VNG Magazine nr. 4-2022 by Sdu Uitgevers

MAGAZINE VAN DE VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN

04 18 MRT 2022

KIM PUTTERS

‘Terug naar de sociale basis’

POLARISATIE HOE WIN JE HET VERTROUWEN TERUG?

HET DONKER HET LICHT GAAT UIT IN HEERENVEEN

BETER AANBESTEDEN WEES NIET BANG VOOR CONTACT MET DE MARKT

vng.nl

01 COVER.indd 1

14-3-2022 13:13:13

RELEVANT, ELKE DAG Elke dag actueel nieuws van de VNG en de redactie van VNG Magazine En een overzicht van de meest recente vacatures bij gemeenten

DOWNLOAD DE GRATIS APP VIA àzJِznٜzX0Èá³ ¨¨

02 advertentie.indd 2

14-3-2022 13:12:17

IN DIT NUMMER yÇww0ª ׄ ‫ ׈ׁ ظ‬w ªÀ ׂ‫ ظ ׂׂ׀‬h ªJ yJ ‫׆ׇ‬

Coverfoto: Jiri Büller | Nummer 5 verschijnt op 1 april 2022

Kim Putters Wil je wat veranderen aan het sociaal domein, doe dat dan nú, zegt de SCP-directeur.

18 14 Mooiste poster De ChristenUnie in Rotterdam heeft de beste verkiezingsposter van #GR2022.

Polarisatie Hoe win je als overheid het vertrouwen van de samenleving terug?

3 MAGAZINE

2022

Kunstlicht Heerenveen gaat de strijd aan met te felle verlichting.

22 Statushouders Investeer in hoogopgeleide vluchtelingen, zegt UAFdirecteur Mardjan Seighali.

28 26

Beter aanbesteden In dialoog met de markt kan er vaak meer dan gemeenten denken.

38 Sleutelpersonen Sommige buurtbewoners zijn de schakel tussen de gemeente en de wijk. Amsterdam subsidieert deze inwoners nu.

EN VERDER 6 Lopende Zaken 7 Commentaar Leonard Geluk 13 Drie vragen aan 21 Thorbeckehoogleraar 31 Column Marleen Stikker 32 Betoog 34 Personalia 37 Raad & Werk

03 inhoud.indd 3

14-3-2022 17:20:46

ACTUEEL

VNG Fonds open voor noodhulp Oekraïne De VNG heeft het VNG Fonds voor noodhulp, wederopbouw en vredesbevordering opengesteld voor ondersteuning van de Oekraïense vereniging van gemeenten (AUC).

fundament te voorzien. Samen met VNG International en United Cities and Local Governments (UCLG) wordt bekeken hoe de gelden worden aangewend. OPVANGLOCATIES

4 MAGAZINE

2022

Dit naar aanleiding van een dringend verzoek om financiële steun van de AUC, waarmee de VNG al jaren rechtstreeks en in Europees verband samenwerkt. Met de eerste giften helpen de Nederlandse gemeenten de AUC haar werk voort te zetten. De AUC vormt een belangrijke verbinding tussen Oekraïense gemeenten en het buitenland. WEDEROPBOUW

Afhankelijk van de ontwikkelingen en van de ontvangen bedragen, hoopt de VNG snel ook te kunnen bijdragen aan de wederopbouw van gemeentelijke basisvoorzieningen. Het risico dat bijdragen in Russische handen vallen, wordt op verschillende manieren zo beperkt mogelijk gehouden.

De stichting heeft als voornaamste doel het beheren van middelen voor noodhulp aan en wederopbouw van onder meer rampgebieden, met name wanneer Nederlandse gemeenten ondersteuning willen bieden. Samen met VNG International en de Samenwerkende Hulp Organisaties in Nederland wordt bepaald op welke manier de binnengekomen middelen worden ingezet. Daarnaast ondersteunt de stichting het initiatief om de internationale UCLG vredesprijs voor gemeenten, die in 2016 in Bogotá voor het eerst is uitgereikt, uit te bouwen en van een gezond financieel

We kunnen een groot deel leegruimen en alleen de balie openhouden voor het publiek. Maar alleen bij uiterste nood. We kunnen mensen niet ’s nachts op straat laten overnachten. Burgemeester Ester Weststeijn van Rozendaal biedt het raadhuis aan als noodoplossing voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne, de Gelderlander 11 maart.

04-05 ZAP_berichten.indd 4

Om gemeenten te helpen bij het opzetten en beheren van opvanglocaties voor gevluchte Oekraïners, heeft het rijk met onder meer de VNG een voorlopige Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners uitgebracht. Het Veiligheidsberaad kreeg recent de opdracht van het kabinet om binnen twee weken per veiligheidsregio minimaal duizend opvangplekken voor vluchtelingen uit Oekraïne te organiseren. Daarna moeten nog eens duizend plekken per regio beschikbaar worden gesteld, waarmee de totale opvang op 50.000 plekken komt. (MM) ← Gemeenten kunnen hun bijdrage storten via bankrekening NL94 BNGH 0285 1737 15 ten name van Stichting VNG Fonds.

Grensoverschrijdende keten tegen de oorlog Tussen de gemeenten Aalten, het Duitse Bocholt en de grensstad Isselburg is afgelopen zaterdag 12 maart een grensoverschrijdende menselijke keten gevormd. Het opmerkelijke initiatief moest de verbondenheid binnen Europa onderstrepen en geldt als reactie op de oorlog in Oekraïne. De initiatiefnemers en deelnemers wilden op deze manier een symbool van vrede maken, en laten zien dat Nederlanders en Duitsers zich verbonden voelen met het leed van Oekraïners. Diezelfde dag werd in veel gemeenten stilgestaan bij de oorlog in Oekraïne. 12 maart was uitgeroepen tot de Europese dag #CitiesWithUkraine. (MM) ←

14-3-2022 17:23:01

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Prestatieafspraken woningbouw De rijksoverheid neemt de regie over de volkshuisvesting. Het rijk maakt afdwingbare prestatieafspraken met provincies, gemeenten, corporaties en marktpartijen over het opvoeren van het tempo voor nieuwbouw en betaalbare woningen. Nationale doelen worden omgezet in provinciale taakstellingen, regionale woondeals en lokale prestatieafspraken. Deze zijn niet vrijblijvend. Dat blijkt uit de Nationale Woon- en Bouwagenda en het programma Woningbouw van de nieuwe minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Hugo de Jonge. De plannen zorgen volgens De Jonge voor meer regie en meer tempo en daarmee tot een betere beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit van het woningaanbod in Nederland. De Nationale Woon- en Bouwagenda bevat zes programma’s die de komende tijd verder worden uitgewerkt. Voor de zomer worden ze gepresenteerd. (MM) ←

Onverwachte uitgaven bij samenwerken

MAGAZINE

2022

Gemeenten zijn jaarlijks honderden miljoenen kwijt aan onverwachte uitgaven door regionale samenwerkingen. Elk jaar overschrijdt ruim twee derde van de organisaties waarin gemeenten met elkaar samenwerken het oorspronkelijke budget.

Dat blijkt uit een berekening van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw, De Groene Amsterdammer, de Gelderlander en de Stentor. Gemeenten werken steeds vaker samen, in organisaties variërend van omgevingsdiensten en GGD’en tot een gezamenlijke reinigingsdienst, sociale werkplekken en het ophalen van afval. De belangrijkste redenen om samen te werken zijn kostenbesparing en efficiëntie. De beoogde besparing wordt echter niet gehaald door structurele overschrijdingen van de begroting. Gemiddeld overschrijden samenwerkingsverbanden hun budget met 11 procent, met uitschieters tot 40 procent. (MM) ←

04-05 ZAP_berichten.indd 5

Er was al een Nederlands kampioenschap wielrennen voor burgemeesters, gemeentesecretarissen en wethouders, maar vanaf dit jaar kunnen ook gemeenteraadsleden strijden om de titel. In Veenendaal wordt vrijdag 20 mei voor het eerst het NK Wielrennen voor Raadsleden verreden. De race over veertig kilometer vindt in de ochtend plaats in het centrum van Veenendaal, over een parcours van twee kilometer. Veenendaal staat dat hele weekeinde in het teken van wielrennen: op vrijdag en zaterdag wordt er de profwedstrijd Veenendaal-Veenendaal verreden, vrijdag voor de vrouwen, zaterdag voor de mannen. Deelname voor raadsleden is gratis: de gemeente Veenendaal betaalt het startgeld. (RvdD) ←

14-3-2022 17:23:09

LOPENDE ZAKEN

Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging TEKST: VNG

Oorlog in Oekraïne, informatie voor gemeenten Veel Oekraïense gemeenten staan sinds de inval van Rusland voor grote uitgaven, nu al voor opvang van ontheemden, straks voor het herstel van basisvoorzieningen. De VNG heeft een verzoek om financiële steun ontvangen van de Oekraïense vereniging van gemeenten (AUC). Daartoe hebben we het VNG Fonds voor noodhulp, wederopbouw en vredesbevordering opengesteld.

De gevolgen van de oorlog worden ook in Nederlandse gemeenten steeds tastbaarder. Hierbij kan het gaan om opvang van vluchtelingen door gemeenten, risico’s voor digitale veiligheid en economische sancties voor Russische bedrijven.

MAGAZINE

2022

De VNG informeert u via onder meer nieuwsberichten en ledenbrieven. Meer informatie vindt op vng.nl/oekraine.

TERUGBLIK COMMISSIE RUIMTE, WONEN EN MOBIّ LITEIT, 10 FEBRUARI 2022 Tijdens de vergadering kreeg de commissie een presentatie van het landelijke expertteam woningbouw. Ook stond de Omgevingswet op de agenda. EXPERTTEAM WONINGBOUW Het expertteam woningbouw is bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ondergebracht. Het expertteam levert een bijdrage aan versnelling van de woningproductie. Er wordt veel met gemeenten samengewerkt. Zo kunnen gemeenten vragen neerleggen bij het expertteam. KENNISMAKING NIEUWE MINISTER EN REACTIE OP REGEERAKKOORD Een delegatie van de commissie had een kennismakingsgesprek

06 Lopende Zaken.indd 6

PERSOONLIJKE IMPACT OP COLLEGA’S

De oorlog in Oekraïne heeft dramatische impact op de levens van onder anderen onze collega’s bij VNG International. Projectleiders en experts in Oekraïne moesten halsoverkop hun thuis verlaten. Oleksandr Shashkin werkt sinds 2016 voor VNG International in het oosten van Oekraïne. Vanwege de uitbraak van de oorlog moest hij zijn thuisstad Charkov ontvluchten. Vanuit zijn tijdelijke, veilige, onderkomen zegt hij daarover het volgende: ‘De situatie in Oekraïne verslechtert met de minuut. Op de veertiende dag van de Russisch-Oekraïense oorlog is er geen plaats voor kalmte en geluk. Verdriet, angst en pijn zijn een vast onderdeel geworden van het leven van de mensen in alle hoeken van Oekraïne. Voor miljoenen Oekraïners is het leven nooit meer hetzelfde. Door de actieve beschietingen van artillerie en luchtmacht werd ook mijn eigen familie gedwongen onze appartementen te verlaten. Mijn vrouw, dochtertje, moeder en schoonmoeder zijn erin geslaagd het land te verlaten, en wij mannen wachten op de oproep voor militaire dienst om ons vaderland te verdedigen tegen de Russische invallers.’

en eerste bestuurlijk overleg met Hugo de Jonge. Onze onvrede over de greep van 1,6 miljard euro uit het gemeentefonds voor vulling van de woningbouwimpuls en het volkshuisvestingsfonds is benoemd. De VNG heeft kort na publicatie op hoofdlijnen gereageerd op het regeerakkoord. De commissie RWM heeft – voor eigen gebruik – een reactie vastgesteld op alle voor deze commissie relevante punten uit het regeerakkoord. y ÀX y m0 à yّ 0y Çàّ AGENDA De VNG heeft zowel intern als met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en het rijk gesprekken gevoerd over regie op de woningbouwopgave. De minister komt op korte termijn met een nationale woon- en bouwagenda. Diverse commissieleden geven aan dat hun gemeente of regio veel last

heeft van de provincie als hindermacht en remmende factor. In de commissie is afgesproken dat de VNG een stuk over regie naar de minister gaat sturen. OMGEVINGSWET De inwerkingtreding van de Omgevingswet is uitgesteld. Dit jaar wordt 150 miljoen euro aan gemeenten overgemaakt ter vergoeding van de implementatiekosten. Totaal is voor de implementatie Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) waarschijnlijk 470 miljoen euro beschikbaar voor de komende vier jaar.

