VNG Magazine 2021-16 by Sdu Uitgevers

MAGAZINE VAN DE VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN

THEMA INNOVATIE &

DIGITALISERING

16 22 OKT 2021

SLIMME STAD

Oog voor privacy

INNOVATIE REGIO ALKMAAR STEUNT ONDERNEMERS

VERANTWOORD ETHISCHE COMMISSIES BEKIJKEN DIGITALISERING

SYMBOLISCHE WAARDE HET BELANG VAN DE AMBTSKETEN

vng.nl

01 COVER THEMA.indd 1

18-10-2021 14:03:31

Snel een accuraat beeld van het ﬁnanciële resultaat van uw grondexploitaties en exploitatieplannen Eenvoudig in gebruik Méér dan 60 gebruikers Gemeenten

Rapportages op maat Koppeling ﬁn. systeem mogelijk Overal werken in de cloud (SaaS)

Provincies

Voor nieuwe en bestaande exploitaties

Projectontwikkelaars

Projectdocumenten online beschikbaar Modules voor Haalbaarheid, Risico en Vpb Koppeling met Civieltechnisch Prijzenboek

Kijk voor informatie op www.grexmanager.nl of neem direct contact op: grexmanager@metafoor.nl of 088-00 66 166.

02 Advertentie.indd 2

18-10-2021 13:54:30

IN DIT NUMMER yÇww0ª ׁ‫ ׂׂ ظ ׆‬jÀ 0ª ׂ‫ ظ ׁׂ׀‬h ªJ yJ ‫ׇׅ‬

Coverfoto: Flip Franssen/ANP | Nummer 17 verschijnt op 5 november 2021

THEMA Lokale economie Noord-Holland Noord heeft nu ook een regionale ontwikkelingsmaatschappij.

22 14 Democratische legitimiteit Betrek raadsleden meer bij de regionale samenwerkingsverbanden.

THEMA Ethische commissies Gemeenten laten gevolgen van digitalisering onder de loep nemen.

34 26 THEMA Privacy Gemeenten gebruiken steeds meer slimme instrumenten om de stad te monitoren. Privacy is van belang.

THEMA StembureauApp Software as a Service is in opkomst: een gebruiksvriendelijke manier om met software om te gaan. De stembureauApp geldt als voorbeeld.

3 MAGAZINE

2021

46 Ambtsketens Burgemeesters zijn trots op hun keten, blijkt uit een rondgang. ‘Een blikvanger met statuur.’

EN VERDER 6 Lopende Zaken 7 Commentaar Leonard Geluk 13 Drie vragen aan 21 Thorbeckehoogleraar 37 Column Marleen Stikker 40 Betoog 42 Personalia 45 Het netwerk van

03 Inhoud.indd 3

18-10-2021 17:12:54

ACTUEEL

‘Vergaande bedenkingen’ bij plan gemeentefonds (Ƶ ǞȁǘȌɐƮƵǶǞǯǲƵ ƦƊȺǞȺ ɨȌȌȲ ƮƵ ǘƵȲɨƵȲƮƵǶǞȁǐ ɨƊȁ ǘƵɈ ǐƵǿƵƵȁɈƵٌ ǏȌȁƮȺ ȌȁɈƦȲƵƵǲɈ‫( خ‬ƊɈ ȺɈƵǶɈ ƮƵ ªƊƊƮ ɨȌȌȲ ǘƵɈ ȯƵȁƦƊƊȲ ƵȺɈɐɐȲ ‫ـ‬ª ‫ ف‬ Ǟȁ ƵƵȁ ƊƮɨǞƵȺ ȌɨƵȲ ƮƵ ǘƵȲǞǯǲǞȁǐȺٌ ȌȯƵȲƊɈǞƵ‫( خ‬Ƶ ȲƊƊƮ ǘƵƵǏɈ ٙɨƵȲǐƊƊȁƮƵ ƦƵƮƵȁǲǞȁǐƵȁٚ ƦǞǯ ǘƵɈ ȁǞƵɐɩƵ ɨƵȲٌ ƮƵƵǶɨȌȌȲȺɈƵǶ‫خ‬

ABONNEMENTSTARIEF

Als gevolg daarvan gaan zo’n vijftig gemeenten er meer dan 60 euro per inwoner op achteruit. Daarnaast krijgen veertig gemeenten er juist meer dan 60 euro per inwoner bij. Die nieuwe verdeling is weliswaar beter dan de oude, ‘maar kent nog steeds problemen’, aldus de ROB.

MAGAZINE

2021

onderbouwd inhoudelijk verhaal dat verklaart waarom gemeenten een hogere of lagere uitkering krijgen, ontbreekt.

ONDERHOUDSAGENDA

De ROB bepleit daarom het nieuwe verdeelmodel in te voeren voor een periode van drie jaar. Ook mogen de herverdelingseffecten maximaal vijftien euro per inwoner zijn. Daarnaast moet er direct worden gestart met ‘een gedegen en uitgebreide onderhoudsagenda’. ‘Het is te vrijblijvend om met een herevaluatie

te wachten tot 2027, zoals de minister voorstelt.’ Volgens de ROB is de herverdeling van het fonds ‘te veel benaderd als een technische exercitie vanuit de systeemwereld’, waarin geen oog is geweest voor het uiteindelijke doel van het gemeentefonds: gemeenten in staat stellen ‘voorzieningen en opgaven te realiseren voor hun inwoners in de leefwereld’. Een goed

De ROB kraakt met name de nieuwe verdeling van de gelden in het sociaal domein. De verdeling is gebaseerd op cijfers uit 2017, maar uitgavenpatronen van toen zijn ‘al deels achterhaald’, bijvoorbeeld door de invoering van het abonnementstarief in de Wmo. Daardoor zijn de uitkomsten vertekend en is het model gericht op uitgaven in het verleden, en niet op de kans dat gezinnen nu een beroep doen op sociale voorzieningen. Voor een aantal met name kleinere gemeenten betekent dit dat ze geconfronteerd worden met onverklaarbare nadelige gevolgen. Bij de verdeling van de gelden in het klassieke domein ziet de ROB minder bezwaren, al sluit de raad ook daar niet uit dat er mogelijk problemen ontstaan. De raad pleit ervoor de kosten van gemeenten goed te blijven monitoren. ‫ـ‬ªɨƮ(‫← ف‬

ٙjƊƦǞȁƵɈ ǿȌƵɈ ˛ȁƊȁƧǞǁǶƵ afspraken nakomen’ Ik kom uit de marketing- en communicatiewereld. Daar hebben we de regel van zeven: te veel keuze in smaken is niet goed.

RƵɈ ǲƊƦǞȁƵɈ ǿȌƵɈ ƮƵ ˛ȁƊȁƧǞǁǶƵ ȲƵǐƵǶȺ ɐǞɈ ƮƵ JƵǿƵƵȁɈƵٌ ɩƵɈ ǿƵɈ ƮƵ ƮƵƧƵȁɈȲƊǶƵ ȌɨƵȲǘƵƮƵȁ ƦƵɈƵȲ ȁƊǶƵɨƵȁ‫( خ‬Ƶ ÀɩƵƵƮƵ jƊǿƵȲ ǘƵƵǏɈ ƵƵȁ ǿȌɈǞƵ ƮƊƊȲɈȌƵ ƊƊȁǐƵȁȌǿƵȁ‫خ‬ In de motie wijzen CDA en ChristenUnie het kabinet erop dat zowel de Financiële-verhoudingswet als de Gemeentewet voorschrijft dat het rijk de kosten voor medebewindstaken aan gemeenten moet vergoeden. Het kabinet moet ‘nadere regels’ opstellen om die regels beter na te leven.

Over het toenemend aantal afsplitsingen in gemeenteraden zegt de Hoornse D66-fractievoorzitter Arwin Rood dat voor politieke partijen hetzelfde geldt als voor vla, NRC 18 oktober.

04-05 ZAP_berichten.indd 4

Ook moeten de ministers van BZK en Financiën wetsvoorstellen die betrekking hebben op lokale overheden medeondertekenen. ‫ـ‬ªɨƮ(‫← ف‬

18-10-2021 17:11:33

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Kamer steunt proef stembiljet De Tweede Kamer heeft ingestemd met experimenten met een nieuw stembiljet. Dat kleinere stembiljet moet voor kiezers makkelijker te hanteren zijn, maar bevat geen namen meer van kandidaten. Het huidige stembiljet is voor veel kiezers te groot en daardoor moeilijk te gebruiken. Door de omvang is het moeilijk leesbaar en lastig op en uit te vouwen. Ook voor de vrijwilligers die de stemmen moeten tellen, is het lastig hanteerbaar. Het proefbiljet bevat twee rijen: bovenaan de lijst met partijen die meedoen aan de stembusgang, daaronder een lijst met nummers. Kiezers vinken eerst de partijnaam aan, en daarna het nummer van hun kandidaat op de lijst. De VNG is ‘verheugd’ dat de Kamer ‘de stap naar een nieuw stembiljet en het elektronisch tellen heeft verkleind door het wetsvoorstel aan te nemen’. Mogelijk worden de nieuwe biljetten al bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart gebruikt, maar daarvoor moet het wetsvoorstel wel eerst nog worden goedgekeurd door de Eerste Kamer. (RvdD) ←

Amper effect budget energiearmoede

MAGAZINE

2021

Het effect op de energierekening van de 150 miljoen euro die het rijk ter beschikking stelt aan gemeenten om in buurten waar veel energiearmoede voorkomt gericht aan de slag te gaan, zal beperkt zijn.

Dat stelt de VNG. De vereniging van gemeenten noemt het tegelijkertijd goed dat het kabinet aandacht heeft voor de problematiek. BZK stelt voor dat gemeenten het geld inzetten op energieboxen of vouchers waarmee bijvoorbeeld tochtstrippen, radiatorfolie en ledlampen kunnen worden aangeschaft, of het direct geven van energieadvies door energieteams. Gemeenten vragen zich af of deze methoden snel en eenvoudig (efficiënt) leiden tot een lagere rekening. Het uitgangspunt is dat het geld bij de mensen komt die dat het hardst nodig hebben, en dat de middelen bijdragen aan een lager energieverbruik. Ook de manier waarop het geld wordt verdeeld onder gemeenten is nog een vraagstuk. (MM) ←

04-05 ZAP_berichten.indd 5

Minister Kajsa Ollongren van BZK laat een besluit over het wel of niet voortbestaan van de hondenbelasting over aan een nieuw kabinet. De Tweede Kamer had de minister gevraagd de mogelijkheden om de hondentaks te schrappen, te onderzoeken. In iets meer dan de helft van de gemeenten werd in 2020 hondenbelasting geheven. De totale opbrengst bedroeg vorig jaar 51 miljoen euro. Alhoewel steeds meer gemeenten de taks afschaffen, houdt een aantal gemeenten de belasting aan om budgettaire redenen. Zo kunnen niet alle gemeenten de inkomstenderving opvangen, concludeert Ollongren. (RvdD) ←

18-10-2021 17:11:55

LOPENDE ZAKEN

Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging TEKST: VNG

À0ªÇJ mXj ßyJّ COMMISSIE ECONOMIE, KLIMAAT, ENERGIE EN MILIEU, 23 SEPTEMBER 2021 In de vergadering wordt onder andere gesproken over het Programma Energiehoofdstructuur en de ALVmotie afval.

6 MAGAZINE

2021

§ª Jª ww 0y0ªJX0ّ HOOFDSTRUCTUUR Het ministerie van Economische Zaken geeft een presentatie over het Programma Energiehoofdstructuur (PEH). Het PEH is een ruimtelijk programma onder de NOVI dat ontwikkelrichtingen en generieke beleidsprincipes voor energie-infrastructuur van nationaal belang opstelt met het perspectief op 2030 en 2050. De commissie geeft aandachtspunten mee en besluit om deel te nemen aan de bestuurlijke consultatie later dit jaar. 0Çّ (ßX0²ª §§ ªÀ !ÀX0§m y ٙß0ª yÀª0XyXJXyJ ß y mÇ!RÀ‫ ة‬ à À0ª 0y (0w y ª yÇmٚ Vanuit de VNG-commissie Europa en Internationaal werd de commissie bijgepraat over de reactie op het EU-actieplan Zero Pollution Ambition (ZPA) die in het Europees Comité van de Regio’s (CvdR) wordt geschreven. Aan de commissie wordt input op het werkdocument gevraagd. De commissie geeft een aantal aandachtspunten mee. ÇXÀß 0ªXyJ mßّw ÀX0 Iß m Naar aanleiding van de motie ‘Stop met sturen aan de achterkant’, aangenomen tijdens de ALV van de VNG afgelopen juni, bespreekt de commissie een voorstel om in te zetten op uitgebreidere én dekkende producentenverantwoordelijkheid voor het realiseren van een toekomstbestendig afvalbeheersysteem. Gemeenten constateren onder andere dat een substantieel deel van de ingezamelde afvalstromen ongeschikt is voor hergebruik of recycling, doordat er aan de voorkant van de keten niet goed is

06 Lopende Zaken.indd 6

nagedacht over wat er aan de achterkant mee moet gebeuren. De commissie stemt in met het voorstel en moedigt aan dit verder uit te werken.

À0ªÇJ mXj ßyJّ COMMISSIE RUIMTE, WONEN EN MOBILITEIT, 16 SEPTEMBER 2021 De commissie RWM vergaderde voor het eerst onder leiding van de nieuwe voorzitter, Ed Anker. ßyJّ²À y(§ÇyÀ 0À m0y y ª GEBRUIK Als eerste staat het VNG-standpunt over ‘betalen naar gebruik’ op de agenda. Gemeenten hebben als wegbeheerder met deze discussie te maken. Vanuit de commissie wordt aangegeven dat betalen naar bezit losgekoppeld moet worden van betalen naar gebruik. De commissie pleit voor meer samenwerking tussen het rijk en de regio. Het rijk legt meer taken/investeringen neer bij gemeenten. Dit vraagt om meer capaciteit bij gemeenten. Ook wordt aangegeven ƮƊɈ ǘƵɈ ƦƵǶƊȁǐȲǞǯǲ ǞȺ ƮƵ ‫˛ـ‬ȁƊȁƧǞǁǶƵ‫ ف‬ gevolgen in beeld te hebben voor gemeenten en voor de handhaving en rekening te houden met de reisgevolgen van corona en hybride werken.

andere ruimtelijke opgaven een plek te geven. De vraag is of, en onder welke voorwaarden er behoefte is aan een rol voor het rijk in de grondverwerving. De commissie vindt het positief dat dit onderwerp op de agenda staat. Een echte beweging maken, vraagt om actief grondbeleid en voldoende ˛ȁƊȁƧǞǁǶƵ ǿǞƮƮƵǶƵȁ‫ خ‬ Het gesprek komt samen in twee sporen. Ten eerste: wat moeten we doen om gemeenten op gang te helpen? Ten tweede wordt gesproken over een gesprek met het rijk, op basis van voorbeelden die bij gemeenten opgehaald kunnen worden. Xy J0²§ª0j w0À R0À ªXhj ß0ª GROEN IN DE STAD Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft de VNG gevraagd te reageren op een concept-Kamerbrief waarin verschillende departementen aangeven hoe ze willen zorgdragen voor samenhangend beleid voor groen in de stad. De commissie stelt voor de titel te veranderen in: groen in stedelijke gebieden. Daarnaast wordt door de commissie aangegeven dat groen een lokale aangelegenheid is. Rijksregelgeving is niet per se nodig. Er wordt voor gepleit gemeenten zelf meer mogelijkheden te geven via een omgevingsplan. Ook de link met klimaatadaptatie wordt gelegd. Op dat dossier zou nationale regelgeving juist helpen het gesprek met ontwikkelaars beter te voeren. Tot slot stelt de commissie voor meer aandacht te ǐƵɨƵȁ ƊƊȁ ǐȲȌƵȁ Ƶȁ ƮƵ ˛ȁƊȁƧǞƵȲǞȁǐȺmogelijkheden.

