_P024_LTR-TSVNG-20-2021 24

SYMBOLIEK

Anker: ‘We hadden geld gekregen van het rijk om, in het kader van mobiliteit, een fietsenkelder te maken. Dat was de aanleiding om het hele plein aan te pakken. Dit is de entree van de stad, dat moest iets moois worden. We hebben veel groen toegevoegd en het water zichtbaar gemaakt, als statement: deze stad gaat over landschap en over water.’

Een van ingangen van de fietsenstalling heeft een watermuur, waar het hemelwater dat op het plein is gevallen als een regengordijn langsstroomt. Een vorm van symboliek om mensen bewust te maken van het belang van water voor de stad.

‘Kijk’, zegt beleidsadviseur Van Rooijen: ‘Als je dan toch bezig bent in de stad, doe het dan direct goed.

Dat vraagt om doorkijken naar de lange termijn en om een langjarig commitment om de vraagstukken gezamenlijk op te pakken. Dingen combineren, ook financieel. Als iets 12 miljoen euro kost, hoe kom je dan aan die paar ton extra om net die nodige innovatie voor elkaar te krijgen?’

Wat belangrijk is, zegt Anker, is dat je als gemeente moet weten wat er aan de hand is en dat je elke kans die zich voordoet, meepakt. ‘Je moet niet op het laatste moment nog klimaatadaptieve maatregelen aan een plan willen toevoegen, die moet je al heel

ßƵȲȁǞƵɐɩƮ ²ɈƊɈǞȌȁȺȯǶƵǞȁ‫˛ ب‬ƵɈȺƵȁȺɈƊǶǶǞȁǐ ƊȁȁƵɮ ɩƊɈƵȲƦƵȲǐǞȁǐ ǿƵɈ stromend water langs de wand.

13-12-2021 18:03:32

vroeg meenemen. Dat hebben we bij de fietsenstalling ook gedaan. Als we daar geen oplossing zouden vinden voor de wateroverlast waar we in de toekomst mee te maken krijgen, zouden we in de omliggende wijken aparte maatregelen hebben moeten nemen.

Dat zou ook veel geld gaan kosten.’

Van Rooijen zegt dat water de basis is voor een duurzaam netwerk. ‘We zijn de waterstromen onder en boven de grond weer met elkaar aan het verbinden.

Het water vormt het DNA van ons gebied, waarmee we extreme situaties kunnen opvangen.’

‘Aanvankelijk wilden we vooral water de ruimte geven’, vult Anker aan. ‘Nu zijn we een stap verder en combineren we functies met elkaar. Als onze stedenbouwkundigen bij de ontwikkeling van een nieuwe wijk merken dat iets laag ligt, voegen ze een watergang toe en gebruiken ze water om gebieden met elkaar te verbinden. Dat is goed voor de kwaliteit van de leefomgeving: water zorgt voor dynamiek.’

DIJK

Al pratend komen we bij wat Anker het ‘meest sexy onderwerp’ van de stad vindt. We lopen langs de Harm Smeengekade, over een brede, houten vlonder over het water langs de kademuur. ‘Dit is een dijk. Wij wilden hier een wandelgebied aanleggen, met bomen tegen de hittestress, een busstation. Het waterschap zei: je mag bomen in de dijk zetten, als ze maar van plastic zijn, want voor dijken gelden strenge wetten.

We hebben toen samen een schil om de dijk heen gelegd die dik genoeg is voor alle functies die wij voor ogen hadden. Nu is het een groene long én een robuuste dijk. Een topplek in de stad. Een hele klus en de tragiek is: iedereen gebruikt het alsof het vanzelfsprekend is.’

Iets verderop ligt het Kraanbolwerk, een herontwikkeld buitendijks industriegebied waar nu woningen zijn met een waterdichte parkeergarage en nutsvoorzieningen die allemaal op een veilig niveau liggen.

De bomen op de Melkmarkt staan nog vol in blad, in december. Ook hier ligt een ondergrondse constructie die comfort biedt voor de bomen om te wortelen. In de zomer lopen bezoekers van de binnenstad graag van de Grote Markt, waar het volgens de wethouder dan echt ‘heel heet’ is, naar hier om verkoeling te zoeken. Anker: ‘Je kunt echt niet met een paar bomen

LTR_P025_LTR-TSVNG-20-2021 25

de thermostaat van je stad enkele graden lager zetten, maar het helpt veel als je koelte-eilanden creëert.’

En dan, in de smalle Roggenstraat midden in het historisch centrum, wijst de wethouder ons op kleine tuintjes aan de voet van de gevels van winkelpanden.

Groene oasetjes in een versteende omgeving. ‘Ze kunnen regenwater verwerken, maar misschien nog veel belangrijker: het werkt ook tegen graffiti en het plaatsen van fietsen. Een aantrekkelijke binnenstad maken was eigenlijk het uitgangspunt, klimaatadaptatie neem je dan gelijk mee.’

Bewoners zien wat er gebeurt, zegt de Zwolse wethouder. ‘Zij vinden het leuk, ze willen meedenken. Klimaatadaptatie geeft mensen ook een handelingsperspectief, iedereen kan iets doen.

Regentonnen plaatsen, tegels uit de tuin halen, geveltuintjes aanleggen. In Zwolle is iedereen een deltawerker, zeggen we hier. Het zijn postzegeloplossingen, maar wij durven dit belangrijk te maken. De rocksterren van het watermanagement komen uit Nederland, dat zijn echte helden. Bij ons kan iedereen een held zijn door iets te doen, zelfs al is het in het klein.’ ←

Wethouder Ed Anker: ‘Je kunt niet met een paar bomen de thermostaat van je stad enkele graden lager zetten.’

13-12-2021 18:03:34

Ingezonden mededeling

GroenLeven directeur Roland Pechtold denkt grootschalig ‘Oude kaders loslaten en nieuwe ideeën omarmen, dát is energietransitie’ De afgelopen jaren zette GroenLeven-directeur Roland Pechtold zich met hart en ziel in voor een groener en duurzamer Nederland. Veel kreeg hij op de rit, maar een aantal dingen ook niet. Tijd voor een schaalvergroting.

Z

‘

on, wind, waterstof en batterijen, maar dan echt groot.’ Directeur Roland Pechtold van GroenLeven ziet het helemaal voor zich. ‘Tot

LTR_P026_LTR-TSVNG-20-2021 26

nu toe richtten wij ons vooral op het initiëren en opzetten van kleinere en deels lokale projecten. In de toekomst wil ik mij breder bezighouden met die

energielandschappen. Dus met de grootschalige en kansrijke projecten. Gigantische plannen.

En doordat het zo groot is nemen we iedereen in de omgeving mee

13-12-2021 18:04:13

en hebben we veel minder last van de versnippering van losse vergunningen.’

Weerstand en koudwatervrees Soms wordt hij er een beetje moedeloos van. ‘GroenLeven wil graag samen met gemeenten verder bouwen aan een duurzame toekomst’, aldus Pechtold. ‘Natuurlijk houden wij ons daarbij aan de wet. Maar keer op keer lopen we vast in procedures, weerstand en koudwatervrees.’ Drie voorbeelden alleen al uit de laatste twee maanden, zijn tekenend. Pechtold: ‘Bij een gemeente in Friesland hadden we een geweldig plan dat helemaal voldeed aan wat de gemeenschap wilde: zon en natuur gecombineerd, deels in lokaal eigenaarschap, deels op

landbouwgrond van boeren die daardoor een steady inkomen hielden. Alles was in orde. Tot een jurist van de gemeente het tegenhield, want “we moeten de Wet Bibob nog door”. Let wel: dat mág, dat hoeft niet. Prima, als je het helemaal goed wilt doen, maar misschien neemt de gemeente genoegen met de bijna tientallen onderzoeken die positief zijn doorlopen. Nee, de gemeente wilde een eigen onderzoek. Door de oplopende kosten zetten ze echter wel een streep door het lokaal eigenaarschap. De lokale partijen durfden de exploitatie niet meer aan.’

Alle marge eruit Nog een voorbeeld. ‘Een gemeente in Overijssel had vijf jaar geleden een prachtig plan rondom zonneenergie bedacht. Wij dienden een plan in en wonnen. Niet iedereen was voor, maar we hadden de meeste mensen in de buurt en de lokale ondernemers mee en we gingen aan de slag. Al onze ziel en zaligheid zat erin. Maar toch stemde de gemeenteraad toch tegen.’ En dan een gemeente in Groningen.

Pechtold: ‘In die regio springen ze om werkgelegenheid. Vier jaar geleden wees de gemeente een gebied van zeshonderd hectare aan. Wij bundelden de krachten met lokale ondernemer en waren al met een stuk van tweehonderd hectare aan de slag. Inmiddels zijn we zes subsidierondes verder en iedere keer gaan er miljoenen euro’s af. Inmiddels is alle marge er uit.

Natuur en landbouw kunnen we al niet meer meenemen en ook de werkgelegenheid is stukken minder dan aanvankelijk.

Parijsakkoord is wetgeving Oude kaders loslaten dus en tegelijkertijd nieuwe kaders uitvinden en omarmen. Dát is transitie. Alleen dán lukt het. ‘Het Parijsakkoord is nu gewoon wetgeving geworden’, zegt Pechtold. ‘Dus het kán ook.

Sterker nog: het moét. Als we maar star blijven vasthouden aan bestemmingsplannen, bouwvergunningen en aan al die losse ideeën van gemeenten die ook

LTR_P027_LTR-TSVNG-20-2021 27

“iets met duurzaamheid” willen, dan lukt het niet. Het hele idee van een transitie is dat je die oude kaders moet loslaten en verder kijkt naar de toekomst. In dit tijdperk van verandering moet je die chaos juist omarmen, zoals Jan Rotmans het in zijn recente boek beschrijft. Daar kunnen juist geweldige ideeën uit voortkomen.’

Transitie met een visie Grootschalig denken dus. Wat betekent dat concreet voor de aanpak?

‘Natuurlijk gaan we ook door met de kleinere projecten’, legt Pechtold uit.

‘Als een gemeente met ons aan de slag wil, zeggen we geen nee. Maar we gaan daarnaast ook echt groot denken. Projecten van 1600 megawatt bijvoorbeeld. Dat is net zo groot als de RWE-centrale – onze grootste kolencentrale – in de Eemshaven dus. Geweldig als dat lukt. Natuurlijk ligt het gevoelig maar het is wel nodig.’

Bij het realiseren van dergelijke grootschalige projecten staan volgens Pechtold drie dingen centraal. ‘Ten eerste natuurlijk energie, daar draait het allemaal om. Grootschalig aan de slag met wind, zon, waterstof en batterijen, dat is het plan. Maar daarnaast ook – en dat doen we samen met de Universiteit van Wageningen – “natuurinclusief”, dus met een bijdrage aan de lokale biodiversiteit.

En als derde “sociaal inclusief”. Dit gaat over het “met elkaar” doen en heeft alles te maken met inspraak en de participatie van lokaal eigendom en projecten als fondsen die zich aan de buurt committeren. Want uiteindelijk moeten we natuurlijk wél de mensen meekrijgen in onze plannen. Stop met water onttrekken aan de landbouw, maak de trekgang van vogels mogelijk, zet palen in de grond, bouw de constructie en haal die over twintig jaar weer weg omdat we dan weer andere ideeën hebben.