14-3-2022 17:24:38

Leonard Geluk

COMMENTAAR

Algemeen directeur VNG leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard

FOCUS OP LANGE TERMIJN

risisteams op sterkte, verloven ingetrokken. Gemeenten halen alles uit de kast voor het opvangen van vluchtelingen uit Oekraïne. Een enorme logistieke en sociale opgave. Gelukkig is daar nu veel steun voor van inwoners. Tegen de achtergrond van het onvoorstelbare leed in Oekraïne geeft klagen geen pas. Iedereen doet al het mogelijke om deze crisis van ongekende proporties het hoofd te bieden. Zoeken naar locaties, hulp organiseren. First things first. Maar dieperliggend is er een groot probleem. De oorlog legt opnieuw bloot dat het de overheid ontbreekt aan langetermijnfocus. Sinds de vluchtelingencrisis van 2015 is de opvang telkens open afgebouwd. Gemeenten dringen al jaren aan op een flexibel stelsel waarin vluchtelingenopvang wordt gecombineerd met het huisvesten van andere doelgroepen. Vanuit een solide basis was het gemakkelijker geweest om de opvang en hulpverlening op te schalen. Zo’n basis vereist financiële afspraken voor de lange termijn waar gemeenten op kunnen bouwen. Die zijn er niet. Intussen betwist niemand meer de noodzaak om snel onafhankelijk te worden van Russisch gas. Gemeenten spelen een hoofdrol in de omslag naar gasloze wijken. Ook daarbij is het cruciaal dat overheden samen optrekken, met één mond spreken en betrouwbaar zijn. Met kortetermijnpolitiek, ad-hocmaatregelen en kortlopende fondsen krijg je het niet voor elkaar om de energieinfrastructuur van 8 miljoen adressen aan te passen. In mijn tijd als bestuurder in het onderwijs liep ik er ook telkens tegenaan dat het lerarentekort niet is op te lossen met tijdelijke middelen. Zo is er voor de aanpak van onderwijsachterstanden door corona nu 8,5 miljard euro beschikbaar die de scholen binnen twee jaar moeten uitgeven. Maar ze kunnen er geen enkele vaste kracht voor aannemen. Je krijgt geen fundament, terwijl dit juist zo belangrijk is in tijden van crisis; een goed vast team dat zich kan ontfermen over kinderen uit Oekraïne. Of het nu gaat om vluchtelingen, onderwijs of de energietransitie, alles wordt op de korte termijn gefinancierd en geregeld. Niets is structureel. Als het fonds afloopt, is het telkens een gevecht voor nieuw geld. Zo raakt de publieke zaak uitgehold. Je verliest de kennis en alles wordt onnodig duur door het werken met externen. In het regeerakkoord krijgen gemeenten financiële zekerheid tot 2025. Daarna is er een enorme terugval in het accres. Gemeenten durven er niet meer op te vertrouwen dat het structureel goed komt. Steeds is er de dreiging van ‘het kan wel korter, het kan wel minder’. In deze tijd van historische omwentelingen is een sterke en goed functionerende overheid enorm belangrijk voor alle inwoners. Dat begint met structureel investeren in de publieke zaak en een consistente langetermijnfocus. ←

7 MAGAZINE

2022

GEMEENTEN VERTROUWEN NIET MEER DAT HET STRUCTUREEL GOED KOMT

07 COMMENTAAR Leonard Geluk.indd 7

14-3-2022 17:25:37

TEKST: ANNEMIEKE DIEKMAN | BEELD: JIRI BÜLLER

²!§ّ(Xª0!À0Çª jXw §ÇÀÀ0ª²

‘Dit is het moment om het

anders

te doen’

8 MAGAZINE

2022

ZEVEN JAAR NA DE INVOERING VAN DE DECENTRALISATIES STAAN KWETSBARE INWONERS AAN DE KANT, CONSTATEERT HET SCP. DIRECTEUR KIM PUTTERS DOET EEN BEROEP OP DE NIEUWE COLLEGES EN GEMEENTERADEN: STUUR DIRECT BIJ, WANT OVER TWEE JAAR LUKT DAT NIET MEER.

im Putters is bezig aan zijn laatste maanden als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), een kennisinstituut van de rijksoverheid. Na negen jaar zit zijn maximale bestuurstermijn erop, maar eigenlijk is hij nog niet klaar. Zijn hart ligt bij maatschappelijke thema’s als kansenongelijkheid, sociale cohesie en polarisatie. In een van de laatste onderzoeksrapporten onder zijn bewind, Uitdagingen in het sociaal domein; nieuwe gemeentebesturen aan zet zoekt het SCP duidelijk toenadering tot gemeenten. In de reflectie van het SCP op het regeerakkoord vraagt u opnieuw om meer expliciete aandacht voor sociale cohesie en solidariteit in de maatschappij. Frustreert het u dat die samenhang eerder kleiner dan groter lijkt te worden? ‘Het SCP onderzoekt langlopende ontwikkelingen in de samenleving. Op het vlak van solidariteit en polarisatie zien we geen grote nieuwe ontwikkelingen. Wel zie je sommige scheidslijnen scherper worden. Mede als gevolg van de coronacrisis is de ongelijkheid tussen mensen en ook de hulpvraag in het sociaal domein toegenomen. Dat kan op termijn leiden tot meer polarisatie. Frustratie heb ik niet zo snel, maar het is belangrijk

08-11 INTERVIEW_Kim Putters.indd 8

dat een realistische aanpak van de problemen wat hoger op de politieke agenda komt te staan dan in de achterliggende periode.’ Het nieuwe SCP-rapport schetst een niet al te rooskleurig beeld van het decentralisatieproces binnen het sociaal domein. Zijn de decentralisaties mislukt? ‘Wij maken ons zorgen, maar ik wil toch eerst benoemen dat er ook veel goed gaat. Er krijgen nu 2,1 miljoen mensen in Nederland linksom of rechtsom uit allerlei regelingen hulp waar ze tevreden over zijn. Wat zeven jaar na invoering van de decentralisaties wel blijkt, is dat de mensen in de meest kwetsbare posities, met vaak een ingewikkelde

14-3-2022 17:26:52

‘De mensen in de meest kwetsbare posities blijven aan de kant staan’

08-11 INTERVIEW_Kim Putters.indd 9

14-3-2022 17:27:04

Wie is... Kim Putters is directeur van het SCP en hoogleraar Beleid en Sturing van de Zorg in de Veranderende Verzorgingsstaat aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij was gemeenteraadslid voor de PvdA in HardinxveldGiessendam en

meervoudige hulpvraag, aan de kant blijven staan. Terwijl dit juist de mensen zijn die het hardst hulp nodig hebben.’ U kunt niet uitsluiten dat de decentralisatie deels wordt teruggedraaid? ‘Al in de vorige formatie heb ik de vraag op tafel gelegd waar het heen beweegt met de decentralisatie. Is dit het eindpunt en hoeveel ruimte is er dan financieel en beleidsmatig voor gemeenten? Als dit het is, moeten we scherper krijgen welke taken nu medebewind zijn en welke autonomie. Zonder stip aan de horizon blijft het onduidelijk en trek je het decentralisatieproces niet vlot. Ook in het nieuwe regeerakkoord heb ik hier geen antwoord op kunnen vinden. Zijn we waar we moeten zijn, gaan we richting Scandinavisch model – georganiseerd in county’s maar vergelijkbaar – met nog een wat sterkere autonomie in het regelen van dit alles óf maakt de landelijke politiek op onderdelen een beweging terug? Zo staat het niet in het regeerakkoord, dus ik heb niet per se redenen om aan te nemen dat dit zo is, maar het blijft hangen.’

lid van de Eerste Kamer.

Hoe kunnen gemeenten zelf het vastgelopen proces weer op gang krijgen? ‘En paar dingen moeten bij gemeenten, maar ook bij het rijk, scherper op het netvlies komen. We delen een basis met elkaar, we hebben sociale grondrechten, mensenrechten, een aantal afspraken over sociale bescherming. De vraag is waar die basis nu voor staat. Door welke bodem mogen mensen niet zakken als het gaat om bestaanszekerheid, zorg en ondersteuning?

‘We beginnen vaak bij het systeem en niet

bij de mensen’ 08-11 INTERVIEW_Kim Putters.indd 10

14-3-2022 17:27:14

‘Gemeenten moeten gericht kiezen welke groepen ze prioriteit geven’ Gemeenten moeten dit zich ook afvragen. Ze moeten gerichte keuzes maken en bepalen aan welke groepen in kwetsbare posities ze prioriteit willen geven. Wat is nu de sociale basis, waar zitten de mensen in de kwetsbare situaties en wat hebben die minimaal nodig? Als je voor deze groep kiest, is er wellicht niet altijd budget om de andere groepen helemaal tegemoet te komen, maar dan wordt wel duidelijk wat je als gemeente onder een sociale samenleving verstaat. Het rijk is dan verantwoordelijk voor een realistisch budget voor de reële hulpvraag.’ Daarbij zou meer opgavegericht dan domeingericht gewerkt moeten worden? ‘Een van onze hoofdboodschappen is: probeer vanuit de problemen van mensen te redeneren. Pak ze integraal aan en laat de wet daarbij niet leidend zijn. Wij beginnen vaak bij het systeem en niet bij de mensen. Tot nu toe wordt bij opgaven in het sociaal domein primair gekeken naar het budget, wie de verantwoordelijkheid daarvoor heeft en hoe het kan worden verdeeld. Het kan ook anders, maar daar is creativiteit voor nodig en betrokkenheid van andere partijen.’ Staan vastgeroeste patronen en verkokering een integrale aanpak toe? ‘Het zal niet vanzelf gaan. Toch zijn er ook hoopvolle signalen vanuit gemeenten, waar domeinoverstijgend werken wel lukt. Gemeenten die bijvoorbeeld de schuldhulpverlening bij het armoedebeleid betrekken. Het feit dat we terug kunnen blikken op de afgelopen zeven jaar, betekent ook dat we lessen kunnen leren.’ Is het nu of nooit? ‘Dit is wel het moment om het anders te gaan doen. De vraag is: ga je als nieuw gemeentebestuur straks zitten op rekkelijk of op precies? Het zou zo mooi zijn als bestuur en raad aan het begin van de nieuwe raadsperiode naar elkaar uitspreken dat ze niet alleen strikt de wet uitvoeren, maar er omheen kijken naar wat mensen nodig hebben. Als dat niet direct aan het begin gebeurt, zal het voor de gemeenteraad lastiger worden om over anderhalf, twee jaar nog bij te sturen

08-11 INTERVIEW_Kim Putters.indd 11

op plannen, waarvan blijkt dat er te weinig over de schotten heen is gekeken. Het komende halfjaar wordt cruciaal om dit debat te voeren. Het SCP probeert dit bij gemeenten aan te zwengelen. Zeker bij nieuwe raadsleden en wethouders is er besef nodig dat je als gemeente deze ruimte kunt creëren. Het sociaal domein is meer dan een paar wetten, het gaat erom dat mensen over de volle breedte kunnen meedoen in de samenleving.’ Het raakt u dat sommige kwetsbare groepen, zoals mensen met een beperking, buiten de boot dreigen te vallen? ‘Als je het hebt over een sociale basis in dit land, gaat het ook over hoe we omgaan met mensen met een beperking. Na de invoering van de Participatiewet zijn mensen met een arbeidsbeperking in eerste instantie minder vaak aan het werk gekomen in plaats van meer. Als ze al werk vonden, was dit vaak tijdelijk en tegen minder goede arbeidsvoorwaarden. De coronacrisis zette dit nog meer op scherp. Mensen met een tijdelijk contract kwamen als eersten aan de kant te staan. Dat raakt mij heel erg. Vandaar mijn oproep aan gemeenten om uit te zoeken welke mensen erbuiten vallen en voor wie het gevaar bestaat dat ze nooit meer op de arbeidsmarkt terugkeren. Dit is een vraagstuk waarvan ik echt hoop dat gemeenteraden er in alle openheid naar willen kijken, zonder daar direct een schuldvraag bij neer te leggen.’

11 MAGAZINE

2022

Kunnen gemeenten ook bij het SCP terecht voor kennis? ‘Wij bepleiten al veel langer een betere kennisinfrastructuur voor het sociaal domein. De kennis die er is, moet ook beschikbaar komen voor gemeenten, zodat die alle grote voorliggende vraagstukken beter kunnen behappen. Daarbij steek ik ook de hand in eigen boezem. Wij hebben als kennisinstituut daarin ook verantwoordelijkheid. Onze ambitie is om te kijken hoe het SCP vaker eigen onderzoek kan vertalen naar wat bruikbaar is voor gemeenten. We zien dit rapport ook als de start van een dialoog met de VNG voor de komende jaren rond een aantal belangrijke thema’s.’ ←

14-3-2022 17:27:16

ACTUEEL 100 miljoen euro tegen bedreiging politici Het kabinet investeert de komende 10 jaar 100 miljoen extra in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur tegen agressie, intimidatie en ondermijnende invloeden.

Ruim 65 procent van de burgemeesters geeft aan te maken te hebben gehad met agressie of bedreiging en intimidatie. Dit geldt voor bijna 40 procent van de wethouders en 30 procent van de raadsleden. Vaak doen zij hier geen melding of aangifte van. Uitgangspunt is dat intimidatie en bedreiging niet horen bij het politieke ambt, dat ambtsdragers er niet alleen voor staan en het melden van incidenten belangrijk is. (MM) ←

12 MAGAZINE

2022

AGENDA

webinars

22 MAART

28 MAART

Gemengd wonen:

Kick-off Week

zo doen we dat

van #BeterAan-

14.40-15.45 uur |

besteden

divosa.nl

13.30-15.00 uur | pianoo.nl

50%

van de Nederlanders heeft overgewicht. Dat is nog ver boven het doel van het Nationaal Preventieakkoord (38% in 2040)

Bron: CBS.

‘Grotere rol gemeenteraad bij coronacrisis’ De nieuwe gemeenteraden moeten corona oppakken, niet als crisis maar als ‘blijvende opgave’. Daarvoor pleit de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB).

24 MAART Direct Duidelijk

29 MAART

Tour: zo beïnvloed je

Gezondheids-

gedrag

verschillen

11.00-12.00 uur |

verminderen

directduidelijk.

13.00-14.15 uur |

gebruikercentraal.nl

loketgezondleven.nl

24 MAART

29 MAART

Kennismaking

Lessen voor de

met de rekenkamer

Omgevingswet uit

voor nieuwe raads-

andere transities

leden

9.00-10.00 uur |

12.15-13.00 uur |

aandeslagmetde-

bit.ly/kennismaken-

omgevingswet.nl

rekenkamer 31 MAART 24 MAART

Toegankelijke

Privacy en gegevens-

pdf’s voor mensen

deling sociaal en

met een functie-

veiligheidsdomein

beperking

13.00-15.30 uur |

12.00-13.00 uur |

hetccv.nl

bit.ly/pdftoegankelijk

Tot nu toe wordt corona vooral als een crisis beschouwd. Daardoor kwam de lokale democratie op afstand te staan, constateert de ROB. Gemeenteraden hadden lange tijd minder te zeggen over het coronabeleid. Maar omdat dat impact had op grote delen van de maatschappij, hadden de raden daar ook minder over te zeggen. Bij een crisis gaat daadkracht boven democratische legitimiteit en rechtsstatelijkheid, constateert de ROB. Zeker als dat te lang duurt, kan dat ‘onwenselijke gevolgen’ hebben voor overheid en samenleving. De raad spreekt onder meer van ‘warrige bestuurlijke verhoudingen’ tussen gemeenten, rijk en veiligheidsregio’s, en ‘een lokale democratie die ǶƵɈɈƵȲǶǞǯǲ Ƶȁ ˛ǐɐɐȲǶǞǯǲ Ȍȯ ƊǏȺɈƊȁƮ ȺɈȌȁƮٚ‫ خ‬ Dat moet anders, stelt de ROB. ‘Het wordt tijd dat rijk en gemeenten een nieuw normaal creëren voor de onderlinge verhoudingen, waarbij zij ook de langetermijngevolgen van corona aanpakken’. De pandemie en de gevolgen ervan zullen blijvend effect hebben zouden daarom ook niet meer als crisis moeten worden behandeld. De raad pleit er daarom voor dat er op lokaal niveau coronamaatregelen genomen kunnen worden die passen bij de omstandigheden in de gemeente. (RvdD) ← Lees meer over de impact van corona vanaf pagina 18.

12 ZAP_Agenda_berichten.indd 12

14-3-2022 17:31:56

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

3 VRAGEN AAN...

Marleen Sanderse Het kabinet heeft een aanjaagteam met vier ambassadeurs benoemd die het aantal mensen met een beperking in het decentraal bestuur moeten bevorderen. Burgemeester Marleen Sanderse van Hattem is één van hen.

