Kieswet en Kiesbesluit bevat de volledige en actuele teksten van zowel de Kieswet als het Kiesbesluit zoals die gelden op 1 januari 2023.
handig in gebruik:
Bijna alle wetsartikelen zijn voorzien van kopjes in de marge. U ziet in één oogopslag precies waar het artikel over gaat.
Een uitgebreid en overzichtelijk trefwoordenregister maakt het extra praktisch.
Onmisbaar voor de afdeling Burgerzaken en op de tafel van elk stembureau!
isbn 978 90 12 40870 7
te bestellen via: www.sdu.nl
Coverfoto: Bart Maat/ANP | Nummer 13 verschijnt op 15 september 2023
THEMA Cultuurbeleid
Goed cultuurbeleid is meer dan het verstrekken van subsidie, zegt cultuurwethouder Janita Tabak.
Voor de Jeugd Dag
Welke ervaringen hebben gemeenten met hun jeugdbeleid? Ede en Zoetermeer delen hun verhalen op de bijeenkomst in Zaandam.
THEMA De bieb
De bibliotheek is meer dan een plek waar boeken worden uitgeleend.
THEMA Ophef over beelden
Wat als een kunstwerk in de openbare ruimte tot gedoe leidt? Velsen maakte het mee met de Domestikator.
THEMA Stadsmusea
Kleine musea hebben het steeds moeilijker. Dat is zonde, zegt Vera Carasso van de Museumvereniging: musea hebben juist een verbindende rol.
Bestuurskunde
Je leert het meeste van mislukkingen, zegt bestuurskundige Ina Middelkamp (Rijksuniversiteit Groningen).
Gemeenten weten zich niet altijd raad met misleidende informatie. Dat blijkt uit een onderzoek dat demissionair minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken openbaar gemaakt heeft. De minister wil met de VNG in gesprek over maatregelen.
Uit het onderzoek blijkt dat bijna driekwart van de ondervraagden in het afgelopen jaar te maken had met misleidende informatie. Ook zien gemeentesecretarissen, wethouders en raadsleden een toename van misleidende informatie.
INTENTIE
Voor veel gemeenten is het echter lang niet altijd duidelijk waar ze mee te maken hebben, concluderen de onderzoekers van I&O Research. Wordt foute informatie bewust gedeeld (desinformatie) of gebeurt dat per ongeluk (misinformatie)? De intentie van degene die de informatie verstrekt,
5% minder bouwvergunningen werden er in het tweede kwartaal van 2023 verstrekt.
Ten opzichte van een jaar eerder. Bron: CBS.
is moeilijk te achterhalen, stellen de respondenten.
WANTROUWEN
Dat leidt tot wantrouwen, zowel tussen burgers en de overheid als tussen actoren binnen de overheid. Daarbij staat ook de relatie tussen gemeenteraadsleden en het college onder druk. Enerzijds omdat raadsleden informatie van wethouders als misleidend kunnen ervaren, ander-
zijds omdat raadsleden die het college toch al niet vertrouwen, het college sneller beschuldigen van het verstrekken van misleidende informatie.
Gemeenten hebben meer ondersteuning nodig bij het herkennen van misleidende informatie en het voorkomen van problemen ermee. Ze kijken daarvoor onder meer naar het rijk. Minister Bruins Slot wil met gemeenten in gesprek over de problematiek. (RvdD) ←
Gemeenten zien diverse knelpunten bij de invoering van milieuzones. Een vol stroomnet, hogere kosten en geen laadplekken zijn de belangrijkste daarvan. Dat blijkt uit een rondgang door de NOS langs gemeenten die al een milieuzone hebben.
In het Klimaatakkoord spraken overheden en bedrijven af om zones in te stellen waarin vrachtverkeer dat na 1 januari 2025 nieuw wordt aangeschaft geen CO2 mag uitstoten. Tot 2030 bestaan er verschillende overgangsregelingen voor verschillende soorten vrachtverkeer. Het doel is dat in 2025 dertig tot veertig gemeenten meedoen. Inmiddels staan de zogeheten zero-emissiezones bij 29 gemeenten op de planning. (MM) ←
Gemeenten gaven in 2022 zo’n 3,9 miljard euro minder uit dan er beschikbaar was. Dat komt vooral omdat een groot deel van het geld pas halverwege het jaar voorhanden kwam.
Dat meldt de VNG. De positieve jaarrekeningen nemen de structurele zorgen over gemeentefinanciën dan ook niet weg, aldus de gemeentekoepel.
Een belangrijke oorzaak voor het overschot ligt in de extra middelen die gemeenten gedurende 2022 kregen. Het gaat dan bijvoorbeeld om geld voor het uitkeren van de energietoeslag in 2023. Dat geld kwam laat, soms pas in december. Daardoor lukte het niet om het al in 2022 uit te geven.
Uit onderzoek van het COELO blijkt dat het steeds vaker voorkomt dat geld pas gedurende het jaar beschikbaar komt. Dat maakt het voor gemeenten lastig om een goede begroting op te stellen. Het overschot geeft dan ook een verkeerd beeld van de financiën, aldus de VNG. (RvdD) ←
Zo’n 85 procent van de gemeenten beschikt over genoeg sportlocaties voor de verplichte gymuren die basisscholen vanaf komend schooljaar moeten verzorgen.
Dit blijkt uit onderzoek van het Mulier Instituut onder gemeenteambtenaren. Basisscholen moeten vanaf komend schooljaar voor alle leerlingen minimaal twee lesuren bewegingsonderwijs per week verzorgen. De meeste gemeenten willen andere soorten accommodaties inzetten voor bewegingsonderwijs, zoals schoolpleinen en grasvelden. Gemeenten verwachten daarnaast dat meer lessen bewegingsonderwijs in de buitenlucht zullen plaatsvinden.
groepen ruimte te bieden voor de benodigde lesuren bewegingsonderwijs. Mogelijk houden ze daarbij minder rekening met voorkeuren van scholen voor gymtijden en -locaties. (MM) ←
Boa’s en gemeenten willen dat de VNG een commissie gaat instellen die gaat werken aan richtlijnen voor het uniform van buitengewoon opsporingsambtenaren.
Dat blijkt uit een evaluatie van het modeluniform voor de boa’s, uitgevoerd door de VNG. Het standaarduniform is dit jaar tien jaar in gebruik. Gemeenten zijn over het algemeen tevreden over de uniformen. Maar op een aantal punten zijn er aanvullende wensen. Te denken valt dan bijvoorbeeld aan de kwaliteitseisen van het uniform voor veiligheid en duurzaamheid.
Ook is er behoefte aan duidelijkheid over de vraag of geloofsuitingen passen bij het uniform, en hoe de strepen op voertuigen eruit moeten zien. (RvdD) ←
Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging
Het VNG-bestuur sprak op 6 juli onder meer over gemeentefinanciën, het rapport Elke regio telt!, en asiel en migratie.
GEMEENTEFINANCIËN
Het bestuur besloot de leden te adviseren op de meerjarenbegroting het lokale tekort vanaf 2026 zichtbaar te maken. Een taskforce brengt op dit moment in beeld wat de lokale gevolgen zijn van het tekort vanaf 2026. Na de zomer staat het overhedenoverleg met de minister-president gepland.
ELKE REGIO TELT!
De adviezen in het rapport Elke regio telt! van ROB, RVS en Rli sluiten nauw aan bij de nieuwe verenigingsstrategie
7 JULI 2023
Op de agenda van het CvA stonden onder andere de diverse cao’s, het Programma Arbeidsmarktkrapte en het Appa-pensioen.
De onderhandelingen over een nieuwe Cao gemeenten en SGO starten op 22 september. Het CvA houdt een ledenraadpleging over de inzet voor de onderhandelingen, gemeenten zijn hierover per ledenbrief (Lbr. 23/026) geïnformeerd.
De VNG en de bonden hebben inmiddels eerste constructieve gesprekken gevoerd over de Cao SW en de Cao Aan de Slag. Eind augustus staat een volgend overleg ingepland.
PROGRAMMA ARBEIDSMARKTKRAPTE
VNG Realisatie richt op dit moment het Programma Arbeidsmarktkrapte in. Ondertussen zijn er ook al concrete activiteiten zoals een bestuurdersdiner op 28 september en het ontwikkelen van een juridische handreiking over de mogelijkheden voor het uitwisselen van personeel.
2030 (‘Stap naar voren’) met kansengelijkheid als een van de prioriteiten. Hoewel het rapport is gericht aan het kabinet, wil het bestuur daarom ook zelf met de adviezen aan de slag. Tijdens een heimiddag in september worden de mogelijke vervolgacties besproken.
ASIEL EN MIGRATIE
Zoals bekend, is de VNG kritisch op het wetsvoorstel Spreidingswet. De zorgen over de uitlegbaarheid en uitvoerbaarheid zijn verwerkt in de consultatiereactie op de wet. De VNG is nog in onderhandeling met het rijk over de Landelijke Vreemdelingen Voorziening (‘bed-bad-broodregeling’). Het bestuur stemde in met het co-financieringsvoorstel.
Het ministerie van BZK wil het pensioen van wethouders onderbrengen bij het ABP. De VNG is met het ministerie in gesprek om dit proces gestructureerd vorm te geven.
RWM EN EKEM 6 JULI
De VNG-commissies Ruimte, Wonen en Mobiliteit (RWM) en Economie, Klimaat, Energie en Milieu (EKEM) bespraken gezamenlijk de invloed van de warmtetransitie op het lokaal elektriciteitsnet en de Mobiliteitsvisie van het ministerie van IenW.
WARMTETRANSITIE EN LOKAAL ELEKTRICITEITSNET
Door de enorme toename van vraag en aanbod op het elektriciteitsnet (denk aan zonnepanelen, elektrische voertuigen, warmtepompen) leidt de warmtetransitie tot knelpunten op het laagspanningsnet. De knelpunten hebben betrekking op bestaande bouw, vooral daar waar wordt ingezet -
ziening. Inmiddels is hierover een VNG-handreiking verschenen: ‘Ruimtelijke inpassing van energie-infra’.
Naar aanleiding van de Mobiliteitsvisie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat besloten de commissies om als VNG een stap naar voren te doen door de belangrijkste gemeentelijke uitgangspunten op het gebied van (toekomstige) mobiliteit op een rij zetten. Het is verder van belang om in gesprek te blijven met het ministerie, de input van gemeenten in de IenW-visie mee te nemen en zo veel mogelijk samen op te trekken.
WATER EN BODEM STUREND
Samen met het rijk werkt de VNG aan een uitvoeringsstrategie voor het uitgangspunt ‘water en bodem sturend’. Dit kwam nog ter sprake bij de commissie Ruimte, Wonen en Mobiliteit.
De commissie herkent de problematiek maar vindt de insteek erg technisch. Naast het waterschap zou de lokale bevolking erbij moeten worden betrokken. Commissieleden benadrukten het belang van een integrale benadering, water en bodem is immers maar een van de belangen. De vraag blijft ook nog of we bouwlocaties moeten heroverwegen.
‘Wat hoop je ervan?’, vraagt mijn vrouw Anne terwijl we onze broodjes eten op een rotsblok. Ver weg van de Haagse hectiek van voor de vakantie, maar we hebben het erover. Deze plek is wondermooi met bloeiende okergele arnica, paarse monnikskap en lichtgevend groene weide. De kleuren van het landschap lijken ineen te vloeien, de bergtoppen in de verte zijn blauw; het atmosferisch perspectief. Vijf uur omhoog wandelen maakt je benen zwaar en je hoofd licht. Zwijgend kauw ik. ‘Nou?’, dringt ze aan. Ineens weet ik het. Ik hoop dat ik straks nooit meer over geld hoef te praten. De val van het kabinet was onbezonnen. Niet regeren is onbestaanbaar in een tijd met zoveel urgente problemen. De waarschuwing van het CPB dat zonder maatregelen het aantal mensen in armoede zal stijgen richting de 1 miljoen, spreekt boekdelen. Het kabinet moet, demissionair of niet, nog vol aan de bak. Bestaanszekerheid, klimaat en het woningtekort verdragen geen uitstel. Maar nu het kabinet gevallen is, ontstaat er ruimte om met nieuwe spelers de financiële afspraken te maken die al zolang noodzakelijk zijn. Dat we binnen de overheid zo beroerd met elkaar omgaan, veroorzaakt grote problemen. Zo besloot het rijk eerder om de gemeentefinanciën op een andere manier te regelen, met meer mogelijkheden voor gemeenten om belasting te heffen. Toen bleek dat er geen politiek draagvlak was voor een groter gemeentelijk
belastinggebied, werden forse kortingen op het gemeentefonds onverkort doorgezet. Zonder aanpassing van de gemeentelijke taken. Een nieuw kabinet zal keuzes moeten maken en Nederland door de transformatie leiden. Het is noodzakelijk dat de overheid basale zaken op orde heeft. Het ultieme moment daarvoor is aangebroken. Nu kunnen we de financiën eens en voor altijd goed regelen. Dat is nodig; weliswaar lijkt het alsof gemeenten er financieel goed voorstaan met ruime overschotten op de jaarrekeningen, maar vanaf 2026 krijgen ze structureel 3 miljard euro minder, terwijl de taken niet minder worden. Door de wirwar van incidentele, tijdelijke regelingen blijft er nu geld op de plank liggen. Terwijl investeringen in grote, langjarige opgaven niet kunnen worden gedaan omdat het meerjarenperspectief niet op orde is. Gemeenten snappen dat het voor hen consequenties heeft wanneer er minder geld beschikbaar is. Maar niet zo ondoordacht, en niet zonder overleg. Met de partijcommissies die werken aan de verkiezingsprogramma’s gaan we hierover in gesprek. Ook blijven we graag praten met het demissionaire kabinet.
