MIDDENHUUR
Drie jaar geleden is BPD Woningfonds opgericht. Een uniek fonds dat puur bestaat uit duurzame en betaalbare nieuwbouwhuurwoningen bestemd voor huishoudens met een middeninkomen.
Het fonds heeft inmiddels ruim 4.000 appartementen en eengezinswoningen in portefeuille in stedelijke omgevingen binnen en buiten de Randstad en groeit door naar 15.000 woningen in 2030.
BPD werkt nauw samen met woningcorporaties aan meer gemengde en leefbare wijken door juist deze veelgevraagde middenhuur woningen toe te voegen aan de woningvoorraad.
Ga voor meer info over BPD Woningfonds naar bpdwoningfonds.nl.
Elkaar ontmoeten, prettig en gezond leven en duurzaam en betaalbaar wonen. Woningbouwproject De Mix in Utrecht Overvecht heeft het allemaal. BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling, woningcorporatie Woonin en de gemeente Utrecht sloegen de handen ineen en startten een geslaagde stadsbrede samenwerking. ‘We pakken niet alleen de woningen aan, maar het hele gebied eromheen met de focus op verbinden en ontmoeten.’
‘De Mix geeft echt een boost aan de wijk’, zegt Pieter van Fulpen, senior vastgoedontwikkelaar en acquisiteur bij Woonin – voorheen Mitros. ‘Als woningcorporatie hadden wij van oudsher veel bezit in het gebied rond de Vader Rijndreef in Overvecht. ‘Vier blokken met 240 woningen en dan nog twee blokken met 80 woningen. Voornamelijk verouderde en slecht geïsoleerde woningen die niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd.’ Samen met BPD en de gemeente Utrecht is Woonin het gebied grondig gaan aanpakken en herinrichten. ‘Die twee blokken met 80 woningen zijn gesloopt en maken plaats voor maar liefst 179 duurzame middenhuurwoningen die BPD op dit moment ontwikkelt’, licht Van Fulpen toe. Woningen die vervolgens weer worden afgenomen en verhuurd door BPD Woningfonds. ‘Een groot voordeel voor ons’, zegt Van Fulpen, ‘want op die manier vindt een vermenging van doelgroepen en inkomens plaats. Dat is altijd goed voor een wijk. Het inspireert en geeft bewoners eigenaarschap en verantwoordelijkheid.’
In ruil voor de 80 gesloopte woningen in Overvecht, krijgt Woonin 135 sociale huurwoningen op andere centraal gelegen plekken in Utrecht terug waar het aandeel sociale huur erg laag is, in tegenstelling tot de wijk Overvecht. Hierdoor draagt De Mix draagt enerzijds bij aan meer betaalbare woningen in de stad, anderzijds aan gemengdere wijken. Bij de middenhuurwoningen is er extra aandacht voor de gezondheid van de bewoners. Denk aan de luchtkwaliteit en temperatuur in de woningen, maar ook aan een klimaatadaptief binnengebied met waterberging bij extreme regenbuiten en schaduw en groen in de zomer. Ook komen er brede galerijen voor ontmoeting en verblijf. Win-win-win dus.
‘Dat is echt de kracht van de samenwerking’, zegt Frans Merks, senior assetmanager bij BPD Woningfonds. ‘Die wordt overigens onderstreept door het feit dat we niet alleen de woningen aanpakken, maar ook het hele gebied rond het centrale plein aan de Camera Obscuradreef. We investeren flink in de openbare ruimte, veiligheid en sociale cohesie tussen de bewoners. ‘Die focus op verbinden en ontmoeten, was ook een van de belangrijke opgaven bij de start van dit project. Echt een ingreep die de hele buurt gaat versterken.’
De kracht van de samenwerking tussen de verschillende partners zit hem volgens Van Fulpen in het feit dat het een langdurige is. ‘Geen hit en run waarbij de projectontwikkelaar zo weer vertrokken is. Maar toekomstbestendig commitment, doordat BPD Woningfonds de woningen zelf afneemt en als verhuurder in het gebied actief blijft.’
Alexander Rinnooy Kan
Als het kabinet de korting van 3 miljard euro op gemeenten laat staan, dreigen grote projecten te vertragen.
Kortingen
3 miljard euro er eigenlijk uit? Een overzicht.
Investeringen
Met 3 miljard euro kunnen gemeenten de radertjes draaiende houden.
Struikrovers
Bij sloopprojecten verdwijnen de planten uit de tuin doorgaans. Behalve als de struikrovers langskomen.
Kunstmatige intelligentie
Moeten we ons zorgen maken over de inzet van kunstmatige intelligentie?
Nee, zegt raadslid en onderzoeker Maaike Harmsen.
Gemeentesecretarissen
De wereld van de gemeentesecretaris verandert, blijkt uit een onderzoek van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB).
Als het demissionaire kabinet vasthoudt aan de geplande korting van 3 miljard euro op het gemeentefonds, dan dreigen grote projecten op het gebied van woningbouw, veiligheid en het sociale domein volledig stil te vallen.
Die waarschuwing geeft de Taskforce
Taken en Middelen Gemeenten, die door de VNG is ingesteld om te adviseren over de omgang met het financiële gat, in aanloop naar Prinsjesdag.
Gemeenten stevenen af op een forse bezuinigingsoperatie in 2026, als het kabinet de voorgestelde kortingen op het gemeentefonds doorzet. Het gaat om ruim 3 miljard euro in 2026, een bedrag dat in de jaren daarna verder zal toenemen.
Onderzoeksbureau BMC bracht in opdracht van de VNG in kaart waar de klappen van de operatie zouden vallen. De onderzoekers schatten dat dat voor
de helft zal neerslaan in het sociaal domein, voor 40 procent in het fysieke domein en voor nog eens 10 procent in het veiligheidsdomein. BMC wijst echter op de grote samenhang tussen alle domeinen. Daardoor dreigt een integrale aanpak van maatschappelijke problemen in de knel te komen. Zo kunnen besparingen in de jeugdzorg ertoe leiden
dat meer jongeren in de criminaliteit belanden, waardoor de kosten voor het veiligheidsdomein toenemen. Het uitblijven van verbeteringen in probleemwijken kan weer als gevolg hebben dat de sociale structuur in die wijken verder verslechtert.
Voorzitter Alexander Rinnooy Kan van de taskforce zegt tegen VNG Magazine dat hij zich grote zorgen maakt over de financiële problemen. ‘Mensen verwachten op de grote dossiers veel van de overheid. Maar de korting bedreigt het tempo waarmee deze opgaven worden opgepakt.’ Volgens Rinnooy Kan hebben gemeenten ‘plichtsbesef’ getoond bij het uitvoeren van hun taken, maar wordt dat door het rijk ‘nu niet beloond’. Vorige week voerden de VNG, het rijk en andere overheden een overleg over de financiële situatie bij decentrale overheden. Na Prinsjesdag wordt dat gesprek vervolgd. (RvdD) ←
Pagina 8: Interview Alexander Rinnooy Kan
De Wet open overheid biedt nog veel ruimte voor interpretatie bij de actieve openbaarmaking. Dat concludeert de VNG na een vragenlijst onder de leden.
Gemeenten zijn nog bezig met de implementatie van de nieuwe openbaarheidswet. Die moet het voor inwoners, bedrijven en onderzoekers makkelijker maken om overheidsinformatie te vinden.
Raadslid Aafje Roks stapt uit de raad, omdat ze door het woningtekort in haar eigen gemeente geen woning kan vinden, Brabants Dagblad 30 augustus
Op basis van de nieuwe wet moeten gemeenten en andere overheden meer informatie actief openbaar maken. Maar het is nog niet altijd duidelijk wat daar precies onder wordt verstaan, aldus het onderzoek. Het ministerie van BZK werkt (RvdD) ←
‘Woo
Hopelijk wordt het ooit opgelost. Dan kom ik weer terug naar Valkenswaard.
Er is 1,2 miljard euro nodig om alle schoolgebouwen voor 2050 te renoveren brug komen.
Die boodschap hebben VNG, PO-Raad en VO-raad in een gezamenlijke brief overgebracht aan demissionair minister Mariëlle Paul voor Primair en Voortgezet Onderwijs.
Volgens de drie organisaties verdienen kinderen een veilig, gezond en duurzaam schoolgebouw. Daarvan is nu geen sprake. Na een incident in Rotterdam dit voorjaar, waarbij een stuk beton uit het plafond van een school viel, riep het kabinet gemeenten op vergelijkbare schoolgebouwen te inspecteren en zo nodig te herstellen.
Met de huidige middelen kunnen gemeenten en schoolbesturen alleen maar ‘pleisters plakken’, schrijven de VNG en de onderwijsraden. Daarom moet er in een volgend regeerakkoord voldoende geld worden vrijgemaakt voor de enige oplossing die echt uitkomst biedt. (LM) ←
Het kabinet laat onderzoeken of het aantal gemeenteraadsleden nog wel past bij de huidige taken en opgaven van gemeenten. Het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) reageert daarmee op de hoge werkdruk die gemeenteraadsleden ervaren.
Gemeenten hebben er de afgelopen tien jaar veel taken bij gekregen. Dat leidt tot extra werk voor raadsleden, maar het aantal raadsleden is niet toegenomen. Daarom gaan er stemmen op om van het raadswerk een fulltimebaan te maken. Het kabinet is daar geen voorstander van, schrijft BZK-minister Hanke Bruins Slot – inmiddels demissionair minister van Buitenlandse Zaken – aan de Tweede Kamer: het raadswerk moet een lekenfunctie blijven, omdat ‘iedereen het ambt van volksvertegenwoordiger moet kunnen vervullen’. Ook is het feit dat raadsleden ook andere functies vervullen, juist van ‘grote maatschappelijke waarde’.
BZK wil nu onderzoeken of een uit-
breiding van het aantal raadsleden de werkdruk kan verminderen. Grote raden zijn vaak beter in staat om actief te zijn, contact te houden met de samenleving en om het werk te verbeteren. Daar staat volgens de minister tegenover dat grotere raden meer fracties kunnen tellen, waardoor debatten langer duren.
In het onderzoek wordt ook gekeken naar het maximumaantal wethouders. Het aantal wethouders dat vroegtijdig stopt vanwege de werkdruk is voor het ministerie ook een ‘aandachtspunt’. De bedoeling is dat de conclusies medio 2024 openbaar worden. (RvdD) ←
Bij demonstraties worden de randen van wat mag steeds vaker overschreden. Dat zet burgemeesters in een lastige spagaat.
Dat bleek vorige week tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over het demonstratierecht. Het demonstratierecht zelf staat niet onder druk, zei VNG-voorzitter en burgemeester van Utrecht Sharon Dijksma: er zijn juist meer en meer demonstraties. ‘Maar het brengt ons in een lastig parket wanneer de grenzen van de wet worden overschreden.’
Dat beaamde burgemeester Jan van Zanen van Den Haag. In zijn stad vinden jaarlijks tweeduizend demo’s plaats. Dat daarbij ‘materiaal’, zoals tractoren, of lichamen (bij de demonstraties van Extinction Rebellion) worden ingezet, ‘raakt aan ontwrichting van de samenleving’. (RvdD) ←
‘Randen bij demo vaker overschreden’
Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging
TEKST: VNG
Het dashboard Gemeentefinanciën op Waarstaatjegemeente.nl bevat nieuwe indicatoren die gemeenten helpen de grip op hun bedrijfsvoering te verstevigen. De nieuwe indicatoren geven onder andere inzicht in de inkomsten en uitgaven van de gemeente, de verhouding tussen personeel in vaste dienst en ingehuurd personeel en de hoogte van de lokale belastingdruk per thema.
Op Waarstaatjegemeente.nl staan cijfers over alle gemeenten in Nederland op alle belangrijke beleidsterreinen. Het dataplatform is bedoeld voor gemeentebestuurders en ambtenaren, maar is ook geschikt voor iedereen die wil weten hoe een gemeente ervoor staat op tal van maatschappelijke thema’s. De dashboards maken het makkelijk om gegevens van verschillende gemeenten naast elkaar te zetten.
De Adviescommissie Archieven hield op 30 augustus een heidag. Doel was om de agenda voor de lopende periode te bespreken en de uitdagingen die het archief- en informatieveld gaan treffen in de komende jaren.
De adviescommissie besloot zich de komende jaren in te gaan zetten voor openbaarheid, borging van het archiefaspect in nieuwe wetgeving, cultuur en erfgoed, datamanagement en standaarden. Ieder lid is portefeuillehouder van een van deze
thema’s en zal dit thema de komende jaren gaan trekken.