Waarom bent u ambassadeur geworden? ‘Slechts een half procent van de 12.000 mensen in het openbaar bestuur heeft een beperking. Dus er is een grote ondervertegenwoordiging. Onze volksvertegenwoordiger is geen afspiegeling van de samenleving. Dat is wel onze wens. Dit is natuurlijk onderdeel van een bredere discussie over diversiteit, want ook de man-vrouwverdeling is niet goed, en er zijn te weinig lhbti’ers en mensen met een migratieachtergrond. Ik wil laten zien wat mogelijk is: diversiteit moet vanzelfsprekend worden.’ Wat gaat u doen? ‘Ik wil mezelf zo veel mogelijk laten zien als rolmodel. Uit onderzoek blijkt dat mensen daar behoefte aan hebben. Ik heb zelf een beperking. Op mijn 27ste kreeg ik een kwaadaardige tumor in mijn heup. Daardoor moest mijn been er helemaal af. Dat was een heftige tijd. Maar die amputatie heeft wel mijn leven gered, dus ik heb heel veel geluk gehad. Ik loop op krukken en zit ook wel in een rolstoel. Maar ook met een beperking kun je een eind komen. Ik vind de politiek fantastisch en verslavend. En het is heel belangrijk dat mensen die dat ook vinden, zien dat het met een beperking ook gewoon kan. Als ik één kind met een beperking op de bassischool kan inspireren om politiek actief te worden, dan is mijn rolmodelfunctie al gelukt. Voor de gemeenteraadsverkiezingen waren we net te laat, maar volgend jaar zijn de verkiezingen voor provinciale staten en waterschappen. Daar willen we de zaadjes voor planten.’

13 MAGAZINE

2022

Hoe gaat u te werk? ‘We hebben twee hoofdtaken. Ten eerste willen we mensen enthousiasmeren om zelf politiek actief te worden. We willen hun aarzelingen zoveel mogelijk uit de weg ruimen. Zo komt er onder meer een informatiepunt voor mensen met vragen. Er zijn bijvoorbeeld veel vragen over de gevolgen voor de uitkering als mensen als raadslid aan de slag gaan. Maar ook: kan ik de gemeente vragen om ondersteuning? ‘Ten tweede willen we de instanties informeren: politieke partijen, belangenorganisaties, gemeenten, griffies, de raadsledenvereniging, noem maar op. Er zijn ondersteuningsmogelijkheden waar ze gebruik van kunnen maken, zoals bijvoorbeeld het inzetten van een schrijftolk. Dat weet niet iedereen. En we wijzen op de toegankelijkheid van de gebouwen. We worden ondersteund door Henk Beltman van Zorgbelang Inclusief. Als mensen vragen hebben, kunnen ze zich bij hem melden: henkbeltman@zorgbelanginclusief.nl. Maar ze mogen mij ook mailen: burgemeester@hattem.nl.’ (RvdD) ←

Beeld: Rikkert Harink

13 Drie vragen aan.indd 13

14-3-2022 17:30:01

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG | BEELD: JIRI BÜLLER

BESTE VERKIEZINGSPOSTER

Een affiche met

een hart

14 MAGAZINE

DE CHRISTENUNIE IN ROTTERDAM HEEFT DE BESTE VERKIEZINGSّ POSTER VAN DE AFGELOPEN GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN. ( À X² ( y(0ª( J 0j0y(J0w jÀ ( ª ßyJّ(Xª0!À0Çª LEONARD GELUK TIJDENS EEN VERKIEZINGSBIJEENKOMST BIJ DE VNG IN DEN HAAG.

2022

Verkiezingen 2022 Dit is het laatste artikel rond de gemeenteraads-

n totaal werd er meer dan vierduizend keer gestemd. De Rotterdamse afdeling van de ChristenUnie kreeg ruim 34 procent van de stemmen. Het verkiezingsaffiche van de PvdA uit Leiden werd tweede, met 25 procent van de stemmen. Het brons was voor de Roosendaalse Lijst uit Roosendaal. Die lokale partij kreeg 18 procent van de stemmen. Campagneleider Judith de Gelder van de Rotterdamse ChristenUnie is ‘heel blij’ met de titel. ‘Het is ontzettend leuk als je de liefde voor de stad op een poster en in een slogan weet te krijgen. Maar het is dubbel zo mooi als anderen dat ook zien. Dat is precies de kunst van campagne voeren: dat je je boodschap op een aansprekende manier naar voren brengt.’

verkiezingen van 16 maart 2022.

CAMPAGNE

De afgelopen periode voerde de ChristenUnie niet alleen campagne voor zetels in de Rotterdamse raad, maar – in het klein – ook voor de verkiezingsposterwedstrijd. De Rotterdammers voerden een verwoede campagne op sociale media, en riepen de leden via WhatsApp op om te stemmen. Ook was er steun van de landelijke partijorganen, zegt De Gelder.

14-15 LEESVERHAAL_Winnaar verkiezingsposter.indd 14

De verkiezing van de beste poster ging in twee stappen. Een jury, onder leiding van hoogleraar Communicatie en Organisatie Christian Burgers (Universiteit van Amsterdam), koos uit 108 inzendingen vijf finalisten. In een online publieksstemming werd vervolgens uit die vijf de winnaar gekozen. HERKENBAARHEID

De jury prees het winnende affiche onder meer vanwege de herkenbaarheid van de poster. De partijkleuren zijn herkenbaar, maar ook is de lokale connectie goed zichtbaar, door directe en indirecte verwijzingen naar

14-3-2022 17:33:06

Campagneleider ChristenUnie Judith de Gelder met de winnende poster bij het beeld ‘De verwoeste stad’ van Zadkine.

Rotterdam. Zo is de Rotterdamse skyline te zien in het blauwe hart, en verwijst de slogan – Voor een stad met een hart – naar het beeld De verwoeste stad van Zadkine. Dat werk herinnert aan de vernietiging van Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog en heet in de volksmond ook wel ‘Stad zonder hart’. Of de Russische inval in Oekraïne het sentiment mede heeft bepaald, is uit de stemmingsuitslag overigens niet te achterhalen. De Gelder wijst ook naar het lied De mooie rotstad van de Rotterdamse studentenformatie de Hermes House Band. In de tekst ervan wordt ook verwezen naar de stad zonder hart. ‘Daardoor kennen ook veel jonge mensen de betekenis van die woorden.’ BRAINSTORMSESSIE

De poster is het resultaat van een intensieve brainstormsessie door de vrijwilligers in de partij, zegt De Gelder. ‘Wat willen we kwijt? Dat is echt een teamprestatie.’ De ChristenUnie vond de jonge Rotterdamse ontwerper Danielle van den Dorpel bereid om deels op vrijwillige basis het ontwerp te maken. ‘Ze is nog niet zo lang klaar met haar opleiding’, zegt De Gelder. ‘Dus dit is voor haar een dikke pluim.’ Maar wat is dan voor de Rotterdamse ChristenUnie een stad mét een hart? ‘Dat hart zijn de mensen’, zegt De Gelder. ‘De mensen maken de stad. We vinden het ontzettend belangrijk dat je dingen doet met aandacht voor elkaar. Dan gaat het over hoe je een gebouw bouwt, maar ook over hoe je met armoede bezig

14-15 LEESVERHAAL_Winnaar verkiezingsposter.indd 15

bent. Er gaan nog te veel dingen mis, het is soms kil en koud. Dat moet anders, en dat willen we met de verkiezingsposter benoemen.’

MAGAZINE

2022

SYMPATHISANTEN

De poster hangt door de hele stad. Zowel op voorgedrukte borden (vanwege de ruimte zonder de slogan, overigens) als voor de ramen van veel leden en sympathisanten. De Gelder prijst de vrijwilligers die met de campagne gewerkt hebben. ‘Ook dat is iets doen voor de stad.’ ←

De uitslag 1. 2. 3. 4. 5.

ChristenUnie Rotterdam, 34,36% PvdA Leiden, 25,31% Roosendaalse Lijst, 18,09% De Bossche Groenen, 14,56% GemeenteBelangen Het Hogeland, 7,68%

‘Er gaan nu veel dingen mis, het is soms kil en koud. Dat moet anders’ 14-3-2022 17:33:15

IN BEELD

16-17 In beeld.indd 16

14-3-2022 17:35:26

00m(‫ ب‬ª Xy ß y m yjRÇXh²0y‫ غ‬y§

VERKIEZINGEN Het was de week van de gemeenteraadsverkiezingen. Net als bij de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar, kon er bij deze stembusgang ook al op maandag en dinsdag gestemd worden, zoals hier op het Circuit van Zandvoort. In totaal waren er in 333 gemeenten verkiezingen, waarbij in totaal 8235 zetels te vullen zijn. De verkiezingsuitslagen waren bij het ter perse gaan van deze editie van VNG Magazine nog niet bekend.

16-17 In beeld.indd 17

14-3-2022 17:35:32

TEKST: LEO MUDDE

NA DE CORONACRISIS

De samenleving weer

aan het stuur 18

HET VERTROUWEN IN DE OVERHEID IS TOT EEN DIEPTEPUNT J0ð jÀ‫ خ‬00y ðà mj0y( ! ª y 0m0X( w jÀ0 ß ª X0(0ªّ EEN DUIDELIJK WAT GRONINGERS EN SLACHTOFFERS VAN DE KINDERTOESLAGENAFFAIRE AL WISTEN: DE SLAGKRACHT VAN DE OVERHEID SCHIET TEKORT. HOE WIN JE HET VERTROUWEN TERUG?

MAGAZINE

2022

Polarisatie De verhoudingen in de maatschappij worden scherper. De komende tijd duikt VNG Magazine daarom in het thema polarisatie. Dit is artikel 2.

18-20 LEESVERHAAL_rapport WRR.indd 18

oen de breed samengestelde onderzoeksgroep van de Erasmus Universiteit Rotterdam onder leiding van socioloog Godfried Engbersen haar eerste rapporten over de gevolgen van corona op de samenleving publiceerde, klonk daar optimisme in door. De coronacrisis was nog jong en er was onder de inwoners van Rotterdam, waar het eerste onderzoek zich op concentreerde, een grote bereidheid anderen te helpen. En door de crisis was het vertrouwen in de overheid zelfs toegenomen. Nog geen twee jaar later verscheen de laatste meting van de maatschappelijke impact van corona in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Nederland. Van de optimistische toon was weinig meer over. Het rapport kreeg de sombere titel De laag-vertrouwensamenleving. Er is, zo staat erin, de afgelopen anderhalf jaar sprake van een afname van institutioneel vertrouwen, van heel hoog naar heel laag. Om met het goede nieuws te beginnen: het onderling hulpbetoon, het vertrouwen tussen inwoners en de bereidheid om elkaar te helpen bleven redelijk stabiel. De echt grote verandering voltrok zich tussen burgers en de overheid, zegt Engbersen. ‘Nederland is altijd gekenschetst als een high-trust society, en in het begin van de coronapandemie wás er ook een groot vertrouwen in de overheid. Maar in de laatste meting had nog maar dertig procent vertrouwen in de landelijke overheid. Dat is een fundamentele verandering en die enorme daling zie je bij alle groepen, ook bij hoogopgeleiden.’

ZIGZAGBELEID

Dat heeft veel te maken de inhoud en de uitvoering van het coronabeleid. ‘Inhoudelijk was het een zigzagbeleid, weinig consistent en moeilijk uit te leggen aan de bevolking. En bij de uitvoering bleek Nederland ineens veel minder effectief te kunnen opereren dan gedacht. De centrale regie was onvoldoende. Daarnaast speelde al een aantal affaires die de slagvaardigheid van de overheid in twijfel hadden getrokken: Groningen, het weghalen van tolken uit Afghanistan, de kinderopvangtoeslag. Zelfs als er consensus was dat iets moest worden opgelost, bleek de overheid daar onvoldoende toe in staat.’ Volgens Engbersen is het zelfbeeld van Nederland aan diggelen gevallen. ‘We dachten altijd dat we alles

14-3-2022 17:36:58

Mede door een zwalkend coronabeleid kelderde het vertrouwen in de overheid. (Beeld: Peter Hilz/ANP)

goed voor elkaar hadden. Dat idee is nu onderuitgehaald. Daarnaast heeft corona een aantal bestaande problemen nog eens uitvergroot. De kwaliteit van arbeid, bijvoorbeeld. Nederland heeft een van de meest flexibele arbeidsmarkten van West-Europa en als het dan slecht gaat met de economie wordt een deel daarvan getroffen: de flexwerkers, de zzp’ers. En we wisten dat er sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn, en ongelijkheden in het onderwijs en de huisvesting. Ook die kwamen door corona duidelijk aan de oppervlakte.’ Waarmee Engbersen wil zeggen dat het afnemend vertrouwen in de overheid niet alléén komt door het gevoerde coronabeleid: ‘De crisis heeft de burgers ook bewuster gemaakt van de problemen die al speelden.’

Aan het begin van de crisis ging dat ook best goed, maar naarmate ze langer duurde werd de aanpak verstatelijkt, het werd een zaak van de overheid alleen. Van een meewerkend voorwerp werd de samenleving een lijdend voorwerp. Depla: ‘En soms een tegenstribbelend voorwerp.’ Aanvankelijk werd iedereen uitgenodigd mee te denken over de mogelijkheden om de samenleving open te houden. Zo kwamen er fieldlabs die onderzochten hoe evenementen veilig doorgang konden vinden. ‘Iedereen wilde een bijdrage leveren, maar na verloop van tijd werden alle protocollen aan de kant geschoven. Eigenlijk werd min of meer gezegd: we vertrouwen de samenleving niet.’

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Deze tegeltjeswijsheid kennen veel bestuurders maar al te goed. Dat paard is nu achter de horizon verdwenen, aangespoord door complotdenkers, antivaxers en populisten. De vraag is nu, hoe de overheid dat vertrouwen weer terug kan winnen. Als zij niet leert van de lessen van de coronacrisis, dan gaat haar dat niet lukken, denkt Paul Depla. De burgemeester van Breda was voorzitter van de VNGcommissie die onderzoek deed naar de sociale impact van corona. In mei vorig jaar zei hij al dat het kabinet gemeenten veel meer speelruimte moet geven om de maatregelen te nemen die voor hun situatie het effectiefst zijn. De overheid moet, om weer vertrouwd te worden, een stap terugdoen, zegt hij nu. ‘Je hebt de samenleving hard nodig. Geef die dan ook een verantwoordelijkheid en laat haar veel meer aan het stuur.’

18-20 LEESVERHAAL_rapport WRR.indd 19

MAGAZINE

2022

Godfried Engbersen

ALLEINGANG TE PAARD

Ten onrechte, zegt Depla. ‘Maatschappelijke sectoren beschikken over kennis die soms veel sterker is dan de theoretische modellen die werden gehanteerd. Geef ze die verantwoordelijkheid dan ook. Neem het voorbeeld van de terrassen. Die moesten dicht

socioloog Erasmus Universiteit.

