VNG Magazine nr. 6-2022 by Sdu Uitgevers

MAGAZINE VAN DE VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN

06 15 APR 2022

GEMEENTESECRETARIS EELKE DE JONG

Integraal naar de aardgasvrije wijk

BOEKENWEEK WAAR BLIJFT DE GEMEENTEROMAN?

OEKRAÏNE BEUNINGEN VANGT VLUCHTELINGEN OP

CYBERBURGEMEESTERS LEREN OMGAAN MET DIGITALE DREIGINGEN

vng.nl

01 COVER.indd 1

11-4-2022 13:10:43

Kies voor zekerheid met de kennisbank VIND Inkoop en Aanbesteding

n nu ee e g a a d Vr an via a o dem bsite we

Voorkom fouten en bespaar kosten Als (publieke) inkoper heeft u een complex en specialistisch vak. Om u optimaal te ondersteunen heeft Sdu een unieke kennisbank ontwikkelt. Uw voordelen:  Alle relevante weten regelgeving, jurisprudentie met samenvattingen en commentaren overzichtelijk op één plek  Doorloop eenvoudig alle werkprocessen  Bespaar tijd met praktische tools  Voorkom fouten en bespaar kosten  Gebruiksvriendelijk met o.a. voorbeeldbrieven

Ga voor meer informatie naar www.vindinkoopenaanbesteding.nl

02 advertentie.indd 2

11-4-2022 13:16:01

IN DIT NUMMER NUMMER 6 • 15 APRIL 2022 • JAARGANG 76

Coverfoto: Jiri Büller | Nummer 7 verschijnt op 6 mei 2022

Eelke de Jong De gemeentesecretaris is spin in het web bij verduurzaming.

18 14 Polarisatie In welke mate beleven Nederlan ders vrijheid? Politicoloog André Krouwel stuitte op vijf verschillende antwoorden.

Boekenweek Waarom gaan er zo weinig literaire romans over de gemeente?

3 MAGAZINE

2022

22 28 Digitale veiligheid Achttien cyber burgemeesters delen hun ervaringen met digitale bedreigingen. Opvang De gemeente Beuningen vangt vluchtelingen uit Oekraïne op in een sporthal. Een reportage.

38 Toekomst Wmo De Wmo moet meer toekomst bestendig te worden. De VNG geeft met andere zorgpartijen een visie daarop.

EN VERDER

6 Lopende Zaken 7 Commentaar Leonard Geluk 13 Drie vragen aan 21 Thorbeckehoogleraar 31 Column Martijn van der Steen 32 Betoog 34 Personalia 37 Raad & Werk

03 Inhoud.indd 3

11-4-2022 16:45:06

ACTUEEL

Minister: gemeenteraad, investeer in ondersteuning Dat meldt minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken in antwoord op vragen van Kamerlid Inge van Dijk (CDA). Het Financieele Dagblad meldde eerder dat raadsleden worstelen met werkdruk. Bruins Slot refereert daarmee aan onderzoek van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) uit 2020.

De minister herkent zich in het beeld dat veel gemeenteraadsleden die het ambt combineren met een baan chronisch tijdgebrek ervaren. Het is een knelpunt voor volksvertegenwoordigers dat uit meerdere onderzoeken naar voren komt. Er zijn echter meerdere redenen om te stoppen als raadslid. Zes van de veertien raadsleden hebben te weinig tijd. Bruins Slot constateert dan ook dat dat een belangrijke reden is voor raadsleden om te stoppen, maar dat er ook andere redenen kunnen zijn.

BEHAPBAAR

DECENTRALISATIES

Er blijkt bij gemeenteraden vaak handelingsverlegenheid te bestaan om te investeren in raadsondersteuning.

4 MAGAZINE

2022

De bewindsvrouw is van mening dat het voor de lokale politiek van belang is dat ook mensen met een baan gemeenteraadslid kunnen zijn. Daarmee hebben zij voeling met de samenleving die zij in de raad vertegenwoordigen. Het raadswerk moet wel behapbaar zijn voor raadsleden. Het is volgens Bruins Slot daarom van belang dat gemeenteraden niet schromen om te investeren

Zo’n paascadeautje kunnen ze goed gebruiken, want ze hangen door de dubbele mokerslag van corona en de watersnoodramp nog wel even in de touwen. Burgemeester Daan Prevoo van Valkenburg is blij dat de Amstel Gold Race weer mét publiek verreden mag worden, De Telegraaf 9 april.

04-05 ZAP_berichten.indd 4

in een goede ondersteuning van de griffie, rekenkamer, fractieondersteuning, ambtelijke bijstand en scholing. Ook is het van belang dat de raad en het college goede afspraken maken over de informatievoorziening aan de raad en dat er een goede duale politieke cultuur wordt nagestreefd, die uitnodigt tot een open debat.

Op de vraag welk effect de decentralisaties in het sociaal domein op de werkdruk van gemeenteraadsleden hebben, antwoordt de minister dat hier geen kwantitatieve onderzoeken over bekend zijn. Wel is bekend dat de tijdsbesteding van raadsleden al geruime tijd zowel voor als na de decentralisaties rond hetzelfde niveau schommelt. (MM) ←

Stappenplan digitale toegankelijkheid BZK komt met een stappenplan om alle overheden zo snel mogelijk te laten voldoen aan de eisen voor digitale toegankelijkheid van overheidssites en -apps. Het stappenplan bestaat onder meer uit het vergroten van de kennis van digitale toegankelijkheid, en het stimuleren van inclusief ontwerpen. De wettelijke verplichting digitale toegankelijkheid geldt al (gefaseerd) sinds 23 september 2019. Cijfers laten zien dat er nog veel werk te verrichten is. Overheden die tot dusverre geen of weinig resultaat hebben laten zien, gaat het kabinet aansporen. (MM) ←

11-4-2022 16:46:12

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Taakstelling: 13.500 vluchtelingen Gemeenten moeten in de tweede helft van dit jaar 13.500 statushouders van huisvesting voorzien. Staatssecretaris Eric van der Burg van Justitie en Veiligheid heeft die taakstelling gepubliceerd in de Staatscourant. Het kabinet verwacht dat ruim 9000 asielzoekers tussen nu en eind september een verblijfsvergunning krijgen. Maar die verwachting is te laag, onder meer omdat er meer evacués uit Afghanistan naar Nederland zijn gekomen. Het ministerie heeft de taakstelling daarom hoger vastgesteld. Achterstanden bij de huidige taakstelling ‘schuiven door’ en zijn niet meegenomen in de nieuwe cijfers. Op dit moment is het moeilijk te voorspellen hoe de situatie in Oekraïne de vluchtelingenstroom gaat beïnvloeden. Wanneer het aantal v luchtelingen uit dat land van grote invloed is op de huisvesting, dan zal ‘los van deze taakstelling bekeken worden hoe huisvesting geregeld wordt’, schrijft het ministerie. (RvdD) ←

Kamer: geld voor lokale partijen

MAGAZINE

2022

De Tweede Kamer wil dat lokale politieke partijen ook subsidie krijgen. Een motie daartoe, van CDA, ChristenUnie, VVD, D66 en de BoerBurgerBeweging, werd met ruime meerderheid aangenomen. Alleen de PVV stemde tegen.

Volgens de Kamerleden is versterking van politieke partijen ‘noodzakelijk voor de weerbaarheid van de democratie’. De subsidie voor politieke partijen is nu nog alleen geregeld voor politieke partijen met tenminste één zetel in de Tweede Kamer. Daardoor vallen de lokale partijen buiten de boot. De Kamer wil dat de partijen minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken nog dit jaar met een wetsvoorstel komt. De bewindsvrouw gaf echter aan iets meer tijd nodig te hebben, omdat ze nog op zoek moet naar de benodigde 10 miljoen euro. Er wordt al langer gepleit voor een subsidie voor lokale partijen, onder meer door de VNG. (RvdD) ←

04-05 ZAP_berichten.indd 5

De lokale lasten voor inwoners gaan in 2022 opnieuw omhoog. Voor een huishouden met een eigen woning stijgen de lasten gemiddeld met 2,9 procent ten opzichte van vorig jaar. Voor huurders gaat het om een stijging van 1,9 procent. Dat blijkt uit de Atlas van de lokale lasten, uitgebracht door het COELO. Een huishouden met een eigen woning betaalt dit jaar gemiddeld 1486 euro, huurders zijn gemiddeld 893 euro kwijt. Grootste stijger gemiddeld was de ozb, die 3,6 procent of 12,89 euro hoger ligt dan een jaar eerder. De afvalstoffenheffing stijgt met 3,2 procent (9,74 euro). Dat is, zegt het COELO, ‘een aanzienlijk lagere stijging dan in de afgelopen drie jaar’. (RvdD) ←

11-4-2022 16:46:15

LOPENDE ZAKEN

Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging TEKST: VNG

Aankondiging: openstelling vacatures in VNG-bestuur en -commissies Vanaf 25 april kunnen alle burgemeesters, wethouders, secretarissen, griffiers en raadsleden zich tot uiterlijk 2 juni aanstaande kandidaat stellen voor de in totaal 236 vacatures in bestuur, 9 adviescommissies en 2 colleges van de VNG. In de, nog te versturen, ledenbrief informeren wij u op dat

INSCHRIJVING VNG JAARCONGRES 2022 GEOPEND

6 MAGAZINE

2022

Elkaar ‘gewoon’ weer op locatie ontmoeten. Na twee jaar is het op 28 en 29 juni eindelijk zover op het VNG Jaarcongres in Westfriesland. We nodigen alle gemeentebestuurders van harte uit om zich in te schrijven. Op woensdag 29 juni vindt ook de Algemene Ledenvergadering (ALV) plaats. Deze kunt u ook, zoals gebruikelijk, online volgen via onze website. THEMA Twee dagen lang staat het congres in het teken van het thema Gemeenten in de wereld: samen maken we het verschil. Van klimaatadaptie tot energietransitie, van de groeiende ongelijkheid tot digitalisering: alle relevante vraagstukken komen langs. GEMEENTEN STAAN MIDDEN IN DE WERELD Oplossingen voor deze vraagstuk-

moment over het tijdpad, de uitgangspunten en de wijze van aanmelding. Wij zijn alle kandidaten bij voorbaat dankbaar voor hun bereidheid om een bijdrage te leveren aan het werk van de bestuurlijke organisatie van de VNG.

ken beginnen samen. Door samen te werken maakt u als lokaal bestuurders daadwerkelijk verschil. Vanwege de recente gemeenteraadsverkiezingen is het VNG Jaarcongres 2022 een uitgelezen kans voor nieuwe en ervaren bestuurders om elkaar te ontmoeten. Deze nieuwe bestuursperiode zit vol uitdagingen waarin we met z’n allen verschil kunnen en moeten maken. REGIO WESTFRIESLAND Op de plek waarin zeven gemeenten nauw met elkaar optrekken en laten zien wat samenwerken betekent, opent het congres zijn deuren: Westfriesland. Drechterland, Enkhuizen, Hoorn, Koggenland, Medemblik, Opmeer en Stede Broec zijn op zichzelf uniek, maar vormen samen de kracht van één regio voor wereldwijde oplossingen. Meer informatie over het jaarcongres vindt u op vngjaarcongres.nl.

HANDREIKING GLOBAL GOALS Een inclusieve, toegankelijke, duurzame wereld voor iedereen, daar willen we naartoe. Global Goals en inclusie staan niet los van elkaar, het zijn ambities die elkaar versterken. Gemeenten spelen hierbij een belangrijke rol door iedereen de kans te geven om mee te doen en daarnaast te verduurzamen. De handreiking Global Goals verbinden met lokaal inclusiebeleid helpt gemeenten om aan de hand van de 17 Global Goals een duurzaam lokaal inclusie beleid vorm te geven. Met behulp van de praktijkervaring van verschillende gemeenten is in deze handreiking een praktische routekaart tot stand gekomen waarmee andere gemeenten concreet aan de slag kunnen.

Binnenstad Hoorn.

06 Lopende Zaken.indd 6

11-4-2022 16:47:10

COMMENTAAR

Leonard Geluk Algemeen directeur VNG leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard

WOZ- COWBOYS

e moet wel ver de schaamte voorbij zijn om een reclamespot te maken als die van bureau Eerlijke WOZ. Smurfblauwe figuren spelen dat hun groot leed is toegebracht in de vorm van de WOZ-beschikking; ze betalen zich blauw (wink wink). ‘Je schrikt er zo van,’ weeklaagt een van de smurfen terwijl hij in tranen uitbarst, dramatische muziek op de achtergrond. Het is ook bedenkelijk om het woord ‘eerlijk’ te kapen voor een bedrijfspraktijk die de samenleving onnodig op hoge kosten jaagt. No cure no pay-bureaus hebben een verdienmodel gemaakt van de rechtsbescherming. Het is een groot goed van de rechtsstaat dat alle inwoners, ook die met w einig geld, in bezwaar kunnen gaan tegen de WOZ-beschikking. Maar veelal zijn deze bedrijven erop uit zo veel mogelijk bezwaren in te dienen en daar grof en gemakkelijk aan te verdienen. Hoe werkt het? De WOZ-cowboys maken geautomatiseerd bezwaar. Dit is voor de betreffende inwoners gratis, maar gemeenten krijgen een gepeperde rekening. Een WOZ-bezwaar wordt al bij een geringe aanpassing van de taxatie gegrond verklaard. De gemeente moet dan alle proceskosten vergoeden. Dit gaat volgens een staffel waarbij elke processtap een extra vergoeding oplevert. De bedrijven doorlopen alle stappen, ook als het niet nodig is, om de maximale vergoeding eruit te halen. Ze vragen bijvoorbeeld toch een hoorzitting aan als een casus volslagen duidelijk is. Onlangs sprak ik op de VNG Belastingenconferentie veel medewerkers van gemeenten die de impact daarvan dagelijks ondervinden. Die is heel erg groot. Op de personele inzet in het gemeentehuis en op de gemeentefinanciën, beide toch al zeer krap. Vorig jaar betaalden gemeenten 17 miljoen euro aan WOZ-bureaus, de eigen afhandelingskosten komen daar nog bovenop. Een WOZ-bezwaar kost gemiddeld 1500 euro. Slechts een klein percentage leidt tot een aanpassing van groter dan 10 procent, wat een inwoner dan een paar tientjes per jaar scheelt aan ozb. Ik sprak erover in een reportage van Radar. Daarin zat ook een inwoner; hij was geschokt toen hij hoorde van de kosten voor de gemeenschap. Zo gaat het niet langer. De rechtsbescherming staat buiten kijf, maar we m oeten het beter organiseren. In de eerste plaats door het voor inwoners m akkelijk te maken zelf bezwaar te maken. Sommige gemeenten doen dit goed, bij andere kan het beter. In de tweede plaats met aanpassing van de vergoedingsregeling. De financiële vergoedingen in de bestaande regeling geven ruim baan aan de WOZ-cowboys. Dat kan nooit de bedoeling zijn geweest van de wetgever. Met het oog op de geest van de wet doet de VNG daarom een voorstel voor wijziging van de regeling. Ik hoop van harte dat dit gehoor vindt; een betere besteding van het gemeenschapsgeld is in het belang van iedereen. ←

