Heeft u als deskundige in uw dagelijkse praktijk regelmatig comptabele gegevens nodig op het gebied van sociale zekerheid, maatschappelijke dienstverlening, gezondheid, belastingen, huurtoeslag en arbeidsmarktmaatregelen? Of bijvoorbeeld op het gebied van de wet WOZ, loonbelasting, premieheffingen en zorgverzekering.
Met deze nieuwe actuele wettenbundels van Sdu wordt u optimaal geïnformeerd.
Hanke Bruins Slot Met de actieagenda Sterk Bestuur wil de minister van Binnenlandse Zaken gemeenten aanhalen.
Referendum De Ronde Venen gaat naar de
Flexwonen
Eindhoven neemt het voortouw
Fouilleren Wel of niet prevenvraag speelt in veel gemeenten. Nissewaard ziet de voordelen, Nijmegen juist niet.
Schoolverzuim Als kinderen niet naar school gaan, is er vaak meer aan de hand.
Burgerberaden
Hoe ziet de relatie tussen overheid en inwoners er in 2040
Gemeenten en vakbonden hebben een principeakkoord gesloten voor de nieuwe cao. De voorgestelde collectieve arbeidsvoorwaarden hebben een looptijd van een jaar, en worden nu voorgelegd aan werkgevers en werknemers.
De nieuwe cao kent een salarisverhoging van in beginsel 240 euro per maand, plus een verhoging van 2 procent. Dat leidt ertoe dat de lonen in de lagere salarisschalen procentueel stijgen met ruim 13 procent, en bijna 7 procent in schaal 11.
VNG-onderhandelaar Ton Heerts is blij met het akkoord. ‘Het is belangrijk dat er een principeakkoord is. Veel gemeenten, zowel colleges als gemeentesecretarissen, gaven bij ons aan dat het voor de concurrentiepositie op de arbeidsmarkt
We gaan dit jaar uit van 75.000 mensen die komen.
Dat is nog niet eens anderhalf keer de Johan Cruijff Arena. Ik vind het onbestaanbaar dat wij als land niet in staat zijn die mensen op te vangen.
nodig is dat we een goed salarisbod zouden doen. Dat was nodig om zowel nieuwkomers aan te trekken als om zittende mensen te verleiden om te blijven. Met name in de lagere loonschalen
wilden we een beweging maken. Dat is gelukt.’
Het principeakkoord bevat naast de loonsverhoging ook afspraken over de vakantiedagen: er komt een dag bij, en 5 mei (Bevrijdingsdag) is voortaan weer een vrije dag. Daarnaast komt er een thuiswerkvergoeding van 3 euro per dag. Het zogenoemde derde ziektejaar voor gedeeltelijk arbeidsongeschikte medewerkers wordt afgeschaft. Ook stopt de loondoorbetaling bij ziekte na 104 weken. In plaats daarvan krijgen alle medewerkers een bijdrage aan een arbeidsongeschiktheidsverzekering.
STAKINGEN
Over de nieuwe cao werd al langer onderhandeld. Het uitblijven van afspraken leidde ertoe dat ambtenaren in verschillende steden de afgelopen tijd het werk neerlegdem. Zo werd onder meer het vuilnis niet opgehaald in Utrecht, Amsterdam en Maastricht. (RvdD) ←
In Schiedam wordt een leerwerkplek voor jongeren ingericht met geld dat is afgepakt van criminelen. Het gaat om het eerste project waarin crimineel geld geïnvesteerd wordt in wijken waar die criminelen actief waren.
De Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink, voorzitter van de Tijdelijke Commissie Asiel & Migratie van de VNG, zegt dat Nederland ook de verhoogde asielinstroom kan opvangen, Het Parool 23 februari
In Schiedam zijn door politie en justitie een aantal panden van criminelen in beslag genomen. Doorgaans vloeit dat geld naar de staatskas, maar het rijk en de gemeente Schiedam hebben afgesproken om het geld te gebruiken voor maatschappelijke herbestemming.
Het hergebruik van crimineel geld gebeurt nu nog op incidentele basis. Op basis van de ervaringen in Schiedam komt het kabinet met een structurele regeling. (Rvd) ←
Gemeenten kunnen subsidie krijgen voor de aanstelling van een zorgadviseur. Het ministerie van VWS heeft hiervoor bijna negen miljoen euro beschikbaar gesteld.
Een gemeentelijke zorgadviseur gaat naast de cliënt staan en gaat voor hem of haar op zoek naar de beste zorg. Minister Conny Helder voor Langdurige Zorg zegt dat gemeenten met deze subsidie kunnen experimenteren met betere samenwerking tussen verschillende partijen.
Een proef in drie gemeenten – Dongen, Ede en Hoogeveen – is goed uitgepakt: cliënten werden dankzij de inzet van een centraal persoon of ‘arrangeur’ daar beter geholpen en kwamen minder in de langdurige zorg terecht. Daarom breidt Helder de proef nu uit.
Als gemeenten met andere voorstellen komen om te voorkomen dat mensen gebruik moeten maken van langdurige zorg, mogen die ook een beroep doen op deze subsidie. Overigens is dit een eerste subsidieronde die sluit op 10 maart. In juni start een tweede ronde. (LM) ←
Op initiatief van de burgemeesters van Tilburg en Breda start het kabinet in beide gemeenten met de aanloopfase naar het wietexperiment. Geselecteerde telers mogen daar hun producten leveren aan coffeeshops.
De telers starten hiermee naar verwachting in het vierde kwartaal van dit jaar. Het gaat om een beperkte handelsvoorraad van 500 gram van gereguleerde producten. Coffeeshops mogen nog blijven inkopen bij hun oude leveranciers. De burgemeesters zijn verantwoordelijk voor de handhaving.
Het doel van deze aanloopfase is om te oefenen met alle processen en systemen die hierbij komen kijken. Daarmee kan de start van de overgangsfase in alle gemeenten die straks meedoen soepeler verlopen. Het vorige kabinet sprak af om een kleinschalig experiment uit te voeren in tien gemeenten. Dat wordt uitgebreid met een elfde stad. De wietproef moet duidelijk maken of het mogelijk is om coffeeshops gereguleerd te voorzien van
op kwaliteit gecontroleerde cannabis in een gesloten coffeeshopketen. Ook moet er inzicht komen in de effecten zijn voor de openbare orde en de volksgezondheid.
Om de proef in alle gemeenten te kunnen starten, moet de wiet van voldoende kwaliteit zijn. Dat zal naar verwachting in het eerste kwartaal van 2024 zijn. Dan start de proef in alle deelnemende gemeenten. (MM) ←
Gemeenten krijgen 15 miljoen euro om Oekraïense vluchtelingen lessen Nederlands aan te bieden.
Daarmee wil het kabinet ervoor zorgen dat de vluchtelingen makkelijker een baan vinden in Nederland, en contacten kunnen onderhouden met Nederlanders. Ook kunnen kinderen uit Oekraïne beter meekomen op school als ze Nederlands kunnen. Sinds de Russische inval in Oekraïne, nu ruim een jaar geleden, zijn er 72.000 Oekraïners naar Nederland gevlucht. Voor hen gelden vanwege Europese afspraken soepelere regels omtrent werk en verblijf dan voor andere vluchtelingen. Zo mogen Oekraïners zonder werkvergunning in Nederland aan de slag. Afgelopen november waren ruim 30.000 van hen daadwerkelijk aan het werk, zo’n 46 procent van de 15- tot 65-jarigen. Daarbij gaat het vaak wel om tijdelijke contracten. (RvdD)
De hoeveelheid data in de wereld neemt exponentieel toe. Hoe kunnen gemeenten uit deze stortvloed aan gegevens de juiste informatie filteren? Daarvoor heeft de VNG het dataplatform Waarstaatjegemeente.nl opgezet.
Het platform – in eerste instantie bedoeld voor gemeente-
VERGADERING VAN
16 FEBRUARI 2023
VNG-voorzitter Jan van Zanen opent de digitale bestuursvergadering. Er zijn om te beginnen enkele actuele onderwerpen die aandacht vragen.
LANDELIJK GEBIED
Liesbeth Grijsen is voorzitter van de commissie Ruimte, Wonen en Mobiliteit (RWM). Zij vertelt dat het kabinet werkt aan een regeling voor piekbelasters. Daar komt nog de verhoogde rijksdoelstelling voor CO2-reductie van 55 procent in 2030 bij. Deze doelstelling is inmiddels verdeeld over de provincies. Opgemerkt wordt dat de democratische legitimiteit – de rol van gemeenteraden – in het oog moet worden gehouden, evenals een heldere rolverdeling tussen gemeenten, provincies en rijk.
PROGRAMMA ENERGIE 2023
Lot van Hooijdonk van de commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu (EKEM) neemt het bestuur mee in het jaarprogramma 2023 van het Programma Energie. Dit programma houdt zich binnen de VNG bezig met de uitvoering van het Klimaatakkoord. De afgelopen jaren is de uitvoering (en verdere uitwerking) van het Klimaatakkoord stevig ter hand genomen in gemeenten en op nationaal
Meer over de commissies en het vergaderschema: vng.nl/vereniging
TEKST: VNG
bestuurders en ambtenaren – bundelt, bewerkt en presenteert data voor, van en over gemeenten. Deze cijfers helpen juist ook raadsleden en griffiers om inzicht te krijgen in wat het effect is van interventies. De dashboards op Waarstaatjegemeente zijn onder te verdelen in verschillende beleidsthema’s zoals Bouwen en Wonen of Werk en Inkomen.
niveau. Een van de zogenoemde ‘focuspunten’ van de VNG is dat de activiteiten op lokaal en nationaal niveau goed zijn verbonden. En dat mede daardoor in nationale beleidsontwikkeling en wetgeving voldoende rekening wordt gehouden met de lokale uitvoeringspraktijk. Andere focuspunten zijn onder meer
de verhoging door het rijk van de CO2reductie van 49 procent naar 55 procent. Hierbij speelt de vraag of, en zo ja hoe gemeenten aan deze verhoogde doelstelling kunnen bijdragen. Ten slotte wordt besproken dat de huidige geopolitieke situatie en de energie-
crisis die daarmee samenhangt van invloed zijn op de uitvoering van het Klimaatakkoord.