‘Van een meewerkend voorwerp werd de samenleving een lijdend voorwerp’ 14-3-2022 17:37:02

‘Toen ik de horeca langer openliet, kreeg ik te horen dat ik moest handhaven’ omdat ze anders veel publiek zouden trekken en meer mensen besmet zouden worden. De werkelijkheid was dat mensen massaal naar de parken gingen, dat was voor de bestrijding van het virus veel slechter dan het openhouden van de terrassen. Maar omdat de overheid had besloten dat ze dicht moesten, werd niet meer naar de realiteit gekeken.’ Door die alleingang van de overheid werd de samenleving steeds meer gezien als een tegenstander, en volgens Depla werden daardoor mensen – onbedoeld – in de hoek van de antivaxers gedrukt.

20 MAGAZINE

2022

SYMBOOL

Paul Depla burgemeester Breda.

18-20 LEESVERHAAL_rapport WRR.indd 20

De ene crisis is de andere niet. ‘Bij een brand ga je geen discussie voeren over welke slangen je moet gebruiken’, zegt Depla. ‘Je vertrouwt op de bevelvoerder. Een eenhoofdige leiding, hiërarchie, de leider volgen, het is allemaal heel logisch in een flitscrisis. Maar als je dat ook toepast in een langdurige crisis, een pandemie, dan raak je veel vertrouwen van de samenleving kwijt. Je wordt dan meer een partij in de crisis dan dat je van het algemeen belang bent. Dat is ook wat wij als burgemeesters merken.’ Burgemeesters, in het bijzonder de voorzitters van de veiligheidsregio’s, werden het symbool van polarisering. ‘Terwijl wij juist verbinders zouden moeten zijn in tijden van crisis. De samenleving kijkt heel wisselend naar ons. Aan de ene kant ben je een zetbaas van het kabinet en wordt er al een tribunaal voor je bedacht, aan de andere kant komen er verwijten als je juist andere perspectieven in beeld bracht. Toen ik de horeca eenmalig langer openliet omdat ik zag dat de samenleving even een ventiel nodig had om te kunnen ontspannen, kreeg ik te horen dat ik moest handhaven, want regels zijn regels.’ Volgens Depla mogen regels niet het einde van het denken zijn. ‘Regels dienen een doel en als dat doel op een andere manier kan worden bereikt, is de regel daaraan ondergeschikt. In deze crisis werd het handhaven van de regels soms belangrijker dan het doel. Als de samenleving je er dan op wijst dat de regels

moeten worden aangepast, dan ben ik daar blij mee. Anders hadden we ook nooit algemeen kiesrecht gehad, of een achturige werkdag.’ Depla hoopt dat dit de les is van de coronacrisis: vertrouw de samenleving, gun haar die plek aan het stuur en val, als straks weer de nood aan de man komt, niet terug in de regelreflex, de top-downbenadering en een uniforme aanpak. ‘Koester het tegengeluid, maak van tegensprekers geen tegenstanders.’ WEES VOORBEREID

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) publiceerde onlangs een rapport waarin vijf toekomstige pandemiescenario’s werden geschetst, van ‘corona is uitgebannen’ tot ‘corona eist meer dodelijke slachtoffers’. Godfried Engbersen, ook lid van de WRR, zegt dat voor alle scenario’s geldt: wees voorbereid. ‘Evalueer wat is misgegaan, maar begin nu direct na te denken over wat de inhoud van beleid met zijn en over een effectieve uitvoeringsstructuur in het openbaar bestuur. De slagkracht moet echt beter en dat vraagt een centrale regie.’ Moeten gemeenten dan maar een stapje terugzetten? ‘Gemeenten moeten zich in ieder geval buigen over een meer heldere verdeling van verantwoordelijkheden tussen het rijk en de gemeenten en de veiligheidsregio’s. Wat deze crisis ook heeft aangetoond, is dat de impact verschilde per soort gemeente. Als een gemeente relatief veel ouderen telt, of veel horeca, zul je daar rekening mee moeten houden. Dat vereist een goede dialoog tussen het centraal niveau en de regio.’ Maar hoe kan de overheid het vertrouwen van de samenleving nou terugwinnen? Engbersen: ‘Door te presteren. Laat zien dat een vaccinatieprogramma beter geregeld is, geef meer werkzekerheid zodat mensen zich geruggensteund voelen, pak de kansenongelijkheid in het onderwijs en op de arbeidsmarkt aan. Als een overheid op al die terreinen adequaat presteert, dan komt dat vertrouwen terug. Er bestaat niet zoiets als vertrouwensbeleid, vertrouwen komt via andere beleidsterreinen.’ ←

14-3-2022 17:37:05

ACTUEEL

Download voor meer nieuws de VNG Nieuwsapp

Beste Thorbeckeprofessor,

Als er mogelijkheden komen om lokale partijen extra te ondersteunen, mag je van hen verwachten dat zij óók transparant zijn over hun inkomsten.

WIJ ZIEN DAT DE BURGEMEESTER WORSTELT MET ZIJN DUBBELE PETTEN. DAAROM HEBBEN WIJ VOORGESTELD DAT DE PLAATSّ VERVANGEND VOORZITTER STANDAARD DE RAADSVERGADERINGEN GAAT LEIDEN 0y ß ªðXÀÀ0ª à ª(À ß y (0 J0y( ّ COMMISSIE. VOLGENS DE BURGEMEESTER IS DAT WETTELIJK NIET MOGELIJK. HOEVEEL RUIMTE IS ER VOOR DE GEMEENTERAAD OM HIERIN EIGEN KEUZES TE MAKEN?

Minister Hanke Bruins Slot (BZK) vindt dat ook

EEN RAADSLID

ǶȌǲƊǶƵ ȯƊȲɈǞǯƵȁ ǘɐȁ ˛ȁƊȁƧǞƵȲǞȁǐ ǞȁɹǞƧǘɈƵǶǞǯǲ moeten maken zodra zij door de overheid worden gesubsidieerd, AD 9 maart

Nieuwe ronde aardgasvrije wijken Veertien gemeenten krijgen een rijksbijdrage voor het aardgasvrij maken van een dorp, buurt of wijk. Het gaat in totaal om een bedrag van ruim 50 miljoen euro.

In totaal 47 gemeenten dienden een aanvraag in voor de derde selectieronde van het Programma Aardgasvrije Wijken. Er zijn nu 64 wijken, buurten en dorpen met een rijksbijdrage van het PAW aan de slag. Deze kunnen als voorbeeld dienen voor andere gemeenten. In bijna alle aanpakken wordt intensief samengewerkt met bestaande bewonerscollectieven en is er veel aandacht voor het borgen van de betaalbaarheid voor bewoners. Opvallend in de derde ronde is dat de samenwerking met lokale partijen nog steviger is verankerd dan in voorgaande rondes en er wordt samengewerkt met universiteiten en kenniscentra. Veel gemeenten zetten met een stapsgewijze aanpak in op isolatie en hybride warmtepompen als tussenoplossing naar aardgasvrij. Eerst wordt het energieverbruik verlaagd en later wordt er overgestapt op een duurzame warmtebron. In deze derde en laatste ronde is gericht uitgevraagd op stapsgewijze aanpakken zodat gemeenten ook hiervan kunnen leren. (MM) ←

21 ZAP_Thorbecke.indd 21

Geacht raadslid, De Gemeentewet bepaalt inderdaad dat de burgemeester voorzitter is van de gemeenteraad. Het is ook expliciet de burgemeester die de vergaderingen belegt. Alleen bij zijn ‘verhindering of ontstentenis’ wordt de burgemeester vervangen door het langstzittende lid van de raad. Dat wil niet zeggen dat de burgemeester altijd de leiding over de vergadering moet hebben. In veel gemeenteraden is het gebruikelijk dat de burgemeester de leiding overdraagt als hij zelf politieke verantɩȌȌȲƮƵǶǞǯǲǘƵǞƮ ǿȌƵɈ Ɗ˜ƵǐǐƵȁ‫ خ‬hɐȲǞƮǞȺƧǘ is er geen beletsel als het Reglement van Orde zou bepalen dat de burgemeester na het openen van de raadsvergadering de leiding ervan vaker zou overdragen aan de eigen vicevoorzitter. ←

21 MAGAZINE

2022

Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar Ook een vraag voor Geerten Boogaard? Mail naar: thorbeckehoogleraar@ vngmagazine.nl.

14-3-2022 17:38:04

22-25 REPORTAGE_Het donker.indd 22

14-3-2022 17:39:29

TEKST EN BEELD: SANNE VAN DER MOST

HET DONKER

Heerenveen doet

het licht

uit 23

HET IS NIET DUURZAAM, KOST HANDENVOL GELD, JAAGT DIEREN WEG EN GEK GENOEG ZIEN WE ER NIET PER SE MEER DOOR. KUNSTLICHT HEEFT NEGATIEVE GEVOLGEN. MET EEN CAMPAGNE VRAAGT DE GEMEENTE HEERENVEEN DAAR AANDACHT VOOR. MET WETHOUDER HEDWICH RINKES MAAKT VNG MAGAZINE EEN NACHTELIJKE RONDE DOOR HET CENTRUM.

‘H

eel lang dachten we dat we alleen maar meer licht nodig hadden’, zegt wethouder Hedwich Rinkes (CDA). ‘Want dat is veiliger en je ziet alles beter. Zonder echt goed na te denken over de consequenties. Nu we ons steeds bewuster worden van onze footprint en de impact van ons handelen op het klimaat moeten we ook echt anders omgaan met dat licht.’ Met de campagne ‘In het donker zie je meer’ vraagt Heerenveen er aandacht voor en gaan er letterlijk steeds meer lichten uit. Om te beginnen bij het oude gemeentehuis. Het verschil tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ licht is duidelijk zichtbaar als we met onze neus staan gedraaid naar het oude statige gebouw dat ook wordt gebruikt voor trouwerijen en andere speciale bijeenkomsten. Het café aan de rechterkant is mooi en sfeervol uitgelicht waardoor de eigenschappen versterkt worden en er diepte in het gebouw ontstaat. Het oude gemeentehuis daarentegen wordt vanaf het grasveld eromheen fel beschenen door laag grondlicht en oogt daardoor vlak en oninteressant. ‘Zelf doen we dus nog niet helemaal hoe we vinden dat het eigenlijk zou moeten’, geeft Rinkes toe. ‘Nou ja,

22-25 REPORTAGE_Het donker.indd 23

MAGAZINE

2022

‘In het donker zie je meer’ Met de campagne ‘In het donker zie je meer’ hoopt Heerenveen zoveel mogelijk inwoners en ondernemers bewust te maken en mee te krijgen om ook eens een lampje minder aan te doen. De campagne is onderdeel van ‘Eén voor één groener’, het platform waarmee Heerenveen duurzaamheid onder de aandacht brengt.

14-3-2022 17:39:34

‘We zouden juist het donkerte moeten koesteren’ met name bij dit gebouw dan. Want op andere plekken timmeren we al wel flink aan de weg en zijn we ook echt wel voorloper.’ KOESTEREN

Rinkes’ ogen werden geopend door een foto van Europa vanuit de ruimte. ‘Daarop zag ik dat Nederland, en dan vooral de Randstad, echt verreweg het meeste en het felste licht uitstraalde’, merkt ze op. ‘En dat klopt ook. Want als je ’s avonds op de snelweg rijdt, dan is die overal verlicht. Bij ons in Friesland valt het nog mee, maar toch ook daar licht het behoorlijk op. Niet nodig, denk ik. Als plattelandsgemeente zouden wij de donkerte juist veel meer moeten koesteren. Maar dat vraagt wel een heel andere mindset.’ Een stukje verderop zien we daar een prachtig voorbeeld van. Het Posthuis Theater aan Achter de Kerk wordt sprookjesachtig beschenen door paars en warm geel licht. Aan de overkant van het water het lager gelegen Breedpad waar ledverlichting in de tegels ervoor zorgt dat de waterlijn wel te zien is vanaf de overkant maar niet vanaf de hoger gelegen weg zelf. Voor de rest is het donker. Zo donker dat we de sterrenhemel – het is een koude en kraakheldere nacht – door de boomtakken heen zien schijnen. BLINDE VLEK

‘In Heerenveen doen wij lantaarnpalen uit of we vervangen ze door ledlicht of reflecterende lijnen’, zegt beleidsmedewerker openbare verlichting Jan de Jong, die zich al jaren bezighoudt met het lichtbeleid in Heerenveen. ‘Dat scheelt echt enorm. Zowel in de beleving – de uitstraling van het licht is heel anders en

22-25 REPORTAGE_Het donker.indd 24

veel lokaler en alleen op de plek waar nodig – als wat betreft duurzaamheid.’ Hij wijst naar een aantal straatlantaarns waarbij je duidelijk het verschil ziet tussen oude exemplaren, die een blinde vlek creëren als je er alleen al naar kijkt, en nieuwe verlichting waar je gewoon in kunt kijken en die alleen de directe omgeving eromheen verlicht. Opvallend is ook een rijtje lantaarns aan de Herenwal. Af en toe is er eentje uit. Dichterbij gekomen, blijkt er een grote sticker op te zitten die uitlegt dat de paal deel uitmaakt van een project om steeds meer verlichting te doven. ‘Met het uitschakelen van vijftienhonderd lichtmasten hoopt de gemeente jaarlijks vijftigduizend euro te besparen’, aldus De Jong. FEESTVERLICHTING

Aan de Dracht, de hoofdwinkelstraat, zien we toch nog wel voorbeelden van hoe het eigenlijk niét moet. Grote winkelfilialen met felle verlichting die enorme stukken van de straat onnodig verlichten. Lantaarns die nog wél rondom schijnen en veel meer licht creeren dan nodig. ‘In het verleden hadden wij alleen maar van dit soort armaturen’, vertelt De Jong. ‘Die zie je van ver staan en die stralen enorm veel licht uit. De industrie heeft zich gelukkig ook steeds meer aangepast. De huidige armaturen schijnen alleen maar naar beneden, daar waar nodig en niet in het slaapkamerraam van iemand die daar toevallig woont. Dat scheelt enorm.’ Dan komen we aan bij de donkere Romkessteeg, die dit voorjaar wordt aangepast. Je moet er doorheen want het is dé verbinding naar de belangrijkste winkelstraat en het uitgaansgebied maar liefst ben je er zo snel mogelijk weer weg. ‘Dat kan echt anders’, vindt Rinkes. ‘Toch zetten we zo’n steegje het liefst niet helemaal vol met felle lampen. Daar wordt het niet veiliger van en het verandert niks voor het gevoel. Door het gezelliger te maken, bijvoorbeeld met feestverlichting, roept het heel andere associaties op.’ ‘Natuurlijk levert ons lichtbeleid nu en dan discussie op’, zegt Rinkes. ‘Als je in het pikkedonker fietst dan voelt dat niet helemaal veilig. Ik herken dat natuurlijk wel. Maar stel je eens voor dat je in je eentje op een weg fietst die helemaal is uitgelicht door lantaarnpalen, is dat niet veel enger? Als we dat gesprek met mensen voeren, dan zeggen ze: ja, dat is ook wel weer waar.’