7 MAGAZINE

2022

DEZE BEDRIJVEN WILLEN GROF EN GEMAKKELIJK VERDIENEN

07 COMMENTAAR Leonard Geluk.indd 7

11-4-2022 16:47:43

TEKST: MARTEN MUSKEE | BEELD: JIRI BÜLLER

WARMTETRANSITIE

ultieme

koppelaar 8 MAGAZINE

2022

DE AARDGASVRIJE OPGAVE VRAAGT OM EEN INTEGRALE AANPAK IN DE WIJKEN. BINNEN HET AMBTELIJK APPARAAT SPEELT DE GEMEENTESECRETARIS EEN BELANGRIJKE ROL: HET IS AAN HEM OF HAAR OM ALLE DOSSIERS AAN ELKAAR TE KNOPEN, ZEGT GEMEENTESECRETARIS EELKE DE JONG VAN LEEUWARDEN.

elke de Jong dirigeert de ambtenaren in Leeuwarden, waar hard wordt gewerkt aan de warmtetransitie. Hij is er stellig van overtuigd dat de organisatie niet integraal kan functioneren zonder in de samenleving te beginnen. Integraal werken hoort verbonden te zijn aan de participatie van inwoners. ‘Daar begint het. Trek je die zaken los, dan loopt de boel vast en krijg je teleurgestelde burgers.’ Recent werd de Friese provinciehoofdstad uitge kozen voor de derde ronde van de proeftuinen aardgasvrije wijken. Hoe staat het met de warmtetransitie in Leeuwarden, een stad die op een oude vulkaanhelling ligt? ‘Wij hebben het geluk dat er op een kilometer of drie in de bodem warmte zit. Er is geboord om te onderzoeken of dat voldoende warm water op levert. Zo ja, dan is dat een gamechanger voor de warmtetransitie in Leeuwarden. In onze warmtevisie ligt vast welke buurten we al voor 2030 verduurzamen en welke daarna. Leeuwarden begint daarbij niet vanaf nul. Vanuit de mienskip (vrij vertaald de onderlinge verbondenheid die wordt ingezet om de gemeenschap te beschermen, red.) zijn al diverse initiatieven opgezet zoals de energiecorporaties. Dan beschik je al over een organisatie in de wijk waar je verder op kunt bouwen.’

08-11 FEATURE INTERVIEW_Eelke de Jong.indd 8

Leeuwarden is al enkele jaren bezig met het ontschotten van de organisatie. Hoe doet u dat? ‘Het draait om wat er in de samen leving speelt en hoe de gemeente daarmee aan de slag gaat. Dan wordt duidelijk dat je bijna alles wat je van buiten naar binnen haalt, op een integrale manier moet oppakken. Vragen van inwo ners houden zich niet aan teams, sectoren, afdelingen of domeinen. Vervolgens is de grote vraag hoe je integraal kunt werken. Elke medewerker heeft behoefte aan een thuisbasis; een sector of een team met een bepaald doel, die jouw kennis op orde houdt, waar persoonlijke aandacht is en waar wordt nagedacht hoe het beter kan. Als je daarin gelooft, houd je

11-4-2022 16:48:17

‘Vragen van inwoners houden zich niet aan

teams en sectoren’

08-11 FEATURE INTERVIEW_Eelke de Jong.indd 9

11-4-2022 16:48:29

Wie is... Eelke de Jong is sinds november 2019 gemeente

de oorspronkelijke lijnorganisatie in stand. Daar moet een satéprikker doorheen. Bij grootschalige ontwik kelingen doen we dat via programma’s. Leeuwarden heeft de energietransitie, klimaatadaptatie en circu laire economie in één groot programma vormgegeven. Daarin werken we integraal samen. De medewerkers halen we met hun specifieke kennis bij andere afdelin gen. Ze werken onder een programmamanager samen aan het doel, maar horen nog steeds bij hun afdeling.’

secretaris van Leeuwarden. Hij werkt sinds 2003 bij deze gemeente en was onder meer hoofd financiën.

Wat is de rol van de gemeentesecretaris hierbij? ‘Van langere adem is het werken aan de organisatie cultuur. Wat willen we met elkaar bereiken? Daarvoor zijn de beloftes van Leeuwarden aan de inwoners en bedrijven bedacht. We beloven integraal te werken, goed te luisteren en datgene te doen wat de samen leving vooruithelpt. Op de korte termijn moeten we de boodschap van integraal werken telkens herhalen. Kijk goed waar het even niet wil en stuur daarop bij. Ik ga ervan uit dat elk mens van goede wil is. Mensen vertonen bepaald gedrag. Dat doen ze niet om lastig te zijn, maar omdat ze kennelijk verschillende priori teiten hebben of het werk even wat te veel is. Luister goed naar wat er aan de hand is, stuur bij, geef de belangen aan van de organisatie en biedt vertrouwen.’ Krijgt u alle neuzen dezelfde kant op? ‘Dat lukt. Elk mens is ook in zijn werk op zoek naar zingeving. Mensen die voor een baan bij de gemeente kiezen, willen iets voor de inwoners en ondernemers bereiken. Boor dat aan. Dan wordt duidelijk dat iemand niet voor de eigen afdeling of zijn geluk werkt, maar voor die inwoner. En waar is die zingeving nu

‘Elk mens is ook in zijn werk op zoek naar zingeving’ 08-11 FEATURE INTERVIEW_Eelke de Jong.indd 10

11-4-2022 16:48:35

‘Geld bepaalt alleen het tempo, niet de koers’ emakkelijker te vinden dan bij de warmtetransitie? g Het rapport van het VN-klimaatpanel IPCC was duidelijk: we moeten haast maken met de klimaattransitie. Gas uit Groningen en uit Rusland willen we niet meer. Dan heb je ook een drive om naar de burger of ondernemer toe te gaan en je hulp aan te bieden.’ Integraal werken biedt kansen om dossiers te koppelen. Waarom spreekt u van koppelnoodzaken? ‘Er wordt altijd gesproken over koppelkansen alsof je dan als overheid meer kans zou moeten hebben om iets te realiseren. Dat is misschien zo, maar het is een noodzaak als je kijkt naar de beperkte middelen van gemeenten. Het is ook noodzakelijk, omdat je niet jaar op jaar wijken overhoop kunt halen. Voor de warmtetransitie zijn veel fysiek ingrijpende werkzaamheden nodig. Dan moet je niet twee jaar later weer aanbellen met de mededeling dat het riool wordt vervangen.’ Welke kansen ziet u? ‘Neem het armoedebeleid. De energierekening loopt op van 100 naar 300 euro per maand, een typisch voorbeeld van energiearmoede. Mensen met een smalle beurs wonen over het algemeen in de minst goed geïsoleerde woningen. Daarbij spelen ook gezondheidsaspecten een rol. Het verband met woningisolatie is duidelijk. Leeuwarden heeft energiecoaches rondlopen die advies geven, juist ook aan mensen met een smalle beurs. Die doen nu al in het klein wat in de warmtetransitie straks in het groot moet gebeuren. Die energiecoaches zijn binnengekomen via social return. Dus dit biedt ook economische kansen en mogelijkheden tot sociale cohesie. Denk niet te klein over koppelkansen. Niet om het ingewikkeld te maken, maar om het kansrijk en haalbaar te maken.’ Hoe breed kijkt Leeuwarden naar die kansen? ‘We maken per jaar wijken dorpsprogramma’s over de werkzaamheden daar in de komende periode. Het weergeven daarvan is niet het meest interessante, wel het proces daarvoor. Dan wordt samen uitgezocht wie wat gaat doen in de komende jaren en of die ingrepen te combineren zijn. Zo wordt bekeken of het mogelijk

08-11 FEATURE INTERVIEW_Eelke de Jong.indd 11

is bij werkzaamheden alvast lege hulzen onder de straat te plaatsen, zodat het warmtenet er straks gemakkelijk doorheen geschoven kan worden. Dan hoeven we over enkele jaren niet weer het asfalt open te frezen. Bij de routekaart tot 2030 voor de warmtevisie is duidelijk rekening gehouden met de buurten waar de straten vanwege de riolering open moeten.’ Voor koppelkansen is budget nodig. Hoe doe je dat bij in de regel dichtgetimmerde begrotingen? ‘Geld is een probleem. Daar moet nog een aantal rijksbesluiten over plaatsvinden die we met veel interesse volgen. De oplossing is niet zozeer te vinden in de lopende begroting. Kijk verder vooruit. Wat komt er op mij af en hoe kan ik in de komende begrotingen koppelingen realiseren? Wie zich focust op de komende begroting en die daarop, heeft een probleem. De meeste winst zit een horizon van vijf tot tien jaar. Het is niet voor niets dat Leeuwarden de kansrijke buurten tot 2030 in beeld heeft gebracht.’

11 MAGAZINE

2022

Wat verwacht u van het rijk? ‘Gemeenten trekken logischerwijs als eerste overheid de wijken en dorpen in en zijn daar aan de slag. Daarvoor is voldoende uitvoeringsruimte nodig, dat zit in wetten en in geld. Gemeenten werken met hun inwoners aan de maatschappelijke opgaven, daar is oefengeld voor nodig. Je kunt een geslaagd project in Eindhoven niet één-op-één naar hier halen. We moeten het zelf doen en de veiligheid hebben om het lokaal met elkaar te toetsen. Daarnaast is een backup-agenda nodig. Als een gemeente geen subsidie krijgt en wel in de wijken aan de slag is, wat doe je dan? We k unnen niet hollen en weer stilstaan, de projecten moeten doorgaan, anders leidt het tot frustratie. Geld bepaalt alleen het tempo, niet de koers. De aanvraag van Leeuwarden voor een rijksbijdrage is net bij de derde ronde van de proeftuinen aardgasvrije wijken gelukkig nu wel goedgekeurd. Dit is pocket money om extra dingen te kunnen doen. Ik wens elke gemeente zo’n project met leergeld toe om ervaring mee op te doen. Laten we de warmtetransitie omarmen, en integraal werkend echt ingang laten vinden.’ ←

11-4-2022 16:48:36

ACTUEEL Extra geld informatiepunten in bieb Het kabinet wil jaarlijks bijna 21 miljoen euro uittrekken voor de Informatiepunten Digitale Overheid in bibliotheken.

De informatiepunten zijn fysieke loketten waar mensen naartoe kunnen met hun vragen over bijvoorbeeld belastingaangifte, DigiD of het aanvragen van een uitkering. De medewerkers begeleiden mensen daarnaast naar cursussen in digitale vaardigheden. Vanaf aankomend jaar wil het kabinet dat er structureel geld voor beschikbaar komt. Sinds de start in 2019 telt Nederland inmiddels 450 informatiepunten in bibliotheken verspreid over Nederland. (LM) ←

12 MAGAZINE

2022

AGENDA 20 APRIL

11.00-11.55 uur |

Cybercrime

directduidelijk.

Meierijstad | 15.00-18.00

gebruikercentraal.nl

uur | bit.ly/symposiumcybercrime

Sinds de invoering van statiegeld op kleine plastic flesjes, daalde het aantal flesjes in het zwerfafval met 41 procent.

Bron: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Vaker voorrang aan eigen woningzoekers Gemeenten mogen eigen inwoners vaker voorrang gaan geven bij nieuwbouwprojecten.

21 APRIL Registratie van

20 APRIL OF 11 MEI

arbeidsmigranten

Maak een goede start

13.00-14.15 uur |

in de energietransitie

vng.nl/agenda

19.30 uur | regionaleenergiestrategie.nl

-41%

3 MEI, 24 MEI, 14 JUNI EN 5 JULI

20 APRIL

Synchroon, asynchroon

Grensoverschrijdende

en hybride werken

samenwerking

14.30-16.30, slotwebinar

Duitsland-Nederland

15.00-16.00 uur | aeno.nl

De voorgestelde wijziging van de Huisvestingswet is door de ministerraad naar de Tweede Kamer gestuurd. Gemeenten mogen in hun huisvestingsverordening nu al regels opstellen om groepen voorrang te geven op de woningmarkt. Nu nog mogen gemeenten bij nieuwbouwprojecten met koopwoningen tot aan de grens van de Nationale Hypotheek Garantie (355.000 euro) 50 procent toewijzen aan woningzoekenden met een ‘economische of maatschappelijke binding’. De helft van die woningen mag straks beschikbaar gesteld worden aan inwoners uit de gemeente zelf; nu is dat nog 25 procent.

11.00 - 12.15 uur | bit.ly/ interregNL-Duitsland

9 MEI Dag van Europa

20 APRIL

Utrecht | 13.30 - 17.30 uur |

De kwestie verwarde

vng.nl/agenda

personen en meer Den Haag, 19.30-22.00

11 MEI, 29 JUNI EN

uur | bestuurskunde.nl

2 NOVEMBER Op weg naar extra

21 APRIL

standplaatsen voor

Verbinden en

woonwagens

communiceren in

10.00-11.30 uur |

lastige situaties

platform31.nl

12 ZAP_Agenda.indd 12

CRUCIAAL BEROEP Ook wordt het voor gemeenten eenvoudiger om woningen toe te wijzen aan woningzoekenden met een ‘vitaal beroep’ in de gemeente. Het gaat dan bijvoorbeeld om leerkrachten of zorgpersoneel. ‘Het is belangrijk dat jongeren en gezinnen de kans krijgen om te blijven wonen in het dorp of de stad waar ze zijn opgegroeid’, zegt minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting. ‘Daarnaast willen we ook dat mensen met een cruciaal beroep zoals de politieagent, de leraar of de verpleger dicht bij het werk kunnen wonen. Daarom krijgen gemeenten meer ruimte om deze groepen voorrang te geven bij het vinden van een woning.’ (RvdD) ←

11-4-2022 16:49:36

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

3 VRAGEN AAN...

Letty Demmers Burgemeester Frank Petter van Bergen op Zoom stond toe dat bij de beëdiging van nieuwe raadsleden niet alleen God, maar ook Allah werd aangeroepen. Het leidde tot kritiek van de PVV in NoordBrabant. De Bergse raad steunt de burgemeester echter, zegt raadslid Letty Demmers (D66).

Vanwaar deze steunbetuiging? ‘We hebben een brief gestuurd naar commissaris van de Koning Ina Adema van Noord-Brabant. Eén raadslid heeft bij ons in Bergen op Zoom Allah aangeroepen, in plaats van God. Hij had dat verzoek van tevoren bij de burgemeester neergelegd. Ik ben zelf ook burgemeester geweest. Burgemeester Petter vroeg mij bij het binnenkomen van de raadzaal of ik ook weleens zo’n verzoek heb gehad, en hoe ik daarmee ben omgegaan. Ik weet uit mijn carrière dat het op veel plekken al wel kan. Bij ambtenaren kan het, bij de politie ook, en ik heb het zelf als burgemeester ook weleens toegestaan bij een duo-raadslid. De burgemeester stond het nu toe, net als zijn collega van Tilburg. We lazen daarna in de krant dat de PVV hier in provinciale staten vragen over had gesteld en onze burgemeester erop aansprak. Ik heb daarop contact gezocht met GBWP, de grootste partij in de raad, om een steunbetuiging voor de burgemeester naar de commissaris te sturen. Want wij vinden het als raad belangrijk dat het kan.’