Een van de grote uitdagingen is de rol van het e-depot. Het West-Brabants Archief heeft het e-depot een prominente rol gegeven in de toekomstvisie. Marcel Korving, directeur van het WBA, nam via een presentatie de leden mee in de mogelijkheden van het e-depot wanneer het aankomt op dienstverlening, openbaarheid en toezicht.
regeringscommissaris informatiehuishouding. Zijn doel is om de informatiehuishouding van de overheid op orde te krijgen. Eind dit jaar loopt zijn termijn af en daarom sloot hij aan bij de advies-
vooruit te kijken. Onderwerp van gesprek was zijn initiatief tot een Algemene Informatiewet, de positie van archieven in de gemeentelijke organisatie en de rol van standaarden en opleiding.
Arre Zuurmond is sinds 2022
WEEK VAN STEDEN EN REGIO’S 2023
Maandag 9 oktober gaat de Europese week van regio’s en steden 2023 van start in Brussel. Tijdens deze dagen komen vertegenwoordigers van regio’s en gemeenten, wetenschappers en medewerkers van het bedrijfsleven uit heel Europa bijeen. De thema’s zijn dit jaar onder andere: grensoverschrijdende samenwerking, sociale innovatie en lokale energietransities.
De VNG trapt als vanouds deze week af met een netwerkreceptie voor EU-adviseurs en -bestuurders. U bent van harte uitgenodigd, aanmelden kan via de agenda op vng.nl.
Op de leestafel van een eerbiedwaardig Haags adviesorgaan ligt een editie van Filosofie Magazine. Te vroeg voor m’n afspraak lees ik een artikel van Joke Hermsen over Kairos. Hij is de rebelse kleinzoon van Chronos, de Griekse god die staat voor het routineuze tellen en tikken van de tijd. Kairos daarentegen maakt de tijd subjectief; hij kan hem doen vliegen of zich juist tergend langzaam laten voortslepen. Kairos belichaamt in de mythologie de strategie om de tijd te lezen en kansen te grijpen als die zich voordoen. Het is de komende tijd cruciaal dat Nederland niet stilvalt, we moeten doorwerken aan de grote onderwerpen. In veel gesprekken gaat het gesprek ook over de toekomst van Nederland. In de onderstroom is er eensgezindheid om er gezamenlijk alles aan te doen om te zorgen dat een nieuwe regering focust op de lange termijn. Als de voortekenen niet bedriegen, is de politieke versnippering op haar retour. De partijen in het midden staan op de grote onderwerpen van bestaanszekerheid, klimaat en de goede overheid niet ver van elkaar af. De eerste optredens van de politieke leiders waren constructief en inhoudelijk. Komen er oplossingen in zicht, in plaats van politieke onmogelijkheden?
De inzet voor de verkiezingen van de VNG is consistent: financiële zekerheid voor de langere termijn, samenwerken als één overheid en focus op uitvoering. Deze punten passen in het breed gevoelde verlangen naar een betere overheid. Daarnaast werken we in de Denktank 2040 samen met De Argumenten-
fabriek en een grote groep bestuurders, wetenschappers en (jonge) burgers aan een inhoudelijke visie op Nederland in 2040. Dit gaat over de keuzes die nodig zijn om in te spelen op vergrijzing, klimaatverandering, geopolitieke ontwikkelingen,detechnologischerevolutieendesocialeversplinteringinde samenleving.Dedenktankformuleerdedriehoofddoelen:eengroener,krachtigerensocialerNederland.Omdattebereiken,moeterdekomendedecennia veelverandereninhetland.Hetvraagtpolitiekemoedomkeuzestemakendie goed zijn voor het algemeen belang op de lange termijn, maar die op de korte termijnpijndoenenspecifieke deelbelangen raken. Sneller dan gepland – in december – presenteren we de opbrengst van de Denktank 2040. Consistentie. Een heldere koers. Niet meer van crisis naar crisis, maar op tijd de goede beslissingen nemen om de ingrijpende maatschappelijke opgaven dieoponsafkomen het hoofd te bieden. Dit wensbeeld resoneert in deze tijd aan elke Haagse tafel. Het is alsof Kairos overal aanschuift . Met zijn weegschaal om de juiste afwegingen te maken, en met zijn grote kuif waaraan je hem kunt grijpen. In een bevlogen moment van inzicht en daadkracht; het kairotisch ogenblik. ← Het Verhaal voor Nederland 2040 staat op: toekomstnederland2040.nl
ALS HET KABINET VASTHOUDT AAN DE INGEBOEKTE KORTING VAN 3 MILJARD EURO OP GEMEENTEN, DREIGEN GROTE MAATSCHAPPELIJKE OPGAVEN VERTRAGING OP TE LOPEN. DIE WAARSCHUWING DOET ALEXANDER RINNOOY KAN. IN OPDRACHT VAN DE VNG ADVISEERT HIJ OVER HET FINANCIËLE GAT.
Alexander Rinnooy Kan zegt het meerdere malen: hij maakt zich grote zorgen over de ambities van rijk én gemeenten op grote dossiers als de woningbouw, de zorg, de ruimtelijke ordening en het sociaal domein. Vanaf 2026 staat er een korting van 3 miljard euro op het gemeentefonds in de boeken, tenzij het kabinet op Prinsjesdag ingrijpt. Het is onduidelijk of de nieuwe financieringssystematiek vanaf 2026, waar het nu demissionaire kabinet aan werkte, op tijd af zal zijn. De forse korting werpt ondertussen haar schaduw vooruit: nu al kunnen gemeenten moeilijk grote financiële verplichtingen meer aangaan die verder gaan lopen dan 2026. En het kabinet was tot nu toe weinig toeschietelijk om dat gat te vullen. Uit een nieuw BMC-rapport, in opdracht van de VNG, blijkt dat daardoor de integrale aanpak van maatschappelijke opgaven ernstig in de knel dreigt te komen. Besparingen op het ene terrein hebben ‘vaak een negatief financieel effect’ op een ander terrein, constateren de onderzoekers. Zo biedt binnenstedelijk bouwen de mogelijkheid om de sociale structuur in een wijk te verbeteren, maar zullen gemeenten om budgettaire redenen eerder kiezen voor nieuwbouw aan de rand van de stad, want dat is goedkoper. Rinnooy Kan leidt de Taskforce Taken en Middelen Gemeenten die door de
VNG is ingesteld om te adviseren over de omgang met de kortingen. Het BMC-rapport ligt aan de basis van het tweede deeladvies van de taskforce, dat begin deze maand werd gepubliceerd. BMC schat dat de korting voor de helft zal neerslaan in het sociaal domein, voor 40 procent in het fysieke domein en voor 10 procent in het veiligheidsdomein. Maar de onderzoekers wijzen op de grote samenhang tussen alle grote opgaven. Er spelen twee problemen met de gemeentelijke financiën, zegt Rinnooy Kan. Ten eerste is er het tekort zelf, dat dreigt te leiden tot verregaande en ingrijpende gemeentelijke bezuinigingen. Ten tweede: als het kabinet wél geld beschikbaar stelt voor specifieke
‘Gemeenten en het rijk zijn belangrijke bondgenoten geworden’
Alexander Rinnooy Kan is voorzitter van de Taskforce Taken en Middelen Gemeenten, ingesteld door de VNG. Hij is hoogleraar economie en bedrijfskunde aan de UvA. Eerder was hij onder meer voorzitter van de SER en lid (D66) van de Eerste Kamer.
opgaven, dan is dat vaak incidenteel. Daar kunnen structurele problemen niet mee worden opgelost.
De taskforce maakt zich zorgen over de gevolgen van de tekorten op de uitvoering. Kunt u dat toelichten?
‘Mensen verwachten op de grote dossiers terecht heel veel van de overheid. Op klimaat en energie bijvoorbeeld, maar rond wonen en veiligheid is het gevoel al niet minder urgent. Maar die korting van 3 miljard bedreigt het tempo waarmee deze opgaven worden opgepakt. 2026 is niet meer zo ver weg; gemeenten moeten verder kijken. Het rapport van BMC laat zien dat gemeenten zich alleen met heel grote moeite kunnen houden aan wat eerder met het rijk is afgesproken. En dat is voor iedereen slecht nieuws. Het is alleszins passend dat de VNG hier aandacht voor vraagt.’
De VNG adviseert gemeenten de dreigende tekorten in de begroting voor volgend jaar inzichtelijk te maken. Wat vindt u daarvan?
‘Het is een advies zonder precedent, maar ik begrijp het wel. De spelregel is dat gemeenten een sluitende begroting inleveren. Laat zien waar je compensatie moet zoeken. Ik ben heel benieuwd welk beeld dat oplevert. Onze verwachting is dat het gaat om de kwesties die wij ook aankaarten.’
U adviseert gemeenten de bezuinigingen door te voeren bij de medebewindstaken, en niet bij bijvoorbeeld het cultuurbeleid waar gemeenten een grotere beleidsvrijheid hebben. Waarom?
‘Gemeenten kunnen vrij direct reageren door te
bezuinigen op de vrij besteedbare middelen. Maar dat zijn ook terreinen die inwoners heel belangrijk vinden. Het heeft meteen effect op het beeld dat de inwoners van hun gemeente hebben. Dus dat raden we af. We raden ook af de ozb te gebruiken. Het is onhaalbaar om het tekort daarmee op te vullen, want dan moet je de ozb met minstens 60 procent verhogen, en je raakt burgers ook direct. Dan resteren alleen de medebewindstaken om op te bezuinigen. Dat blijkt ook uit het BMC-rapport. Maar goed, dit is onze inschatting. Uiteindelijk moeten gemeenten zelf keuzes maken.’
Op het VNG Jaarcongres is een motie aangenomen waarin gemeenten stellen dat het teruggeven van taken aan het rijk ook een mogelijkheid is. Is dat een optie?
‘Dat is een heel vervelend perspectief. Ik hoop niet dat het zover komt. Het is zorgelijk dat het überhaupt al ter sprake komt. Gemeenten en het rijk zijn in de afgelopen jaren belangrijke bondgenoten geworden bij het realiseren van beleid. Dat werd van beide kanten gewenst. Dat geldt ook voor de gezamenlijke verantwoordelijkheid bij de grote taken. Rijk en gemeenten kunnen niet zonder elkaar. De decentralisaties zijn verstandig geweest. Gemeenten hebben die taken loyaal op zich genomen. Maar dan zijn financiële voorspelbaarheid en stabiliteit vrij essentieel. Blijkbaar is dat moeilijk te regelen. En dat zeg ik echt met spijt.’
Al sinds de decentralisaties in 2015 is er discussie tussen rijk en gemeenten over het geld. Waarom gaat het zo moeizaam?
‘De machtsbalans slaat toch elke keer weer door richting het rijk. Het rijk heeft de portemonnee. Uiteindelijk is het voor de VNG, met alle invloed en gebundelde kracht die ze heeft, toch weer lastig om die balans in evenwicht te krijgen. Gemeenten doen enorm hun best om hun taken naar vermogen uit te voeren. Ze hebben plichtsbesef getoond. Dat wordt nu niet beloond. Als Prinsjesdag achter de rug is, willen we in de taskforce ook nog eens spreken over wat we van deze situatie kunnen leren voor de langere termijn.’
Het COELO constateerde eerder dit jaar dat het rijk steeds vaker geld op incidentele basis beschikbaar stelt, en dat pas laat aankondigt. Dat belemmert gemeenten om een goede begroting op te stellen, waardoor er vorig jaar geld is blijven liggen. ‘Ja, en dat is een heel ongelukkig neveneffect. Ook op dit punt is de relatie tussen rijk en gemeenten onbevredigend. Het nieuwe kabinet krijgt de kans om daar ten principale wat aan te doen.’
Wat verwacht u van het demissionaire kabinet?
‘Gemeenten en het rijk voeren nu overleg. Maar het is alleszins passend dat het demissionaire kabinet hier duidelijkheid over verschaft. Want het is voor gemeenten bijzonder vervelend om zo in onduidelijkheid te verkeren over zo’n substantieel deel van de begroting. Ik hoop dat de conclusies van BMC het rijk zullen inspireren om concrete bereidheid te tonen om iets te veranderen. Het rijk erkent gelukkig inmiddels ook dat er echt een probleem is.’
In 2015 bracht u in opdracht van de VNG al een rapport uit over het gemeentefonds. U pleitte daarin voor het uitbreiden van het gemeentelijk belastinggebied. Bent u daar nog steeds voorstander van?