14-3-2022 17:39:38

25 MAGAZINE

2022

NACHTVLINDERS

Niet alleen voor mensen is minder licht fijner. Voor dieren is het donker zelfs van levensbelang. Uilen, egels, nachtvlinders en padden jagen, eten en paren in het donker. Door al dat licht raken biologische ritmes in de war, vinden ze onvoldoende voedsel of raken gedesoriënteerd en dat heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit. ‘Uit onderzoek blijkt dat groen licht die verstorende werking niet heeft’, aldus De Jong. ‘Dat passen wij dus ook toe in onze buitengebieden. Het grote voordeel van groen licht is dat je er ook maar heel weinig van nodig hebt om toch goed te kunnen zien.’

‘Tijdens de campagne meten we samen met de Rijksuniversiteit Groningen de duisternis’, zegt Rinkes. ‘Op verschillende daken staan donkertemeters zodat we kunnen zien wat verlichting doet. Hopelijk is Heerenveen op termijn helemaal niet meer te zien op zo’n foto uit de ruimte.’ Maar er speelt meer, volgens de wethouder: ‘Wij willen met onze campagne ook andere gemeenten aansteken zodat we straks landelijk een heel stuk minder licht gebruiken en dus met elkaar duurzamer worden. Uiteraard zijn wij meer dan bereid om ons verhaal aan andere gemeenten te vertellen en onze ervaringen te delen.’ ←

Daan Roosegaarde Light Challenge is een initiatief van de gemeente Heerenveen, waarbij studententeams met ondersteuning van bestaande leveranciers van verlichting, nieuwe lichtconcepten uitwerken. Dit event is uitgelopen op een landelijke challenge. Lichtkunstenaar Daan Roosegaarde geeft masterclasses.

22-25 REPORTAGE_Het donker.indd 25

14-3-2022 17:39:44

TEKST: LEO MUDDE | BEELD: MONA ALIKHAH

HOOGOPGELEIDE STATUSHOUDERS

Slim investeren in 26

talent

HERKEN EN ERKEN DE TALENTEN VAN HOOGOPGELEIDE STATUSHOUDERS. DURF DAARIN TE INVESTEREN, IN PLAATS VAN TE KIEZEN VOOR DE KORTSTE WEG NAAR BETAALD WERK. DAT IS (0 (²!R § ß y ²ÀX!RÀXyJ ß ª ßmÇ!RÀ0mXyJّ²ÀÇ(0yÀ0y UAF.

MAGAZINE

2022

eel gemeenten leggen bij de inburgering van nieuwkomers de nadruk op het zo snel mogelijk begeleiden naar een nieuwe baan. Want werk is de snelste weg tot echte integratie, is daarbij de gedachte. Is dat ook zo? De arts die uit Afghanistan moest vluchten en nu na vijf uur de bureaus van het gemeentekantoor schoonmaakt, zij werkt. Maar de kans dat ze in contact komt met anderen, toch een belangrijk aspect van integratie, is niet zo heel groot in een verlaten kantoorgebouw. En het is de vraag of ze ook gelukkig is. Talenten van hoogopgeleide vluchtelingen blijven nog te vaak onbenut. Dat is jammer voor de betrokkenen zelf, maar ook voor de gemeenten. Als die zich

26-27 LEESVERHAAL_UAF.indd 26

zouden verdiepen in de talenten van de mensen die bij hen aankloppen voor een inburgeringstraject en daarin durven te investeren, dan betaalt dat zich later terug. Dat is de boodschap van het UAF, de organisatie die zich al sinds 1948 inzet voor de ontwikkeling van gevluchte studenten en professionals en hun integratie op de arbeidsmarkt. Gemeenten kunnen, nu zij sinds 1 januari aan het roer staan van de inburgeringstrajecten, het verschil maken. BRUMMEN

Het UAF heeft inmiddels met meer dan vijftig gemeenten samenwerkingsafspraken gemaakt. Daar kunnen statushouders van 30 jaar en ouder studeren met behoud van uitkering door een tijdelijke opschorting van de sollicitatieplicht. Mardjan Seighali, nog even directeur van

het UAF, heeft zelf ervaren hoe belangrijk het is om door een gemeente herkend en erkend te worden. Na haar vlucht uit Iran in 1990 kreeg ze een woning toegewezen in Brummen. Daar kwam ze in gesprek met een gemeenteambtenaar die was opgevallen hoe ze haar best deed om de Nederlandse taal machtig te worden. Omdat er in het kleine Brummen geen faciliteiten waren, stelde hij voor een taalcursus in Deventer te regelen. Deventer bleek de poort naar volgende opleidingen en uiteindelijk zinvol werk. Seighali zou iedere hoogopgeleide (‘Ik gebruik het woord liever niet, want mbo 3 en mbo 4 zijn ook hoge opleidingen’) vluchteling zo’n ontmoeting met een gemeenteambtenaar gunnen. ‘Er komen genoeg getalenteerde vluchtelingen Nederland binnen’, zegt ze. ‘Met een goede begeleiding kunnen zij bijzondere prestaties leveren. Er zit zoveel

14-3-2022 17:41:01

Wie is … Mardjan Seighali is een Iraans-Nederlandse mensenrechtenactivist, vluchtelingenwerker en bestuurder. Zij vluchtte in 1990 naar Nederland, studeerde aan de Hogeschool van Amsterdam en is sinds 2013 directeurbestuurder van het UAF. Zij is ook voorzitter van het Humanistisch Verbond en lid van de Raad van Advies van het College voor de Rechten van de Mens.

kennis en talent tussen dat kan worden verzilverd, maar die waarde moet je wel herkennen.’ DUURZAAM

Op een slimme manier investeren in talent, noemt zij het. ‘Iedereen wil een baan en geld verdienen. Daar is niks mis mee, niemand heeft er iets aan als we onze kamers behangen met diploma’s maar geen baan hebben. Dus dat werk blijft het einddoel, maar daar kun je ook op een slimme manier naartoe in plaats van iemand zo snel mogelijk naar werk te begeleiden. Kijk naar de opleiding van mensen in het land van herkomst, wat hebben ze nog nodig om hier een gelijkwaardig niveau te halen? Elders behaalde diploma’s worden hier niet erkend, maar dat betekent niet dat je van mensen mag vragen om de hele opleiding opnieuw te doen. Dus investeer in de kennis die nódig is om het vak uit te oefenen. Dan ben je duurzaam bezig.’ Veel gemeenten doen dit ook, veel ook niet. ‘Soms wordt verwezen naar beleid dat voor iedereen zou gelden. Wij pleiten voor maatwerk. Daarvoor is nodig dat je je kunt verplaatsen in degene tegenover je. Het herkennen van talent is lastig, wij willen gemeenten daar graag bij helpen.’ Speciaal voor de nieuwe gemeenteraden heeft het UAF een vierstappenplan ontwikkeld, handvatten om statushouders

26-27 LEESVERHAAL_UAF.indd 27

te begeleiden naar studie en werk dat past bij hun talenten, ambities en capaciteiten. De afspraak om 30-plussers tijdelijk te ontheffen van de sollicitatieplicht om te kunnen studeren is er één van. BASALE DINGEN

Een andere is een oproep aan gemeenten om zelf het goede voorbeeld te geven, door in te zetten op het creëren van werkgelegenheid voor hoogopgeleide statushouders. Als gemeenten in hun eigen personeelsbestand daar ook rekening mee houden, kan dat lokale bedrijven stimuleren hetzelfde te doen. Het draagt bij aan een inclusieve samenleving. Een opmerkelijk advies is: bied praktische oplossingen, zoals een reiskostenof onkostenvergoeding. Seighali: ‘Dat soort basale dingen is zo belangrijk. De standaardonkostenvergoeding voorziet niet in de aanschaf van boeken of een computer, dat zijn voor statushouders

heel grote bedragen. En statushouders kunnen niet kiezen waar ze gaan wonen. Gemeenten kunnen dan wel verwijzen naar de lokale bibliotheek waar ze terechtkunnen, maar dat is toch wat anders dan een hogeschool of universiteit. Geef mensen ook de mogelijkheid om daarheen te kunnen.’ Bij de inkoop van hun inburgeringsprogramma’s zouden gemeenten moeten durven voor kwaliteit te kiezen. ‘Als iemand jou voor 1200 euro een traject zonder enige begeleiding wil verkopen, dan moet je echt achter je oren krabben en je afvragen: is dat de kwaliteit die we van een nieuwe Nederlander verwachten?’ zegt Seighali. ‘En tegen wethouders zou ik willen zeggen: blijf betrokken, ga ook eens kijken hoe het in de klassen gaat. Laat je inspireren door de inspanningen en het uithoudingsvermogen van inburgeraars. Dan weet je voor wie je het doet.’ ←

27 MAGAZINE

2022

‘Er zit zoveel kennis en talent tussen dat kan worden verzilverd’ 14-3-2022 17:41:08

TEKST: PAUL VAN DER ZWAN

BETER AANBESTEDEN

Niet

te bang voor de markt

28 MAGAZINE

2022

HET IS VOOR GEMEENTEN VAAK EEN LASTIG ONDERWERP: IN HOEVERRE MAG JE CONTACT HEBBEN MET MARKTPARTIJEN OVER AANBESTEDINGEN? ER IS MEER RUIMTE DAN GEMEENTEN VAAK DENKEN, ZEGT DANIELLE VAN DE VELDE, ALS INKOOPDESKUNDIGE GEDETACHEERD BIJ DE GEMEENTE DEN HAAG.

emeenten kopen jaarlijks voor tientallen miljarden euro’s in. Het gaat om werken, zoals de aanleg van een werk, leveringen van nieuwe producten en om diensten. Bij deze aanbestedingen staan de inkopers vaak tegenover de leveranciers, terwijl juist de dialoog met de markt het aanbestedingsproces kan verbeteren. Overstijgen de inkopen Europees vastgestelde drempelbedragen, dan geldt de plicht tot aanbesteden. Aan deze procedures zijn strenge wettelijke eisen verbonden om een gelijk speelveld voor leveranciers te garanderen. De regels zijn opgenomen in de Aanbestedingswet en het inkoopbeleid van de gemeente. Het belastinggeld willen gemeenten daarbij uiteraard zo goed mogelijk

28-29 LEESVERHAAL_Beter Aanbesteden.indd 28

besteden. Zij gaan allang niet meer alleen voor een goede prijs-kwaliteitverhouding. Ook beleidsdoelen als duurzaam en sociaal inkopen vormen steeds vaker de inzet bij aanbestedingen. Een goed aanbestedingsproces is cruciaal. VERTEKEND BEELD

‘Van de duizend gemeentelijke aanbestedingen loopt er misschien één niet helemaal goed; die haalt dan het nieuws. Dat geeft een vertekend beeld,’ zegt Danielle van de Velde. Zij zit bijna twintig jaar in het inkoopvak en werd eerder door Tender People onder meer gedetacheerd bij de gemeenten Vlaardingen en Leidschendam-Voorburg, en nu dus bij Den Haag. Het gaat dus goed, maar het kan volgens Van de Velde beter. Dat vormt ook het motto van de Week van #BeterAanbesteden, van 28 maart tot en met 1 april.

De week wordt georganiseerd door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, de VNG, ondernemerskoepels VNO-NCW/MKB-Nederland en expertisecentrum aanbesteden PIANOo. Het verbeteren van de dialoog tussen gemeenten en de markt is het onderwerp van de sessie die Van de Velde leidt. ‘Traditioneel is het wij, de inkopers, tegenover zij, de leveranciers. Ik ben meer iemand van samen met de markt.’ Dat contact begint wat Van de Velde betreft al ruim voor een aanbesteding. ‘Bijvoorbeeld door als gemeente tijdens dagen van het midden- en kleinbedrijf aanwezig te zijn en datgene wat je daar hoort, mee te nemen in je aanbesteding.’ Contact met de markt kan in alle stadia van een aanbesteding van pas komen. Het hangt ervan af wat een gemeente wil bereiken. ‘Soms wil je vooraf weten welke marktpartijen actief zijn in een

14-3-2022 17:42:23

stedingen blijft zich ontwikkelen. Zo heeft Van de Velde de focus binnen het aanbestedingsbeleid van gemeenten zien veranderen. ‘Aanvankelijk lag de nadruk vooral op de rechtmatigheid van een aanbesteding en natuurlijk op de prijs.’ Gemeenten streven nog steeds naar een goede inkoopprijs. ‘Maar niet meer ten koste van alles. Je kunt een pomp kopen voor 50 euro, maar als de onderhoudskosten drie keer zo hoog zijn als bij een pomp van 100 euro, dan is goedkoop nog steeds duurkoop. Dat realiseren gemeenten zich steeds meer.’ Eveneens groeit het besef dat je met inkoop meer kunt bereiken, onder meer op het terrein van maatschappelijk verantwoord inkopen en het stimuleren van lokaal ondernemers. Steeds vaker kennen aanbestedingen aanvullende eisen op die gebieden. ‘Maar het bestuur en het management zouden zich er nog meer rekenschap van kunnen geven dat ze dergelijke doelen kunnen inzetten in het inkoopproces.’

29 MAGAZINE

2022

AANDACHT

inkoopcategorie en soms wil je weten of iets wat je wilt, echt bestaat.’ En tijdens een aanbestedingsprocedure kan het volgens Van de Velde raadzaam zijn om naast schriftelijke informatie een inlichtingenbijeenkomst te organiseren. Inkopers doen er in haar ogen goed aan om ook contact te onderhouden met de markt zonder dat er een inkoopproces loopt. De gemeente Den Haag doet dat al met haar interactieve kennisbijeenkomsten met inkopers en sociaal ondernemers. ‘In dit informele contact kun je bespreken wat goed gaat, wat beter kan en wat nodig is om sociaal ondernemers beter op de kaart te zetten.’ RISKANT

Informeel contact kan riskant zijn. ‘Het is niet slim om bijvoorbeeld tijdens een aanbesteding één marktpartij telefonisch

28-29 LEESVERHAAL_Beter Aanbesteden.indd 29

informatie te geven die voor andere marktpartijen ook relevant kan zijn.’ Maar overdrijven is ook weer niet nodig, zegt Van de Velde: ‘Gemeenten mogen wel iets minder bang zijn voor contact met de markt. Er is meer ruimte dan gemeenten vaak denken. Tijdens aanbestedingen kun je best bellen met de markt, maar je moet wel blijven letten op het borgen van een gelijk speelveld.’ Het denken over gemeentelijke aanbe-

De voorzitters van VNO-NCW en MKBNederland braken onlangs in het AD een lans voor gemeentelijke steun voor lokaal ondernemers in het aanbestedingsbeleid van gemeenten. ‘Elk college wil hier wel aandacht voor,’ aldus Van de Velde. De mogelijkheden om lokaal ondernemers opdrachten te verlenen zijn er ook, mits de Europese drempelbedragen niet worden overschreden; dat is het geval bij tachtig procent van de inkoopuitgaven van gemeenten. ‘Als je naar de cijfers kijkt, wordt er overigens al veel lokaal weggezet.’ ←

Meer info over de Week van #BeterAanbesteden op pianoo.nl.