In de Alpen mijmerde ik over een transformatiekabinet dat samen met gemeenten Nederland krachtiger, groener en menselijker maakt. Zonder energie te verliezen in het debat over geld. Een mooi en goed te bereiken vergezicht.
GOED CULTUURBELEID GAAT VERDER DAN DE JAARLIJKSE SUBSIDIE AAN DE MUZIEK
VERENIGING. DE BASIS MOET OP ORDE
ZIJN. STRUCTUREEL, WANT CULTUUR IS TE
BELANGRIJK OM AFHANKELIJK TE ZIJN VAN DE POLITIEKE WIND, ZEGT JANITA TABAK.
‘Uiteindelijk wil je toch dat elk kind in aanraking komt met cultuur’
Janita Tabak
(PvdA) is sinds juli 2022 wethouder in de Fryske Marren.
Eerder was ze dat in Kampen en in Hoogeveen. Ze heeft onder meer kunst en cultuur in haar portefeuille. Ook is ze sinds december vorig jaar lid van de VNG-commissie
Zorg, Jeugd en Onderwijs. Eerder was ze actief in de theaterwereld.
Bij de VNG wordt hard gewerkt aan een belangrijk document dat de basis gaat vormen voor de inzet van gemeenten op het gebied van cultuur. Dit document, de ‘propositie cultuur’ zoals het nu wordt genoemd, wordt in het najaar vastgesteld in de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. Wat er precies in zal staan, is nog niet bekend, maar het is veilig te veronderstellen dat cultuur als belangrijk deel van de samenleving wordt neergezet en daarom ook vraagt om een stevige verankering in gemeenten.
Janita Tabak, wethouder (PvdA) in gemeente De Fryske Marren en lid van de VNG-commissie, is blij met het initiatief van gemeenten om cultuur stevig op de kaart te zetten. ‘Ik heb een theateropleiding gedaan en als je er eenmaal in zit, laat cultuur je niet meer los. Het leven is doordrenkt van cultuur. Of je nou naar een mooie film kijkt, naar muziek luistert of een boek leest, het is allemaal cultuur. Het thema is niet voorbehouden aan de steden met de grote theaters, cultuur is overal, ook hier in De Fryske Marren.’
Hoe ziet het cultuuraanbod in De Fryske Marren eruit?
‘Vorige zomer hadden we hier een heel mooie opera op de Oudemirdumer Klif waar je uitkijkt over het IJsselmeer. Daar kwamen mensen van heinde en verre op af. Redelijk veel mensen maken hier amateurtoneel en doen aan muziek. We hebben ook een centrum voor cultuureducatie en we zijn onlangs gestart met een talentenprogramma. Dan zie je hoeveel talent er in onze gemeente zit. Met een subsidie van de gemeente gaat het cultuurcentrum ze opleiden voor een carrière in de muziek. Wij zijn niet uniek hoor, overal wordt cultuur gemaakt en het maakt daarbij niet uit of het op amateur- of professioneel niveau is. Zonder amateurs heb je ook geen professionals.’
De VNG komt nu met een ‘propositie’. Hebben gemeenten cultuur onvoldoende op het netvlies?
‘We beseften dat er iets moest gebeuren. Vorig jaar hadden we een diner pensant met een aantal cultuurwethouders en daar bleek dat het gevoel, dat cultuur heel kwetsbaar is, door iedereen werd herkend. Gemeenten financieren 60 procent van cultuur en zijn daarmee de belangrijkste speler als het gaat om het overeind houden van de sector. Dus als het bij ons kwetsbaar is, dan weet je dat je tornt aan de fundamenten van cultuur. En als gemeenten gaan bezuinigen, dan doen ze dat vaak op cultuur want dat is voornamelijk autonoom beleid. Eigenlijk waren we met z’n allen van mening dat cultuur, vooral cultuureducatie en cultuurparticipatie, beter bij gemeenten moet worden geborgd. Uiteindelijk wil je toch dat elk kind in aanraking komt met cultuur, dat is zo belangrijk voor de ontwikkeling. Blijf je daarvan verstoken, dan kom je op achterstand.’
‘Het is aangetoond dat het leren spelen van muziek belangrijk is voor de ontwikkeling van je intelligentie. Hetzelfde geldt voor taalvaardigheid. Lezen is belangrijk voor de ontwikkeling. Cultuur prikkelt een bepaald deel van de hersenen dat zorgt voor een verbinding tussen cognitie en emotie. Het is ook belangrijk voor kinderen om te kunnen spelen, theaterspel bijvoorbeeld. Tegenwoordig kun je, als je een beetje onzeker bent, naar een training sociale vaardigheden. Maar het is misschien effectiever om met de hele klas theater te maken en te leren dat je niet altijd woorden nodig hebt, maar dat je ook met je lijf kunt praten. Dat zijn vaardigheden waar je je hele leven plezier van hebt.’
Cultuur is dus belangrijk. Toch is er in het verleden veel op bezuinigd.
‘Sinds de bezuinigingen van 2010 zijn cultuureducatie en -participatie uitgehold, in sommige gemeenten verdween het centrum voor cultuureducatie. Dan
‘Toen er na corona weer voor het eerst live muziek mocht worden gemaakt, stonden mensen echt te huilen’
kunnen kinderen voor muziekles alleen nog terecht bij privédocenten en je hebt ze niet meer in beeld om ze aan te melden bij bijvoorbeeld het Jeugdfonds Sport & Cultuur. Je hebt de structuur van een muziekschool of een centrum voor cultuureducatie nodig om iets te kunnen bieden aan alle kinderen.
‘In 2010, met de bezuinigingen van toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra van Cultuur, trof me vooral in negatieve zin het dedain waarmee over cultuur werd gesproken. Als linkse hobby. Waarom zou het rijk daaraan bijdragen? Alsof de hele cultuursector aan het subsidie-infuus zou liggen. Dat deed gewoon geen recht aan de sector als serieus onderdeel van de economie, en ook nog eens een serieus domein waarin het gaat om het welzijn en de welvaart van al je inwoners. Of minister Hugo de Jonge die in coronatijd zei: als je niet naar een concert kunt, koop je toch een dvd? Maar met een dvd maak je geen interactie. Toen er na corona weer voor het eerst live muziek mocht worden gemaakt, stonden mensen echt te huilen. Niet omdat het zo heel mooi of goed was, maar om weer een live-optreden te kunnen zien, en interactie te hebben.’
Zijlstra noemde het destijds een voordeel dat hij geen affiniteit met cultuur had. Dat kun je van demissionair staatssecretaris Gunay Uslu niet zeggen.
‘Het is ontzettend jammer dat zij moet stoppen, het is zo fijn om een staatssecretaris te hebben die de cultuursector kent. Ze is echt een goede gesprekspartner voor ons. We praten nog steeds over de nieuwe cultuurnota van het kabinet, dat proces gaat gewoon door. Maar tegen de tijd dat het tot besluitvorming komt, zal er wel een ander op die stoel zitten. Of misschien keert ze terug in een nieuw kabinet, laten we het hopen.’
Een van de uitgangspunten van de propositie is dat cultuur onmisbaar is voor de samenleving. Dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend.
‘Ik vraag weleens aan mensen of ze aan cultuur doen en dan reageren ze: o nee, daar heb ik niks mee. Vervolgens blijken ze in een hardrockband te spelen. Iedereen doet aan cultuur. Waar de propositie vooral over gaat, is hoe we cultuur beter structureel kunnen borgen, zodat dat de sector minder afhankelijk is van incidenteel geld en minder politiek wordt. Dat het niet langer zo is van: hoe de wind waait, zo waait de cultuur. Nee, cultuur is een belangrijk onderdeel van wie we zijn en daar moet iedereen toegang toe hebben. Als het iets wordt van de elite, vergroot dat de ongelijkheid in de samenleving. Cultuur heeft ook toegevoegde waarde in andere domeinen, het sociaal domein bijvoorbeeld. Je kunt naar een psychiater gaan, maar word je gelukkig van die gesprekken? Als je naar zangles gaat en met anderen gaat zingen, weet ik zeker dat je daar blij van wordt.
‘De meeste zorgen maak ik me over die brede basis van cultuureducatie en -participatie voor kinderen, voor mensen die gewoon vanuit hun hobby iets willen doen. Die basis ligt bij gemeenten. Op scholen, in culturele centra, maar ook in het faciliteren van de amateurmuzikanten en -toneelspelers. Muziekverenigingen gaan ter ziele omdat er geen aanvoer is van nieuwe muzikanten. Daarom is een muziekschool zo belangrijk. Als jij in je dorp geen drumles kunt krijgen, of geen saxofoonles, dan heeft een muziekvereniging ook geen zin.’ ←
‘Mij trof vooral in negatieve zin het dedain waarmee over cultuur werd gesproken’
SCAN DE QR CODE EN GA DIRECT NAAR ONS AANBOD
JAARCONGRES ACTUALITEITEN AANBESTEDINGSRECHT
In één dag bijgepraat over recente ontwikkelingen
21 september 2023
TWEEDAAGSE CURSUS PRIVACYWETGEVING EN PERSOONSGEGEVENS
Verwerking en gebruik persoonsgegevens - Rechten en plichten - De AVG - Toezicht en boetes
3 & 10 oktober 2023 | Utrecht
BOA MASTERCLASS - STUREN MET DE WPG
Wat is voor jou van belang en van toepassing bij het verwerken van politiegegevens?
5 oktober 2023
JURIDISCHE ACTUALITEITEN MBO/HBO/WO
In één dag helemaal op de hoogte van de juridische actualiteiten binnen het MBO/HBO/WO
5 oktober 2023 | Veenendaal
AANBOD OVERHEIDSJURISTEN
Diverse cursussen en masterclasses met thema’s binnen het bestuursrecht.
Van Staatssteun tot Openbare Orde. Actueel aanbod vind je online.
SDUJURIDISCHEOPLEIDINGEN.NL/OVERHEID
Apeldoorn werkt aan een actieplan om de landbouwsector toekomstbestendig te maken. Maatwerk is daarbij belangrijk, zegt verantwoordelijk wethouder Henk van den Berge (SGP).
‘Het is voor elk bedrijf een puzzel.’
Vanwaar dit actieplan?
‘We hebben in onze gemeente ongeveer 190 agrarische bedrijven. De agrariërs zitten in een moeilijke situatie. Ze hebben veel vragen over het toekomstperspectief van hun bedrijven. Als gemeente willen we hierover meedenken. Dat is maatwerk, toekomstbestendigheid gaat over meerdere onderwerpen. De ene agrariër is op leeftijd, heeft geen bedrijfsopvolger en wil stoppen. De ander wil verduurzamen, wat betekent dat voor de omgeving? Weer een ander wil misschien een zorgboerderij beginnen. Dat zijn persoonlijke gesprekken. Hoe gaat dat eruitzien, voor stikstof, het landschap, water en bodem? We willen de ondernemers daar graag bij helpen. Daarom hebben we onder meer een relatiemanager aangesteld, specifiek voor agrariërs. Die kan bijvoorbeeld helpen om de weg te vinden naar regelingen of subsidies.’
Het landbouwbeleid is primair een rol van het rijk. Waarom pakken jullie dit nu op?