13 MAGAZINE

2022

De Gemeentewet is duidelijk: daar staat dat bij de eed alleen God mag worden aangeroepen (zie ook pagina 21). Hoort een burgemeester zich niet aan de wet te houden? ‘Wat ons betreft wordt een wijziging van de Gemeentewet voorgesteld. We willen een grotere diversiteit van de gemeenteraad, en als mensen vanuit hun geloofsovertuiging een andere eed willen afleggen, dan moet dat kunnen. Het is ontzettend belangrijk dat mensen met een niet-westerse achtergrond ook zitting nemen in de gemeenteraad. En dit is een prettige manier om iedereen welkom te heten. Dan doe je ook artikel 1 van de Grondwet recht, waarin de gelijke behandeling is geregeld. Op deze manier handelen we in de geest van de wet. Christenen en moslims geloven in dezelfde god, maar ik zou het vanuit mijn hervormde achtergrond ook gek vinden als ik alleen Allah zou mogen aanroepen.’ Zou je dan ook niet andere religieuze uitingen moeten toestaan? ‘We moeten heel goed kijken wat er in de geest van de wet al kan. Het zou helemaal niet slecht zijn om die discussie te voeren, maar dat moet wel op landelijk niveau gebeuren. Of je kiest voor een strikte scheiding van kerk en staat en laat alleen de belofte toe, of je staat toe dat er meer geloofsrichtingen een eigen eed kunnen afleggen. Dat is een fundamentele discussie. Ik neig zelf naar het tweede, ik zou het toejuichen dat raadsleden wordt toegestaan een eed af te leggen die bij hun geloof past. Dan doe je ook meer recht aan artikel 1 van de Grondwet.’ (RvdD) ←

Beeld: Erald van der Aa

13 Drie vragen aan.indd 13

11-4-2022 16:50:31

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG

VRIJHEIDSBELEVING

Boos op de

overheid

VRAAG NEDERLANDERS IN WELKE MATE ZE VRIJHEID ERVAREN EN ER KOMEN – GROFWEG – VIJF VERSCHILLENDE ANTWOORDEN OP, ONTDEKTE POLITICOLOOG ANDRÉ KROUWEL. NET NIET DE HELFT VAN DE INWONERS VOELT ZICH ECHT VRIJ, DE ANDERE HELFT VOELT ZICH BEKNOT DOOR DE OVERHEID.

MAGAZINE

2022

Polarisatie De verhoudingen in de maatschappij worden scherper. De komende tijd duikt VNG Magazine daarom in het thema polarisatie. Dit is artikel 3.

14-15 LEESVERHAAL_Vrijheden.indd 14

ieskompas deed het onderzoek naar vrijheidsbeleving in opdracht van het Openluchtmuseum in Arnhem. Daar staat sinds eind maart het thema ‘Hoe vrij ben jij?’ centraal. Door de coronamaatregelen stond dit thema hoog op de agenda. In december voerde Kieskompas, ook bekend van de stemhulpen bij de verkiezingen, onderzoek uit door Nederlanders stellingen voor te leggen over politieke en sociale vrijheden. Het onderzoek leidde tot vijf verschillende typologieën: groepen mensen uit de samenleving die op verschillende manieren vrijheid beleven of zich onvrij voelen. Het onderzoek is ook voor gemeentebestuurders interessant, zegt Krouwel, verbonden aan de Vrije Universiteit en oprichter van Kieskompas, omdat het iets zegt over de manier hóé je deze vijf groepen aan moet spreken als je ze wilt betrekken bij het politieke proces en (de totstandkoming van) het overheidsbeleid. Eerst de vijf groepen. Allereerst zijn daar de vrijheidsactivisten. Zij willen vrijheid voor iedereen, zijn warm voorstander van de multiculturele samenleving, en vinden dat Nederlanders zich moeten inzetten voor het aanpakken van wereldwijde problemen. De tweede groep bestaat uit de wat Krouwel noemt ‘gemeenschapsdieren’, die vinden dat de individuele vrijheden best wat beperkt mogen worden voor het grotere goed. Dit is bijvoorbeeld de categorie die zich het meest kon vinden in strengere coronamaatregels, zoals de lockdown. Deze twee groepen, zegt Krouwel,

voelen zich amper beperkt in hun vrijheid, en maken samen 49 procent van de bevolking uit. TROTS

Dat is anders bij de andere drie groepen. De conservatief-christelijke inwoners voelen zich soms bedreigd in hun religieuze vrijheid, wanneer hun traditionele normen en waarden onder druk komen te staan. Dit bijvoorbeeld doordat de zondagsrust wordt geschonden door koopzondagen of door het opheffen van het lokaal vloekverbod. Een meer nationalistisch ingestelde groep (de vierde categorie) voelt zich juist beperkt in zijn vrijheid als het gaat om de trots die deze mensen voelen als Nederlander: ze vinden dat Nederland en de Nederlandse cultuur worden

11-4-2022 16:51:05

Tegenstanders van de coronamaatregelen protesteerden eind september in Den Haag.

verkwanseld doordat er te veel aandacht is voor zaken die hun belang niet dienen. De vrijheid van religieuze minderheden mag best beperkt worden, bijvoorbeeld door een boerkaverbod. De laatste groep, door Krouwel de ‘coronastrijders’ genoemd, heeft de meest moeizame relatie met de overheid. Zo’n 16 procent van de Nederlanders behoort tot deze groep. Deze mensen, vooral m annen en praktisch opgeleid, zijn een groot voorstander van privacy en vrijheid van meningsuiting, maar alleen wanneer het hun eigen vrijheid betreft. Krouwel: ‘Ze vinden hun eigen vrijheid belangrijk, maar ontkennen die van anderen, bijvoorbeeld van moslims.’ Het is deze groep die in coronatijd alles heeft zien veranderen. Vrijheid betekende toch dat iedereen vrij was om zélf keuzes te maken? Waarom bemoeit de overheid zich dan met mij? Krouwel: ‘Zij voelen zich momenteel het meest in hun vrijheid beperkt. Je mag van de overheid niet eens meer naar de kroeg of trainen met je team. Ze zien de overheid daarom als onderdrukker, een totalitaire staat die ze ten diepste wantrouwen.’

een machthebber zegt, wordt toch gewantrouwd. Vrienden en kennissen kunnen nog tot deze groep doordringen. Maar via overheidscommunicatie lukt dat niet.’ De andere twee groepen zijn nog wel binnenboord te houden, zegt Krouwel, bijvoorbeeld door hun zorgen weg te nemen. ‘Met deze groepen kun je een inhoudelijk debat voeren’. Bij de religieuze groep kan dat door te wijzen op het feit dat de zondagsrust nog steeds wettelijk geregeld is, of dat vloeken, alhoewel dat veel gebeurt, in veel gemeenten toch echt verboden is. Bij de nationalisten door ze te wijzen op het feit dat Nederland nog steeds Nederland is, ondanks het feit dat er dingen veranderen. Maar dat gesprek, zegt Krouwel, moet je als volksvertegenwoordigers en bestuurders wel aangaan. Een deel van de religieuze en nationalistische groepen voelt zich aangetrokken tot het populistische gedachtegoed van de coronastrijders. Dat 16 procent van de Nederlanders nu bij die laatste groep hoort, betekent ‘niet het einde van de rechtsstaat’, zegt Krouwel. ‘Maar je moet natuurlijk wel voorkomen dat het 40 procent wordt.’ ←

15 MAGAZINE

2022

Tentoonstelling Meer over de tentoonstelling Hoe vrij ben jij op openlucht museum.nl/ hoevrijbenjij?

INHOUDELIJK DEBAT

Het is goed om je als gemeente – of andere overheidslaag – bewust te zijn van deze vijf types, zegt Krouwel, onder meer omdat ze op een andere manier benaderd moeten worden, of omdat beleid waarmee vrijheden potentieel worden ingeperkt, op andere manieren moeten worden toegelicht. Je kunt hetzelfde verhaal vertellen op vijf verschillende manieren. De laatste groep is soms al buiten bereik van de overheid geraakt, vreest Krouwel. ‘Als overheid kun je die groep nauwelijks nog overtuigen. Alles wat

14-15 LEESVERHAAL_Vrijheden.indd 15

‘Alles wat een machthebber zegt, wordt gewantrouwd’ 11-4-2022 16:51:16

IN BEELD

16-17 In beeld.indd 16

11-4-2022 16:53:22

BEELD: GINOPRESS/ANP

LENTE IN TWENTE Volop lente in Hengelo. De gemeente zaaide veel bloemen langs de straten om de bijenpopulatie te bevorderen. De bij heeft het moeilijk in Nederland, door de afname van de biodiversiteit, maar zo’n tachtig procent van alle planten op aarde is afhankelijk van de bestuiving door bijen.

16-17 In beeld.indd 17

11-4-2022 16:53:25

TEKST EN BEELD: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG

BOEKENWEEK

Waar

blijft de

Grote Gemeenteroman? 18

VEEL SOCIALE INTERACTIE, GROTE BELANGEN: DE GEMEENTE IS BIJ UITSTEK EEN ONDERWERP VOOR EEN ROMAN. TOCH IS ER IN BOEKEN AMPER AANDACHT VOOR HET STADHUIS EN WAT ZICH DAARBINNEN AFSPEELT. WANT DE POLITIEK PAST NIET IN DE NEDERLANDSE LITERAIRE CULTUUR.

MAGAZINE

2022

urgemeester Robert Walter van Amsterdam ziet zijn vrouw op de nieuwjaarsborrel wat al te enthousiast praten met die oersaaie wethouder en vermoedt dat ze vreemdgaat. In de periode daarna ziet hij t elkens signalen die zijn angst bevestigen: het zal toch niet dat zíj, met hem…? De roman De greppel van Herman Koch uit 2016 is een van de zeer weinige literaire werken die zich afspelen tegen een gemeentelijke achtergrond, zonder overigens echt politiek te worden. Hoofdpersoon Robert Walter bezoekt borrels, ontmoet staatshoofden met wie hij stiekem staat te roken en wordt bij de huldiging van landskampioen Ajax door voetbalsupporters uitgejouwd omdat het feest niet op het Leidseplein mag plaats-

18-20 LEESVERHAAL_Literatuur.indd 18

vinden, maar op het tochtige plein voor de Johan Cruijff ArenA. Stapels en stapels non-fictieboeken zijn geschreven over hoe een gemeente te besturen is, en hoe je je in een politieke situatie staande houdt, maar in de literatuur is ‘de gemeente’, en in bredere zin ‘de politiek’ een haast onbeschreven blad. Politieke romans of thrillers zijn er amper. SOCIALE INTERACTIE

Hoe komt dat toch? De gemeenteraad is bij uitstek een plek met veel sociale interactie en waar personen met verschillende wereldbeelden samen komen, en waar ambitieuze mensen op hun plek zijn. Hetzelfde geldt voor het college en de ambtenarij. Een ideale setting voor een roman, zou je zeggen. Toch komt het er niet van. In het kader van de Boekenweek, die nog tot en

met maandag plaatsvindt, duikt VNG Magazine in de literatuur. LITERAIRE CULTUUR

De politieke roman past niet in de Nederlandse literaire cultuur en traditie, zegt hoogleraar Literatuurwetenschappen Mathijs Sanders van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is gespecialiseerd in de Nederlandse literatuur van de t wintigste en eenentwintigste eeuw. Daarvoor, in de negentiende eeuw, waren er wel politiek getinte romans, zegt Sanders. ‘Maar in de m oderne literatuur zijn we dat kwijtgeraakt. Veel schrijvers zien het niet als een literair onderwerp. En in de vroege twintigste eeuw kregen auteurs een afkeer van zogeheten tendens literatuur.’ In dat soort werk worden politieke overtuigingen gepredikt, of misstanden

11-4-2022 16:55:01

aan de kaak gesteld; denk bijvoorbeeld aan Multatuli’s Max Havelaar uit 1859. Sanders: ‘Zulke boeken kunnen gelezen worden als een politiek pamflet in plaats van als literatuur. Nederlandse auteurs willen juist niet te politiek worden en daarvan wegblijven.’ VREEMDGAAN

Ook Koch schreef met De greppel geen politieke roman, zegt hij. ‘Ik had zin om een boek te maken over vreemdgaan, vanuit een ik-persoon die iemand verdenkt, maar het niet zeker weet. Die twijfel wilde ik beschrijven. Vreemdgaan is eigenlijk geen maatschappelijk taboe meer, al kan het natuurlijk wel een gezin overhoopgooien. Het is wél erg als het een publiek figuur betreft. Dan krijg je ook te maken met pers en met roddelbladen. Dat maakt de schade groter en maakt het extra pijnlijk.’ Koch: ‘Ik koos voor de burgemeester van Amsterdam als ik-persoon, omdat dat nog het dichtst bij mijn eigen ervaring zit. Ik woon al een tijd in de stad en zie welke publieke evenementen er op de burgemeester afkomen. Daar heb ik me in het boek toe beperkt.’ Het eerste exemplaar van De greppel werd in ontvangst genomen door wijlen burgemeester Eberhard van der Laan. ‘Ik wilde geen satire schrijven’, zegt Koch. ‘Juist mijn warme sympathie voor

18-20 LEESVERHAAL_Literatuur.indd 19

hem maakte het makkelijk dit boek te schrijven.’ Nederlandse romans, zegt Sanders, gaan veel over familie- en gezinsrelaties, zoals uiteindelijk ook De greppel, en focussen op de ontwikkeling van personages. Het is daarom ook dat veel werken zich afspelen op scholen of tijdens de Tweede Wereldoorlog: gebeurtenissen die personages vormen en kneden. Sanders vermoedt dat ook de lezer niet per se zit te wachten op de Grote Gemeenteroman. ‘Mensen identificeren zich maar moeilijk met de gemeente’, ziet hij. ‘Dat zag je bijvoorbeeld ook met de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen, waar net iets meer dan de helft van de kiezers op kwam dagen. Het is niet echt een onderwerp waar lezers een affectieve relatie mee hebben.’ IDEAAL ROMANPERSONAGE