‘Traditioneel is het wij, de inkopers, tegenover zij, de leveranciers’ 14-3-2022 17:42:27

NET UIT

Samenwerken Alleen als raad, college en gemeentelijke organisatie goede afspraken hebben gemaakt en goed samenwerken, is goed bestuur mogelijk.

De belangrijkste les van de auteurs is gevat in de titel van het boek: besturen doe je samen. Elk van de drie partijen in de gemeente – burgemeester, raad en de gemeentelijke organisatie – heeft een eigen verantwoordelijkheid, maar ze kunnen niet zonder elkaar. Overleg is daarom noodzakelijk. De eerste editie van het boek werd overhandigd aan onder meer Pim van Vliet en Renée Wiggers. Zij zijn voorzitters van respectievelijk de VGS en de Vereniging van Griffiers.

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. In Besturen doe je samen worden de belangrijkste vereisten op een rij gezet en wordt uitgelegd welke rollen de ‘vooruitgeschoven posten’ burgemeester, raadsgriffier en gemeentesecretaris spelen. De drie auteurs, onder wie voormalig gemeentesecretaris Irma Woestenberg van ’s-Hertogenbosch, maken daarbij gebruik van tal van voorbeelden die zij de afgelopen jaren zijn tegengekomen.

Irma Woestenberg, Ben Kokx en Michel Wolters, Besturen doe je samen. Handreikingen voor goed samenspel in de gemeentelijke context, RMZ boeken, € 31,75.

MAGAZINE

2022

Raadsakkoorden De gemeenteraadsverkiezingen zijn achter de rug, en dus worden er bestuursplannen gemaakt voor de komende vier jaar.

De afgelopen jaren stapten steeds meer gemeenten over naar een raadsbreed akkoord of programma. Maar hoe doe je dat nou, zo’n raadsakkoord? Raadslid en onderzoeker Lianne van Kalken (Erasmus Universiteit Rotterdam) is gespecialiseerd in raadsakkoorden. Samen met onderzoeker en adviseur Marije van den Berg zet zij op raadsakkoord.nl de belangrijkste vereisten op een rij. Routekaart voor raadsakkoorden, raadsakkoord.nl.

Fortuyn Eind 2001 broeit er iets in Rotterdam. Er zijn verloedering, drugsoverlast en criminaliteit.

In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in 2002 richten ontevreden Rotterdammers Leefbaar Rotterdam op. De partij komt met een big bang binnen in de Rotterdamse politiek. In het toneelstuk FORTUYN. Opstand aan de Maas worden Leefbaar-politici gevolgd die totaal overrompeld worden door het eigen succes. Lijsttrekker Pim Fortuyn komt zelf niet in het stuk voor. FORTUYN, Opstand aan de Maas, door Toneelgroep Jan Vos. Nog tot en met 3 april te zien in het Luxor Theater in Rotterdam. Tickets vanaf € 19,50 via toneelgroepjanvos.nl/voorstellingen/ fortuyn.

30 ZAP_Net uit_drie boeken.indd 30

14-3-2022 17:43:18

Marleen Stikker directeur van Waag en oprichter van De Digitale Stad

COLUMN

@marleenstikker Dit is haar laatste column.

ZICHT KWIJT

erst de ‘terms and conditions’ accepteren voor je een toilet bezoekt? Het is een vreemde vraag die je voorgelegd krijgt in de tentoonstelling Private_Eye_Butler_Spy die tot eind juni bij het Amsterdamse Architectuur Instituut Arcam te zien is. Zit big brother ook al in onze wc? Inderdaad, rioolwateranalyse levert veel data op, variërend van de verspreiding van corona tot het lokaliseren van drugsgebruik (zie ook VNG Magazine van 18 februari). De installatie waar je op akkoord moet klikken voor je kunt doortrekken, maakt onze ongemakkelijke verhouding tot technologie zichtbaar. Wij vertrouwen steeds meer op data, maar raken steeds meer het zicht kwijt op wat het betekent voor onze samenleving. De tentoonstelling laat zien dat aan elke manifestatie van technologie een ontwerpkeuze voorafgaat. Technologie overkomt ons niet, maar is door mensen gemaakt. Er is een opdrachtgever die grote sommen geld spendeert vanuit een motivatie en legitimatie. Maar wat zijn die vooraannames die schuilgaan bij de digitaliseringsdrang? Bijvoorbeeld dat we moeten streven naar datagestuurd overheidsbeleid. Dat is een impliciete en onzichtbare ontwerpregel. Niet de waarneming van mensen of persoonlijke relaties worden serieus genomen, maar de abstractie van gecumuleerde gegevens. Abstractie en statistiek worden superieur verklaard boven ervaring en praktijk. De toeslagenaffaire heeft laten zien dat het een dramatisch ondermijnend effect heeft op rechtsgelijkheid, het fundament van onze democratie. Het heeft ons geleerd dat de overheid veel explicieter moet zijn over de beweegredenen om te komen tot een weloverwogen digitaliseringsbeleid. In de afgelopen tien columns die ik voor VNG Magazine heb geschreven, heb ik opgeroepen tot een kritische kijk op technologie. Je moet de werking en achtergronden kennen en doorzien wat de effecten op korte en lange termijn zijn. Je moet keuzes ook kunnen toetsen op publieke waarden en het belang voor de democratie. Dat er een integrale afweging wordt gemaakt over de ecologische footprint die digitalisering kan hebben. Ongebreideld digitaliseren is geen optie als we de doelstellingen willen halen op het gebied van emissies. Wat ik graag nog als laatste oproep mee wil geven: overheid, maak je los van de afhankelijkheid van de markt. Zet een transitieplan op om je zo snel mogelijk te bevrijden van de ‘locked in’-aanbieders. Accepteer geen black boxtechnologie. Geef de sleutel tot de digitale stad of dorp niet uit handen. Pas het aanbestedingsbeleid dusdanig aan dat interoperabiliteit, open source en data commons uitgangspunt zijn. Bouw voldoende kennis op binnen de publieke sector en ontwikkel in nieuwe publiek-private coalities aan de toekomst. In de gemeenten wordt nu geformeerd. Ik hoop dat er, in navolging van de landelijke politiek, stevige wethouders digitale zaken worden aangesteld. ←

31 MAGAZINE

2022

GEEF DE SLEUTEL TOT DE DIGITALE STAD NIET UIT HANDEN

31 COLUMN_Marleen Stikker.indd 31

14-3-2022 17:44:54

BETOOG

KRISTEL BAELE

Meedoen met cultuur begint aan de basis Willen gemeenten hun inwoners de komende periode mentaal gezond, actief, geïnformeerd en mondig houden, dan is versterking van de cultuur en media van het grootste belang, stelt Kristel Baele. 32 MAGAZINE

2022

ijdens de opeenvolgende lockdowns en afstandsmaatregelen sinds het uitbreken van de coronapandemie, misten veel inwoners van Nederland hun zangkoor, hun muziekles en hun vrijwilligerswerk in het lokale museum. Slam poetry nights en jeugdtheatervoorstellingen gingen niet door. Bibliotheken en expositieruimtes waren dicht. De fanfare kon niet oefenen, het bloemencorso en het lokale festival werden afgelast. Door het wegvallen van hun vrijetijdsbesteding en expressiemogelijkheden raakten veel mensen geïsoleerd, eenzaam en verdeeld. Het wegvallen van het culturele leven en de gaten die dat geslagen heeft, brachten een diepgevoeld menselijk verlangen naar dat ‘samen’ in ons aan de oppervlakte.

‘Cultuur is een van de essentiële componenten van het samenleven’

32-33 BETOOG.indd 32

Meedoen aan cultuur, als liefhebber of als maker, is natuurlijk ook buiten coronatijd een manier om aan dat verlangen tegemoet te komen. Dat is goed voor ons welbevinden en het draagt bij aan gemeenschapszin. Daarmee is cultuur een van de essentiële componenten van het samenleven. Dat begint allemaal in de gemeente, waar mensen gemakkelijk de stap naar meedoen en genieten van cultuur kunnen zetten. De samenleving heeft nu misschien wel meer dan ooit behoefte aan gemeenschappelijke grond. DICHT BIJ HUIS

Meedoen aan cultuur, ervan opkikkeren en ervan genieten, je bewust worden van wat er speelt in de wereld: het begint allemaal in de eigen leefomgeving, dicht bij huis. Niet voor niets neemt het kabinet zich voor om samen met lokale overheden de samenwerking tussen retail, horeca en cultuur te stimuleren. Ook provincies en gemeenten weten het. Zij investeren samen jaarlijks 2,3 miljard euro in cultuur, erfgoed en media. Het rijk gaf tot nu toe, afgezien van incidentele noodsteun, circa 1 miljard euro per jaar uit aan cultuur, iets meer dan 0,3 procent van het totale budget. Het nieuwe kabinet heeft zich voorgenomen om dat structureel met 170 miljoen te verhogen. Dat

14-3-2022 17:45:37

Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl

33 Beeld: Ronald van den Heerik/Raad voor Cultuur MAGAZINE

2022

is op zichzelf goed nieuws voor een sector die met 25,5 miljard euro tot wel 3,7 procent bijdraagt aan het bruto nationaal product van Nederland. BASISVOORZIENING

Toch zien we dat de budgetten voor cultuur in steeds meer gemeenten en provincies noodgedwongen onder druk zijn komen te staan. Er zijn de afgelopen jaren veel nieuwe taken bij gemeenten en provincies terechtgekomen, maar niet altijd met voldoende budget. Hierdoor is er een groot aantal kleinere gemeenten waar nagenoeg geen culturele of mediavoorzieningen meer zijn. Op veel plekken is een basisvoorziening als de bibliotheek dan ook niet meer onder handbereik. In een aantal andere gemeenten, vooral de wat grotere steden, zijn de basisvoorzieningen gelukkig nog wel op orde. Maar we zien ook dat er andere hiaten ontstaan. Dan is er wel een bieb, maar geen oefenruimte voor de muziekvereniging, of er is onvoldoende geld beschikbaar voor lokale media, of de amateurkunstvereniging heeft de deuren moeten sluiten. Uit ervaring weten we: wat eens is wegbezuinigd, komt niet zomaar weer van de grond. Willen gemeenten hun inwoners de komende periode mentaal gezond, actief, geïnformeerd en mondig hou-

32-33 BETOOG.indd 33

‘Wat eens is wegbezuinigd, komt niet zomaar weer van de grond’ den, dan is versterking van de cultuur en media van het grootste belang. De hartenkreet van de Raad voor Cultuur aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen is dan ook: ‘Breng of houd de culturele basis op orde voor iedereen, in elke gemeente, overal in Nederland’. Hopelijk wordt deze hartenkreet straks gehoord aan de gemeentelijke formatietafels als de verkiezingen achter de rug zijn. Want een nieuwe bezuinigingsronde, het kan funest zijn. ← Kristel Baele is voorzitter van de Raad voor Cultuur. ‘De Culturele Basis op Orde - Kunst, Erfgoed en media voor iedereen, in elke gemeente, overal in Nederland’ is aangeboden aan Hein Kuiken, wethouder Cultuur in Leeuwarden en portefeuillehouder Cultuur in de bestuurlijke commissie van de VNG.

14-3-2022 17:45:40

PERSONALIA GEMEENTEN

OVERSTAP

34 MAGAZINE

2022

Alida Renkema ǶǞƮƊ ªƵȁǲƵǿƊ ɩȌȲƮɈ ƮƵ ȁǞƵɐɩƵ ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ ǐƵǿƵƵȁɈƵȲƊƊƮ ɨƊȁ Emmen. Nu is zij nog wethouder in Oldenzaal, maar ze wil wat meer uit de frontlinie.

Vanwaar deze overstap?

‘Ik was al eens raadsgriffier in Zwartewaterland. Dat werd onderbroken door een wethouderschap in Zwolle, waarna ik opnieuw raadsgriffier in Zwartewaterland werd. Het is dus de tweede keer dat ik deze overstap maak. Ik besloot vorig jaar al om te stoppen als wethouder in Oldenzaal. Ik wil graag mijn bijdrage leveren aan de lokale democratie. Tegelijkertijd wil ik wat meer uit de frontlinie en de raadsgriffier is daarvoor een mooie functie. Het wethouderschap is een prachtige functie, maar je moet het niet te lang doen. Het meest effectief ben je wanneer je binnenkomt en zaken wilt veranderen. Op den duur word je echter meegezogen in de ambtelijke organisatie.’

Wat gaat u doen? ‘Emmen was op zoek naar een stevige griffier die van aanpakken weet. Dat past bij mij. Emmen is een honderdduizendplus-gemeente, waar andere uitdagingen en problemen spelen dan in Oldenzaal. Dat vind ik interessant. Mijn wethouderschap is een voordeel. Ik weet hoe de hazen lopen. Ik ken de werkwijze van het college en kan daar in een adviserende functie de raad in de beste positie krijgen. Ik ben wat dat betreft meedenkend en een serieuze gesprekspartner omdat ik de andere kant van het verhaal heel goed begrijp.’