Formeel is onze rol natuurlijk beperkt; dan gaat het voornamelijk om het bestemmingsplan. In het landbouwbeleid zijn rijk en provincies aan zet. We hebben ook lang gewacht voordat we zelf met deze notitie aan de slag gingen. Vorig voorjaar waren we in afwachting van het ministerie van Landbouw, dat met een toekomstperspectief zou komen. We wisten nog niet hoe dat eruit zou komen te zien en of we daarbij kunnen aansluiten. Inmiddels is het kabinet gevallen en is er nog steeds geen Landbouwakkoord. Juist in deze onzekere tijden proberen we als gemeente stabiliteit te bieden door boeren te laten weten dat ze bij ons terechtkunnen. De samenwerking tussen rijk, gemeenten en provincies wordt gelukkig wel steeds beter. Daar hechten we veel waarde aan. Neem de piekbelastersregeling. We worden als gemeente betrokken als een agrariër zich meldt voor deze rijksregeling, zodat we hem samen zo goed mogelijk kunnen begeleiden.’
Apeldoorn ligt aan de rand van de Veluwe. Dat is een groot Natura 2000-gebied. Hoe bemoeilijkt dat de opgaven voor de agrariërs in uw gemeente?
‘Bijna alle boerenbedrijven hebben ermee te maken. Dat betekent niet dat er niets mogelijk is om de landbouw te verduurzamen. Dat proberen we juist te stimuleren. Daar zitten natuurlijk wel restricties aan. De boeren die doorgaan, moeten dat doen binnen de randvoorwaarden die het rijk aangeeft . Aan de westkant van Apeldoorn ligt de Veluwe. Daar is het wat moeilijker dan aan de oostkant. Als een plan echter voldoet aan alle criteria, dan kan dat gewoon.’ ←
VOOR HET EERST IN VIER JAAR IS ER WEER EEN FYSIEKE VOOR DE JEUGD DAG, WAAR PROFESSIONALS EN GEMEENTEN HUN ERVARINGEN MET JEUGDBELEID DELEN. VNG MAGAZINE STAK Z’N LICHT VAST OP IN EDE EN ZOETERMEER.
De Voor de Jeugd Dag, een jaarlijks terugkerend initiatief van de VNG en het ministerie van VWS, is na drie digitale edities weer een fysiek evenement, dit keer op het Hembrugterrein in Zaandam. Het thema is dit jaar ‘Voor elkaar zorgen’. Volgens de organisatie is dat niet verrassend: ‘De coronacrisis heeft extra duidelijk gemaakt dat we niet zonder elkaars aanwezigheid, hulp en zorg kunnen. Zeker niet bij het opvoeden en opgroeien. De school en de opvang, familie en vrienden, de sportclub, de speeltuin en het jongerencentrum zijn belangrijke schakels in het leven van kinderen en jongeren. Ze dragen bij aan het normale opgroeien. Ze helpen om de hobbels van het alledaagse leven te nemen en niet te bezwijken onder prestatiedruk.’
Als voorschot op de dag belicht VNG Magazine twee gemeenten die in Zaandam ook aanwezig zullen zijn om hun ervaringen te delen met andere gemeenten en professionals, Ede en Zoetermeer.
It takes a village to raise a child. Deze uitspraak uit de Afrikaanse cultuur houdt in dat iedereen in het dorp zijn verantwoordelijkheid, oftewel leiderschap, neemt over de kinderen die er rondlopen. Het wordt vaak gebruikt en ligt ook aan de basis van de door de Utrechtse pedagoog Micha de Winter ontwikkelde pedagogische civil society. In De Winters woorden staat het begrip voor ‘de gemeenschappelijke activiteiten van burgers
rondom het grootbrengen van kinderen’. Precies dat proberen ze in Ede te doen.
José van der Linden is coördinator van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) in Ede en de trekker van de Edese variant van die pedagogische civil society. ‘Wij promoten en faciliteren een prettig opvoed- en opgroeiklimaat in de wijk’, zegt ze. ‘We proberen te stimuleren dat men zich in de wijk met elkaar druk maakt over de jeugd en de wijk, en er ook voor elkaar is als dat nodig is.’ Bijvoorbeeld met een ‘opvoedparty’. Van der Linden: ‘Bij mensen thuis praat je met elkaar over opvoeden. Dat is echt iets van de inwoners. Zo willen we bereiken dat mensen er niet meer alleen voor staan, maar dat opgroeien en opvoeden ook iets gemeenschappelijks kan zijn. Zorgen voor elkaar, dat is het eigenlijk.’
Het is een proces, zegt Van der Linden. ‘Voor ons en voor de inwoners. Die pedagogische civil society heb je niet zomaar even geïmplementeerd. Wij zijn ook nog zoekende naar onze rol. Het is echt een kwestie van drie stappen vooruit, twee achteruit. De opdracht van de gemeente aan het CJG was ook: jullie zijn de aanjagers, ga het maar uitvinden. Daar zijn we nog steeds mee bezig.’
De gemeenteraad en het college hebben met die opdracht hun nek uitgestoken, zegt Van der Linden. ‘Dit proces levert geen meetbare resultaten op. Dat is voor de gemeente ook nieuw, ze kan nergens op afrekenen. We zijn een cultuur aan het veranderen.’
Het proces moet de professionals uiteindelijk overbodig maken. ‘Eigenlijk moet er een moment komen dat je zegt: we bemoeien ons er niet meer mee, want een civil society is van de inwoners. Als professional moet je ook durven loslaten. Professionals zijn zich misbaar aan het maken, en dat is best spannend.’
Zoetermeer is een van de vijf gemeenten die met het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en adviesbureau
Impactpunt het traject ‘Impact in de wijk’ zijn ingeslagen. De achterliggende vraag is: hoe zorg je als gemeente samen met ouders, professionals en andere partners uit de buurt dat kinderen en jongeren kansrijk, gezond en veilig opgroeien?
Inspiratiebron was de Rotterdamse methode Wijkprogrammering. Daarin maken de netwerkpartners per wijk op basis van allerlei data een analyse. Vervolgens wordt met een factorenmodel (een overzicht van de factoren die een rol spelen bij het kansrijk, veilig en gezond opgroeien van kinderen en
jongeren) bepaald welke resultaten er bereikt moeten worden en welke acties nodig zijn om die te behalen. Volgens Herma Ooms van het NJi is dit een proces van lange adem: ‘De wethouder moet erachter staan, er moet draagvlak zijn. Je moet zichtbaar zijn in de wijk en zo met elkaar werken aan duurzame resultaten. Het mag ook geen hobby zijn van twee of drie mensen in de gemeente. Het is belangrijk dat het ook binnen de ambtelijke organisatie en het bestuur breed gedragen wordt. Leren en verbeteren staan centraal. We zijn ook aan de slag gegaan als een “lerende club”.’
Bianca Das is netwerkregisseur Jeugd bij de gemeente Zoetermeer. Ze is enthousiast over de aanpak. ‘We gaan echt anders kijken naar hoe we met onze jeugd verder willen en hoe we kinderen veilig en kansrijk kunnen laten opgroeien.’
Het grote verschil met wat tot voor kort gebruikelijk was, is volgens Das dat de keuze voor een bepaalde interventie pas de laatste stap is. ‘Tot nu dachten we: dit is het probleem, dit is de interventie die erbij past en daar gaan we het mee doen. We waren te weinig bezig met vragen als “beklijft het?” en “levert het echt een resultaat op waarvan een buurt of een wijk voelt of merkt dat het beter wordt?” Die werkwijze draaien we nu om.’ ←
De Voor de Jeugd Dag vindt op maandag 11 september plaats in Zaandam. Meer informatie: voordejeugddag.nl
‘We zijn een cultuur aan het veranderen’
MUNTENSCHAT
De gemeente Eindhoven heeft een muntenschat aangekocht. De 317 munten, uit verschillende tijdperken en regio’s, werden recent ontdekt bij de renovatie van een historische boerderij. De archeologische vondst biedt iets meer inzicht in het verleden van het gebied rond Eindhoven, aldus de gemeente. Eindhoven heeft de schat gekocht, zegt wethouder Maes van Lanschot (CDA), ‘zodat iedereen dit cultuurhistorische waardevolle erfgoed kan bezichtigen’. Hoeveel de gemeente voor de munten betaald heeft, is niet bekendgemaakt.
CEES VAN EIJK, SINDS 1 JUNI VOORZITTER VAN DE VERENIGING
VAN DE BIBLIOTHEEK IN HET GEMEENTE
LIJK BELEID. DE BIEB IS LANG NIET MEER ALLEEN DE PLEK WAAR BOEKEN UITGELEEND WORDEN.
Om bij een bibliotheek naar binnen te lopen hoef je echt geen lid te worden; nu al worden de bibliotheken
jaarlijks meer dan 50 miljoen keer bezocht, terwijl er ‘maar’ vier miljoen leden zijn. Om nog meer mensen te verleiden een bezoek
aan de bieb te brengen, moet de drempel nog lager worden. Dat lukt niet met alleen het uitlenen van boeken, al zal dat altijd een belangrijk onderdeel van de bibliotheek blijven. Steeds meer bibliotheken zijn multifunctioneel, met een taalcafé, horeca en digitale informatiepunten van de overheid. Is het niet in dezelfde ruimte, dan wel in hetzelfde gebouw.
‘Hier word je een blij mens van’, zegt VOB-voorzitter Cees van Eijk. ‘In de ene hoek migranten die met een taalcafé bezig zijn, daarnaast een groepje internationale studenten die aan het blokken zijn omdat ze hier de ruimte hebben. Een plek waar de hele samenleving terechtkan.’
Van Eijk is niet de enige die de steeds grotere rol van de bibliotheek in de samenleving herkent. Bijna de hele Tweede Kamer stemde vorig jaar voor een motie van PvdA’er Mohammed Mohandis om voor iedereen de toegang tot een volwaardige bibliotheekvoorziening wettelijk vast te leggen.
SLUITEN
Dat enthousiasme van de overheid voor de bibliotheek is weleens anders geweest. Het is nog niet zo heel lang
‘Als een voorzieningsuccesvol is, dan is ze van alle politieke kleuren’
geleden dat op veel plaatsen in het land filialen van bibliotheken moesten sluiten omdat er geen subsidiegeld meer was en de bezoekersaantallen
achteruitholden – mede als gevolg van de digitalisering, zoals de opmars van het e-boek. Daarna heeft de bibliotheek zich opnieuw uitgevonden, met nieuwe activiteiten, studieplekken en koffiecorners waardoor ze in niets meer lijkt op de plek waar je vroeger alleen boeken kon lenen. En met, sinds een jaar of vier, het Informatiepunt Digitale Overheid (IDO) – bedoeld om mensen op weg te helpen in hun digitale communicatie met de overheid, bijvoorbeeld met vragen over zorg, huurtoeslag en DigiD: in 2019 begonnen als pilot in vijftien gemeenten, nu een vast onderdeel van het aanbod van de openbare bibliotheek.
In 2020 zetten het rijk, gemeenten, provincies en de KB nationale bibliotheek hun handtekening onder een convenant met de focus op drie grote, maatschappelijke opgaven: bevorderen van geletterdheid en leesplezier, participatie in de informatiesamenleving en een leven lang ontwikkelen. Daarmee is, in de woorden van Van Eijk, de biblio-
Bibliotheek Midden-Brabant is sinds 2019 gehuisvest in LocHal, een gerenoveerde locomotiefhal in de Tilburgse Spoorzone
(Beeld: Arjen Veldt)
theek een beleidsinstrument geworden om belangrijke thema’s in de samenleving op te pakken.
Vrijblijvend is dat niet. Er komt veel geld beschikbaar: dit jaar 18,7 miljoen euro voor gemeenten, volgend jaar 38,4 miljoen oplopend tot structureel 54 miljoen vanaf 2025. Maar daar moet wel iets tegenover staan. Zo krijgen gemeenten vanaf 2025 een ‘zorgplicht’ voor een toekomstgerichte bibliotheekvoorziening. Zij moeten de aanwezigheid van en de toegang tot de bibliotheek wettelijk verankeren.
Die 54 miljoen en de twee specifieke uitkeringen (SPUK) voor dit en volgend jaar betekenen voor gemeenten dat zij drie euro per inwoner meer te besteden hebben voor een bibliotheekvoorziening. Niet genoeg om echt verschil te maken, zegt Van Eijk. ‘Daarom zijn gemeenten nu ook zelf aan zet om na te denken over hun rol en welk budget daarbij past.’