De ruimte voor een gemeenteroman is

er op zich wel, zegt Sanders. Gemeenten opereren door de decentralisaties in een heel ander, complexer werkveld. ‘Dat is technisch, maar wel stof voor een roman. Maar gek genoeg gebeurt dat niet.’ Ook auteur Peter Middendorp ziet wel ruimte voor zo’n roman. Middendorp, die onlangs zijn nieuwe roman Neven uitbracht, publiceerde sinds 2007 vier jaar lang columns in het gratis dagblad De Pers waarin hij de politiek in de Tweede Kamer volgde. Hij monitorde er de Haagse mores. ‘De Kamer is een dorp’, zegt hij. ‘Zo heb ik het ook bekeken in mijn columns.’ De politiek, weet hij, is bij uitstek geschikt als romanonderwerp. ‘In een parlement of gemeenteraad komen heel veel mensen samen, die allemaal iets willen. Dat is heel belangrijk voor een verhaal. Wat ze willen, lukt niet direct, of het loopt anders dan gehoopt. Een raadslid kan een ideaal romanpersonage

19 MAGAZINE

2022

‘Mensen identificeren zich maar moeilijk met de gemeente’ 11-4-2022 16:55:10

‘Een raadslid kan een ideaal romanpersonage zijn’

20 MAGAZINE

2022

zijn. Het is alleen niet zo sexy voor de achterflap: een nieuwe ambitieuze politicus wil de infrastructuur verbeteren en stuit op tegenwerpingen van andere partijen. Ik weet niet of dat zo’n verkoopsucces zou zijn.’ Middendorp publiceerde in 2002 zijn debuutroman Noordeloos, over een jongen, Bart Jongevos, die in het dorp blijft wonen waar zijn ouders en grootouders zijn opgegroeid. Hij raakt er in tweestrijd met zijn concurrent, Mark van Boven, die in alles beter en gewiekster is dan hij. Van Boven wordt – zijsprong in het verhaal – lijsttrekker van Dorpsbelang, en plaatst zich daarmee recht tegenover alles waar Jongevos voor staat. Een politieke roman is het niet, zegt Middendorp. ‘Het boek gaat over tegenstellingen.’ INGEBED

In het buitenland zijn politieke romans veel meer ingebed in de literaire cultuur dan in Nederland, met de kanttekening dat zulke romans zich vaak niet afspelen bij de overheid, maar in de samenleving. Sanders noemt de Duitse auteur Juli Zeh, die een aantal gezaghebbende romans schreef die zich afspelen op het Duitse platteland en die gaan over politieke verhoudingen en spanningen daar. De Franse auteur Michel Houellebecq schreef eveneens een aantal politiek getinte romans. En in Oostenrijk verscheen in 2017 Die Hauptstadt van Robert Menasse, dat wordt gezien als de eerste roman over de Europese Unie. Sanders: ‘Dat boek is in enorm veel vertalingen uitgebracht, terwijl het in feite een onmogelijk onderwerp is. Maar Menasse gaat vooral

18-20 LEESVERHAAL_Literatuur.indd 20

in op de het menselijke aspect, het najagen van baantjes bijvoorbeeld.’ BEGRIP KWEKEN

Het is niet dat er geen gemeentelijke romans zijn. René Verhulst, nu de burgemeester van Ede, schreef tussen 2002 en 2006 vier boeken die zich afspelen bij de gemeente Utrecht, waar hij tussen 1994 en 2005 achtereenvolgens raadslid en wethouder was. Met de boekenreeks probeerde hij bij de inwoners meer begrip te kweken voor hoe het stadsbestuur werkt, zei hij destijds in VNG Magazine. ‘Door de discussies weer te geven en de dilemma’s te schetsen, maak ik duidelijk dat niet alles wat de burger wil, ook zonder meer kan. We moeten keuzes maken.’ En in 2005 verscheen in Amsterdam het boek Waterlooplein 2, een psychologische roman, met een volgens critici nogal seksistische insteek. Twee directeuren van de gemeente Amsterdam onderzoeken in het boek de mysterieuze zelfmoord van de gemeentesecretaris en vergrijpen zich onderweg aan de vele stagiaires op het Amsterdamse stadhuis. Het boek veroorzaakte ophef toen de echte gemeentesecretaris de hele oplage wilde kopen als kerstcadeau voor de bestuursdienst. Afgelopen februari was er een nieuwe rel rond het boek: medeauteur Martin Gravelotte, onder meer oud-directeur van Stadstoezicht in Amsterdam, was k andidaat voor Volt bij de gemeenteraadsverkiezingen, maar trok zich terug nadat het boek opnieuw werd opgerakeld. Schrijver Arnon Grunberg ziet wel wat in een politieke roman, laat hij schriftelijk weten. ‘Bureaucratie is een zeer interes-

sant gegeven’, schrijft Grunberg. ‘Het is lastig over bureaucratie te schrijven zonder Kafka over je heen te krijgen. Maar bureaucratie heeft zeker mijn interesse. Of dat in een roman moet worden behandeld is een andere vraag. Ik ga binnenkort embedded bij de SGP, ook de SGP op gemeentelijk niveau.’ In zijn roman Huid en Haar uit 2010, die zich grotendeels in de Verenigde Staten afspeelt, is een belangrijke rol weggelegd voor de borough president van de New Yorkse wijk Brooklyn. ‘Hoewel Amerika geen Nederland is, gaat dit wel degelijk over de bestuurslaag die wij hier gemeente noemen.’ GOED IDEE

Koch zou geen gemeenteroman weer willen schrijven. ‘Dat heb ik nu al gedaan’, zegt hij. ‘Ik ga niet nog eens een boek met een burgemeester en een wethouder maken.’ Middendorp twijfelt weleens over een politieke roman: gedurende zijn vier jaar als politiek columnist voor De Pers verzamelde hij al heel veel materiaal om zijn boek mee op te bouwen. ‘Als ik overtuigd ben van een goed idee en een krachtig personage, dan ga ik daar zeker mee aan de slag’, zegt hij. ‘Ik kan het decor goed gebruiken.’ Het is er tot nu toe niet van gekomen, omdat Middendorp na zijn columnreeks andere o nderwerpen wilde aansnijden. ‘Anders ben ik voor eeuwig die auteur die over politiek schrijft.’ En Grunberg, heeft hij het weleens overwogen? ‘Nog niet, maar u brengt me op ideeën. Het zou een interessante poging kunnen zijn een ambitieuze politicus sympathiek te portretteren.’ ←

11-4-2022 16:55:13

ACTUEEL

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Beste Thorbeckeprofessor,

Voor mij is het vanzelfsprekend dat bij een hiërarchische verhouding de hogergeplaatste vertrekt.

Burgemeester Jaap Paans van Alblasserdam kondigt zijn vertrek aan: hij heeft een liefdesrelatie met een ambtenaar, Alblasserdamsnieuws.nl 7 april.

Gemeentefonds in 2023 herverdeeld De nieuwe verdeling van het gemeentefonds wordt ingevoerd per 1 januari 2023. Dat heeft minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken laten weten. Zij laat nog wel onderzoek doen naar de uitwerking van een aantal maatstaven.

De bedoeling is dat gemeenten ingroeien naar het ‘nieuwe’ gemeentefonds. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) adviseerde eerder de verschillen per jaar niet groter te laten zijn van 15 euro per inwoner. Omdat de uitkomsten van de nu aangekondigde onderzoeken bij de invoering van de aanpassingen nog niet bekend zijn, wil Bruins Slot in het eerste jaar het ingroeipad beperken op maximaal 7,50 euro per persoon.

IS HET MOGELIJK OM BIJ HET AFLEGGEN VAN DE EED BIJ DE INSTALLATIE ALS RAADSLID TE ZWEREN OP ALLAH IN PLAATS VAN GOD? NAAM BIJ REDACTIE BEKEND

Geachte heer/mevrouw, Nee, dat mag niet. Het afleggen van de eed in de Gemeentewet moet volgens de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State precies in de formulering die daarvoor staat. Ooit speelde een zaak waarin iemand niet meer in de almacht van God geloofde en daarom de toevoeging ‘almachtig’ wilde weglaten. Hij wilde dus ‘Zo waarlijk helpe mij God’ zeggen. Dat werd hem geweigerd en de Afdeling was het daarmee eens. Wie de eed niet wil afleggen, beschikt over de verklaring en de belofte waar je vervolgens best iets persoonlijks aan mag toevoegen. Wie voor de eed kiest, moet die afleggen in de voorgeschreven vorm.

21 MAGAZINE

2022

Het argument dat Allah slechts een vertaling van God is, gaat dus ook niet op. Bovendien: als ieder binnen de gelijkblijvende betekenis verder vrij zijn eigen taal kon kiezen, dan was het niet nodig geweest dat de Gemeentewet het afleggen van de eed in het Fries expliciet mogelijk maakt en letterlijk uitschrijft. ← Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar Ook een vraag voor Geerten Boogaard?

De VNG had onder meer de eis gesteld dat de herijking van het gemeentefonds gepaard moest gaan met het vergroten ervan. Volgens Bruins Slot is in het nieuwe regeerakkoord aan die eis voldaan, onder meer door de opschalingskorting voor de komende jaren te bevriezen. Ook krijgen gemeenten extra geld voor onder meer de uitvoeringskosten van de klimaatplannen en voor de jeugdzorg. (RvdD) ←

21 ZAP_Thorbecke.indd 21

Mail naar: thorbecke hoogleraar@ vngmagazine.nl.

11-4-2022 16:56:10

22-25 FEATURE REPORTAGE_Beuningen.indd 22

11-4-2022 16:59:28

TEKST: LEO MUDDE | BEELD: BERT BEELEN

CRISISOPVANG IN BEUNINGEN

Meer dan

bed, bad en brood

BOVEN DE DEUR HANGT EEN LEVENSGROTE OEKRAÏENSE VLAG MET EEN DRIEDUBBELE GROET: ВІТАЊ, WELCOME, WELKOM. HET KOMT OOK TERUG IN HET WACHTWOORD VOOR DE WIFI. BEUNINGEN DOET ER ALLES AAN OM DE VLUCHTELINGEN HET GEVOEL TE GEVEN DAT ZE WELKOM ZIJN. OOK AL BLIJVEN ZE MAAR EEN PAAR DAGEN IN SPORTZAAL TINNEGIETER.

23 MAGAZINE

2022

W Uit Oekraïne gevluchte kinderen komen tot rust in Beuningen, voor zij doorgaan naar een andere noodopvanglocatie.

22-25 FEATURE REPORTAGE_Beuningen.indd 23

oensdagavond 9 maart ging kreeg de Beuningse gemeentesecretaris Dyanne Kocken het telefoontje. Direct daarna belde ze met burgemeester Daphne Bergman: ‘Zit je? We zijn aangewezen als locatie voor crisisopvang.’ Dan moet je snel gaan schakelen, zegt Bergman, terugkijkend. De volgende dag, donderdag, zou het formele verzoek volgen en zondag moest de crisisopvang operationeel zijn. Drie dagen. Dat is nu ruim een maand geleden. Aan niets is meer te merken dat de sportzaal Tinnegieter toen met stoom en kokend water moest worden getransformeerd van een sporthal/sportcafé in een opvanglocatie voor maximaal 250 vluchtelingen. Ruim twee jaar was de Tinnegieter in verband met corona gesloten, en net toen ze weer open was gegaan, kwamen de vluchtelingen. Beheerder Chantal Weijdt blijft er nuchter onder. ‘Het is geen moment een punt van discussie geweest.’ Ze doet even een stap opzij om een jongetje dat dwars door de caféruimte fietst, te laten p asseren. ‘Natuurlijk werkten we hier graag aan mee.’ Op het gemeentehuis brak die woensdagavond de hectiek uit. Om zeven uur kwamen de ambtenaren onder leiding van de coördinator

11-4-2022 16:59:31

‘Mensen hebben vaak geen idee wat een gemeente moet doen om dit netjes te regelen’

c risisopvanglocatie, Yvonne Kuijpers, bijeen. Zij zegt: ‘We moesten direct aan de slag met de communicatie, de ICT moest worden ingericht, we hebben een plat tegrond van de Tinnegieter gemaakt, onderzocht wat er nodig was aan faciliteiten, welke maatschappelijke partijen we nodig hadden, wat we moesten inkopen. De ochtend daarop zijn we direct in groepjes aan de slag gegaan en gelijk gaan bestellen: bedden, kluisjes, douches, maar ook dingen als shampoo en maand verband.’ Een van de eerste partijen die een telefoontje van de gemeente kregen, was evenementenorganisator MOJO, een bekende in Beuningen vanwege het muziekfestival Down The Rabbit Hole. ‘MOJO is ge wend snel iets op te bouwen en heeft veel connecties. Daar konden we nu goed gebruik van maken.’

MAGAZINE

2022

BED, BAD, BROOD

Bed, bad, brood – dat is de basis voor crisisopvang.

De inwoners van Beuningen vonden dat te mager en kwamen spontaan met speelgoed, kleding, een kolfapparaat. De kringloopwinkel leverde stoelen bij de sportzaal af. Nog steeds blijven de goederen komen. Bed-bad-brood-plus, noemt Beuningen het aanbod. Om te voorkomen dat iedereen met de beste bedoelingen naar binnen loopt, staat buiten een container die om het halfuur moet worden geleegd, waarna vrijwilligers ervoor zorgen dat het op de goede plek terechtkomt. De tribunes staan vol met kledingrekken, schoenen en dozen met kleding. Op de dozen staat in het Oekraïens voor wie, en de maat: хлопчики 80 en дівчата 86, jongens en meiden. Een grote ruimte is ingericht als speelkamer; overal liggen knuffels, speelgoed, fietsjes en skateboards. Daarach ter is een zithoek waar de oudere jeugd kan gamen. Buiten staan rijen douches, maar in de praktijk blij ken veel moeders met hun kinderen liever de ruime doucheruimte van de sportzaal te gebruiken.

Meer dan 150 vrijwilligers zetten zich in voor de opvang van gevluchte Oekraïners.

22-25 FEATURE REPORTAGE_Beuningen.indd 24

11-4-2022 16:59:38

HUISDIEREN

Aan een muur staan de door MOJO geleverde kluisjes met telefoonopladers. Het is het eerste wat de mensen doen zodra ze zijn aangekomen, de telefoon aan de lader hangen. Het apparaat is onmisbaar voor het contact met de in Oekraïne achtergebleven mannen en (groot)ouders. Ook is er een geïmproviseerde dierenopvang, want veel vluchtelingen hebben hun hondje, kat of cavia meegenomen. Zelfs een rat maakte de reis naar Beuningen. Officieel zouden die allemaal naar een asiel moeten. Kuijpers: ‘Die mensen hebben dat dier bij zich gehad tijdens hun vlucht naar Polen, en daarna nog uren in de bus, zouden ze het dan hier moeten inleveren? Dat doen we niet.’ De sportzaal zelf staat vol bedden, voorzien van vrolijke dierenplaatjes zodat kinderen hun eigen bed kunnen terugvinden. Privacy is hier nauwelijks, maar dit is dan ook een crisisopvang voor enkele nachten, negen maximaal, daarna volgt de noodopvang waar meer comfort en privacy is. Hier ook twee marktkraampjes, het verzamelpunt van de meer dan 150 vrijwilligers. Op flip-overs zijn de dagelijkse werkzaamheden en de dagindeling duidelijk omschreven. Burgemeester Bergman is trots op wat haar medewerkers en de vrijwilligers in korte tijd voor elkaar hebben gekregen. Uiteindelijk zijn zo’n veertig ambtenaren van Beuningen, naast hun reguliere werk, bij de crisisopvang betrokken. Dat begon met het sjouwen van bedden en benches voor de honden en katten, maar achter het fysieke deel schuilt een hele backoffice die zich bezighoudt met juridische zaken, verzekeringen, contracten die goed afgetimmerd moeten worden omdat er later verantwoording over moet worden afgelegd. ‘Vergeet niet dat we net tweeënhalf jaar corona achter de rug hebben, en dat er schaarste is op de arbeidsmarkt. Mensen hebben vaak geen idee wat een gemeente allemaal moet doen om dit netjes te regelen’, zegt Bergman. Ze is onder de indruk van de inzet van haar medewerkers: ‘Een van hen was net terug van zwangerschapsverlof, die kwam toch helpen, ze nam de baby in de Maxi-Cosi mee.’ TOLKEN

Joëlle van der Pol is namens de gemeente verantwoordelijk voor de afspraken met de lokale EHBO- en welzijnsorganisaties voor de inzet van vrijwilligers,

22-25 FEATURE REPORTAGE_Beuningen.indd 25

25 Burgemeester Daphne Bergman (links), Yvonne Kuijpers en Joëlle van der Pol van Beuningen bespreken de organisatie van de crisisopvang.