‘Ja, en daar zijn heel goede redenen voor. Een disproportioneel deel van de inkomsten van gemeenten, zo’n 95 procent, komt rechtstreeks van het rijk. In landen om ons heen hebben gemeenten veel meer eigen ruimte. Vanuit democratisch perspectief is het beter om gemeenten meer ruimte te geven voor hun eigen belastingheffing. Op die manier kan de gemeenteraad zuiverder keuzes maken. Burgers kunnen dan beter aangeven wat ze lokaal belangrijk vinden. Als ze vinden dat het geld goed wordt besteed, dan accepteren ze misschien wat meer lastendruk. Of ze vinden dat de belastingen omlaag moeten. Dat is precies waar de lokale politiek over gaat. Dat hebben we destijds keurig en lastenneutraal uitgewerkt, het voorstel is ook door de VNG ondersteund. Maar dat was wel zo’n beetje het einde van het verhaal. Er komt natuurlijk een nieuw kabinet. Dat biedt op z’n minst ruimte om deze discussie weer op te starten.’ ←
‘In landen om ons heen hebben gemeenten veel meer eigen ruimte’
MAGAZINE 2023
De noodopvanglocaties voor asielzoekers schieten nog steeds tekort. Een jaar na de uitspraak van de rechter dat de omstandigheden moesten worden verbeterd, is er nog nauwelijks iets veranderd.
Uit onderzoek van VluchtelingenWerk bij 22 locaties voor (crisis)noodopvang blijkt dat de meerderheid niet voldoet aan Europese eisen. ‘Omstandigheden zijn nog steeds even schrijnend, of zelfs verslechterd sinds vorig jaar’, constateert de organisatie.
VluchtelingenWerk roept de overheid op tot ‘onmiddellijke actie’. (LM) ←
9,08
AGENDA
18 SEPTEMBER Raadsacademie: grip op raadswerk Raalte | raadsleden.nl
19 SEPTEMBER EN 3 OKTOBER Natuurinclusief isoleren Online, 13.00-14.00 uur | vng.nl/agenda
19 SEPTEMBER Raad en Rekenkamer: een nieuwe verbinding Online, 19.30-21.00 uur | raadsleden.nl
19 SEPTEMBER
Derde Dinsdagwebinar GemeenteOnline, 16.00-17.00 uur | vng.nl/agenda
21 SEPTEMBER Jeugd in Onderzoek 2023
’s-Hertogenbosch, 9.00-17.30 uur | jeugdinonderzoek.nl
21 SEPTEMBER Oplossingen voor passende huisvesting voor arbeidsmigranten
Utrecht, 12.30-16.30 uur | platform31.nl
22 SEPTEMBER Jaarcongres Vereniging van Amsterdam, 9.00-18.00 uur |
25 SEPTEMBER
Elke regio vertelt!
Utrecht, 12.00-17.00 uur | vng.nl/agenda
27 SEPTEMBER
Nacht van de integriteit
Zwolle, 18.00-22.00 uur | bit.ly/nachtvandeintegriteit
euro
aan de houder van een obligatie uit 1820
De eeuwigdurende obligatie werd uitgegeven in 1820 en onlangs voor 50 euro op een veilig gekocht. Het waardepapier kent een rente van 0,5 procent. Bron: Omroep Zeeland
Wat te doen als bestuurlijke problemen in een gemeente maar aanhouden? Het kabinet schetst twee mogelijke oplossingen, die voor het ministerie van Binnenlandse Zaken de voorkeur hebben boven het tussentijds ontbinden van de gemeenteraad.
Het kabinet puzzelt al enige tijd over de vraag hoe er kan worden ingegrepen in gemeenten waar de verhoudingen dusdanig verstoord zijn, dat er van goed bestuur geen sprake meer is. Op tafel ligt de optie om de Grondwet te wijzigen, zodat raad of college, de provincie of het rijk een gemeenteraad kan ontbinden. Maar hieraan zitten haken en ogen, vooral omdat dan wordt ingegrepen in de lokale democratie. Ook is het maar de vraag of de verhoudingen na tussentijdse verkiezingen veranderen.
In een Kamerbrief beschrijft het ministerie van BZK twee andere, minder ingrijpende varianten. Zo kan op incidentele -
houdt met het bestuurlijk functioneren van een gemeente en daarover advies kan uitbrengen aan bijvoorbeeld de commissaris van de Koning. Een andere variant houdt in dat de Kamer ook zelf kan ingrijpen. Daarvoor moet echter de Grondwet worden gewijzigd.
Een tweede optie is het mogelijk maken van een vorm van ‘bestuurlijke indeplaatsstelling’. Dat bestaat nu al bij
een gemeente een bepaalde taak verwaarloost, zou de provincie die over kunnen nemen. (RvdD) ←
3 VRAGEN AAN...
Bunschoten kent de laagste jeugdcriminaliteit van Nederland. Per duizend inwoners tussen de 12 en 18 jaar oud telde de gemeente in 2022 slechts drie verdachten van een misdrijf, maakte het CBS vorige week bekend. Burgemeester Melis van de Groep is trots op de gemeenschap.
Ging het gebak rond in het gemeentehuis, toen de CBS-cijfers bekend werden?
‘Nou nee, daar zijn we hier te nuchter voor. Ik had ook wel verwacht dat we goed zouden scoren, maar relatief de minste jeugdcriminelen, nee. Dus dat was een verrassing. Het is wel een weerspiegeling van onze gemeenschap. Hier heerst een hoog arbeidsethos, een cultuur van omzien naar elkaar. Het zijn niet zozeer de inspanningen van de gemeente waaraan deze mooie score is te danken, het is echt een verdienste van de gemeenschap en de instanties die mensen die het even moeilijk hebben, net dat duwtje in de goede richting geven. Een werkgever die zegt tegen de ouders van een jongen met wie het mis dreigt te gaan: hij mag wel bij mij komen werken. Aan het werk komen, een goede opleiding volgen, dat heeft hier de aandacht.’
Rijssen-Holten en Hardinxveld-Giessendam zijn de nummers 2 en 3 in de CBS-monitor. Het Reformatorisch Dagblad schreef: ‘In de biblebelt lopen de minste jonge boeven rond’. Is de goede score mede aan de kerken te danken?
‘Vanuit de kerken wordt veel gedaan voor de jongeren, met allerlei activiteiten. En natuurlijk, geloofsopvoeding geeft waarden en normen mee, waarmee we de jeugd de verantwoordelijke burgers van de toekomst willen maken. Maar ook in de biblebelt is niets menselijks ons vreemd, onze jongeren zijn niet allemaal lieverdjes. Ik zie het echt als een totaalplaatje van de cultuur. De samenleving neemt het voortouw, de gemeente is ondersteunend – los van ons eigen jeugdbeleid natuurlijk. We hebben drie amateurclubs die op hoog niveau in de voetbalcompetities meedraaien. Sportverenigingen horen ook bij die gemeenschap die de jeugd op het rechte pad kan houden. Voetbal gaat helaas vaak gepaard met geweld. Gelukkig hebben wij over het algemeen sportieve supporters, maar ik maak me wel zorgen over de supporters van profclubs die een stadionverbod hebben en dan hiernaartoe komen. Ik ben hierover in gesprek collega-burgemeesters en de KNVB.’
Tonen de cijfers van het CBS wel de hele waarheid? Wordt in hechte gemeenschappen niet veel met de mantel der liefde bedekt waardoor de politie geen volledig zicht heeft op wat zich daaronder afspeelt?
‘Ik zie de laatste tijd echt een kentering. Zaken worden benoemd en open besproken. De samenwerking met de politie is buitengewoon goed, ik heb niet de indruk dat er veel onder de radar blijft .’ ←
Totalen algemene uitkering gemeentefonds (meicirculaire 2023), geschoond voor loon- en prijsontwikkelingen
GEMEENTEN STEVENEN, ALS HET KABINET
NIET BIJSTUURT, AF
OP EEN KORTING VAN
3 MILJARD EURO IN 2026. DE LOKALE OVERHEDEN
SPREKEN VAN EEN
FINANCIEEL GAT, MAAR
HOE ZIET DAT ERUIT? DE OPSCHALINGSKORTING
BLIJKT LANG NIET DE GROOTSTE INGREEP.
De zorgen bij gemeenten nemen fors toe. Het nu demissionaire kabinet haalt in 2026 flink wat geld uit het gemeentefonds, tenzij het parlement of een volgend kabinet bijstuurt. Dit jaar zit er nog ruim 35 miljard euro aan algemene uitkering in de pot; dus zonder de specifieke decentralisatie- en integratieuitkeringen. Gecorrigeerd voor loon- en prijsstijgingen loopt dat op naar 36,5 miljard
in 2025. Maar in 2026 valt het terug naar 33,5 miljard. Maar hoe ziet dat ‘ravijn’ er eigenlijk uit? Een overzicht.
STRUCTURELE ACCRESKORTING
De omvang van het gemeentefonds is gekoppeld aan de hoogte van de rijksuitgaven. Dat is de trap-op-trap-af-systematiek. De jaarlijkse toename van het gemeentefonds heet het accres. Bij de start van Rutte-IV gebeurde er iets bijzonders: het kabinet bevroor eenzijdig het accres voor 2026 en nam een flink deel van het
Vanaf 2026, exclusief jeugd in miljarden
Aanpassing accres volgens nieuwe bbp-systematiek
Compensatie accres uit Voorjaarsnota 2023
Korting gemeentefonds 2023
Opschalingskorting
Uitblijven loon- en prijscompensatie
Uitblijven aanpassing accres
accres uit voorgaande jaren weer uit het gemeentefonds. Het gevolg: een min in 2026 van 2,2 miljard euro. Na overleg kwam er nog wel één miljard bij.
OPSCHALINGSKORTING
De opschalingskorting is een overblijfsel van het tweede kabinetRutte. Dat had bij de start de ambitie om gemeenten van minimaal honderdduizend inwoners te vormen. Die schaalvergroting zou leiden tot efficiëntie en lagere uitvoeringskosten voor gemeenten. De opschalingskorting gaf daar vervolg aan: oplopend tot 2025 zou er in totaal 975 miljoen euro uit het gemeentefonds worden gehaald. De eerste 300 miljoen is reeds ingeboekt, de verdere oploop is tot
en met 2025, de oorspronkelijke looptijd van Rutte-IV, bevroren. In 2026 staat echter het hele bedrag ingeboekt: een min van nog 675 miljoen euro.
Naast het accres wordt het gemeentefonds doorgaans ook aangepast aan de loon- en prijsontwikkeling. Stijgen de prijzen, dan worden immers de producten en diensten die gemeenten afnemen, duurder. Het kabinet stapt echter over op een andere methodiek voor de berekening ervan. Daardoor komt er een soort ‘kop’ bovenop de accres- en opschalingskortingen. Bij elkaar gaat het om een min van 360 miljoen in 2026, en 530 miljoen een jaar later.
Het aantal inwoners groeit. En dat leidt ieder jaar tot hogere kosten bij gemeenten. Zo moeten er bijvoorbeeld meer uitkeringen worden verstrekt. Daarvoor krijgen gemeenten jaarlijks een zogeheten volume-accres, dat ook wordt berekend volgens de trap-op-trap-af-systematiek. Dat volumeaccres ontbreekt in 2026.
En vanaf 2027 wordt overgestapt op een nieuwe berekeningsmethode, gebaseerd op de ontwikkeling van het bruto binnenlands product in de afgelopen acht jaar. Die methode levert echter een lager accres op. De korting loopt op van 760 miljoen euro in 2026 naar 1,7 miljard in 2028. ←
KOMT HET DEMISSIONAIRE KABINET TERUG OP DE VOORGENOMEN KORTING OP HET GEMEENTEFONDS EN KUNNEN GEMEENTEN NOG
EXTRA GELD TEGEMOETZIEN? GEMEENTEN WENSEN HET VURIG
MAAR WAAR ZOUDEN ZIJ DAT GELD AAN BESTEDEN?
VNG MAGAZINE VROEG HET AAN DE VOORAVOND VAN PRINSJES
DAG DRIE WETHOUDERS EN EEN RAADSLID.
Wijkbewoners, de gemeente, woningcorporaties en wijkorganisaties pakten tijdens de buurtaanpak in Zwijndrecht kwetsbare wijken aan.
(Beeld: gemeente Zwijndrecht)
‘Zonder bezuiniging hebben we de sleutel in handen om veel meer perspectief te bieden aan inwoners van onze meest kwetsbare wijken. Iets wat absoluut noodzakelijk is, maar onmogelijk met de voorgenomen bezuiniging op het gemeentefonds in 2026. Daardoor loopt Zwijndrecht tussen de zeven en tien miljoen euro mis. De gecombineerde bestrijding van armoede en aanpak van kwetsbare wijken is onze grootste sociale opgave. Deze omvat bijvoorbeeld woningbouw en onderhoud van de openbare ruimten. Maar ook de signalering van financiële problemen bij gezinnen. Als de bezuiniging niet doorgaat, dan kunnen we alle radertjes van de aanpak draaiende houden. Anders moeten we terug naar het absolute minimum. Dat heeft dan zijn weerslag op de hele samenleving.