Van Eijk was eerder wethouder in Utrecht en Amersfoort en weet dus hoe de hazen in gemeenteraden en in colleges lopen. Hij zal niet zelf zijn voormalige collega’s gaan adviseren hoe zij hun geld het best kunnen uitgeven. ‘Dat is mijn rol niet. Mijn rol is om de besturen van de bibliotheken goed in staat te stellen het gesprek op lokaal niveau te voeren. Zij moeten, als dat al nodig is, de politiek ervan overtuigen dat de bibliotheek mede een oplossing is voor vraagstukken waarvoor gemeenten aan de lat staan.’
Laaggeletterdheid, bijvoorbeeld. Een enorm probleem, zegt Van Eijk, niet alleen voor de eerste generatie migran-
‘De bibliotheek kan een enorm verbindend element zijn bij
ten maar ook voor veel mensen die in Nederland zijn geboren en opgegroeid. ‘Het speelt echt in alle leeftijdsgroepen’, constateert de voorzitter. ‘Wil je dat iedereen meedoet in de samenleving, dan zul je daar iets voor moeten doen. De bibliotheek kan dan een enorm verbindend element zijn, laagdrempelig, midden in de samenleving. De infrastructuur ligt er, benut die dan ook, voor alle drie thema’s die in het convenant zijn benoemd.’
Hij hoeft niet elke gemeente te overtuigen. Afgelopen voorjaar ging de gemeenteraad van ’s-Hertogenbosch in grote meerderheid akkoord met een plan om de bibliotheek annex cultureel centrum volledig te renoveren. Prijskaartje: bijna 34 miljoen euro. Geen gering bedrag, maar wel een goede investering om de bibliotheek ook echt toekomstbestendig te maken, vindt Van Eijk.
GUNFACTOR
De bibliotheek heeft ook een grote gunfactor, denkt hij, zowel bij links als bij rechts. ‘Als een voorziening succesvol is, dan is ze van alle politieke kleuren, dan wil iedereen daar een bijdrage aan leveren. Veel volwassenen kennen de bibliotheek nog uit de tijd dat ze zelf jong waren, of ze komen er via hun
bibliotheek
kinderen mee in aanraking. Het imago is goed, ook al klopt dat niet altijd: het is allang geen plek meer waar je alleen boeken kunt lenen. In coronatijd was het de enige voorziening waar iedereen nog terechtkon, waardoor de ontmoetingsfunctie nog eens extra duidelijk werd. Dat is niet typisch Nederlands. In de sterk gepolariseerde Verenigde Staten zie je dat de bibliotheken voor de lokale community hun functie houden, ze kunnen voor iedereen iets betekenen, dwars door de scheidslijnen heen.’
‘MOETJE’
Zoals de gemeente ’s-Hertogenbosch zijn er meer gemeenten die bereid zijn voor de bibliotheek hun nek uit te steken. Maar er zijn er ook die de voorziening nog te veel als een uitvoeringsorgaan zien, als een ‘moetje’, zegt Van Eijk. ‘Ze hoeven niet allemaal hetzelfde te doen, maar het is wel goed als ze jaloers worden op goede voorbeelden waardoor ze bij zichzelf te rade gaan. Want de organisatie mag dan per gemeente anders zijn, en dat is ook goed want een voorziening is lokaal gekleurd en historisch op een bepaalde manier gegroeid, maar de functie is overal hetzelfde. Ik zou willen dat gemeenten gaan nadenken over die functie. Dus niet alleen elk jaar weer die financiering regelen, maar vraag je af:
waar willen we over vier jaar staan en hoe kunnen we de bibliotheek daarvoor gebruiken? Een gemeentelijk bibliotheekplan geeft rust voor de uitvoerende partijen en ook stabiliteit voor het lokaal bestuur die de bibliotheek goed kan positioneren in relatie tot andere voorzieningen.’
Het momentum is daar. Tot de toegezegde extra miljoenen in 2025 rechtstreeks – via het gemeentefonds – naar de gemeenten gaan, konden die vanaf half mei kenbaar maken gebruik te willen maken van de eerdergenoemde specifieke uitkering. Daar reageerden zo veel gemeenten op, dat twee derde moest worden teleurgesteld. Zij staan nu in de wachtrij voor de herkansing: tussen half november en half december kunnen zij, en andere gemeenten, opnieuw voorstellen indienen voor een bijdrage uit het budget van 38,4 miljoen dat voor 2024 beschikbaar is.
‘Ik doe echt een oproep aan gemeenten om die zorgplicht die ze vanaf 2025 hebben, serieus te nemen. Er zijn nog twaalf gemeenten die helemaal geen bibliotheekvoorziening hebben. Voor twee daarvan zijn de aanvragen uit de eerste SPUK gehonoreerd. Nog tien te gaan dus.’ ←
‘Een gemeentelijk bibliotheekplan geeft rust voor de uitvoerende partijen’Wie is… Cees van Eijk is sinds juni 2023 voorzitter van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Eerder was hij raadslid en wethouder in Utrecht en wethouder in Amersfoort. (Beeld: Janita Sassen) De centrale Utrecht betrok in 2020 het gerenoveerde pand van het voormalige postkantoor aan de Neude.
STEEDS MEER BIBLIOTHEKEN ZIJN MULTIFUNCTIONEEL. ZO KOMEN ER MEER INFORMATIEPUNTEN DIGITALE OVERHEID, WAAR BURGERS GEHOLPEN KUNNEN WORDEN IN HET CONTACT MET DE OVERHEID.
KUNST IN DE OPENBARE RUIMTE LEIDT NIET ZELDEN TOT OPHEF. MAAR SMAAK IS PERSOONLIJK EN MOET NIET POLITIEK GEMAAKT WORDEN, ZEGGEN POLITICI. DAAROM IS HET GOED DAT LOKALE BESTUURDERS BIJ HET PLAATSEN VAN KUNST ZICH LATEN ADVISEREN DOOR EXPERTS.
Het nieuwe, vier meter hoge bronzen beeld Moments Contained van Thomas J Price staat sinds begin dit jaar op het plein voor het Centraal Station in Rotterdam. De reacties waren wisselend. Het Centrum Beeldende Kunst adviseerde het college over de plaatsing van het beeld van de zwarte vrouw die nonchalant haar handen in de zakken steekt. Het Rotterdamse raadslid Judith Bokhove (GroenLinks) heeft cultuur in portefeuille. Ze vindt het volkomen terecht dat het centrum zo’n belangrijke rol speelt, en dat raad en college op afstand staan. ‘Het hoort over smaak, kwaliteit en over de boodschap van de kunstenaar te gaan’, zegt ze. ‘Wij zijn er niet om onze politieke mening op ieder standbeeld te drukken.’
TERUGHOUDEND OORDELEN
Het kunstwerk ‘Domestikator’, dat in de duinen van Velsen staat, zorgde voor opschudding. (Beeld: United Photos/Toussaint Kluiters)
Volgens Bokhove hoort een politicus slechts terughoudend te oordelen over de bedoeling achter een kunstwerk en hoe het publiek dat ervaart. ‘Natuurlijk is het belangrijk dat er ruimte is voor discussie, maar dat mag geen politieke discussie zijn, zeker niet vooraf. Houd het neutraal en laat het aan de stad zelf over. Kunst in de buitenruimte behoort geen politieke kleur te hebben.’
De meeste gemeenten werken met een soort adviesraad voor kunst wanneer ze een werk aangeboden krijgen. Die beoordeelt de kwaliteit van het kunstobject, onderzoekt wat de kunstenaar ermee uitdrukt en of het maatschappelijke meerwaarde heeft voor de lokale gemeenschap.
Bokhove vindt het belangrijk dit bij zo’n instelling te beleggen. ‘Het college volgt zo ongeveer het advies op van het CBK en faciliteert, volkomen terecht. Daar zit de deskundigheid, de experts die de tijd hebben om te duiden. Het is een zelfstandige en onafhankelijke adviesraad met veertig jaar ervaring rond kunst in met name de openbare ruimte.’
Inwoners van Velsen kijken sinds enkele jaren tegen het kunstwerk Domestikator van Joep van Lieshout aan, dat in de duinen staat. Het bestaat uit tegen elkaar geplaatste metalen blokken en verbeeldt het spanningsveld tussen mens en natuur. Er zijn echter ook inwoners die het interpreteren als een persoon die seks heeft met een dier.
‘Toen het beeld werd geplaatst was ik nog raadslid’, vertelt Sander Smeets (D66), nu wethouder in Velsen. ‘Iedereen wist heel goed dat dit kunstwerk wat teweeg ging brengen.’ Het werk zou in 2017 op een buitententoonstelling bij het Louvre komen te staan, maar de museumdirectie hield dat tegen. Velsen plaatste het wel. Smeets: ‘Wanneer Velsen een kunstwerk aangeboden krijgt, gaan we voor advies langs de kunstcommissie. Voor sommige kunstwerken is dat allemaal niet zo heel erg spannend. Bij typische kunstwerken zoals de Domestikator loopt het wat anders.’
Velsen was bezig met het inmiddels stopgezette project Kustplaats IJmuiden aan Zee, een gemengd woon- en recreatiegebied. De bedoeling was om woningen bij te bouwen tegen de duinen aan. Smeets: ‘Het is een locatie met een enorm spanningsveld tussen mens en natuur. Dat is precies waar de werken van Van Lieshout ook over gaan. Zijn werken zorgen voor aandacht. De Domestikator past op die plek. Dat is iets wat een bestuurder zwaarwegend moet meenemen in het eventuele besluit tot plaatsing.’
Velsen plaatst een kunstwerk niet louter omdat het weerstand oproept of iets maatschappelijks
‘Kunstenaars proberen vaak een debat aan te wakkeren’Het vier meter hoge beeld ‘Moments Contained’ bij het Centraal Station in Rotterdam.
teweegbrengt, zegt wethouder Smeets. Het moet wel echt passend zijn voor de plek en gemeente. ‘Kunstenaars proberen vaak een debat aan te wakkeren, daar is Van Lieshout er zeker één van. Die moeten er ook zijn. Veel verzetsbewegingen gebruiken kunst om zich te uiten.’
Het is aan het college om een vergunning af te geven voor de plaatsing van een kunstwerk. Het verzoek om het werk van Van Lieshout te plaatsen, werd in eerste instantie niet voorgelegd aan de gemeenteraad. Toen enkele raadspartijen bezwaren uitten omdat ze het een ongepast kunstwerk vinden, is het op de raadsagenda gezet. Een meerderheid kon zich echter vinden in het verhaal achter het kunstobject en de locatie waar het staat.
In principe hoeft een college een voorstel tot plaatsing van een kunstwerk in de openbare ruimte niet voor te
leggen aan de gemeenteraad als daar geen financiële consequenties aan verbonden zijn. Dat hoeft ook niet wanneer een gemeenteraad een subsidiepotje met een bepaald bedrag heeft vastgesteld waarmee het college kunst kan aankopen. ‘Het college kan echter niet zomaar een kunstwerk aankopen. De gemeenteraad heeft het budgetrecht.’ Smeets vindt het uiteindelijk wel belangrijk om steun van de gemeenteraad te krijgen. ‘Dat hoor je als college altijd aan te voelen. Zet niet lukraaks iets neer. Kijk naar wat past en welke discussie je wilt uitlokken. Zaken mogen af en toe botsen. Kunst mag een maatschappelijke discussie teweegbrengen, maar moet wel passen bij de plek en de gemeente.’ De Rotterdamse gemeenteraad is in beginsel ook niet betrokken geweest bij de plaatsing van Moments Contained. Toen het nieuwe Centraal Station werd opgeleverd, is wel vastgesteld dat bij dat heel grote plein echt een ‘landmark’ hoort. Enkele voorstellen passeerden de revue, er is een motie ingediend en er zijn onderzoeken uitgevoerd. Bokhove: ‘Plots stond dit beeld er en dat wordt breed omarmd door de Rotterdammers. Veel mensen zijn positief verrast. Het was geen omstreden gebied meer. Inwoners waren misschien ook wel een beetje vergeten dat daar nog steeds een kunstwerk moest komen. Het beeld accentueert de grootte van het Centraal Station en is een gave landmark op die plek.’