MAGAZINE

2022

EHBO’ers en tolken. In Beuningen en omstreken bleken verrassend veel inwoners het Oekraïens en/of Russisch te beheersen, zegt zij. ‘Die tolken zijn van onschatbare waarde. Niet alleen voor de dagelijkse communicatie over praktische zaken, zij horen ook de indrukwekkende verhalen van de vluchtelingen als eersten. Het werk gaat hier 24/7 door. Vaak komt er midden in de nacht een bus aan, dan komen ze ook.’ Beuningen geeft gul aan zijn tijdelijke gasten. Van der Pol: ‘Toen in Heumensoord in Nijmegen Afghanen werden opgevangen, wisten we dat het overspoeld werd door een aanbod van kleding. Dat gebeurde hier ook. Je kunt natuurlijk niet alles gebruiken. Via de lokale buurthulppagina op Facebook zijn we toen gericht gaan vragen wat we nodig hebben: kleine kindersokjes, babycrème, beha’s, herenschoenen maat 43. Dat werkt enorm goed.’ Bergman vindt deze crisis bijzonder om mee te maken. ‘Dit grijpt zo enorm in op het leven van mensen, veel meer dan corona. Oorlog maakt mensen onzeker, ook in Beuningen. En dit is ook niet weg binnen een paar weken. Daarom is het belangrijk dat we blijven communiceren. Hoe houden we het samenleven met elkaar in stand? Je hoort weleens dat een crisis zeven wittebroodsweken kent, daarna gaan mensen weer aan hun eigen zaken denken. Dus we moeten met elkaar in gesprek blijven. Wat hier tot stand is gebracht is zo mooi, dat moeten we koesteren en vasthouden.’ ←

11-4-2022 16:59:44

PANGEA coöperaties

Eigen bedrijf voor nieuwkomers Voor nieuwkomers met een ondernemergeest blijkt het in Nederland lastig om een eigen bedrijf op te zetten. Organisatie Pangea Coöperaties helpt ze via een sociale coöperatie aan structurele omzet en organiseert trainingen over regelgeving, communicatie en het opbouwen van een netwerk. Gemeenten Alkmaar en Dijk en Waard zijn enthousiast. ‘Niet iedereen is geschikt voor het ondernemerschap’, zegt Marcel Keyser, een van de oprichters van Pangea. ‘Dat geldt ook voor nieuwkomers. Om de kans op succes te vergroten, komen daarom alleen mensen in aanmerking voor deelname aan een lokale sociale coöperatie van Pangea, als ze ervaring als ondernemer hebben opgedaan in hun land van herkomst. Of als ze uit een ondernemersfamilie komen.’ Een mooi voorbeeld hiervan is Nabil Al-Fuhidy uit Jemen. Zijn eerste handelsactiviteiten bestonden uit het in- en verkopen van kleding die hij zelf uit China ging halen. Vanuit Jemen is Al-Fuhidy bij het uitbreken van de oorlog eerst gevlucht naar Saoedi-Arabië, waar hij als handelsagent aan de slag ging. Hij ontwikkelde er een groot netwerk, dat hem nu heel goed van pas komt in zijn nieuwe Nederlandse bedrijf, waarbij hij import en export organiseert tussen Nederland en het Midden-Oosten. SOCIALE COÖPERATIE Al-Fuhidy is lid van de sociale coöperatie van Pangea in Alkmaar. De coöperatie is een rechtsvorm die zich richt op training, begeleiding en coaching van de deelnemende

ondernemers en is bedoeld voor mensen die uitdagingen ervaren bij betreding van de arbeidsmarkt. De door Pangea geselecteerde kandidaten zijn lid totdat ze genoeg omzet genereren om hun bedrijf te vestigen. ‘De ondernemers krijgen eerst met behoud van uitkering de tijd om omzet op te bouwen. Pas als ze drie maanden voldoende omzet kunnen laten zien, wordt het bedrijf ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en treedt het weer terug uit de coöperatie, waar dan weer plek voor nieuwe ondernemers ontstaat.’ SAMENWERKING MET GEMEENTEN Pangea doet dit niet alleen, de organisatie heeft de medewerking van gemeenten nodig. Die betalen normaal gesproken 3.000 euro voor het re-integratietraject van een nieuwkomer. De bijdrage die Pangea aan gemeenten vraagt om de startende ondernemers te begeleiden bedraagt het dubbele voor een traject van twaalf maanden. ‘Dat schrikt misschien een enkele gemeente af’, zegt Keyser. ‘Maar voor dat bedrag wordt met de ondernemers gewerkt aan een solide bedrijfsvoering en daarmee aan een duurzame uitstroom uit de bijstand.’ Geld vormt volgens hem voor de meeste gemeenten dan ook geen struikelblok. ‘Ons programma wordt overal ontvangen als een onderscheidend idee. Wel werken gemeenten soms al samen met een andere partij die ondernemers begeleidt of liggen er teveel andere zaken op hun bordje.’ Dat geldt niet voor Alkmaar en voor Dijk en Waard, die direct enthousiast waren. Alkmaar heeft nu de eerste sociale coöperatie van Pangea. Daar zijn nu tien startende ondernemers bij aangesloten. Inmiddels is Pangea met 11 gemeenten in gesprek, waaronder Zwolle en een aantal plaatsen in Zuid-Holland. ‘Ook zijn de eerste lijntjes uitgezet naar Amsterdam en Rotterdam.’

Meer weten? Kijk op www.pangeacooperaties.nl

26 IM Pangea vluchtelingen.indd 1

11-4-2022 17:00:44

NET UIT

Kijk voor meer nieuws op vngnieuws.nl

Democratisch pamflet De formaties zijn in volle gang. De Nederlandse democratie vraagt om permanent onderhoud, maar hoe doe je dat op lokaal niveau?

de democratie en het betrekken van lokale gemeenschappen door ruimte te maken voor initiatieven van bewoners uit de gemeente.

Het VNG-programma Thorbecke24 is een toekomstverkenning van lokale democratie en bestuur. Vanuit het programma is nu het pamflet Mee(r) doen met lokale democratie verschenen. Daarin staan acht prioriteiten die volgens de auteurs niet mogen ontbreken in de lokale coalitieakkoorden.

Ook is er aandacht voor de uitvoering, voor gebiedsgericht werken, voor macht en tegenmacht en voor de digitale democratie. Naast de acht prioriteiten zijn er acht tips opgenomen, ‘om te (blijven) werken aan een democratische bestuurscultuur’. ‘Het gaat niet vanzelf’, schrijven de auteurs. ‘En het is niet makkelijk.’

Het pamflet bevat kant-en-klare tekstsuggesties en concrete voorstellen. Ze gaan over het herstel van vertrouwen in de overheid, het inclusief maken van

Pamﬂet Mee(r) doen met lokale democratie, te downloaden via lokale-democratie.nl.

27 MAGAZINE

2021

Samenspel

Politiek gevoelig

Samenwerken wordt vaak als vanzelfsprekend gezien. Maar dat is het helemaal niet, schrijft organisatieadviseur Nathalie de Man in haar boek Samenspel.

Op ons werk worden we omringd door collega’s en relaties in verschillende functies, en iedereen heeft eigen belangen.

Maar samen aanwezig zijn op kantoor is toch echt wat anders dan vol overgave samenwerken. Goede samenwerking is in elke organisatie van belang, stelt ze, maar juist bij organisaties die zich bezighouden met maatschappelijke vraagstukken, zoals overheden, is het cruciaal.

Het kan dan lastig zijn om tot overeenstemming te komen. Dat vraagt om politieke sensitiviteit, schrijft de Rotterdamse voormalig deelgemeentewethouder Michel de Visser in zijn nieuwe boek Politiek sensitief aan de slag.

Nathalie de Man, Samenspel, hoe je meer bereikt als je vol over-

Wie oog heeft voor politieke gevoeligheden, bereikt zijn doel sneller, betoogt De Visser. Politieke sensitiviteit is daarom voor bestuurders, gemeenteraadsleden of ambtenaren geen overbodige luxe, schrijft hij. Maar hoe speel je dat spel, en welke keuzes maak je daarbij?

gave op elkaar

27 ZAP_Net uit_drie boeken.indd 27

vertrouwt,

Michel de Visser, Politiek sensitief aan de slag. Balanceren naar

Haystack,

draagvlak, samenwerking en besluitvorming, Boom uitgevers,

€ 26,50.

€ 27,50.

11-4-2022 17:01:14

TEKST: LEO MUDDE

DIGITALE VEILIGHEID

De vlucht van de

cyber

burgemeester

MAGAZINE

2022

NEDERLAND TELT SINDS EEN JAAR ACHTTIEN CYBERBURGEMEESTERS. ZIJ DELEN HUN ERVARINGEN MET DIGITALE BEDREIGINGEN EN DE GEVOLGEN DAARVAN VOOR DE LOKALE SAMENLEVING, OM DAARNA, ALS EEN ZWERM VOGELS, WEER UIT TE VLIEGEN OM DE GELEERDE LESSEN IN HUN EIGEN REGIO’S NEER TE LATEN DALEN.

e zijn een ‘platform’, maar noemen zich liever een ‘zwerm’. Niet naar analogie van een irritante zwerm muggen of vliegen, maar meer als een zwerm vogels, zoals spreeuwen die tijdens de schemering fraaie, steeds wisselende vormen in de lucht schilderen. ‘We zochten naar een woord dat enige samenhang symboliseert, maar geen vaste structuur heeft en ook autonomie uitstraalt’, zegt Astrid Nienhuis. ‘We’ zijn de achttien cyberburgemeesters die zich verantwoordelijk voelen voor de digitale veiligheid in hun regio’s. Een jaar geleden opgericht met de onder-

28-30 LEESVERHAAL_Cyberveiligheid.indd 28

tekening van een pamflet, waarmee ze de partijen die op dat moment in Den Haag onderhandelden over een nieuw regeerakkoord opriepen te zorgen voor een duurzame en preventieve aanpak (en financiering) van digitale veiligheid op lokaal niveau. Met één minister en één ministerie die de landelijke regie op zich zouden moeten nemen. Die minister van Digitale Zaken kwam er niet, constateert Nienhuis. ‘Wel een staatssecretaris die zich in Europa minister mag noemen.’ Nienhuis is burgemeester van Heemstede en mede-initiatiefnemer van het Platform Cyberburgemeesters. Omdat zij overal in het land bij haar collega’s de urgentie voelde. ‘Maar we zaten allemaal in onze eigen regio, met onze eigen problemen. Ik

sprak hierover met collega Kees van Rooij van Meierijstad en wij vonden dat we de krachten moesten bundelen. Dat resulteerde in het platform.’ SERIEUZE IMPULS

Want de burgemeesters maken zich echt zorgen. De veiligheidsuitdagingen van de fysieke wereld, die kennen ze wel. Daar oefenen ze ook vaak op met de gemeentelijke rampenplannen. In relatief korte tijd kwam daar een hele digitale wereld bij. ‘Dat schreeuwde om een serieuze impuls, om heldere regie, een structuur en serieus en structureel geld. Die minister kwam er niet, je kon ook niet verwachten dat je als net opgericht platform ineens veel invloed hebt. Maar

11-4-2022 17:03:07

In Diemen lanceerde cyberburgemeester Erik Boog (links) samen met kinderburgemeester Eva Noltes en groep 7 van de Sint-Petrusschool

HackShield, een online game over cybercriminaliteit. (Beeld: gemeente Diemen)

MAGAZINE

2022

we merken wel dat we, nu we met burge meesters uit het hele land met één bood schap naar buiten treden, power hebben. En dat is ook nodig.’ Burgemeesters, in de gemeente verant woordelijk voor de openbare orde en veiligheid, weten van zichzelf heel goed dat ze niet beschikken over de kennis en expertise om c ybercriminaliteit effectief te bestrijden. Ze zijn ‘bewust onbekwaam’, zegt burgemeester Nanning Mol van Laren. Hij deelt het voorzitter schap van het Platform Cyberburgemees ters met zijn collega Iris Meerts van Wijk bij Duurstede. ‘Omdat we bewust onbe kwaam zijn, moeten we ons kennisniveau verhogen en ervaringen uitwisselen. Dat betekent dat we elkaar regelmatig bijpraten. Ik kan hier in Laren wel heel veel geld steken in innovatie om kinderen te beschermen tegen sexting, maar mis schien heeft Astrid in Heemstede of een collega in de regio Rotterdam allang een oplossing bedacht voor het probleem waar ik tegenaan loop. Wij gebruiken het platform om die aanpakken uit te wis selen, maar ook om ideeën te delen met politie en justitie.’ Gemeenten hebben een belangrijke rol in

28-30 LEESVERHAAL_Cyberveiligheid.indd 29

het voorkomen dat inwoners, onderne mers en de gemeente zelf het slachtoffer worden van cybergerelateerde zaken, stelt het Centrum voor Criminaliteits preventie en Veiligheid (CCV). Op die site staat een ‘cyberwegenkaart’, met vier wegen waarop de gemeente een verantwoordelijkheid heeft: 1) eigen huis op orde, 2) cybercrisis en -incidenten, 3) cybercrime en gedigitaliseerde crimi naliteit en 4) online aangejaagde orde verstoringen. Voor elk van de vier geeft de wegenkaart, die regelmatig wordt ververst, aan welke rol de gemeente kan nemen en waar ze hulp kan inroepen: de ‘wegenwacht’. Die cyberwegenkaart kwam er mede op aandringen van de VNG, zegt Nienhuis.