Alleen dán praat je over transitie met visie. Niet slechts naar 2030, maar ook richting 2050 en verder. Dat blijft spannend, maar enkel op die wijze werken we aan een betere wereld.’

13-12-2021 18:04:14

TEKST: PIETER VAN DEN BRAND

THEMA RXÀÀ0ّ ( §À ÀX0

Wapenen

tegen

warmte 28

NIET ALLEEN DE STEEDS EXTREMERE WATEROVERLAST IS EEN PROBLEEM, GEMEENTEN MOETEN ZICH OOK WAPENEN TEGEN DE TOENEMENDE VERDROGING EN SMOORHETE ZOMERS. RXÀÀ0ّ ( §À ÀX0 ²À À ð0j0ª § (0 ª ( ª‫ ة‬w ª 0ª X² y J VEEL NODIG.

MAGAZINE

2021

N

ederland kende de laatste jaren drie hete zomers op rij.

In die van 2020 werd in De Bilt op acht opeenvolgende dagen meer dan 30 graden gemeten. Een jaar eerder ging Gilze en Rijen door het dak met 41,7 op de thermometer. De natte zomer van dit jaar duwde de aandacht voor hitterecords weer weg. Maar de pieken in de drie voorafgaande zomers drukken ons land met de neus op de feiten: de klimaatbestendige stad moet ook hitteproof zijn.

‘We meten steeds meer en weten nu dat het in de stad veel warmer zal worden dan op het platteland. ’s Avonds en ’s nachts kan dat zo zes tot acht graden schelen’, zegt directeur Marjan Kreijns van The Green Village.

Op dit fieldlab voor energietransitie en klimaatadaptatie op de campus van de

LTR_P028_LTR-TSVNG-20-2021 28

TU Delft is in september vorig jaar een Hitte-Plein ingericht. ‘Er komen hier veel gemeenten langs met vragen over klimaatadaptatie. Zij zijn er ook steeds meer zijn doordrongen dat ze wat aan hittestress moeten doen. Hitte-adaptatie is echter nog hartstikke nieuw. Er zijn maar weinig bedrijven met slimme oplossingen. Daarom zetten we hier extra op in. Gemeenten missen kennis en capaciteit. Bij kleine gemeenten is er voor klimaatadaptatie vaak maar een halve fte en die moet vaak ook de energietransitie er nog bij doen. Zaak voor gemeenten is goed te weten wat er werkt en dat ze niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden.’

GROEN

Op het Hitte-Plein worden tal van technieken uitgeprobeerd om de stedelijke omgeving te verkoelen, zoals de opvang en hergebruik van regenwater en natuurlijke toepassingen.

Groen, benadrukt Kreijns, blijft de beste oplossing tegen hitte. ‘Als planten verdampen, daalt de temperatuur. Maar in de gebouwde omgeving is niet altijd plek voor meer groen. Ook pleinen en parkeerplaatsen zijn nodig, en er is een woningbouwopgave. We bekijken vooral wat er mogelijk is zonder de andere functies in de stad te ondermijnen.’

In de proeftuin lopen tests met halfvergroende parkeerplaatsen met stenen waar gras tussen groeit, om voor verdamping en verkoeling te zorgen.

Voor dit doel worden ook alternatieve bestratingsmaterialen voor beton onderzocht. In een van deze toepassingen zitten speciale rietjes die ervoor zorgen dat het water weer naar boven komt en de omgeving verkoelt. Een van de bedrijven hergebruikt daar keramiek uit oude tegels voor.

De TU doet nog meer. Bomen creëren koelere plekken, maar welke boom moet

13-12-2021 18:04:26

Sparta-stadion in Rotterdam met de Urban Waterbuffer die het voetbalgras irrigeert en de omgeving koel houdt. (Beeld: FieldFactors.com)

je kiezen? Bij de faculteit Bouwkunde staan bakken met in totaal 75 boomsoorten. De kanshebbers gaan voor verdere tests door naar The Green Village.

Een aantal innovaties heeft al een plek in de eerste gemeenten verworven. Zo beet het Sparta-stadion in Rotterdam het spits af met de Urban Waterbuffer. Hierbij wordt regenwater opgevangen, met een biofilter gezuiverd en ondergronds opgeslagen, om het voetbalgras te irrigeren en de omgeving op warme dagen te verkoelen.

In Rotterdam is inmiddels een tweede systeem aangelegd en ook Den Haag en Madrid hebben er een. ‘Sommige innovaties zijn volwassen genoeg voor de sprong naar de praktijk. Er is veel interesse bij gemeenten’, zegt Kreijns.

Er zijn ook hobbels. ‘Beleidsafdelingen zijn vaak enthousiast, voor diensten als beheer en onderhoud ligt dat anders.

Wordt het niet duurder? Kunnen onze borstelmachines wel over deze nieuwe tegels? Gemeenten hanteren voorschriften hoe de straat eruit moet zien. Wat daar niet in staat, mag niet. Dat maakt innoveren lastig. Er moet zeker meer bewustwording komen.’

LANDEN

Bij Klimaatverbond Nederland constateert ook Jan Engels dat het thema nog moet landen bij de andere disciplines in

LTR_P029_LTR-TSVNG-20-2021 29

de gemeentelijke organisatie. ‘Er liggen protocollen klaar om een hittegolf op te vangen, maar dat is voor de incidentele aanpak tijdens crisismomenten. Hitteadaptatie vergt een veel breder perspectief’, vertelt de projectleider Koeltebeleid van Klimaatverbond, een vereniging van decentrale overheden. Engels zou graag zien dat er meer aandacht voor verkoeling komt in het beleid om wijken van het aardgas te halen. Een uitgelezen gelegenheid zijn de warmtetransitievisies die gemeenten voor de jaarwisseling af moeten hebben.

Het Klimaatverbond deed een steekproef in de visies van de G40. ‘Op een aantal positieve uitzonderingen na ben ik het woord “koelte” maar sporadisch tegengekomen. De mindset is puur gericht op warmte. Juist bij de inrichting van gebieden moet je met hitte-adaptatie aan de slag. De aanleg van meer groen vergt ook die van waterbuffers, om het groen te kunnen onderhouden. Dus deze aanpak laat zich goed met die van wateroverlast

combineren. Groen zorgt voor een leefbare omgeving. De gebieden in de stad met de hoogste mate van verstening zijn vaak de sociaal zwakke wijken met de meeste kwetsbare groepen. Als we daar hittestress niet aanpakken, draagt dat bij aan de verdere vergroting van de tweedeling in de maatschappij.’

29 MAGAZINE

2021

RISICO OP OVERVERHITTING

In april van dit jaar was Klimaatverbond medeondertekenaar van de intentieverklaring Klimaatverandering en koeling gebouwen, samen met een breed spectrum van partijen uit de bouw- en vastgoedsector. In het Bouwbesluit staan eisen om het risico op oververhitting van gebouwen in de zomer beperkt te houden, maar die gelden alleen voor nieuwbouw. De deelnemers willen naar een standaard voor bestaande bebouwing toe en een handreiking opstellen voor partijen die meer willen doen dan de wettelijke ondergrens en ook de omgeving erbij willen betrekken.

‘Groen blijft de beste

oplossing tegen hitte’ 13-12-2021 18:04:28

ingezonden mededeling

Alle zeilen bij tegen het woningtekort Daiwa House Modular Europe jaagt de ‘modulaire revolutie’ aan. Door de krachten van Jan Snel en het Japanse Daiwa House Group te bundelen kan de woningbouw echt versnellen. ‘’Een enorme boost voor de modulaire woningbouw’’, schrijft CEO Harry van Zandwijk.

Met het aanhoudende woningtekort moeten we in Nederland echt anders gaan bouwen om alle uitdagingen die we hebben op te lossen. Er zijn enorm veel nieuwe woningen nodig de komende jaren. Dat vraagt om een slimme aanpak. Ingewikkelde bouwprocessen duren onnodig lang en zijn daardoor al snel heel duur.

Daiwa House Modular Europe doen we dit bijvoorbeeld door ons gestandaardiseerde productieproces voortdurend te verbeteren en te blijven investeren in automatisering.

Maar ook door samen te werken met anderen, en vooral door steeds weer naar de mogelijkheden te blijven kijken.

Dit jaar hebben we samen met Daiwa House Group het nieuwe modulaire bouwbedrijf Daiwa House Modular Europe opgericht.

Daiwa House is een van de grootste modulaire bouwers ter wereld en is actief in Azië, Noord-Amerika, Australië en nu dus ook in Europa.

Door de krachten en kennis van Jan Snel en Daiwa House Group te bundelen, kunnen we onze gezamenlijke groeiambities realiseren en de woningbouw echt versnellen.

Ook in de toekomst willen we blijven vernieuwen en onszelf uitdagen.

Met automatisering en robotisering kunnen we het bouwproces drastisch versnellen. In Azië wordt dit al jaren op grote schaal toegepast.

Daar is het aandeel modulaire bouw ook vele malen hoger dan in Europa. Dat was voor ons één van de redenen om ons bedrijf samen te voegen met Daiwa House.

Op die manier kunnen we ook in Europa een grote slag slaan en de woningbouw versnellen.

Er bestaan verschillende stappen die we kunnen zetten om de woningbouw in Nederland in een stroomversnelling te krijgen. Bij

Daarnaast werken we samen met Capital Bay om in Duitsland een gezamenlijke megafabriek te ontwikkelen. Daarvoor bouwen

LTR_P030_LTR-TSVNG-20-2021 30

we aan een geïntegreerd platform voor de geïndustrialiseerde productie van woningen en microappartementen. We zorgen voor standaardisatie en automatiseren het bouwproces steeds meer. Met dit proces minimaliseren wij niet alleen de foutmarges; het wordt ook eenvoudiger om de productie op te schalen. Het zijn dit soort slimme innovaties die de ontwikkeling van modulaire bouw de komende jaren blijven aanjagen.

Daiwa House Modular Europe bouwt met aandacht voor mens, milieu en de samenleving. Met meer dan zestig jaar ervaring in de Benelux maken wij het verschil met modulair en circulair bouwen. Ons brede scala aan woonoplossingen voorziet in het groeiende tekort aan passende huisvesting in Nederland – en daarbuiten.

Zoekt u concrete woonoplossingen voor het woningtekort in Europa?

Neem contact op via daiwahousemodular.euĭ

13-12-2021 18:04:29

Bomen creëren koelere plekken, maar welke boom moet je kiezen?

‘De bestaande regelgeving is bovendien op het huidige klimaat gebaseerd’, zegt Engels. ‘Gebouwen gaan makkelijk vijftig tot tachtig jaar mee, dus we moeten de regelgeving veel meer modelleren naar de snel oplopende zomertemperaturen.’