Het duurzaam aanpakken en doorbreken van armoede vraagt om een lange adem. En ook het bedrijfsleven in Zwijndrecht investeert door bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen. Echter, werkgevers gaan deze bezuinigingen ook merken: door stress en schulden neemt het ziekteverzuim toe. Door de alsmaar oplopende kosten hebben we al een structureel tekort van drie miljoen euro op onze aanpak. Een nog groter tekort dwingt ons tot fors ingrijpen over de gehele linie.’ ←
aanstad combineert van oudsher wonen en werken. Dat vormt een belangrijk deel van onze identiteit. Maar omwille van leefbaarheid en duurzaamheid moet er dringend iets veranderen. Mocht er in september extra geld van het rijk komen, dan willen we dat gebruiken voor die opgave. Zaanstad kent midden in woonwijken industrie, vaak van grote bedrijven. Samen met bedrijven willen we stappen zetten naar een duurzamer leefomgeving. De
woon- en werkfunctie van onze gemeente willen we echter overeind houden. We kunnen samen met grote ondernemingen kijken naar verduurzamingsmogelijkheden, waarbij voor sommige bedrijven verplaatsen naar bedrijventerreinen binnen Zaanstad ook een optie is. Daarmee boeken we winst op het gebied van milieu en duurzaamheid. De grote bedrijven laten gronden achter in woonwijken; die kunnen we weer gebruiken voor gebiedsontwikkeling. Op het terrein van een voormalig groot bedrijf kunnen bijvoorbeeld kleinere bedrijven, voor wie de grond vaak schaars is, komen. Maar het kan eveneens gebruikt worden voor woningbouw. Niet onbelangrijk, want ook Zaanstad heeft dringend behoefte aan uitbreiding van zijn woningvoorraad. Extra financiële middelen stellen ons als gemeente in staat om de benodigde ruimtelijke procedures te begeleiden. We werken met bedrijven overigens niet alleen aan de ruimtelijke kant van de zaak. Samen met hen bekijken we ook hoe we inwoners beter kunnen opleiden voor de arbeidsmarkt van de toekomst en hoe we mensen uit andere branches kunnen inzetten bij de Zaanse bedrijven. Voor 2026 hebben we een begrotingstekort van ongeveer vijftien miljoen euro, in 2027 loopt dat op tot drieëntwintig miljoen euro. Komt er geen extra geld, dan raken investeringen in bedrijventerreinen in de knel.’ ←
RAADSLID GEMEENTEBELANGEN DE WOLDEN
k hoop dat we niet worden gedwongen een salomonsoordeel te vellen over welke plannen we wel of niet kunnen uitvoeren. De voorgenomen bezuiniging op het gemeentefonds in 2026 dwingt ons daar wel toe. Die betekent voor De Wolden een bezuiniging van structureel 1,7 miljoen euro per jaar. Gelijk aan vijftig procent ozb-verhoging. Voor een plattelandsgemeente als de onze komt dat neer op een complete kaalslag. Hopelijk komt het niet zover.
We werken hard aan het behoud van de vitaliteit in De Wolden. Alle onderdelen van onze plannen dragen daaraan bij: aanpak van vakantieparken die geen recreatieve functie meer hebben, steun voor kleine woningbouwprojecten, ontsluiten van dorpen door goede verbindingswegen, broodnodige verbetering van onderwijshuishuisvesting. Laat je één van deze plannen los, dan is het verband weg. Dat gaat ten koste van de vitaliteit van de gemeente. Mocht de bezuiniging gehandhaafd blijven, dan zijn we gedwongen de grove kaasschaaf te gebruiken: overal fors iets vanaf, dus ook minder geld voor bijvoorbeeld subsidies voor verenigingen en natuur.
‘Zonder geld raken investeringen in bedrijventerreinen in de knel’
‘Net als de meeste gemeenten heeft Delft extra woningen nodig. De nood is hoog. Neem de sociale huursector; de wachttijd voor een huis is zes jaar. Mocht het rijk met extra geld over de brug komen, dan zet ik dat het liefst in om de woningbouw op gang te houden. Delft heeft plannen liggen voor het ontwikkelen van locaties voor woningbouw. Die planning is ambitieus, maar lijkt steeds lastiger uitvoerbaar door stijgende rente en hogere bouwkosten. Toch is het belangrijk om die plannen zoveel mogelijk uit te voeren en de woningen ook betaalbaar te houden. Het eerste signaal dat dit onder druk staat, is dat architecten merken dat ze minder opdrachten krijgen. Zij zijn de kanarie in de kolenmijn. Dit heeft zich in de wooncrisis van ruim tien jaar geleden ook voorgedaan, met als neveneffect dat architecten, aannemers en projectleiders bij gemeenten zonder werk kwamen te zitten. Ik hoop dat wij dit nog in ons geheugen hebben en dit gaan voorkomen. Dat vraagt regie en wellicht ook een structurele financiële bijdrage van het rijk om de woningproductie draaiende te houden. De korting van
3 miljard euro levert Delft een flink, structureel tekort op. Dat kunnen we alleen oplossen door te bezuinigen op zaken die voor inwoners van de stad van belang zijn. Dan gaat het bijvoorbeeld om welzijns- en armoedebeleid. Mocht het kabinet z’n poot stijf houden, dan moeten de raad en het college bepalen waarop wordt bezuinigd.’
Het is bijna ondoenlijk op deze manier beleid uit te voeren. Vergeet ook niet dat je dan als lokale overheid de betrouwbaarheid van de gehele overheid aantast. Buiten je schuld. Overigens sorteert De Wolden niet voor op de slechte financiële vooruitzichten. We volgen het advies van de VNG om voor 2026 geen sluitende begroting in te dienen. En mocht de bezuiniging van drie miljard euro toch doorgaan, dan gaan wij de opdrachten die het rijk bij ons neerlegt, heroverwegen. We zijn blij dat de VNG hierover spreekt met het kabinet.’
Delft heeft plannen liggen voor het ontwikkelen van locaties voor woningbouw.
Op 2 november 2023 zet de VNG de uitvoering centraal tijdens het VNG Uitvoeringscongres ‘Bouwen vanuit de praktijk’ in de Fokker Terminal Den Haag. Gemeenten kunnen op deze dag direct toepasbare uitvoeringsproducten ontdekken en hun eigen successen en wensen delen met elkaar en met de VNG.
Het belang van een goede uitvoering door de overheid wordt steeds zichtbaarder. Gemeenten hebben hierin een voortrekkersrol. Zij staan dichtbij inwoners en ondernemers en laveren tussen regels en beleid om hun dienstverlening op een goede manier in de praktijk te brengen. Tegelijkertijd hebben zij te maken met steeds grotere maatschappelijke opgaven. Toenemende cyberdreiging, de woonopgave, klimaatopgaven, energietransitie, bestaanszekerheid, krappe arbeidsmarkt, standaardisering van de digitale infrastructuur en het herstel van vertrouwen in de overheid. Om er een paar te noemen. Dat zijn grote vraagstukken die om gezamenlijke oplossingen vragen.
Tijdens de algemene ledenvergadering dit jaar introduceerde VNG haar strategie 2030 ‘Een stap vooruit’, waarin het vergroten van de slagkracht en versterking van de uitvoering belangrijke onderdelen zijn. In die strategie pleit VNG voor een omkering waarin gemeenten en provincies meebeslissen en verantwoordelijkheid nemen voor de ontwikkeling van beleid (of wet- en regelgeving) als het nodig is. Rijk, provincies en gemeenten zijn complementair in dit model en fungeren als één overheid. Gemeenten kunnen het verschil maken omdat ze de leefwereld van hun inwoners en de uitvoering kennen. De VNG ziet de gemeentelijke praktijkvariatie als een rijk potentieel.
Inhoud Uitvoeringscongres
Het VNG Uitvoeringscongres gaat over het rijke potentieel van gemeenten. De organisatie wil dat deelnemers nieuwe ideeën ophalen, direct toepasbare uitvoeringsproducten ontdekken en hun eigen successen en wensen delen met elkaar en met de VNG. Maar hopelijk komt er ook terugkoppeling over wat er nog ontbreekt om de uitvoering verder te versterken. Op basis van ervaringen van gemeenten en vanuit het principe dat gezamenlijk meer mogelijk is dan alleen, zet VNG de lijnen uit voor de toekomst.
Op het programma staan ruim 45 workshops en lezingen. Duik in de Digital Decade, speel met de Routekaart Hersteloperatie Toeslagen en leer de impact kennen van Uitvoeringstoetsen. Het volledige overzicht van workshops en sessies is te vinden op www.vnguitvoeringscongres.nl. Deelnemers stellen hun eigen programma samen in drie rondes.
De dag start met een plenaire sessie. Mark Boumans (vicevoorzitter van de VNG) heet iedereen welkom. Daarna volgt een gesprek met Arre Zuurmond (Regeringscommissaris Informatiehuishouding), Renske Leijten (oudTweede Kamerlid) en Michiel Muller (medeoprichter Picnic) over het belang van ons werk en de uitdagingen die er liggen. Het congres wordt begeleid door dagvoorzitter Esther van der Voort.
Op de informatiemarkt is tijd en ruimte om te praten over producten en diensten van VNG die bijdragen aan een effectieve uitvoering. Deelnemers maken daar kennis met de gezamenlijke gemeentelijke uitvoeringsproducten en -diensten. Leer bijvoorbeeld het ketenbureau i-Sociaal Domein beter kennen en/of praat met de mensen van het programma Common Ground. Grijp de kans om persoonlijke datavaardigheid te testen op de datastand. Tijdens de hele dag is er volop gelegenheid om ervaringen te delen en te netwerken met collega’s uit andere gemeenten.
Deelthema’s
Inclusieve samenleving
Het vergroten van de kansengelijkheid, het herstellen van de bestaanszekerheid en het makkelijker maken van gezond leven zijn drie opgaven in het sociaal domein die centraal staan in dit thema.
Fysieke leefomgeving
Sneller bouwen, werken aan bereikbaarheid en de uitvoering van het Klimaatakkoord vragen om samenwerken, slim organiseren én het gebruik van technologie en data. Tijdens het Uitvoeringscongres krijgt u handvatten om concreet met deze opgaven aan de slag te gaan.
Informatiesamenleving
De digitale transformatie biedt volop kansen en brengt vragen met zich mee. In dit thema staan digitale veiligheid, gegevensuitwisseling
en gezamenlijke standaarden en informatieinfrastructuur centraal.
Versterken lokale uitvoering
Als gemeenten werken we samen aan nieuwe producten, kopen we samen in en spreken we gezamenlijke standaarden af. In dit thema leert u alles over onze activiteiten voor een efficiënte en slimme lokale uitvoering.
Het hele programma is samengesteld vanuit ‘bouwen vanuit de praktijk’. Diensten en standaarden zijn allemaal bouwstenen waarmee gemeenten hun eigen uitvoering verder kunnen versterken, maar ook de gezamenlijke uitvoering van alle gemeenten. Dat is immers de basis om te bouwen aan Nederland.
Deel uw lokale succes!
Heeft uw gemeente een project, initiatief of oplossing ontwikkeld dat andere gemeenten kunnen hergebruiken? Doe dan mee met GemeenteDelers en meld uw casus aan. Zo deelt u uw succesvolle lokale aanpak op een landelijk podium.
Vragen stellen en aanmelden kan op het Uitvoeringscongres.
Meer info: www.gemeentedelers.nl
In Nijmegen duikt een vrouw in een vuilnisbak, op zoek naar kleine
ze kan inwisselen voor statiegeld. Sinds twee jaar zit er statiegeld op
van dit jaar ook op blikjes. Dat zou ervoor moeten zorgen dat er minder wordt weggegooid en op straat terechtkomt. Maar dat lukt nog niet echt. Het bedrijfsleven is wettelijk verplicht 90 procent
in te nemen, maar haalt dat bij lange na niet.
Staatssecretaris Vivianne Heijnen toonde zich vorige week ontstemd over de resultaten tot nu toe. Zij wil dat het inleveren gemakkelijker wordt en dringt aan op meer statiegeldapparaten.
WAS EEN STRUIKROVER VROEGER EEN WEGENSCHENDER DIE DE EENZAME REIZIGER LIEVER NIET TEGENKWAM, TEGENWOOR DIG IS HIJ OF ZIJ EEN WELKOME VERSCHIJNING RENOVATIELOCATIES REDDEN DE ROVERS PLANTEN VAN DE ONDERGANG.
Struikrovers redden het bestaande groen uit tuinen van gesloopte woningen en geven planten en struiken in de directe omgeving een tweede leven.