Over veel van de genoemde onderwerpen gaat de VNG ook in 2023 met de achterban in gesprek.
AANPAK
De Levensloopaanpak is bedoeld voor circa 1500 inwoners met ggz-problematiek en/of een licht verstandelijke beperking, die ook andere problemen hebben en daardoor gevaarlijk gedrag vertonen of een risico hebben op gevaarlijk gedrag. Het bestuur stemt van een deel van de coördinatiekosten uit het Gemeentefonds. Randvoorwaarde is dat de levensloopaanbieders geen aparte facturen meer sturen aan de gemeenten en zorg- en veiligheidshuizen voor het aanmeldingstraject.
De voorzitter sluit af met de mededeling dat inmiddels 121 gemeenten hebben bijgedragen aan de Giro 555-actie van de samenwerkende hulporganisaties. Het totaalbedrag is 9,5 miljoen euro voor de hulpverlening en wederopbouw na de aardbevingen in Turkije en Syrië vorige week. VNG International verwacht een rol te gaan spelen in de wederopbouw.
De basisschool in Rotterdam-Zuidwijk heeft een schitterende naam: Het Epos. Naar het literaire genre van een held die in een zoektocht tegenslagen overwint, zichzelf tegenkomt en zijn/haar talenten ontdekt. Het team werkt hard om leerlingen alles uit zichzelf te laten halen. Dat weet ik, omdat ik in het bestuur van de school zit. Het Epos onderzoekt, gefinancierd door Stichting de Verre Bergen, of er op school een voorschoolse voorziening voor 0- tot 4-jarigen kan komen. Leerkrachten zien dat een deel van de kinderen bij de start op school essentiële vaardigheden missen. Ze zijn bijvoorbeeld angstig, kunnen niet samen spelen, komen slecht tot leren en/of vragen constant aandacht. Dit beïnvloedt ook de rest van de klas. In heel Rotterdam-Zuidwijk gaat de helft van de kinderen niet naar een voorschool of kinderopvang. Kinderen die van huis weinig meekrijgen, staan zo als ze 4 jaar oud zijn al op een 10-0 achterstand.
Gemeenten kunnen op het gebied van kansengelijkheid een enorm verschil maken. Zoals in Rotterdam-Zuid waar de gemeente een verlengde schooldag met muziek, taal en sport financiert. Dit gebeurt in meer gemeenten. Het is van cruciaal belang, vooral in wijken waar veel kinderen zijn met een potentiële leerachterstand.
Deze gemeentelijke initiatieven zijn goed, maar niet afdoende. Een serieuze boost van kansengelijkheid vraagt fundamentele veranderingen naar het Zweedse model van de förskola. Het is alleszeggend dat de kinderopvang in
Zweden zo heet. Voorschoolse educatie en kinderopvang, buitenschoolse activiteiten, opvoedondersteuning en jeugdzorg zijn daar onderdeel van de school. Alles rond kinderen en opvoeden gebeurt op school. Het is geen probleem als ouders moeite hebben met opvoeden; iedereen heeft die problemen. Je kunt er op school over praten met goede teams van leerkrachten en pedagogen.
Hoe kunnen gemeenten een stap naar voren doen en het initiatief nemen op het terrein van kansengelijkheid? Ten eerste, alles doen wat kan binnen de bestaande regels, en daarbij van elkaar leren. In de tweede plaats het initiatief nemen voor een beter stelsel en voorstellen uitwerken in samenwerking met het onderwijsveld en de organisaties van kinderopvang en voorschoolse educatie. In het huidige systeem bedient de markt het winstgevende segment van werkende ouders en de publieke sector is verantwoordelijk voor de kwetsbare groepen. In een op kansengelijkheid gericht systeem is kinderopvang een voor ieder kind toegankelijke publieke voorziening, en geen verdienmodel.
Een rijke (voor)school met doorlopende leerlijnen en een breed team van vakkrachten zal leerachterstanden, de druk op leerkrachten en de instroom in het speciaal onderwijs verminderen en de basisvaardigheden van kinderen verbeteren. Elk kind verdient zo’n goede start. Laten we er werk van maken.
ALS BURGEMEESTERSDOCHTER ZAG ZE HET LOKAAL BESTUUR VAN DICHTBIJ. NU IS HANKE BRUINS SLOT ALS MINISTER VAN BINNEN LANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES VERANTWOORDELIJK VOOR DE VERHOUDINGEN TUSSEN RIJK EN GEMEENTEN. ER IS WERK AAN DE WINKEL, ZEGT ZE.
Hanke Bruins Slot stapte een jaar geleden op een roerig moment in. De verhoudingen tussen rijk en gemeenten stonden onder druk. Gemeenten kampten met financiële tekorten en kwamen in de problemen doordat Haagse wetgeving niet altijd goed uitvoerbaar was op het lokale niveau. De interbestuurlijke verhoudingen zijn uit het lood geslagen, constateerde de VNG zelf. Terwijl er grote opgaven voor de deur staan. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 lobbyde de VNG voor een Wet decentraal bestuur, opgesteld door staatsrechtexpert Douwe Jan Elzinga. De onderdelen daarvan zouden de verhoudingen tussen het rijk enerzijds en gemeenten en provincies anderzijds weer in balans moeten brengen.
Met haar actieagenda Sterk Bestuur komt Bruins Slot gedeeltelijk tegemoet aan de wensen van de gemeenten. Burgemeester Liesbeth Spies van Alphen aan den Rijn, voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, was dan ook ‘voorzichtig optimistisch’ over de kabinetsplannen, zei ze in VNG Magazine in een eerste reactie.
De rijksoverheid, zegt de minister nu, heeft zich de afgelopen twintig jaar vooral gefocust op ‘efficiëntie en doelmatigheid’. Dat moet anders: de overheid als geheel moet ‘dienstbaar, dichtbij en responsief’ worden.
‘Ik realiseer me heel goed dat goede samenwerking tussen de overheden daarbij het verschil kan maken. De actieagenda is daarom nadrukkelijk niet iets dat alleen van mij is. Ze krijgt kracht als we samen ermee aan de slag gaan. In het Huis van Thorbecke hebben we allemaal onze eigen zelfstandige verantwoordelijkheid. Maar om gemeenten in staat te stellen hun werk te kunnen doen, hebben we als overheden elkaar nodig.’
Die goede samenwerking heeft de laatste jaren wel onder druk gestaan, stellen gemeenten. Ziet u dat ook zo?
‘Ik vind het echt mijn opdracht om ervoor te zorgen dat we als medeoverheden niet tegenover elkaar
‘De uitvoerbaarheid kreeg de afgelopen jarenaandacht’onvoldoende
Hanke Bruins Slot is sinds januari 2022 minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Van 2001 tot 2005 werkte ze al als beleidsmedewerker op dat ministerie. Daarna werkte ze bij de landmacht en was ze lid van de Tweede Kamer en gedeputeerde in Utrecht.
komen te staan. Deze actieagenda vloeit nadrukkelijk voort uit deze opdracht. Binnen het rijk is het besef gegroeid dat we in goed overleg met gemeenten, waterschappen en provincies moeten komen tot uitvoerbaar beleid. Dat betekent dat bevoegdheden, middelen en financiën met elkaar in balans moeten zijn. We hebben de afgelopen jaren gezien dat dat evenwicht er niet is, in de jeugdzorg bijvoorbeeld, maar ook bij andere opgaven.’
Hoe gaat deze actieagenda helpen om de verhoudingen te verbeteren?
‘De agenda heeft pas waarde als we erin slagen dit met elkaar goed uit te voeren. Daarom vond ik de reactie van Liesbeth Spies heel mooi. De actieagenda staat of valt met de manier waarop we gaan samenwerken. En we moeten met elkaar in gesprek blijven, ook als het lastig wordt. Dat is ook de essentie van het document.’
Een belangrijk onderdeel van de actieagenda is de uitvoerbaarheidstoets. De VNG is daar blij mee, maar met de kanttekening dat die dan serieus moet worden genomen. Een Haags wetgevingstraject kent immers vaak een eigen dynamiek. Hoe gaat u dat waarborgen?
‘De hele actieagenda is vastgesteld in de ministerraad en wordt dus ondersteund door alle ministeries. De uitvoerbaarheidstoets is een belangrijk kompas voor nieuw beleid of nieuwe wetgeving. We gaan van tevoren toetsen: is dit een kleine wijziging van wat we doen, of juist een heel grote? En wat is er dan nodig voor gemeenten om dit goed op te pakken? Dat is een traject dat we in gezamenlijkheid moeten doorlopen. Het is essentieel om dat aan het begin van een
‘Uiteindelijk moet je er met elkaar uit komen’
Wie is...
wetgevingstraject te doen. We hebben de afgelopen jaren gezien dat de uitvoerbaarheid op dat moment onvoldoende aandacht kreeg. Daarnaast gaan we, als er verstrekkende amendementen zijn ingediend die de uitvoering raken, opnieuw een toets doen. En als slot achter de deur willen we een jaar na de invoering een invoeringstoets doen, omdat we nu nog vaak signalen krijgen uit de praktijk dat bepaalde onderdelen van nieuw beleid niet goed werken.’