Landschapsarchitect Wiebke Klemm ontwikkelde tijdens haar promotieonderzoek in Wageningen ontwerprichtlijnen voor hittebestendig stedelijk groen. Nu brengt ze als beleidsadviseur duurzame leefomgeving in Den Haag haar kennis in de praktijk. Groen heeft een sleutelrol in de hittebestrijding, bevestigt Klemm, maar bij het effectief inzetten ervan komt wel wat meer kijken. ‘Ontwerpers zorgen voor groen door bijvoorbeeld bomen neer te zetten. De stap waar ze welke bomen precies moeten neerzetten, maken ze vaak nog niet. Met de ontwerpricht-

lijnen heb ik de achterliggende principes voor hittebestendig ontwerpen in beeld gebracht. In de fysieke leefomgeving moeten we de elementen als groen en water, die we al heel lang gebruiken, anders gaan organiseren. Creëer bij de aanleg van een park of plein bijvoorbeeld zon- én schaduwrijke plekken. Ouderen zitten liever beschut als het warm is, terwijl jongeren sneller de zon opzoeken.’

VERDAMPEN

Belangrijk is ook, vervolgt ze, dat er in de bodem voldoende vocht aanwezig is, zodat planten water kunnen verdampen.

Dat zorgt voor minder opwarming. Daarom kan regenwater van fiets- en voetpaden het best worden afgewaterd naar bermen of worden opgevangen voor irrigatie. In Den Haag is bij de herinrichting

van het wijkpark Cromvliet in Laak ook een Urban Waterbuffer aangelegd vanuit het EU-project Nature Smart Cities, waar Klemm projectleider van is. Deze vangt regenwater ondergronds op, zodat er in de zomer extra water is voor de bomen en planten in het park. Zo is het er ook tijdens hete zomers aangenaam vertoeven. In mei heeft de gemeente de Wegwijzer Den Haag Klimaatbestendig vastgesteld. Hitte kreeg nadrukkelijk een plek in het beleidsdocument.

De grote uitdaging, stelt Klemm, is stedenbouw en klimaatadaptatie, waar hitte onlosmakelijk deel van is, met elkaar te verbinden. ‘De urgentie is gegroeid, de uitgangspunten zijn er. Om nu verder te komen, moet klimaatadaptatie een plek krijgen in het DNA van duurzame stedelijke ontwikkeling.’ ←

31 MAGAZINE

2021

De Urban Waterbuffer in het Haagse wijkpark Cromvliet zorgt in de zomer voor extra water voor bomen en planten. (Beeld: Wiebke Klemm)

LTR_P031_LTR-TSVNG-20-2021 31

13-12-2021 18:04:32

ingezonden mededeling

TotalEnergies Marketing Nederland voorziet Rotterdams gemeentelijk wagenpark van ruim 400 laadpunten

‘In 2030 rijden al onze voertuigen fossielvrij’ Het hele wagenpark in 2030 fossielvrij. De ambities van de gemeente Rotterdam zijn hoog en de veranderingen voor de medewerkers groot. ‘Maar met TotalEnergies in Nederland als partner, gaat het zeker lukken’, daar is projectmanager laadpalen Frank van Starrenburg van overtuigd.

‘A

ls gemeente hebben wij zo’n 1.500 eigen voertuigen’, aldus Van Starrenburg. ‘Van personenauto tot vuilniswagen en van alles daartussenin. Anderhalf jaar geleden hebben wij als doel gesteld om ons hele wagenpark uiterlijk 2030 volledig fossielebrandstofvrij te maken. Voor ons betekent dat zowel elektrisch rijden als op waterstof. Zoiets kun je als gemeente niet alleen, dus daar zochten we een partner bij die de komende tien jaar met ons meedenkt en ons kan helpen om die overgang te maken.’

Verschillende typen laadpalen voor verschillende voertuigen Aan Willem-Jan de Rooij, manager mobiliteit en nieuwe energie bij TotalEnergies Marketing Nederland, de mooie uitdaging om deze operatie samen met Van Starrenburg aan te gaan en de gemeente van een groot aantal nieuwe laadpalen te voorzien. ‘In totaal zo’n vier- á vijfhonderd’, vertelt hij. ‘Lang niet alle voertuigen hebben een eigen laadpaal nodig. Wel zijn er onderling grote verschillen tussen de voertuigen. Een personenauto heeft een heel ander soort laadpaal nodig dan bijvoorbeeld een veegwagen of een vuilniswagen. Dat vraagt om verschillende typen laadpalen.’

Een constructief partnerschap voor het beste resultaat De laadpalen die TotalEnergies Marketing Nederland gaat plaatsen

LTR_P032_LTR-TSVNG-20-2021 32

komen allemaal te staan op gemeenteterrein. Van Starrenburg: ‘De gemeente Rotterdam beschikt over een groot aantal locaties; van eigen en gehuurde kantoorpanden en sportgebouwen tot tuinen, groenvoorzieningslocaties en gemalen.’ Samen met TotalEnergies Marketing Nederland kijkt de gemeente wat voor welke locatie nodig is. ‘Een constructieve samenwerking waarbij wij zeer intensief met elkaar in gesprek zijn’, zegt De Rooij. Wat dat betreft is het ook echt een partnerschap. ‘We doen het samen. Per locatie kijken we samen naar wat de beste oplossing is. Welke voorzieningen zijn er al?

Wat betekent dat voor de installatie?

Wat is er energietechnisch mogelijk?

En wat moeten we eventueel aanpassen om elektrisch laden mogelijk te maken?’

Techniek is niet eens het grootste probleem. Dat is allemaal wel op te lossen. De verandering zit hem vooral op het menselijk vlak.

Bedrijfsprocessen moeten anders, dienstroosters worden aangepast en mensen krijgen laadstress. Dat is echt een cultuuromslag. Eentje die nota bene van bovenaf door de werkgever wordt opgelegd. Maar het hoort er allemaal bij. En met het maatschappelijk belang en het einddoel in ons achterhoofd, willen we niet anders dan samenwerken aan een stuk verduurzaming van onze stad.’

Kijk voor meer informatie op services.totalenergies.nl/mobilitynew-energies/voor-overheden.

Samenwerken aan de verduurzaming van Rotterdam Het eindpunt is 2030. Tegen die tijd rijdt geen enkel voertuig van het gemeentelijke wagenpark nog op fossiele brandstof. ‘Inmiddels hebben we de bestaande laadinfra op alle locaties overgenomen en zijn we uitgebreid aan het werk op meerdere locaties om nieuwe laadinfra te plaatsen’, licht De Rooij toe. ‘Een behoorlijk ingrijpende verduurzaming’, zegt Van Starrenburg. ‘Voor de gemeente als organisatie, maar zeker ook voor de medewerkers.

13-12-2021 18:05:07

BEELD: DIMITRY DE BRUIN

DE KLIMAATVERANDERING VOLTREKT ZICH SNEL. IN HET RECENTE KLIMAATSIGNAAL ZET HET KNMI DE BELANGRIJKSTE SCENARIO’S OP EEN RIJ.

CIJFERS IN BEELD

BRON: KNMI KLIMAATSIGNAAL‘21

ORKANEN BESّEILANDEN

ZEESPIEGEL

Doordat de zeewater-

De zeespiegel van

temperatuur stijgt kunnen

de Noordzee kan in

Bonaire, Sint Eustatius en

2100 gestegen zijn

Saba te maken krijgen met

tot 1,2 of zelfs 2 meter

zwaardere orkanen.

als we de uitstoot van

ARCTISCHE INVLOED Door de opwarming in het poolgebied kunnen er langer aanhoudende weerssituaties, zoals warme en koude periodes, zijn.

broeikasgassen niet verlagen.

RIVIEREN Het waterpeil in de rivieren kan sterk ǐƊƊȁ ˜ ɐƧɈɐƵȲƵȁ‫ ب‬Ǟȁ de zomer staat er laag water, in de winter hoog water.

HITTE EN NEERSLAG IN STEDEN Door de opwarming wordt het in steden ook steeds warmer.

De kans op extreme droogte en neerslag neemt er ook toe.

EXTREME NEERSLAG In een warmer DzǶǞǿƊƊɈ DzƊȁ ƮƵ ǶɐƧǘɈ ǿƵƵȲ ɨȌƧǘɈ ƦƵɨƊɈɈƵȁ waardoor de kans op extreme buien

DROOGTE

met mogelijk ook

De kans op

valwinden toeneemt.

droogte in het voorjaar en de zomer neemt toe door de stijgende temperaturen en meer zonnestraling.

33 Infographic.indd 33

13-12-2021 18:10:46

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG | BEELD: THOMAS SEGERS

GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN

Formeren kun je

34

leren

BIJ FORMATIES OP LOKAAL NIVEAU GAAT MEER MIS DAN NODIG IS. REDEN VOOR EMERITUS HOOGLERAAR JOOP VAN DEN BERG, ZELF XÀ I ªw À0Ǫ Xy w ²ÀªX!RÀ‫ ة‬w w0À Àà00 w0(0ّ ÇÀ0Ǫ² EEN STAPPENPLAN OP TE ZETTEN.

MAGAZINE

2021

Verkiezingen 2022 Dit is een artikel in aanloop naar de gemeenteraads-

D

rie jaar geleden schreef Joop van den Berg, voormalig hoofddirecteur van de VNG, met Joan Smithuis en Hub van Wersch al een boek over coalitievorming in Nederland, na een onderzoek naar formaties na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010, 2014 en 2018.

De meest handzame conclusies hebben ze nu samengebracht in een kort stappenplan.

Een coalitie samenstellen is landelijk al ingewikkeld, maar ook op lokaal niveau vaak geen sinecure. Raadsleden wisselen elkaar snel af, waardoor politieke ervaring verdwijnt. Grote landelijke partijen bieden hun lokale afdelingen ondersteuning, maar lokale partijen ontberen die informatie.

En de lokale politieke praktijk verschilt van gemeente tot gemeente.

verkiezingen van 16 maart 2022.

VERTROUWEN

Meer dan op landelijk niveau speelt persoonlijk vertrouwen bij de formatie een belangrijke rol, zegt Van den Berg. ‘Lokale politici kennen elkaar beter, ze komen elkaar ook tegen op straat. En het gaat over concrete vraagstukken en thema’s. Als dan de politieke ervaring ontbreekt, kan het moeilijk zijn om over persoonlijke problemen heen te stappen.’

Daar komt bij dat lokale partijen vaak zijn ontstaan als beweging die zich verzet tegen de gevestigde orde. Dat zijn vaak ook partijen die het anders willen doen, ziet Van den Berg. ‘Die partijen willen wel meedoen, maar hebben weinig ervaring met het politieke proces. En alles wat nieuw is,

LTR_P034_LTR-TSVNG-20-2021 34

leidt bij bestaande partijen tot argwaan.’

Nog recent bleek uit onderzoek van bestuurskundige Julien van Ostaaijen – uitgevoerd in opdracht van OSF, een samenwerkingsverband van enkele regionale partijen met een zetel in de Eerste Kamer – dat lokale partijen kunnen worden buitengesloten, ook als ze bij verkiezingen de grootste partij in de raad zijn geworden.

De belangrijkste oorzaak: gebrek aan vertrouwen. Een belangrijke tip van Van den Berg: maak in het formatieproces ruimte en tijd om over deze kwesties te praten, en eventueel onderling ongenoegen weg te nemen.

Nog een tip: maak gebruik van de ambtenaren. Van den Berg ziet dat formerende partijen vaak denken dat het zonder ambtenaren kan.