‘Bij struikroven komt alles samen: welzijn, gezondheid, gemeenschapszin, biodiversiteit en natuurbeleid,’ vertelt Iris Blom van Stichting Struikroven. De stichting werkt in opdracht van woningcorporaties, projectontwikkelaars of gemeenten. Het groen krijgt een tweede leven in tuinen van omwonenden, op plekken in de openbare ruimte of in een ‘roverstuin’, een logeertuin voor sloopgroen. Volgens de stichting gaan jaarlijks honderden voetbalvelden aan bestaande planten en struiken verloren bij herstructureringsprojecten. Waardevolle volwassen planten, bomen en struiken die een bijdrage leveren aan
een duurzame en circulaire wereld. ‘We moeten allemaal vergroenen. De planten staan er, maak daar gebruik van’, roept Blom gemeenten op.
AANKLEDEN
Aan de basis van Stichting Struikroven ligt een burgerinitiatief in Eindhoven rond 2017. Bernice Kamphuis, van oorsprong opbouwwerker en tegenwoordig buurtactivist, kocht een huis met een versteende tuin in een wijk die gesloopt werd. Binnen het afgesloten terrein stond het vol met planten. Ze nam contact op met de woningcorporatie en kon vervolgens haar eigen tuin aankleden met volwassen planten en struiken. ‘Daar heeft Bernice gelijk iets omheen georganiseerd’, vertelt Blom, ‘zodat ook andere buurtbewoners groen uit de vooren achtertuinen konden halen.’ Kamphuis realiseerde zich dat op veel locaties in het land onnodig groen
verdwijnt. Ze kwam er na onderzoek achter dat structureel groen redden gewoonweg niet bestaat. ‘Tegelijkertijd zijn er altijd mensen die graag plantjes willen ruilen of die geen gekochte planten in hun tuin hebben staan,’ zegt Blom. Kamphuis reisde stad en land af om her en der struikroveracties te organiseren. Het werd haar duidelijk dat je in je eentje wel een beweging kunt opstarten, maar niet groot kunt maken, zegt Blom. ‘Om deze acties op te zetten, zijn mensen nodig die de buurt kennen, lokaal actief zijn en die een lokaal netwerk hebben. Lokale struikrovers dus.’
Kamphuis verzamelde een groepje gelijkgestemden om zich heen en er werd een academie opgericht. De stichting bestaat nu zo’n anderhalf jaar. Blom noemt Struikrovers ‘sterk als landelijke beweging en groeiende’.
Nog niet in iedere provincie zijn struikrovers actief. Blom hoopt dat daar snel
‘Bij een sloopproject bied je mensen die er wel blijven wonen de kans iets te doen.’
verandering in komt. Ze verzorgt binnenkort voor de tweede keer een vijfdaagse cursus aan de academie voor mensen die struikrover willen worden. ‘Je hebt aardig wat kwaliteiten nodig om als struikrover ook impact te hebben.’
Blom is zelf struikrover in Breda, een van de klimaatburgemeesters daar en medeoprichter van de Tuinplantenkringloop in de stad. Ze is daarnaast actief in het centrale ondersteuningsteam dat lokale struikrovers ondersteunt, contact onderhoudt met verschillende partners en aanvragen voor lokale acties afhandelt. Sommige aanvragen worden door de lokale struikrover zelf binnengehaald. Dat gaan dan in overleg met de gemeente, woningcorporatie of ontwikkelaar. Stichting Struikrovers heeft een strategisch partnerschap met Heijmans, Vesteda, BAM Wonen, ERA Contour, Dura Vermeer en met Meerbomen.Nu, een onderdeel van Urgenda. Die ondersteunen de stichting financieel. Blom: ‘Zij willen het struikroven in hun eigen DNA opnemen op weg naar de circulaire economie. De partners zetten struikrovers ook in bij renovatie- en sloopprojecten.’
Blom is blij met die financiële ondersteuning. Volgens haar vindt iedereen het redden van planten een fantastisch ini tiatief dat veel samenbrengt in een buurt.
Maar het is wel kwetsbaar. Mensen zien het als vrijwilligerswerk gedaan door mensen vanuit passie. Het feit dat er ook een prijskaartje aanhangt, in de vorm van inhuur van begeleiders, schrikt af. Dat maakt het moeilijk om echt op te schalen, zegt Blom. ‘Er zit veel voorbereidingstijd in, het nodige denkwerk en veel specialisme om een actie goed te laten verlopen.’
De communicatie, het vooronderzoek, het regelen van de dag, het zoeken van maatschappelijke partners en de hele aankleding: het wordt allemaal uitgevoerd door betaalde krachten. ‘Wij zorgen ervoor dat de actie van begint tot eind goed verloopt. We gaan altijd op zoek naar wat leeft in een wijk om bestaande structuren te versterken en krachten te bundelen.’
De planten komen gratis ter beschikking voor omwonenden of organisaties die willen vergroenen. De kosten zijn voor
rekening van de opdrachtgever, zoals de gemeente, woningcorporatie of projectontwikkelaar.
Gemeenten als opdrachtgever vormen nog een zeldzaamheid. Dat komt volgens Blom omdat ze meestal geen eigen projecten hebben. Ze nemen struikroven ook niet mee bij de uitgifte van grond en aanbestedingen. Blom zou met Stichting Struikrovers graag aansluiten bij de prestatieafspraken die gemeenten maken met woningcorporaties. ‘Eigenlijk zouden alle gemeenten moeten struikroven, want alles komt samen. Maak struikroven normaal bij alles wat er gebouwd of gesloopt wordt. Zorg voor draagvlak en laat weten dat het normaal is om groen te redden.’
DUURZAAMHEIDSPACT EINDHOVEN
Eindhoven heeft in het zogeheten Duurzaamheidspact, een samenwerking tussen de woningcorporaties, de huurdersvertegenwoordiging PEK (Platform Eindhovense Klantenraden)
MAGAZINE 2023
en de gemeente afgesproken, dat bij elk sloop- of renovatieproject gekeken wordt of de struikrovers ingezet kunnen worden. Verantwoordelijk wethouder Rik Thijs (GroenLinks): ‘Met Stichting Struikroven is afgesproken dat als zij een locatie op het oog heeft die eigendom is van de gemeente of woningcorporatie, wij bekijken hoe we de stichting kunnen faciliteren.’
Thijs ziet struikroven als een heel mooi initiatief. ‘Het brengt mensen bij elkaar, je ziet een glimlach op het gezicht van bewoners die komen struikroven. Onlangs nog bij de herinrichting van de Boschdijk. Prachtige vaste planten met veel bloemen krijgen een tweede leven.’
Blom erkent dat het gemakkelijk is om naar een tuincentrum te gaan om plantjes te kopen. Maar, zegt ze, ‘een plantenkwekerij op de huidige manier is echt niet duurzaam. Denk aan de gebruikte turf, het plastic en de vervoersbewegingen.’ Ook het behoud van biodiversiteit en CO2-opslag zijn er in eerste instantie niet mee gediend. Het duurt lang voordat een klein plantje groot genoeg is om bij
te dragen aan de opvang van CO2. ‘Als je een grote plant vernietigt die al jaren groeit, ben je die hele voorsprong gelijk kwijt. Dat valt niet meer te compenseren.’ Blom noemt een bestaande tuin een ecosysteemdienst. Alles houdt verband met elkaar en het heeft jaren gekost om dat systeem op te bouwen. ‘Een volwassen plant heeft aan de wortels allerlei gezonde bacteriën zitten. Als je die structuur lokaal weet te behouden, heeft die plant gelijk een veel grotere waarde voor het bodemleven en voor de andere planten. Dat zorgt ook voor gezondere lucht en aantrekkingskracht voor insecten. Een kleine plant vormt nog geen onderdeel van het ecosysteem.’
SOCIALE COHESIE
Struikroven is ook goed voor de sociale cohesie. Het bouwt gemeenschapszin op, zegt Blom. ‘Het maakt zoveel wakker in een wijk. Er is niemand die niet van groen houdt. Bewoners krijgen zo de kans om groen te redden en iets voor de buurt te doen.’ Dat valt volgens haar met niets te vergelijken. Er is geen alternatief voor dat groen dat verdwijnt. ‘Bij een sloopproject bied je mensen die er wel
blijven wonen de kans iets te doen. Hun wijk wordt aangetast. Bewoners kunnen zo meebeslissen, dat geeft een gevoel van erkenning dat ze daar wonen.’ Wethouder Thijs haalt ook de sociale component aan. Bewoners treffen elkaar om samen het groen te redden uit de wijk. Mensen komen de planten zelf uit de grond halen. Die krijgen vervolgens plek in de eigen tuin. ‘Dat is goed voor de saamhorigheid in de wijk. Het helpt mensen met een smalle beurs om hun tuin in te richten, gaat verstening tegen en is goed voor de biodiversiteit.’
Groen dat bij herontwikkeling in Eindhoven vrijkomt en niet meteen kan worden herplaatst, gaat tijdelijk naar de Roverstuin. Die is dit jaar aangelegd bij buurthuis ’t Struikske door Woonstichting ’thuis, stichting Wijkoverleg ’t Ven en Stichting Struikroven. ‘Qua locatie was dit ideaal, omdat dit vlak bij een sloop- en nieuwbouwproject is’, zegt Thijs. ‘Dat biedt een oplossing voor het verdwijnen van bestaand groen dat makkelijk een tweede leven kan krijgen.’ ←
SGP-raadslid Erik van den Bosch (Hardinxveld-Giessendam) noemt het ‘onverteerbaar’ dat zijn fractievoorzitter
Arie van den Berg is overgestapt naar de lokale partij
T@B, Reformatorisch Dagblad 7 september
Het ministerie van Binnenlandse Zaken werkt aan een circulaire die meer duidelijkheid moet bieden over wat er precies verstaan wordt onder een raads- of commissievergadering. Dat blijkt uit antwoorden op Kamervragen.
Dagblad de Stentor beschreef eerder dat gemeenten ‘massaal’ overleg voeren achter gesloten deuren. Het gaat dan bijvoorbeeld om informele bijeenkomsten, waar overigens geen politiek bedreven wordt. Volgens de krant overtreden gemeenten daarbij de Gemeentewet. Raadsvergaderingen moeten immers openbaar zijn.
Maar minister Hanke Bruins Slot nuanceert dat beeld. De Gemeentewet bevat geen bepalingen over bijvoorbeeld technische briefings. ‘De conclusie dat met dergelijke bijeenkomsten de wet overtreden zou worden, is dan ook onjuist.’ Dergelijke vergaderingen mogen dus besloten worden gehouden. Om onduidelijkheden over dit soort vergaderingen weg te nemen, wil het ministerie een circulaire uitbrengen. Daarin wordt benadrukt dat ook bij dit soort overleggen transparantie en democratische legitimiteit van belang zijn. (RvdD) ←
Beste Thorbeckeprofessor, IS EEN BURGEMEESTER EEN ‘HOEDER VAN DE DEMOCRATIE’, ZOALS JE TEGENWOORDIG WEL HOORT?
EEN VRAAGSTELLER
Beste vraagsteller,
Ook ik heb de indruk dat deze metafoor steeds vaker opduikt voor de burgemeester. In het krantenarchief begint dat ongeveer in 2015 en groeit het sindsdien. Wellicht heeft Hein Albeda daar een grote rol in gespeeld. Hij schreef in 2010 een rapport over de wettelijke taak van burgemeesters om toe te zien ‘op de kwaliteit van de procedures op het vlak van burgerparticipatie’ en zette daar de titel De burgemeester als hoeder van de democratie boven. Albeda beschreef hoe burgemeesters nieuwe manieren van inspraak zoeken, opletten dat gevraagde inspraak serieus wordt genomen en proberen te zorgen dat ook de zachte stemmen ook worden gehoord. Allemaal mooie dingen. Maar sindsdien heeft de metafoor een bredere betekenis gekregen, zoals ook BZK zich tegenwoordig ‘hoeder van de democratie’ noemt.
Of de term gelukkig is, weet ik niet. De term is weinig precies maar legitimeert veel, en daar houden constitutionalisten niet van. Kwaliteitsbewaker van burgerparticipatie zou dan ook beter zijn, maar dat bekt natuurlijk een stuk minder lekker. ←
Ook een vraag voor Geerten Boogaard?
Stuur een mail
naar: thorbeckehoogleraar@ vngmagazine.nl.
Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar
Het is nogal wat als je uit de SGP stapt, de ChristenUnie overslaat en je aansluit bij een plaatselijke partij.