ª m ß y R0À ªXhj Xh !ÀX0I Jª y( 0m0X( Een actief gemeentelijk grondbeleid kan helpen om de woningbouw en

18-10-2021 17:10:57

Leonard Geluk

COMMENTAAR

Algemeen directeur VNG leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard

WETHOUDER DIGITALE ZAKEN

aat het goed met oma? Meer dan een dag al heeft mijn schoonmoeder van 84 niets meer gezegd in de familieapp en dat is zeer ongebruikelijk. Mijn zwager neemt poolshoogte. Oma blijkt gezond, maar is ontredderd. Haar nieuwe telefoon maakt gekke piepjes en werkt heel anders dan de oude. Niet te begrijpen, dat apparaat. Met hulp van mijn zwager kan oma weer in de app. Wie niet digitaal vaardig is, raakt snel buitengesloten. Digitale technologie is de levensader van de samenleving, maar in het publieke debat gaat het er nooit over, ook niet in gemeentebesturen. Hooguit stelt iemand kritische vragen over de kosten van ICT-voorzieningen of over digitale veiligheid. Maar de kansen en bedreigingen van de informatiesamenleving staan niet op de agenda van de raad. Dat is onterecht, gezien de impact. Elk maatschappelijk onderwerp komt met een informatieopgave. Niets werkt zonder informatievoorziening en data. Inwoners kunnen steeds meer diensten en producten van de gemeente online regelen. We zetten data in voor beter beleid. De ontwikkeling van de technologie gaat snel, wat kansen biedt voor de toekomst. Verslimmen is een sleutelwoord bij grote opgaven zoals de energietransitie of de aanpak van ondermijning. Maar risico’s zijn er ook. Gemeenten zijn kwetsbaar voor cyberaanvallen. Het is ook een risico dat goedbedoelde maatregelen om misdaad of fraude op te sporen, ongewenste effecten hebben, zoals ongelijke behandeling of discriminatie. Bij de toeslagenaffaire werden mensen slachtoffer van een systeem met vinkjes waarbij ze in de verkeerde bak terechtkwamen. Zonder de kans op een faire menselijke beoordeling. Sowieso is het recht op een gesprek essentieel in de overheidsdienstverlening, ook voor mensen die niet digitaal vaardig zijn. De informatiesamenleving is een politiek onderwerp. Er zijn keuzes te maken en er staan publieke waarden op het spel. Welk effect heeft het gebruik van data op inwoners? Is de menselijke maat gewaarborgd? Maar ook: heeft de gemeente voldoende oog voor de kansen van digitalisering, wat zijn de ambities? En hoe sterk staan we als opdrachtgever van marktpartijen? Wie is eigenaar van de data die worden geregistreerd in de publieke ruimte? Welke regels spreken we af? Kansen voor de toekomst, innovatie en het beschermen van grondrechten van inwoners. Het zijn grote onderwerpen die een publiek debat verdienen. En bestuurders die weloverwogen beleid en keuzes maken en zich daarover publiek verantwoorden. De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan. Ik vind dat er straks in elk college een wethouder Digitale Zaken moet zijn, en raadsleden die hem of haar kritisch volgen. Het debat over de informatiesamenleving is te belangrijk om enkel aan technici over te laten. ←

7 MAGAZINE

2021

DIGITALE TECHNOLOGIE IS DE LEVENSّ ADER VAN DE SAMENLEVING

07 COMMENTAAR Leonard Geluk.indd 7

18-10-2021 17:10:32

TEKST: MARTEN MUSKEE | BEELD: OLAF KRAAK

THEMA REGIONALE ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ

‘Dit geeft de

economie een boost’ 8 MAGAZINE

2021

m² m À²À0 §ª ßXy!X0 0²!RXjÀ y ª(ّR mm y( ²Xy(² ð00ª KORT OOK OVER EEN REGIONALE ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ. BIJ DE ROM INWEST KUNNEN ONDERNEMERS GERICHT § Xyy ß ÀX0 0y ß0ª(ÇÇªð wXyJ AANKLOPPEN VOOR ONDERSTEUNING.

ieter Dijkman is uiterst content met het fonds voor innovatieve bedrijven. De Alkmaarse VVD-wethouder is bestuurlijk trekker namens de gemeenten in Noord-Holland Noord die samen participeren in de ROM InWest. Hij verwacht er de nodige economische revenuen van, zowel lokaal als regionaal. Alkmaar legt het fikse bedrag bijna 4 miljoen euro in. ‘De ROM heeft een multipliereffect vanwege de eis tot cofinanciering. Dat geeft de economie een boost.’ U bent hekkensluiter met de negende ROM. Hoe komt dat? ‘Misschien dat de noodzaak niet zo werd ingezien. De regio, zeker rond Amsterdam, was economisch sterk. De ROM is eigenlijk ooit bedacht voor gebieden die een steuntje in de rug nodig hadden. Nu waren de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en het Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord (NHN) al bezig om Invest-MRA op te zetten, een afgeleide van Invest-NL, maar dan om de investeringen voor kleinere bedrijven aan te jagen. Toen de coronacrisis uitbrak, zagen we in dat ons gebied toch kwetsbaarder was dan we dachten. Schiphol viel weg, net als het toerisme. We staan voor grote maatschappelijke opgaven die de gemeentegrenzen overstijgen, waarbij de focus ligt op innovatie en de transitie. Wij willen de bakens

08-11 FEATURE INTERVIEW_Alkmaar.indd 8

verzetten waar het gaat om het type bedrijven waar we ons op richten en het instrumentarium daarbij. De ROM geldt als de uitvoeringsplek voor rijks- en Europese regelingen, waar bedrijven kunnen aankloppen die nog geen private investeerders kunnen aantrekken. Daar kwam nog bij dat de coronaoverbruggingsleningen alleen door de ROM’s worden uitgegeven. Voor Noord-Holland moest er een noodmaatregel komen.’ Waarom investeert de gemeente in de ROM? ‘In de regio hadden wij al eerder en veel meer behoefte aan zo’n ontwikkelingsmaatschappij. Het wegvallen van de marine in de Kop van Noord-Holland had een

18-10-2021 17:10:11

‘Het is niet vreemd dat deze hele regio razend enthousiast is’

08-11 FEATURE INTERVIEW_Alkmaar.indd 9

18-10-2021 17:09:57

Wie is... Pieter Dijkman is wethouder in Alkmaar van onder meer economische

belangrijke aanleiding kunnen zijn om de ROM te starten, maar dit gebeurt op provinciaal niveau. Het is dan ook niet vreemd dat deze hele regio razend enthousiast is over de ROM. We werden een beetje meegezogen in het succes van Amsterdam zonder dat we daar in alle opzichten van mee konden profiteren. Bij ons participeren alle grote gemeenten met aandelenkapitaal. De kleinere gemeenten zonder die economische intensiteit doen mee in de vorm van een solidariteitsbijdrage.’

zaken. Hij is bestuurlijk trekker namens de gemeenten in NoordHolland Noord die gezamenlijk opereren in de ROM InWest. Dijkman is lid van de VVD.

U beschikt in het noorden toch al over een ontwikkelingsbedrijf? ‘Het Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord richt zich meer op de voorwaarden om het vestigingsklimaat te verbeteren. Het grootste verschil zit in de geldstromen van de ROM. Die stelt 160 miljoen euro beschikbaar vanuit twee fondsen, 100 miljoen voor duurzaamheid in een transitiefonds en 60 miljoen in een MKB-innovatiefonds. De ROM richt zich op de ontwikkeling van nieuwe, veelbelovende start-ups die nog begeleiding nodig hebben bij de uitwerking van hun idee tot een vermarktbaar product. Soms raken die de weg kwijt en als je ze daarin wat ondersteunt helpt dat enorm.’ Dus het draait allemaal om nieuwe technieken en duurzaamheid? ‘Ja, en denk daarbij ook aan de grote maatschappelijke opgaven. Het is allemaal innovatief, ook bij de energietransformatie gaat het puur om innovatie. In Alkmaar ligt de focus op energie en innovatie. We hebben hier start-ups en bedrijven die al redelijk in de fase van doorgroei zijn, zoals de ondernemer die

‘Er is geld nodig om te innoveren’ 08-11 FEATURE INTERVIEW_Alkmaar.indd 10

18-10-2021 17:09:24

‘Woningbouw en bedrijventerreinen concurreren met elkaar’ een fabriek bouwt om CO2 uit de lucht te halen. De CO2 wordt vervolgens weer gebruikt om CO2-vrij beton te produceren. Er is nu 20 miljoen euro nodig om die fabriek neer te zetten. Dat kan de ROM ondersteunen, de aanvraag loopt. Zo zijn er diverse innovatieve bedrijven gericht op energie bezig. ‘Ik noem ook de gasveredeling, dat blijft nodig. De innovatie richt zich vooral op elektriciteit, maar de energie van fabrieken draait op gas of andere grondstoffen. Daar moeten we ook een oplossing voor vinden. Vandaar ook de focus op waterstof in de regio Den Helder. Er zijn allerlei ontwikkelingen gaande en dan helpt het als je over goede financiering beschikt.’ Dan moeten gemeenten elkaar wel wat gunnen en niet concurreren om bedrijven binnen te halen. ‘Het landschap is wat veranderd. Ruimte is schaars, woningbouw en bedrijventerreinen concurreren met elkaar. Alkmaar loopt nu aan tegen schaarste op het bedrijventerrein. Ook daarom leggen we een heldere focus op energie-innovatie, terwijl de Kop van Noord-Holland zich meer toelegt op offshore en West-Friesland op zaadveredeling. Daarmee vormen we een onderscheidende regio waarbinnen we elkaar versterken.’ Investeringen in Alkmaar zijn dus ook goed voor het ommeland? ‘Alkmaar telt zo’n 59.000 arbeidsplekken. We realiseren ons dat die werknemers niet allemaal in deze gemeente wonen. We proberen zoveel mogelijk de economische effecten in de hele regio te laten dalen. De gemeenten om ons heen zijn typisch gemeenten waar wordt gewoond en geforensd. Twintig jaar geleden werkten onze inwoners in Amsterdam. Dat zorgde voor de nodige druk op de infrastructuur. Als je de woon-werkbalans weet te verbeteren, door het aantrekkelijk te maken als werkgever, levert dat ook minder verkeersdruk op. Het mes snijdt aan meerdere kanten. We werken hiervoor intensief samen met de MRA. Wij willen graag groeien waar het gaat om bedrijvigheid, maar dan wel met een bepaalde kwaliteit. Nieuwe ondernemingen moeten passen binnen

08-11 FEATURE INTERVIEW_Alkmaar.indd 11

de focus van deze regio. We zijn ook interessant voor ICT-bedrijven die zich al beginnen te clusteren. Ook die ondersteunen we. Voor hen is wonen ook belangrijk. Daarom wil Alkmaar de functies wonen en werken meer mengen. Die gemengde bouw zorgt voor levendigheid in de wijk in plaats van verlaten kantoorwijken in de avond.’ Hoe financiert de ROM bedrijven? ‘Het gaat om risicodragend kapitaal of aandelenkapitaal. De ROM neemt nooit een meerderheid van de aandelen, maar mogelijk wel tot 49 procent. Daarnaast kan het ook om een achtergestelde lening gaan. Meestal zit er een risicocomponent aan vast waardoor een ondernemer geen gewone bankfinanciering kan krijgen. Uiteindelijk, na maximaal 25 jaar, vloeien de fondsen terug naar onder meer de gemeenten. De ROM wordt gevuld vanuit het rijk, de provincie en gemeenten. Die keert de gelden uit, die na de fondsperiode terugkomen als dividendstroom of aflossing waarvan de gemeenten dan hun deel krijgen, een soort revolverend fonds. Alkmaar investeert een kleine 4 miljoen euro in het ROM-fonds en betaalt daarnaast de jaarlijkse exploitatiebijdrage. Het rijk, de provincie en de MRA (32 gemeenten, red.) zijn de grote geldschieters, de hele regio Noord-Holland Noord brengt circa 13 miljoen euro bij elkaar.’

11 MAGAZINE

2021

Is dit ook interessant voor andere gemeenten? ‘Het is een prachtig samenwerkingsverband. In algemeenheid kan ik gemeenten aanraden een bijdrage te leveren aan hun ROM. We moeten het ook wel met elkaar doen. Het gaat om het besef dat, of je nu wel of niet direct profiteert, de werkgelegenheid en ontwikkelingskansen die er zijn worden versterkt. In ons geval verduurzaming van de economie en innovatie die hoogwaardige werkgelegenheid brengt. ‘Ik kan me voorstellen dat er wat meer overtuigingskracht nodig is voor een agrarische gemeente, maar ook daar moet de transformatie plaatsvinden. Ook daar kan men niet doorgaan op dezelfde voet en ook daar is geld nodig om te innoveren. Haal die pilots binnen.’ ←

18-10-2021 17:09:07

ACTUEEL AGENDA

webinars

26 OKTOBER

1 NOVEMBER

4 NOVEMBER

Mensenhandel, deel 1:

De Dag van de Stad

Direct duidelijk voor

bewustwording en

2021

ouderen

signalering

9.30-19.00 uur |

11.00-11.55 uur |

15.00-16.30 uur |

dedagvandestad.nl

directduidelijk.gebruikercentraal.nl

vng.nl/agenda 1 NOVEMBER 28 OKTOBER

Overheidsbrede

6 NOVEMBER

Introductie digitale

cyberoefening

Raad op Zaterdag met

toegankelijkheid

13.00-16.00 uur |

actuele onderwerpen

13.00-13.45 uur |

weerbaredigitale-

accessibility.nl

overheid.nl

10.00-12.50 uur |

150

afsplitsingen waren er sinds 2018 in gemeenteraden

Bron: NRC Handelsblad

2021.raadopzaterdag.nl 2021.raadopzaterdag.nl

Advertentie

Intelligente sleutel-en lockerbeheersystemen Traka Key Management

Traka Locker

TrakaWEB

Traka Nederland Leeuwenhoekstraat 1 2652 XL Berkel en Rodenrijs

12 ZAP_Agenda_berichten.indd 12

Tel +31 (0)10 2570010

info@traka.nl

www.traka.nl

18-10-2021 17:07:44

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

3 VRAGEN AAN...

Douwe Jan Elzinga Twee miljard euro maakte de Tweede Kamer extra vrij bij de behandeling van de rijksbegroting. Maar dat leidt niet tot extra geld voor gemeenten, stelde demissionair minister Wopke Hoekstra van Financiën. ‘Heel vervelend’, zegt emeritus hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga.

Begrijpt u de boosheid van gemeenten? ‘Ja. Het is een continuing story. Het schip loopt op een gegeven moment tegen de wal. Steeds opnieuw worden pogingen gedaan om gemeenten te beperken in hun financiële middelen. Dat is heel vervelend. In de arbitragezaak over de jeugdzorg is er 1,3 miljard euro extra gekomen voor gemeenten. Een behoorlijk bedrag, maar het is nog steeds incidenteel geld. Gemeenten komen structureel nog steeds tekort. De systematiek werkt niet meer. Een derde van de gemeenten is feitelijk failliet. Binnenkort publiceren we een onderzoek waaruit blijkt dat gemiddeld nog maar 17 procent van het budget beschikbaar is voor autonome taken. Dat percentage is de afgelopen jaren fors gedaald. Daar moeten gemeenten subsidies van verstrekken, theaters en zwembaden van openhouden. Dat zijn hun kerntaken. Maar steeds opnieuw wordt geprobeerd gemeenten te beperken in hun financiële middelen. De waterschappen hebben via de ingezetenenheffing voor 95 procent eigen geld. Dat functioneert veel beter.’

13 MAGAZINE

2021

Wat zegt dit over de bestuurlijke verhoudingen? ‘Het roer moet om, en gelukkig wordt daaraan gewerkt. Het probleem is dat er vanuit het rijk te weinig in samenhang naar de materie wordt gekeken. De vakdepartementen kijken heel verkokerd naar de eigen dossiers, het overzicht mist. Ik heb voor de VNG een Wet op het decentraal bestuur geschreven, waarin voor dit onderwerp ruim aandacht is. Er moet meer regie komen en het besef moet groeien dat het tekort bij gemeenten consequenties heeft voor hun taken en de medebewindstaken.’ De Tweede Kamer heeft recent in een motie van CDA en ChristenUnie het kabinet opgeroepen zich te houden aan de financiële spelregels tussen overheden. De minister van Binnenlandse Zaken en – waar het gaat om budgetoverdrachten – de minister van Financiën zouden wetten mede moeten ondertekenen. Hoe belangrijk is die motie? ‘Dat is een belangrijke motie, en dit staat ook in de Wet op het decentraal bestuur. In artikel 108 lid 3 van de Gemeentewet staat dat er bij taakdoeleinden voldoende financiering moet zijn. Dat betekent dat je er als gemeente mee uit moet komen en dat het budget redelijk en reëel moet zijn, en dat je niet met efficiencykortingen en incidenteel geld moet werken. Financiën moet die normen ook gewoon handhaven. Nu blijkt steeds weer dat dat niet het geval is. Het is goed dat de Tweede Kamer hier nu aandacht voor vraagt.’ (RvdD) ←

13 Drie vragen aan.indd 13

18-10-2021 17:07:11

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG | BEELD: METROPOOLREGIO ROTTERDAM DEN HAAG

SAMENWERKINGSVERBANDEN

Beter betrekken bij de 14 MAGAZINE

2021

regio

w00ª 0Àª jj0yR0X( ß y (0 J0w00yÀ0ª ( Xh (0 J0w00yÀ0ّ LIJKE SAMENWERKINGSVERBANDEN KAN LEIDEN TOT EEN BETERE DEMOCRATISCHE LEGITIMITEIT VAN DIE VERBANDEN. OF ZIJN ER MEER VERREGAANDE STAPPEN NODIG? DE DISCUSSIE OVER DE REGIONALE SAMENWERKING IS NOG LANG NIET BESLECHT.

oe kan de democratische legitimiteit van de talloze samenwerkingsverbanden worden verbeterd, zonder de belangrijke opbrengsten ervan te verliezen? Die vraag stelde Martijn van der Steen, adjunct-directeur bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB), onlangs in VNG Magazine. De meeste gemeenten, schreef hij, zijn niet zelfstandig in staat om voldoende kwalitatief hoogwaardige resultaten te behandelen, en dus is samenwerking noodzakelijk. ‘Pragmatisme mag niet de vervanger van democratische principes zijn, maar het is óók raar om het weg te strepen.’ Kortom: hoe regel je de democratische legitimiteit van samenwerkingsverbanden goed? De vraag leidde op sociale media tot meerdere reacties. ‘Heel goede vraag’, twitterde Ellen van Helden, VVD-raadslid in Waddinxveen. Van Heldens gemeente neemt deel aan ruim tien van zogeheten ‘verbonden partijen’. Ze zit zelf namens de raad in een klankbordgroep die zich bezig houdt met zaken die regionaal spelen. ‘Ik merk dat die samenwerkingen ver van ons af staan en voor ons onzichtbaar zijn, terwijl het onze bestuurders zijn die daar in zitten. Vaak staat besluitvorming op afstand, maar er worden belangrijke besluiten genomen. We kunnen in de regio effectiever werken dan wanneer we het alleen zouden doen. We hebben als raad alleen meer betrokkenheid nodig bij wat daar gebeurt, en betere informatie.’