PRETTIG GEVOEL
Iedereen kijkt op een eigen manier naar kunst en voelt daar iets persoonlijks bij. Bokhove ziet op het Stationsplein een zwarte dame staan die een jonge zelfbewuste generatie vertegenwoordigt. Ze staat stevig met haar voeten op de grond, ‘iemand die lekker geaard is in onze stad’. ‘Ze hoeft met haar vier meter nooit meer opzij te gaan voor een ander en brengt dat over aan andere vrouwen. In dit geval drukt kunst een prettig gevoel uit. Ik voel me welkom in deze stad.’
Er zijn zeker ook kunstenaars die een ander gevoel willen uitdrukken om zo maatschappelijke discussie op gang te brengen. ‘Een beeld kan ook bedoeld zijn om te choqueren. In Rotterdam staat een beeld van opgestapelde olievaten waar de ruwe olie zo ongeveer uitloopt. Dat zorgt bij mij niet voor een prettig gevoel, maar wel voor noodzakelijke
←
Goed samenspel, schrijft Marcel Boogers in zijn nieuwe boek, kan niet zonder goed tegenspel. Een democratische rechtsstaat vraagt
tegenmacht, toezicht en controle. Maar hoe doe je dat in de lokale praktijk?
Boogers is bijzonder hoogleraar democratie en transitie aan de Universiteit Utrecht en onderzoeker op het gebied van lokale en regionale democratie. In het boek beschrijft Boogers de verschillende spelers in het lokaal bestuur, wat hun rollen en taken zijn, hoe ze lokale ontwikkelingen sturen – de politieke kant van het bestuur – en hoe ze omgaan
In Democratie is niet voor bange mensen verzamelde columnist Marcia Luyten zes jaar schrijfwerk voor de Volkskrant.
Luyten beschrijft hoe de samenleving verandert. Mens en natuur zijn niet langer ondergeschikt aan winst. Maar die verandering gaat niet zonder slag of stoot, en corona verscherpte de tegenstellingen.
Vrijheid alleen is niet genoeg, schrijft ze.
Marcia Luyten, Democratie is niet voor bange mensen. De Bezige Bij, € 18,99.
met informatie – de ambtelijke zijde. Die laatste twee processen zijn idealiter met elkaar in evenwicht, om te voorkomen dat enerzijds de raad of anderzijds de ambtenarij te dominant wordt. De nadruk in het samenspel ligt op de bestuurscultuur, schrijft Boogers. ‘Zo doen we het hier nu eenmaal’ mag geen antwoord zijn op de vraag waarom sturing en informatie niet in balans zijn.
In 2018 startte de gemeente Amsterdam een vierjarig experiment met de bijstand. Onderzocht werd welke begeleiding het beste werkt om uitkeringsgerechtigden weer te laten participeren.
De conclusie: de begeleiding doet ertoe, zelfregie heeft juist een negatief effect. De bevindingen van het ‘Amsterdams experiment met de bijstand’ zijn nu in boekvorm verschenen. De onderzoekers spraken ruim achthonderd bijstandsgerechtigden en klantmanagers. Persoonlijke aandacht, concluderen de onderzoekers, werkt beter dan het toepassen van een standaardbenadering. En financiële onzekerheid over bijvoorbeeld inkomensverrekening staat arbeidsparticipatie in de weg.
Alles wat hij me vraagt. Als hij wil dat ik ga flyeren op de markt, dan doe ik dat. Als hij mij in Den Haag kan gebruiken, als Kamerlid, dan doe ik dat ook.
Raadslid Paul Eigenhuijsen van de eenmansfractie
GewoonNijmegen.nu stelt zich beschikbaar voor Nieuw Sociaal Contract, de nieuwe partij van Pieter Omtzigt, de Gelderlander, 23 augustus.
4 SEPTEMBER
Vitaal ouder worden
Online, 10.00-12.00 uur | vng.nl/agenda
4 SEPTEMBER
Goed geïnformeerd meedoen met GemeenteDelers Online, 15.00-15.30 | vng.nl/gemeentedelers
6 SEPTEMBER
Raad en Rekenkamer: een nieuwe verbinding Online, 19.30-21.00 uur | raadsleden.nl
13 SEPTEMBER
Nazomerfestival Beschermd
Thuis
Apeldoorn | nazomerfestivalbeschermdthuis.vngconnect.nl
14 SEPTEMBER
DutchCulture Congres 2023:
Lokaal beleid, grenzeloze ambities Arnhem | bit.ly/dutchculturecongres
14 SEPTEMBER
Europadag VNG en Huis van de Nederlandse Provincies Utrecht | vng.nl/agenda
15 SEPTEMBER
Oogfestival
Amersfoort | oogvereniging.nl
15 SEPTEMBER
Versterking lokale driehoeken
16 SEPTEMBER
Raad op Zaterdag Utrecht | vng.nl/agenda
18 SEPTEMBER
Ondermijning op vakantieparken Online | hetccv.nl
Beste Thorbeckeprofessor, DE EILANDSRADEN VAN BONAIRE EN SABA
BESLUITEN HUN VERGADERINGEN MET HET ZINGEN VAN HET EILANDELIJK VOLKSLIED, WAARBIJ DE RAADSLEDEN GAAN STAAN. DAARNA HAMERT DE VOORZITTER DE VERGADERING AF. HOE VERHOUDT DIT ZICH TOT HUN STATUS ALS ‘BIJZONDERE GEMEENTE’ VAN NEDERLAND EN HET WILHELMUS?
EEN VOLGER VAN CARIBISCH NEDERLAND
Beste vragensteller,
Ook in de gemeenten van het Europese deel bestaan stadsliederen of plaatselijke volksliederen. Ik leerde zelf op school het Waddinxveense volkslied. En als je goed zoekt, vind je ook wel voorbeelden van
vergadering hun eigen lied hebben aangeheven. Sowieso lijken de lokale vlaggen in opkomst in raadszalen.
Bij mijn weten is dat allemaal niet in strijd met een regel van geldend staatsrecht. En eigenlijk vind ik dat wel mooi. Zonder lokale identiteit geen lokale democratie. ←
Ook een vraag voor Geerten Boogaard? Stuur een mail naar: thorbeckehoogleraar@vngmagazine.nl.
Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar
CULTUUR BIEDT NIET ALLEEN IMMATERIËLE WELVAART. OOK DE ECONOMISCHE WAARDE IS VOOR BESTUURDERS EEN FACTOR OM REKENING MEE TE HOUDEN, STELT DIRECTEUR VERA CARASSO VAN DE MUSEUMVERENIGING. ALMELO MAAKT DIE MEERWAARDE TE GELDE EN INVESTEERT IN HET LOKALE MUSEUM.
Cultuur heeft een grote maatschappelijke en financiële impact, blijkt opnieuw uit recent onderzoek door Berenschot. ‘Die gelden vloeien echter niet altijd terug naar de sector zelf’, zegt directeur Vera Carasso van de Museumvereniging.
Gemeenten waren in 2020 hoofdfinancier van meer dan de helft van de musea. Een kwart van de musea kwam in 2022 echter in financiële problemen door eerst de coronapandemie en daarna de energiecrisis. De lokale aanpak van de problemen bij musea verschilt per gemeente. Carasso maakt zich zorgen. ‘De kwaliteit van leven wordt hoger op het moment dat je over culturele instellingen beschikt. De ene gemeente besteedt daar gemakkelijker middelen aan dan de ander.’
De bekende kunstmusea weten zich in de regel wel te redden. Het zijn met name kleine gemeentelijke musea met een regionale identiteit die het moeilijk hebben. Zij moeten hun collectie en gebouwen onderhouden. En dat is duur. Eigenlijk moet er altijd geld van de gemeente bij, zegt Carasso, want de inkomsten uit tickets zijn niet hoog genoeg. ‘Er zijn gemeenten die de grote toegevoegde waarde van musea zien.’ Het gaat dan om het bewaren van de geschiedenis en de identiteit van een
gemeenschap, het trekken van toeristen en de sociale samenhang gezien de betrokken vrijwilligers. ‘Het is erg afhankelijk van de bestuurders. Ook speelt onwetendheid bij nieuwe wethouders. We moeten blijven uitleggen wat de waarde is van musea.’
Een klein deel van de door de gemeenten onderhouden instellingen krijgt subsidie op basis van een permanent karakter. Andere musea krijgen subsidie via landelijke of lokale fondsen. Carasso: ‘Dat verschilt per gemeente. Daarbij is in de regel sprake van een minder permanent karakter. Dan kan het ook misgaan. Een nieuw bestuur kan er voor kiezen de subsidie te
stoppen, al helemaal als de collectie of het pand niet van de gemeente is.’
De directeur van de Museumvereniging adviseert bestuurders goed te kijken naar de binding en identiteit van een museum met de gemeente. Is dat het gebouw? De collectie? De vrijwilligers?
Uit een recente publicatie van de TU Delft blijkt dat kleine musea, en de vrijwilligersstructuur eromheen, van grote sociale waarde zijn voor lokale gemeenschappen. Bijna 9 procent van de musea heeft geen personeel in dienst, maar draaien primair op vrijwilligers. Nog tijdens de coronacrisis werkten ruim 22.000 mensen als vrijwilliger bij musea, 64 procent van het totaal werkzaam in de sector. Carasso: ‘Het is een megagrote groep die in sociale samenhang meehelpt om lokaal erfgoed te beheren en te exploiteren.’
Kleinere musea geven waarde aan een plaats of streek die bijdraagt aan de identiteit van de regio. Ze zijn lokaal geworteld en hebben vaak te maken met een huis of fabriek. Het gebouw kan onderdeel vormen van de collectie en iets vertellen over de geschiedenis van de gemeente. ‘Het zijn unieke plekken en collecties. Sommige plekken zijn onvervangbaar. Denk goed na over het behoud van dat erfgoed. Het is de verantwoordelijkheid van de gemeente om dat voor toekomstige generaties te bewaren.’
Vaak is een gemeente eigenaar van het pand. Meestal betaalt het museum dan een groot deel van de sub-
sidie terug voor de huur van het gebouw. In de afgelopen periode zijn de huren fors geïndexeerd. Maar de subsidies groeiden niet evenredig mee. Carasso spreekt van ‘een enorme kostenstijging waardoor zaken echt scheef gaan lopen’. Gemeenten denken volgens Carasso ook te kunnen afschalen op energiekosten terwijl die juist weer stijgen. Tegelijkertijd zijn de kosten voor personeel en materiaal ook gestegen, en zijn de bezoekersaantallen nog niet op het niveau van voor corona. ‘Kleine musea hebben het heel zwaar,’ stelt Carasso vast. ‘Ik heb net een enquête uitgevoerd: dertig musea geven aan het dit jaar zonder extra hulp niet te gaan halen.’
SAMENHANG VERSTERKEN
Gemeenten doen over het algemeen hun best, ziet Carasso, terwijl ook zij het financieel zwaar hebben. Niet alles kan. Zij adviseert daarom niet alleen naar de toegevoegde waarde van de culturele sector te kijken, maar ook hoe samengewerkt kan worden met andere sectoren. ‘Waar komen lokale taken samen en valt de samenhang te versterken tot een meerwaarde? Dan krijgen bestuurders en inwoners echt het gevoel
‘We moeten blijven uitleggen wat de waarde van musea is’Almelo wil dat het Stedelijk Museum meer naar buiten treedt en verbinding maakt met scholen, industrie, inwoners en toeristen.
dat cultuur een integraal onderdeel van de samenleving vormt. We zullen creatief moeten zijn om musea te behouden.’
Carasso zou graag zien dat de gelden die naar het gemeentefonds gaan iets specifieker voor culturele instellingen geoormerkt worden. Dat maakt culturele instellingen minder afhankelijk van de waan van de dag. ‘Er hoort een basis te zijn waar deze instellingen op kunnen vertrouwen en bouwen. In Frankrijk bijvoorbeeld behoren kunst en cultuur tot de trots van de natie. Hier wordt er calvinistisch over gedacht. Tijdens de coronacrisis moesten we maar een dvd opzetten. IKEA was open, de musea niet. We waren het enige land in Europa waar op een gegeven moment de musea nog dicht waren. Dat zegt wel iets.’
In Almelo kijken ze positief naar de culturele sector. De gemeente investeert 1,5 miljoen euro in het Stedelijk Museum Almelo door een monumentaal pand aan te kopen. Het museum is nu nog gevestigd in een oude school en heeft slechts 200 vierkante meter expositieruimte. In de binnenstad staat ook het Hofkeshuis, een oud pand dat textielhandelaar Egbert Hofkes in 1775 aankocht en liet verbouwen. Op de verdieping liet hij een ontvangstkamer maken met wandschilderingen op linnen, waar de intocht van de Romeinse veldheer Quintus Fabius Maximus in Rome op staat afgebeeld in 3D-reliëf.