GEMEENTEN MAKEN IN TOENEMENDE MATE GEBRUIK VAN KUNST MATIGE INTELLIGENTIE. MAAR DAT IS NIET IETS OM JE ZORGEN OVER TE MAKEN, VINDT RAADSLID EN ONDERZOEKER MAAIKE HARMSEN. ZOLANG JE AI MAAR ZIET ALS HULPMIDDEL. ‘DE MENS MOET UITEINDELIJK DEGENE ZIJN DIE BESLIST.’
De gelegenheid vroeg erom, vond wethouder Ufuk Kâhya van ’s-Hertogenbosch. In de aanloop naar de jaarlijkse DataWeek NL hield hij eind juni een toespraak die volledig was geschreven door ChatGPT. Volgens de wethouder keken mensen even vreemd op, want het computerprogramma gebruikte woorden die hij normaal niet zou uitspreken. Pas aan het einde van de speech kwam de onthulling dat de speechschrijver een machine was. Een primeur voor het Bossche college van B en W, meldde Kâhya trots in het Brabants Dagblad. Het gesprek over de zin en onzin van kunstmatige intelligentie neemt een
hoge vlucht sinds de introductie van ChatGPT, merkt Maaike Harmsen op. Zij is gemeenteraadsraadslid in Rijswijk en werkt daarnaast aan een promotieonderzoek over technologie en ethiek. Niet alleen als wetenschapper, maar ook als lid van de werkgroep digitalisering van de ChristenUnie volgt ze het debat op de voet. Ze is vooral benieuwd naar het mens-
Jubileum IBD
Op 28 september viert de Informatiebeveiligingsdienst (IBD), een onderdeel van VNG, zijn tienjarig jubileum met een besloten feest met zijn relaties. Het thema AI staat dan op het programma. Diezelfde dag wordt in Amersfoort het congres ‘Samen Digitaal Veilig’ gehouden, een initiatief van het VNG-programma Digitale Veiligheid. De VNG publiceerde eerder een position paper over AI. Lees daarover meer op vng.nl/publicaties/position-paper-kunstmatige-intelligentie of scan de QR-code.
beeld dat schuilgaat achter de argumenten die vooren tegenstanders gebruiken.
Maaike Harmsen neemt zelf een nuchter standpunt in. Kunstmatige intelligentie of AI gaat in steeds meer onderdelen van ons leven een rol spelen, passief en actief. Maar we moeten van AI niet meer maken dan het is: een stuk gereedschap, een hulpmiddel dat in het beste geval ons geestdodend werk uit handen kan nemen. ‘We moeten aan deze techniek niet te veel macht en waarde toekennen, want AI zal nooit een beslissing moeten nemen, dat moet altijd de mens zijn.’
Eerder dit jaar vroegen techbedrijven om een ‘adempauze’ bij het gebruik van ChatGPT. De ontwikkelingen met kunstmatige intelligentie zouden te snel gaan, stelden onder anderen Elon Musk en Apple-oprichter Steve Wozniak. Harmsen vindt zo’n pauzeknop overdreven, zelf kan ze de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie nog uitstekend bijbenen. ‘En ik ben theologe.’ Wel ziet ze veel ‘koudwatervrees’ bij dit onderwerp. ‘Maar als je er even in duikt, valt het reuze mee.’
De kunst is volgens de promovendus om kunstmatige intelligentie niet groter te maken dan het is. ‘Het hangt heel erg af van je mensbeeld hoe bedreigend je AI vindt.’ In Silicon Valley, de bakermat van AI, wordt de mens beschouwd als een optelsom van datapunten die kunnen worden gemanipuleerd. Daar komt het idee vandaan dat je met computers de mens zou kunnen nabouwen. Met zo’n ‘klein, gereduceerd mensbeeld’ wordt vooral veel waarde gehecht aan rekenkracht. ‘Een computer ontbeert bijvoorbeeld
een moreel kompas, daarom moet de mens altijd de beslissing nemen.’
De mens, met zijn creativiteit en kritisch denkvermogen, is volgens haar juist heel hard nodig om kunstmatige intelligentie bij te sturen. Dat geldt ook voor de algoritmes die gemeenten in toenemende mate gebruiken voor het voorkomen van verkeersopstoppingen, het automatisch herkennen van afvalzakken tot het voorspellen van fraude. ‘Als toezichthouder moeten raadsleden hier kritisch naar kijken. Is het gebruik veilig, wat voor profilering levert dit algoritme op, is de privacy geborgd?’ Ze kunnen daarbij sinds kort terecht bij een register waarin een aantal gemeenten hun rekenmodellen registreerden. Als volksvertegenwoordigers moeten raadsleden zich bewust zijn van de werking van algoritmes in sociale media, zegt Harmsen. ‘Deze zoeken extremen op, dus als jouw standpunt mild is, word je minder snel gevonden. Met een middenpositie heb je minder bereik.’ Verder ziet ze ook een rol voor raadsleden als initiatiefnemer. Ze kunnen bijvoorbeeld vragen
‘We moeten aan AI niet te veel macht en waarde toekennen’
om algoritmes die zorgmijders opsporen. ‘Nu zijn we vooral gefixeerd op burgers die géén recht hebben op een uitkering. Maar we kunnen het ook omkeren: wie heeft er wél recht op maar krijgt deze niet?’
Ze doelt daarbij op de algoritmes die worden ingezet voor de opsporing van fraude en ondermijning. ‘Algoritmes geven een voorspelling over mogelijke fraude of ondermijning. Maar dat is nog geen veroordeling. Met een algoritme stel je een bescheiden vraag, met het antwoord moet bescheiden worden omgesprongen, maar dat gebeurt niet altijd.’ Raadsleden moeten hier extra alert op zijn. Harmsen is blij met de nieuwe Europese wet die het gebruik van kunstmatige intelligentie reguleert. Daarin worden eisen gesteld aan de kwaliteit van data, transparantie, menselijk toezicht, nauwkeurigheid en risicobeheersing.
KANSEN
Nijmegen nam in 2021 een rigoureus besluit over algoritmes. ‘Geen besluitvorming met behulp van kunstmatige intelligentie’, staat in het manifest Wij zijn open en weerbaar Nijmegen. De wethouder digitalisering, Tobias van Elferen (D66), vindt het bovendien belangrijk dat raadsleden zich bewust zijn van het belang van kunstmatige intelligentie en hoe die raakt aan publieke waarden. Bij dat laatste wordt automatisch gedacht aan informatiebeveiliging en privacy, maar ook kansengelijkheid en democratie kunnen volgens hem in het geding zijn. Over hoe kunstmatige intelligentie uitpakt voor de publieke waarden, organiseerde hij voor raadsleden een bijeenkomst. Aan een vervolg wordt gewerkt.
De wethouder ziet niet alleen beren op de weg als het om AI gaat. ‘De potentie van deze ontwikkeling is groot. Wel moeten er goede afspraken worden gemaakt over hoe we de kansen kanaliseren, en we moeten het aandurven om kunstmatige intelligentie meer voor ons te laten werken.’ Bijvoorbeeld door AI te gebruiken om de privacy te beschermen. Als voorbeeld noemt hij het idee om camera’s te gebruiken op de vuilniswagen. ‘Dat levert een schat aan informatie over de openbare ruimte op, maar kan ook een gigantische inbreuk zijn op de privacy van mensen. AI kan al die privacygevoelige informatie registreren en filteren, waardoor alleen de beelden overblijven waarvoor een wettelijke grondslag bestaat.’
Ook in andere gemeenteraden staan de ethische en juridische aspecten van kunstmatige intelligentie inmiddels op de agenda. Het Alphense raadslid Evon Zevenbergen (Nieuw Elan) liet over dit onderwerp een motie schrijven door ChatGPT, compleet met overwegingen en verzoeken aan het college.
‘Die mogelijkheid bestaat’, reageert Harmsen, ‘het is alleen de vraag of het zinnig is.’ Juist door het gemak van ChatGPT vindt ze dat raadsleden terughoudend moeten zijn. ‘Bedenk dat je met zo’n motie ambtenaren veel werk bezorgt.’
Een ander nadeel is dat ChatGPT in tien procent van de gevallen ‘hallucineert’ en complete onzin verkoopt. ‘Het is dus ook in dit geval niet de bedoeling dat je er volledig op vertrouwt.’ ←
Trendanalyse VNG
De VNG heeft onlangs een trendanalyse over AI en algoritmen online gezet. Deze analyse informeert gemeenten over de meest relevante technologische ontwikkelingen, wetenschappelijke inzichten en ontwikkelingen in het AI-beleid. Kijk op bit.ly/kennisnetwerkdata of scan de QR-code.
Het kabinet is gevallen, er komen verkiezingen aan en de peilingen voorspellen onheil voor de regeringspartijen. Door stijgende energieprijzen en duurdere boodschappen is de koopkracht van veel burgers dit jaar gedaald, ondanks de miljarden euro’s die de regering uittrok om die koopkracht overeind te houden. Dit jaar vervallen de maatregelen om stijgende energieprijzen te compenseren en het aantal mensen dat leeft onder de armoedegrens dreigt op te lopen tot 1 miljoen, zo voorspelt het CPB. Dat is 1 op de 17 Nederlanders. Vreemd genoeg presenteerde het CBS in 2019 nog een heel optimistische studie waarin de ‘kans op armoede’ zou zijn afgenomen. De redenering: omdat ruim 22 procent van de huishoudens in de jaren ’80 het risico liep in armoede te belanden, en dat nu is gedaald tot 6 procent, is het armoederisico ‘gering’ in ons land.
Maar wie alleen kijkt naar de inkomensgrens, mist het dieperliggende probleem. De inkomensongelijkheid in Nederland is de afgelopen veertig jaar flink toegenomen en die verschillen tussen huishoudens aan de boven- en onderkant zijn hardnekkig. Door de dalende koopkracht tijdens de crisisjaren 2007-2013, de impact van de coronacrisis en de sterk stijgende energieprijzen door de oorlog in Oekraïne zijn bij veel huishoudens alle financiële buffers verdampt. Een groot deel van alleenstaanden, gepensioneerden en mensen met tijdelijke contracten leven van salarisstrookje naar salarisstrookje.
Veel burgers voelen zich economisch kwetsbaar. Die kwetsbaarheid concentreert zich nog sterker bij mensen in huurwoningen, vooral in de vrije sector. Om nog maar te zwijgen van alle jonge stellen die gezinsvorming moeten uitstellen vanwege het tekort aan betaalbare woningen. De verschillen in economische kwetsbaarheid zijn vooral een kwestie van woningbezit, van vermogen. Nederland is een ‘tweekastenmaatschappij’ geworden waarin huizenbezitters staan tegenover gezinnen in een (dure) huurwoning. Ook in uw gemeente worden veel te weinig woningen gebouwd, waardoor de huizenprijzen onnodig hoog blijven.
In raadsvergaderingen praat u vast en zeker vaak over het armoedebeleid en steunt u ruimhartig voedselbanken, kortingskaarten voor mensen met een minimuminkomen en andere lapmiddelen. Zelfs gezinnen die leven van 130 procent van het minimum moet u al ondersteunen om ze boven water te houden. Maar wat u eigenlijk moet doen om de economische kwetsbaarheid van grote groepen burgers te verminderen, is huizen bouwen. Koophuizen! En wel betaalbare koopwoningen, geen villa’s en appartementen die meer dan een miljoen per stuk moeten opleveren. Maar dat gaat u niet doen. Want die toekomstige bewoners stemmen nog niet in de volgende verkiezingen. ←
Gemeenten krijgen steeds meer taken om hun kwetsbare inwoners te ondersteunen. Dat vraagt om een sterke sociale basis: alle activiteiten en initiatieven die mensen samen ondernemen om elkaar in een wijk te ondersteunen. Dit zien we (nog) niet in verschuiving van prioriteiten en geld. Bewonersorganisaties geven aan dat hun financiering beperkt blijft, terwijl zij juist het ‘samen zorgen voor elkaar’ kunnen versterken, ook zonder groei van het totale budget dat beschikbaar is voor de sociale basis.
Voor gemeenten is het lastig om een samenhangend beleid vorm te geven als zij met tientallen, vaak informele, organisaties in de sociale basis moeten
samenwerken. Zij kiezen dan vaak voor één partner: een grotere welzijnsaanbieder met een breed takenpakket. Het budget dat beschikbaar is voor bewonersorganisaties is aanzienlijk kleiner.