14-17 LEESVERHAAL_Regionalisering.indd 14

Op papier is die betrokkenheid van gemeenteraden bij de gemeentelijke samenwerking goed geregeld, zegt Marije van den Berg. ‘Wie zich inhoudelijk goed verdiept in de materie en goed de weg weet binnen de regeling, kan als raadslid een eind komen.’ Van den Berg richt zich als onderzoeker op het lokaal bestuur, en schreef dit voorjaar met Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard (Universiteit Leiden) een uitgebreid artikel over het onderwerp in S&D, het magazine van de Wiardi Beckman Stichting (WBS). Van den Berg en Boogaard schetsen in het artikel meerdere opties. ‘Een oplossing kan zijn om het aantal samenwerkingsverbanden terug te dringen’, schrijven ze. Provincies zouden taken kunnen overnemen. ‘Wellicht ontkomen

18-10-2021 17:06:44

De Metropoolregio Rotterdam Den Haag houdt zich onder meer bezig met verbeteren van de bereikbaarheid in de regio (beeld: MRDH)

we uiteindelijk ook niet aan een extra democratisch gekozen regionale bestuurslaag.’ Het aantal samenwerkingsverbanden is sinds 2017 met 17 procent gegroeid, bleek vorig jaar uit een inventarisatie in opdracht van het ministerie van BZK. Het gemiddeld aantal deelnemers aan zo’n verband (tien) steeg niet, het aantal samenwerkingen per gemeente wel. In 2017 zaten gemeenten gemiddeld in 27 samenwerkingsverbanden, vorig jaar waren dat er 33. Onder de samenwerkingsverbanden zitten de traditionele gemeenschappelijke regelingen. Die zijn ooit ingevoerd om bijvoorbeeld een gezamenlijke vuilnisdienst mogelijk te maken, maar worden inmiddels breder ingezet. Daarnaast zijn er convenanten, naamloze en besloten vennootschappen, bestuursovereenkomsten, centrumregelingen, coöperaties en meer. Het gaat om GGD’s, omgevingsdiensten, RES’en, ambtelijke werkorganisaties, sociale diensten en meer. LEKENBESTUUR

Het is een ‘warrige bende’, concludeert Van den Berg, terwijl er ‘in de regio heel majeure politieke keuzes worden gemaakt’. Het is belangrijk gemeenteraadsleden zodanig uit te rusten dat ze binnen de gemeenschappelijke regeling hun weg vinden. ‘Het raadslidmaatschap is lekenbestuur. De mensen om hen heen moeten ervoor zorgen dat ze waardevol zijn toegerust, bijvoorbeeld door informatie zo te presenteren dat er politieke aangrijpingspunten in zitten. Daar heb je goede ondersteuning bij nodig, het is geen geheim dat raadsleden zichzelf daarbij tekortdoen.’ Dat er zorgen zijn over de democratische legitimiteit is ook de wetgever niet ontgaan. De Eerste Kamer behandelt binnenkort een wetsvoorstel om de positie

14-17 LEESVERHAAL_Regionalisering.indd 15

van gemeenteraden te verbeteren. BZK stelt daarin voor om onder meer gemeenschappelijke raadscommissies op te stellen. Ook kunnen raden volgens dat voorstel hun zienswijze inleveren. Het is een mooi model om de regelingen politieker te maken, zegt Van den Berg. Zij wijst op een deze maand verschenen rapport dat in opdracht van de gemeenschappelijke rekenkamercommissie van Leiden en Leiderdorp, waar ze zelf lid van is, is uitgebracht. Leiden is actief in 42 van die samenwerkingen, Leiderdorp in 29. Op zich, concludeerden de onderzoekers, is de informatievoorziening vanuit de colleges over de samenwerkingsverbanden op orde. Maar raadsleden zijn niet zozeer gebaat bij uitvoerige informatie van technische of financiële aard, de informatie moet vooral gericht zijn op de politieke rol van de raad. Het Huis van Thorbecke is ingericht met drie verdiepingen: rijk, provincie, gemeente. Stilaan ontstaat er met de regionale samenwerking een soort vierde bestuurslaag, maar zonder eigen politieke aansturing door direct verkozen volksvertegenwoordigers, zoals in de gemeenteraad. Er heerst een taboe op

MAGAZINE

2021

‘In de regio worden heel majeure keuzes gemaakt’ 18-10-2021 17:06:29

ingezonden mededeling

Een duurzaam datacenter draagt bij aan energietransitie

“Het is tijd voor restwarmte 2.0” In totaal 10.927 huishoudens en 367 bedrijven in Rotterdam Schiebroek gaan de komende jaren volledig van het gas af. Dit wordt gerealiseerd door EnerTrans met het grootste warmtenetwerkproject in zijn soort dat ooit in Nederland heeft plaatsgevonden. Dankzij een slimme combinatie van restwarmte, geothermie en zon voorziet deze wijk straks in zijn eigen warmtevoorziening.

“

e afgelopen jaren hebben wij al een hoop ervaring opgedaan met het leveren van restwarmte op kleinere schaal”, vertelt Jarno Bloem, COO van NorthC Datacenters. “Zo leveren we warmte aan de High Tech Campus in Eindhoven en zorgt ons datacenter in Aalsmeer voor aangename temperaturen in het nabijgelegen zwembad, kinderdagverblijf en een exporteur van potplanten. Mooie, maar kleine projecten. In die tijd moest je echt de boer op met je warmte. Er waren helaas nog maar weinig partijen geinteresseerd. Toch hebben we mooie resultaten weten te behalen.” De interesse in warmtelevering door bedrijven is de afgelopen tijd fors toegenomen. De Europese Green Deal, de extreem hard stijgende gasprijs en het besef dat ook gemeenten een steentje bij moeten dragen aan de energietransitie maken het klimaat voor restwarmteprojecten een stuk aantrekkelijker. “Toen EnerTrans ons benaderde voor dit unieke project, hebben we ook geen moment getwijfeld”, vervolgt Bloem. “Dit is wat ons betreft restwarmte 2.0. We kunnen bijna 100 procent van onze warmte kwijt in de warmtering. Daarnaast zorgt deze manier van warmtelevering voor warmtezekerheid. Je bent bijvoorbeeld niet meer afhankelijk van externe- en geopolitieke factoren voor warmte. En, niet

14-17 LEESVERHAAL_Regionalisering.indd 16

Jarno Bloem, COO NorthC Datacenters

onbelangrijk, mocht er toch ergens een kink in de kabel komen, dan zorgt de mix van restwarmte, geothermiek en pv-zon ervoor dat de warmtelevering nooit stopt.” Het gebruik van restwarmte is een van de pijlers van het duurzaamheidsbeleid van NorthC Datacenters. Modulair bouwen, groene energie en in de toekomst een volledig CO2-neutrale noodstroomvoorziening zijn de andere speerpunten. “Restwarmte staat standaard in de blueprint van al onze nieuwe datacenters”, benadrukt Bloem. “Zo zijn onze nieuwe datacenters in Rotterdam Zestienhoven en Groningen al voorbereid op de toekomstige levering van restwarmte. Daar blijft het wat ons betreft niet bij. We kijken continu waar we met onze reeds bestaande datacenters goed kunnen aansluiten op lokale warmte-initiatieven. We vinden het belangrijk om als datacenter onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te pakken. Op deze manier dragen we ons steentje bij aan de overgang naar

een robuust warmtesysteem waarbij de warmtewinning weer in de buurt plaatsvindt. Daardoor zijn buurtbewoners een stuk minder gevoelig voor de grillen van de markt en staat er niemand in de kou.”

NorthC Datacenters is marktleider in regionale datacenters in Nederland. Haar datacenters zijn de spil van een digitaal ecosysteem waar zij connectiviteitspartners, regionale bedrijven, overheden, zorginstellingen, & cloud- & IT-providers samenbrengt. www.northcdatacenters.com EnerTrans (Energy Transition Solutions) is een joint venture tussen Ees International B.V. en Alpheon NL B.V. en is opgericht om stadsverwarmingsnetwerken (DHN’s), gedecentraliseerde energieopwekkingscentrales en smart grids te ontwikkelen en te exploiteren.

18-10-2021 17:06:12

‘De vraag is: wat heb je voor onze inwoners gedaan?’ die vierde bestuurslaag, ziet Van den Berg, ‘maar dat helpt niet. Politiek is ook theater, en zonder rituele plek om een democratische gedachtewisseling te hebben, wordt het debat wel heel kunstmatig.’ HULPSTRUCTUREN

Zo’n vierde bestuurslaag is niet waar Hans Engels op zit te wachten. Engels is voormalig hoogleraar staatsrecht op de Leidse Thorbeckeleerstoel, en was burgemeester van Loppersum. Hij noemt de gemeenschappelijke regelingen ‘hulpstructuren die niet passen in de bestuurlijke hoofdstructuur met drie bestuurslagen’. Om de vraag van Van der Steen te beantwoorden, schreef hij op Twitter, moet je samenhangende vragen stellen over de ‘slagvaardigheid en ondoorzichtigheid van die hulpstructuren’, over bestuurskracht en over de bestuurlijke hoofdstructuur zoals door Thorbecke bedacht. Hij is er niet voor om het systeem ‘verder op te tuigen’, legt hij uit. ‘Dan begin je aan de verkeerde kant. Je moet je afvragen of gemeenten voldoende toegerust zijn om alle taken op niveau zelfstandig en met volledige democratische legitimiteit uit te voeren.’ Is dat niet zo, dan zijn er, als je niet wilt differentiëren, grofweg twee opties, zegt hij: óf taken overhevelen naar de provincie, óf – ‘de olifant in de kamer’ – fuseren tot gemeenten een schaal hebben waar ze wel de benodigde bestuurskracht hebben. ‘Daar bestaan ideologische bezwaren tegen, maar de kwaliteit van de gemeente gaat wel omhoog.’ Van belang is dat er rationeel naar de discussie wordt gekeken en dat er niet uit een soort ‘romantiek uit het verleden’ wordt vastgehouden aan bestaande gemeentegrenzen. Er zijn ook positieve geluiden. Krimpen aan den IJssel zit in tien samenwerkingsverbanden, waarvan de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) met 23 deelnemers de grootste is. De MRDH houdt zich bezig met het verbeteren van de lokale economie en het verbeteren van de bereikbaarheid in de regio, door onder meer te investeren in het openbaar vervoer.

14-17 LEESVERHAAL_Regionalisering.indd 17

Zo’n groot verband heeft het risico uit te groeien tot een bestuurlijke en ambtelijke moloch waarin het relatief kleine Krimpen (30.000 inwoners) het onderspit delft. Niets is minder waar, zegt burgemeester Martijn Vroom. ‘Er is geen democratisch tekort. Toch voelt iedereen zich ongemakkelijk bij een gemeenschappelijke regeling, omdat de raden vaak geen goed beeld hebben van wie daar zitten en wat ze doen. Die betrokkenheid van raadsleden is niet goed geregeld. Maar hoe optimaliseer je de invloed op de gemeenschappelijke regeling? Dat is de vraag.’ Krimpen heeft daar een ‘heel grondige procedure’ voor ingericht, zegt Vroom. De gemeente zet in op drie pijlers. Er is voorafgaand aan elk overleg van de MRDH een bestuurlijk overleg, waarin de betrokken wethouders, raadsleden en ambtenaren dat overleg inhoudelijk voorbereiden. ‘Daardoor wordt het belang van Krimpen in de samenwerking massief ingebracht. Dat doen niet alle gemeenten zo.’

17 MAGAZINE

2021

Ledenvergadering Naar aanleiding van diverse vragen van

UITNODIGEN

De raad nodigt de directies van de samenwerkingsverbanden ook structureel uit om inhoudelijk een toelichting te geven op hun werk. Vroom: ‘De vraag is: wat heb je voor onze inwoners gedaan? Dat leeft enorm bij de raadsleden. Ook de medewerkers van de diensten vinden het geweldig, want iedereen vindt het leuk om over zijn vak te vertellen.’ En ten derde wordt de raad ook nadrukkelijk betrokken bij de controle op het werk van het samenwerkingsverband. Zo is in de Nota verbonden partijen vastgelegd dat er elke twee jaar bij elke regeling een risicoanalyse wordt uitgevoerd. De raadsleden zijn enthousiast, ziet Vroom. ‘We zien en horen dat onze raadsleden het op deze manier veel leuker vinden om actief te zijn in de regio. En in de regio valt het op dat we er altijd zijn. De raadsleden die er namens Krimpen heen gaan, zijn daar trots op. Dan speelt de vraag naar democratische legitimiteit alleen als er spanningen zijn. Maar op deze manier zijn die er nauwelijks.’ ←

bestuurders en gemeenten is de VNG een project gestart om de meest genoemde vraagstukken op het gebied van regionale samenwerking te beantwoorden. Op de ALV van 26 november geeft het projectteam een stand van zaken. Meer over die Algemene Ledenvergadering op vng.nl/alv.

18-10-2021 17:06:00

IN BEELD

18-19 In beeld.indd 18

18-10-2021 17:05:27

BEELD: JAN HENDRIK VAN DER VEEN

KRAANVOGELS TEGEN KERNWAPENS Met duizend gevouwen kraanvogels vragen Groningse kinderen aandacht voor de strijd tegen kernwapens. Op het Emmaplein in Groningen staat het enige antikernwapenmonument van Nederland. Groningen ondertekende in 2020 het ICAN Cities Appeal, waarmee de stad de internationale strijd tegen kernwapens ondersteunt. Burgemeester Koen Schuiling roept het kabinet op om het kernwapenverdrag van de VN te ondertekenen.

18-19 In beeld.indd 19

18-10-2021 17:04:43

ingezonden mededeling

Met slimme technologie bijdragen aan maatschappelijke opgaven Nederland staat voor complexe opgaven. Er moeten 1 miljoen huizen bijgebouwd worden. Tegelijkertijd willen we dat uitbreiding niet ten koste gaat van onze natuur. Volgens Shahid Talib, directeur Smart Cities bij Heijmans, moeten we in deze opgave slimmer omgaan met de ruimte die we hebben en op een nieuwe manier gaan kijken naar kwesties als veiligheid, bereikbaarheid en woongenot.

binnen steden en gebieden verder te optimaliseren”.

“Onze ambitie is om met gebiedsontwikkelingen een bijdrage te leveren aan lokale maatschappelijke uitdagingen zoals bijvoorbeeld het vergroten van zelfredzaamheid, het verbeteren van de luchtkwaliteit of veiligheid van een leefomgeving”, vertelt Shahid Talib. “Om dat in de toekomst ook te kunnen blijven doen, zijn de instrumenten die wij tot dusver inzetten niet meer voldoende. Door mensen aan innovatieve diensten te koppelen, kunnen we een oplossing bieden voor de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Het benutten van data en inzetten van ‘slimme’ toepassingen helpt om comfort, veiligheid, efficiënt gebruik van de ruimte en duurzaamheid

20 Advertentie.indd 20

“Zo is vergrijzing, dat leidt tot vereenzaming, een maatschappelijk issue in Leusden. In de nieuwe woonwijk Maanwijk passen we daarom slimme technieken toe die bijdragen aan zelfredzaamheid, ontmoeting stimuleren en een gezond klimaat garanderen”. Maar dat is niet alles, zegt Shahid: “Technologie kan eveneens een belangrijke rol spelen bij het klimaatbestendig maken van steden. Zo kijken we in Maanwijk niet alleen naar sociale samenhang, maar is de woonwijk tevens uitgeroepen tot de eerste Parkinclusieve Wijk van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Ontwerp, bouw, inrichting en voorzieningen zijn afgestemd op de natuurlijke omgeving en dragen bij aan de biodiversiteit en klimaatbestendigheid. Zo komen techniek en natuur samen voor een optimale leefomgeving voor zowel mens als natuur”. Ook in de nieuwe woonwijk Park Vijfsluizen in Vlaardingen wordt slimme technologie toegepast. Daarvoor is Heijmans een samenwerking gestart met

onderzoeksinstituut Naturalis. Samen onderzoeken zij de toestroom van kleine dieren als vogels en insecten in de omgeving. En met sensoren in de grond wordt gemeten welke planten en bomen zich hier het meest thuis voelen. “Eén boom staat gelijk aan tien airco’s. Een boom filtert fijnstof en buffert water. Natuur is geen kostenpost maar onderdeel van een gezonde leefomgeving”, licht Shahid toe. Door de ervaring en expertise op het gebied van Smart City denkt Heijmans mee bij de transformatie naar slimme steden en gebieden. Dat doet Heijmans integraal, bij nieuwe gebiedsontwikkelingen en transformaties. Shahid Talib: “Onze kracht is dat we na oplevering betrokken blijven. Heijmans genereert en monitort data om zo steeds beter te doorgronden wat de invloed van de leefomgeving op gezondheid is. Inzichten en uitkomsten gebruiken we om de leefomgeving in de toekomst steeds gezonder en slimmer te maken. Dat kunnen we niet alleen. Om ons doel te bereiken werken we samen met overheden, wetenschappelijke instellingen en andere samenwerkingspartners”.

18-10-2021 17:04:04

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Beste Thorbeckeprofessor,

Het gaat echt onder de huid van de bestuurder zitten. In het slechtste geval zou hij zijn rol als bestuurder kunnen veranderen, zich anders gaan gedragen.

Directeur Jeroen van Gool van de

ALS RAADSLEDEN ZICH VAN EEN FRACTIE AFSPLITSEN MAAR DAAR LATER SPIJT VAN KRIJGEN, HEBBEN ZE DAN HET RECHT OM WEER BIJ HUN OORSPRONKELIJKE FRACTIE TE GAAN BEHOREN? J00ªÀh0 (0 ²!RX§§0ª٬ÀXyJ ª (²JªXIIX0ª R 0j²!R0 à ª(

Geachte mevrouw De Schipper,

Wethoudersvereniging maakt zich zorgen over het toenemend aantal bedreigingen van wethouders, RTV Utrecht 14 oktober.

Wet open overheid aangenomen De Eerste Kamer heeft de Wet open overheid (Woo) aangenomen. De initiatiefwet van D66 en GroenLinks vervangt de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en moet leiden tot meer openbaarheid.

Over de wet is bijna tien jaar lang gesproken in de Tweede en Eerste Kamer. Gemeenten moeten op basis van de nieuwe wet documenten in elf categorieën actief en snel openbaar maken, en niet pas, zoals nu onder de Wob, als iemand daar om vraagt. Ook verplicht de Woo gemeenten hun informatiehuishouding op orde te brengen.

Dat hangt ervan af of de oorspronkelijke fractie de spijtoptanten nog wil hebben. Fracties zijn collectieven die zich op de vrijheid van vereniging kunnen beroepen. Zij gaan dus in beginsel over hun eigen samenstelling. Weliswaar geldt het lastverbod ook voor gemeenteraadsleden, maar daaruit volgt geen recht om je bij een fractie naar keuze aan te sluiten. Dat zou ook wonderlijke taferelen opleveren.

21 MAGAZINE

2021

Het is dus net als met iemand die zijn of haar raadszetel opgeeft. Als dat op een geldige manier gebeurt, dan wordt die zetel opnieuw vervuld en trekt de politieke karavaan verder. Wanneer iemand spijt krijgt of later blijkt dat de zetel op de verkeerde gronden is opgegeven, dan kan de zetel niet worden teruggeëist. Opgestaan is plaats vergaan. Letterlijk. ← Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar Ook een vraag voor Geerten

Ten opzichte van het oorspronkelijke wetsvoorstel uit 2012 zijn er gedurende de behandeling van de Woo wel voorstellen uit het plan gehaald. Zo heeft het informatieregister, waarin vermeld moest worden welke informatie op te vragen is, de eindstreep niet gehaald. De uitvoering van de wet gaat gemeenten meer geld kosten. In januari zegde minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken daarom extra geld toe: eenmalig 121,9 miljoen euro, en structureel 42 miljoen euro. (RvdD) ←

21 ZAP_Thorbecke.indd 21

Boogaard? Mail naar: thorbeckehoogleraar@ vngmagazine.nl.