Dat vraagt, signaleert u in de actieagenda, ook ‘zelfbeheersing’ vanuit het rijk op het moment dat iets gedecentraliseerd is.
‘Ja, dat is heel belangrijk. Als je een taak decentraliseert moet er voldoende beleidsruimte zijn voor gemeenten of provincies om die taak uit te kunnen voeren. Ze hebben een autonome positie en open huishouding. Daarom is het ook belangrijk om vooraf duidelijk te hebben wanneer je een taak bij gemeenten neerlegt. Elzinga heeft daar goede analyses over gemaakt, en daarom gaan we werken aan een beleidskader dat dat moet afbakenen. Hoeveel ruimte moet er zijn om gemeenten de mogelijkheid te geven beleid uit te voeren, en wanneer kan het rijk een taak beter zelf doen, omdat het vooral uitvoeringsgericht is?’
De VNG wil ook een permanente vorm van geschillenbeslechting wanneer rijk en gemeenten er niet uitkomen. U wilt dat niet. Waarom niet?
‘We hebben daar met de gemeenten goede gesprekken over gevoerd. De VNG is hier duidelijk over geweest. Ik sluit echter aan bij adviezen van de Raad van State dat zo’n generieke geschillenbeslechting niet past in de interbestuurlijke verhoudingen en in het Huis van Thorbecke. Het is een verliesstrategie, want uiteindelijk moet je er wel met elkaar uit komen. Daarom vind ik het belangrijk om van tevoren goed na te denken over de uitvoerbaarheid. Dat moeten rijk en gemeenten goed organiseren. Ik kan me wel goed indenken dat we bij het maken van nieuwe wetgeving afspraken maken voor wanneer je er in dat individuele geval niet uitkomt. Maar ik vind het een stap te ver om altijd met zo’n instrument te werken.’
Een ander openstaand vraagstuk zijn de financiën vanaf 2026. De VNG spreekt van een financieel ravijn. Snapt u dat gemeenten hier zenuwachtig van worden?
‘Samen met de staatssecretaris van Financiën hebben we op Prinsjesdag voor 2026 één miljard euro extra beschikbaar gesteld voor gemeenten, om voor dat jaar al duidelijkheid te bieden. Tegelijkertijd ligt er een belangrijke opdracht om te werken aan de structurele meerjarenfinanciering. Het is echt noodzakelijk om dat goed te regelen, zodat gemeenten goed hun werk kunnen doen. Daar voeren we met de VNG ook gesprekken over. We hebben van de Tweede Kamer een duidelijke deadline meegekregen. Bij de meicirculaire willen we inzicht bieden in waar we staan.’
U bent ook bezig met plannen om gemeenteraden te versterken. Waarom is dat nodig?
‘Het is ontzettend belangrijk dat raadsleden goed hun werk kunnen doen. De lokale democratie is essentieel voor datgene wat er in de gemeenschap gebeurt. Ik vind het zorgelijk om te zien dat ook raadsleden steeds meer met intimidatie en agressie te maken krijgen. Ze zetten zich in voor de samenleving. Dan is er niets zo afschuwelijk dat het goede werk dat je wilt doen, ertoe leidt dat jij of je gezin onder druk komt te staan. Een aspect dat hiermee samenhangt, is het verlof- en vervangingsvraagstuk. Daarover heb ik het nieuwe Adviescollege Rechtspositie Politieke Ambtsdragers advies gevraagd. Hoe kunnen we die regeling bij de tijd brengen voor mensen die jonge kinderen hebben of ouders die mantelzorg nodig hebben? Een van de andere bouwblokken is de financiering van lokale politieke partijen. Ik vind het belangrijk dat zij meer ondersteuning krijgen, zodat ze minder afhankelijk worden van giften en er meer inzicht is in de financiering. Die subsidie begint met een basisbedrag van 250 euro. Daarnaast is er een bedrag per inwoner. Voor een raadslid in Oldambt betekent dit dat er zo’n 620 euro subsidie komt. Dat loopt op naarmate de gemeente groter wordt. Ruim een derde van de kiezers heeft op een lokale partij gestemd. Daarom moeten we ervoor zorgen dat zij ook hun werk goed kunnen doen.’ ←
‘Het is echt noodzakelijk om de financiering goed te regelen’
9 MAART
Verbinden voor de menselijke maat Bunnik, 9.00-15.30 uur | samenvoordeklant.nl
9 MAART
Toekomst landelijk gebied
Online, 17.00-18.00 uur | vng.nl/agenda
10 EN 16 MAART
De lokale rekenkamer, is dat iets voor mij?
Online, 12.00-13.15 (10-3) en 20.00-21.15 uur (16-3) | nvrr.nl
15 MAART
Financieringsbehoefte netwerkbedrijven en veranderend energiesysteem
Online, 10.00-11.30 uur | vng.nl/agenda
16 MAART
Grip op digitale toegankelijkheid
Online, 14.00-15.00 uur | digitaleoverheid.nl
16 MAART
Landelijk gemeentelijk netwerk 16-27 Amersfoort, 10.00-12.30 uur | vng.nl/agenda
60% van de gemeenteambtenaren volgde in 2022 een cursus
In andere sectoren is dat gemiddeld 49 procent. Bron: SER en TNO.
Heeft u brand of waterschade gehad en moet u tijdelijk uw woning verlaten? Wij begrijpen dat dit een he l vervelende situatie is, wij nemen een deel van uw zorgen uit handen. Calamitijdelijk heeft jarenlange ervaring met het verzorgen en begeleiden van een geschikte vervangende woonruimte. Het enige at we van u vragen is een moment van uw tijd voor een essentieel intakegesprek. Wij factureren rechtstreeks naar uw verzekeringsmaatschappij zodat u geen omkijk heeft naar de financiën, daarbij wordt rekening gehouden met het bedrag at u mag verwonen.
Perfecte win-winsituatie:
De schade expert wordt ontzorg : Deze heeft vaak door de vele schades die hij weg moet rijden op een dag geen tijd en het netwerk niet om geschikte en passende (woon)ruimte te vinden.
De verzekeraar heeft er baat bij, want de totale kosten van tijdelijke woon- of bedrijfsruimte via Calamitijdelijk zijn lager dan voor andere alternatieven.
Jullie maken als gemeente een onvergetelijke indruk bij jullie klanten.
Jullie klanten profiteren van de best beschikbare oplossing voor tijdelijke woon- of bedrijfsruimte.
Gooimeer 1, 1411DC Naarden
Tel: 035 – 700 9788
Mail: info@calamitijdelijk.nl
3 VRAGEN AAN...
Dertien gemeenten dringen er in een brandbrief bij Eneco op aan de tarieven voor stadsverwarming te verlagen. Wethouder Paul van Ruitenbeek (NatúúrlijkHouten) van Houten is een van de ondertekenaars.
Vanwaar jullie brandbrief?
‘Inwoners die zijn aangesloten op stadsverwarming trekken bij ons aan de bel over het nieuwe tarief. Dat is letterlijk verdubbeld. Ondanks het prijsplafond maken ze zich zorgen over de betaalbaarheid. Stadsverwarming is een collectieve voorziening waarvoor de eindgebruiker betaalt voor zowel de afgenomen warmte als voor de vaste kosten. Als gebruikers afhaken, worden de vaste kosten verdeeld over minder aansluitingen. Daar zit ik als wethouder duurzaamheid niet op te wachten. Daarnaast is het voor de beeldvorming rond warmtenetten niet goed, want we zetten daar bij de energietransitie juist op in.’
Energie is toch voor iedereen duurder geworden?
‘Over het algemeen is stadsverwarming niet goedkoop. Eneco gaat uit van een gemiddeld huishouden, maar bij een wat groter gezin en groter huis tikt het behoorlijk aan. Iedereen heeft een hogere gasrekening, maar die beweegt mee bij variabele contracten. Bij stadsverwarming is het inkoopmoment van het gas voor de warmtekrachtcentrale bepalend voor de rest van het jaar. Daar zit geen fluctuatie in. De Autoriteit Consument & Markt keurt de tariefstijging goed. Bedrijfseconomisch gezien begrijp ik het nog wel. Maar Eneco heeft ook een maatschappelijke functie. Eneco betaalt een hogere prijs voor het gas dat ze inkopen. Tegelijkertijd heeft het bedrijf veel windmolens die wel flinke winst draaien. Het is redelijk om daar in deze bijzondere tijden rekening mee te houden. Zorgverzekeraars kiezen er bij de jaarlijkse vaststelling van de tarieven soms ook voor in te teren op de reserves.’
Gemeenten verkochten destijds hun aandelen in Eneco. Houten was geen aandeelhouder. Bent u blij dat de Warmtewet ze weer aan het roer zet via een meerderheidsbelang in toekomstige warmtenetten?