Bij het kiezen van een betrouwbare partner vraagt een gemeente om relevante ervaring: ‘Overleg een referentieopdracht waarmee u aantoont een grote opdracht aan te kunnen; bijvoorbeeld in de omvang van 3 miljoen per jaar’. Zo’n eis sluit kleinere organisaties en daarmee veel organisaties van wijkbewoners uit. En bij de uitvraag naar de kwaliteit bij de gunningscriteria stelt de gemeente vaak vragen die voor grotere organisaties eenvoudiger te beantwoorden zijn: over een planmatige aanpak, het zorgdragen dat bewoners op een gelijke wijze worden ondersteund, het inzetten van bewezen effectieve interventies, het toepassen van een heldere P&C-cyclus. Deze aanpak kennen we uit het fysieke domein en uit de zorg. Maar de sociale basis laat zich niet op deze wijze aansturen. Zo is de oproep tot het ‘ontsnappen aan aanbesteden’ te begrijpen. Maar leidt het alternatief – het subsidiëren van het welzijnswerk – tot een wezenlijk andere uitkomst?
Er is nogal wat kritiek op aanbestedingen in het sociaal domein. Jaap Kemkes pleit daarentegen
vooral voor anders, en vooral beter, aanbesteden, gebruikmakend van de handvatten die de Aanbestedingswet biedt.
‘Strenge eisen sluiten kleinere organisaties uit’Jaap Kemkes
De Nederlandse Aanbestedingswet (geheel gebaseerd op de Europese Aanbestedingsrichtlijn) stelt: ‘De aanbestedende dienst (...) draagt zorg voor het leveren van zo veel mogelijk maatschappelijke waarde voor de publieke middelen’. Hiermee heeft elke aanbestedende instelling de plicht om hier invulling aan te geven. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld met wijkbewoners voorafgaand aan het inkooptraject een wijkconferentie houden waar een wijkagenda wordt opgesteld.
In het aanbestedingstraject kunnen gemeenten eisen dat een leverancier in een referentieopdracht de ervaring beschrijft in samenwerken met bewoners.
Het gaat vervolgens vooral om de juiste vragen te stellen bij het programma van wensen, de gunningscriteria: ‘Stel een plan van aanpak op waarin u de leefwereld van de kwetsbare bewoners centraal stelt. Geef aan hoe u samen met hen de meest passende ondersteuning realiseert; geef aan welke resultaten (kpi’s) u behaalt en hoe u dit monitort’. Of: ‘Geef in een plan van aanpak aan hoe u stappen zet naar een wijk waar bewoners elkaar ondersteunen en geef daarin aan welke resultaten u realiseert’.
Ook bij de beoordeling van offertes kunnen onafhan-
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl
kelijke deskundigen, die gespecialiseerd zijn in het bottom-up werken, en onafhankelijke wijkbewoners worden ingezet.
De Aanbestedingswet biedt veel mogelijkheden om de sociale basis te versterken. Gemeenten kunnen dit realiseren door de juiste vragen te stellen en te beoordelen. ‘Stoppen met aanbesteden’ leidt niet tot sterkere inzet van bewonersorganisaties. Maar ‘anders aanbesteden’ doet dat wel. ←
Jaap Kemkes is adviseur en lobbyist voor organisaties met een ideële doelstelling. Dit onderzoek vond plaats in het kader van Programma SAMEN!, waar ook de VNG bij betrokken is.
‘De Aanbestedingswet biedt mogelijkheden om de sociale basis te versterken’Bij de beoordeling van offertes kunnen onafhankelijke deskundigen worden ingezet.
Na zes jaar wethouderschap in Opsterland verhuist Anko Postma naar Twente. Op 26 september wordt hij burgemeester van Tubbergen.
‘In een publicatie van de Wethoudersvereniging werd het wethouderschap eens de mooiste hondenbaan genoemd. Ik heb het ook weleens als een hondenbaan ervaren, maar vooral als de mooiste baan. Maar ik wil niet mijn hele leven wethouder blijven. Als burgemeester heb je te maken met nieuwe opgaven, dat leek me wel wat. En ik voel me een bestuurder van het platteland, daar voel ik me thuis. Ik ken Tubbergen al wel goed; mijn ouders hadden in de buurt een vakantiehuisje. Het is een P10-gemeente, net als Opsterland. De opgaven zijn vergelijkbaar met die van ons in Fryslân. De energietransitie, de verbinding tussen landbouw en natuur, de leefbaarheid. En de mentaliteit van de mensen herken ik ook. In Fryslân noemen we het mienskip, in Twente noaberschap. Daar voel ik me allemaal verbonden mee.’
‘Ik zal moeten ontwethouderen, haha. Als burgemeester heb ik natuurlijk een andere rol. Maar deze grote opgaven bespreek je in gezamenlijkheid in het college. De wethouders zijn politiek verantwoordelijk, als burgemeester ben je de verbindende schakel tussen die opgaven en de inwoners. Vooral die rol als verbinder trekt me.’
‘Het is heel belangrijk om te luisteren en om geduld te hebben. Ik moest daar echt aan wennen toen ik wethouder werd. Ik ben van nature een gedreven man en ik was ondernemer. Ik heb veel bestuurservaring bij tal van maatschappelijke organisaties. En ja, bij de gemeente gaat het langzamer. In de afgelopen jaren is vaak tegen me gezegd: “Rem erop, Anko”. Eerst tot tien tellen, er is niet één weg naar Rome.’ (RvdD) ←
Burgemeester André van de Nadort begint op 4 september aan zijn tweede ambtstermijn in Weststellingwerf. De PvdA’er is daar sinds 5 september 2017 burgemeester. Hij was daarvoor raadslid en wethouder in Steenwijk/ Steenwijkerland en burgemeester van Ten Boer.
Jeroen Joon is per 5 september benoemd tot waarnemend burgemeester van Harderwijk. De tijdelijke benoeming volgt op het vertrek van burgemeester Harm-Jan van Schaik (CDA), die op 1 september is overgestapt naar de ouderenzorg. Joon (VVD) was tot zijn benoeming wethouder in Apeldoorn. Eerder was hij al wethouder in Cuijk en Grave en raadslid in Overbetuwe.
René Verhulst is herbenoemd als burgemeester van Ede. Zijn tweede ambtstermijn van zes jaar is op 8 september gestart. Voordat de CDA’er in 2017 werd benoemd in Ede, was hij burgemeester van Goes. Daarvoor was hij raadslid en wethouder in Utrecht.
Sebastiaan Ruddijs begon op 1 september als gemeentesecretaris van Noordenveld. Hij vervulde deze functie sinds augustus 2019 in Zwartewaterland. Ruddijs werkte eerder voor diverse gemeenten in Noord-Nederland, in zowel het ruimtelijk als het sociaal domein. In Noordenveld is hij de opvolger van Peggy van Vliet, die haar functie in
februari per direct neerlegde.
Susan van der Zwaag is op 1 september gestart als gemeentesecretaris van Zwartewaterland. Ze vervult die functie voor een jaar. In Zwartewaterland is ze de tijdelijke opvolger van Sebastiaan Ruddijs, die gemeentesecretaris van Noordenveld werd. Van der Zwaag werkte tot april 2023 al bij Zwartewaterland als eenheidsmanager. Daarvoor werkte ze dertien jaar als interim-manager bij verschillende gemeenten.
Marc Weerts is vanaf 1 september gemeentesecretaris van Westland. Hij was sinds mei 2015 gemeentesecretaris van Nissewaard. Tussen 2004 en 2015 bekleedde hij diverse leidinggevende functies bij de gemeente Spijkenisse en – na samenvoeging met Bernisse – bij de gemeente Nissewaard. In Westland is hij de opvolger van Lidia Spindler, die met pensioen ging.
Hélène Bakker is per 1 september de nieuwe gemeentesecretaris van Castricum. Ze was manager
bij de gemeente Amsterdam waar ze sinds 2006 in diverse functies werkte. In Castricum is ze de opvolger van Ron Suanet, die sinds juni 2022 wethouder is in Heemskerk. Sinds zijn vertrek werd de functie waargenomen door Wim van Twuijver
Marloes van Rijswijk is op 1 september gestart als gemeentesecretaris van Zundert. Op dit moment werkt ze bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid als manager Veiligheidsregio Dienstencentrum. In Zun-
Ingezonden mededeling
Ons aanbod
dert is ze de opvolger van Freek Compagne, die per 1 februari dit jaar is gestopt. De functie werd sindsdien waargenomen door Annabelle Wagemans
Nadja Renkema-Holstein is op 1 september gestopt als gemeentesecretaris van Rheden. Ze werd per die datum directeur-bestuurder bij thuiszorgorganisatie STMG. Renkema begon in maart 2020 als gemeentesecretaris in Rheden, daarvoor bekleedde ze diverse managementfuncties, onder meer bij de
Verschillende Risico-opleiding Overheden (ROO) september - oktober - november
Raad op Zaterdag 2023
16 september (online)
Workshop: Rechtmatigheidsverantwoording
2 oktober 2023
VNG Juridische 2-daagse 2023
2 & 3 oktober (Ermelo)
Laat u inspireren door onze opleidingen en congressen
Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en wet- en regelgeving kan zijn. Kom daarom naar een van onze inspirerende en verdiepende congressen.Voor heldere en praktische handvatten én om vakgenoten uit het hele land te ontmoeten.
Dag van de Stad 2023
9 oktober (Arnhem)
Trainees inspiratie event: Beleid en Gedrag
27 oktober (Den Haag)
VNG Congres RPO
9 november (Apeldoorn)
2-daagse training:
Van Gelijk hebben naar Gelijk krijgen
14 & 28 november 2023
27 november (Congrescentrum Orpheus, Apeldoorn)
Ons hele aanbod vindt u op vngconnect.nl
gemeente Alphen aan den Rijn en bij Meerinzicht, de samenwerkingsorganisatie van Ermelo, Harderwijk en Zeewolde.
Marco Witkamp begon op 1 september als gemeentesecretaris van Hillegom. Hij was locosecretaris van die gemeente en concernmanager bij HLTsamen, de samenwerkingsorganisatie van Hillegom, Lisse en Teylingen. Witkamp is de opvolger van Constance Baauw, die per 1 juli directeur bij de gemeente Schiedam werd.
Linda Vos is sinds 1 september gemeentesecretaris van Heemskerk. Ze was manager leerplicht bij de gemeente Amsterdam en werkte eerder bij de gemeente Haarlem en de ministeries van Veiligheid en Justitie en van BZK. In Heemskerk wordt Vos de opvolger van Jornt Ozenga, die sinds 1 februari gemeentesecretaris van Lelystad is. Sindsdien is Frans Mencke waarnemer.
Marco Wilke is sinds 1 sep-
tember gemeentesecretaris van Oisterwijk. Hij vervulde de functie al sinds medio maart op interimbasis, als vervanger van Coen Boode. Wilke is een ervaren manager in het (semi-)publieke domein. Hij was gemeentesecretaris in Eindhoven en interim-gemeentesecretaris in Heerlen en Tilburg. Ook was hij algemeen directeur van de Sociale werkvoorziening Drechtsteden.
Gemeentesecretaris Jethro
Michel van Oudewater is per 1 september vertrokken. Michel bekleedde de functie sinds 1 januari 2021. Hij werkte sinds 2011 voor Oudewater in diverse functies. Naast zijn functie als gemeentesecretaris was Michel ook directeur bij de naastgelegen gemeente Woerden. Beide gemeenten werken nauw samen. Hij is in Oudewater voorlopig opgevolgd door Kasper Driehuijs, die de functie als waarnemer bekleedt. Driehuijs is geen onbekende in Oudewater. Hij werkt sinds februari 2022 als bestuursadviseur voor de gemeente Woerden. Eerder
Olaf Prinsen wordt de nieuwe burgemeester van Heerde. Hij is op dit moment directeur van Jeugdzorg Nederland, eerder was hij directeur van de branchevereniging van gemeentelijke afvalbedrijven NVRD en (D66-)wethouder in Apeldoorn. In Heerde wordt hij de opvolger van Jacqueline Groene-Scheele (ChristenUnie), die in november 2020 vertrok. Sindsdien is CDA’er Jan Willem Wiggers waarnemend burgemeester. Naar verwachting wordt Prinsen begin oktober in Heerde geïnstalleerd.
was hij onder meer raadsen Hilversum. Ook was hij gemeenteraadslid en lid van provinciale staten van Utrecht.
Rob Sluijsmans is op 1 september gestart als gemeentesecretaris van Gulpen-Wittem. Hij bekleedde die functie al sinds dit voorjaar als waarnemer. Sluijsmans werkt sinds 1 januari 2017 voor de Limburgse gemeente, eerst als locogemeentesecretaris.
Sluijsmans is in GulpenWittem de opvolger van Jos Kusters, die per 1 juni van dit jaar vertrok.