De cyberburgemeesters hebben zich ook hardgemaakt voor het opnemen van cybercriminaliteit in het Kernbeleid Veiligheid, een VNG-methode waarmee gemeenten een integraal veiligheids beleid kunnen ontwikkelen. ‘Via ons platform hebben we die documenten onder de aandacht gebracht van onze collega’s en suggesties gedaan voor een tekst die gemeenten in hun coalitieak koorden kunnen opnemen.’ FUNDAMENTELE VRAAG

Nagenoeg alle gemeentelijke domeinen zijn gevoelig voor cybercriminaliteit, variërend van het hacken van verkeers systemen en digitaal pesten van jongeren tot online haatzaaien en opruiing. De

De gevolgen van een digitale aanval landen in de fysieke wereld 11-4-2022 17:03:12

‘Als we dit nog vijf jaar zo door laten gaan, dan is dit probleem groter dan ondermijning’

30 MAGAZINE

2022

fundamentele vraag is volgens Nienhuis dan ook of er wel zoiets bestaat als een cybercrisis. Want de gevolgen van een digitale aanval landen in de fysieke wereld. ‘Onlangs mocht ik meedenken met een cybercrisis in de gezondheidszorg, waarbij eerst de GGD niet bij de informatie kon en vervolgens de huisarts niet. Na verloop van tijd werd de crisis steeds groter, en dan zie je dat er uiteindelijk een crisis ontstaat in het zorg blijven verlenen aan inwoners. Dan moet je zorgen dat de maatschappelijk onrust beperkt blijft terwijl je IT-technisch de problemen oplost. En als de sluizen worden gehackt en Noord-Holland onder water komt te staan, dan wordt iets wat digitaal begint al snel een fysieke crisis en treedt het rampenplan in werking. Wat is het verschil tussen tien bommetjes bij tien sluizen versus één hack die tien sluizen raakt? De oorzaak is anders, maar de gevolgen zijn hetzelfde.’ VREEMDVORMIG

Een crisis met een digitale veroorzaker is ‘vreemdvormig’, zegt Mol. ‘De kans is vrij groot dat we daarmee in de toekomst te maken krijgen. Daar moeten we dus meer op oefenen en vervolgens zorgen dat alle burgemeesters meer met dit soort bedreigingen bekend zijn. Dat betekent ook dat we moeten leren vooruit te denken over wat er op ons af kan komen. In coronatijd maakten we mee dat de burgemeester van Baarn ’s morgens nog rustig aan de koffie zat, en ’s middag ineens tweeduizend man door z’n gemeente zag lopen, een demonstratie waartoe via sociale media was opgeroepen. Niemand had dat aan zien komen.’

28-30 LEESVERHAAL_Cyberveiligheid.indd 30

LOG4J

De gemeentelijke organisatie zelf is ook kwetsbaar. Dat leerden de hacks in Lochem en Hof van Twente. Maar het hoeft niet eens een hack te zijn die de organisatie lamlegt. Zo speelt nu de Log4j-crisis, een ernstige kwetsbaarheid in een van de veelgebruikte bouwstenen van informatiesystemen in alle gemeenten. Nienhuis: ‘Vertaald naar de fysieke wereld kun je het vergelijken met een boutje dat in allerlei constructies zit en waarvan nu blijkt dat het niet betrouwbaar is. Dat is nogal wat.’ En zelfs al zou de gemeente zich daartegen kunnen wapenen, dan is ze nog niet veilig. Mol: ‘Het eigen huis op orde brengen, houdt niet op bij de voordeur van het gemeentehuis. Wij zijn verbonden met allerlei partijen die elke dag gegevens uitwisselen, over verwarde personen, over kinderen in de jeugdhulp, noem maar op. Onze verantwoordelijkheid gaat verder dan het gemeentehuis.’ Het gaat niet alleen over de techniek, vult Nienhuis aan. ‘Persoonsgegevens zijn ook onze verantwoordelijkheid, bijvoorbeeld. Maar we moeten er ook voor waken dat softwareontwikkelaars software aanbieden die niet deugt. We kunnen elke keer wel zandzakken neerleggen bij de dijk, maar soms moet je de dijk ophogen. Dan moet je nadenken over digitale identiteiten zoals ze in Estland hebben, over scheiding van software en informatie, over samenwerken op het gebied van softwareontwikkeling. Misschien zou de software in gemeenteland wel geharmoniseerd moeten worden.’ Om hun collega’s te doordringen van de ernst van het fenomeen, organiseren

de cyberburgemeesters ‘koffiecolleges’ om het bewustzijn te vergroten. Mol: ‘Terwijl de fysieke wereld steeds veiliger wordt, zien we dat digitale oplichting en hacken een enorme vlucht nemen. Een deel van de onveiligheid verschuift van de fysieke naar de digitale wereld. Wij kunnen als cyberburgemeesters niet de verantwoordelijkheden van onze collega’s overnemen. Daarom is het belangrijk dat iedereen op het goede ontwikkelings niveau komt.’ MEER STEUN

De cyberburgemeesters zouden graag meer steun krijgen van het rijk. Mol: ‘Wij kunnen dit niet alleen oplossen, dit is echt een probleem op nationaal en internationaal niveau. De maatschappelijk schade neemt toe, maar toch heeft dit thema maar een héél bescheiden plekje in het coalitieakkoord gekregen.’ Kijkend naar haar eigen politieregio, zegt Nienhuis, voormalig officier van justitie: ‘Er gaan miljoenen naar ondermijning, maar we hebben maar 80.000 euro voor cyberveiligheid. Als we dit nog vijf jaar door laten gaan, dan is dit probleem groter dan ondermijning. Die boodschap moeten we blijvend uitdragen om aan de voorkant van het probleem iets te kunnen doen.’ Het zal een kwestie van lange adem zijn. Maar Mol en Nienhuis hebben goede hoop dat de cyberburgemeesters een doorslaggevende rol kunnen spelen. ‘Ondanks onze bewuste onbekwaamheid, kunnen wij ontwikkelingen signaleren en ook ter sprake brengen in onze politie- en veiligheidsregio’s. Je merkt nu al dat men door die bundeling in ons platform in beweging komt.’ ←

11-4-2022 17:03:17

Martijn van der Steen Co-decaan NSOB en

COLUMN

bijzonder hoogleraar EUR steen@nsob.nl, @martijnvdsteen

MENSELIJKE MAAT

et zal aan de gemeentelijke formatietafel onder andere gaan over herstel van vertrouwen, door het werken vanuit de menselijke maat. Maar wat is eigenlijk de menselijke maat? En waarom is dat geen onschuldig principe? Ik onderscheid vier betekenissen. Allereerst is de menselijke maat een poging om vanuit mensen te werken. Dat is voor gemeenten vooral een organisatieprincipe. Het gaat voor gemeenten over de manier waarop voorzieningen worden georganiseerd. Niet meer in langs elkaar heen werkende kolommen, maar rondom mensen, op een manier die past bij de situatie waarin zij verkeren. Dat vereist eerst en vooral interne veranderingen. Daarnaast is menselijke maat een normatief principe: wat mensen nodig hebben is leidend. Maar wat hebben mensen nodig? Mogen zij dat zelf bepalen, of bepalen politiek en professional dat voor hen? Dat is vaak volstrekt verschillend. Politieke noties over het goede leven staan ver af van wat mensen zelf belangrijk vinden. Mogen mensen zelf ongezonde keuzes maken? Mogen ze ook niet participeren? Dat zijn confronterende vragen, want het politieke antwoord is meestal ‘nee’. Hoe menselijk is de maat dan eigenlijk? Vervolgens is de menselijke maat ook een juridisch principe, dat naast het principe van rechtsgelijkheid staat. Omdat mensen en situaties zelden objectief in regelgeving te vangen zijn, opent dat de deur voor grote verschillen, die niet in een juridisch systeem te vatten zijn. Is dat eerlijk en juridisch te verdedigen? Werken vanuit de menselijke maat verdringt het juridisch perspectief. Dat is niet per se een beletsel, maar wel een complicatie. Ten slotte vraagt menselijke maat om herontdekking van wat we deskundigheid noemen. Iedereen is mens, maar de menselijke maat richt zich op specifieke mensen. Mensen die in grote problemen verkeren. Die ’s ochtends niet weten of ze de avond halen. Ze verkeren in bestaansonzekerheid, elke minuut van de dag, dag in dag uit. Wetenschappelijke kennis en professionele vaardigheden hebben weinig voeling met hoe mensen de wereld dagelijks beleven. Wie de menselijk maat centraal stelt, moet in nederigheid aanvaarden dat alles wat we over ‘die mensen’ denken te weten beperkt van toepassing is. Wij zijn niet de deskundigen die het weten, maar leken die geen idee hebben waarover we het hebben. De menselijke maat is een belangrijk principe dat elke overheid bezig moet houden. Maar het is makkelijker gezegd dan gedaan. Het heeft grote gevolgen. Om de menselijke maat tot stand te brengen moeten gemeenten die consequenties dragen. Ik hoop dat onderhandelaars zich dat realiseren. Je kunt de menselijke maat niet een beetje invoeren. Dan hebben mensen er niets aan. En dat zou nu juist de maat moeten zijn. ←

31 MAGAZINE

2022

MOGEN MENSEN ZELF BEPALEN WAT ZE NODIG HEBBEN?

31 COLUMN_Martijn van der Steen.indd 31

11-4-2022 17:07:11

BETOOG

HUGO BAKKUM EN MARIO KIEFT

Eigen waarden centraal bij integriteitsvraagstuk

Als de integriteit in het geding is, zullen overheids managers eerst maatregelen nemen om zichzelf en hun team te beschermen. Pas daarna kijken ze naar de gevolgen voor de organisatiedoelen, ontdekten onderzoekers Hugo Bakkum en Mario Kieft.

MAGAZINE

2022

an alle kanten worden gemeenten met tegenstrijdige wensen en verwachtingen geconfronteerd, waar ze nooit tegelijk aan kunnen voldoen, bleek in 2019 uit onderzoek. Een van de gevolgen daarvan is dat er een scala aan verandertrajecten is ontstaan die allemaal vragen om budget, tijd, aandacht en energie. Wij beschrijven dat als een ‘verandertrajectcompetitie’. Overheidsmanagers voelen zich daardoor regelmatig verscheurd en vermalen, met onzekerheid, angst en frustratie tot gevolg. Wij onderzochten hoe managers omgaan met ideeën, veranderingen en gebeurtenissen die haaks staan op

verheidsmanagers O hebben veel geïnvesteerd om te komen waar ze zijn

32-33 BETOOG.indd 32

waar ze voor staan, of die zelfs hun grenzen overschrijden. Hoe reageren ze op ontwikkelingen waar ze het fundamenteel mee oneens zijn en waarbij ze morele onrechtvaardigheid ervaren? Overheidsmanagers hebben veel geïnvesteerd om te komen waar ze zijn. Ze hebben daarbij een mate van sociaal kapitaal opgebouwd, en een professionele identiteit die wordt ontleend aan de organisatie en de beroepsgroep waartoe ze behoren. Deze zaken worden geriskeerd bij openlijk verzet tegen ontwikkelingen die als immoreel, of onwenselijk worden beschouwd. Toch blijken deze aspecten nauwelijks een rol te spelen bij de geïnterviewde managers als zij vinden dat hun grenzen écht worden overschreden. Vooral persoonlijke f actoren als behoud van positief zelfbeeld, persoonlijke identiteit en morele waarden zijn dan doorslaggevend voor hun gedrag. HARDE GRENS

De wetenschappelijke literatuur maakt onderscheid tussen verschillende handelingsstrategieën: vertrek, constructief verzet, berusting of tegenwerking. Onder dit laatste valt bijvoorbeeld dat mensen zich minder inzetten, werktijd als privétijd gebruiken, afwezig zijn, fouten maken en meestribbelen: ja zeggen, nee

11-4-2022 17:07:50

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl

Onderzoekers Mario Kieft (links) en Hugo Bakkum. (Beeld: Hans Roggen)

33 MAGAZINE

2022

doen. In onze interviews herkenden wij alle strategieën. Het g emeenschappelijke beeld is dat de managers vrijwel allemaal ergens een harde grens trekken: tot hier en niet verder. Die grens ligt bij aantasting van de eigen integriteit, zoals bijvoorbeeld de wijze waarop je met elkaar omgaat. Van invloed zijn verder zaken als hoelang een situatie al duurt, of er mogelijkheden zijn die te veranderen, en of er alternatieven zijn. Overheidsmanagers krijgen regelmatig te maken met grensoverschrijdende situaties en aantasting van de eigen integriteit. Er is geen handleiding hoe om te gaan met dit soort situaties, maar dit onderzoek laat zien dat áls zo’n heel persoonlijke grens wordt overschreden, persoonlijke afwegingen dan het meest bepalend zijn voor de gekozen gedragsstrategieën, ongeacht de consequenties. BESCHERMEN

We weten nu dat als die integriteit in het geding is, overheidsmanagers in de eerste plaats de keuze maken om zichzelf en anderen te beschermen. Pas in de tweede plaats zullen ze rekening houden met organisatiedoelen en met gevolgen voor hun eigen carrière.

32-33 BETOOG.indd 33

Persoonlijke afwegingen zijn het meest bepalend voor de gekozen gedragsstrategieën Het lijkt een zichzelf versterkend patroon op te leveren waarin de overheidsmanager zich aansluit bij nieuwe veranderingen die wél passen bij de eigen waarden en normen. Dit met alle gevolgen voor de hiervoor beschreven verandertrajectcompetitie. ← Mario Kieft is hoofddocent Organisatieontwikkeling en Gedrag in Organisaties aan de Open Universiteit Nederland en daarnaast werkzaam als organisatieadviseur. Hugo Bakkum heeft in het kader van zijn MBA-opleiding onderzoek gedaan naar gedrag van overheidsmanagers bij ervaren onrecht. Hij werkt nu als programma manager huisvesting aandachtsgroepen bij de VNG.

11-4-2022 17:07:57

PERSONALIA OVERLEDEN Wethouder Peter de Rooij van Rhenen is op 9 april plotseling overleden. De Rooij was 57 jaar. Hij was sinds mei 2018 wethouder, daarvoor was hij acht jaar raadslid voor de SGP.

GEMEENTEN

OVERSTAP

34 MAGAZINE

2022

Roelof Pieter Koning Roelof Pieter Koning wordt de nieuwe gemeentesecretaris van De Wolden. Hij was tot nu toe districtshoofd voor Drenthe en Groningen bij Rijkswaterstaat.

Vanwaar deze overstap? ‘Twee jaar geleden maakte

ik de overstap naar Rijkswaterstaat na zes jaar wethouderschap in Meppel. Daarvoor was ik acht jaar hoofd bedrijfsvoering en locogemeentesecretaris van buurgemeente Westerveld. Deze overstap is voor mij niet vreemd. Ik nam twee jaar geleden bewust afstand van de politiek. Je moet niet te lang als wethouder in positie blijven. Ik wilde een baan wat verder van de politiek af, maar het begon toch weer te kriebelen. De gemeente als eerste portaal naar de inwoners staat dicht bij de samenleving. Dat is toch wel heel erg mooi. Rijkswaterstaat staat verder van de burger af en is meer op processen gericht. Dat past toch niet zo goed bij me.’