‘Als aandeelhouder had de overheid in deze kwestie nog wel iets kunnen betekenen. De energiebedrijven zijn geprivatiseerd. Dat zou leiden tot lagere tarieven en betere service. Die service is echt wel verbeterd, maar we hebben nooit stilgestaan bij het scenario dat de markt een heel andere kant op kan gaan. Ik snap dat minister Jetten voor Klimaat en Energie via de Warmtewet de monopoliepositie op warmtenetten wil doorbreken. Wel zie ik beren op de weg. Gemeenten zouden geen warmtekrachtcentrales moeten exploiteren. Gebrek aan kennis en kunde zet hen op achterstand. De markt zal het uiteindelijk voor een belangrijk deel gaan uitvoeren, dat kan niet anders. Voordeel is wel dat de overheid maatschappelijke onrust beter kan door vertalen en kan sturen op een lagere leveringsprijs.’ (MM) ←
HET CORRECTIEF REFERENDUM IS EEN KLEINE STAP DICHTERBIJ GEKOMEN, MAAR NOG ALTIJD VER WEG. EEN BELANGRIJKE LES VOOR GEMEENTEN DIE EEN VOLKSRAADPLEGING HOUDEN: KIES VOOR EEN EENDUIDIGE VRAAG.
In De Ronde Venen wordt dezer dagen niet alleen campagne gevoerd voor de verkiezingen voor provincies en waterschappen, maar ook over de toekomst van het gemeentehuis. Dat is verouderd, niet duurzaam genoeg en voldoet niet meer aan de brandveiligheidseisen. De vraag is: wat nu? Bij het referendum liggen twee opties voor: een ingrijpende renovatie van het bestaande gemeentehuis (kosten: 22,5 miljoen euro) in het centrum van Mijdrecht, of de bouw van een nieuwe gemeentehuis (21 miljoen euro) aan de rand van het dorp, naast het zwembad. Op de oude locatie komt dan ruimte voor nieuwbouw, met daarin ook nog een plek voor een publieksbalie van de gemeente, voor bijvoorbeeld het ophalen van een paspoort of rijbewijs.
Het referendum komt er op initiatief van de lokale partij Ronde Venen Belang. Die ging de gemeenteraadsverkiezingen in met de slogan ‘Jij mag het zeggen’ en werd vorig jaar met afstand de grootste partij. Lijsttrekker Maarten van der Greft werd in het nieuwe college wethouder Inwonersparticipatie. ‘De discussie over het gemeentehuis speelt al een jaar of tien in De Ronde Venen,’ zegt Van der Greft. ‘Toen wij de verkiezingen wonnen, met het referendum als een van de speerpunten, was dit het meest logische onderwerp om een referendum over te houden. Dit is het meest geschikte onderwerp.’
Referenda zijn belangrijk, zegt Van der Greft, ‘omdat we als lokale overheid willen luisteren naar onze inwoners en hen willen betrekken bij het uitwerken van onze plannen. Het referendum is daarmee het sluitstuk van ons inwonersparticipatiebeleid.’
Het referendum is opnieuw actueel nu de Tweede Kamer in februari het initiatiefwetsvoorstel van SP-Kamerlid Renske Leijten aannam waarmee het correctief referendum in de Grondwet wordt vastgelegd. ‘Een groeiende groep mensen voelt zich niet vertegenwoordigd door de politiek en beleidsmakers’, stelt Leijten. Met het aannemen van het voorstel is het voorstel om het correctief referendum in de Grondwet te verankeren nog geen wet. Mocht het aangenomen worden in de Eerste Kamer, dan volgt er na de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen, normaliter in 2025, een tweede lezing. Daarbij is een tweederdemeerderheid nodig. In de Tweede Kamer gaat het dan om honderd van de honderdvijftig zetels. Op dit moment is die meerderheid er niet; de teller bleef staan op 86 zetels.
De Kamer schrapte in het wetsvoorstel wel de verplichting voor gemeenten en provincies om een correctief referendum mogelijk te maken, door de optie facultatief te maken. Dat was overigens ook de wens van de VNG.
Van der Greft is in principe voorstander van een correctief referendum. Tegelijk maakt het voor de voorstanders van het referendum eigenlijk niet uit welke vorm die volksraadpleging heeft. ‘Als het advies duidelijk is, volgen de voorstanders het toch wel op’, zegt hij. ‘Waarom zou je een duidelijke uitslag naast je neerleggen?’
Een belangrijke les bij het referendum, zegt Van der Greft, is dat je de kiezers een duidelijke keuze voorlegt. Renovatie of nieuwbouw van het gemeentehuis, bijvoorbeeld, wel of geen rondweg, of een gemeentelijke herindeling. ‘Een ingewikkelde vraag is niet geschikt voor een referendum. De belangrijkste les is: houd het simpel.’
Zoetermeer hield gelijktijdig met de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar een raadgevend referendum over het afvalbeleid. De stembusgang werd aangevraagd door de inwoners, op basis van de daarvoor in de APV vastgestelde regels. In de campagne in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum ging het in Zoetermeer haast alleen over het afvalvraagstuk.
De uitslag was op het eerste oog glashelder: met een opkomst van 51,9 procent stemde 81 procent tegen het beleid. De gemeenteraad vroeg na de uitslag het college om de plannen in te trekken, hetgeen ook gebeurde. Zoetermeer broedt sindsdien op een nieuw beleid.
Toch heeft VVD-raadslid Berend Aptroot geen goede herinneringen aan de stembusgang: ‘De vraag was veel te breed. Het afvalbeleid werd op alle fronten vernieuwd. Inwoners moesten meer afval gaan scheiden, zouden meer containers in de tuin krijgen en zouden moeten betalen per zak of kilo afval. Dit was zo complex dat het eigenlijk niet referendabel was.’ Want het afvalplan werd weliswaar ruim verworpen, er zijn volgens Aptroot ‘geen eenduidige redenen aan te wijzen waarom mensen tegen hebben gestemd. We moeten nu terug naar de tekentafel, maar we weten door welke aspecten de inwoners tegen dit plan waren.’ Die onduidelijkheid is de reden waarom Aptroot in beginsel tegen referenda is. ‘De vraagstukken zijn vaak te complex. We hadden beter een enquête kunnen houden. Dan kun je beter uitvragen welke onderdelen inwoners wel goed vinden en welke niet.’
De campagne in De Ronde Venen begint ondertussen op stoom te komen, zegt Van der Greft. ‘Ik spreek steeds meer mensen die het erover hebben.’
De gemeente adverteert in de lokale media over het referendum en verspreidt flyers om mensen te wijzen op de stembusgang. Wanneer is hij tevreden? ‘Als de opkomst goed is, er een duidelijke uitslag ligt en de raad uiteindelijk een besluit neemt.’ ←
Berend Aptroot raadslid Zoetermeer
‘Waarom zou je een
BETER ZICHT OP SCHADELIJKE UITSTOOT
De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied houdt sinds kort met camera’s zicht op de uitstoot van schadelijke stoffen door Tata Steel, in Velsen. Het gaat om een proef, waarmee de dienst het toezicht op de kooksgasfabrieken van de staalproducent wil verbeteren.
De omgevingsdienst heeft het bedrijf eerder al drie keer een last onder dwangsom opgelegd, om te voorkomen dat Tata nog zogeheten rauwe kooks uitstoot. Bij die uitstoot komen zeer zware stoffen vrij, die schadelijk zijn voor mens en milieu.
HET LIJKT EEN VERANDERING VAN NIKS, MAAR EIGENLIJK IS HET REVOLUTIONAIR. SINDS EEN PAAR MAANDEN SPREKEN ZE IN DE REGIO HOLLAND RIJNLAND NIET MEER VAN LEERPLICHT, MAAR VAN LEERRECHT. HET PAST IN EEN LANDELIJKE TREND.
In 2018 zei Kinderombudsman Margrite Kalverboer al in VNG Magazine dat leerplichtambtenaren eigenlijk leerrechtambtenaren zouden moeten heten. ‘Vluchtelingenkinderen zeggen: wat fijn dat ik hier naar school mag. Nederlandse kinderen zien het niet als een recht, maar als een plicht.’ Die wens is in Holland Rijnland, waar het woord leerplicht onlangs is geschrapt, waarheid geworden: de L in voorheen het Regionaal Bureau Leerplicht (RBL) staat tegenwoordig voor leerrecht
Want hoe was de praktijk lange tijd? Volgens de wet zijn kinderen verplicht onderwijs te volgen. Doen ze dat niet, dan volgen strafrechtelijke sancties. Maar gaandeweg werd duidelijk dat schoolverzuim vrijwel nooit op zichzelf staat. Straffen hielp niet om de achterliggende
problematiek op te lossen. En dus gingen RBL-consulenten – in Holland Rijnland heten ze nu ook officieel leerrechtconsulenten – zich steeds vaker bemoeien met de vaak complexe problematiek van de zogenoemde thuiszitters. Niet door ouders een standje te geven, maar juist door samen met ouders, school en –indien nodig – hulpverleners te zoeken naar oplossingen. Die maatschappelijke realiteit vormde de achtergrond van de naamswijziging van het RBL. ‘De focus ligt op het ontwikkelingsproces van het kind, en zo hoort het ook’, zei Jolanda Langeveld bij de officiële naamswijziging.
MEER DAN COSMETISCH
Langeveld is wethouder (Nieuw Lisse) van Lisse en als lid van het dagelijks bestuur van Holland Rijnland politiek verantwoordelijk voor het RBL. Ze zegt
dat de ontwikkeling van plicht naar recht al gaande was toen zij vijf jaar geleden wethouder werd. ‘Maar vorig jaar bedachten we dat het nu wel tijd was om de naam te veranderen.’
Het was belangrijk om de andere werkwijze in de naam tot uiting te laten komen, zegt ze. Het lijkt cosmetisch, maar er schuilt een hele wereld achter. ‘Wij vinden hier echt dat ieder kind recht heeft op onderwijs. We nemen hier ál het verzuim onder de loep, zowel het ongeoorloofd verzuim dat we wettelijk moeten aanpakken als het langdurig geoorloofd verzuim. En dat doen we met zo veel mogelijk partners.’