13-12-2021 18:05:19

Informateur Toon van Asseldonk (rechts) in gesprek over de coalitie van de nieuwe gemeente Maashorst die ontstaat op 1 januari 2022.

‘Maar dat getuigt van te weinig vertrouwen in de ambtenaren. Je moet je realiseren dat zij buitengewoon goed op de hoogte zijn van de situatie in de gemeente.

Daar moet je gebruik van maken. Maar zeker als het om technische aspecten gaat, weten zij oneindig veel beter hoe het zit dan jij.’

INFORMATEUR

Steeds vaker wordt bij lokale formaties een informateur ingezet. Die trend begon in 2002 in Rotterdam, waar Leefbaar Rotterdam met Pim Fortuyn uit het niets de grootste partij werd. Een informateur, zegt Van den Berg, ‘gebruik je het best als je te maken hebt met een voor deelnemers onbekende situatie en je niet precies weet hoe je daarmee moet omgaan.’

Toch werd bij de coalitievorming in 2018 in ‘slechts’ een derde van de gemeenten een informateur ingezet, al verwacht Van den Berg dat dat bij de komende verkiezingen zal toenemen.

Is het nodig, de inzet van een informateur? Lang niet altijd, zegt Van den Berg. ‘Het komt vaak voor dat de grootste partij in de raad precies weet met wie ze verder wil, die partijen erbij haalt en gaat formeren.’

Maar lang niet overal is de formatie zo eenvoudig.

Zeker in versnipperde raden kan het voor de hand liggen een informateur aan te stellen. Het is dan wel van belang dat deze echt van buiten komt en dat het gesprek in strikt vertrouwen verloopt. Van den Berg: ‘In deze fase kan iedereen zijn kaarten bij de informateur op tafel leggen, zonder dat ze daar in de volgende fase voor gestraft worden. Daarvoor is de informateur cruciaal.’

Tip nummer 3: betrek maatschappelijke partijen bij de formatie. ‘Met deze partijen kun je het draagvlak voor

LTR_P035_LTR-TSVNG-20-2021 35

35

het college vergroten. Je laat zien dat er naar adviezen en suggesties wordt geluisterd, maar ze kunnen je ook wijzen op de uitvoerbaarheid van coalitievoorstellen.’

MAGAZINE

2021

RAADSAKKOORDEN

Een nieuwe trend bij coalitievorming is de vorming van raadsakkoorden, waarbij de gehele of een groot deel van de gemeenteraad het programma onderschrijft.

Onderzoeker Lianne van Kalken, zelf raadslid (GroenLinks) in Vlaardingen, verkent de voor- en nadelen.

In VNG Magazine zei ze onlangs dat raadsakkoorden – mits goed voorbereid – kunnen helpen om de kloof tussen coalitie en oppositie te overbruggen.

Van den Berg twijfelt aan de voordelen. ‘Ik vind het niet ongezond dat er in gemeenteraden echte opposities zijn. Je moet ook de kritische functie van de raad overeind houden. Het risico van raadsakkoorden is dat je de besluitvorming zozeer depolitiseert dat je ook de politiek uit de raad haalt.’

Een ander mogelijk nadeel is dat er bij raadsakkoorden compromissen gesloten moeten worden met een breed scala aan partijen. Van den Berg: ‘De kans is dan groot dat je dan teksten maakt die weinig betekenen.’ ←

Het stappenplan is te lezen op vng.nl/formeren, of scan de QR-code.

‘Alles wat nieuw is, leidt bij bestaande partijen tot argwaan’ 13-12-2021 18:05:24

ingezonden mededeling

‘De nieuwe stad’ is letterlijk en figuurlijk dichtbij Niet vechten tégen de stad, maar bouwen mét de stad. Architectenbureau KAW laat in het onderzoek Ruimte Zat In de Stad zien dat er dankzij slimme transformaties van tankstations, zorgcomplexen en wijkwinkelcentra ruimte vrijkomt voor 200.000 huizen in bestaand stedelijk gebied.

K

AW publiceerde in 2020 al onderzoek waaruit bleek dat 600.000 tot 800.000 extra woningen in bestaande naoorlogse wijken zouden kunnen verrijzen. Een verdere analyse en een nieuw onderzoek tonen aan dat daarbovenop nog eens 200.000 huizen extra mogelijk zijn. Die kunnen er volgens de KAW-publicatie Ruimte zat voor de nieuwe stad - Onderzoek naar nog beter gebruik van de ruimte die we al hebben komen dankzij drie trends: 1. De verbrandingsmotor verdwijnt, waardoor 850 binnenstedelijke tankstations straks overbodig zijn: in de stad zullen automobilisten vooral gebruikmaken van laadpalen aan huis of in de eigen straat. Transformatie van de tankstations kan 88.000 nieuwe woningen opleveren, en dat binnen 10 tot 20 jaar.

2. Minimaal 750 verouderde (grote) zorgcomplexen zullen de komende jaren structureel worden vernieuwd door de toenemende vraag naar kleinschalig wonen in hofjes én de trend van langer thuiswonende ouderen. Dat kan de komende 20 jaar 26.000 nieuwe woningen opleveren.

3. Veel wijkwinkelcentra zijn verouderd en eenlaags en kampen met leegstand, terwijl winkelen steeds vaker online gebeurt. Transformatie naar combinatiefuncties van wonen, werken en winkelen kan in de komende 10 tot 20 jaar tot 86.000 nieuwe woningen opleveren.

LTR_P036_LTR-TSVNG-20-2021 36

Bij 1: Vanaf 2030 mogen in Nederland geen auto’s met brandstofmotor meer worden verkocht en vanaf 2050 mogen ze zelfs de weg niet meer op. Steeds vaker verschijnt de elektrische auto in het straatbeeld, die overal in de buurt van een stopcontact kan worden opgeladen. Langs snelwegen zullen tankstations worden getransformeerd tot laadstations, maar binnenstedelijk worden tankstations overbodig. De meeste binnenstedelijke tankstations zijn goed ontsloten, bevinden zich vaak in de buurt van voorzieningen en zijn dus aantrekkelijk om te transformeren tot woningen met ecodaken plus voorzieningen en hubs voor moderne deelmobiliteit.

Bij 2: Ouderen willen in toenemende mate hun woning aanpassen, in plaats van te verhuizen naar een verpleeghuis. De huidige, veelal grote zorgcomplexen zijn vaak ‘verstopt’, zonder logische verbinding met de buurt. Met nieuwe woonvormen tussen zware zorg en lichte hulp en ondersteuning kunnen ouderen langer zelfstandig blijven wonen in hun vertrouwde buurt. Voorwaarde is dat nieuwe concepten in bestaande wijken, met een mix van jong en oud, een sterk netwerk van professionals en vrijwilligers krijgen.

Bij 3: Huidige naoorlogse wijkwinkelcentra zijn vaak naar binnen gekeerde panden, met grote vlakken asfalt eromheen voor parkeerplaatsen en met een eenzijdige oriëntatie op de auto. Door renovatie of sloop en nieuwbouw (2,7 miljoen m2 winkelvastgoed komt hiervoor in aanmerking) kunnen aantrekkelijker

woon-werk-winkelgebieden ontstaan, met extra voorzieningen, horeca en maatschappelijke functies. Dat is goed voor de vitaliteit van de stad, zeker als er kleinschalige mobiliteitshubs aan worden toegevoegd.

Kosten KAW adviseert dus om de bestaande stad als uitgangspunt te nemen: niet vechten tegen de veranderingen, maar mét de veranderingen. Die noodzaak daarvoor is groot. Hedendaagse steden moeten kunnen omgaan met klimaatverandering, demografische processen en intelligente oplossingen voor mobiliteit en energievoorziening. Als we ons alleen blijven richten op ‘utopische modellen voor de stad van de toekomst’, blijft de oude stad straks alleen bereikbaar voor de happy few, vreest KAW. Met het onderzoek rekent KAW af met het idee dat het antwoord op de grote vraag naar nieuwe woningen vooral buitenstedelijk gezocht moet worden. KAW wijst op de enorme ruimtelijke kansen die er juist nu binnenstedelijk liggen. Bovendien

13-12-2021 18:06:01

zijn er andere argumenten om de blik op de (binnen)stad te richten.

Nieuwe woningen, gekoppeld aan wijkvoorzieningen en maatschappelijke functies, kunnen bestaande steden verrijken. En daarbij is buitenstedelijk bouwen, waarvoor ook een compleet nieuwe infrastructuur nodig is, veel duurder dan het slim transformeren van bestaande stadslocaties, vindt KAW-directeur Reimar Van Meding: ‘Bouwen in het groen zou efficiënter en goedkoper zijn, maar ik kan geen enkel buitenstedelijk praktijkvoorbeeld noemen waarvoor dat daadwerkelijk geldt.’

Bovendien, aldus Van Meding, zou ook het ‘maatschappelijk rendement’ van een toegenomen leefbaarheid in de stad meegewogen moeten worden.

Een ander argument in het onderzoek is de tijdspanne van transformatie. KAW gebruikt het voorbeeld van de stad Almere, de laatste ‘nieuwe’ stad die werd gebouwd: het duurde 46 jaar voordat de locatie uitgroeide naar een stad met voorzieningen voor 200.000 inwoners. In de bestaande stad zijn

LTR_P037_LTR-TSVNG-20-2021 37

de voorzieningen al aanwezig. En met de drie pijlers (transformatie van tankstations, zorgcomplexen en wijkwinkelcentra) kan snel worden begonnen en is dat aantal (uitgaande van 200.000 inwoners) binnen 20 jaar twee keer haalbaar.

Die kortere transformatietijd is van groot belang, gezien de enorme vraag naar betaalbare woningen.

Versterken Door de transformaties van vrijkomende locaties in samenhang te ontwikkelen, met aandacht voor sociale, ecologische en economische belangen, wordt het potentieel van de bestaande stad versterkt, schetst KAW. Daarbij is kwalitatieve invulling, met aandacht voor de wijkeconomie en eigentijdse voorzieningen, cruciaal.

Bovendien kan die kwalitatieve invulling worden gekoppeld aan de thema’s zorg, duurzame mobiliteit en lokale voorzieningen. Als aan die voorwaarden wordt voldaan, kan de transformatie ook meehelpen om de voortgaande (sociale) tweedeling van de stad een halt toe te roepen.

Meer informatie over het vervolgonderzoek van KAW is te vinden via àààĭ° àĭ·²ĶÅǼ® Ñ ·Ķ ß Çß¼² ¼· Çë¼ °ĒÇÔ¥¶Ñ Ēë ÑĒß¼¼ÇĒ Ē·¥ Ôà ĒËÑ Ķ

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat biedt in VNG Magazine ruimte aan professionals uit het werkveld van mobiliteit en ruimtelijke ontwikkeling om hun visie te geven op de kansen die data en digitalisering bieden voor steden en stedelijke gebieden.

13-12-2021 18:06:01

NET UIT

Werken aan BEgrip en morele fitheid In het publieke domein speelt complexiteit een steeds grotere rol. Geen wonder dat je als publieke professional af en toe te kampen hebt met ongemak en onzekerheid. Twee recente boeken haken daarop in en bieden praktische hulp.