18-10-2021 17:02:59

TEKST: LEO MUDDE

THEMA DE OPMARS VAN DE ETHISCHE COMMISSIE

De ethiekvan

datahonger

WANNEER JE, ZOALS ENSCHEDE, DRONEHOOFDSTAD VAN EUROPA WILT WORDEN, ZUL JE GOED MOETEN NADENKEN HOE JE JE DRONES OP EEN VERANTWOORDE MANIER INZET. DAT DOET ENSCHEDE DAN OOK. HET WAS EEN VAN DE EERSTE DIE EEN ETHISCHE COMMISSIE IN HET LEVEN RIEP.

MAGAZINE

2021

thische commissies, of varianten daarop, schieten in het hele land als paddenstoelen uit de grond. Ze bestaan uit mensen die, onafhankelijk van de gemeente of de politiek, meedenken of adviseren over de ethische aspecten van besluiten die een college of raad neemt over de inzet van digitale technologie. Een intensief gebruik van drones bijvoorbeeld. Enschede zet ze in voor de handhaving van de veiligheid of, tijdens de eerste coronagolf, om te controleren of mensen bij een recreatieplas voldoende afstand houden. Toenmalig burgemeester Onno van Veldhuizen zag vijf jaar geleden al dat de digitale technologie een belangrijke rol kon vervullen bij gemeentelijke taken, maar ook een

22-25 LEESVERHAAL_Ethische commissies.indd 22

grote impact zou hebben op de openbare ruimte. Van Veldhuizen was zijn tijd vooruit, een visionair, zegt Peter-Paul Verbeek. Hij is hoogleraar Filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente en voorzitter van de Ethische commissie van de gemeente Enschede. Volgens hem is het niet meer de vraag of (digitale) technieken door gemeenten moeten worden gebruikt, maar hoe je die op een verantwoorde, ethische manier in de samenleving inbedt. ‘Begeleidingsethiek’, noemt hij dat. Het is volgens hem heel verstandig en ook logisch dat gemeenten zich daarvoor laten adviseren door mensen van buiten de ivoren toren van het gemeentehuis. In Enschede zijn dat experts – vooral afkomstig uit de wereld van universiteit en hogeschool – op het gebied van ethiek en filosofie, techniek en computers, maatschappij

en inwoners en het recht. Maar, zegt Verbeek daar direct bij, ethiek moet je niet alleen aan experts overlaten. Het is ook belangrijk daar de inwoners bij te betrekken. ‘Niet zoals vroeger, door ze op een inspraakavond de gelegenheid te geven iets te zeggen over een gemeentelijk plan, maar door ze al vroeg te betrekken bij de ethische reflecties op een voornemen van de gemeente. Dat hoort ook bij onze werkwijze.’ CODIO

Dit voorjaar kwam de Universiteit Utrecht met een Code voor goed digitaal openbaar bestuur, kortweg Codio genoemd. Met die code geven overheidsorganisaties richting aan verantwoorde digitalisering en laten zij aan burgers en stakeholders weten waarop zij kunnen worden aangesproken. Het startpunt voor die code werd gevormd

18-10-2021 17:01:34

Beeld: Bram van de Biezen/ANP. Bewerking: VNG Magazine

De Ethische Commissie Enschede boog zich over de inzet van drones, bijvoorbeeld om nasmeulende veenbranden in de buurt te bekijken.

door drie fundamenten – democratie, rechtsstaat en bestuurskracht. Eerder, in 2018, bracht het Rathenau Instituut op verzoek van de VNG een essay uit met de titel Waardevol digitaliseren, bedoeld om de digitale transitie te duiden en lokaal bestuurders een handelingsperspectief te bieden. Deze twee rapporten zijn belangrijke onderliggers voor de Ethische commissies die nu ontstaan. Zoals in Amersfoort, waar de publicatie van het Rathenau Instituut aan de basis ligt van de instelling van een Klankbordgroep Digitalisering & Ethiek, met inwoners die hun perspectief kunnen inbrengen met betrekking tot privacy en ethiek. De gemeente kan hiermee tot breder afgewogen besluiten komen, zo staat in het collegebesluit waarmee de klankbordgroep in het leven werd geroepen.

programmamanager Smart City bij de gemeente Amersfoort: ‘Zij wilden op de hoogte blijven van de inzet van nieuwe digitale en technologische middelen en meedenken over de kansen die de verzamelde data voor de stad zouden bieden, maar ook over de schaduwzijden ervan. Het Rathenau Instituut had ook al gesteld dat je de nieuwe techniek samen met je inwoners, je bedrijven en je kennisinstellingen zou moeten ontwikkelen, alleen dan kan het succesvol zijn. Power wilde weten hoe de gemeente daar tegenaan keek.’ Van Dijk herinnert zich nog het eerste gesprek tussen de gemeente en Power. ‘Onze wethouder Fatma Koşer Kaya zei toen eerlijk dat wij de waarheid ook niet in pacht hebben en niet weten hoe de toekomst er precies uit zou zien, dus we wilden heel graag samenwerken.’

LOKAAL PLATFORM

ANDERE INVALSHOEKEN

Amersfoort wil graag een slimme stad zijn, waar nieuwe technologieën worden ingezet om te werken aan de opgaven van de stad. En ook Amersfoort wil het perspectief van de inwoners betrekken bij de bestuurlijke besluitvorming. Het toeval wilde dat al een jaar of twee geleden de gemeente werd benaderd door de inwonersgroep Power, een lokaal platform voor 55-plussers dat graag actief blijft in de samenleving. Janette van Dijk,

De voorkeur van de wethouder ging uit naar een divers samengestelde groep in-

22-25 LEESVERHAAL_Ethische commissies.indd 23

woners, niet alleen de ouderen. Van Dijk: ‘Power is heel waardevol, maar het kan niet zo zijn dat alleen 55-plussers meedenken. Juist de mening van jongeren is ook heel belangrijk. We hebben nu een groep van acht mensen die varieert in leeftijd en geslacht, maar helaas nog niet in migratieachtergrond. Dat is jammer, want we denken dat zij andere invalshoeken kunnen bieden bij verschillende onderwerpen.’ Een formeel adviesorgaan is de klankbordgroep niet. ‘Het komend jaar is een proefperiode waarin we de vrijheid houden dingen nog verder in te vullen. Zo zijn we uitgekomen bij onze participatieverordening die de instelling van een klankbordgroep mogelijk maakt. Het college heeft in zijn besluit wel opgenomen dat de raadgeving serieus wordt genomen, maar de status is wel wat losser dan een officieel adviesorgaan.’ In december vorig jaar organiseerde de VNG een digitale meet-up over het fenomeen van de Ethische commissies.

23 MAGAZINE

2021

‘Wij hebben de waarheid ook niet in pacht’ 18-10-2021 17:01:50

ingezonden mededeling

Ontdek de budgetpassen van Participas Nederland kent 1.000.000 mensen die iedere week de eindjes aan elkaar moeten knopen om rond te kunnen komen. Gezinnen die te weinig kunnen besteden aan gezonde voeding, geschikte kleding, schoolspullen voor kinderen of deelname aan sport en spel. In deze onzekere leefomgeving groeien vandaag de dag 251.000 kinderen op.

QUOTE

“Stichting Leergeld Zuid-Holland Midden werkt al jaren met de Kindpas en Schoolspullenpas. Beide passen geven de kinderen de mogelijkheid om zelf kleding en schoolspullen te kopen bij de aangesloten winkels. Het voordeel hiervan is dat de keuzevrijheid van het kind centraal staat. Daarnaast is het een oplossing waarbij onze stichting wordt ontzorgd als het gaat om het drukken, verzenden van de passen, alsook het aansluiten van winkels. Hierdoor wordt het mogelijk om snel en laagdrempelig veel kinderen te kunnen helpen. De passen zijn een prima uitkomst om alle kinderen jaarlijks te voorzien van kleding en schoolspullen”. Financiële tegemoetkoming met zekerheid van juiste besteding Participas werkt actief samen met gemeenten, stichtingen en fondsen om deze gezinnen, studenten en kinderen op positieve wijze te ondersteunen. Participas faciliteert een veilig betaalproduct met verstrekte budgetten om als ouder en kind ‘normaal’ te kunnen winkelen. Alleen dan wel uitsluitend voor een in samenspraak bepaalde selectie pro-

gemeente. Wij bespreken met u de mogelijkheden en voorwaarden, zoals het beschikbare budget, toegestane productgroepen, gewenste winkels en de tijdsperiode dat het budget beschikbaar is. Na afloop van die periode worden alle onbenutte budgetten aan u retour gestort, zodat u deze opnieuw kunt toewijzen dan wel anders kunt besteden binnen uw gemeente.

ducten in de aangesloten winkels.

Efficiënt & inzichtelijk De betaalpassen worden persoonlijk

Een eigen betaalpas met budget en keuzevrijheid voor besteding binnen gestelde kaders. Dat zorgt dat u 100 procent zeker weet dat de verstrekte budgetten gebruikt worden voor het beoogde doel.

verstrekt. Dat betekent dat er een pas naar huis wordt gestuurd en dat alleen bij invoer van een persoonlijke code de pas geactiveerd wordt. Dit maakt het veilig en efficiënt om de passen uit te geven. Op een afgesproken moment worden de budgetten geactiveerd. U ontvangt maandelijks een rapport van verzilvering, zodat u kunt inzien hoeveel budgetten er zijn gebruikt.

Zo zorgen wij samen voor een maatschappij waarin ieder mens de kans krijgt om mee te doen en de ruimte heeft om zich als persoon met een eigen identiteit te ontwikkelen. Participas is naar uw wens in te richten Participas-betaalpassen zijn op aanvraag beschikbaar voor u als

22-25 LEESVERHAAL_Ethische commissies.indd 24

Stichting Leergeld Zuid-Holland Midden

Nieuw! Herlaadbare Participas – een duurzame oplossing Sinds 2021 is de Herlaadbare Participas beschikbaar waar u meerdere budgetten kunt combineren op één pas, inclusief een cadeautje op de verjaardag. Zo stuurt u eenmaal een pas toe, maar kunt u daar periodiek budgetten op blijven verstrekken per persoon.

MEER INFORMATIE? VRAAG DE BROCHURE AAN VOOR 2022. Voor vrijblijvend advies en/of met vragen neemt u contact op met: Esther Metselaar T: 06 – 147 83 012 Esther@deParticipas.nl Marloes Verwaal – van de Leur

Succesvolle verstrekkingen De Schoolspullenpas, Kledingpas en Kindpas zijn reeds succesvol ontwikkeld en worden veelvoudig uitgegeven door verschillende stichtingen, fondsen en gemeenten.

T: 06 - 143 69 552 Marloes@deParticipas.nl

Participas is een initiatief van Blackhawk Network.

18-10-2021 17:02:15

‘We nemen als gemeente steeds vaker beslissingen op basis van algoritmen’ Een van de sprekers was Philip Brey, hoogleraar Filosofie en ethiek van de technologie aan de Universiteit Twente. Hij benadrukte het verschil tussen ‘maatschappelijk geaccepteerd’ en ‘ethisch verantwoord’. Het eerste betekent: tegemoetkomen aan de belangen en bezwaren van maatschappelijke belanghebbenden, het tweede: tegemoetkomen aan ethische normen en waarden. Wat niet inhoudt dat maatschappelijke stakeholders geen gesprekspartner zijn als het over ethiek gaat. ‘Onderdeel van het maken van morele afwegingen is dat alle stakeholders worden gehoord, ook zij die niet kunnen aanschuiven, zoals toekomstige generaties, kinderen, zwakbegaafden, niet-taalvaardigen. Maar de discussie moet gaan over ethische normen en waarden, niet over belangen.’ Ethische commissies zijn volgens Brey voor gemeenten een instrument om aan deze opdracht invulling te geven. STADSPANEL

In Hilversum zijn niet, zoals in Enschede, de experts de belangrijkste factor binnen de Ethische Commissie, maar de inwoners: stakeholders bij uitstek. Daar is het Stadspanel Data al sinds eind februari 2020 actief. De gemeente had behoefte aan een onafhankelijk adviesorgaan vanwege de grote plannen die ze heeft in het kader van haar Smart City project. Het stadspanel is daar ook onderdeel van: tien Hilversummers die letten op dataveiligheid, privacy en inclusiviteit. Voorzitter van het Stadspanel is Peter Kok, gepensioneerd bankier en nu gemiddeld twee dagen per week als vrijwilliger

22-25 LEESVERHAAL_Ethische commissies.indd 25

actief voor het Stadspanel Data. Hij vindt de ambitieuze doelstellingen van Smart City Hilversum prima, ‘maar het moet wel proportioneel zijn’. Kok gelooft heilig in het Hilversumse model van het stadspanel. ‘Wij kijken toch vanuit andere invalshoeken naar technologie dan wetenschappers. In ons team zitten ook twee mensen met een beperking, bijvoorbeeld. Representativiteit is ons doel, een doorsnee van de samenleving.’ Het Stadspanel verricht ‘heel veel werk’, zegt Kok. Dat schept ook verplichtingen voor de gemeente, die zal tijd moeten steken in het serieus bespreken van de adviezen. Daarvan zijn er tot nu toe vier uitgebracht. Het eerste ging over het reguleren van de verkeersdrukte en de snelheid in een laan die veel wordt gebruikt voor sluipverkeer. Het tweede en derde advies gingen over het gebruik van de druktemeter, later in combinatie met de avondklok die begin dit jaar gold vanwege corona. Ten slotte kwam er een advies over het gebruik van bodycams door boa’s. DATAHONGER

Er is, zegt Kok, bij veel gemeenten sprake van een enorme datahonger. Op zich is daar niks mis mee, waar het om gaat is hoe met alle data wordt omgegaan. ‘Wie heeft toegang, hoe lang worden ze bewaard en wie houdt toezicht? Governance is het sleutelwoord. Daarnaast is projectmanagement belangrijk. Neem de druktemeter. Prima instrument, maar de gemeente was vergeten geld te reserveren voor de communicatie. Dat is tunnelvisie, je kunt niet zo’n middel op je stad loslaten zonder daarover te communiceren.

Dan is het goed als een panel als het onze kan bijsturen.’ Tot nu toe is het niet voorgekomen dat de leden van het panel het onderling oneens waren over een advies. Kok: ‘Afgesproken is dat er bij verschil van mening wordt gestemd, en als de stemmen staken beslist de voorzitter.’ Amersfoort zit daar anders in, zegt programmamanager Van Dijk: ‘In de klankbordgroep zitten verschillende mensen met verschillende perspectieven. Juist die zijn waardevol voor het college om te betrekken bij zijn oordeelsvorming en die kunnen dan uiteindelijk ook in de gemeenteraad worden meegewogen.’

25 MAGAZINE

2021

GEMEENTERAAD

Komen de meeste Ethische commissies uit de kokers van de colleges, in Nijmegen nam de gemeenteraad het voortouw. Afgelopen voorjaar werd een motie van GroenLinks om ‘naar het voorbeeld van Enschede’ een Digitale Ethische Commissie in te stellen, raadsbreed aangenomen. ‘We nemen als gemeente steeds vaker beslissingen op basis van bijvoorbeeld algoritmen, terwijl dat niet altijd voldoende transparant gebeurt en er een risico is op discriminatie of het onheus gebruik van informatie’, zegt raadslid Joep Bos-Coenraad. ‘Raadsleden moeten belangrijke besluiten nemen, maar wij zijn geen experts. Dan is het goed als anderen daar door een specialistische bril naar hebben gekeken.’ Het wachten is nu op een voorstel van het college. Dan kan ook in Nijmegen een Digitale Ethische Commissie nog voor de jaarwisseling een feit zijn, hoopt Bos-Coenraad. ←

18-10-2021 17:02:29

26-29 FEATURE_AP en Enschede.indd 26

18-10-2021 17:00:29

TEKST: MARTEN MUSKEE | BEELD: DIMITRY DE BRUIN

THEMA SLIMME STAD

Privacy buiten

kijf 27

ONLANGS PUBLICEERDE DE AUTORITEIT PERSOONSGEGEVENS EEN RAPPORT OVER DE BESCHERMING VAN PERSOONSGEGEVENS IN SMART CITIES. EEN SERIEUZE ZAAK: EERDER DIT JAAR LEGDE DE PRIVACYWAAKHOND ENSCHEDE EEN BOETE VAN ZES TON OP w( À (0 J0w00yÀ0 Xh àXIXّÀª !jXyJ ‫ ن‬w (0 (ªÇjÀ0 Xy (0 ²À ( À0 w0À0y‫ ه‬00y ß0ªj00ª( ²æ²À00w ð Ç J0 ªÇXj0y‫ خ‬

MAGAZINE

2021

oewel de meeste gemeenten die zich met digitale toepassingen bezighouden waarschijnlijk al eens kritisch zijn bekeken door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), sloeg de boete die Enschede kreeg in gemeenteland in als een bom. Dat zegt Wim Willems, commissievoorzitter en bestuurlijk trekker van de Themagroep Smart Cities van de G40 en wethouder in Apeldoorn . Gemeenten zijn door de uitspraak terughoudend geworden bij innovatie en digitalisering, zaken die juist zo belangrijk zijn om de maatschappelijke opgaven op te pakken. Willems (Lokaal Apeldoorn): ‘Net als Enschede willen gemeenten innoveren om tot slimme duurzame verstedelijking te komen. Digitale veiligheid staat daarbij voorop. We moeten wel strak binnen de lijntjes lopen van de AP. Tegelijkertijd vraagt de AP gemeenten de krachten te bundelen om zaken bespreekbaar te maken. Daar ben ik voor de G40 heel goed in geslaagd, mede door het rapport waarin we alle projecten hebben geïdentificeerd. Met de VNG, de P10, de M50 en K80 zoekt de G40 de samenwerking om kennis te delen. Daarbij hebben

26-29 FEATURE_AP en Enschede.indd 27

18-10-2021 17:00:14

gemeenten een adviserend orgaan aan de voorkant nodig en niet alleen een controleur. Gemeenten handelen naar eer en geweten en proberen de goede dingen te doen. Help ons verder te komen, in plaats van ons alleen directief te straffen.’ EEN ANDERE KANT