‘Het huis wordt “de verborgen schat van Almelo” genoemd’, vertelt wethouder Jan Martin van Rees (Lokaal Almelo Samen). De gemeente slaat met de aankoop twee vliegen in één klap, stelt hij. ‘Het Hofkeshuis wordt toegankelijk voor alle inwoners en het museum krijgt er een expositieruimte bij van 800 vierkante meter. En dat op een prachtige locatie midden in de stad bij de stadsbrouwerij, kasteel Huize Almelo en andere mooie historische panden en winkels.’
DRAAGVLAK EN FINANCIERING
Almelo voerde in 2019 een bezuinigingsronde door.
Tot die tijd was de huisvesting voor het Almelose stadsmuseum gratis en kreeg het jaarlijks 80.000 euro subsidie. Dat subsidiebedrag werd met de helft verminderd. Het museum trok nauwelijks bezoekers. De club met honderdtwintig vrijwilligers, ‘te koesteren vanwege de grote sociale waarde’, was volgens Van Rees te veel intern op het museum zelf gericht. De gemeente wil dat het museum meer naar buiten treedt en verbinding maakt met scholen, industrie, inwoners en toeristen. ‘Dat moet zorgen voor meer draagvlak en externe financiering. Daar zijn ze nu druk mee bezig.’
Van Rees gaat ervan uit dat dit gaat lukken. Op de nieuwe locatie heeft het museum veel meer mogelijkheden om inkomsten te verwerven. Mocht dat niet het geval zijn, dan kan de gemeente het pand weer verkopen. ‘We gooien geen geld weg. Het is aan de organisatie om het nu waar te maken. Verhoging van de subsidie zit er de eerste jaren niet in. Sterker nog, het museum gaat een bescheiden huur betalen. Omdat het een museaal pand is met maatschappelijke functie kunnen we dat beperken tot 1 procent van het bedrag dat de gemeente erin stopt.’
De gemeenteraad ging unaniem akkoord met de investering. Van Rees: ‘Zo’n museum is een meerwaarde voor de stad. Dat is mijn sterke overtuiging. Cultuur behoort een behoorlijk onderdeel te zijn van Almelo. Het historische aspect is verweven met de ontstaansgeschiedenis van de stad die we nog steeds zijn.’
De wethouder doelt daarmee onder meer op allerlei nieuwe (textiel)stoffen die Almelose ondernemers ontwikkelen. Het museum kan exposities organiseren die het verleden verbinden met de toekomst. ‘Almelo was en blijft de stad van doeners, makers en van innovatieve industrie. Dat willen we uitstralen en daar past het museum in. Alles wat we doen in de binnenstad wordt in samenhang opgepakt. Dat versterkt onze centrumfunctie.’ ←
Op de nieuwe locatie heeft het museum veel meer mogelijkheden om inkomsten te verwervenHet Hofkeshuis, de toekomstige locatie van het Stedelijk Museum Almelo.
Op ons gezinsprikbord hangen allerlei krantenknipsels. Eentje is een foto van een wc-rolletje met nog één velletje eraan. De tekst? ‘De meeste mensen deugen, maar dat doet er niet toe.’ Het is uit een essay van Philip Dröge. De andere is een uitspraak van Alain de Botton: ‘Je bent een idioot, maar dat geeft niet.’
Tussen deze twee knipsels bewegen we ons. Niet alleen thuis, maar ook in de gemeenschap en bij de overheid. Ruimte moeten we laten voor vrije mensen. Voor luimen, nukken, zinnelijkheid, lol, fouten, streven, zaniken, verdriet en grote ambities. En de ruimte om een idioot te kunnen zijn.
En we hebben ondergrenzen. Om onszelf te beschermen, tegen elkaar en tegen de staat bijvoorbeeld. Het bewaken van die ondergrens is geen kwestie van ambities nastreven, maar een kwestie van het ‘managen van wat niet mag gebeuren’.
Neem de toegankelijkheid van gebouwen voor iedereen. Daarvoor moet je niet de toegankelijkheid bevorderen. Je moet ontoegankelijkheid voorkomen. Er bestaat namelijk niet zoiets als een ‘toegankelijke ingang’. Er zijn wel factoren die een ingang ontoegankelijk maken. (Dat zijn voor een rolstoelgebruiker, een blinde en een persoon met epilepsie trouwens verschillende factoren.)
Deze essentiële zaken noem je hygiënefactoren. Dat een dokter haar handen
wast voor ze aan je komt, doet ze om ziekte te voorkomen. De patiënt geneest er niet van, en als ze langer haar handen wast dan nodig, is ze niet een betere dokter. Maar slaat ze het over, dan worden er wel mensen ziek. Hygiënefactoren gaan dus over de ondergrens en de bescherming die daarvan uitgaat. Je beschrijft er iets mee dat er ‘moet zijn’ of je ‘moet doen’ om een negatieve uitkomst te voorkomen. De voorwaarden voor de basiskwaliteit. De dingen waarvan het ijs is gemaakt, waar we niet doorheen willen zakken. We begrijpen: de meeste redenen om je handen niet te wassen als dokter, zijn ongeldig en onacceptabel. Die factor negeren, geeft problemen die te voorkomen waren. Voor bestaanszekerheid en het voorkomen van structurele ongelijkheid geldt dat net zo. Ook daarvoor zijn hygiënefactoren, zoals inkomen en volwaardig kunnen meedoen. Die factoren negeren is onacceptabel en dom en aangezien we dat inmiddels voor ruim dertig procent van de Nederlanders doen (SCP, 2023), is er fors werk aan de winkel.
Laten we een tijdje wat minder aandacht geven aan hoge latten en hoe we die halen. (Lezen jullie mee, politieke diertjes?) Meer en precieze aandacht is nodig voor de ondergrens. Hebben we die op orde, dan is er nog alle ruimte om ambities waar te maken. Of om een idioot te zijn. ←
Dagblad de Stentor deed onderzoek naar de vergadercultuur in gemeenten. Wat bleek? Veel gemeenteraden en -commissies komen achter gesloten deuren bijeen, terwijl openheid juist het doel zou moeten zijn. Openbaarheid is de norm, stelt Michiel de Vries.
Je mag veronderstellen dat doelstellingen zoals die zijn geformuleerd, ook zo worden nagestreefd. In de politieke werkelijkheid gaat dat net iets anders. In de wet staat bijvoorbeeld het doel van transparantie bij de overheid hoog in het vaandel. De werkelijkheid is er echter een van een steeds prominentere vertrouwelijkheid en achterkamertjespolitiek.
ZWARTGELAKTE PAGINA’S
Landelijke politici als Pieter Omtzigt hebben al vaak laten zien hoe zij op basis van de wet veel documenten mogen ontvangen van de departementen, om er
vervolgens achter te komen dat die teksten louter en alleen uit zwartgelakte pagina’s bestaan.
Recent onderzoek van journalist Gep Leeflang van de Stentor toont aan dat dit ook op gemeentelijk niveau schering en inslag is. Leeflang vroeg een groot aantal gemeenten hoe vaak de gemeenteraad anno 2023 achter gesloten deuren vergadert. Dat blijkt veel vaker dan gedacht. In bijna de helft van de gemeenten worden raadsleden met regelmaat uitgenodigd voor vertrouwelijk overleg. Daarin laten zij zich ‘technisch’ informeren door wethouders en ambtenaren. De Wet open overheid (Woo) is hier duidelijk over: zulke vertrouwelijkheid is niet gewenst. Openbaarheid is de norm, daarvan mag alleen worden afgeweken in een beperkt aantal, expliciet in de wet genoemde, uitzonderingsgevallen.
Bijvoorbeeld als het gaat om persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren, die hoeven niet openbaar gemaakt te worden. Artikel 5.2. stelt letterlijk: ‘Onder persoonlijke beleidsopvattingen worden verstaan ambtelijke adviezen, visies, standpunten
‘Zulke vertrouwelijkheid is niet gewenst’
en overwegingen ten behoeve van intern beraad, niet zijnde feiten, prognoses, beleidsalternatieven, de gevolgen van een bepaald beleidsalternatief of andere onderdelen met een overwegend objectief karakter.’
Als je luistert naar de reden die gemeenteraden opvoeren om in het geheim te vergaderen, dan noemen zij juist dat wat in de Woo niet onder persoonlijke beleidsopvattingen valt. Zij benoemen het technische, overwegend objectieve karakter van de uitgewisselde informatie als reden voor het vergaderen achter gesloten deuren.
PRIEMENDE OGEN
Een andere reden die regelmatig wordt opgevoerd om in het geheim te overleggen, is de waardering dat overleg kan plaatsvinden zonder de priemende ogen van de burgers. En ik maar denken dat gemeenten naast de centrale taak van publieke dienstverlening ook een taak hebben in het betrekken van burgers in het beleid. Zo staat het toch in vrijwel alle verkiezingsprogramma’s? Nee, het zijn doelen zoals geformuleerd, niet doelen zoals nagestreefd.
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl
Lokale politici en bestuurders vinden het maar lastig als burgers een mening hebben en nog vervelender als het om geïnformeerde opvattingen gaat.
ALOUDE WET
Het doet denken aan een aloude wet uit de politicologie: hoe rechtser de coalitie, hoe linkser het beleid en vice versa. In dit geval: hoe mooier de geformuleerde doelen, hoe minder we ervan mogen verwachten. ←
Michiel de Vries is hoogleraar bestuurskunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
‘Politici vinden het maar lastig als burgers een mening hebben’
Marloes van Rijswijk is de nieuwe gemeentesecretaris van Zundert. Tot voor kort was ze werkzaam bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV).
‘Gemeentesecretaris is de mooiste baan die er bestaat. Ik heb daar een aantal jaren van mogen proeven, eerst op Ameland en daarna in Sint-Michielsgestel. Ik ben gestopt omdat ik destijds raadslid was, en nog steeds ben, in Oss. Dat viel niet te combineren in dezelfde regio met dezelfde vergaderdagen. Ook in het kader van integriteit vond ik dat niet gewenst. Toen ben ik met veel plezier bij het NIPV gaan werken. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan en toen lag deze kans voor het grijpen. Zundert past heel goed bij me. Het is een gemeente met landelijk gebied waar men de handen uit de mouwen steekt. Ik vind het fijn om zowel in de regio samen te werken als goed contact met de medewerkers, inwoners en bedrijven te onderhouden.’
‘Het loopt in Zundert al heel goed, maar ik hoop nog meer verbinding te brengen tussen een vrij nieuw college, de gemeenteraad en de ambtelijke organisatie. Ook wil ik de belangen van Zundert in de regio goed verwoorden en contacten met inwoners en bedrijven onderhouden. Het allerbelangrijkste is dat je op een constructieve manier voor de goede zaak werkt. Ik breng ervaring, kennis en kunde mee, want ik heb door de jaren heen best wel veel scenario’s mee mogen maken. Samenwerken, verbinden en de doelstellingen halen, dat is de rol van de gemeentesecretaris.’
‘Het NIPV is een organisatie die constant in ontwikkeling is. Ik laat een nieuw team achter dat net uit een reorganisatie is opgebouwd, het Veiligheidsregio Diensten Centrum. Dat staat en dat is heel fijn. Ik hoop dat het NIPV aan de weg blijft timmeren, want het is een belangrijke organisatie. De crises stapelen zich op en worden steeds complexer. Gemeenten spelen daarin een steeds grotere rol en daar kan ik dus ook een goede verbinding maken.’ (MM) ←
Marcel Fränzel (D66) is op 5 juli gestart als waarnemend burgemeester van Goes. Hij is de tijdelijk vervanger van PvdA’er Margo Mulder, die per dezelfde datum burgemeester werd van Bergen op Zoom. Fränzel was van 2002 tot en met 2013 burgemeester van Woensdrecht. Daarna was hij waarnemer in NoordBeveland, Veghel, Meierijstad, Oosterhout, Altena en Sint Anthonis. Hij begon zijn politieke loopbaan in Amersfoort, waar hij tussen 1990 en 2002 raadslid en wethouder was.
(CDA) begon op 17 juli als waarnemend burgemeester van Raalte. Deze tijdelijke benoeming sluit aan op de overstap van Martijn Dadema (GroenLinks) naar het provinciebestuur van Overijssel. Voordat Dadema in december 2014 naar Raalte kwam, werkte hij als diplomaat bij de Verenigde Naties en het ministerie van Buitenlandse
2010-2022 burgemeester in Rijssen-Holten en nam het ambt in die gemeente aansluitend nog waar tot maart 2023. Eerder was hij raadslid en wethouder in Dalfsen en burgemeester van Zwartewaterland.