Kinderen willen het gevoel hebben dat ze mogen meedoen, zegt Langeveld. ‘Met drang en dwang denk je misschien veel te kunnen bereiken, maar in de praktijk is dat helemaal niet zo. Dat meedoen, dat is zoveel meer dan naar school gaan.
Onderwijs is niet alleen leren en toetsen maken, het is ook deelnemen aan de maatschappij, meedoen aan activiteiten, vrienden maken. Dat hoort er allemaal bij.’
Dat kinderen naar school gaan zelf ook als plicht zien, als iets vervelends, is een misvatting, denkt Langeveld. ‘Je hebt op school allemaal weleens een minder leuke dag. Maar als een kind uitvalt, is er echt iets aan de hand. In plaats van te straffen is het altijd beter om met elkaar in gesprek te gaan. Waarom valt een kind uit? Dat kan zijn omdat het zich op school eenzaam voelt, of faalangst heeft, of op het verkeerde niveau moet werken. Maar het kan natuurlijk ook gewoon in de thuissituatie zitten, dat een kind in z’n hoofd met heel andere dingen bezig is. Dan helpen drang en dwang niet, dan heb je een plan van aanpak nodig hoe je die moeilijke periode gaat overbruggen en wat je kunt doen om ervoor te zorgen dat het kind wél naar school kan gaan. Dat doe je samen, met het kind, ouders, school, jeugdteams en jeugdzorg als dat nodig is.’
Dat er in Nederland zoiets als een leerplicht is, is een feit. Maar of het strafrechtelijk afdwingen daarvan een heilzame weg is, is de grote vraag. Dat was ook de reden waarom de Raad voor
de Kinderbescherming, de VNG, het Openbaar Ministerie, Halt en de landelijke vereniging voor leerplichtambtenaren Ingrado in 2017 de Methodische Aanpak Schoolverzuim (MAS) ontwikkelden en uitrolden over het land.
Volgens Ingrado-bestuurder Corien van Starkenburg vraagt de bescherming van het recht op onderwijs en ontwikkeling om een integrale aanpak waarin zorg en hulp vooropstaan. Handhaving van de wet is pas in uiterste instantie aan de orde. Ook was het nodig dat landelijk eenduidiger gewerkt ging worden door leerplichtambtenaren en de regionale meld- en coördinatiecentra (RMC’s) die zich richten op het realiseren van een passende onderwijs- of arbeidsmarktpositie voor jongeren tussen de 18 en 23 jaar.
De MAS vertaalde de al langer gaande verschuiving in het werk van de leerplichtambtenaar in een eenduidige methodiek: van handhaving naar hulp-
verlening. Voor de leerplichtambtenaar is een schakelrol weggelegd in de coördinatie van alle betrokken ketenpartners. Deze zit, zegt Van Starkenburg, nu meer aan de voorkant om te voorkomen dat kinderen thuis komen te zitten in plaats van naar school gaan. En het werkt: Ingrado schat dat in nog geen vijf procent van de gevallen van ongeoorloofd verzuim een proces-verbaal wordt opgemaakt.
Senne Janssen is als manager Uitvoering bij het Holland Rijnland ambtelijk verantwoordelijk voor het RBL. Hij zegt dat er steeds meer bewijs is dat criminaliseren weinig zin heeft. ‘De MAS heeft ervoor gezorgd dat er landelijk meer uniform wordt gewerkt, maar juist de transitie van leerplicht naar leerrecht, als cruciale schakel tussen onderwijs en jeugdhulp, wordt in die aanpak nog onvoldoende omschreven. Dat is niet
‘Als een kind uitvalt, is er echt iets aan de hand.’
‘Als een kind uitvalt, is er echt iets aan de hand’
erg, maar het is wel de richting die veel regio’s nu inslaan. Daarmee is het eigenlijk tijd voor een MAS 2.0.’ Wat nu ook wenselijk zou zijn, zegt Janssen, is een nieuwe Leerplichtwet waar hij de praktijk van Holland Rijnland in kan herkennen. ‘Dat zou helpen, maar ook met een nieuwe Leerplichtwet heb ik niet de illusie dat er in 2030 geen thuiszitters meer zijn. Wil je ieder kind het onderwijs geven dat het verdient, dan zou je de onderwijsbegroting bij wijze van spreken moeten verdrievoudigen.’
Janssen: ‘Wat ik hoop en eigenlijk ook wel verwacht, is dat er over het komend decennium meer arrangementen ontstaan op het snijvlak van onderwijs en zorg – het onderwijs-zorgcontinuüm noemen wij dat. Nu hoor ik af en toe nog mensen zeggen dat het onderwijs voorliggend is, of de zorg. Dan kijk je niet door de integrale bril. Een kind kan altijd leren, misschien niet voor honderd procent in de klas maar dan zeker een aantal uren per week op de dagbesteding. Dat is voor gemeenten ook aantrekkelijk. Nu betalen zij honderd procent van die zorg, maar als het kind daar ook wat onderwijs volgt kan OCW meebetalen.’
Wethouder Langeveld sluit zich daarbij aan. ‘Ik zou ook willen dat ontwikkelingen zoals die van ons landelijk meer worden gesteund. En dat er meer maatwerk mogelijk is, dat we durven kijken naar wat nu echt nodig is voor een kind. Als je ziet waar kinderen nu tegenaan lopen, dat is een heel andere problematiek dan tien jaar geleden. We hebben
met de Leerplichtwet ooit iets in het leven geroepen wat goed werkte. Dan is er de neiging om daaraan vast te houden. Maar soms is het belangrijk om iets nieuws te ontwikkelen omdat de wereld niet meer hetzelfde is als in 1969, toen de huidige Leerplichtwet van kracht werd.’
De wethouder denkt dat het werk van de leerplichtambtenaar/leerrechtconsulent veel leuker is geworden. ‘Onze mensen zitten nu vaak in één ruimte met mensen uit verschillende disciplines. Dat vraagt om andere competenties. Regie voeren bijvoorbeeld, je hebt geen formele macht maar hoe kun je zo’n school of een jeugdteam toch beïnvloeden en meekrij-
gen in een ontwikkeling? Dus er wordt het nodige gevraagd van onze mensen, maar ze kunnen wel doorgroeien in hun functie. Voorheen had je gewoon een aantal wetten en regels waarmee je aan de slag moest. Dat was een comfortabele positie, zou ik bijna zeggen, je kon het niet makkelijk fout doen. Het is nu ingewikkeld om met elkaar te zoeken naar een oplossing. En soms is dat maatwerk waarvan je niet goed weet of dat gaat aanslaan of niet. Dan is het ook wel een beetje trial and error. We gaan iets proberen en als het niet is wat het moet zijn, dan gaan we iets anders doen. Dat is spannend, daar moet je wel tegen kunnen. Maar als het lukt, geeft dat ontzettend veel voldoening.’ ←
‘Ik heb niet de illusie dat er in 2030 geen thuiszitters meer zijn’
Burgemeester Sybrand Buma van Leeuwarden, voorzit ter van de veiligheidsregio Fryslân, wil pas iets beloven
NRC 22 februari
De eed of belofte mag in heel Fryslân ook in het Fries worden uitgesproken. Dat bevestigt minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken. Ze stuurt een brief aan de Friese gemeenten om de regels te verduidelijken.
In januari ontstond onduidelijkheid over de vraag of nieuwe Nederlanders bij de naturalisatieceremonie die eed in Fryslân ook in het Fries mogen afleggen. Dat mag op basis van artikel 10 van de Wet gebruik Friese taal, maar niet alle gemeenten zijn bekend met die bepaling.
Die bepaling geldt niet alleen voor naturalisaties, maar voor alle situaties waarin de eed of belofte moet worden afgelegd. Ook de uitgebreidere ambtseed, die per overheidswerkgever verschilt, mag in het Fries worden afgelegd, als de specifieke gemeente dat zo heeft geregeld. De bekrachtiging mag dus op basis van artikel 10 sowieso in het Fries, schrijft de minister. Het kabinet en de provincie Fryslân werken aan nieuwe bestuursafspraken over het gebruik van de Friese taal. De huidige afspraken lopen eind 2023 af. Bruins Slot zal voor die tijd gemeenten per brief meer duidelijkheid geven over het gebruik van het Fries bij de eed of belofte. (RvdD) ←
Beste Thorbeckeprofessor, IN DEN HAAG WERD ONLANGS EEN DEMONSTRERENDE GEMEENTEAMBTENAAR AANGEHOUDEN. MOGEN AMBTENAREN DEMONSTREREN?
NAAM BIJ REDACTIE BEKEND
Beste vragensteller,
In principe wel. Ambtenaren genieten dezelfde grondrechten als iedere andere
goede vervulling van de functie moet
volgen. Veroordeeld worden voor een strafbaar
algemene zin wel een grond voor ontslag zijn. Dat mag dan niet als extra straf worden opgelegd, maar bijvoorbeeld als
door dat strafbare feit niet meer houdbaar is geworden. ←
Geerten Boogaard, Thorbeckehoogleraar
voor Geerten Boogaard?
hoogleraar@ vngmagazine.nl.
Het rijk vergeet dat ik met extra geld niet meteen een arts heb.
FLEXWONEN
DOOR DE KRAPPE WONINGMARKT KIJKEN GEMEENTEN MET INTERESSE NAAR FLEXIBELE EN TIJDELIJKE WOONOPLOSSINGEN. KOPLOPER EINDHOVEN ZIET DE KANSEN EN ZET IN OP SNELLE DOORONTWIKKELING. DE TOEKOMST IS AAN PREFAB, BIOBASED EN HERBRUIKBARE SYSTEEMBOUW.