28 MAGAZINE

2021

26-29 FEATURE_AP en Enschede.indd 28

Monique Verdier is vicevoorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens. De privacywaakhond bracht afgelopen zomer een rapport uit over smart cities. Zij snapt dat veel gemeenten bezig zijn met digitalisering. Maar ze signaleert ook dat binnen de gemeenten onvoldoende aandacht is voor de risico’s die aan innovatie kleven. ‘Men beseft onvoldoende dat de inzet van digitale mogelijkheden als probleemoplossing ook nieuwe problemen creëert. Met het rapport vragen we om aandacht en bewustwording voor de risico’s die de gemeente aangaat bij de foute inzet van dit soort middelen.’ Willems is blij met de aanbevelingen uit het rapport. Die bieden overzicht van de vraagstukken die leven en helpen gemeenten scherp te blijven. ‘Het begint bij de publieke waarden. Voor mij staan drie zaken altijd bovenaan: het borgen van de veiligheid van de

data, de ethische vraagstukken en de privacy. Geef de gemeenteraad hierin ook de juiste rol, en die mag steviger.’ De wethouder wijst op de pilot met het sensorenregister, waarbij de camera’s gericht op de publieke ruimte in kaart worden gebracht. ‘Met het initiatief laten de lokale overheden zien wat ze doen in de openbare ruimte en dat ze privacyvraagstukken serieus nemen.’ EXTRA COMPLEX

Feit blijft wel dat de huidige weten regelgeving in de privacywet AVG (Algemene verordening gegevensbescherming) onduidelijk is. Zo verschillen de juridische kaders van de diverse domeinen. Om over de ethische vragen – hoe zwaar weegt privacy ten opzichte van veiligheid bijvoorbeeld – nog maar te zwijgen. ‘Op het moment dat de gemeente innovatie wil inzetten, heb ik geen instantie om te vragen of ik de data mag gebruiken. Natuurlijk wil ik aan de voorkant alles goed dichtregelen, maar dat lukt niet altijd omdat het een nieuw speelveld is. Gemeenten werken constructief samen op dit thema. Ik nodig de AP uit ons in die samenwerking te ondersteunen.’ Wat het extra complex maakt, is dat gemeenten als

18-10-2021 17:00:01

‘Ik wil innovatie gebruiken om de stad leefbaarder te maken’ eindverantwoordelijke software afnemen van externe leveranciers. Willems moet met een marktpartij vooraf de vraagstukken rond privacy, veiligheid en digitale toegankelijkheid dichten, terwijl Apeldoorn software in huis heeft die al vijf jaar draait. Daar komt de AP dan nog eens overheen met regelgeving waarvan de kaders best ruim zijn. ‘Hoe strak ga je daarin zitten? Dat is mijn worsteling.’ Verdier vindt het jammer dat gemeenten door de kwestie-Enschede in hun schulp kruipen. Dat hoeft niet: een ambtenaar kan een heel eind komen met de AVG in de hand. Het gevaar zit in het verslappen van de aandacht. Iedere willekeurige medewerker bij een gemeente zal zich aan de AVG willen houden om de grondrechten van burgers niet te schaden. ‘Zorg er voor dat de interne toezichthouder, de functionaris gegevensbescherming, aan het begin van een traject meedoet en kritische vragen kan stellen. Dan is de kans dat het misgaat vele malen kleiner. Vul zo’n DPIA (data protection impact assessment, red.) goed in, dat maakt je bewust van de risico’s zodat je van tevoren over een oplossing kunt nadenken.’ ETHISCH KADER

De AP-vicevoorzitter adviseert gemeenten permanent vanuit een ethisch kader te werken om zo de burgerrechten te beschermen. Het bestrijden van ondermijning bijvoorbeeld is een belangrijke zaak, maar tegelijkertijd worden ook gegevens vastgelegd van onschuldige personen die je juist wilt beschermen. Die mensen zijn voor de rest van hun leven gebrandmerkt, want het is uiterst ingewikkeld om van zo’n lijst af te komen. Weeg die dingen. Vertrouw ook leveranciers niet op hun blauwe ogen. Vergewis je ervan of een systeem voldoet aan privacywetgeving. Daar is kennis voor nodig en het besef wat je aan het doen bent.’ Het sensorenregister is een mooie stap in de goede richting, maar het is pas de eerste stap. Verdier: ‘Daarmee zorg je er nog niet voor dat ze geen dingen opnemen die ze niet mogen opnemen. Als privacy het uitgangspunt is, praat er dan over en deel kennis. De ontwikkelingen gaan dusdanig snel dat we niet kunnen verwachten dat elke gemeente hier goed mee om kan gaan. Voorzie bij het besluit om een bepaald middel in te zetten ook de gemeenteraad van de juiste informatie. Welke risico’s zijn er en welke overwegingen spelen een rol?’

26-29 FEATURE_AP en Enschede.indd 29

Rapport Het rapport van de Autoriteit

Willems erkent dat het de gemeente helpt om een DPIA uit te voeren en de functionaris gegevensbescherming in te zetten. Ze werken echter wel binnen de kaders van de AVG en daarbij ontbreken wat piketpaaltjes. ‘De AP doet bijvoorbeeld de aanbeveling om inwoners in een vroeg stadium bij de vraagstukken te betrekken. Dat proberen wij, maar hoe kan ik inwoners betrekken van wie ik de gegevens niet heb of niet mag gebruiken? Dit terwijl ik bij de ontvangst van een zienswijze alle NAWgegevens heb van de indiener. Voor een wethouder is dat best een dilemma. Binnen mijn eigen organisatie ga ik ervan uit dat we het hebben uitgezocht. De privacyfunctionaris zit aan voorkant van ieder traject en kent de regels, maar iedere advocaat geeft daarover zijn eigen uitleg.’

Persoonsgege-

MAGAZINE

2021

vens is te lezen

BEVORDEREN EN BEWAKEN

op bit.ly/VNGAP

Die vraagstukken wil Willems aan de AP kunnen voorleggen. Door de boete staan gemeenten nu stil. Ze verliezen daarmee hun proactieve rol. ‘Als wij het niet doen, doen commerciële partijen het. Ik heb als wethouder de zorg naar onze inwoners, maar ik wil ook innovatie gebruiken om de stad leefbaarder te maken. Help ons daarbij, AP.’ Verdier: ‘De AP doet twee dingen. We helpen overheden om zaken goed te regelen, maar beboeten ook als het fout gaat. We bevorderen en bewaken, dat is onze taak. Gemeenten vragen mij waarom de AP niet eerst een waarschuwing geeft. Soms doen we dat en soms niet, het is maar net hoe de situatie is. De AVG is ingezet op zelfwerkzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van eenieder om de dingen goed te doen. De AP is veel te klein om alle taken uit te voeren die we moeten doen. Willen de gemeenten echt meer ondersteuning, verhoog dan ons budget. Wanneer we gemeenten helpen, doen we dat doorgaans via de VNG.’

of scan de QR-code.

BOETES

Over de zaak-Enschede kan Verdier inhoudelijk weinig kwijt omdat die onder de rechter ligt. Ze begrijpt heel goed dat een stad voor de fysieke veiligheid wil weten op elke momenten het waar druk is. ‘Gebruik daarvoor dan een telsysteem, want een volgsysteem laat zien welke telefoon zich waar ophoudt. Mensen hebben het recht vrij en onbespied over straat te gaan.’ ←

18-10-2021 16:59:47

ingezonden mededeling

Sander Meinders, Centric Public Sector Solutions:

‘De publieke behoefte is het vertrekpunt voor alles wat wij doen’ Vergunningaanvragen, burgerzaken, een mooiere leefomgeving voor burgers en een beter ecosysteem voor startups. Er zijn tal van onderwerpen waar software een grote rol in kan spelen; sámen met gemeenten en burgers. ‘Want juist dan ontstaan de mooiste ideeën’, zegt Sander Meinders, manager startups en innovations bij Centric Public Sector Solutions.

Het platform Furban.nl van Centric nodigt inwoners uit om met eigen ideeën te komen voor de inrichting van de buitenruimte.

Binnen de overheid wordt steeds meer opgavegericht gewerkt. ‘De overheidsorganisatie zelf staat niet meer centraal, maar de opdracht van waaruit wordt gewerkt’, zegt Meinders. ‘De laatste jaren wordt die opgave alleen maar groter. Recent rond thema’s als toeslagen en zorg en natuurlijk op het gebied van duurzaamheid en klimaattransitie. Precies daar kunnen wij als Centric een rol spelen. Binnen onze afdeling Public Sector Solutions maken wij al jaren software voor overheidsprofessionals. Zowel op het gebied van uitkeringen en burgerzaken als op het terrein van belastingen.’ Een soort Airbnb voor bouwen In co-creatie sessies met experts uit het vakgebied, overheidsprofessionals, trainees en burgerpanels komt Centric tot heel wat nieuwe frisse ideeën. Meinders: ‘Inwonersparticipatie in het fysieke domein bijvoorbeeld. Furban.nl – kort voor future urban – bijvoorbeeld, nodigt inwoners uit om via een simpele ontwerp-app. met eigen

30 Advertentie.indd 30

ideeën te komen voor de inrichting van de buitenruimte met 3D-vormen. Een beetje zoals SimCity maar dan echt.’ Een ander mooi voorbeeld is een Platform circulair bouwen, dat wij samen met zusterorganisatie de Antea Groep opzetten. Door de datum van de sloop te koppelen aan de datum van programmeren van een gemeente, weet je precies wat wanneer beschikbaar komt. Vraag en aanbod komen bij elkaar; een soort Airbnb voor bouwen dus eigenlijk.’ Een digitale dienst bijzondere bijstand Daarnaast levert Centric een bijdrage aan een goed ecosysteem voor startups. ‘Wij zijn een groot bedrijf’, zegt Meinders. ‘En soms zijn er ideeën waar wij zelf niet direct aandacht aan kunnen geven. Maar wij hebben wel een hele goede infrastructuur om interessante ideeën vanuit onderwijs, wetenschap, startups en gemeenten verder te brengen. Zo zijn wij betrokken bij The Hague Tech.’ Ook in het sociaal domein

timmert Centric flink aan de weg. Meinders: ‘Nu de coronasteun afloopt, verwachten gemeenten veel aanvragen voor bijzondere bijstand. Een enorme klus voor ambtenaren natuurlijk.’ Dat kan eenvoudiger, dachten ze bij Centric. Het was het startpunt voor bouwen van een digitale dienst voor de wet bijzondere bijstand. ‘Een enorme functionele meerwaarde voor inwoners en voor de maatschappij’, zegt Meinders. ‘Dat is het vertrekpunt voor alles wat we doen. De publieke behoefte.’

Wilt u meer weten, neem dan contact op met Sander Meinders van Centric via Sander.Meinders@centric.eu of kijk op centric.eu.

18-10-2021 17:15:25

00m(‫( ب‬XwXÀªæ (0 ªÇXy

CIJFERS IN BEELD

GEMEENTEN GEVEN PER INWONER STEEDS MEER GELD UIT AAN ICT. ZOWEL VOOR SOFTWARE ALS VOOR PERSONEEL EN INFRASTRUCTUUR STEGEN DE KOSTEN. BRON: w‫ۋ‬X‫ §غ‬ªÀy0ª²

yÀàXjj0mXyJ X!Àّj ²À0y BIJ GEMEENTEN PER INWONER, NAAR GEMEENTEGROOTTE € 100

€ 80

€ 60

€ 40

€ 20

€0 2016

2017

2018

2019

2020

< 60.000 inwoners

>100.000 inwoners

60.000-100.000 inwoners

Landelijk gemiddelde

LANDELIJK GEMIDDELDE §0ª X!Àّ y(0ª(00m € 50

€ 40

€ 30

€ 20

€ 10

€0 2016

2017 Personeel

31 Infographic.indd 31

2018 Software

2019

2020 Infrastructuur

18-10-2021 16:58:56

Ingezonden mededeling

‘ROEMER-PROOF’ HUISVESTING VOOR ARBEIDSMIGRANTEN VERMINDERT DRUK OP WONINGMARKT Steeds meer wethouders zien in grootschalige huisvestingslocaties voor arbeidsmigranten de ideale oplossing voor urgente woningmarktproblemen. Hardwerkende arbeidsmigranten kunnen ermee geholpen worden aan een fatsoenlijke leefplek dicht bij het werk. Lokale bedrijven hoeven voor hun tijdelijke werknemers niet langer woningen te onttrekken in de wijken. Lokale starters ervaren minder druk op de woningmarkt. En gemeenten zelf kunnen er in overleg met de huisvester ook tijdelijk plek bieden aan urgent woningzoekenden of statushouders. Daadkrachtige gemeenten pakken de handschoen steeds vaker op door de markt te benaderen met kansrijke locaties. KaFra Housing bouwt nu al ‘Roemer-proof’.

egin dit jaar riep de Tweede Kamer het kabinet op om de aanbevelingen van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten van Emile Roemer in concreet beleid om te zetten. Tussentijdse informatiestukken laten zien dat de aanbevelingen zeer waarschijnlijk het regeerakkoord gaan halen. De maatschappelijke urgentie is groot. Niet voor niets gaf het aanjaagteam het rapport de titel Geen Tweederangsburgers.

Roemer-proof huisvesting Conform het advies van het aanjaagteam heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen die de regering vraagt om eigen slaapkamers en minimaal vijftien vierkante meter leefoppervlakte per persoon. Of dit op korte termijn voor alle huisvesting voor arbeidsmigranten gerealiseerd kan worden is de vraag, want vanuit de markt wijst het Expertisecentrum Flexwonen op het feit dat er nu al tekort is aan 150.000 verblijfplaatsen. Tegelijk laat de markt zien dat de aanbevolen normen voor nieuwe huisvesting haalbaar zijn. KaFra Housing bouwt nu al ‘Roemer-proof’. Zo verrees begin 2021 de eerste KaFra Tower in Venray. Deze nieuwste innovatieve huisvestingsoplossing voor arbeidsmigranten, urgent

32-33 Advertentie KAFRA.indd 32

woningzoekenden, statushouders en studenten biedt mensen volledig ingerichte appartementen met ruime woonkamers, eigen slaapkamers, en fitness- en ontspanningsmogelijkheden. De accommodatie is duurzaam, modulair en veel ruimer dan de landelijke normen van de Stichting Normering Flexwonen. Succeslocaties De huisvestingsmarkt voor tijdelijke arbeidsmigranten laat zien dat overheden, inwoners en bedrijven een voorkeur hebben voor grootschalige locaties aan de rand van de bebouwde kom. Die locatiekeuze heeft meerdere voordelen. Zo is er daar meer draagvlak dan midden in woonwijken. Service en beheer naar bewoners en omwonenden kunnen op grotere schaal optimaal worden ingeregeld. Woon-werkverkeer kan geminimaliseerd worden. En de tijdelijke bewoners hebben nog steeds ruime toegang tot maatschappelijke voorzieningen. Gemeente en inwoners hebben te winnen bij een verminderde druk op de reguliere woningvoorraad en de positieve impact op het lokale mkb. Omdat het om shortstay-locaties met een logiesfunctie gaat, kan er op basis van een tijdelijke omgevingsvergunning worden gebouwd. Die biedt aanzienlijk meer snelheid

dan het doorlopen van een bestemmingsplanprocedure. Arbeidsmigranten die besluiten te blijven in Nederland, kunnen na hun shortstay-start, hun wooncarrière vervolgen op de lokale woningmarkt. Het is deze combinatie van factoren die zorgt voor succeslocaties. Welfare officers Bij KaFra Housing verzorgen speciaal opgeleide welfare officers 24/7 service en begeleiding op locatie. Zij bieden de mensen informatie, registratiehulp, technisch onderhoud, en desgewenst ook educatie. De welfare officers fungeren voor de tijdelijke bewoners en de omwonenden als centraal aanspreekpunt en zorgen ervoor dat de brede omgeving netjes blijft. Het gaat immers om het welzijn van de bewoners én de omwonenden. Om dat welzijn te maximaliseren

18-10-2021 16:58:31

worden beide groepen met elkaar verbonden via een blijvende omgevingsdialoog. Met in enkele gevallen het succes dat een aanvankelijk kritische omwonende later ambassadeur wordt van het project. Actie van gemeenten noodzakelijk Bij de presentatie van zijn rapport zei Emile Roemer dat gemeenten een grote verantwoordelijkheid hebben bij het realiseren van goede huisvesting van arbeidsmigranten. Volgens het aanjaagteam kan het niet zo zijn dat nieuwe logistieke centra met open armen worden ontvangen, maar dat gemeenten wegkijken als er wordt gevraagd om huisvesting van de arbeidsmigranten die er komen werken. Dankzij de inzet van het aanjaagteam pakken steeds meer gemeenten nu met lef de handschoen op.

32-33 Advertentie KAFRA.indd 33

Tekorten lokale woningmarkt In ons land worden naar schatting 40.000 reguliere woonhuizen gebruikt voor het huisvesten van tijdelijke arbeidsmigranten, terwijl er grote lokale huisvestingstekorten zijn. Door goede huisvesting voor arbeidsmigranten te realiseren, komen deze woningen weer beschikbaar voor vaste bewoners, wordt verdringing tegengegaan en worden de wijken leefbaarder. Video Benieuwd hoe snel de KaFra Tower gebouwd kan worden? Bekijk dan de bouwvideo op www.kafrahousing.com/vng of via de volgende QR code:

KaFra Housing KaFra Housing heeft inmiddels 11 huisvestingslocaties gerealiseerd voor 3.000 arbeidsmigranten. Momenteel zijn er 8 nieuwe locaties in ontwikkeling en lopen er met veel gemeenten gesprekken. KaFra Housing heeft de ambitie om de komende 5 jaar huisvesting voor 20.000 arbeidsmigranten te realiseren.

Contact Neem voor meer informatie contact op via info@kafrahousing.com / 088-5237200. Of kijk op www.kafrahousing.com.