Wat gaat u doen?

‘De Wolden heeft een nieuwe burgemeester, krijgt een nieuw college, de griffier is nieuw en de raadsleden zijn net geïnstalleerd. Een prachtig moment om te mogen instappen. Ik weet hoe de hazen lopen en heb zelf ervaren wat nodig is om goed ondersteund te worden. De gemeentesecretaris met zijn politieke en omgevingsantenne vormt de sleutel in het samenspel. Daar zit mijn kracht. Naast vakinhoudelijke kennis vraagt dat om sensitiviteit van het apparaat. De ambtelijke organisatie van De Wolden is gefuseerd met die van Hoogeveen. De twee gemeentesecretarissen zijn samen directeur van het totale bedrijf. Er ligt daar nog een behoorlijke optimaliseringsopgave.’

Wat laat u achter? ‘Rijkswaterstaat maakt een professionaliseringsslag richting asset management. Dat was voor mij een nieuwe tak van sport. De organisatie is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de vitale infrastructuur. Daar liggen enorme opgaven met het beperkte budget dat er is. Er moet vreselijk veel gebeuren door het achterstallig onderhoud. Een ingewikkelde opgave. Ik wens de organisatie daarbij heel veel succes.’ (MM) ←

34-36 PERSONALIA.indd 34

De gemeenteraad van Hoorn heeft burgemeester Jan Nieuwenburg voorgedragen voor herbenoeming. Op 17 mei begint zijn tweede termijn. Voordat de PvdA’er daar in 2016 burgemeester werd, was hij raadslid en wethouder in Haarlem en lid van provinciale staten van Noord-Holland. Ook was hij in Hoorn, vlak voor hij daar burgemeester werd, korte tijd wethouder. De gemeenteraad van Laarbeek heeft burgemeester Frank van der Meijden voorgedragen voor herbenoeming. De CDA’er trad daar op 27 juni 2016 aan. Eerder was hij onder meer raadslid en wethouder in Bergeijk en vervulde hij diverse management- en staffuncties bij het ministerie van Defensie. Arnoud Rodenburg stopt na achttien jaar als burgemeester van MiddenDelfland. Dat heeft hij in de vergadering van de gemeenteraad bekend gemaakt. Hij vertrekt op 1 juli, dan eindigt zijn derde ambtstermijn. Rodenburg (CDA) werd op 1 juli 2004 geïnstalleerd als burgemeester van de toen

11-4-2022 17:08:40

redactie@vngmagazine.nl

Jorrit Jongbloed is de nieuwe griffier van

de gemeenteraad van Eindhoven. Hij begint daar op 1 mei als opvolger van Jeanke Verbruggen, die per 1 januari dit jaar manager Ruimtelijk beleid werd bij de gemeente Valkenswaard. Sindsdien is Marcel van Dam interim-griffier. Jongbloed is sinds augustus 2019 raadsgriffier in Zaanstad. Daarvoor was hij onder meer raadsadviseur in dezelfde gemeente, raadsadviseur van het Amsterdamse stadsdeel West en griffiemedewerker bij de gemeente Westerveld.

nieuwe gemeente MiddenDelﬂand. Daarvoor was hij dertien jaar actief binnen de voormalige deelgemeente Overschie in Rotterdam, als raadslid, portefeuillehouder en voorzitter. Burgemeester Otwin van Dijk (PvdA) van Oude IJsselstreek is door de gemeenteraad voorgedragen voor een tweede termijn. Van Dijk begon op 8 juli 2016 in Oude IJsselstreek. Hij begon zijn politieke loopbaan in Duiven, waar hij tussen 1998 en 2004 raadslid was. Daarna was hij zeven jaar wethouder in Doetinchem en vier jaar lid van de Tweede Kamer. De gemeenteraad van Amersfoort heeft burgemeester Lucas Bolsius voor herbenoeming voorgedragen. Bolsius kan, als de minister van BZK de voordracht overneemt, op 31 augustus beginnen aan zijn derde termijn van zes jaar. Voordat hij in 2010 in Amersfoort begon, was de CDA’er wethouder (2002-

34-36 PERSONALIA.indd 35

2010) en raadslid (19982002) in Rotterdam en lid van provinciale staten van Zuid-Holland (1995-1998).

door de gemeenteraad van Peel en Maas aanbevolen voor een nieuwe, derde ambtstermijn van zes jaar. Delissen (VVD) begon daar op 1 oktober 2010. Daarvoor was ze burgemeester van Grave en wethouder in Heeze-Leende en Laarbeek. Dirk Heijkoop, burgemeester van Hardinxveld-Giessendam, is voorgedragen voor een tweede termijn. Heijkoop is sinds november 2016 burgemeester. Vanwege de gemeenteraadsverkiezingen werd de benoemingsprocedure door BZK vervroegd. Tussen 2008 en 2016 was hij wethouder in Graaf-

stroom en na de gemeentelijke herindeling in Molenwaard. Burgemeester Hans Gaillard van Son en Breugel vertrekt per 1 april 2023. Dat heeft hij laten weten bij de beëdiging van de nieuwe gemeenteraad. Gaillard is sinds 2003 in functie in Son en Breugel. Hij werd in september 2021 nog voorgedragen voor een vierde termijn, maar zwaait dus nu eerder af. Gaillard was eerder raadslid en wethouder in Leusden en statenlid in Utrecht. Annette Baart stopt, na ruim dertien jaar, als

35 MAGAZINE

Burgemeester Richard Korteland van Meppel is door de gemeenteraad voorgedragen voor een tweede termijn per 1 september. De VVD’er is sinds september 2016 burgemeester in deze gemeente. Hij begon zijn politieke loopbaan in Papendrecht, waar hij tussen 2005 en 2010 raadslid was. Daarna was hij zes jaar wethouder in deze gemeente. De gemeenteraad van Haarlem heeft besloten burgemeester Jos Wienen aan te bevelen voor een tweede ambtstermijn van zes jaar. Op 21 september eindigt zijn eerste ambtstermijn. De CDA’er was van 2001 tot 2016 burgemeester van Katwijk en daarvoor wethouder en raadslid in Ridderkerk.

2022

Ingezonden mededeling

Gemeenten in de wereld Samen maken we het verschil

Na 2 jaar is het eindelijk zover. We kunnen elkaar ‘gewoon’ weer ontmoeten op locatie tijdens het VNG Jaarcongres op 28 en 29 juni in Westfriesland. Dit jaar staat het jaarcongres in het thema van: Gemeenten in de wereld: samen maken we het verschil. Bent u klaar om de handen ineen te slaan en elkaar te inspireren? We nodigen alle gemeentebestuurders van harte uit om zich in te schrijven! Meer informatie? Kijk op vngjaarcongres.nl of scan de QR code

Burgemeester Wilma Delissen-van Tongerlo is

11-4-2022 17:08:43

gemeentesecretaris van Woensdrecht. Baart noemt het begin van de nieuwe collegeperiode als een ‘natuurlijk moment’ om te stoppen. Voordat zij in februari 2009 begon, was Baart hoofd Sociale zaken in de gemeente Bergen op Zoom. Als reden voor haar vertrek geeft zij aan ‘dat het tijd is voor verandering’. Ze wil op interimbasis blijven werken voor de overheid.

Ron Frerix begint op 1 juni als de nieuwe gemeentesecretaris van Oude IJsselstreek. Hij wordt de opvolger van Marijke Verstappen, die per 1 maart

met vervroegd pensioen ging. Frerix is sinds 2018 directeur/locosecretaris bij de gemeente Almelo. Daarvoor vervulde hij diezelfde functie ruim tien jaar in Doetinchem. Voordat hij locosecretaris werd, werkte hij enkele jaren als directeur Financiële en Economische zaken bij het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu. Tot Frerix in Oude IJsselstreek begint, wordt de functie waargenomen door locogemeentesecretaris Bob Konings. Martin Frensel is sinds 1 maart interim-grifﬁer van

MAGAZINE

2022

Ingezonden mededeling

Voor de ambtenaar van de toekomst Met een VNG Connect Trainee haalt u jong talent in huis met een frisse kijk. VNG Connect leidt trainees op tot de allround ambtenaar van de toekomst. En misschien wel het belangrijkste: zij staan klaar met innovatieve ideeën voor de organisatie en om projecten van de grond te krijgen. Aan de slag met onze trainees? Kijk op vngconnect.nl/trainees

34-36 PERSONALIA.indd 36

Marja van Bijsterveldt mag zich op-

maken voor een tweede termijn als burgemeester van Delft. Van Bijsterveldt (CDA) is sinds 2 september 2016 burgemeester van deze gemeente. Ze heeft al een lange politiek-bestuurlijke loopbaan achter de rug. Ze was onder meer raadslid en wethouder in Almere (1990-1994), burgemeester in Schipluiden (1994-2002), staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2007-2010) en aansluitend minister op datzelfde departement.

de gemeenteraad van Dantumadiel. Hij vervangt daar Teun de Jong, die raadsgriffier op Terschelling werd. Frensel was daarvoor interim-griffier in Coevorden en was eerder (interim-)griffier van diverse gemeenteraden waaronder die van Westerveld, Leek en Beverwijk. De gemeenteraad van Zaanstad heeft André Maaskant aangewezen als waarnemend raadsgriffier. Hij vervangt per 1 mei Jorrit Jongbloed, die per dezelfde datum griffier in de gemeente Eindhoven wordt. Maaskant is al meer dan vier jaar senior raadsadviseur/plaatsvervangend griffier in Zaanstad. Ellen Speet neemt afscheid als griffier van de gemeenteraad van Wageningen. Zij gaat per 1 november met prepensioen, maar stopt al deze zomer. Speet begon op 1 juli 2008 als raadsgriffier in de gemeente Wageningen, daarvoor was zij griffier in Wijk bij Duurstede.

BURGEMEESTERSVACATURES Belangstellenden kunnen solliciteren naar het burgemeestersambt van Maashorst (circa 58.200 inwoners), vacant per 1 januari 2022. Maashorst is per 1 januari ontstaan door samenvoeging van de gemeenten Uden en Landerd. Het salaris is € 9.532,60 bruto per maand. De proﬁelschets kan worden opgevraagd via burgemeestersaangelegenheden@brabant.nl of via tel. 06-52794333/06-18303119. Sollicitaties vóór 19 april sturen naar de commissaris van de Koning in de provincie Noord-Brabant. Er kan gesolliciteerd worden naar het burgemeestersambt van Purmerend (circa 91.800 inwoners), vacant per 1 juni 2022. Het salaris is € 10.335,71 bruto per maand. De proﬁelschets is te vinden op bit.ly/vacaturepurmerend. Sollicitaties vóór 26 april sturen naar de commissaris van de Koning in de provincie Noord-Holland.

11-4-2022 17:08:51

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG| BEELD: MARTINE SPRANGERS

RAAD & WERK

Nevzat Karakus RAAD LIBERAAL LVC, LAND VAN CUIJK WERK PROCESOPERATOR DANONE ‘Wij maken voor Nutricia kindervoeding voor kinderen van 0 tot 24 maanden. Dat doen we in een splinternieuwe fabriek in Haps. Ik ben verantwoordelijk voor de automatisering, zoals het bijen afstellen van de machines. Alles is geautomatiseerd. We werken in ploegendiensten: twee ochtenddiensten, twee middagdiensten en twee nachtdiensten, daarna zijn we vier dagen vrij. Danone weet dat

37 RAAD en WERK.indd 37

ik raadslid ben, daar houden ze gelukkig rekening mee. Ik zit nu vier jaar in de gemeenteraad, eerst in Cuijk en nu in de nieuwe fusiegemeente Land van Cuijk. Bij de verkiezingen kreeg ik veel voorkeurstemmen. Ik wil veel betekenen voor de burgers, mijn telefoon staat altijd aan en ik help iedereen. Ik wil een brug zijn tussen de inwoners en de gemeente.’

11-4-2022 17:09:42

TEKST: ANA KARADAREVIC

TOEKOMST WMO

Niet alleen

de zorgcentraal 38 MAGAZINE

2022

HOE ZIT EEN TOEKOMSTBESTENDIGE WMO ERUIT? DE VNG HEEFT MET ANDERE PARTIJEN IN DE ZORG EEN VISIE OPGESTELD. VNG-COMMISSIELID OTWIN VAN DIJK: ‘JE HOEFT NIET ALLES MET DURE ZORG OP TE LOSSEN.’

et visiedocument voor een toekomstbestendige Wmo is opgesteld door de VNG, ActiZ, Sociaal Werk Nederland, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, Zorgthuisnl en het ministerie van VWS. Het stuk gaat uit van meer preventie, samenhang en partnerschap. De betrokken organisaties constateren: de vraag naar ondersteuning vanuit de Wmo én naar zorg blijft de komende decennia stijgen. Tegelijkertijd krimpt de arbeidsmarkt en zullen er bovendien minder mantelzorgers zijn. De visie richt zich vooral op de relatie tussen gemeenten en aanbieders in de Wmo. Het uitgangspunt van de opstellers van de visie is dat een sterke sociale basis van groot belang is. Wat de VNG betreft, wordt de visie uitgevoerd door gemeenten en aanbieders samen, en altijd in dialoog met inwoners. Op die manier kan de Wmo-ondersteuning en zorg worden versterkt, vernieuwd en verduurzaamd. Namens de zorgaanbieders was Marianne de Winter betrokken bij het opstellen van de Wmo-visie. Zij is directeur van Tzorg, landelijk leverancier van thuishulp, maatwerkondersteuning en begeleiding binnen de Wmo. ‘Als je de zorg ook in de toekomst beschikbaar wilt stellen, moet je toe naar meer preventie en brede ondersteuning’, vat De Winter haar kijk

38-41 LEESVERHAAL_Wmo.indd 38

op de Wmo samen. Preventie uit zich in werk van de thuishulpen als voorzorg, zoals zij het noemt. ‘Medewerkers van Tzorg komen bij 70.000 mensen over de vloer. We zien wat er achter de voordeur gebeurt. Als we zien dat het niet zo goed gaat, kunnen we andere instanties inseinen.’ INCLUSIEVE SAMENLEVING

Wat De Winter maar wil zeggen: hulp bij het huishouden is meer dan poetsen bij mensen thuis. Het past in het bredere verhaal dat in de Wmo-toekomstvisie is verwoord, waarin wordt uitgegaan van een meer collectieve en inclusieve samenleving. Daarin is sprake van ‘sociale verbondenheid, ook vanuit het

11-4-2022 17:10:36

Hulp bij het huishouden is meer dan poetsen bij mensen thuis. (Beeld: The Others/Tzorg)

perspectief van de medewerker die de hulp en zorg geeft, helpt inwoners samen redzaam te zijn en draagt bij aan het voorkomen van eenzaamheid en beperkt de vraag naar ondersteuning en zorg.’ EIGEN ZORGPLAN

Mensen moeten meer te zeggen krijgen over de vraag wat zij nodig hebben aan ondersteuning of zorg, zegt Ad van Rijen, bestuurder van WijZijn Traversegroep en bestuurslid van Sociaal Werk Nederland. ‘We zijn in zorg en welzijn volledig afgeraakt van de vraag wat de ondersteuningsvraag van de persoon is.’ Van Rijen wijst op het feit dat nog lang niet overal cliënten aanwezig zijn bij de bespreking van hun eigen zorgplan. ‘Het gesprek over wat een cliënt nodig heeft, vindt vaak plaats tussen zorgaanbieder en zorgverzekeraar en gaat over bedrijfseconomische aspecten. Dat vind ik niet kunnen.’ Volgens Van Rijen is de zorg te veel gericht op productie, op verdienmodellen, en te w einig op wat de cliënt daadwerkelijk nodig heeft, en hem of haar duurzaam vooruithelpt in het leven. Otwin van Dijk gaat nog een stapje verder. Hij is burgemeester van Oude IJsselstreek en lid van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. Volgens hem is het van belang dat er in de Wmo niet alleen wordt gedacht in termen van zorg, zowel met betrekking tot ouderen als tot mensen met een handicap. ‘Dat zit niet alleen in zorg, maar ook in bijvoorbeeld huisvesting. Kunnen ze ergens wonen waar ze willen? Maakt de overheid dat soort individuele keuzes mogelijk?’ Van Dijk houdt een bevlogen pleidooi voor een meer

38-41 LEESVERHAAL_Wmo.indd 39

inclusieve samenleving. Hij noemt Nederland een ‘heel gescheiden, niet-inclusieve samenleving’. ‘Ik heb me er altijd over verbaasd dat ik vanwege mijn handicap [Van Dijk heeft een dwarslaesie, red.] een speciaal busje moet regelen om ergens te komen. Ontoegankelijk vervoer lossen we op door speciale busjes in te zetten. Zo lossen we heel veel problemen in dit land op door zorg in te zetten.’ Veel logischer vindt hij het om de samenleving inclusiever in te richten. ‘Want als je dat doet, hoef je niet alles met dure zorg op te lossen.’