Eindhoven gebruikt het concept flexwonen al langer in de letterlijke zin van het woord: snel handelen om mensen die met spoed een woning nodig hebben te kunnen helpen. De woonvorm kenmerkt zich door het tijdelijke karakter. Die tijdelijkheid kan van de woning zelf zijn, van de duur van de bewoning of van het gebruik van de plek waarop de woning wordt geplaatst. Eindhoven heeft afspraken met de vier woningcorporaties gemaakt om structureel te voorzien in deze woonvorm. Flexwonen is eveneens opgenomen in de woonvisie. Het gaat letterlijk om alle mogelijke woonvormen voor spoedzoekers.
OPLOSSINGSMODUS
Tijdelijke huizen op het voormalige slachthuisterrein aan de Berenkuil in Eindhoven.
(Beeld: gemeente Eindhoven)
‘In Eindhoven zijn niet de woningen flex, maar de concepten’, opent bouwwethouder Mieke Verhees (PvdA). ‘We grijpen iedere kans om in deze ingewikkelde markt woningen toe te voegen. Dat kan in de bestaande voorraad door kantoren te transformeren, of door op tijdelijke locaties woningen te plaatsen. Dat zijn plekken die pas verderop in de tijd in ontwikkeling gaan of waar de ontwikkeling door de crisis is vertraagd.’ Ervaring van de corporaties leert dat er groepen zijn die soms buiten de urgentieregeling vallen, maar die wel acuut een woning nodig hebben.
Mieke Verhees wethouder Eindhoven
Een voormalig kantoorpand van de Eindhovense woningcorporatie Woonbedrijf is in 2018 getransformeerd naar een gebouw met tijdelijke woningen.
(Ontwerp: architecten|en|en, beeld: Base Photography)
Daarnaast staat de stad qua woonopgave voor een enorme opgave vanwege de snelle groei. Vanuit die woningnood en de behoefte aan nieuwe concepten voor wonen, ontstond Living LAB 040, een proeftuin om het stedelijk wonen van de toekomst uit te vinden, te testen en door te ontwikkelen. In Eindhoven ontstaan snel innovatieve ideeën, zegt Verhees. De lijntjes met mensen die oplossingen kunnen bieden, zijn kort. De gemeente zit snel in de oplossingsmodus en kent de problemen die spelen.
De ervaring leert Verhees dat flexwonen in de bestaande bouw gemakkelijker toepasbaar is dan het neerzetten van verplaatsbare woningen op tijdelijke locaties. Eindhoven heeft geen ruimte om aan de stadsgrenzen te bouwen. Het is een kwestie van verdichten, en bouwplekken zijn niet zomaar beschikbaar. Wordt er al een locatie gevonden, dan is er vaak iets mee aan de hand. ‘De corporaties hebben tot nu toe bijna vierhonderd units voor studenten bijgezet en zo’n dertig tijdelijke woningen, maar het valt niet mee,’ zegt Verhees. ‘Op de ene plek vormt een te
korte exploitatietermijn een probleem, op een andere plek ontstaan problemen door vervuilde grond en geluidscontouren, of spelen opeens flora en fauna een rol. We denken dat het heel snel kan, maar ook het plaatsen van tijdelijke woningen is gebonden aan de traditionele regelgeving.’
De exploitatietermijn is wel iets om goed rekening mee te houden, vindt Verhees. Het moet uit te leggen zijn hoeveel maatschappelijk geld het kost om tijdelijke woningen voor een korte periode neer te zetten. ‘Dat moet in verhouding staan tot het doel dat we dienen.’ Wat haar betreft, neemt de gemeente daarbij niet zozeer een financieel risico, die gaat een investeringsverplichting aan om een locatie bouwrijp te maken. Die kosten zijn er sowieso. ‘Qua kosten voor de woning bestaat een grote bandbreedte. Als je niet oppast, dan wordt er snel met grote bedragen gerekend. Er zijn ook minder dure oplossingen. Daar zetten wij op in.’
BIOBASED BOUWEN
Verhees zet zo veel mogelijk in op biobased bouwen met herbruikbare materialen. Hoewel nog in de begin-
‘Als we op de klassieke manier blijven bouwen, wordt er geen woning meer opgeleverd’
fase liggen daar de kansen. ‘Al doende leren en ontwikkelen we. Daarin zit de innovatie.’ Andersoortige businessmodellen stimuleren circulair en biobased bouwen. Dat geldt ook voor de berekening van de grondexploitatie. Hergebruik wordt beloond. ‘Het gebruik van in de fabriek gefabriceerde panelen van natuurlijke materialen levert aan alle kanten winst op. Er zijn minder vaklui als metselaars nodig. Daar is toch al een gebrek aan. Het gebruik van natuurlijke producten verbreedt de inzet van bouwmaterialen. Met prefabpanelen bouw je sneller en tegen lagere kosten.’ Alleen de opschaling vormt volgens de wethouder nog een probleem. Ze probeert bij tijdelijk woonconcepten biobased bouwen in te zetten, om duidelijk te maken dat juist daarmee de ambitie voor flexwonen ingevuld kan worden.
Het living lab wil ook laten zien dat zelfs de openbare ruimte circulair valt te maken. Er zijn innovatieve partijen die wegdelen leveren die eenvoudig op te pakken zijn om op een nieuwe locatie een tijdelijke weg neer te leggen, inclusief onderdelen als wateropvang in het wegdek. ‘Technisch kan het, maar verdienmodellen en wet- en regelgeving stimuleren dit nog niet. Daar moet het rijk stappen in zetten om te versnellen.’ Verhees probeert hierover ook afspraken te maken met omliggende gemeenten in het uitvoeringsplan van de woondeal. ‘De overheid kan door regelgeving de markt een bepaalde kant opduwen en via afspraken massa realiseren. Als we op de klassieke manier blijven bouwen, wordt er geen woning meer opgeleverd. De regelgeving rond de uitstoot van stikstof en CO2 laat geen enkele ruimte.’
Er is een financiële herplaatsingsgarantie in de maak die zorgt voor het herplaatsen van flexwoningen. Dat helpt, erkent Verhees, maar dan moeten die plekken er wel zijn. Bovendien gaat de garantie pas na tien jaar in. Daar moet wel een locatie bij passen. ‘Ik beschik over een locatie die vijf jaar ruimte biedt. We zijn nog steeds aan het rekenen hoe het exploitatiemodel rond te krijgen.’
Eindhoven heeft in de afgelopen jaren in de bestaande bouw zo’n duizend flexwoningen gerealiseerd.
Voor de verplaatsbare woningen zijn prestatieafspraken gemaakt om er in de komende twee jaar in totaal vijfhonderd tot tweeduizend te realiseren. ‘Het is ook
maar net wat je meetelt. We hebben een mooi plan voor transformatie in de maak waar ik nog niets over kan zeggen. Tel je die mee dan komen we veel hoger uit. In de wijk Buurtschap te Veld worden 650 woningen ontwikkeld. We rekken het begrip enigszins op omdat we toekomst zien in verplaatsbaar en veranderbaar bouwen op weg naar de circulaire economie. Het groeit een beetje naar elkaar toe allemaal.’
De bouwwethouder ervaart wel weerstand bij inwoners tegen ontwikkelingen die de omgeving aantasten, niet alleen tegen flexwonen. Eindhoven moet als bestaande stad verdichten door de toevoeging van 40.000 woningen. Bijna alle trajecten zijn ingewikkeld, slechts enkele projecten gaan snel. Verhees vind het een maatschappelijke discussie waard om te kijken hoe tolerant inwoners zijn. Ze zegt dat het belangrijk is dat inwoners zich kunnen inleven in mensen die een woning zoeken.
In het begin riep flexwonen wel een ‘bepaald beeld negatief beeld op, ook intern in de organisatie’, weet ze. Tegenwoordig zijn verplaatsbare woningen van goede kwaliteit, en is het negatieve beeld veranderd. ‘Bij de realisatie van het eerste flexwonencomplex in de bestaande bouw vond de omgeving het best ingewikkeld. Daarom werd besloten iets in de plint van het project voor de buurt te organiseren. Dat hielp.’ Bij het differentiëren van buurten zet Eindhoven ook op studenten in. In Woensel-West huisvest de corporatie studenten met korting op de huur. Als tegenprestatie zetten ze zich als vrijwilliger in de buurt in met concrete taken als kinderopvang. ‘Dat werkt heel goed.’
Verhees adviseert gemeenten in hun zoektocht naar mogelijk interessante locaties voor tijdelijke woningen vooraf zo veel mogelijk aan de weet te komen. Wat is bijvoorbeeld de kwaliteit van de grond? ‘Soms zijn wij hier met oplossingen bezig en doemen er toch nog allerlei nieuwe problemen op. Flexwonen is bedoeld om snel te acteren. In de praktijk vertragen die problemen het proces. Zet daarom alleen in op de kansrijke locaties waarbij vooraf duidelijk is dat daar niet zoveel speelt. Dat geeft de minste kans op verspilling van energie en capaciteit. In de steden is dat ingewikkeld want die plekken zijn er niet zoveel.’
De energieprijzen keren waarschijnlijk niet meer terug naar de oude niveaus. Des te meer reden om versneld afscheid te nemen van fossiele energiebronnen. Gebiedsontwikkeling biedt een uitgelezen kans om dat op grote schaal én innovatief te doen, zegt Patrick Joosen, regiodirecteur Zuid-West van BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling en ambassadeur voor het thema Duurzaamheid. ‘Laten we die kans nú grijpen.’