18-10-2021 17:27:19

TEKST: ANNEMIEKE DIEKMAN

THEMA SOFTWARE AS A SERVICE

Realtime

meekijken op

de stembureaus 34 MAGAZINE

2021

(0 ²À0w Çª0 Çّ §§ (X0 J0w00yÀ0y y(0ª²À0ÇyÀ Xh R0À ORGANISEREN VAN VERKIEZINGEN‫ ة‬àXyÀ À0ªª0Xy‫ خ‬²Xy(² ß ªXJ h ª R00IÀ ßyJ ª0 mX² ÀX0 (0 À m‫ ة‬XÀ yÀàXjj0m( ( ª (0 J0w00yÀ0 ª ÀÀ0ª( w‫ ة‬Xy 0R00ª‫ خ‬m² ٙ² IÀà ª0 ² ²0ªßX!0ٚ ‫ن‬² ²‫ ه‬à ª(À (0 §§ yÇ J0 ªÇXjÀ ( ª !RÀÀX0y J0w00yÀ0y‫ خ‬0y ( À yÀ m mXhIÀ ²ÀXhJ0y‫خ‬

erkiezingen betekent hard werken voor alle betrokkenen achter de schermen en op de dag zelf in de stembureaus. Digitale hulp is er daarbij nog weinig, na het korte mislukte avontuur met de stemcomputers. Elke verkiezing gaat gepaard met heel veel papierwerk, rode potloden en andere rompslomp. Ondanks de grote inzet van alle ambtenaren en vrijwilligers, gaat er toch weleens iets fout. Dat gebeurde ook in Rotterdam in 2010. ‘In dat jaar waren er onrechtmatigheden bij de gemeenteraadsverkiezingen’, vertelt Eelco Blom, technisch projectleider Verkiezingen van de gemeente. Die onrechtmatigheden leidden toen tot een hertelling van de uitgebrachte stemmen. Al snel kwam de roep om meer controle en inzicht in de gang van zaken bij de stembureaus. Tegelijkertijd was er de wens om de kwaliteit van de verkiezingsprocessen te verbeteren en de stembureauleden beter te ondersteunen. Met dit in het achterhoofd begon Rotterdam met het ontwikkelen van de StembureauApp. Bij de Tweede Kamerverkiezing van 2012 is vervolgens een eerste pilot gedraaid op twintig Rotterdamse stembureaus. ‘Wij hebben de StembureauApp ontwikkeld voor onze eigen gemeente,

34-36 LEESVERHAAL_SaaS.indd 34

18-10-2021 16:57:17

hij draaide ook op onze server.’ Maar al snel klopte Zoetermeer aan. ‘Het leek die gemeente ook wel wat om tijdens verkiezingsdag meer grip te hebben op de gang van zaken op de stembureaus’, aldus Blom. Na Zoetermeer benaderden in de jaren daarna nog drie gemeenten Rotterdam: Den Haag, Utrecht en Groningen. ‘Aardig dat meer gemeenten enthousiast waren, maar het is nooit onze bedoeling geweest om de app ook voor anderen te ontwikkelen. Wij wilden helemaal geen leverancier zijn, dat is ook niet de taak van een gemeente. Het was meer een vriendendienst geweest. Voor alle vijf gemeenten draaiden de gegevens toen op de server van Rotterdam, dat moest veranderen.’ TOEGANKELIJKE SOFTWAREMETHODIEK

Externe partijen konden via een aanbesteding meedingen naar de doorontwikkeling van de StembureauApp. Het intellectueel eigendom van de app bleef bij het overkoepelende CAB, waartoe naast Rotterdam ook Utrecht, Den Haag, Groningen, Zoetermeer en Amsterdam behoren. Het beheer ligt sinds 2020 bij VNG Realisatie. KPN won de aanbesteding en heeft de app opnieuw gebouwd met de bestaande Rotterdamse versie als uitgangspunt en op basis van SaaS, Software as a Service. SaaS is een toegankelijke en gebruikersvriendelijke softwaremethodiek, waarin de software op afstand wordt onderhouden en bijgewerkt, en niet meer lokaal op de eigen computer. Toegang verloopt via de cloud. De StembureauApp staat op verkiezingsdag op speciaal beveiligde iPads, die beheerd worden door alle voorzitters van de stem-

34-36 LEESVERHAAL_SaaS.indd 35

bureaus in een gemeente. De iPads hebben een simkaart van KPN, waarmee alleen contact kan worden gemaakt met de server of het stukje server – afhankelijk van de omvang van de gemeente – waar de gegevens van de betreffende gemeente zijn opgeslagen.

MAGAZINE

2021

MEER GRIP OP VERKIEZINGSDAG

Op verkiezingsdag zelf communiceert de stembureauvoorzitter via de iPad met de backoffice. Dat gebeurt via 4G. Wifi is uit den boze in verband met de veiligheid van de gegevens. Aan de hand van een uitgebreide checklist kunnen de voorzitters het verkiezingsproces gedurende de dag doorlopen, vanaf het moment dat de stembureaus ’s morgens om half acht de deuren openen tot ze tien uur ’s avonds sluiten. En vanuit de backoffice kan het hele proces realtime worden gevolgd. ‘De grootste kracht van de StembureauApp vind ik dat er veel meer controle is over het verkiezingsproces’, aldus Blom van de gemeente Rotterdam. ‘Gaandeweg zien we bijvoorbeeld de opkomstcijfers en ook

‘Hij is niet goedkoop, maar het levert ons wel meerwaarde op’ 18-10-2021 16:56:58

‘Stembureauleden hoeven niet meer handmatig het grote boek door’ de voorlopige uitslagen gaan via de app.’ Daarnaast vindt hij het een groot voordeel dat het ROS (Register Ongeldige Stempassen) nu digitaal kan worden gecheckt met behulp van de QR-code. ‘Stembureauleden hoeven niet meer handmatig het grote boek door om te kijken of de stempas al dan niet geldig is.’

36 MAGAZINE

2021

34-36 LEESVERHAAL_SaaS.indd 36

STAPJE IN HET DIGITALISERINGSPROCES

Tynaarlo, in de kop van Drenthe, beslaat een oppervlakte van 147,7 vierkante kilometer en telt iets meer dan 34.000 inwoners, verdeeld over zestien kernen en wijken. Dat betekent dat de stembureaus op verkiezingsdagen ver uit elkaar liggen, wat de organisatie bemoeilijkt. Daniëlle Snip, projectleider Verkiezingen, is dan ook enthousiast over de StembureauApp. Zij kende de app al uit Groningen, waar ze voorzitter was op een stembureau. ‘Het is nu veel makkelijker om de gang van zaken op de stembureaus gedurende de dag te volgen. Een ander voordeel is de rust in de backoffice. Er wordt niet constant meer gebeld, de communicatie verloopt via de app. Als voorzitters een vraag via de chatfunctie stellen, kunnen we ze snel en accuraat helpen, zonder te worden afgeleid. Doordat we vanuit de backoffice realtime meekijken, kunnen we ook op tijd ingrijpen bij bijvoorbeeld telverschillen. Dat scheelt veel extra natelwerk.’ De eerste keer dat de app in Tynaarlo werd gebruikt, in 2019 bij de gecombineerde stembusgang voor provincies en waterschappen, was het wel even wennen voor de stembureauvoorzitters. ‘Zij moesten in het begin hun weg zien te vinden, maar al snel ging het soepeler en werden ze er handiger in. Vanuit de backoffice hebben we hen erdoorheen geleid. Hun eerste ervaringen waren positief en het liep op rolletjes.’ Nadelen kleven er ook aan de StembureauApp. ‘Hij is niet goedkoop, maar het levert ons wel meerwaarde op,’ zegt Snip. ‘Er zijn wel andere aanbieders van vergelijkbare apps die goedkoper zijn, maar die programma’s kunnen toch minder. Daarnaast is het

weer een stapje verder in de digitalisering van het verkiezingsproces. Dat verloopt verder niet zo snel, de stemcomputer zie ik voorlopig ook nog niet terugkomen.’ HOGE KOSTEN

De relatief hoge kosten zijn er waarschijnlijk mede debet aan dat het aantal gemeenten dat de app gebruikt maar langzaam groeit. Achttien, tot nu toe. ‘De kosten zijn aanzienlijk’, zegt ook Steven de Graaf, medior productspecialist bij VNG Realisatie. ‘Ik hoorde laatst bij een gemeente dat van hun verkiezingsbudget van 35.000 euro de StembureauApp de helft tot twee derde zou opslorpen. Dat is wel een groot percentage. De app is eigenlijk alleen interessant voor gemeenten met meer dan 60.000 inwoners of met een groot geografisch bereik. Dat zijn er toch wel ruim honderd.’ En het is volgens De Graaf ook zo dat hoe meer gemeenten meedoen met de app, hoe goedkoper het uiteindelijk wordt. VNG promoot daarom deelname, hoewel het natuurlijk niet verplicht is. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen zijn er nog wel hiccups geweest. Wat bleek? Op de aan de app gekoppelde website opkomstenuitslag.nl waren voortijdig al uitslagen zichtbaar. Vanwege het vroegstemmen en het briefstemmen moest de app volgens De Graaf onder grote tijdsdruk worden aangepast van één dag naar drie dagen. Daar is het misgegaan. Een van de functionaliteiten van de app is dat getelde stemmen na sluiting van de stembussen, negen uur ’s avonds, direct zichtbaar worden op de website. Vanwege het verlengde verkiezingsproces mocht het tellen van de briefstemmen op de ‘echte’ verkiezingsdag deze keer echter al om negen uur ’s morgens beginnen. En verschenen die uitslagen dus, weliswaar ergens verstopt op de website, onrechtmatig voor sluiting van de stembureaus. ‘Toen we erachter kwamen hebben we de website direct offline gehaald. De problemen zijn nu opgelost en de website is klaar voor de gemeenteraadsverkiezingen.’ ←

18-10-2021 16:56:40

COLUMN

Marleen Stikker directeur van Waag en oprichter van De Digitale Stad @marleenstikker

OPENLIJKE AANVAL

agelijks lezen we hoe big tech onze democratie ondermijnt en de strategische autonomie van landen, steden, organisaties en personen aantast. Ondertussen komt de samenleving in actie. Wetgeving op het gebied van ‘collectieve actie’ maakt het mogelijk om gezamenlijk rechtszaken aan te spannen. Met goed gevulde oorlogskassen trekken burgers nu ten strijde tegen bedrijven als TikTok, Oracle en Salesforce. Toch is het vreemd dat burgers zelf naar de rechter moeten stappen om hun rechten in het digitale domein af te dwingen. Met de campagne ‘The People Vs Tech’ roepen ruim zestig Europese maatschappelijke organisaties de Europese politiek op een einde te maken aan de inbreuk op hun leven door big tech. ‘Onze organisaties vertegenwoordigen meer dan 25.823.881 burgers uit heel Europa’, schrijven ze. ‘Vandaag sturen we u een gezamenlijk bericht: wij, de burgers, tolereren deze onophoudelijke aanval van big tech op ons leven en onze vrijheid niet langer. We verwachten en verlangen dat onze gekozen vertegenwoordigers ons hierin steunen.’

37 MAGAZINE

2021

We kunnen constateren dat er enige progressie zit in de Europese politieke arena om big tech aan te pakken. Er staat veel nieuwe wetgeving op stapel. Maar waarom komen onze eigen nationale en lokale overheden niet in actie? Zij behoren toch de burger te beschermen? Tijdens de recente conferentie van de coalitie Cities for Digital Rights, waar wethouders uit steden als Utrecht, Milaan, Amsterdam, Barcelona, Bordeaux, Londen en Brussel bijeenkwamen, was de boodschap aangekomen. Niet langer gaat het gesprek over algemeenheden, maar over concrete actie. Kunnen steden zelf in hun aanbestedings- en consessiebeleid afdwingen dat privacy en autonomie gewaarborgd zijn? Dat in de fysieke omgeving en op digitale platforms geen vreemde mogendheden meeloeren?

WAAROM KOMEN ONZE LOKALE OVERHEDEN NIET IN ACTIE?

37 COLUMN_Marleen Stikker.indd 37

Niet de commerciële belangen, maar het algemene belang moet vooropstaan. We hebben kaders nodig waarbinnen we onze digitalisering vormgeven. Dat vraagt om nieuwe arrangementen en partnerschappen tussen publieke instituties en civiele organisaties. Een verantwoorde en duurzame digitaliseringspolitiek, ook op lokaal en regionaal niveau. Ik hoop het in de verkiezingsprogramma’s voor de lokale gemeenteraadsverkiezingen terug te lezen. Wacht niet op de Europese Unie, maar neem lokaal verantwoordelijkheid. Lokale overheden zijn de meest directe interface tussen samenleving en politiek. ←

18-10-2021 16:48:43

7 ) + 1 ) 28 ,qX STPIMHMRKWMRWXMXYYX ZSSV HI SZIVLIMH

3SO ] R E T Q S MR G P I I Z N M [ OYRRIR IR FIXIOIR %P QIIV HER NEEV MW 7IKQIRX LqX STPIMHMRKWMRWXMXYYX ZSSV HI TYFPMIOI WIGXSV 1IX SR^I STPIMHMRKIR EHZMI^IR IR XVEMRMRKIR SRHIVWXIYRIR [MN LIX WXVIZIR REEV EPWQEEV ZIVHIVI TVSJIWWMSREPMWIVMRK 3J LIX RY KEEX SQ HI WGLSPMRK ZER IIR IROIPI QIHI[IVOIV SJ IIR SVKERMWEXMIFVIIH EHZMIW SJ PIIVXVENIGX 7IKQIRX LIIJX EPXMNH XSITEWFEVI STPIMHMRKIR IR XVEMRMRKIR FIWGLMOFEEV IR EPXMNH ZERYMX HI GSRXI\X ZER HI OPERX 7IKQIRX MW 'IHIS KIGIVXM´ GIIVH

&IOMNO SRW EERFSH ST [[[ WIKQIRX RP 38 Advertentie.indd 38

18-10-2021 16:50:09

NET UIT

De fatsoenlijke samenleving In twee recente publicaties wordt aandacht gevraagd voor meer fatsoen en menselijke maat in het overheidshandelen. Meer zicht op de gevolgen van beleid zou helpen. Kort na elkaar zijn twee boeken verschenen met duidelijke raakvlakken. Het eerste is de zeer leesbare handelseditie van het proefschrift waarop Willemijn van der Zwaard cum laude promoveerde aan Tilburg University en de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Zij onderzocht de risico’s op ‘institutionele vernedering’ in de verzorgingsstaat met een focus op de decentralisaties. Door de toeslagenaffaire hoef je niemand dat begrip institutionele vernedering meer uit te leggen: die affaire heeft schrijnend duidelijk gemaakt hoe je als burger vermalen kunt worden tussen de molens van de overheidsbureaucratie. Van der Zwaard liet zich inspireren door het gedachtegoed van de filosoof Avishai Margalit over de fatsoenlijke samenleving. Maar ze is kritisch wanneer Margalit stelt dat de bureaucratie een waarborg is voor menselijke waardigheid en tegen vernedering. De rol van instituties zoals de verzorgingsstaat is niet per se positief, omdat ze het risico lopen van paternalisme, kilheid of verhulde liefdadigheid. Voor een praktijktoets liep Van der Zwaard mee met een Utrechts buurtteam. Ze beschrijft haar observaties daar in het kader van de drieslag mensbeeld, werkwijze en taakopvatting. VELDWERK

Na een analyse van landelijk en lokaal beleid doet ze verslag van haar etnografisch veldwerk en komt op basis daarvan tot de conclusie dat het evenwicht tussen fatsoen en vernedering precair is, ondanks alle goede bedoelingen. Ze ziet de medewerkers relatief veel ruimte nemen, maar daarmee lopen ze ook voortdurend tegen grenzen aan. Talig klopt het allemaal aardig (‘nabijheid’

39 ZAP_Net uit_recensie.indd 39

beleidsadviseurs extra interessant. Voor politici, gewend om bij veronderstelde misstanden om hard ingrijpen te roepen, raadt ze zelfdisciplinering aan, als waarborg tegen de tragiek van goede bedoelingen en bij gebrek aan fundamentele reflectie op de grondslagen van de verzorgingsstaat. Die kan niet voor iedereen in gelijke mate menselijke waardigheid garanderen, maar moet wel het fatsoen nastreven om alle mensen in hun waarde te laten. MENSELIJKE MAAT

‘maatwerk’, ‘zelfredzaamheid’), maar de werkelijkheid is veelkleuriger en deels ook onvoorspelbaar. En er is altijd spanning tussen het werken mét en zonder aanzien des persoons (dat laatste vanwege bijvoorbeeld rechtsgelijkheid). In haar afsluitende beschouwing pleit ze dan ook voor meer reflectie vanuit etnografisch perspectief, observerend, zoekend en open, ook voor bestuurders en beleidsmakers, zodat zij zicht krijgen op de effecten van beleid en zich kunnen oefenen in bescheidenheid. Het diepere kijkje in de Utrechtse keuken maakt dit voor lokale bestuurders en

Het tweede boekje, De stofzuiger van Hanny van Thomas Kampen, gaat over de menselijke maat in de bijstand en sluit hier prima op aan. Kampen gaat in op vier schendingen van menselijke waardigheid: objectificatie (behandeld worden als nummer of dossier), stigmatisering (als profiteur of als fraudeur), uitsluiting en onderdrukking. In feite is de bijstand nu te laag om van rond te kunnen komen en zodra er iets misgaat – dat kan ook iets kleins zijn – komen mensen in netelige problemen. Maar de overheid maakt die problemen door haar opstelling niet kleiner, bijvoorbeeld wanneer bijstandsgerechtigden een nieuwe koelkast geweigerd wordt, of wanneer de Hanny uit de titel eerst bij de sociale dienst moet komen demonstreren dat haar stofzuiger het niet meer doet, voor ze een nieuwe krijgt. Kampen geeft uitwegen aan en ook hoe je tunnelvisies in de uitvoering kunt voorkomen. Klein maar fijn, dit boekje, en een prachtige aanvulling op het urgente boek van Willemijn van der Zwaard. ←

39 MAGAZINE

2021

Rogier van der Wal Willemijn van der Zwaard, Omwille van fatsoen. De staat van menswaardige zorg, Boom Bestuurskunde, € 39,50. Thomas Kampen, De stofzuiger van Hanny. Naar meer menselijkheid in de bijstand, Uitgeverij Van Gennep, € 5,00.

18-10-2021 16:55:55

BETOOG

JUDITH BOKHOVE

Gebruik de ﬂitspaal voor veiliger verkeer

Flitspalen helpen om de verkeersveiligheid te verbeteren. Het kabinet zou het mogelijk moeten maken eenvoudiger en sneller een ﬂitspaal in te zetten, schrijft wethouder Judith Bokhove van Rotterdam. Met Utrecht, Amsterdam en Den Haag pleit ze bij het rijk voor steun.