38 MAGAZINE

2021

zijn weer prettig concreet: checklists, stappenplannen, vragenlijsten en meerdere canvassen.

WERELDEN

In het tweede boek staat de bekende spanning tussen systeemwereld en leefwereld centraal. Het biedt hulp bij de morele vraagstukken die op het snijvlak van beide werelden spelen.

Ook auteur Reinout Woittiez spreekt als oud-topambtenaar uit eigen ervaring.

Hij reikt het perspectief aan van een waardedialoog en vertaalt die naar een speciale vorm, de actiedialoog, gericht op praktische toepasbaarheid. Na enkele inleidende hoofdstukken waarin de theorie compact wordt uiteengezet en aan casuïstiek wordt gekoppeld, worden de zeven stappen van zo’n actiedialoog uitgelegd en met voorbeelden geïllustreerd.

Doel ervan is om te werken aan moreel fitte organisaties, waarbij de fitheid zich uit in hoe er gehandeld wordt. Het boek pleit voor een onderzoekende houding en voor het bespreekbaar maken van ongemak. Deels door het met elkaar te hebben over onderliggende waarden en waar die op spanning staan, maar juist ook door via zo’n actiedialoog stil te staan bij feitelijk gedrag dat publieke professionals vertonen en nastreven.

Beide boeken vergroten je handelings- en reflectierepertoire en zijn in de lokale en regionale praktijk prima bruikbaar. ←

We hebben te maken met grote maatschappelijke opgaven. Denk aan de klimaatadaptatie, de energietransitie of de jeugdzorg. Het zijn dossiers die bovendien vaak onderling verbonden zijn. Het kan bij ambtenaren leiden tot onzekerheid. Maar hoe ga je daarmee om?

Het eerste boek, van Angela Riddering en Herrie Geuzendam, verplaatst het perspectief van grip naar BEgrip.

Het komt voort uit het idee dat er in bestaande literatuur nog te weinig concrete handvatten beschikbaar zijn en stelt bewust het ‘doen’ centraal. Daarbij gaat het systematisch in op de complexiteit van de opgave – want niet alles is even complex –, wat je organisatie nodig hebt om ermee om te kunnen gaan, hoe je er bestuurlijk over adviseert en wat complexiteit van jou als persoon vraagt.

VERSCHILLENDE BRILLEN

Cruciaal blijken het vermogen om met verschillende brillen naar een vraagstuk te kunnen kijken en om samen te reflecteren op wat er gebeurt. Ook een open houding is essentieel, waarbij de auteurs begrip tonen voor de moeilijke weg daarnaartoe en daar ook hulp bij bieden. Ook gaan ze het gesprek over publieke en democratische waarden niet uit de weg. Het mondt uit in een hoofdstuk over hoe je bij complexe opgaven impact maakt, uitgesplitst naar stappen en rollen (adviseur, manager, bedrijfsvoeringsexpert en controller).

De auteurs hebben beiden hun sporen

LTR_P038_LTR-TSVNG-20-2021 38

Rogier van der Wal verdiend als adviseurs in de publieke sector en putten uit een rijke ervaring.

Bovendien hebben ze een aantal korte interviews opgenomen waarin publieke professionals en wetenschappers over hun eigen praktijken vertellen. Achter in het boek is een aantal ‘hulplijnen’ opgenomen die je kunt inzetten bij het werken aan complexe opgaven. Ook die

Angela Riddering en Herrie Geuzendam, BEgrip. Werken met complexiteit voor de publieke professional, Boom Uitgevers, € 29,50.

Reinout Woittiez, Als het schuurt tussen leefwereld en systeemwereld. Dialoog als ǞȁȺɈȲɐǿƵȁɈ ɨȌȌȲ ǿȌȲƵƵǶ ˸ ɈɈƵ ȌȲǐƊȁǞȺƊɈǞƵȺ, Ȍǘȁ ²ɈƊ˜ Ƶɐ ɨƊȁ mȌǐǘɐǿ‫خ׀ׅةׂ​ׂ ٿ ة‬

13-12-2021 18:06:13

Marleen Stikker directeur van Waag en

COLUMN

oprichter van De Digitale Stad @marleenstikker

BIG TECH IN DE POLDER

W

aar de Europese Unie druk bezig is haar toezicht op techreuzen te verscherpen, lijkt Silicon Valley een nieuwe sluiproute te hebben gevonden.

Big tech komt naar de polder. Gemeenten en provincies zien zich de laatste tijd geconfronteerd met allerlei plannen voor de bouw van datacenters op hun schaarse stukken grond.

De aanpak van de techreuzen is in lijn met hoe ze zich online profileren: het proces is in nevelen gehuld, ver weg van democratisch toezicht. Plannen worden verpakt in mooie marketingtaal – versterking van de lokale economie, nieuwe banen – en de ijdelheid van bestuurders wordt bespeeld. Goed journalistiek graafwerk heeft ons laten zien dat van de argumenten weinig overblijft.

Sterker nog: de argumenten om de plannen niet door te zetten, buitelen over elkaar heen. Ze variëren van het verlies van schaarse landbouwgrond, de belasting van watervoorziening en energienetwerk, de toe-eigening van groene stroom tot het dramatisch effect op, en de kwaliteit van het landschap.

Maar hoe moet het dan wel? Hoe zorgen we dat er integrale afwegingen worden gemaakt waarbij publieke waarden centraal staan? Het public stack-model dat we vanuit Waag ontwikkelden, kan daarbij helpen. Technologie bestaat uit een stapel van verschillende lagen. Als gebruikers – of beter: burgers – krijgen wij alleen een klein gedeelte daarvan te zien. Het topje van de ijsberg.

Daarachter gaat een hele wereld schuil. Die bestaat niet alleen uit technologie.

Er zitten ook allerlei aannames en belangen in verscholen die het verdienen om bevraagd te worden.

Om ervoor te zorgen dat publieke waarden worden gewaarborgd, zullen aannames en belangen expliciet moeten worden gemaakt. Waar optimaliseren we voor? Wat is het effect op milieu en leefomgeving? Alleen een open en inclusief proces doet recht aan onze democratie. Wanneer we zien dat discutabele datacenters ruim baan krijgen en een integrale afweging ontbreekt, is het de vraag of dit een lokale of nationale aangelegenheid is.

Het is cruciaal dat iedereen die een belang heeft bij een onderwerp, de gelegenheid kan hebben om mee te praten en gehoord te worden. In het geval van datacenters van grote internationale bedrijven, die het lokale belang ver overstijgen, hebben overduidelijk meer dan alleen de lokale betrokkenen een belang.

Tegelijkertijd zou elk raadslid beter toegerust moeten worden om afwegingen te kunnen maken over zaken die het digitale domein aangaan. Het is belangrijk om de kennis daarover te versterken op alle niveaus, zodat we met elkaar grip houden op deze belangrijke thematiek en ons niet laten inpakken. ←

39 MAGAZINE

2021

ALLEEN EEN OPEN PROCES DOET RECHT AAN ONZE DEMOCRATIE

LTR_P039_LTR-TSVNG-20-2021 39

13-12-2021 18:06:24

BETOOG

EVA DE BRUIJN

Raad, heb meer aandacht voor digitalisering

40

Gemeenten experimenteren volop met data en technologie. Maar de inzet van algoritmes leidt tot discussie over de invloed ervan op publieke waarden.

Gemeenteraden moeten daar meer aandacht aan besteden, schrijft raadslid Eva de Bruijn.

MAGAZINE

2021

D

e inzet van algoritmes in de toeslagenaffaire deed een landelijke discussie oplaaien over de invloed van technologie op publieke waarden als persoonlijke vrijheden, privacy en gelijke behandeling. Tegelijk wordt ook in gemeenten volop geëxperimenteerd met data en digitale technologie: van slimme deurbellen en scanauto’s tot verboden nepprofielen om inwoners te bespioneren. Deze discussie is daarom ook hard nodig op lokaal niveau, maar te vaak blijft het oorverdovend stil. Daarom roep ik mijn collegaraadsleden op: neem je inwoners écht serieus en stel een ethische commissie in.

‘Het is cruciaal dat inwoners geen proefkonijnen maar gesprekspartners zijn’

LTR_P040_LTR-TSVNG-20-2021 40

Stratumseind is de uitgaansstraat van Eindhoven. Wat veel stappers niet weten, is dat deze straat volhangt met sensoren die meten hoe mensen lopen, praten en wat hun emoties zijn. De reden is dat je zo agressief gedrag kunt voorspellen. Maar welke gegevens leiden precies tot deze voorspelling? Wie krijgt die informatie en welke beslissingen worden op basis hiervan genomen? En aan wat voor veiligheid draagt het eigenlijk bij?

SLIMME STAD

Door de belofte van de ‘slimme stad’ passen gemeenten steeds vaker data en digitale technologieën toe.

Logisch, want technologie biedt kansen: kansen om onze klimaatdoelen te halen, inwoners te empoweren en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Naast de kansen, brengen data en digitale technologieën risico’s met zich mee. Ze hebben een grote impact op onze publieke waarden en de manier waarop we samenleven. Voorspellende software zoals die op Stratumseind kan leiden tot minder fysieke agressie en meer efficiëntie, maar ook tot hokjesdenken, discriminatie en zelfcensuur. Technologie is niet neutraal.

We hebben een debat nodig waarin we de publieke waarden bij de inzet van technologie afwegen. In de raadzaal én in de stad.

13-12-2021 18:06:34

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl

41 Beeld: Juan Vrijdag/Foto Meulenhof MAGAZINE

2021

In het politieke en publieke debat is dit onderwerp onderbelicht. Pilots en projecten worden gestart zonder dat eerst is besproken welk probleem bestuurders eigenlijk willen oplossen. Ook raadsleden krijgen weinig grip op alle data en algoritmes die door de gemeente worden toegepast, wat hun controlerende functie bemoeilijkt. Daarnaast worden inwoners nauwelijks betrokken, terwijl we wél veel waarde hechten aan hun mening bij bijvoorbeeld bouwprojecten in hun buurt. Juist bij een onderwerp dat zo’n fundamentele invloed heeft op hoe wij samenleven, is het cruciaal dat inwoners geen proefkonijnen maar gesprekspartners zijn.

ONAFHANKELIJKE EXPERTS

Elke gemeente die haar inwoners serieus neemt, moet daarom een ethische commissie instellen. Overweeg je om slimme lantaarnpalen, een mobiliteitsapp of data in te zetten? Laat je als stadsbestuur gevraagd en ongevraagd adviseren door een diverse groep van onafhankelijke experts. Gebruik hun expertise en verbeeldingskracht om een morele afweging te maken en de mogelijke gevolgen voor raadsleden en inwoners tastbaar te maken.

Als raadslid kun je hier een belangrijke rol in spelen.

LTR_P041_LTR-TSVNG-20-2021 41

‘Ook raadsleden krijgen weinig grip op alle data en algoritmes’ Zo heb ik de afgelopen periode geïnvesteerd om ethiek en digitalisering op de politieke agenda te krijgen. Ik organiseerde discussiebijeenkomsten, stelde raadsvragen over tastbare voorbeelden zoals scanauto’s, en schreef een initiatiefstuk.