39 MAGAZINE

2022

ENORM VEEL GELD

Als het aan Van Dijk ligt, kunnen gemeenten best van mensen verwachten om zelf te bedenken wat ze nodig hebben als ze ouder worden. ‘Er zijn dingen die je kunt zien aankomen in het leven. Ouderdom komt met gebreken, dus daar kun je rekening mee houden in je keuze voor bijvoorbeeld woonruimte. Waar ga ik wonen en wat heb ik nodig om mijn leven te kunnen leiden zoals ik dat wil?’ Van Dijk waarschuwt ervoor dat er de komende decennia veel meer ouderen bij komen. ‘Als we daarop

‘We moeten toe naar meer preventie en brede ondersteuning’ 11-4-2022 17:10:42

Ingezonden mededeling

Buurkracht als verbinder tussen bewoners en gemeenten

ewoners maken de maatschappij. Betrokken bewo-

(willen) spelen, maar door bewoners in de schijnwerpers te zetten. ‘Al

zitten met de handen in het haar hoe en welke bewoners te betrekken

ners zorgen voor draagkracht en leveren waardevolle input. Ze kunnen voor een versnelling zorgen bij de aanpak van maatschappelijke

jaren zien wij dat daar waar bewoners zelf aan de slag gaan en eigenaarschap voelen, het resultaat vele malen groter en structureler is. Wat

bij nieuwe plannen over een buurt. Bewoners maatregelen opleggen is niet meer van deze tijd. Sterker nog, gemeenten organiseren hiermee

issues zoals klimaatadaptatie en de energietransitie. Oftewel: bewoners

overigens niet betekent dat je ze helemaal moet laten freewheelen. Om

hun eigen weerstand. Maar wat werkt dan wel?’

zijn onmisbaar. Maar dan moet je ze wel weten te vinden. En te verbinden en activeren. Om vervolgens samen en langdurig op te trekken.

bewoners gemotiveerd te maken en te houden, stel je je als gemeente op als stille kracht op de achtergrond, als facilitator en degene die de kaders stelt. Aanvullend ondersteu-

Hoe activeer je de middengroep? Roel Woudstra: ‘Buurkracht is een verbindende schakel tussen beide partijen. We laten gemeenten en

Van plan naar uitvoering Bij veel van de maatschappelijk

nen wij vanuit stichting Buurkracht bewoners met tools en begeleiding,’

bewoners inzien dat ze in dezelfde wedstrijd zitten. En dat door krach-

vraagstukken waar we mee te maken hebben, gaat het om een (inter) nationale uitdaging met een lokale uitwerking. Iets waar de gemeenteraadsverkiezingen mooi op inspeel-

zegt Roel Woudstra, directeur van stichting Buurkracht. Samenbrengen bewoners en gemeenten

ten te bundelen snellere stappen gezet worden. Met onze aanpak ontzorgen we gemeenten en ondersteunen we initiatiefnemers bij het organiseren van buurtacties en het mobilise-

den en die gemeenten nu in de praktijk mogen brengen. Idealiter in een

Op weg naar een gezamenlijke eindpunt, een groenere omgeving of

ren van medebewoners. Alleen met de juiste ingrediënten bereik je een

beleid waar bewonersparticipatie nauw verweven is en bewoners niet langer het sluitstuk vormen. Maar hoe zorg je er als gemeente voor dat bewoners een grotere rol spelen in

duurzamere woningen bijvoorbeeld, staan bewoners en gemeenten voor verschillende uitdagingen. Waardoor het líjkt alsof ze tegenover elkaar staan. Roel Woudstra: ‘Vaak weten

resultaat dat door een groot deel van de buurt wordt gedragen. Volgens ons bestaat het recept uit: het juiste team, een duidelijk stappenplan en een goed communicatiepakket.’

de besluitvorming en een structurele plaats aan tafel krijgen?

bewoners niet waar ze moeten beginnen als ze een verduurzamende

Bewonersparticipatie Door een stap opzij te doen! Door als gemeente niet langer de hoofdrol te

maatregel willen treffen. Ook weten ze niet waar ze op moeten letten of welke informatie ze kunnen vertrouwen. Gemeenten daartegenover

VNG -LEESVERHAAL_Wmo.indd edition 6 - 1/1 page.indd 540 38-41

Meer informatie of kennismaken? Kijk op www.buurkracht.nl.

06/04/22 17:10:45 3:11 PM 11-4-2022

‘Ontoegankelijk vervoer lossen we op door speciale busjes in te zetten’ reageren door meer zorg in te zetten, gaat ons dat enorm veel geld kosten. Terwijl veel mensen heus zelf ondersteuning kunnen regelen en betalen.’ Ook Ad van Rijen van Sociaal Werk Nederland wijst op de financiële onhoudbaarheid van de huidige Wmo. Dat het anders kan, betaalbaarder, bewijst bijvoorbeeld Denemarken volgens hem. Daar wordt meer uitgegaan van zelfredzaamheid van mensen en vallen minder zaken onder zorg. De Deense overheid trekt minder geld uit voor dingen waar de overheid in Nederland wél voor betaalt. ‘Gebouwen van aanbieders in zorg en welzijn zien er minder luxe uit, maar de bewoners maken daar tot op het laatst meer onderdeel uit van het dagelijks leven dan in Nederland. Bovendien is het levendiger in verpleeghuizen en is er meer verbinding met de buitenwereld, met de buurt.’

bijdrage ontvangen in de kosten. Bovendien blijft huishoudelijke hulp zo beschikbaar voor de meest kwetsbaren. Een passend financieel kader is sowieso een punt van aandacht in de Wmo om de redenen die we nu in deze visie delen, stelt Isabel Joosen, beleidsmedewerker bij de VNG. ‘We maken ons echt zorgen over de houdbaarheid van de Wmo. Er is schaarste aan woningen, personeel en financiering. Dat vraagt een fundamenteler gesprek over wat de overheid naar de toekomst toe aan ondersteuning en zorg biedt en hoe ze inwoners bijstaat om zaken meer zelf en met elkaar op te pakken’. Zij stelt voor dat VWS nu wel een voorinvestering doet zodat de gemeenten in rustiger vaarwater komen. Dat biedt ruimte om met het rijk, aanbieders en cliënten de houdbaarheid in beeld te brengen en de fundamentele keuzes in partnerschap uit te werken.

41 MAGAZINE

2022

ABONNEMENTSTARIEF

De nieuwe staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) heeft onlangs een brief gestuurd aan de Tweede Kamer over de toekomst van de Wmo. Van Ooijen enerzijds en VNG en de samenwerkingspartners anderzijds vinden elkaar in het abonnementstarief. Het is geen onderdeel van de VNG-visie, maar wel een belangrijk onderwerp. Het abonnementstarief is een vast bedrag per maand dat iedereen betaalt die ondersteuning via de Wmo krijgt, ongeacht de hoogte van het inkomen. Met de invoering wilde het rijk voorkomen dat de kosten voor zorg voor burgers opstapelden. Maar veel gemeenten zien dat het abonnementstarief een aanzuigende werking heeft: ouderen die eerst zelf hulp in de huishouding betaalden, zijn via de Wmo goedkoper uit en kloppen bij de gemeente aan. Van Ooijen wil aan de slag met het abonnements tarief, waarover in het coalitieakkoord is afgesproken om te werken aan een eerlijkere eigen bijdrage voor de huishoudelijke hulp. Dit moet ertoe leiden dat het gebruik van deze voorziening voor bepaalde groepen wordt geremd, en dat gemeenten een relatief hogere

3:11 PM

38-41 LEESVERHAAL_Wmo.indd 41

SOCIALE BASIS ONTBREEKT

‘We vragen echt niet het onderste uit de kan’, zegt Van Dijk. ‘Maar geef gemeenten een redelijk bedrag zodat we goede ondersteuning kunnen bieden aan kwetsbare mensen. Want als we het niet goed regelen, en niet op tijd ondersteuning regelen, vragen mensen na verloop van tijd om duurdere zorg en belanden ze met een beetje pech op enig moment zelfs in het ziekenhuis.’ De burgemeester van Oude IJsselstreek benadrukt dat het gesprek over een toekomstbestendige Wmo niet alleen over geld en zorg moet gaan, maar veel meer over Nederland als inclusieve samenleving. ‘Als je alleen dure geïndiceerde zorg hebt, maar de bibliotheek wordt gesloten, dan heb je precies de samenleving die we niet willen: eentje waar de sociale basis ontbreekt’, waarschuwt Van Dijk. Hij sluit af: ‘Als je vindt dat mensen in hun eigen buurt moeten kunnen blijven wonen, omringd door hun netwerk, dan moet je dat als samenleving mogelijk maken. G emeenten k unnen daar een belangrijke r ol in spelen.’ ←

11-4-2022 17:10:52

VACATURES Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.

BESTUURLIJK  Senior communicatie-

adviseur Wormer

DIENSTVERLENING/ FACILITAIR

Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.

 Beleidsadviseur

economie en projecten Stichtse Vecht  Coördinator ﬁnanciële administratie Vlaardingen  Teammanager ﬁnanciën Vlaardingen  Financieel adviseur Westland

ONDERWIJS/ WETENSCHAP/ CULTUUR

 Teamleider burgerzaken

42 MAGAZINE

2022

Amstelveen  Coördinator facilitaire zaken De Bilt  (Senior) juridisch adviseur Dijk en Waard  Kwartiermaker/directeur bedrijfsvoering Leiden  Allround medewerker backofﬁce Burgerzaken Staphorst  Juridisch medewerker Staphorst  Juridisch adviseur Vijfheerenlanden

FINANCIEEL/ ECONOMISCH  Teammanager ﬁnanciën

Hengelo  Projectcontroller Katwijk

 Consulent vizier op

school Leeuwarden

OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID  Adviseur veiligheid

Alphen aan den Rijn  Inspecteur brandveiligheid Diemen  Juridisch adviseur handhaving Omgevingsdienst Groningen  Adviseur vergunningen, toezicht & handhaving Schagen  Medewerker evenementen Tilburg  Regisseur ondermijning Voorschoten

PERSONEEL/ ORGANISATIE  Recruiter

Lansingerland

RUIMTELIJKE ORDENING  Portefeuillemanager

vastgoed Alphen aan den Rijn  Consulent urgente woonzaken Amstelveen  Beleidsmedewerker duurzaamheid Boxtel  Adviseur grondzaken Meppel  Juridisch medewerker omgevingsrecht Nunspeet  Beleidsadviseur afval & grondstoffen Oldebroek  Beleidsadviseur wonen en werken Vlaardingen

SOCIALE ZAKEN/ WERKGELEGENHEID  Werkmakelaar inburge-

ring Amstelveen  Regisseur werk & inkomen en inburgering Borne

 Strategisch sector-

manager Den Haag  Medewerker handhaving participatiewet Nieuwegein  Strategisch adviseur BOR Vlaardingen  Klantmanager Wageningen

WELZIJN  Contractmanager

Almelo  Junior wijkregisseur Almelo  Wijkregisseur Almelo  Consulent samenleving (Wmo) Altena  Jeugdhulpverlener Amstelveen  Beleidsadviseur jeugdbeleid Den Haag  CJG coach Heemstede  Jeugdconsulenten Leeuwarden  Jeugdprofessionals bij de huisarts Lelystad  Coördinator sociaal domein aandachtsgebied Wmo Medemblik

Colofon VNG Magazine is het ofﬁciële orgaan van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl

Mis niets!

Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, Ana Karadarevic, André Krouwel, Sanne van der Most, Martijn van der Steen Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertenties Cross Media Nederland, Tom Lammertink, 010-760 73 24, tom@crossmedianederland.com Abonnementen Gratis voor burgemeesters, wethouders, gemeentesecretarissen, raadsleden, raadsgrifﬁers, parlementariërs en ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93. Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 170 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80. Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.

Neem nu een jaarabonnement op VNG Magazine via sdu.nl/service of bel naar 070-378 98 80

42 Vacatures en colofon.indd 42

11-4-2022 17:11:24

RELEVANT, ELKE DAG Elke dag actueel nieuws van de VNG en de redactie van VNG Magazine En een overzicht van de meest recente vacatures bij gemeenten

DOWNLOAD DE GRATIS APP VIA VNG.NL/NIEUWSAPP

43 advertentie.indd 43

11-4-2022 13:21:12

De Gemeentewet lastig te begrijpen?

Geactualiseerde editie 2022

Met het praktische boek De Gemeentewet in eenvoudig Nederlands wordt de Gemeentewet voor iedereen toegankelijk De Gemeentewet helder uitgelegd

→ Voor raadsleden en andere geïnteresseerden actief in de gemeente → Geen juristentaal maar begrijpelijk Nederlands → Voortaan bent u zeker van de juiste interpretatie van de Gemeentewet isbn 978 90 12 40788 5, Els Boers & Douwe Brongers, 156 pagina’s

Meer weten of bestellen? Kijk op www.sdu.nl of bel 070-378 98 80

44 advertentie.indd 44

11-4-2022 13:26:09