Wat laat u achter? ‘Een leuke bourgondische gemeente waar ik met veel plezier op terugkijk. Een echt Twentse gemeente gericht op samenwerking met Dinkelland, Losser en Tubbergen. Daar heb ik ook geleerd dat de gemeenteraad goed moet worden ondersteund, en ik heb gezien dat dat niet altijd even goed lukt. Eigenlijk ga ik nu werken bij het hoogste orgaan van de gemeente. Een uitdaging voor mij. Emmen ligt in Drenthe en dat is voor mij een voordeel. Bij een nieuwe baan in Overijssel was ik een beetje de bestuurder gebleven.’ (MM) ←

Bram van Hemmen (CDA) is op 10 maart per direct opgestapt als burgemeester van Hoeksche Waard. Van Hemmen wijst in een verklaring op een ‘moeizame relatie met een aantal functionarissen.’ Van Hemmen was twee jaar burgemeester in Hoeksche Waard. Daarvoor was hij acht jaar burgemeester van Sliedrecht. Charlie Aptroot is benoemd als waarnemend burgemeester. Voormalig Tweede Kamerlid Aptroot heeft ruime ervaring als burgemeester. Hij was acht jaar, van 2012 tot en met 2020, burgemeester van Zoetermeer. Ook was hij waarnemer in Wassenaar, Voorschoten en recent Hilversum. José van Egmond is na een aantal maanden afwezigheid op 14 maart terug als burgemeester van Reimerswaal. Van Egmond (CDA) was getroffen door een longembolie. Sinds oktober 2021 werd het burgemeesterschap in Reimerswaal waargenomen door Petra van Wingerden (VVD). Burgemeester Michiel Pijl van de gemeente Drechterland is door de gemeenteraad voorgedragen voor herbenoeming. De nieuwe ambtstermijn gaat op 23 maart in. Voordat Pijl in 2016 aantrad in Drechterland was hij CDA-raadslid, fractievoorzitter en wethouder in Hoorn. Dorique Kerkdijk is op 1 maart gestart als nieuwe gemeentesecretaris van

34-36 PERSONALIA.indd 34

14-3-2022 17:46:16

redactie@vngmagazine.nl

VNG-erevoorzitter Ad Havermans overleden Ad Havermans, oud-burgemeester van Den Haag en oud-voorzitter van de VNG, is op 8 maart 2022 overleden. Hij was al enige tijd ernstig ziek. Havermans werd na zijn Leidse studie rechten ambtenaar ter secretarie in Zevenaar. In 1963 volgde zijn benoeming als burgemeester van Pannerden, nu gemeente Zevenaar. In 1969 werd hij burgemeester van Druten, in 1974 stapte hij over naar Doetinchem. Tijdens zijn ambtsperiode in Doetinchem promoveerde hij in 1984 aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen op het onderwerp ‘Artikel-12 gemeenten’. Toen de burgemeesterspost in Den Haag in 1985 vacant kwam door het terugtreden van partijgenoot Frans Schols,

solliciteerde Havermans met succes. Hij was tot 1996 burgemeester van Den Haag en van 1987-1994 voorzitter van de VNG, daarna werd hij erevoorzitter. Havermans zag voor gemeenten een actieve rol weggelegd bij de ontwikkelingssamenwerking en wist daarvoor zelfs de secretaris-generaal van de VN te enthousiasmeren. In de jaren dat hij in Den Haag burgemeester was, ontwikkelde die stad zich verder tot internationale stad van vrede en recht. Na zijn vertrek uit Den Haag was hij lid van de Algemene Rekenkamer (1996-2002) en waarnemend burgemeester van Zoeterwoude (2003-2004). Havermans was lid van het CDA (tot oktober 1980 de KVP). Hij werd 87 jaar.

35 MAGAZINE

Lochem. Kerkdijk gaf sinds 1 maart 2019 leiding aan de afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente. Hij volgde in Lochem Renger Starke op, die 25 jaar lang diverse functies vervulde in deze gemeente. Hij was de laatste acht jaar gemeentesecretaris. Mariska Asmus is sinds 1 maart de nieuwe gemeentesecretaris van Oosterhout. Asmus is vanaf 2007 bij de gemeente in dienst als directeur bedrijfsvoering en adjunct-secretaris. sinds november vorig jaar was ze waarnemend gemeentesecretaris na het vertrek van gemeentesecretaris Paul de Ridder. Marloes van Rijswijkvan Mook heeft afscheid genomen als gemeentesecretaris van Sint-Michielsgestel en directeur van MijnGemeenteDichtbij, de

34-36 PERSONALIA.indd 35

ambtelijke werkorganisatie van Boxtel en Sint-Michielsgestel. Ze gaat aan de slag bij het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) in Arnhem. Van Rijswijk begon op 1 oktober 2018 in Sint-Michielsgestel. Gemeentesecretaris Yvonne Halman van Lopik vertrekt. Ze gaat vanaf 28 maart aan de slag als programmamanager bedrijfsvoering cluster sociaal domein bij de gemeente Amsterdam. Halman begon in januari 2019 als gemeentesecretaris in Lopik. Piet Wanrooij vertrekt per 1 april als gemeentesecretaris van Elburg. Hij gaat werken bij een landelijk personeelsadviesbureau. Wanrooij was sinds 1 maart 2019 in functie als gemeentesecretaris. Eerder was hij onder meer gemeentesecretaris in Sint Anthonis, in Neerijnen en in Scherpenzeel.

Ingezonden mededeling

2022

Voor de ambtenaar van de toekomst Met een VNG Connect Trainee haalt u jong talent in huis met een frisse kijk. VNG Connect leidt trainees op tot de allround ambtenaar van de toekomst. En misschien wel het belangrijkste: zij staan klaar met innovatieve ideeën voor de organisatie en om projecten van de grond te krijgen. Aan de slag met onze trainees? Kijk op vngconnect.nl/trainees

14-3-2022 17:46:18

Annet Doesburg begint op 1 april als gemeentesecretaris van Dijk en Waard. Ze wordt de eerste gemeentesecretaris van de nieuwe gemeente die op 1 januari 2022 ontstond door een samengaan van Heerhugowaard en Langedijk. Doesburg is sinds 2017 gemeentesecretaris van Waadhoeke. De functie van tijdelijk gemeentesecretaris in Dijk en Waard is de afgelopen periode vervuld door Erik Annaert. Hij pakt per 1 april zijn functie als directeur Ruimte in dezelfde gemeente weer op.

Coen Luttikhuis begint op 1 april als gemeentesecretaris van Dinkelland.

Daarnaast geeft hij leiding aan de bedrijfsvoeringsorganisatie Noaberkracht Dinkelland Tubbergen. Luttikhuis is bijna acht jaar directeur van GR Stadsbank Oost Nederland. Luttikhuis wordt in Dinkelland de opvolger van Erik Grobben, die in 2017 aantrad als gemeentesecretaris. Vincent Florijn gaat per 1 april aan de slag als kwartiermaker en beoogd gemeentesecretaris van de nieuwe gemeente Voorne aan Zee. Deze gemeente ontstaat op 1 januari 2023 ƮȌȌȲ ƮƵ ǏɐȺǞƵ ɨƊȁ ȲǞƵǶǶƵ‫ ة‬ Hellevoetsluis en Westvoorne. Florijn heeft lange ervaring bij diverse gemeenten.

MAGAZINE

2022

Ingezonden mededeling

Neem de regie over uw eigen loopbaan Ons leeraanbod VNG Belastingconferentie 22 maart (Arnhem) Gemeentelijk Grondstoffencongres 24 maart (Hart van Holland) VNG Jaarcongres (save the date) 28 en 29 juni (Westfriesland) Voor de Jeugd Dag (save the date) 7 november Ons hele aanbod vindt u op vngconnect.nl

Zo was hij in Rotterdam onder meer secretaris van de deelgemeenten Hoek van Holland en Delfshaven en gebiedsdirecteur van de wijk Feijenoord. ªƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ƵȲ Jouke Vis van Sittard-Geleen is per 24 februari na een bijna veertig jaar omspannende carrière in overheidsdienst met vervroegd pensioen gegaan. Raadsadviseur en plaatsɨƵȲɨƊȁǐƵȁƮ ǐȲǞǏ˛ƵȲ Nicolle Bisschoff vervangt hem op dit moment. Voordat Vis in 2009 aantrad in SittardGeleen was hij onder meer ǐȲǞǏ˛ƵȲ Ǟȁ ȌɮɈƵǶ Ƶȁ ƦƵȺɈɐɐȲlijk-juridisch adviseur in ’s-Hertogenbosch. ªƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ƵȲ Nancy Mosterman van Lelystad is gestopt. Ze werd op 1 maart strategisch omgevingsmanager bij drinkwaterbedrijf Vitens. Mosterman was sinds september 2013 ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ mƵǶɯȺɈƊƮȺƵ gemeenteraad. Ook was ze actief binnen de VNG, voor het College voor Arbeidszaken, en binnen de VereniǐǞȁǐ ɨƊȁ JȲǞǏ˛ƵȲȺ‫ خ‬ Sonja Puite is met ingang van 8 maart benoemd tot ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ ǐƵǿƵƵȁɈƵraad van Tynaarlo. Ze was sinds september 2021 al ɩƊƊȲȁƵǿƵȁƮ ǐȲǞǏ˛ƵȲ vanwege het vertrek van Peter Koekoek. Hij werd gemeentesecretaris in Tynaarlo. Puite werkt al ruim twaalf jaar in Tynaarlo. Ze was eerder onder meer raadsadviseur en beleidsadviseur. Klaas Jan de Regt is de ȁǞƵɐɩƵ ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ

34-36 PERSONALIA.indd 36

gemeenteraad van Harlingen. Hij was daarvoor adviseur bij provinciale staten van Fryslân en raadsadviseur in Leeuwarden. In Harlingen volgde hij met ingang van 14 maart Werner Damman op, die de functie sinds 17 februari tijdelijk vervulde na het vertrek van Hanna Jansen. Marie Louise Engelsman begint op 1 april als raadsǐȲǞǏ˛ƵȲ Ǟȁ ðɐǞƮȯǶƊȺ‫( خ‬Ƶ gemeenteraad heeft haar aangewezen als opvolger van Peter van Vugt, die op 1 januari is begonnen als ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ƵȲ Ǟȁ ßƵƵȁƵȁƮƊƊǶ‫ خ‬ Engelsman is nu nog werkɹƊƊǿ ƊǶȺ ƧȌǿǿǞȺȺǞƵǐȲǞǏ˛ƵȲ bij provinciale staten van Utrecht. Jan de Jong stopt op ׁ ƊȯȲǞǶ ƊǶȺ ǐȲǞǏ˛ƵȲ ɨƊȁ ƮƵ gemeenteraad van Westerkwartier. Hij gaat met pensioen. De Jong is dan ruim 44 jaar werkzaam geweest in diverse functies bij Groningse en Drentse gemeenten. De laatste zestien jaar was hij raadsǐȲǞǏ˛ƵȲ‫ ب‬ɨƊȁ ׂ‫ ׈ׁ׀ׂٌ׆׀׀‬Ǟȁ Tynaarlo en sinds 2018 als ǲɩƊȲɈǞƵȲǿƊǲƵȲ‫ش‬ǐȲǞǏ˛ƵȲ Ǟȁ Westerkwartier. JȲǞǏ˛ƵȲ Hans Scherpenzeel van de gemeenteraad van Schiedam vertrekt naar de gemeente Almelo, om daar eenzelfde functie te gaan bekleden. Scherpenzeel maakt de overstap per 1 mei. Hij heeft dan bijna zes jaar in Schiedam gewerkt. In Almelo is Karin Handstede sinds 1 september vorig jaar interimǐȲǞǏ˛ƵȲ ȺǞȁƮȺ ǘƵɈ ɨƵȲɈȲƵǲ ɨƊȁ Corrie Steenbergen.

14-3-2022 17:46:20

TEKST: RUTGER VAN DEN DIKKENBERG | BEELD: MARTINE SPRANGERS

RAAD & WERK

Lea van der Zee RAAD: LOKAAL DIJK EN WAARD | WERK: GEBIEDSMANAGER NATUURMONUMENTEN ‘Als gebiedsmanager ben ik eindverantwoordelijke voor ons werk in de kop van Noord-Holland. Ik geef leiding aan het beheerteam van het gebied, onder wie de boswachters. Natuurmonumenten is een vereniging, we proberen het geluid van de leden zo goed mogelijk te laten horen. Zo werken we samen met lokale boeren om te laten zien hoe natuur en landbouw samengaan. We zijn altijd bezig

37 RAAD en WERK.indd 37

met het zoeken naar verbinding. Ik heb deze baan nu een jaar, en mijn ervaringen als raadslid helpen me daarbij. Ik ben fractievoorzitter van Lokaal Dijk en Waard. Bij de herindelingsverkiezingen in november was er een duidelijke stem voor de lokale partijen. De twee grootste partijen zijn lokale, en van de vier coalitiepartijen zijn er drie lokaal. Het gaat goed: we luisteren goed naar elkaar.’

14-3-2022 17:46:56

TEKST: ANNEMIEKE DIEKMAN

SLEUTELPERSONEN

schakel

met de wijk

38 MAGAZINE

2022

SLEUTELPERSONEN ZIJN EEN BELANGRIJKE SCHAKEL TUSSEN DE GEMEENTE EN BEWONERS IN HUN EIGEN WIJK. WAARDERING KRIJGEN ZIJ VOORAL IN DE VORM VAN EEN LINTJE OF EEN BOS BLOEMEN. IN AMSTERDAM START EEN PROEF WAARIN DEZE BUURTBEWONERS BETAALD WORDEN VOOR HUN WERK.

et een koptelefoon op haar hoofd stuurt Sakina Bouyachfar vanuit de kleine radiostudio in de Kolenkitbuurt in Amsterdam-West informatie de ether in. Als volleerd radiomaker houdt ze de buurt niet alleen op de hoogte van wat er speelt, ze interviewt ook buurtbewoners en deskundigen over zowel problemen als positieve initiatieven in de wijk. ‘Voordat ik hiermee begon, had ik nog nooit een microfoon vastgehouden’, vertelt Bouyachfar. ‘Maar het is hartstikke leuk om te doen.’ Het tekent haar – vrijwillige – inzet die doet denken aan het motto van kinderboekenheld Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’. Na jarenlang vrijwel fulltime vrijwilligerswerk, onder meer voor Radio Kolenkit, fungeert Bouyachfar nu als betaald sleutelpersoon in haar eigen wijk – of eigenlijk als ‘BuurtBaner’, de naam die Wikistad samen met het Amsterdamse stadsdeel West aan het project heeft gegeven. Na jarenlang te hebben gebouwd op vrijwilligers als Bouyachfar heeft de gemeente het belang ingezien van dergelijke sleutelfiguren in buurten en wijken. In een periode van twee jaar worden er daarom 25 betaalde BuurtBaners aangesteld. Niet rechtstreeks door de gemeente, maar via een speciaal in het leven geroepen gemeentelijke subsidie. Maatschappelijke organisaties in de verschillende Amsterdamse buurten kunnen

38-41 LEESVERHAAL_Sleutelpersonen.indd 38

zo’n subsidie aanvragen voor een actieve buurtbewoner met afstand tot de arbeidsmarkt. Twee jaar lang krijgen de BuurtBaners een minimumloon en begeleiding van een coach, met het idee dat zij na twee jaar doorstromen naar een zelfstandige betaalde baan of een eigen bedrijf. INTEGRATIE

Mensen als Bouyachfar spelen een belangrijke rol spelen in het integratieproces van migranten en vluchtelingen en zorgen voor verbinding in de buurt of wijk. Landelijk expertisecentrum Pharos, dat ondersteunt met training, noemt deze mensen voor het eerst sleutelpersonen. De organisatie wijst erop dat migranten en vluchtelingen vaak moeilijk hun

14-3-2022 17:47:40

Beelden uit het Filmmanifest Sleutelpersonen Werken. In beeld zijn sleutelpersoon Lubna Abdul Ebrahim (linksboven), Shadi Akel (linksonder) en Sakina Bouyachfar (rechts).