Na koploper te zijn geweest met ‘spelregels voor de digitale stad’, is Eindhoven nu ook een van de eerste gemeenten die een ethische commissie instellen. Als eerste opdracht buigt deze zich over het opstellen van een algoritmeregister, om het gebruik van algoritmes door de gemeente te verantwoorden naar het publiek.

Zo werken we aan een slimme stad die er is voor iedereen.

VNG Magazine schreef eerder over de ethische commissies. Lees dat verhaal op vng.nl/magazine, of scan de QR code.

Eva de Bruijn is gemeenteraadslid voor GroenLinks in Eindhoven.

13-12-2021 18:06:37

PERSONALIA GEMEENTEN Burgemeester Ruud van den Belt van Steenbergen (VVD) is op 2 december begonnen aan zijn tweede termijn. Hij is sinds 30 november 2015 burgemeester in de Brabantse gemeente.

Van 2010 tot en met 2014 was hij wethouder in Geertruidenberg. Daarvoor was hij vier jaar directeur bedrijfsvoering in diezelfde gemeente.

OVERSTAP

42

Saskia Morsink Na elf jaar dienst verlaat raadsgrif˛er Saskia Morsink het gemeentehuis van Borne. Bij de gemeente Enschede wordt ze inkoopadviseur IT.

MAGAZINE

2021

Vanwaar deze overstap? ‘Ik ben nu nog raadsgriffier, dat is een heel intensieve baan. Er is meer fragmentatie in de raad waardoor ik het de laatste jaren ook steeds drukker heb gekregen. De raad stelde steeds meer vragen en er wordt ook steeds meer vergaderd. Het is ook veel werk in de avonduren. Ik heb thuis een zoon met een ontwikkelingsstoornis, de zorg voor hem vraagt heel veel aandacht. Ik kreeg steeds vaker het idee dat ik op beide fronten tekortschoot, thuis én op het werk. Ik realiseerde me dat ik nooit tijd voor mezelf had, ik stond altijd paraat voor de raad, was altijd bereikbaar. De baan in Enschede heeft een duidelijke kop en staart. En het werk past bij mij. Ik ben goed in de werkzaamheden die erbij passen: processen bewaken en schematisch en secuur werken.’

Wat gaat u doen? ‘Als inkoopadviseur IT ben ik verantwoordelijk voor de inkoop van IT, zowel de apparatuur, zoals routers, als de programmatuur. Ik heb affiniteit met informatietechnologie. Voordat ik in Borne begon, werkte ik in Enschede bij de griffie. Ik heb toen al mooie projecten mogen doen met digitalisering. En wat voor Enschede een goede toevoeging is, is dat ik ervaring heb op politiek-bestuurlijk vlak. De politiek komt steeds dichter bij de inkoop, dus dat komt wel van pas.’

Wat heeft u geleerd?

‘De belangrijkste les die ik geleerd heb, is dat je niet een einzelgänger moet zijn. Toen ik net in Borne kwam, was ik een olifant in de porseleinkast: op het gebied van digitalisering was er nog niets. Ik zag dat braakliggende terrein en ging er alleen mee aan de slag. Je moet gebruikmaken van ieders capaciteiten. Weet deze mensen te vinden en betrek ze erbij.’ (RvdD) ←

LTR_P042_LTR-TSVNG-20-2021 42

Wimar Jaeger (D66) is op 7 december benoemd tot waarnemend burgemeester van Scherpenzeel. Hij neemt daar de plaats in van Eppie Klein (SGP), die op 7 oktober uit het ambt werd ontheven. Jaeger was eerder waarnemend burgemeester van Oostzaan en raadslid en wethouder in Hilversum.

Ook was hij interim-wethouder in Muiden.

Wim Hillenaar (CDA) wordt de waarnemend burgemeester van de nieuwe gemeente Land van Cuijk.

Die gemeente ontstaat op 1 januari na een fusie van de gemeenten Grave, Cuijk, Boxmeer, Sint Anthonis en Mill en Sint Hubert. Hillenaar is sinds 2011 burgemeester van Cuijk. Tussen 2006 en 2011 was hij lid van de gemeenteraad van Gouda. Hij was eerder advocaat (1992-1996), beleidsmedewerker bij de VNG (19961999, afdelingshoofd bij de directie veiligheid van de gemeente Rotterdam (19992008) en interim-manager in Tiel (2009-2010). Daarna werkte hij 2,5 jaar als consultant bij Berenschot.

13-12-2021 18:06:51

redactie@vngmagazine.nl

Peter Rehwinkel is per 1 januari benoemd tot waarnemend burgemeester van Dijk en Waard. Op die datum gaat de fusiegemeente, ontstaan door een samengaan van Heerhugowaard en Langedijk, van start. Rehwinkel (PvdA) was eerder waarnemend burgemeester van Bergen en Zaltbommel. Daarvoor was hij burgemeester van Groningen, lid van de Eerste Kamer, burgemeester van Naarden en lid van de Tweede Kamer.

Roelof Bleker wordt de nieuwe burgemeester van Enschede. Hij was tussen 2001 en 2010 al wethouder in Enschede; in die periode was hij ook lid van het VNGbestuur. Bleker begon zijn politieke loopbaan in 1994 als PvdA-raadslid, eveneens in Enschede. Inmiddels is hij partijloos. Van 2010 tot 2018 was hij dijkgraaf van het waterschap Rivierenland. Hij is op dit moment voorzitter van het college van bestuur van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. In Enschede wordt hij de opvolger van D66’er Onno van Veldhuizen, die

in oktober dit jaar na zijn eerste termijn stopte. Sindsdien is Theo Bovens (CDA) waarnemer. Dat blijft hij tot februari, dan wordt Bleker ȌǏ˛ƧǞƵƵǶ ǐƵǤȁȺɈƊǶǶƵƵȲƮ Ǟȁ Enschede.

Gerhard van den Top is door de gemeenteraad van Hilversum voorgedragen als nieuwe burgemeester.

De partijloze Van den Top is nu nog dijkgraaf bij het waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Daar begon hij in 2014. Hij volgt op 16 februari Pieter Broertjes (PvdA) op, die met pensioen gaat. Van den Top werkte eerder bij de Universiteit Leiden, het Wereld Natuur Fonds en Shell. Ook was hij CEO bij waterbedrijf Vitens.

Jelmer Mulder wordt per 1 januari de nieuwe gemeentesecretaris van Hoogeveen. Hij is dat nu nog in Smallingerland.

Hij volgt Jan Scholten op, die 1 februari aantrad als interim-gemeentesecretaris na het vertrek van Nanne Kramer. Mulder was eerder plaatsvervangend hoofd Algemene Zaken in de gemeente Beemster. In

Lizet Keijzers

begint op 1 januari als gemeentesecretaris in Bodegraven-Reeuwijk. Ze vervult die functie al sinds 1 juni op interim-basis, na het vertrek van secretaris Johan de Jager naar Hardinxveld-Giessendam.

Keijzers werkt al vijftien jaar bij de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Daarnaast is ze raadslid in Nieuwkoop, voor de lokale partij Samen Beter Nieuwkoop.

Beeld: Stephan van Leiden

LTR_P043_LTR-TSVNG-20-2021 43

Miranda Veenbergen is tijdens de raadsvergadering van 16 december geïnstalleerd als griffier van de gemeenteraad van Bronckhorst. Zij start haar werkzaamheden vanaf het nieuwe jaar. Ze volgt Mirjam van Bergen op, die 1 januari vertrekt. Veenbergen is sinds mei 2015 raadsgriffier in Lochem, eerder vervulde ze dezelfde functie van 2004-2010 in Brummen.

2001 werd hij adjunctdirecteur van de ambtelijke organisatie Zuidhorn. In 2010 volgde zijn benoeming tot gemeentesecretaris van de Appingedam en in 2016 maakte hij de overstap naar Smallingerland.

Siebren van der Berg begint op 1 januari als gemeentesecretaris van Smallingerland. Hij is nu nog concerndirecteur bij diezelfde gemeente. De benoeming volgt op het vertrek van Jelmer Mulder, die op diezelfde dag start als gemeentesecretaris in Hoogeveen. Van der Berg werkt sinds 2019 in Smallingerland. Daarvoor was hij acht jaar werkzaam bij de gemeente Leeuwarden.

Erik Annaert is benoemd tot tijdelijk gemeentesecretaris van de nieuwe gemeente Dijk en Waard.

Die ontstaat per 1 januari door een samengaan van Heerhugowaard en Langedijk. Annaert is sinds 2004 al gemeentesecretaris van Langedijk en sinds februari 2019 projectleider/kwartiermaker voor de bestuurlijke fusie.

Anita Smits stopt per 1 januari als gemeentesecretaris van Mook en Middelaar. Zij gaat met pensioen. Smits is dan precies tien jaar gemeentesecretaris geweest, daarvoor was ze hoofd centrale staf en locogemeentesecretaris in Druten.

43 MAGAZINE

2021

Richard Wiskerke begint op 1 januari als gemeentesecretaris van Vlissingen.

Hij werkt nu nog bij de provincie Zeeland als hoofd van de afdeling Financiën.

Daarvoor werkte hij onder meer bij de gemeenten Borsele en Goes. In Vlissingen wordt hij de opvolger van Martin van Vliet, die sinds september gemeentesecretaris van Bergen op Zoom is.

Gert-Jan Kusters wordt op 1 januari gemeentesecretaris in Maastricht. Hij is nu nog gemeentesecretaris in Sittard-Geleen, waar hij wordt opgevolgd door interim-secretaris John Heesen die nu nog directeur Omgeving is in die gemeente. Eeerder was Kusters twaalf jaar gemeentesecretaris in Deurne

13-12-2021 18:06:52

Ingezonden mededeling

Met welke opleiding start u volgend jaar?

Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en weten regelgeving kan zijn. Start het nieuwe jaar goed met een van onze verdiepende masterclasses of leergangen voor heldere en praktische handvatten.

VNG Leergang: ‘Het maken van een Omgevingsplan’

44

20 januari 2022

MAGAZINE

2021

Masterclass: De strategische w > V > ÓäÓÓ 27 januari 2022

VNG Leergang: Urban Communication voor gemeenten tot 100.000 inwoners 17 maart 2022

Leergang: De gemeentejurist in een complexe bestuurlijke omgeving 10 april 2022 Aan de slag met onze opleidingen?

Kijk op vngconnect.nl/academie

LTR_P044_LTR-TSVNG-20-2021 44

(2005-2017) en deze functie vervulde hij van 2000-2005 in Beesel. Kusters wordt in Maastricht de opvolger van Ruud Kleijnen, die afgelopen mei gemeentesecretaris werd in De Ronde Venen. Sindsdien werkt Wil Rutten op interimbasis als gemeentesecretaris in Maastricht.

Hermi Welage begint op 1 januari als interim-secretaris in de nieuwe gemeente Purmerend, die ontstaat na een fusie van het huidige Purmerend met Beemster.

Welage, opvolger van Gerda Blom die gemeentesecretaris van Zaanstad wordt, is sinds 2020 gemeentesecretaris van Beemster. Ze was al eens eerder waarnemend gemeentesecretaris in Purmerend en werkte daar ook als directeur Bedrijfsvoering en Diensten. Het toekomstige college van B en W van Purmerend benoemt naar verwachting in de loop van 2022 een nieuwe gemeentesecretaris.