Sandra Korthuis (VVD) is sinds 25 juli waarnemend burgemeester van Veendam. Ze vervangt Berry Link (CDA), die per 1 juli om persoonlijke redenen zijn functie neerlegde. Link was sinds september 2021 burgemeester in Veendam.
Eerder was hij burgemeester in Schinnen (20072015) en Geldrop-Mierlo (2015-2019). Korthuis was tot 17 april waarnemend burgemeester van Ooststellingwerf. Eerder was ze onder meer directeur van de Stichting Woonconcept, lid van de VNG-directieraad en wethouder Financiën en Volksgezondheid in Rotterdam.
Burgemeester Ahmed
Marcouch van Arnhem is op 1 september aan zijn tweede termijn begonnen. De PvdA’er was eerder stadsdeelvoorzitter in het Amsterdamse stadsdeel Slotervaart en kort lid van de Amsterdamse gemeenteraad. Van 2010 tot zijn start in Arnhem was Marcouch lid van de Tweede Kamer.
Peter van der Velden (PvdA) is op 1 september begonnen als waarnemend burgemeester van Leiden. Hij is de tijdelijke vervanger van partijgenoot Henri Lenferink, die ruim twintig jaar burgemeester van Leiden was. Van der Velden heeft veel bestuurlijke ervaring.
Hij was van 1989 tot en met 2014 burgemeester van achtereenvolgens NieuwGinneken, Rosmalen, Emmen, Bergen op Zoom en Breda. In die laatste gemeente vervulde hij het burgemeestersambt van 2004 tot 2014. Later was hij nog waarnemend burgemeester van Dordrecht (2017) en Hoeksche Waard (2019).
Erik van Wattingen begon op 27 juni als interimgemeentesecretaris van Voorschoten. Hij vervangt Andreas de Graaf, die op 15 juni als interim-gemeentesecretaris in Zuidplas begon. De afgelopen drie jaar was Van Wattingen gemeentesecretaris van Koggenland. De aanstelling in Voorschoten is voor zes maanden. Die periode kan met nog eens zes maanden worden verlengd. Begin 2024 start de procedure voor een vaste gemeentesecretaris.
Theo Kemper is per 1 juli aan de slag gegaan als interim-gemeentesecretaris van Rucphen. Hij vervangt daar Sandor Michielse, die
Yolanda Hoogtanders wordt op 20 september geïnstalleerd als burgemeester van Roermond. Hoogtanders (VVD) zit sinds maart 2022 in de gemeenteraad van Amsterdam. Ze is sinds 2001 directeur/eigenaar van een adviesbureau dat zich richt op strategische beleidsadvisering en management voor overheden en publieke organisaties. Daarvoor was ze directeur van Werkom, een gemeenschappelijke regeling op het gebied van sociale werkvoorziening. In Roermond wordt ze de opvolger van Rianne Donders (CDA), die in november 2022 vertrok. Sindsdien is Onno Hoes (VVD) waarnemend burgemeester.
naar de provincie ZuidHolland vertrok. Kemper heeft veel ervaring als interim-secretaris en werkte bij een aantal gemeenten in leidinggevende functies.
Johan Cnossen is op 1 juli gestart als gemeentesecretaris van Huizen. Hij was al een jaar waarnemer, als vervanger van Paul Veldhuisen die met vervroegd pensioen ging. Cnossen was eerder onder meer directeur maatschappelijke zaken in Huizen.
tot maart 2023 in Wassenaar actief was als interimdirecteur, blijft aan tot het moment waarop de vacature is vervuld. Hij neemt in Zoeterwoude de taken over van Anne de Baat, die de tijdelijk vervanger was van gemeentesecretaris Wilma Zoetemelk. Zoetemelk stopte op 1 augustus, na 23 jaar, als gemeentesecretaris van Zoeterwoude.
Gijs Tiebot is vanaf 1 oktober de nieuwe gemeentesecretaris van Oldenzaal. Hij is nu nog concernmanager en plaatsvervangend directeur bij de gemeente Hengelo. Tiebot wordt in Oldenzaal de opvolger van Johan Dijkstra, die per 1 oktober 2022 vertrok; sindsdien is Wilfred Goedmakers interim-gemeentesecretaris.
Wilfred Goedmakers is sinds 3 juli interim-gemeentesecretaris in Weststellingwerf. Hij is de tijdelijke opvolger van Remco van Maurik, die sinds 23 mei bestuurder is bij Wetterskip Fryslân. Van Maurik werkte 22 jaar als gemeentesecretaris in Weststellingwerf.
Nanne Kramer is op 4 juli begonnen als interimgemeentesecretaris van Zoeterwoude. Kramer, die
Karen Coesmans is op 10 juli begonnen als interim-gemeentesecretaris van Maasdriel. Ze zal deze functie de komende anderhalf jaar vervullen. Ze is de tijdelijke opvolger van gemeentesecretaris Jaap Lange, die in mei afscheid nam. Coesmans is sinds juni 2022 interim-manager en senior-adviseur bij een organisatieadviesbureau. In die hoedanigheid was ze van juni 2022 tot juni 2023 interim-gemeentesecretaris van Renkum. Eerder was ze onder meer gemeentesecretaris van West-Betuwe,
directeur/locogemeentesecretaris bij de Gooise Meren en kwartiermaker van de ambtelijke fusie tussen Oudewater en Woerden.
Bertus Brinkman is per 14 juli gestart als interimgemeentesecretaris van Duiven. De functie was vacant sinds het vertrek van Rutger den Haan naar Leidschendam-Voorburg. De tijdelijke aanstelling is voorlopig voor zeven maanden. Brinkman heeft veel ervaring als (interim-)secretaris in diverse gemeenten. Ook was hij directeur bij
de gemeenten Rotterdam, Tilburg en Sittard-Geleen.
In de gemeente Bladel is Theo Hoex sinds 1 augustus interim-gemeentesecretaris. Hij volgde Ed Mol op, die na negen jaar met pensioen ging. Hoex heeft veel ervaring als (interim-)secretaris bij diverse gemeenten: Landerd, Grave, Overbetuwe en Papendrecht.
Bart Teunissen is op 21 augustus gestart als gemeentesecretaris van Gennep. Hij was daarvoor interim-manager bij West
Maas en Waal. Eerder werkte Teunissen twaalf jaar bij de gemeente Doetinchem. Ad de Kroon was interim-gemeentesecretaris in Gennep, nadat Jacqueline Nijland in oktober 2022 vertrok.
John van Putten begon op 21 augustus als de nieuwe gemeentesecretaris van Roermond. Hij komt van de gemeente Venlo, waar hij vier jaar werkte als directeur. Eerder werkte hij ruim tien jaar in diverse managementfuncties bij de gemeente Horst aan de
Ingezonden mededeling
Ons aanbod
Voor de Jeugd Dag 2023
11 september (Amsterdam)
Webinar: Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer
12 september 2023
Maas. In Roermond was Susanne Scheepers sinds 1 januari dit jaar waarnemend gemeentesecretaris. Zij verving in Roermond Jan Willem Kradolfer, die op zijn beurt sinds 1 januari 2022 waarnam voor de in november 2021 vertrokken José van Aken
Miriam van Kampen is gemeenteraad van Dongen. Ze is daar de opvolger van Eric Dammingh, die met vervroegd pensioen ging. Van Kampen was eerder onder meer senior
Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en wet- en regelgeving kan zijn. Kom daarom naar een van onze inspirerende en verdiepende congressen.Voor heldere en praktische handvatten én om vakgenoten uit het hele land te ontmoeten.
Verschillende Risico-opleiding Overheden (ROO) september - oktober - november
Raad op Zaterdag 2023
16 september (online)
Workshop: Rechtmatigheidsverantwoording
2 oktober 2023
VNG Juridische 2-daagse 2023
2 & 3 oktober (Ermelo)
Dag van de Stad 2023
9 oktober (Arnhem)
Trainees inspiratie event: Beleid en Gedrag
27 oktober (Den Haag)
VNG Congres RPO
9 november (Apeldoorn)
2-daagse training: Van Gelijk hebben naar Gelijk krijgen 14 & 28 november 2023
27 november (Congrescentrum Orpheus, Apeldoorn)
Indra Oosting is sinds 22 augustus de nieuwe griffer van de gemeenteraad van Borger-Odoorn. Ze was vanaf maart 2022 al raadsadviseur/plaatsvervangend griffier in deze gemeente. Vanaf februari dit jaar verving ze griffier Erik Lankman, die in augustus stopte. Oosting werkte eerder voor de provincies Fryslân en Groningen.
bestuursadviseur bij Waterschap De Dommel en staten van Noord-Brabant.
De gemeenteraad van Apeldoorn heeft in een bijzondere vergadering op 21 juni afscheid genomen Arjan Oudbier. Hij moest vanwege ziekte noodgedwongen stoppen met zijn werk. Oudbier was ruim 17 jaar, Apeldoornse raad. Op dit moment is Marit Stam
Jeannette Hage is op van de gemeenteraad van Edam-Volendam. Hage werkt al twintig jaar bij de overheid. De laatste vier jaar werkte ze al in Edam-Volendam als programmamanager projecten. Ze volgt in Edam-Volendam Linda van Essen op, die onlangs na veertig jaar afscheid nam van de gemeente.
Robert van Dijk is sinds -
meenteraad van Noordwijk. Hij was sinds 2002 raads2006 opging in Teylingen. In
Noordwijk is hij de opvolger van Marië Fabbricotti, die in februari 2023 stopte maar al sinds november 2021 werd vervangen door Desirée Thissen. Sinds 1 mei dit jaar wordt de functie waargenomen door Guda Kager
Iroy Konings is per 5 juli
van de gemeenteraad van Vlaardingen. Sinds 1 januari dit jaar was hij al waarne-
gemeente vanwege het vertrek van Jeroen Mimpen naar Delft. Konings was van 14 april 2020 tot en met 31 december 2022 senior raadsadviseur en plaatsver-
gen. Eerder was hij actief bij den IJssel, Etten-Leur en Steenbergen.
Pamela van Oosten is op 5 juli aangewezen als de gemeenteraad van Westland. Van Oosten werkt al
sinds 2016 als waarnemend
van Funs Bergmans, die met pensioen ging. Hij trad in september 2017 aan als
Mirjam Smit is sinds 5 juliraad van Bloemendaal. Ze was daar sinds anderhalf
Daarvoor werkte Smit bij de gemeente Zaanstad en het ministerie van Veiligheid en Justitie. In Bloemendaal is ze de opvolger van Jasmijn Witte, die in maart aan de slag ging als strategisch Indicatiestelling Zorg.
Robin Hafkamp is op van de gemeenteraad van Heerde. Hij is de opvolger van Erik Lankman, die sinds
Borger-Odoorn is. Sindsdien is Werner Damman
werd in 2022 al aangesteld in Heerde als plaatsver-
raad sinds 1 februari 2018. Werkendam.
Het is mogelijk om te solliciteren naar het burgemeestersambt van Olst-Wijhe (circa 18.700 inwoners), vacant sinds 1 september 2022. Het salaris is € 8.616,91 bruto per maand. De burgemeesterolst-wijhe. Sollicitaties vóór 14 septemde provincie Overijssel.
De burgemeestersvacature van Castricum (circa 36.500 inwoners), vacant sinds 1 juni 2023, is opengesteld. Het salaris is € 9.360,34 bruto per maand. De pro-
De Barneveldse raadsgrifIede Bakker ging op 1 augustus aan de slag als senior juridisch adviseur bij de Kiesraad. Bakker was
vacaturecastricum. Sollicitaties vóór 19 september provincie Noord-Holland.
Leon Engelbertink is vanaf 26 september de nieuwe griffier van de gemeenteraad van Dinkelland. Hij is al plaatsvervangend griffier in Dinkelland en concernjurist bij Noaberkracht, de gezamenlijke ambtelijke organisatie van Dinkelland en Tubbergen. Hij volgt Rob Huitema op, die op 1 oktober na twintig jaar griffierschap met pensioen gaat. Huitema was eerder gemeentesecretaris van Weerselo en hij werkte in diverse functies in de gemeenten Dronten, Hardenberg en Diepenveen.