46,8 miljard kubieke meter. Zoveel aardgas werd in 2011 uit de Groningse bodem opgepompt. De energieprijzen? Die kwamen dat jaar niet of nauwelijks in het nieuws. Maar in 2011 werd ook gestart met Kortenoord, een nieuwbouwwijk zonder aardgas. Een gebiedsontwikkeling van BPD, in nauwe samenwerking met de gemeente Wageningen. De eerste bewoners wonen er nu tien jaar. Hun woningen worden verwarmd én (in hete zomers) gekoeld met een wko-systeem. Elektriciteit komt zoveel mogelijk uit zonnepanelen. Rijd er rond en je ziet het: de wijk is groen, goed en geslaagd. En populair. Niet in de laatste plaats door de (soms extreem) lage energielasten.
‘Sinds 2011 is de wereld nogal veranderd,’ zegt Patrick Joosen met gevoel voor understatement. ‘Wat toen vooruitstrevend was, is nu standaard. Duurzaamheid zit in elke gebiedsontwikkeling van BPD. Het kennisniveau is enorm gestegen, ook doordat we een speciaal Expertteam Duurzaamheid hebben opgericht. Een nieuwe, jonge generatie ontwikkelaars verwacht niet anders dan dat we aandacht besteden aan energie en klimaat. En onze klanten doen dat ook, zeker nu. Het is geen issue meer, het is van ons allemaal.’
Gas uit Groningen, dat kan niet meer. Klimaatverandering is steeds zichtbaarder geworden in nu eens hete, dan weer kletsnatte zomers. Geopolitieke ontwikkelingen drijven de energieprijzen op naar tot voor kort onvoorstelbare hoogten. De kans is groot dat ze niet meer terugkeren naar de niveaus van vroeger. Het heeft ertoe geleid dat alle scepsis en terughoudendheid rond hernieuwbare energie zijn verdampt. Zonnepanelen, warmtepompen en isolatiematerialen zijn niet aan te slepen. Makelaars zien dat woningkopers veel meer dan vroeger naar het energiegebruik kijken. Meer dan ooit is een aantrekkelijke woning een energiezuinige woning. Juist de nieuwbouwwoning heeft daardoor ijzersterke papieren. Joosen: ‘Het is eigenlijk een bijzonder product. Een nieuwbouwwoning kan energieneutraal zijn, of zelfs energie leveren. Sowieso kan hij altijd nóg beter worden afgestemd op lager energiegebruik, en op reductie van de CO2uitstoot tijdens de bouw. Dat is een proces dat al langer gaande is, maar het komt nu in een stroomversnelling. Voor ons is dat nu de uitdaging: hoe presteren we nog beter? Hoe stemmen we onze producten nog beter af op wat mensen vragen?’
Innovaties op grote schaal
Als antwoord op die vraag noemt hij Valkenhorst, in de gemeente Katwijk. ‘Daar voeren we met waterleidingbedrijf Dunea en de gemeente gesprekken over vernieuwende combinaties van collectieve en individuele wko-systemen, gevoed door aquathermie. Of kijk naar de binnenstedelijke gebiedstransformatie Binckhorst, Den Haag. We passen er SmartWindows toe. Slimme ramen die zo energie-efficiënt zijn dat ze 15 procent energie besparen.’ De ramen zijn gekoppeld aan slimme zonwering en een slimme thermostaat. Zo kan de nieuwbouwwoning de aanjager zijn van innovaties in de energietransitie. Op grote schaal toegepast kunnen die innovaties een flink verschil maken.
Vooruitstrevend: geen doel op zich
BPD past de SmartWindows (van het Delftse bedrijf PHYSEE) als één van de eerste Nederlandse gebiedsontwikkelaars toe in woningen. Het getuigt van vooruitstrevendheid, maar dat is geen doel op zich. Joosen: ‘In 80 procent van onze projecten willen we beter presteren dan de norm. In de resterende 20 procent willen we echt méér: innovaties op het gebied van energie, circulariteit, duurzame mobiliteit, en klimaat en landschap.’
De energietransitie zet BPD zo aan tot betere prestaties – en tot een permanente bezinning op middelen, technieken en mogelijkheden. We lopen voorop, maar we willen bewezen technologie inzetten en zakelijk verantwoord opereren. Het moet betaalbaar blijven.’ Dat laatste is tegenwoordig belangrijker dan ooit. Joosen: ‘Door schaalgrootte kunnen we wonen bereikbaar en betaalbaar houden en tegelijk de energietransitie versnellen. Je kunt die verschillende opgaven goed combineren. Laten we de woningbouwopgave dus nog sterker verbinden met de energietransitie.’
BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling is de grootste gebiedsontwikkelaar in Nederland. Sinds de oprichting in 1946, toen nog onder de naam Bouwspaarkas Drentsche Gemeenten, heeft BPD de bouw van bijna 375.000 woningen mogelijk gemaakt. Vandaag wonen meer dan één miljoen mensen in woonwijken waarin de hand van BPD zichtbaar is. In 2019 richtte BPD ‘BPD Woningfonds’ op, een fonds volledig bestaand uit duurzame en betaalbare nieuwbouwhuurwoningen voor huishoudens met een middeninkomen in Nederland. Ga voor meer informatie over BPD naar www.bpd.nl
Klimaatverandering en intelligente technologieën hebben een grote invloed op de democratische rechtsstaat. Maar de kennis ervan ligt vooral bij deskundigen en universiteiten, signaleert schrijver, jurist en
Het wordt tijd voor een publiek gesprek over de veranderingen die op ons afkomen, schrijft hij in zijn nieuwe essay. Digitalisering biedt verregaande mogelijkheden om ‘burgers van bovenaf te controleren en te sturen’, signaleert Februari. Dat gaat verder dan alleen een ingreep in de privacy; zelfs als persoonsgegevens goed beschermd zijn, kan de overheid via nieuwe technologie gewenst gedrag afdwingen. Zo kan de
Milos Labovic was negen jaar lobbyist van Zeeland bij de instellingen van de Europese Unie.
In Lobbyist van Zeeland bundelt hij zijn ervaringen, zowel de successen als zijn falen. Het boek is behalve een persoonlijk verhaal van een Brusselse insider een handboek voor toekomstige lobbyisten, maar ook een ode aan Zeeland en Brussel.
Milos Labovic, Lobbyist van Zeeland, SWP, € 24,90.
overheid bepalen dat er toch nog een extra coronabooster nodig is om toegang te blijven houden tot evenementen. De coronacheck met de smartphone is vervolgens onverbiddelijk: zonder goed vinkje blijf je buiten. Ander voorbeeld: nieuwe slimme auto’s kennen de mogelijkheid om van buitenaf in hun snelheid begrensd te worden. Handig als je wilt dat bestuurders zich in de bebouwde kom aan de maximumsnelheid houden. Zo wordt, stelt Februari, ons vertrouwde rechtssysteem vervangen door een nieuwe manier om met technologie menselijk gedrag te reguleren en te stimuleren. Maar willen we dat wel?
Maxim Februari, Doe zelf normaal. Prometheus, € 22,50.
Het nieuwe televisieprogramma Burgerzaken (KRO-NCRV) belooft een inkijkje op de afdeling Burgerzaken van vijf gemeentehuizen.
Dat oogt interessant. Maar anders dan de titel belooft draait het niet om het werk van de ambtenaren, maar om de verhalen achter de mensen die bij Bugerzaken langskomen. Een gemiste kans voor wie had gehoopt op een echt inkijkje achter de gemeentelijke balie.
Burgerzaken, NPO 1, vijf dinsdagen 21.05 uur en via NPO Start.
DAT DE BURGEMEESTER PREVENTIEF FOUILLEREN STRUCTUREEL
Hij liep daar in de stad ’s avonds laat. Plotseling aan de overkant zag hij ze staan. Iemand riep ‘je hoort niet bij ons’. Mes, steek, pijn. Het zijn de eerste regels van Zwart Wit. Frank Boeijen schreef het nummer ter nagedachtenis aan de vijftienjarige Kerwin Duinmeijer. Die werd in de nacht van 20 op 21 augustus 1983 neergestoken in het centrum van Amsterdam. Hij raakte ernstig gewond en overleed enkele uren later in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. De dader was een zestienjarige plaatsgenoot.
Veertig jaar later vinden er nog altijd steekpartijen plaats onder jongeren. Dat zorgt niet alleen voor groot persoonlijk leed, maar ook voor onveilige straten of buurten. Burgemeesters worstelen met het probleem, dat zich vooral voordoet in de grote en middelgrote steden. Er wordt al jaren volop ingezet op preventie via scholen en sociale media. Influencers worden betrokken, net als straatcoaches en jeugd-boa’s. Uit verschillende onderzoeken blijkt echter dat het messenbezit onder jongeren niet daalt, maar juist een stijgende lijn laat zien. Ook lijkt zowel dader als slachtoffer eerder jonger dan ouder te worden.
Het kabinet heeft mede op basis van deze groeiende trend onder jongeren, oproepen uit de maatschappij en van een aantal burgemeesters
eind vorig jaar het Wetsvoorstel messenverbod ingediend. Die wijziging van de Wet wapens en munitie moet zorgen voor het terugdringen van het bezit en het gebruik van steekwapens in de openbare ruimte. Deze wetswijziging moet nog door de Eerste en Tweede Kamer worden goedgekeurd.