MAGAZINE

2021

ent u het gezegde ‘Als het kalf verdronken is, dempt men de put’? Het cynische is dat wij als overheid dat nu letterlijk doen: we wachten tot er een kalfje verdrinkt. Of meerdere ‘kalfjes’ eigenlijk, want voordat een gemeente één flitspaal mag plaatsen, moeten er eerst meerdere ongevallen plaatsvinden op de locatie, mét letselschade, waarbij hoge snelheid aantoonbaar een ‘ongevalsoorzaak’ is. Pas daarna mag een gemeente van het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) een flitspaal plaatsen. Een tweede probleem voor de verkeersveiligheid is dat er simpelweg te weinig flitspalen zijn. En er ook nog

Flitspalen zijn een effectief middel om de verkeersveiligheid te verbeteren

40-41 BETOOG.indd 40

eens voornamelijk ‘oude’ flitspalen beschikbaar zijn. Daarvoor moeten er eerst aparte stroomkabels in de grond – met alle vertraging van dien. VERKEERSDODEN

Waarom willen we meer flitspalen? Die vraag is eenvoudig te beantwoorden. In 2020 vielen er 610 doden in het verkeer, vaak fietsers. Jaarlijks raken gemiddeld meer dan 430.000 personen betrokken bij een verkeersongeluk. Flitspalen zijn een effectief middel om de verkeersveiligheid te verbeteren. Iedereen die een boete ontvangt, onthoudt nog lang waar die boete is opgedaan en past de snelheid aan. Daarom is het van groot belang dat het rijk inzet op de plaatsing van méér flitscamera’s in Nederland. En dan ook de nieuwere, ‘hangbare’ flitscamera’s of mobiele versies. Deze zijn veel praktischer, omdat zij eenvoudig kunnen worden aangesloten op de beschikbare stroom van een verkeerslicht of lantaarnpaal. HANDHAVING

De paradox wordt nog groter als je bedenkt dat het rijk en de Tweede Kamer juist nu vragen om meer grip op de verkeersveiligheid. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vraagt letterlijk om

18-10-2021 16:55:24

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl

41 Beeld: Casper Rila/gemeente Rotterdam MAGAZINE

2021

een ‘proactief verkeersveiligheidsbeleid’. Daar hoort handhaving bij. Maar JenV wil nog steeds alleen handhaven ná incidenten (de verplichte ‘kalfjes’). De Tweede Kamer wil tegelijk meer werk maken van een lagere snelheid in de bebouwde kom, namelijk 30 km per uur. PREVENTIEF

We zijn groot voorstander van beide wensen: proactief verkeersveiligheidsbeleid en lagere snelheden. Maar onze handen zijn gebonden. Wij vragen het volgende aan de ministers: – De dreiging van een boete werkt preventief, automobilisten houden zich aan de snelheid. En dat is veilig. Laat een gevaarlijke verkeerssituatie dus een goede grond zijn voor plaatsing van nieuwe flitspalen. Wacht niet tot de eerste ongelukken zijn gebeurd. – Investeer in de nieuwe generatie flitspalen die flexibel in te zetten zijn (hangbaar of mobiel). – Vergroot de totale voorraad. We voeren als overheden een semantische discussie, terwijl de verkeersveiligheid in ons land als ‘slecht’ te boek staat. Onze verzoeken worden nu regelmatig als

40-41 BETOOG.indd 41

De dreiging van een boete werkt preventief, automobilisten houden zich aan de snelheid ‘overlast’ gecategoriseerd, terwijl de verkeersveiligheid in het geding is. Overlast uit zich in het kort en snel optrekkende auto’s met veel lawaai, roekeloze stuurbewegingen en opdringerig rijgedrag. Maar het brengt natuurlijk ook risico’s voor de omgeving met zich mee, namelijk dat dergelijke ‘bestuurders’ de controle over hun voertuig verliezen. Iedereen wil meer verkeersveiligheid, maar we hebben een tekort aan modern materiaal. Dat is treurig. ← Judith Bokhove (GroenLinks) is wethouder van Rotterdam.

18-10-2021 16:54:54

PERSONALIA OVERLEDEN Raadslid Hilde Leeman van de gemeente Heerlen is op 4 oktober onverwachts overleden. Ze werd 59 jaar. Ze was vele jaren actief voor de SP als raadslid, bestuurslid, regiovertegenwoordiger, partijbestuurder en activist.

OVERSTAP

42 MAGAZINE

2021

Geert Andringa JƵƵȲɈ ȁƮȲǞȁǐƊ ǞȺ ƮƵ ȁǞƵɐɩƵ ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ ǐƵǿƵƵȁɈƵȲƊƊƮ ɨƊȁ ƧǘɈǲƊȲȺȯƵǶƵȁ‫( خ‬ƊƊȲɨȌȌȲ ɩƊȺ ǘǞǯ ǿƊȁƊǐƵȲ ƮǞƵȁȺɈɨƵȲǶƵȁǞȁǐ Ƶȁ ȌȁƮƵȲȺɈƵɐȁǞȁǐ Ǟȁ RƊȲǶǞȁǐƵȁ‫ خ‬

Vanwaar deze overstap? ‘Alweer 34 jaar geleden kwam ik bij de lokale overheid terecht. Dat was ik nooit van plan als jongetje. Mijn vader werkte ook bij de gemeente, bij de sociale dienst. Die had ’s middags altijd klanten aan de deur staan waardoor zijn eten koud werd. Ik heb voor diverse Friese gemeenten gewerkt, de laatste elf jaar in Harlingen. Ik had het nog prima naar mijn zin, maar ging op zoek naar nieuwe energie. Wat is mooier om die te vinden in een heel andere rol? Niet als adviseur van het college, maar van de gemeenteraad. Raad en college moeten in goede harmonie, ieder vanuit zijn eigen rol en verantwoordelijkheid, zien samen te werken. Ook in het lokaal bestuur is evenwicht tussen de macht en tegenmacht belangrijk. Het is de geboorteplek van mijn beide ouders, de streek en mentaliteit zijn mij bekend.’

Wat gaat u doen?

‘In de functieomschrijving stond dat de nieuwe griffier de raad moet helpen verder te professionaliseren. Het is belangrijk dat raadsleden goed in staat zijn om over belangrijke onderwerpen de juiste besluiten te kunnen nemen. Dat stelt eisen aan hun informatiepositie. Mijn taak is het de raad te helpen bij zijn kaderstellende en controlerende rol. Er zijn zoveel belangrijke onderwerpen waar raadsleden besluiten over moeten nemen. Het is voor hen heel moeilijk om precies van de hoed en de rand te weten, zeker voor een eenmansfractie. Ik leg mijn oor te luisteren: wat kan er worden gedaan om zaken te verbeteren?’

Wat laat u achter? ‘Het uitzicht op zee. Gelukkig kan ik op een achternamiddag nog even prima naar Harlingen rijden. Het is een prachtige gemeente die de zaken goed op orde heeft, met een hoog voorzieningenniveau en lage lasten voor de inwoners. Een financieel gezonde gemeente waar ik medeverantwoordelijk voor was.’ (MM) ←

42-43 PERSONALIA.indd 42

Het Waalwijkse raadslid Jan van Dinther is op 9 oktober overleden. Hij was al lange tijd ziek. Van Dinther was van 1970 tot 1974 raadslid, en daarna weer sinds 2006 voor LokaalBelang. Hij werd 80 jaar.

GEMEENTEN Waarnemend burgemeester Eppie Klein (SGP) van de gemeente Scherpenzeel is op 7 oktober door de Gelderse commissaris van de Koning per direct uit het ambt ontheven. Volgens commissaris John Berends heeft Klein ‘tegenstrijdige verklaringen’ afgelegd over een ‘ernstige interventie in een democratisch proces’ en niet goed gehandeld. Klein, die in januari dit jaar begon, was al de derde waarnemer op rij. Juist op de dag van de ingreep van de commissaris werd bekend dat de gedwongen fusie met Barneveld van de baan is. Klein zat zestien jaar in de gemeenteraad, eerst van Nunspeet, daarna van Elburg. Ook was hij vijftien jaar lid van provinciale staten in Gelderland. De afgelopen jaren werkte hij onder meer als organisatieadviseur.

18-10-2021 16:54:11

redactie@vngmagazine.nl

Burgemeester Mieke Damsma (D66) van Midden-Drenthe legt haar ambt per 15 november neer. De moeizame relatie tussen haar en de gemeenteraad is daar debet aan, stelt ze in een nieuwsbericht. Damsma werd in december 2017 burgemeester van Midden-Drenthe. Ze begon haar politieke loopbaan als gemeenteraadslid en fractievoorzitter in Maastricht. Tussen 2010 en 2017 was zij daar wethouder. John Jorritsma (VVD) houdt het bij één termijn van zes jaar als burgemeester van Eindhoven. Hij zou op 15 september 2022 voor herbenoeming in aanmerking komen, een dag voor zijn 66ste verjaardag. Vanwege de komende gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022 heeft Jorritsma zijn besluit nu al bekendgemaakt. Afhankelijk van het verloop van de procedure behoort een benoeming van de nieuwe burgemeester in of rond september 2022 dan tot de mogelijkheden. Voordat Jorritsma in 2016 burgemeester van de gemeente Eindhoven werd, was hij onder meer commissaris van de Koning in de provincie Fryslân, burgemeester van Cranendonck en gemeentesecretaris van Sint-Oedenrode en Loenen aan de Vecht. Arjen Schepers, gemeentesecretaris van Lelystad, heeft in overleg met het college van B en W op 18 oktober per direct zijn functie neergelegd.

42-43 PERSONALIA.indd 43

Schepers was tot de conclusie gekomen dat zijn toekomst niet in Lelystad ligt. Hij gaat op zoek naar een volgende uitdaging. Schepers is twee jaar gemeentesecretaris van Lelystad geweest, sinds 1 oktober 2019. Daarvoor was hij directeur van de Veiligheidsregio IJsselland. Gemeentesecretaris Gerard Vlekke van de gemeente Culemborg vertrekt. Hij wordt op 1 december directeur van de Omgevingsdienst Rivierenland. Vlekke trad op 1 september 2017 aan als gemeentesecretaris van Culemborg. Daarvoor was hij onder meer algemeen directeur van de ABG-organisatie (de ambtelijke organisatie van Alphen-Chaam, BaarleNassau en Gilze en Rijen), gemeentesecretaris van Rijen, directeur Stad en Samenleving en directeur Stedelijke ontwikkeling en openbare ruimte van de gemeente Veldhoven en afdelingshoofd Ingenieursbureau en afdelingshoofd Milieu van de gemeente ’s-Hertogenbosch. Christine Madern is sinds 1 oktober de nieuwe grif˛ ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ RƵƵǿȺɈƵƵƮȺƵ gemeenteraad. Zij is de opvolger van Irma Hesp, die op 1 september regisseur regionale samenwerking Zuid-Kennemerland werd. Madern was eerder onder ǿƵƵȲ ƧȌǿǿǞȺȺǞƵǐȲǞǏ˛ ƵȲ Ǟȁ (ƵǶǏɈ Ƶȁ ƧȌǿǿǞȺȺǞƵǐȲǞǏ˛ ƵȲ‫ش‬ plaatsvervangend raadsǐȲǞǏ˛ ƵȲ Ǟȁ jȲǞǿȯƵȁ ƊƊȁ ƮƵȁ IJssel.

Ingezonden mededeling

Voor meer grip op complex beleid Als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid, weten regelgeving kan zijn. Met onze congressen en opleidingen sluiten we daarom aan op de doelstellingen van de VNG en zetten de inhoud om tot heldere en praktische evenementen en bijeenkomsten. Zo verbinden wij mens en kennis. Ons aanbod Webinar: Gemeentelijk Grondstoffencongres 4 november Raad op Zaterdag (online) 6 november 2021 VNG Juridische 2-daagse 2021 (online) 8 & 9 november 2021

43 MAGAZINE

2021

Online symposium: Samenleven in verscheidenheid 11 november 2021 Workshop: Rechtmatigheidsverantwoording 16 november Masterclass: Europa voor strategen; Europese kansen voor jouw gemeentelijke praktijk start 16 november Leergang: Gemeentelijke regie gezondheid start 22 november Online actualiteitendag omgevingsveiligheid 23 november & 13 december

ÕÀÃÕÃ\ i ii Ìiw > V l Û À iÌ w > V l i ambtenaren 25 november & 7 december VNG Bestuurdersdag en ALV 26 november 2021, NBC Nieuwegein TIP 6 }ÀiÃ\ i ii Ìiw > V l 29 november 2021, Theater- en Congrescentrum Orpheus in Apeldoorn

Congres: Klaar voor de inburgeraar? ‘Samen aan de start’ 29 november Gemeentelijk Grondstoffencongres 2022 24 maart 2022, Hart van Holland in Nijkerk

Ons hele aanbod vindt u op vngconnect.nl

18-10-2021 16:53:56

Tijdelijke bewoners Snel realiseerbare huisvesting & minder druk op de woningmarkt Het goed organiseren van kwalitatieve, tijdelijke huisvesting is belangrijk om druk op de Nederlandse woningmarkt te verminderen. KAFRA Housing ontwikkelt daarom vanuit een innovatief, duurzaam concept huisvesting voor tijdelijke doelgroepen, zoals arbeidsmigranten, expats en studenten, maar ook statushouders en personen in scheiding die urgent huisvesting zoeken. ‘KAFRA Housing ontwikkelt, realiseert en exploiteert innovatieve huisvestingsconcepten voor deze tijdelijke doelgroepen’, vertelt medeoprichter Frank van Gool. ‘Dankzij de modulaire opzet kunnen we bijna overal snel iets neerzetten, juist ook op locaties waar nu niet gebouwd wordt. En we denken altijd ook aan kwaliteit van leven, en integratie in de buurt.’ ‘Bij Rabobank willen we het woningtekort duurzaam terugdringen,’ vertelt Geert Dirkse, Sectormanager Vastgoed en Bouw bij Rabobank. ‘We zijn hard bezig met meerdere oplossingen, zoals collectieve woonvormen en Rabo Smartbuilds, waarmee we verplaatsbare huurwoningen voor de middenhuur ontwikkelen. Daarnaast helpen we klanten als KAFRA Housing, die zelf met woonoplossingen komen. Hun huisvesting op nieuwe locaties vermindert de druk op de markt.’ Een kortetermijnoplossing, gebouwd op een langetermijnvisie. Duurzaam, fijn voor de buurt, en uiteindelijk goed voor de hele woningmarkt.

Alle verhalen uit deze serie zijn te vinden op rabo.nl/cooperatiefondernemen

44 Advertentie.indd 44

18-10-2021 16:49:40

HET NETWERK VAN...

Beeld: Studio Zwartlicht

Wim Willems, Wethouder Apeldoorn ‘Samen met Wim werken we als G40-koplopergemeenten op het gebied van Smart City op een inspirerende en prettige manier samen aan digitale oplossingen voor onze maatschappelijke opgaven.’

Sandra Uijlenbroek, Manager SCHUNCK Bibliotheek Heerlen ‘Samen met Sandra zijn gemeentelijke informatiepunten gerealiseerd in alle stadsdelen van Heerlen. Onze inwoners, die minder digitaal vaardig zijn, kunnen hier voor hulp naartoe komen.’

Dennis Martens, Adviseur onderzoek en statistiek bij gemeente Heerlen ‘Professionele en enthousiaste ondersteuning is voor mij heel erg belangrijk bij de digitaliseringsopgave die ten dienste staat van onze inwoners. Dennis, als rasoptimist, is daar een prachtig voorbeeld van.’

45 Het netwerk van.indd 45

Astrid Boeijen, CEO Brightlands Smart Services Campus ‘De Brightlands Smart Services Campus is een unieke plek waar starters, bedrijven, overheden en onderzoeksinstituten samen innoveren. Dankzij Astrid worden kansen gegrepen en nieuwe verbindingen gelegd.’

Adriane Keulen Heerlen wil de digitale dienstverlening aan zijn inwoners verbeteren. Wethouder Adriane Keulen (Ouderen Partij Heerlen, OPH) nam hiervoor het initiatief. Met wie praat zij over dit onderwerp?

Sjef Leenen, Directeur Het Gegevenshuis ‘Sjef is iemand die innovatief meedenkt over het op een andere manier gebruiken van de beschikbare geo-data waardoor onze dienstverlening aan de burgers verbetert.’

45 MAGAZINE

Kenneth Moesquit, Inwoner van Heerlen ‘Kenneth symboliseert voor mij het belangrijkste netwerk dat ik heb en dat is de relatie met onze inwoners. Momenteel volgt deze actieve, sociaal bewogen inwoner een digitaliseringscursus die we in de buurten hebben opgestart.’

2021

Lilian Lechner, Hoogleraar Open Universiteit Heerlen ‘Lilian is een gedreven vrouw die naast haar wetenschappelijke en onderzoekskwaliteiten met nadruk op zoek is naar de ervaringen uit de praktijk. Samen met de Open Universiteit werk ik onder meer aan de digitaliseringsopgave.’