GROTE MAATSCHAPPELIJKE VRAAGSTUKKEN VRAGEN MISSCHIEN WEL OM EEN MEER ONORTHODOXE BESTUURLIJKE AANPAK, NU OPLOSSINGEN VOOR GROTE DOSSIERS ALS STIKSTOFREDUCTIE, GASWINNING, LANDBOUW EN DE WONINGMARKT UIT HET ZICHT BLIJVEN. OOK BESTUURSKUNDIGEN ZELF DENKEN DAAR OVER NA.
Ina Middelkamp docent bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen
Waar bestuurskundigen zich als vakgroep tot op heden vooral richten op typisch bestuurskundige thema’s als politiek/ambtelijke verhoudingen, beleidscycli, governance en leiderschap, dringt langzaamaan door dat het tijd is voor een meer ‘maatschappelijke’ vorm van bestuurskunde.
Eentje ‘die zich nadrukkelijker en zichtbaarder richt op de analyse en aanpak van maatschappelijke vraagstukken’. Dat schrijven de samenstellers van het boek Maatschappelijke bestuurskunde in hun voorwoord.
‘Het betekent meer dan maatschappelijke impact maken, het is je verbinden aan andere academische disciplines en maatschappelijke velden, waarin de aanpak van concrete issues centraal staat.’
‘Denken vanuit de maatschappelijke opgave in plaats vanuit de bestuurskunde zelf: dat is voor mij maatschappelijke bestuurskunde’, zegt Ina Middelkamp, docent bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
‘Ofwel opgave-georiënteerd in plaats van discipline-georiënteerd.’ Eerder was Middelkamp negen jaar raadsgriffier, waarvan ruim zeven jaar in Westerveld en anderhalf jaar in Midden-Drenthe. Hierdoor kent ze ook de kant van de gemeentelijke aanpak van complexe vraagstukken.
BEPERKTE BIJDRAGE
Tot nu toe lijkt een zichtbare bijdrage van bestuurskundigen aan
de actuele maatschappelijke thema’s beperkt, zo concluderen de samenstellers voorzichtig.
‘Misschien is de bestuurskunde te veel op veilig terrein gebleven en te weinig doortastend geweest, te stil of soms zelfs afwezig, zoals bij de woningcrisis.’ Volgens de auteurs is wellicht te lang vastgehouden aan de klassieke principes van de bestuurskunde.
‘We moeten voorbijgaan aan die neutrale en technische gerichtheid op inrichting en werking van het openbaar bestuur, zeker omdat juist bestuurskundige theorieën veel kansen bieden om maatschappelijke vraagstukken te doorgronden en aan te pakken.’ Uit alle bijdragen in de bundel blijkt verder dat maatschappelijke vraagstukken zo veelomvattend zijn dat je ze niet geïsoleerd kunt
aanpakken. De complexe vraagstukken raken altijd meerdere kwesties. Neem je bijvoorbeeld kansengelijkheid, dan wordt dit onderwerp vaak gekoppeld aan onderwijs. Maar kansengelijkheid speelt niet alleen binnen het onderwijs. De ongelijkheid is ook verweven met bijvoorbeeld de woonsituatie, armoede, migratie of criminaliteit. Deze factoren grijpen in elkaar en kunnen elkaar versterken. Een discipline-overstijgende aanpak lijkt daarmee onontbeerlijk.
CONCREET PROBLEEM
‘Het begint bij een concreet probleem in de praktijk, lokaal of regionaal waar je gezamenlijk mee aan de slag gaat’, stelt Middelkamp. ‘Vanaf de start zouden alle partijen en deskundigen vanuit verschillende disciplines aan tafel moeten komen die kunnen bijdragen aan een gezamenlijke oplossing van het probleem.’ Of de resultaten van deze benadering anders zijn dan wanneer je vanuit de wetenschappelijke discipline begint, weet Middelkamp niet, dat is (nog) niet goed meetbaar. ‘Wel kan ik mij voorstellen dat je mensen – leken, maar ook volksvertegenwoordigers en collegeleden – met een concrete aanpak makkelijker meekrijgt. Ook als je onderzoek of een nulmeting wilt doen is dat eenvoudiger omdat je bij de praktijk begint. Taal is heel vaak ons middel als bestuurskundigen, maar vertellen vanuit de opgave past soms wellicht beter dan vanuit het bestaande systeem van governance.’
Middelkamp verwacht aan de andere kant dat het nog best lastig zal zijn voor gemeenteraden, die vaak alleen de klassieke werkwijze kennen. ‘Het zal wennen zijn om vanaf de andere kant te beginnen en vanaf de start andere partijen aan tafel te halen.’
Toch vindt ze het een goede ontwikkeling, onder meer
omdat het andere pijnpunten naar boven kan halen. ‘Mensen die thuis zijn in de dagelijkse praktijk komen soms met heel andere ideeën of oplossingen, die heel waardevol blijken en kunnen bijdragen aan de oplossing van een complex probleem.’
Dit vraagt van gemeenten wel dat ze durven los te laten. Met de introductie van burgerparticipatie is er volgens Middelkamp een beweging in gang gezet. Zo laten Amsterdam en Rotterdam inwoners via een burgerberaad meedenken over oplossingen voor het behalen van de klimaatdoelen in 2030 – mét de belofte dat er daadwerkelijk iets met de uitkomsten van de consultatie wordt gedaan. ‘Maar daar zit vaak de moeilijkheid, want wat doet een gemeenteraad als ze echt niets ziet in de burgerideeën? Een veelgehoorde klacht over participatie is dan ook dat het hele plan al dichtgetimmerd zit en dat de burgers alleen nog mogen zeggen of iets rood of geel moet worden.’ Het loslaten van de oude werkwijze zou volgens Middelkamp gepaard moeten gaan met ruimte voor mislukkingen. ‘De overheid is daar over het algemeen slecht in. Iets mag niet snel mislukken, terwijl je juist van mislukkingen het meeste leert, dat leerproces gun ik iedereen.’←
‘Wat doet een gemeenteraad als ze echt niets ziet in de burgerideeën?’Tom Overmans, Marlies Honingh en Mirko Noordegraaf (red.), Maatschappelijke bestuurskunde, Boom Bestuurskunde, € 47,50.
Op 2 en 3 november 2023 vindt de 5e editie van het BOA Event plaats op de Politieacademie in Apeldoorn. Om het jaar wordt dit event georganiseerd door het BOA-platform en het BOAexpertisecentrum.
De dagen staan in het teken van het updaten van je kennis en het ontmoeten van vakgenoten. Dus zien we jou op 2 of 3 november?
• 2 november: Domeinen I en IV
• 3 november: Domein II
HETBOAEVENT.NL
RAAD VVD RUCPHEN WERK
‘Ruim vijftig jaar geleden zijn mijn ouders met deze camping gestart. Nu heb ik met mijn man en broer de zaak overgenomen. We hebben zo’n driehonderd plekken, en veel vaste gasten. De meesten van hen komen uit de zuidelijke Randstad. Ik doe hoofdzakelijk de receptie en de administratie, maar als het ergens anders druk is, spring ik daar bij.
Dit is een 24-uursbaan. Ook als er ’s nachts iets gebeurt, moet je er gewoon zijn. Dan is het weleens pittig om het te combineren met de raad. Maar als het op de camping in de zomer hoogseizoen is, is de raad met reces. En als ik achter de receptie zit, en het is rustig, dan heb ik vaak ook de tijd om een stuk te lezen of een debat voor te bereiden.’
Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.
Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.
ICT
Applicatiebeheerder
Amstelveen
Information security
Huizen
Portfoliomanager/regisseur ICT-dienstverlening
Huizen
BESTUURLIJK
Managementassistent
burgemeester & bestuur
Bronckhorst
Juridisch adviseur
inkoop & aanbesteding
Amstelveen
BI-ontwikkelaar/ specialist
Gooise Meren
Medewerker projectondersteuning
Katwijk
Recordmanager
Velsen
Juridisch adviseur
Wijk bij Duurstede
adviseur
Alphen aan den Rijn Beleidsadviseur
economie
Katwijk
Planeconoom
Leidschendam-Voorburg
Financieel adviseur
Middelburg
Planeconoom
Schagen
ENERGIE
Regisseur ondergrond
Hoorn Programmamanager
duurzaamheid
Maassluis
Projectmedewerker
energie- en warmtetransitie
Voorschoten
Beleidsmedewerker
natuur en landschap
Wijk bij Duurstede
CULTUUR
Beleidsmedewerker
onderwijs en welzijn
Heumen
Tactisch coördinator handhaving en veiligheid
Alphen aan den Rijn Handhavingsjurist medior/senior
Nieuwegein
Afdelingshoofd aanpak ondermijning
Zaanstad
Medewerker arbo & veiligheid
Leiden
Teamleider wijk-, gebieds- en accountmanagement Dordrecht
Teamleider openbare ruimte
Eemnes
Beleidsadviseur ruimtelijke ordening
Gooise Meren
Junior projectmanager gebiedsontwikkeling
Haarlemmermeer
Juridisch medewerker
toezicht en handhaving Hoogkarspel
Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl
Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg
Landschapsontwerper
Katwijk
Jurist handhaving Lansingerland
Strateeg regionale samenwerking
Leidschendam-Voorburg
Projectleider maatschappelijk vastgoed Voorschoten
Adviseur participatie
Alphen aan den Rijn
Adviseur participatie
Edam-Volendam
Klantmanager aanvragen levensonderhoud
Lelystad
WELZIJN
Beleidsadviseur sociaal
domein Wmo
Alphen aan den Rijn
Medewerker Veilig Thuis
Bussum
Manager mens en omgeving
Gooise Meren
Consulent Wmo
Heumen
Ambulant jeugd- en gezinsbegeleider
Scherpenzeel
Consulent jeugd Voorschoten
Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Marije van den Berg, Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, Annemieke Diekman, André Krouwel, Martijn van der Steen
Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek
Druk Senefelder Misset, Doetinchem
Advertenties Cross, Julia Franken, 010-760 73 24, julia@cross.nl
Abonnementen
ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93.
Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 183 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80.
Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.
© 2023, ISSN 1566-1636
Met o.a. de volgende topsprekers:
12 oktober 2023 • BIMHUIS Amsterdam
Hoe ga jij impact maken?
De kunst van veranderen is belangrijker dan ooit. We staan voor complexe uitdagingen binnen onze organisaties en in de samenleving. Werken aan een inclusieve organisatie, organiseren vanuit schaarste, bijdragen aan een duurzame samenleving. Nieuwe vraagstukken die roepen om andere antwoorden. En die vinden we niet op platgetreden paden.
Laat je inspireren door de persoonlijke verhalen van topsprekers, krijg nieuwe inzichten over veranderkunde ook uit andere vakgebieden zoals de neurowetenschap en de kunst. En maak een stap als leider van de toekomst.
Meer informatie en aanmelden
www.verhaalmetimpact.nl/veranderenmetimpact
15 november 2023 • Spant! Bussum
Anders kijken naar organisatiecultuur, macht en veranderen
In deze bijzonder mooie masterclass neemt Jitske Kramer je mee in de wereld van de Corporate Antropologie. Om te ontdekken hoe mensen al 50.000 jaar tribes bouwen en wat we daar in onze moderne organisaties van kunnen leren. Een must voor iedereen die organisatieculturen wil vormen, bestendigen en veranderen en zeer geschikt om met je hele team te komen.
Jitske Kramer neemt je mee in nieuwe dimensies van cultuurverandering met antropologische lessen over:
- De essentie van organisatiecultuur
- Cultuurvorming en macht
- Cultuurverandering
- Transitiefase
Meer informatie en aanmelden
www.humandimensions.nl/trainingen-en-masterclasses/masterclass-building-tribes
Elke Geraerts
Arend Ardon Jacco van Uden Gijs Scholten van Aschat
Congressen • Masterclasses • Boeken
incl. boek
ProDemos helpt gemeenten met gratis educatieve programma’s die bijdragen aan jeugdparticipatie. Voor groep 7 en 8 van het po is er Democracity. Spelenderwijs richten de kinderen de gemeente in en oefenen ze met debatteren. Voor het vo enmbo is Klassenbezoek@Gemeentehuis ontwikkeld. Door het naspelen van een
raadsvergadering ontdekken de jongeren hoe besluitvorming op lokaal niveau werkt. Deze programma’s bieden een mooie kans om kinderen en jongeren kennis te laten maken met de lokale politiek op het stadhuis én om als gemeente te zien water leeft onder de jeugd! prodemos.nl/jeugdparticipatie