Mirjam van Bergen is sinds
Joke Oostdijk wordt per 16 oktober de nieuwe griffier van de gemeenteraad van Nuenen c.a. Ze is nu nog, sinds september 2007, raadsgriffier in Someren. In Nuenen wordt ze de opvolger van Marloes Laurenssen, die in oktober 2022 naar Gemert-Bakel ging. Sindsdien wordt de functie waargenomen door achtereenvolgens Moana van IJsseldijk en Ery Kooi
van de gemeenteraad van Oost Gelre. Ze vervangt John Vinke, die per 1 augustus naar Maassluis ging. Hij was sinds 2009 raadsgrif-
in Zevenaar. Ze is al sinds
ervaring vooral opgedaan in Groningen en Fryslân. De
tijdelijke aanstelling in Oost Gelre loopt af op 17 februari 2024.
Indra Oosting is sinds 22 augustus griffer van de gemeenteraad van BorgerOdoorn. Ze was vanaf maart 2022 al raadsadviseur/
in deze gemeente. Vanaf februari dit jaar verving ze Erik Lankman, die in augustus stopte. Oosting werkte eerder voor de provincies Fryslân en Groningen.
De burgemeestersvacature van Maashorst (circa 59.000 inwoners), vacant per 26 maart 2023, is opengesteld. Het salaris bedraagt € 10.141,29 bruto per maand.
worden opgevraagd via burgemeestersaangelegenheden@brabant.nl. Sollicitaties vóór 28 september sturen naar de CdK in de provincie Noord-Brabant.
DE GEMEENTESECRETARIS ANNO 2023 IS EEN NETWERKER IEMAND DIE STEEDS MEER NAAR BUITEN TOE OPTREEDT, ALS PARTNER IN HET VERVULLEN VAN MAATSCHAPPELIJKE OPGAVEN.
DEED ER ONDERZOEK NAAR.
Klimaatadaptatie, huisvesting en uitdagingen in het sociaal domein. Het besef dat de gemeente niet alles alleen kan, groeit met de dag. Wat is de rol van de gemeentesecretaris in die verschillende samenwerkingen en welke spanningen en dilemma’s brengt dat mee? Zestig ingevulde vragenlijsten en 43 livegesprekken in uiteenlopende gemeenten leverden een heleboel interessante input op. ‘Om die samenwerkingsrol en de manier
van invullen beter te begrijpen, hebben we vanuit drie verschillende perspectieven gekeken’, zegt NSOB-opleidingsmanager en onderzoeker Marije Huiting. ‘Tijd, taal en toneel. Bijna de helft van hun tijd, 47 procent, besteden gemeentesecretarissen aan leidinggeven aan de organisatie, zo blijkt uit ons onderzoek. Aan het ondersteunen en adviseren van het college besteden ze gemiddeld 37 procent; bij politieke onrust nog meer. Maar 16 procent van de tijd gaat naar contact met externe partners van de gemeente. Opvallend, want zeker de helft zegt dat ze meer tijd willen besteden aan
netwerken en contact buiten de deur. In de praktijk lukt dat helaas niet. Sterker nog, geen enkele gemeentesecretaris is meer dan een derde van de tijd buiten de deur.’
Het tweede perspectief waar de NSOB naar keek, is taal. Huiting: ‘Taal doet ertoe. De manier waarop je je rol als gemeentesecretaris beschrijft, heeft consequenties voor je handelingsperspectief. Sommigen zien zichzelf als visionair met een langetermijnambitie. Anderen willen vooral faciliterend zijn en samen met andere partijen het langetermijndoel bepalen. Het eerste type is meer geneigd om zelf op de voorgrond te treden. Het tweede geeft anderen een podium en blijft zelf op de achtergrond. Ga je zelf koffie drinken in het buurthuis, maak je daar een filmpje van of schuif je je ambtenaren naar voren en laat je
‘Als je naar buiten gaat, wie spreek je dan?’
hen het verhaal vertellen? Ook dat is een verschil. Dan is er ook nog de veerkrachtige adaptieve gemeentesecretaris, die op de fiets springt als er wat aan de hand is en naar het buurthuis gaat om het uit te praten. Die stijl zie je maar weinig, terwijl iedereen erkent dat het zo belangrijk is.’
Het derde perspectief is het toneel. Huiting: ‘De ene gemeentesecretaris zegt: ik ben geen onderdeel van het college, ik hoef niet zichtbaar te zijn in de stad.
De ander ziet zichzelf als belangrijke partner en zoekt die buitenwereld juist op. En áls je naar buiten gaat, wie spreek je dan? Overleg je op gezette tijden met andere gemeenten in de regio of zoek je juist burgers, lokale ondernemers en andere overheden op? Conclusie, iedere gemeentesecretaris heeft zijn eigen manier en maakt andere keuzes. Het is een zoektocht.’
Huiting: ‘Met ons essay en tijdens het congres willen we ze aan het denken zetten over de invulling van die rol en laten zien welke keuzes te maken zijn.
Hoe deel ik mijn tijd in, waar geef ik prioriteit aan, hoe zichtbaar wil ik zijn, hoe organiseer ik het en met wie werk ik samen? Kortom, wat voor gemeentesecretaris wil ik zijn?’ ←
Op 21 en 22 september vindt in Dordrecht
‘I ‘Pas op dat je niet op de stoel van de bestuurder belandt’
is en mee te denken over een oplossing. Als gemeentesecretaris moet je niet alleen naar belangrijke externe overleggen en
maar ook op de minder in het oog springende momenten laten zien dat je er voor mensen bent. Daardoor ben je toegankelijk voor de buitenwereld en snap je wat er écht gebeurt. In onze positie kun je soms net wat meer uitleggen hoe het bij een gemeente werkt. Dat is iets anders dan een inhoudelijk
bestuurlijk antwoord geven. Dan kun je op de stoel van een bestuurder terechtkomen.’
Naast dat netwerken en overleggen, ziet Van Vliet nog een dimensie: de wereld van de sociale media. En die is soms nog wel wennen voor gemeentesecretarissen, die van oudsher meer gewend zijn op de achtergrond te werken. ‘Ik volg best veel gemeentesecretarissen en soms denk ik:
je lijkt wel een politicus zoals je continu je gemeente promoot. Toch snap ik het ook. Ze zijn trots en willen als werkgever in deze krappe arbeidsmarkt graag laten zien hoe leuk het in hun gemeente is.’
Die naar buiten gerichte houding vindt Van Vliet een goede ontwikkeling. ‘Dat moet ook zeker zo blijven. Anders kunnen we geen leidinggeven aan een organisatie die juist wordt uitgedaagd om zo veel sámen met de omgeving te doen.’
RICHARD WISKERKE, GEMEENTESECRETARIS VLISSINGEN
‘In regionaal verband werken we als vijftien Zeeuwse overheden veel samen aan het vervullen van de maatschappelijke opgave. Dat doen we in het Overleg Zeeuwse Overheden. We bundelen onze krachten onder meer op het gebied van toerisme, economische versnelling, huisvesting en de energietransitie. We hebben overleg met hogescholen, we organiseren gezamenlijk de lobby en we werken samen met onze maatschappelijke partners. Als regio dus. Want als het
voor één Zeeuwse gemeente goed is, dan is het voor alle Zeeuwse gemeenten goed. Als gemeentesecretaris van Vlissingen ben ik daar behoorlijk wat tijd aan kwijt. Toch ligt de primaire tijdsbesteding nog steeds wel echt intern bij de eigen organisatie en kom ik helaas te weinig toe aan het écht zelf naar buiten gaan en kijken wat daar leeft. Natuurlijk doe ik dat wel in de vorm van werkbezoeken met het college en we vergaderen regelmatig op andere locaties dan het stadhuis, bijvoorbeeld bij het Loodswezen. Maar er blijft weinig tijd over om bijvoorbeeld zelf naar dat lokale ziekenhuis te gaan en daar het gesprek te voeren. Terwijl dat juist zo belangrijk is, want samen kom je verder!’
STIP OP DE HORIZON
‘Het indelen van je tijd en prioriteiten stellen
is altijd lastig. De weken vliegen vaak om, dus vergeet ook vooral niet te genieten. Ik probeer elke week met een helikopterblik over de week te gaan en vast te houden aan die stip op de horizon: die langetermijnvisie. Zorg ook dat je niet alleen maar bezig bent met het blussen van politieke brandjes. Of ga, zoals ik zelf regelmatig doe, mee op pad met je medewerkers. Ik gebruik de vakantieperiodes nooit helemaal alleen maar als vakantie, maar ik verdiep me in hun werk en wat dit betekent voor hen én voor de stad. Van alles waar ik normaal te weinig aan toekom. Bijvoorbeeld meelopen met de inspectie woonfraude. Ik vind het belangrijk om te kijken waar zij tegenaan lopen, welke signalen zij uit de stad krijgen en wat er beter kan. Zo hou ik toch die voeling met buiten en weet ik wat er speelt.’
‘Het
‘Te weinig tijd om zelf langs dat lokale ziekenhuis te gaan’
RAAD
WERK
‘Zo’n 25 jaar geleden werd ik eigenaar van deze tabaksspeciaalzaak. Naast rookwaren verkopen we ook staatsloten en andere loten. Toen was er nog niet zo’n hysterie tegen roken als nu. We weten allemaal dat roken ongezond is. Met accijnsverhogingen, leeftijdsgrenzen en waarschuwingen wordt geprobeerd het roken onmogelijk te maken. Daardoor wordt het steeds moeilijker om op
wordt blowen gedoogd.
Ik ben deze periode in de raad gekomen. Als lid van de oppositie hoopte ik wat meer voor elkaar te krijgen dan nu het geval is. Dat is jammer. Ik ben een van de weinige ondernemers in de raad. Als ik in de winkel een klacht hoor van een klant, dan neem ik die mee naar de raad.’
Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.
Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.
ICT
Functioneel beheerder
Baarn
De Bilt
Medewerker recordmanagement
Westland
Servicemanager
Westland
BESTUURLIJK
Strateeg
Velsen
FACILITAIR
Adviseur dienstverlening
Eemnes
MISCH
adviseur
Amstelveen
Senior coördinator p&c
jaarrekening
Haarlem
Beleidsadviseur
economie
Leerdam
Financieel adviseur
Landsmeer
adviseur
Westland
Beleidsadviseur economie
Zuidplas
ENERGIE
Data-analist en specialist klimaat, energie en mobiliteit
Haarlemmermeer
Beleidsadviseur natuur & milieu
Koggenland
Projectmanager energieen warmtetransitie Voorschoten
CULTUUR
Teamleider jeugd & onderwijs
Dordrecht
OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID
Tactisch coördinator
handhaving & veiligheid
Alphen aan den Rijn
Teamcoördinator
handhaving
Dordrecht
Regisseur ondermijning
Voorschoten
ORGANISATIE
Organisatieadviseur
Alphen aan den Rijn
Adviseur organisatieontwikkeling
Eemnes
HR-adviseur
Westland
RUIMTELIJKE ORDENING
Adviseur verkeer en openbare ruimte
Bronckhorst
Assetmanager wegen
Edam-Volendam
Teamleider openbare
ruimte
Eemnes
Planoloog/omgevingsplanjurist
Elburg
Senior beleidsadviseur
mobiliteit
Katwijk
Functioneel beheerder parkeren en handhaving
Leiden
Verkeerskundige
Medemblik
Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl
Projectleider
Olst-Wijhe
Beleidsadviseur
monumenten
Vlaardingen
Landschapsarchitect
Zaanstad
Kwaliteitsmedewerker werk en inkomen
Gooise Meren
Consulent inkomen en preventie
Koggenland
Consulent inkomensondersteuning
Nieuwegein
WELZIJN
Beleidsadviseur sociaal
domein Wmo
Alphen aan den Rijn
Verbinder (adviseur inwonersparticipatie)
Eemnes
Jeugdondersteuner
kindcentra (IKC)
Leeuwarden
Klantmanager Wmo
Ouderkerk aan de Amstel
Adviseur inwonersparticipatie
Rheden
Consulent jeugd Voorschoten
Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Marije van den Berg, Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, André Krouwel, Sanne van der Most, Martijn van der Steen, Paul van der Zwan Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek
Druk Senefelder Misset, Doetinchem
Advertenties Cross, Marco Blijswijk, 010 – 742 10 21, marco@cross.nl
Abonnementen parlementariërs en ambtenaren bij gemeenten en stads- en streekgewesten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-3738393.
Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 183 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80.
Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.
© 2023, ISSN 1566-1636
Kieswet en Kiesbesluit bevat de volledige en actuele teksten van zowel de Kieswet als het Kiesbesluit zoals die gelden op 1 januari 2023.
handig in gebruik:
Bijna alle wetsartikelen zijn voorzien van kopjes in de marge.
U ziet in één oogopslag precies waar het artikel over gaat.
Een uitgebreid en overzichtelijk trefwoordenregister maakt het extra praktisch.
Onmisbaar voor de afdeling Burgerzaken en op de tafel van elk stembureau!
isbn 978 90 12 40870 7
te bestellen via: www.sdu.nl