Gemeentesecretaris Martin Schomper van Veendam gaat op 1 februari met pensioen. Schomper werkt sinds 1 februari 2019 bij de gemeente. Hij was tot 1 januari 2019 gemeentesecretaris van Leek, daarvoor was hij onder meer werkzaam bij de gemeente Smallingerland als waarnemend gemeentesecretaris.

Els Boers is op 6 december begonnen als interimǐȲǞǏ˛ ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ ɐƮƵɩƊٌ terse gemeenteraad. Zij vervangt daar Arjen van der Lugt‫ ة‬ƮǞƵ ǐȲǞǏ˛ ƵȲ ɩƵȲƮ Ǟȁ Pijnacker-Nootdorp. Boers

wordt vaker ingehuurd als ǞȁɈƵȲǞǿٌǐȲǞǏ˛ ƵȲ‫ ة‬ȲƵƧƵȁɈ ɨȌȌȲ de regio Drechtsteden en voor de gemeenteraden van Montferland, Heumen en Duiven.

Jeanke Verbruggen stopt ȯƵȲ ׁ ǯƊȁɐƊȲǞ ƊǶȺ ǐȲǞǏ˛ ƵȲ ɨƊȁ de Eindhovense gemeenteraad. Zij wordt manager Ruimtelijk beleid bij de gemeente Valkenswaard.

Verbruggen was sinds deƧƵǿƦƵȲ ׂ‫ ׇׁ׀‬ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲ Ǟȁ Eindhoven, daarvoor was ze ƮƊƊȲ ɩƊƊȲȁƵǿƵȁƮ ǐȲǞǏ˛ ƵȲ‫ خ‬ De functie in Eindhoven wordt tijdelijk waargenomen door Marcel van Dam. Moana van IJsseldijk stopt ȯƵȲ ׁ ǯƊȁɐƊȲǞ ƊǶȺ ǐȲǞǏ˛ ƵȲ van de gemeenteraad van Druten. Zij wordt bestuursadviseur bij de Vereniging ɨƊȁ JȲǞǏ˛ ƵȲȺ‫ خ‬ßƊȁ XhȺȺƵǶٌ dijk begon in juni 2020 in Druten, daarvoor was zij ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲ Ǟȁ ȲȌȁƧDzǘȌȲȺɈ‫ خ‬ Martin de Graaf neemt op ׁ ǯƊȁɐƊȲǞ ƊǏȺƧǘƵǞƮ ƊǶȺ ǐȲǞǏ˛ ƵȲ van gemeenteraad van De Ronde Venen. Vanaf die datum wordt voor een ǘƊǶǏǯƊƊȲ ƵƵȁ ǞȁɈƵȲǞǿٌǐȲǞǏ˛ ƵȲ aangesteld. De Graaf, die per 1 juli met pensioen gaat, ǞȺ ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲ ȺǞȁƮȺ ׂ‫ ׁ​ׁ׀‬ toen de gemeenten Abcoude en De Ronde Venen werden heringedeeld. Daarvoor was hij onder meer werkzaam bij de gemeenten Vinkeveen en Waverveen. De laatste ging in 1989 op in De Ronde Venen waar hij onder meer als afdelingsmanager ˛ ȁƊȁƧǞǁȁ‫ ة‬ƵƧȌȁȌǿǞȺƧǘƵ zaken, juridische zaken en recreatie & toerisme en ǐȲǞǏ˛ ƵȲ ɩƵȲDzɈƵ‫ خ‬

13-12-2021 18:06:54

HET NETWERK VAN...

Roeland van der Schaaf, wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling in Groningen ‘Groningen staat voor een opgave, we willen bouwen en vergroenen tegelijkertijd. Dat kost ruimte, daarom zetten we in op natuurinclusief bouwen.’

Tamara Ekamper, Beleidsmaker groen en klimaatadaptatie, gemeente Groningen ‘We toveren het Damsterplein in Groningen om tot the coolest square in town.

Stenen eruit en groen erin!’

Glimina Chakor

Michiel Schaeffer, Chief Scientist Global Centre on Adaptation ‘Het klimaatcentrum in Groningen stimuleert landen, bedrijven en organisaties om klimaatadaptatie in de praktijk te brengen. Dat is precies wat de wereld nodig heeft.’

Dick Takkebos, directeur WarmteStad ‘WarmteStad legt in Groningen een warmtenet aan. De werkzaamheden koppelen we aan het realiseren van klimaatadaptieve maatregelen.’

LTR_P045_LTR-TSVNG-20-2021 45

Wethouder Glimina Chakor (GroenLinks) van Groningen houdt zich bezig met het klimaat. De gemeente investeert de komende jaren 25 miljoen euro voor meer groen in de stad. Ook is Chakor lid van de VNG-commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu (EKEM). Met wie praat zij over dit onderwerp?

Jelle de Jong, directeur IVN Natuureducatie ‘Samen met IVN Natuureducatie leggen we groene schoolpleinen aan. Dat is leuk voor kinderen en goed voor de biodiversiteit.’

45 MAGAZINE

Herman Beerda, lid dagelijks bestuur waterschap Noorderzijlvest ‘Samen met het waterschap stimuleren we ondernemers om maatregelen te treffen waardoor regenwater niet in het riool terechtkomt.’

2021

Peter Bootsma, Groene burgemeester ‘Om de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken, kunnen we niet zonder onze inwoners. Peter zorgt voor die verbinding.’

13-12-2021 18:07:11

TEKST: LEO MUDDE

450 JAAR NEDERLAND

Eeuwige worsteling met grondrechten 46 MAGAZINE

2021

TOEN IN 1572 IN DORDRECHT DE EERSTE VRIJE STATENVERGADEّ RING PLAATSVOND, KONDEN DE DEELNEMERS NIET VERMOEDEN DAT HUN BIJEENKOMST 450 JAAR LATER ZOU WORDEN GEZIEN ALS ‘DE GEBOORTE VAN NEDERLAND’. VOLGEND JAAR WORDT DAT HERDACHT. DE VRAAGSTUKKEN WAAR TOEN TACHTIG JAAR OM WERD GEVOCHTEN, ZIJN NOG SPRINGLEVEND.

D

e roerige jaren 1572-1574. De watergeuzen veroverden Den Briel, Vlissingen kwam in opstand, steden als Delft, Medemblik, Gouda en Enkhuizen sloten zich daarbij aan. Er waren bloedbaden in Zutphen en Naarden en Haarlem werd belegerd, Leiden werd ontzet en in Alkmaar begon de victorie. Het is slechts een kleine greep uit de onvoorstelbare veelheid van gebeurtenissen. De Nederlanden stonden in brand, aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog.

Er werd geschiedenis geschreven en dat is aanleiding voor veertig steden met wortels in die tijd om daar komend jaar, 450 jaar later, uitgebreid bij stil te staan. Op 19 juli 1572 kwamen vertegenwoordigers van twaalf belangrijke steden in Dordrecht bijeen voor wat de geschiedenis zou ingaan als de eerste Vrije Statenvergadering. Willem van Oranje werd daar erkend als stadhouder en vroeg en kreeg geld om zijn troepen te betalen om de Spanjaarden te bestrijden. De periode 1572-1574 wordt wel gezien als ‘de geboorte van Nederland’, ook al zou het nog driekwart eeuw duren voor er een einde aan de oorlog kwam.

VEERTIG GEMEENTEN

Veertig gemeenten die elk hun eigen rol speelden in die oorlog hebben zich

LTR_P046_LTR-TSVNG-20-2021 46

speciaal voor dit jubileumjaar verenigd in het Samenwerkingsverband 1572. Ook de gemeenten die, met de kennis van nu, ‘fout’ waren omdat ze Filips II van Spanje bleven steunen.

Goed of fout, het is van ondergeschikt belang, zegt Jan Knol. locosecretaris van de de gemeente Brielle en secretaris van het samenwerkingsverband.

De viering van de geboorte van Nederland is vooral een aanleiding om in te gaan op de grote thema’s die destijds speelden en nu nog altijd actueel zijn. Het jubileumjaar heeft twee gezichten, zegt Knol: de historische feiten vormen het ene gezicht, de vier V’s van Vrijheid, Verdraagzaam-

13-12-2021 18:07:25

Protesten tegen de coronamaatregelen omdat de vrijheid in het geding zou zijn. (Beeld: Remco Koers/ANP)

47 heid, Verbondenheid en Verscheidenheid het andere.

Beide kanten van de medaille komen aan bod in de onderwijsprogramma’s die voor zowel het basis- als het voortgezet onderwijs worden ontwikkeld. En er komt een tentoonstelling die de 1572-gemeenten van de organisatie kunnen afnemen – al dan niet met een lokale inkleuring.

19 JULI

Gouda, bijvoorbeeld, heeft volgend jaar al een feestje omdat het 750 jaar geleden stadsrechten kreeg. Op 19 juli, toevallig dezelfde datum als de Vrije Statenvergadering waar Gouda ook aan tafel zat. De stad, die bekendstond om haar verdraagzaamheid, wil het feestje die dag vieren met de andere 1572-gemeenten.

Iets eerder, op 8 juli, staat Dordrecht stil bij die allesbepalende Statenvergadering van destijds. Opnieuw wil de stad dan een belangrijke vergadering houden, met burgemeesters van de veertig gemeenten die met een resolutie het kabinet zullen oproepen meer werk te maken van de vier V’s.

Jos Wienen, burgemeester van Haarlem en voorzitter van Samenwerkingsverband 1572, is enthousiast over de viering van de geboorte van Nederland. ‘Het is waardevol om geschiedenis en actuele thema’s zo te verbinden.’

Adel verplicht. Haarlem was in 1572 een belangrijke stad. Nadat het had meegedaan aan de Vrije Statenvergadering, probeerden Spaanse troepen de stad te veroveren. Dat lukte pas na een beleg van zeven maanden, toen de uitgehongerde bevolking zich moest overgeven. ‘Haarlem heeft de straf-

46-49 LEESVERHAAL_Het jaar 1572.indd 47

expeditie van Alva tot staan gebracht’, zegt Wienen.

‘Het Spaanse leger leed hier gigantische verliezen, waardoor de Opstand momentum kon krijgen en doorgroeien zodat in de jaren erna de Spanjaarden ook echt nederlagen gingen lijden.’

Haarlem viert volgend jaar ook dat precies 500 jaar geleden Dirck Volkertsz. Coornhert werd geboren, de veelzijdige kunstenaar, geleerde en humanist die het grootste deel van zijn leven in Haarlem werkte, onder meer als stadssecretaris. Wienen: ‘Coornhert was ook adviseur van Willem van Oranje en speelde een rol in de Opstand. In polemieken zette hij zich in voor vrijheid en verdraagzaamheid. Hij verzette zich tegen onderdrukking van andere geloofsrichtingen.’

Coornhert ligt overigens begraven in de Goudse Sint-Janskerk die volgend jaar weer voor één keer als katholieke kerk wordt ingericht.