18-10-2021 16:53:30

TEKST: SANNE VAN DER MOST

AMBTSKETENS

geketende

burgemeester 46 MAGAZINE

2021

DE AMBTSKETEN IS ER IN ALLE SOORTEN EN MATEN. WANNEER JE HEM OMDOET EN HOE JE ER ALS BURGEMEESTER TEGEN AANKIJKT, VERSCHILT OOK PER GEMEENTE. DE EEN DRAAGT HEM PUUR VOOR DE VORM, DE ANDER OMARMT DE SYMBOLISCHE WAARDE. VNG MAGAZINE MAAKTE EEN RONDGANG.

oor Sjors Fröhlich heeft de ambtsketen een grote symbolische waarde. ‘Als ik hem om heb, is het plaatje compleet. Zonder keten ben ik gewoon Sjors. Mét keten ben ik de burgemeester. Ik draag hem als voorzitter van de raadsvergadering maar ook tijdens de lintjesregen, als ik in de Kinderboekenweek bij een school op

bezoek ga of als ik naar een opening ga of naar een diamanten bruidspaar. Mensen vragen er ook echt om en het roept ook vaak leuke reacties op. Vanmorgen was ik op een basisschool om voor te lezen. De kinderen waren erg onder de indruk van mijn keten. Eén meisje vroeg zelfs: “Waar kun je die ketting kopen?” Geweldig toch? Voor mij is de ambtsketen dan ook iets van alle tijden. Natuurlijk kun je zeggen dat het een ouderwets ding is en je kunt je afvragen of

‘Zonder keten ben ik gewoon Sjors, mét keten ben ik de burgemeester’ 46-49 LEESVERHAAL_Burgemeestersketens.indd 46

de burgemeester soms boven de rest van het volk is verheven als hij die ketting draagt. Ik zie dat anders. De burgemeester staat echt tussen de mensen en de keten maakt hem vooral herkenbaar als burgemeester.’ HALVE BOTEN

Fröhlich is er duidelijk een die zijn keten koestert. Helemaal sinds hij zelf mocht meedenken over het ontwerp. ‘In 2019 is onze gemeente Vijfheerenlanden ontstaan uit zestien woonplaatsen. Daar hoorde natuurlijk een nieuwe eigen ambtsketen bij die we speciaal hebben laten ontwerpen door een edelsmid in de regio.’ Doordat Fröhlich zelf bij het ontwerp van de nieuwe keten betrokken was, kon hij uitgebreid meedenken. ‘Hij moet goed zitten en mooi vallen over een kostuum’, zegt hij. ‘Ook als de burgemeester een

18-10-2021 16:52:45

Burgemeester Sjors Fröhlich hangt de nieuwe burgemeestersketen om. (Beeld: Ferry Verheij)

vrouw is. Hij moet handig op te bergen zijn, want ik ga geen enorme koffer meesjouwen. En verder moet je wél echt kunnen zien dat het een ambtsketen is. Soms zie je van die dunne kettinkjes die veel te weinig uitstralen en soms bungelen er halve boten aan. Een mooie grote schakel vond ik wel belangrijk.’ GEHEIMPJE

Als kers op de taart mocht Fröhlich zelf mee-smeden. ‘Bij het ontwerp is goed gekeken naar een karakteristiek element van alle afzonderlijke plaatsen. Ze moesten zich er allemaal in kunnen herkennen. Binnen iedere schakel zit daarom een icoontje dat een oude kern weerspiegelt. Een brug en een ooievaar bijvoorbeeld. Die laatste, het symbool van Schoonrewoerd, heb ik zelf mogen gieten. Wat een vakmanschap. Echt millimeterwerk. Een geweldige ervaring waardoor ik me nu alleen nog maar meer bewust ben van het feit dat ik de eerste benoemde burgemeester ben van onze nieuwe gemeente. Als deze keten over honderd jaar nog steeds wordt gedragen, dan is het wel een heel speciaal idee dat ik heb meegedacht. ‘En, geheimpje, de achterkant van de ooievaarsschakel draagt mijn initialen. Heel klein, maar toch.’ ←

46-49 LEESVERHAAL_Burgemeestersketens.indd 47

EEN BLIKVANGER MET STATUUR ٙ0Ƶȁ ƦɐȲǐƵǿƵƵȺɈƵȲ ǞȺ ƊǶȺ ƵƵȁ ˛ƵɈȺ‫ ة‬ ɹȌȁƮƵȲ ǲƵɈɈǞȁǐ ǞȺ ǘǞǯ ȁǞƵɈȺٚ‫ ة‬ٙƵƵȁ ambtsketen heeft een goede boezem nodig’ en ‘de zichtbare magie van een burgemeester’. Zoveel ƦɐȲǐƵǿƵƵȺɈƵȲȺ‫ ة‬ɹȌɨƵƵǶ ǲƵɈƵȁȺ Ƶȁ zoveel verhalen. VNG Magazine hield een rondgang. Wat betekent de keten voor u? Voor wie draagt u hem eigenlijk en is hij nog wel van deze tijd? Dat laatste is hij volgens Gido Oude Kotte, burgemeester van Aalsmeer absoluut wel. ‘Sterker nog, de ambtsketen is juist helemaal van deze tijd’, zegt hij. ‘In de huidige tijdgeest proberen we alles te versimpelen en gelijk te maken. Maar een eerste burger is er niet voor niets. De ambtsketen hoort daarbij. Het is de zichtbare magie van het zijn van burgemeester. Bij een bijzondere gelegenheid waar de burgemeester wordt verwacht, wordt

MAGAZINE

2021

uitgekeken naar de ambtsketen. Het maakt het ambt tastbaar en het bijzondere moment extra zichtbaar. Juist daar waar behoefte is aan de burgemeester, kan het ambtsketen goed werken om mij als persoon “Gido” los te koppelen van het ambt.’ GEWOON EEN MENEER MET EEN PAK Jean Paul Gebben, burgemeester van Dronten, herkent het. ‘Ik was een jong startend wethoudertje en mocht naar een honderdjarige omdat de burgemeester vakantie had en de loco ziek was. De avond ervoor heb ik nog de keten staan passen voor de spiegel. Ik herinner me de teleurstelling op het gezicht van de jarige: “Dan word je honderd en dan sturen ze niet eens de echte burgemeester”. Die ervaring leerde me dat ik altijd probeer om echt zelf te gaan. Het gaat natuurlijk niet om mij als persoon, maar om het ambt

18-10-2021 16:52:25

ingezonden mededeling

Hoe alle Amersfoorters online worden betrokken bij plannen en projecten De gemeente Amersfoort vindt het belangrijk dat inwoners en ondernemers in Amersfoort invloed hebben op projecten en besluiten van de gemeente. Daardoor kunnen er betere plannen worden gemaakt en besluiten zorgvuldiger worden genomen. Het participatieplatform metamersfoort.nl speelt hierin een centrale rol.

152.481 inwoners | 10+ participatieprojecten tegelijk op 1 platform | 28 enquêtes | 300 bezoekers per dag

mogelijkheden waren beperkt,

en plannen samenwerken met betrokken inwoners en on-

doordat de deelnemers elkaars reactie niet konden zien en niet op elkaar konden reageren. Daarom

dernemers uit de stad. Voorheen werden inwoners en ondernemers

zocht de gemeente naar een tool waarbij dit wél mogelijk was.

bijeenkomsten komen, alsnog online een bijdrage kunnen leveren.

Uitdagingen

Wat vindt de klant? “Een zeer uitgebreid platform waarop bijna alles mogelijk is.

e gemeente Amersfoort wil bij het maken van beleid

aanpak. Een online platform is een welkome aanvulling op offline. Bijvoorbeeld omdat doelgroepen die minder snel naar fysieke

uitgenodigd voor bijeenkomsten en inloopavonden. Maar om meer mensen de gelegenheid te geven

x Onbekendheid binnen (een

om mee te doen en mee te denken,

deel van) de gemeente met

koos Amersfoort daarnaast voor

online participatie. Hoe ga je de participatie inzetten en welke

online burgerparticipatie via het participatieplatform metamersfoort. nl. Op die manier krijgen ook de mensen die geen tijd of zin hebben om naar bijeenkomsten te komen, de mogelijkheid om input te leveren of te reageren. De gemeente wil een

online participatiemogelijkheden gebruik je? Inwoners en ondernemers betrekken en trekken naar de website van Met Amersfoort.

Participatie is maatwerk en gelukkig worden we achter de schermen zeer goed en vlot geholpen door de adviseurs en helpdesk van Mett.” Joost Mulder, Projectleider Met Amersfoort. Mett levert software voor

zorgvuldige afweging maken tussen alle belangen en online participatie draagt hieraan bij. Op het participa-

Oplossing Mett ontwikkelde het platform metamersfoort.nl. En adviseerde

de publieke zaak. Ons participatieplatform zorgt voor een gestroomlijnde

tieplatform wordt per project de best passende participatiemogelijkheid ingezet.

niet alleen over de technische mogelijkheden, maar dacht ook mee over het opzetten van de

online dialoog en laat mensen samenwerken aan projecten. Mett is flexibel

verschillende participatietrajecten die spelen op het platform.

en supersimpel in gebruik. We bieden uitgebreide

Vertrekpunt Voordat Met Amersfoort werd gebruikt, maakte de gemeente al gebruik van online participatie met bijvoorbeeld een online reactieformulier. Dit had alleen niet het gewenste effect. De

46-49 LEESVERHAAL_Burgemeestersketens.indd 48

Resultaat Het digitaal werken heeft in 2020 een enorme vlucht genomen, waardoor Met Amersfoort niet meer weg te denken is in de Amersfoortse

mogelijkheden zoals stemmen, reageren, tijdlijn, documenten delen etc. en we voldoen aan alle eisen vanuit de overheid. Zie www.mett.nl

18-10-2021 16:52:00

‘Burgemeester ben je ieder uur van de dag, of je die keten nu om hebt of niet’ vooral in de ogen van de inwoners. En ik draag hem graag. Hoe zwaar dat ding ook is,

van burgemeester. Nu zie ik ook echt hoe belangrijk de keten als symbool is. Voor honderdjarigen, zestigjarige huwelijken en kinderen op school heeft het inderdaad iets magisch. Als je in een klas komt en je hebt hem niet om, ben je gewoon een meneer met een pak.’

ONDER JE COLBERT WEGMOFFELEN ‘Burgemeester ben je ieder uur van de dag, of je die keten nu om hebt of niet’, zegt Oebele Brouwer, burgemeester van Achtkarspelen. ‘En tóch is het met keten om echt anders. Het is een blikvanger die statuur geeft,

46-49 LEESVERHAAL_Burgemeestersketens.indd 49

Beeld: Nelle van Koppen

ZILVEREN SIGAّ RETTENKOKER De ambtsketen van De Ronde Venen is op een wel heel bijzondere manier tot stand ǐƵǲȌǿƵȁ‫ خ‬ٙXȁ de keten zitten de verhalen van de mensen die speciaal voor de nieuwe keten zilver hebben ingeleverd’, vertelt burgemeester Maarten Divendal. ‘Zo’n vijftig inwoners deden mee. Dat varieerde van een lepeltje tot een zilveren sigarettenkoker, met de mededeling: ik schaam er zo voor dat ik heb gerookt, dat deze sigarettenkoker niet later bij mijn (klein)kinderen terecht hoeft te komen. Juist door die verhalen heeft de keten voor mij een zeer bijzondere betekenis en draag ik hem met trots.’

Hemmen, burgemeester van Hoeksche àƊƊȲƮ‫ خ‬ٙXǲ ƦƵȁ Ǟȁ coronatijd gestart, waardoor mijn installatie plaatsvond toen de anderhalvemeterregel gold. Daardoor mocht mijn vrouw Claudia de keten omhangen. Spontaan gaf ze me hierbij een kus. Er klonk een “ahhh” in het publiek en de volgende dag gingen de krantenartikelen vooral over dit intieme moment.’

49 MAGAZINE

2021

Beeld: Fotostudio Wierd

GEEN SPEELGOED ‘Symboliek is een waardevol instrument’, vindt Sander Schelberg, burgemeester van Hengelo. ‘Met keten ben je onmiddellijk de burgemeester. De keten helpt de burgemeester ook in het uitoefenen van de functie. Zo geeft de instructie de verplichting om “bij oproer de keten te dragen”. Dat lijkt mij in deze tijd zeer af te raden. Maar in de tijd dat de instructie is geschreven, was het wel handig. De burgemeester was vaak iemand van ver buiten. Door de keten te dragen was het voor iedereen, dus ook brandweer en politie, duidelijk dat dat de opperbevelhebber was. Daarom zal ik ook nooit iemand voor de grap de keten even omhangen. Het is geen speelgoed.’

want volgens mij hebben wij één van de zwaarste van Friesland. wƵƵȺɈƊǶ ȯƊǲ Ǟǲ ƮƵ ˛ƵɈȺ ǿƊƊȲ ƮƵ ǲȌǏǏƵȲ waar de keten is zit, is zo groot, die ȯƊȺɈ ƵƧǘɈ ȁǞƵɈ Ǟȁ ƮƵ ˛ƵɈȺɈƊȺ‫ خ‬Xǲ ǘƵƦ ȌȁɈdekt dat er dan maar één manier is: de ambtsketen gewoon onder je colbertje wegmoffelen en als je er bijna bent op de juiste plek draperen. Gaat altijd goed en het voorkomt dat je met die ƦǶǞǲɨƊȁǐƵȲ Ȍȯ ƮƵ ˛ƵɈȺ ɹǞɈ‫خ‬ٚ

SPONTAAN EEN KUS Mooi is ook het verhaal van Bram van

TÉ WEINIG VROUWEN De quote over de ‘goede boezem’ komt van Mieke Baltus, sinds juni dit jaar burgemeester van Lelystad. ‘Tijdens mijn installatie had ik natuurlijk een speech voorbereid, maar toen ik de ambtsketen omdeed en met trots naar beneden keek, kwam die uitspraak spontaan in mij op en gooide ik hem er even spontaan uit. Omdat ik écht vind dat hij vrouwen goed staat maar zeker ook omdat ik vind dat er nog steeds té weinig vrouwen burgemeester zijn. Het gaat het laatste jaar opvallend beter, ǿƊƊȲ ƵȲ ǞȺ ȁȌǐ ǶƊȁǐ ǐƵƵȁ ˛ǏɈɯ˛ǏɈɯٌ verhouding.’ ← Meer verhalen staan op vng.nl/magazine.

18-10-2021 16:51:43

VACATURES Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.

Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.

IXy y!X00m‫غ‬ ECONOMISCH Medewerker verbijzon-

ÇÀ w ÀX²0ªXyJ‫غ‬ ICT Servicemanager ICT

Asten Functioneel beheerder sociaal domein Coevorden Informatieadviseur Opmeer Data-architect Westland

derde interne controle Baarn Businesscontroller Uitvoeringsorganisatie BBS (Soest) Manager business control Utrecht

§0ª² y00m‫غ‬ ORGANISATIE Verandercoach

De Bilt

BESTUURLIJK

50 MAGAZINE

2021

Senior strategisch

adviseur Capelle aan den IJssel Onderzoeksadviseur Gouda Juridisch adviseur Reimerswaal Raadsadviseur Steenbergen

(X0y²Àß0ªm0yXyJ‫غ‬ FACILITAIR Medewerker

burgerdiensten Gouda Afdelingshoofd burgerzaken Zaanstad

Specialist opleidingen

en ontwikkeling Hoeksche Waard Adviseur P&O Medemblik

RUIMTELIJKE ORDENING Wabo-coördinator VTH

1Stroom (Duiven) Projectmanager gebiedsaanpak energietransitie Amstelveen Beleidsadviseur verkeer en vervoer BEL Combinatie Senior beleidsadviseur milieu Capelle aan den IJssel

Senior beleidsadviseur

Clustermanager

stedenbouw Capelle aan den IJssel Projectleider gebiedsontwikkeling De Bilt Adviseur RO en vergunningverlening De Ronde Venen Beleidsmedewerker recreatie en toerisme Elburg Senior beleidsadviseur mobiliteit Haarlem Adviseur ruimtelijke ordening Haarlemmermeer Projectleider Omgevingsplan Haarlemmermeer Afdelingshoofd buitendienst Medemblik Medewerker verkeer SED organisatie (Bovenkarspel) Regisseur gebiedsontwikkeling Vught Werkvoorbereider Werkorganisatie Langedijk en Heerhugowaard Projectmanager gebiedsontwikkeling Westland Beleidsmedewerker civiele techniek Zoeterwoude

ruimtelijk beleid Zuidplas

² !X m0 ð j0y‫غ‬ WERKGELEGENHEID Gedragswetenschapper

volwassenen Altena Handhaver sociaal domein Gooise Meren Toezichthouder Participatiewet Leiden Senior beleidsmedewerker sociaal domein Wmo Nissewaard Ontwikkelaar integrale dienstverlener werk en inkomen Utrecht

WELZIJN Consulent jeugd

Katwijk Casusregisseur jeugd

Lansingerland Beleidsmedewerker

huiselijk geweld Leiden Gezinscoach Uitvoeringsorganisatie BBS (Soest) Casusregisseur jeugd Zwartewaterland

Colofon ßyJ wƊǐƊɹǞȁƵ ǞȺ ǘƵɈ ȌǏ˛ ƧǞǁǶƵ ȌȲǐƊƊȁ ɨƊȁ ƮƵ ßƵȲƵȁǞǐǞȁǐ ɨƊȁ yƵƮƵȲǶƊȁƮȺƵ JƵǿƵƵȁɈƵȁ Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl

Mis niets!

Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, Annemieke Diekman, Sanne van der Most, Martijn van der Steen, Marleen Stikker, Rogier van der Wal Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertenties Cross Media Nederland, Tom Lammertink, 010-760 73 24, tom@crossmedianederland.com Abonnementen JȲƊɈǞȺ ɨȌȌȲ ƦɐȲǐƵǿƵƵȺɈƵȲȺ‫ ة‬ɩƵɈǘȌɐƮƵȲȺ‫ ة‬ǐƵǿƵƵȁɈƵȺƵƧȲƵɈƊȲǞȺȺƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǶƵƮƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲȺ‫ ة‬ȯƊȲǶƵǿƵȁɈƊȲǞǁȲȺ Ƶȁ ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93. Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 163 euro (excl. btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80. Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.

Neem nu een jaarabonnement op VNG Magazine via sdu.nl/service of bel naar 070-378 98 80

50 Vacatures en colofon.indd 50

18-10-2021 16:50:35

ERVAAR Vernieuwing in de bestaande stedelijke omgeving maakt altijd verbinding met het verleden en het heden van de locatie. Zoals in Breda waar we rond de Spoorzone een brug slaan met het centrum. Met behoud van historische gebouwen en elementen creëren wij hier nieuwe, levendige plekken. Vanuit ons thema ‘Stad- en gebiedmaker’ werken we met betrokkenen en belanghebbenden aan Drie Hoeﬁjzers. Een dynamische omgeving waar mensen met plezier wonen, werken, verblijven en recreëren. Een omgeving die je moet ervaren. Voor ons zijn maatschappelijke vraagstukken geen abstracte problemen. Maar een kans om concrete vragen van mensen te beantwoorden. En onze visie vorm te geven in betekenisvolle leefomgevingen. Wat dat voor u kan betekenen?

am.nl/stadengebiedmaker

AM geeft haar thema ‘Stad- en gebiedmaker’ concreet vorm in het project Drie Hoeﬁjzers, de transformatie van een voormalig brouwerijterrein naar een bruisend leefgebied voor een breed publiek.

51 Advertentie.indd 51

18-10-2021 13:54:59

Volledig AVG proof met uw (bouw)archief? Karmac Informatie & Innovatie ondersteunt u graag in het proces om uw archieven te digitaliseren conform de geldende weten regelgeving zodat deze ook AVG proof zijn. Mocht u meer willen weten meld u dan aan voor onze unieke kennissessies of neem contact met ons op via info@karmac.nl of 0320-286959.

0320 - 28 69 59

KII20114-ADV-KARMAC-VNG-P5 indd 1 52 Advertentie.indd 52

info@karmac.nl

www.karmac-digitaliseert.nl

9001 // 26000 // 27001

14-02-20 14:17 18-10-2021 13:55:23