39 weg weten te vinden in de Nederlandse gezondheidszorg. Ook ervaren ze door taalproblemen en andere culturele opvattingen barrières en zijn ze niet altijd in staat om zelf informatie over gezondheid te vinden. Sleutelpersonen, die vaak de taal en culturele achtergrond van de meeste mensen in de buurt delen, kunnen hen daarbij helpen en vervullen een veelzijdige rol. Die varieert van voorlichter tot adviseur, bemiddelaar of rolmodel. Het belangrijkste aspect is dat zij een brugfunctie vervullen tussen mensen met een migratie- en/of vluchtachtergrond en Nederlandse professionals bij zorgen andere maatschappelijke organisaties. Sleutelpersonen bieden een luisterend oor, helpen buren met een hulpvraag hun weg te vinden bij de diverse instanties, maar zorgen ook voor vergroting van de sociale cohesie. Ook Bouyachfar ziet het leggen van verbindingen als haar belangrijkste taak. Verbindingen tussen buurtbewoners onderling, die eenzaam zijn of in onmin leven, maar zeker ook tussen buurtbewoners en maatschappelijke instanties. Ze is in Nederland geboren, spreekt perfect Nederlands, kent het systeem en weet haar weg te vinden. Maar ze spreekt ook de taal van de buurt, wat haar een geliefd vertrouwenspersoon en rolmodel maakt. BETAALD

Het stadsbrede Amsterdamse voorbeeld met betaalde BuurtBaners krijgt in de rest van Nederland nog niet veel navolging. Sleutelpersonen, buurtvaders, dorpshuismedewerkers, ze zijn in groten getale te vinden

38-41 LEESVERHAAL_Sleutelpersonen.indd 39

in de buurten, maar vrijwel niemand krijgt voor het werk betaald. Ook wordt de brede ervaring die ze opdoen als sleutelpersoon niet als werkervaring gezien. Dan kan het dus voorkomen dat mensen zich fulltime vrijwillig inzetten voor de Nederlandse maatschappij, maar intussen moeite hebben om hun huur te betalen en voor eten naar de voedselbank moeten.

MAGAZINE

2022

SCHOKKENDE CONSTATERING

Een schokkende constatering, vindt Esseline van de Sande, directeur en oprichter van Stichting Stadscoalitie. De Stadscoalitie ontwikkelt innovatieve methodieken, waardoor burgers die om welke reden dan ook niet volledig deelnemen aan het economisch en maatschappelijke leven, zich gezien voelen en ruimte vinden mee te doen en zich te ontwikkelen. ‘Het bleek een landelijk beeld’, aldus Van de Sande. Het was voor haar reden om in actie te komen. Met een ingezonden brief in de Volkskrant, begin vorig jaar, wist ze de aandacht op dit probleem te vestigen. ‘In Nederland is vrijwilligerswerk een groot goed,’

‘Twee jaar lang krijgen de BuurtBaners een

minimumloon’

14-3-2022 17:47:46

¯ɅƇȯɅƲǾ٪ǼƲɅ٪ǕɬƣȯǛƫƲ٪ɦƲȯǯƲǾ‫؟‬ Probeer FlexWhere. Reserveer eenvoudig een werkplek, parkeerplek en vergaderruimte Overzicht over de bezettingsgraad Zoek en vind snel een collega Implementatie binnen één week ǳ٪ֿ‫־‬٪ǬƇƇȯ٪ƇƇǾƣǛƲƫƲȯ٪ɥƇǾ٪˛ƲɫǛƣƲǳƲ٪ɦƲȯǯȬǳƲǯ٪ȉȬǳȉȷȷǛǾǍ

23 gemeenten ٪‫ ׀‬ziekenhuizen ٪‫ ׀‬provincies maken al gebruik van FlexWhere!

Start nu met een free trial op ɦɦɦ‫˛ؘ‬ƲɫɦǕƲȯƲ‫ؘ‬Ǿǳ

Arbeidsrecht voor de overheid verklaard Editie Rijk en Gemeente 2022

Editie Rijk isbn 9789012407656 Editie Gemeente isbn 9789012407649

• • • • •

Actueel en praktisch Arbeidsrecht specifiek toegelicht op de gemeente Toelichtingen op relevante artikelen CAO Inclusief complete CAO Gemeente/SGO Met handige stroomschema’s

Kijk voor meer informatie op www.sdu.nl/shop

38-41 LEESVERHAAL_Sleutelpersonen.indd 40

14-3-2022 17:47:50

‘In Nederland

is vrijwilligerswerk een groot goed’ zegt ze. ‘Van nieuwe Nederlanders wordt dat ook verwacht in het kader van een leer-werktraject uit hoofde van de Participatiewet. Waardering komt na jarenlange inzet inderdaad meestal in de vorm van een lintje. Erkenning en doorstroming naar een betaalde baan voor nieuwkomers op basis van de opgedane ervaring als vrijwilliger, blijven uit. Daarmee doe je niet alleen de sleutelpersonen en hun gemeenschap tekort, maar ook jezelf als gemeente.’ REGELS

Volgens Van de Sande zit de grote hoeveelheid gemeentelijke regels hier in de weg, plus de selectie van nieuwe medewerkers aan de poort. ‘Als nieuwkomers solliciteren, wordt er vaak niet verder gekeken dan de beheersing van de taal. Of zij worden afgewezen op het gebrek aan werkervaring. Daarbij wordt volledig voorbijgegaan aan de ruime kennis en ervaring die deze mensen als vrijwilliger hebben opgedaan. Als sleutelpersoon krijgen ze bijvoorbeeld regelmatig met zware casuïstiek te maken, waar ze zonder veel hulp van buitenaf een goede oplossing voor bedenken. Vaak betreft het dan ook nog mensen die in hun land van herkomst als zorgprofessional aan het werk waren, zoals psycholoog Lubna Abdul Ebrahim uit het Filmmanifest Sleutelpersonen Werken. Dat telt in het selectieproces nu allemaal niet mee, waardoor ze naast een betaalde baan grijpen en maar niet uit de bijstand komen. Intussen profiteert de gemeente wel van hun grote maatschappelijke inzet. Dat is scheef en onrechtvaardig en moet veranderen.’

FILMMANIFEST

In het Filmmanifest Sleutelpersonen Werken, onder meer te zien op YouTube, stelt Stichting Stadscoalitie samen met Pharos, Wikistad, het Amsterdamse stadsdeel West en 28 andere partijen uit het hele land deze ongelijkheid aan de kaak. ‘Toen ik de belangstelling voor dit onderwerp merkte, hebben wij eerst een trailer gemaakt over het werk van sleutelpersonen en hun belang voor de buurt’, vertelt Van de Sande van de Stadscoalitie. ‘Die hebben we vervolgens landelijk verspreid naar tal van organisaties en gemeenten, met de vraag of ze het manifest wilden ondertekenen. Ik merk nu dat er een landelijke beweging ontstaat. We willen dat momentum pakken en zijn hierover onder meer in gesprek met de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht om dit op de agenda te krijgen.’ De hoofdrollen in de film zijn voor drie sleutelpersonen: Lubna Abdul Ebrahim, Sakina Bouyachfar en Shadi Akel. Ebrahim en Akel hebben intussen een betaalde functie weten te bemachtigen, Bouyachfar hoopt in aansluiting op haar functie als BuurtBaner een eigen tearoom op te zetten. Alle drie laten ze zien wat hun werk als sleutelpersoon inhoudt, welke rol ze in de buurt of gemeenschap spelen en hoe fijn het is als daar erkenning voor komt. Dat het werk als sleutelpersoon veel meer inhoudt dan zomaar een praatje in de buurt maken, spreekt uit het filmshot van de Syrische vluchteling Akel op een bankje op een leeg perron. ‘Ik zit hier soms wel een uur om alle gesprekken van de dag te verwerken.’ ←

41 MAGAZINE

2022

Handreiking Samenwerken met sleutelpersonen De handreiking Samenwerken met sleutelpersonen in de gemeente is voor iedereen die al samenwerkt of wil werken met sleutelpersonen op het gebied van zorg en welzijn. In het document is praktische informatie te vinden om deze samenwerking vorm te geven. De handreiking kan worden gedownload van bit.ly/sleutelpersonen.

38-41 LEESVERHAAL_Sleutelpersonen.indd 41

14-3-2022 17:47:56

VACATURES Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.

ÇÀ w ÀX²0ªXyJ‫غ‬ ICT Security engineer IT

Amstelveen ICT-architect Maashorst Senior ICT security engineer Wageningen

2022

bedrijfsvoering (2 fte) Westland Beleidsmedewerker dienstverlening Zaanstad Adviseur informatie en procesbeheer Zundert

OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID Adviseur openbare orde

en veiligheid Den Haag Juridisch adviseur OOV OVER-gemeenten (Wormer)

RUIMTELIJKE ORDENING

Functioneel/data-

Senior juridisch adviseur

Hoorn Strategisch onderzoeksadviseur Velsen Adviseur strategie en beleid Vlaardingen

ƦƵǘƵƵȲƮƵȲ ˛ ȁƊȁƧǞǁǶƵ informatiesystemen BAR organisatie (Barendrecht) Beleidsmedewerker economische zaken SED organisatie (Bovenkarspel) Concerncontroller Belastingsamenwerking West-Brabant (EttenLeur)

Communicatieadviseur

Adviseur rechtmatig-

Zwartewaterland

heid Koggenland Beleidsmedewerker ˛ ȁƊȁƧǞǁȁ Schouwen-Duiveland Financieel adviseur Westland hɐȁǞȌȲ ˛ ȺƧƊƊǶ ȺȯƵƧǞƊǶǞȺɈ Westland Junior medewerker debiteuren Westland

grondzaken Amstelveen Beheerder civiele techniek Culemborg Regisseur vastgoed en grondzaken Edam-Volendam Vergunningverlener Wabo Haarlem Functioneel beheerder ruimtelijk domein Haarlemmermeer Teamleider VTH/RO Koggenland Beleidsmedewerker groen/water Leiden Toezichthouder Wabo Texel Data-analist Utrecht Beleidsmedewerker groen Westland

Bestuurssecretaris

MAGAZINE

Teammanager

IXy y!X00m‫غ‬ ECONOMISCH

BESTUURLIJK

Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.

(X0y²Àß0ªm0yXyJ‫غ‬ FACILITAIR Integratiespecialist/

functioneel beheerder Enterprise Service Bus Leeuwarden Functioneel applicatieconsultant Maashorst

Projectleider

Wijdemeren Beleidsadviseur ruimtelijke ordening Zuidplas Projectleider strategische projecten Zundert

² !X m0 ð j0y‫غ‬ WERKGELEGENHEID Inkomensconsulent

Alphen aan den Rijn Juridisch projectmedewerker sociaal team Amstelveen Klantregisseur sociaal team Soest Uitvoeringsorganisatie BBS (Soest) RMC-trajectbegeleider Zaanstad

WELZIJN Secretaris jeugd-

beschermingstafel Midden Holland Gouda Beleidsadviseur speelruimte en jeugdparticipatie Haarlemmermeer Beleidsadviseur sport Haarlemmermeer Wmo-consulent Leeuwarden

Colofon ßyJ wƊǐƊɹǞȁƵ ǞȺ ǘƵɈ ȌǏ˛ ƧǞǁǶƵ ȌȲǐƊƊȁ ɨƊȁ ƮƵ ßƵȲƵȁǞǐǞȁǐ ɨƊȁ yƵƮƵȲǶƊȁƮȺƵ JƵǿƵƵȁɈƵȁ Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl

Mis niets!

Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, Annemieke Diekman, André Krouwel, Sanne van der Most, Martijn van der Steen, Marleen Stikker Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek Druk Senefelder Misset, Doetinchem Advertenties Cross Media Nederland, Tom Lammertink, 010-760 73 24, tom@crossmedianederland.com Abonnementen JȲƊɈǞȺ ɨȌȌȲ ƦɐȲǐƵǿƵƵȺɈƵȲȺ‫ ة‬ɩƵɈǘȌɐƮƵȲȺ‫ ة‬ǐƵǿƵƵȁɈƵȺƵƧȲƵɈƊȲǞȺȺƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǶƵƮƵȁ‫ ة‬ȲƊƊƮȺǐȲǞǏ˛ ƵȲȺ‫ ة‬ȯƊȲǶƵǿƵȁɈƊȲǞǁȲȺ Ƶȁ ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93. Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 170 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80. Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.

Neem nu een jaarabonnement op VNG Magazine via sdu.nl/service of bel naar 070-378 98 80

42 Vacatures en colofon.indd 42

14-3-2022 17:48:34

Voorkom een zoektocht naar de juiste kengetallen Zorg dat u op de hoogte bent!

Heeft u als deskundige in uw dagelijkse praktijk regelmatig comptabele gegevens nodig op het gebied van sociale zekerheid, maatschappelijke dienstverlening, gezondheid, belastingen, huurtoeslag en arbeidsmarktmaatregelen? Of bijvoorbeeld op het gebied van de wet WOZ, loonbelasting, premiehefﬁngen en zorgverzekering. Met deze nieuwe actuele wettenbundels van Sdu wordt u optimaal geïnformeerd.

Meer informatie: sdu.nl

43 Advertentie.indd 43

14-3-2022 13:10:10

Een woning voor opa Cees

Omdat zijn hart bij zijn kleinkinderen ligt

We willen graag dat opa Cees in de buurt van zijn kleinkinderen kan wonen. Dat is belangrijk voor opa Cees, maar ook voor de buurt. Wonen moet voor iedereen betaalbaar blijven. Daarom hebben we BPD Woningfonds opgericht. Hiermee werken we samen met gemeenten en woningcorporaties aan meer middenhuurwoningen door heel Nederland. Van Alkmaar tot Almelo en van Groningen tot Rosmalen. Meer weten over onze projecten, zoals bijvoorbeeld in Den Haag of Diemen? Kijk op bpd.nl/woningfonds

Bouwen aan het hart van de buurt 44 Advertentie.indd 44 21233 BPD Woningfonds 210x297mm.indd 1

14-3-2022 13:08:58 28-02-2022 11:48