MAGAZINE

2021

COMPLEXE SITUATIE

Haarlem gaat het Coornhertjaar combineren met de rol van de stad tijdens de Opstand en met de vier V’s.

Met activiteiten, een tentoonstelling en debatten met

‘Waar botst de vrijheid van de een met die van de ander?’

14-12-2021 14:01:23

Mogen wij u één advies geven?

Stel... Energiedaden!

Stel...

Uw energiebeleid gerealiseerd.

De RES 1.0 is opgeleverd én de uitvoeringsstrategie ligt op tafel. Er wordt alweer hard gewerkt aan de RES 2.0 en de verdere invulling van de energie verduurzamingsdoelen voor 2030 en daarna. Goed werk!

Toch zeggen wij: Stel… Geen doelen maar daden!

Uw ambitie is helder, het speelveld complex, en de nood hoog. Tijd dus om met gericht en praktisch advies de doelen voor ver weg om te zetten naar daden vandaag. Gerealiseerd beleid. Daar worden wij blij van en u ook.

Als adviesbureau zorgen we er al jaren voor dat de duurzame energieprojecten écht van de grond komen.

We helpen gemeenten hun resultaten te behalen.

Maar ook ondernemers, om te verduurzamen en die zonnepanelen op het dak te krijgen. Dat deden we als ECONNETIC. En sinds 1 december gaan we daarmee verder onder de naam Stel…®.

Tijd voor een (hernieuwde) kennismaking? (ƺ ǸȒǔˡ ƺ ɀɎƏƏɎ ǸǼƏƏȸِ kǣǴǸ Ȓȵ www.stel.nl Ȓǔ ƫƺǼ ȅƺɎ 0343 445 398.

LTR_P048_LTR-TSVNG-20-2021 48

13-12-2021 18:07:29

‘Je krijgt de geschiedenis zoals die is, met haar ruwe en rauwe kanten’ scholieren. ‘Die thema’s raken ook direct aan de thema’s waar Haarlem in 1572 mee worstelde’, zegt Wienen.

‘De stad stond aan de kant van Oranje, kwam weer in handen van het Spaanse bestuur, vervolgens verzoende ze zich weer met Oranje, maar wel met afspraken over godsdienstvrijheid. Die uiteindelijk ook weer op niets uitliepen. Haarlem was een goed voorbeeld van de complexe situatie in die tijd.’

BOTSENDE VRIJHEDEN

Wienen vindt het ‘boeiend’ om lijnen te trekken tussen toen en nu. Polarisatie, tegengestelde opvattingen, geweld – de samenleving wordt opnieuw geconfronteerd met de vraag hoe ze de boel bij elkaar moet houden. Wienen: ‘Waar botst de vrijheid van de een met die van de ander? Vrijheid is de ruimte om jezelf te zijn, maar daar hoort wel iets essentieels bij: binnen de kaders van de rechtsstaat. Die rechtsstaat garandeert mijn vrijheid, maar ook dat die van de ander daardoor niet in de knel mag komen. Precies de thema’s die 450 jaar geleden ook speelden. Het is fascinerend om te zien hoe mensen die de ene dag nog kunnen roepen dat ze toch de vrijheid moeten hebben om hun geloof te kunnen belijden, drie dagen later aan de macht zijn en dan zeggen dat katholieken natuurlijk niet die vrijheid hebben. Dat is echt ongekend.’

Wienen noemt het ‘boeiend’ dat het die stroming er uiteindelijk niet in is geslaagd haar opvattingen dwingend op te leggen. ‘Met dank aan Oranje is er een basis van verdraagzaamheid, van gewetensvrijheid in het staatsbestel blijven bestaan. We worstelen nu met onze grondrechten, maar die zijn deels al ten tijde van de Republiek naar boven gekomen. Het is prima om bij de term “geboorte van Nederland” kanttekeningen te plaatsen, maar je kunt er niet omheen dat we het bestuur zoals we het nu kennen goed functioneert vanaf 1572.’

Wienen erkent dat het thema ‘de geboorte van Nederland’ kan worden gekaapt door nationalistische elementen. ‘Maar het is geen specifiek rechts thema.

Ook links ziet het belang van historische wortels. SP’er Emile Roemer, tot voor kort waarnemend burgemeester

LTR_P049_LTR-TSVNG-20-2021 49

van Alkmaar, was heel enthousiast over het initiatief.

En ik herinner me dat Jesse Klaver heeft gepleit voor meer aandacht voor de Acte van Verlatinghe, die ook wel wordt gezien als een soort onafhankelijkheidsverklaring van de Nederlanden.’

NEDERLANDERSCHAP

Aan de andere kant zijn er partijen die teruggrijpen op de geschiedenis en Nederland het liefst willen afsluiten voor nieuwkomers. Laat de discussie maar komen, zegt Wienen. ‘Maar dan moet het wel gaan over de thema’s die ons uit de geschiedenis worden aangereikt. Deze periode laat bijvoorbeeld juist de grote rol van vluchtelingen zien. Je kunt niet zeggen: ik wil alleen maar de thema’s die me bevallen. Nee, je krijgt de geschiedenis zoals die is, met haar ruwe en rauwe kanten, maar ook met al haar vraagstukken en worstelingen, en met de werkelijkheid dat we een land zijn waar we het moeten hebben van verscheidenheid en verdraagzaamheid.’ ←

49 MAGAZINE

2021

Informatie Kijk voor meer informatie op geboortevannederland.nl.

Kenau Simonsdochter Hasselaer ging voorop in de strijd tegen de Spaanse troepen tijdens het Beleg van Haarlem (1572-1573). (Beeld: Rijksmuseum)

13-12-2021 18:07:31

VACATURES Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.

Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.

Coördinator Wob-/

Woo-verzoeken Schiedam

OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID Medewerker handhaven

ÇÀ w ÀX²0ªXyJ‫غ‬ ICT

IXy y!X00m‫غ‬ ECONOMISCH Adviseur planning en

Functioneel beheerder

Alphen aan den Rijn Junior adviseur informatiemanagement Amstelveen Junior informatiemanager Lelystad Senior systeembeheerder Schouwen-Duiveland Infrastructuur-architect Westland

50 MAGAZINE

2021

BESTUURLIJK Grif˛er

Coevorden Juridisch adviseur

privacy Gouda Medewerker management- en afdelingsondersteuning Tilburg

control Delft Ambtelijk secretaris Rekenkamercommissie Gooise Meren Afdelingshoofd ˛nanciǁn Gouda Strategisch adviseur economische zaken Haarlemmermeer Financieel adviseur/ accounthouder Lelystad Inkoopadviseur Stadskanaal Adviseur interne controle Wijk bij Duurstede

y(0ªàXh²‫غ‬ à0À0y²!R §‫غ‬ CULTUUR Beleidsadviseur

(X0y²Àß0ªm0yXyJ‫غ‬ FACILITAIR Medewerker

burgerzaken Leiden

cultuurparticipatie Den Haag Beleidsmedewerker accommodaties onderwijs Medemblik

(heronderzoeken) Leeuwarden Beleidsmedewerker integrale veiligheid Schouwen-Duiveland

§0ª² y00m‫غ‬ ORGANISATIE Corporate recruiter

Adviseur omgevings-

recht Ouder-Amstel Assetmanager openbare ruimte Schagen Beleidsadviseur milieu Tholen Communicatieadviseur energietransitie Tilburg

² !X m0 ð j0y‫غ‬ WERKGELEGENHEID

Alphen aan den Rijn Beleidsadviseur

RUIMTELIJKE ORDENING Junior adviseur verkeer

en vervoer BEL Combinatie (Eemnes) Beleidsmedewerker milieu Borne Vastgoedcoördinator Coevorden Senior werkvoorbereider bouwkunde Diemen Beleidsadviseur afval en reiniging Haarlem Teammanager planvorming en ontwerp Maashorst Projectleider ruimtelijke ordening Middelburg

integratie Den Haag Medewerker bedrijfsvoering sociaal domein De Ronde Venen Jobcoach doelgroep banenafspraak Edam-Volendam Beleidsadviseur sociaal domein Papendrecht

WELZIJN Beleidsmedewerker jeugd Altena Consulent samenleving – Wmo Altena Jongerenwerker Amstelveen Wijkconsulent jeugd Schagen

Colofon VNG Magazine is het of˛ciǁle orgaan van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl

Mis niets!

Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Pieter van den Brand, Jiri Büller, Saskia Klaassen, André Krouwel, Sanne van der Most, Martijn van der Steen, Marleen Stikker, Rogier van der Wal Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertenties Cross Media Nederland, Tom Lammertink, 010-760 73 24, tom@crossmedianederland.com Abonnementen JȲƊɈǞȺ ɨȌȌȲ ƦɐȲǐƵǿƵƵȺɈƵȲȺ‫ ة‬ɩƵɈǘȌɐƮƵȲȺ‫ ة‬ǐƵǿƵƵȁɈƵȺƵƧȲƵɈƊȲǞȺȺƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǶƵƮƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲȺ‫ ة‬ȯƊȲǶƵǿƵȁɈƊȲǞǁȲȺ Ƶȁ ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93.

Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 170 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80.

Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.

Neem nu een jaarabonnement op VNG Magazine via sdu.nl/service of bel naar 070-378 98 80

© 2021, ISSN 1566-1636

LTR_P050_LTR-TSVNG-20-2021 50

13-12-2021 18:07:46

VERBIND Ook in deze tijd blijft de inclusieve stad bereikbaar. Zelfs op de Amsterdamse Zuidas.

Met Crossover creëren we hier een gezond, multifunctioneel gebouw waar geleefd en gewerkt wordt.

Een prachtige plek voor starters op de woningmarkt en ondernemers, die inspireert, verbindt en uitnodigt tot ontmoetingen.

Vanuit ons thema ‘Inclusieve stad’ tonen we met Crossover aan dat inclusiviteit vooral betekent: plekken ontwikkelen waar een mix van functies zorgt voor nieuwe dynamiek en levendigheid.

Een plek waar mensen zich thuis voelen en gelukkig kunnen worden.

Voor ons zijn maatschappelijke vraagstukken, zoals inclusiviteit, dan ook geen abstracte problemen. Maar een kans om concrete vragen van mensen te beantwoorden. En onze visie vorm te geven in duurzame, gezonde en inspirerende leefomgevingen.

Wat dat voor u kan betekenen?

am.nl/inclusievestad

AM maakt samen met Equity Estate haar thema ‘Inclusieve stad’ waar in Crossover, een dynamisch, stoer gebouw op Zuidas in Amsterdam, dat zowel voldoet aan de WELL Building Standard als aan BREAAM-NL Outstanding.

LTR_P051_LTR-TSVNG-20-2021 51

13-12-2021 14:50:30

Waar staat u op de Duurzame Vastgoedladder?

Heeft uw gemeente ondersteuning nodig bij de verduurzaming van gemeentelijk vastgoed?

Armand Janisse, onze duurzaamheidsexpert, ondersteunt u graag.

U kunt Armand bereiken door te bellen naar 06-12178625 of te mailen naar Armand.Janisse@metafoor.nl.

www.metafoorvastgoed.nl

LTR_P052_LTR-TSVNG-20-2021 52

T 088 - 00 66 100

13-12-2021 14:50:44