In Nederland mag het instrument preventief fouilleren in principe door gemeenten worden ingezet, mits de gemeenteraad akkoord gaat. Hiervoor is de Gemeentewet in 2002 voor de eerste keer gewijzigd. In 2014 en 2020 werd de wet uitgebreid, onder meer om preventief fouilleren in spoedeisende situaties eenvoudiger in te kunnen zetten en om de wet te moderniseren.
Er zijn grote verschillen tussen het eenmalig spoedeisend inzetten van preventief fouilleren zoals bij onaangekondigde coronademonstraties, of het structureel gebruiken om het wapenbezit terug te dringen. Het eerste is een relatief mild instrument, het tweede roept vaak weerstand op en leidt tot terughoudendheid. Dat blijkt ook uit een evaluatie door Pro Facto in opdracht van het WODC, het kennisinstituut voor het ministerie van Justitie en Veiligheid.
‘Bijna alle gemeenten in Nederland hebben inmiddels in de APV vastgelegd dat de burgemeester dit middel structureel mag inzetten’, zegt hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, een van de onderzoekers.
‘Burgemeesters van 68 gemeenten zien het ook daadwerkelijk als een bruikbaar middel. Daarvan is in vijftig gemeenten preventief fouilleren tot nu toe één tot maximaal vijf keer ingezet. Een kleine groep gemeenten gebruikt het frequenter, zoals Rotterdam en Zaanstad. Terugdringen van wapenbezit en daarmee gepaard gaand geweld is bij alle gemeenten het belangrijkste uitgangspunt.’
Winter: ‘Het is mij opgevallen in het onderzoek dat de meeste gemeenten voorafgaand aan de start van preventief fouilleren geen criteria opstellen, bijvoorbeeld over het aantal wapens dat moet worden binnengehaald of wanneer een fouilleeractie succesvol is. De omvang van het probleem wordt ook niet altijd goed in kaart gebracht. Als die groot is, is een structurele inzet van het middel wellicht meer gerechtvaardigd dan op basis van een enkel incident.
Verder is het proces zelf van tevoren vaak niet tot in detail vastgelegd. Dit maakt het erg lastig meten wat de effectiviteit van preventief fouilleren nu is. Rotterdam heeft bijvoorbeeld al jaren te maken met groeiend wapenbezit onder jongeren, en blijft preventief fouilleren daarom structureel inzetten. Ondanks dat het onvoldoende lijkt te helpen. Dat komt mede omdat er geen afweging is gemaakt of het een goed instrument is en of het juist wordt toegepast.’
ETNISCH PROFILEREN
Het instrument heeft volgens Winter aardig wat haken en ogen. Zo noemt hij het risico op etnisch profileren. ‘Geen enkele burgemeester kan garanderen dat dit niet gebeurt. De politie gaat soms onbewust ook af op intuïtie. En daar zit altijd een waardeoordeel in. Dat kan ertoe leiden dat het criterium van aselectief fouilleren niet juist wordt gehanteerd. Stel: je legt vast dat je elke vijfde of tiende voorbijganger apart neemt om te fouilleren en je ziet als politieman al van verre dat het bij nummer zes weleens bingo zou kunnen zijn. Dan is het lastig als vakman/vakvrouw toch nummer vijf te nemen en nummer zes te laten gaan.’
‘Het is erg lastig meten wat de effectiviteit van preventief fouilleren is’‘Een kleine groep gemeenten gebruikt preventief fouilleren frequenter,’ zegt onderzoeker Heinrich Winter. (Beeld: Remko de Waal/ANP)
Amsterdam stopte eind vorig jaar per direct een proef met preventief fouilleren. In de stad werden ‘enkele onbevoegde wapencontroles’ uitgevoerd, onder meer bij een jongerencentrum buiten de aangewezen gebieden. Ook waren er hier zorgen over etnisch profileren. Daarom werden er in 2021 door de gemeente al burgerwaarnemers aangesteld. Het leidde tot ongemak in de hoofdstad.
DODELIJK SLACHTOFFER
Het risico op etnisch profileren gaf voor GroenLinks in de Nijmeegse gemeenteraad de doorslag om tegen de voorgestelde uitbreiding van preventief fouilleren te stemmen. Ook speelde de vrees voor verdere verharding en polarisering in de maatschappij mee. De uitbreiding is hiermee van de baan omdat een meerderheid in de raad tegenstemde.
‘Natuurlijk signaleren wij ook de toenemende trend van wapenbezit onder jongeren’, zegt Marieke Smit, raadslid voor GroenLinks. ‘Dat horen we ook terug van onze jongerenwerkers. Het heeft al een dodelijk slachtoffer geëist afgelopen september op Plein 1944. Dat is echt verschrikkelijk. Maar mijn partij betwijfelt of dit voorkomen had kunnen worden door preventief te fouilleren in het gebied rondom het plein. Kortstondig fouilleren in noodsituaties en bij dreigende situaties is wel opgenomen in de APV en kan door de burgemeester worden ingezet.’
Het risico op etnisch profileren bij preventief fouilleren vindt GroenLinks in Nijmegen simpelweg te hoog. De partij heeft onvoldoende vertrouwen dat de selectie aselectief is. Daarbij verwijzen de tegenstemmers in de raad naar onderzoeken over interne en externe discriminatie bij de politie. Zonder daarbij overigens hun eigens politiekorps hiervan te beschuldigen.
‘Maar de mogelijkheid bestaat wel dat dit gebeurt en dat willen we voorkomen. Daar komt bij dat de kloof tussen blauw en de jongeren op straat niet nog groter moet worden. De politie is harder nodig als helpende hand dan als bromsnor.’ Een ander punt voor Smit is de effectiviteit van dergelijke fouilleeracties. ‘Als
er ergens gefouilleerd wordt, gaat dat als een lopend vuurtje rond op sociale media en gaat iedereen die wat te verbergen heeft snel een blokje om.’
KINDEREN
Een ernstige steekpartij in Spijkenisse tussen een dertien- en veertienjarige jongen was voor burgemeester Foort van Oosten van Nissewaard de directe aanleiding om preventief fouilleren juist wel in te gaan zetten. ‘Het was afschuwelijk, het ging om zulke jonge mensen, kinderen eigenlijk nog. Dat is echt heel heftig. Steekincidenten waar kinderen elkaar zo zwaar verwonden, al dan niet geïnspireerd door de uit de VS overgewaaide drill rap, kan ik als burgemeester absoluut niet accepteren en toelaten. Ik heb de verantwoordelijkheid de stad te behoeden voor geweld.’
De driehoek heeft in Spijkenisse metrostations en een stukje winkelgebied aangewezen als veiligheidsrisicogebied. ‘Preventief fouilleren is voor mij geen doel op zich, ik vind het vreselijk om het in te zetten. Ik staar mij er ook niet blind op, maar ik schroom niet om het te gebruiken als het nodig is. Ik gun alle jonge mensen in de gemeente een goede toekomst zonder geweld.’
Ook Spijkenisse heeft bij aanvang van het preventief fouilleren geen duidelijke doelen gesteld, zodat het effect goed kan worden gemeten. Wel wordt ieder halfjaar gekeken of het preventief fouilleren moet worden verlengd: voldoet het aangewezen gebied nog, zijn er andere hotspots opgedoken en hoeveel incidenten zijn er geweest? Het aantal wapens dat is buitgemaakt speelt geen rol bij de afweging door te gaan of te stoppen met fouilleren. Het aantal incidenten is volgens de burgemeester nog niet afgenomen. Daarom blijft het middel nog nodig.
Dat er tijdens fouilleren kans bestaat op etnisch profileren, erkent Van Oosten, maar hij voegt er aan toe geen enkele aanwijzing te hebben dat dit in Spijkenisse plaatsvindt. ‘Het kan alleen als het echt aselectief gebeurt. De politie is zich daar zeer bewust van.’ ←
‘Ik gun alle jonge mensen in de gemeente een goede toekomst zonder geweld’Marije van den Berg onderzoeker en adviseur lokaal bestuur
Ik stel voor dat we de overheid vaker aan haar ‘bewijslast’ voor beleid gaan herinneren. Intenties, ambities, akkoorden en doelstellingen, ik geloof het allemaal wel. Begin maar met bewijs leveren voor de kwaliteit van de huidige optelsom van wetten, regels en sturing. Het bewijsmateriaal zijn de uitkomsten in onze gemeenschap. Veel lukt best aardig. Maar wat zien we ook? Woonbeleid met als uitkomst dakloosheid. Onderwijs met als uitkomst uitvallers. Jeugdbeleid met als uitkomst kinderen op een ggz-wachtlijst. Herstelprogramma’s in Huizinge… Je hebt een beeld. Ook dit zijn uitkomsten van onze systemen. We willen ze niet. En dat doet er helaas weinig toe, want de bewijzen zijn er. De uitkomsten, ook de onbedoelde, en zelfs de incidentele, zijn relevanter dan de intenties. Want een doel van een systeem kun je niet aflezen van de bedoelingen van degenen die het ontwerpen, gebruiken of voorstaan. POSIWID, stelde Stafford Beer een halve eeuw geleden al: the purpose of a system is what it does. Het is de neutrale constatering dat de bedoeling van een systeem is wat het doet, omdat het geen zin heeft om te beweren dat de bedoeling van een systeem is om te doen wat het aantoonbaar niet doet. Zowel in onze organisaties als in de politiek kunnen we bij ongewenste zaken vaker vragen naar de werking van het systeem dat iets heeft voortgebracht, dan te suggereren dat het niet de bedoeling was, of niet ‘volgens De Bedoeling’. Ongewenste effecten van een systeem onthullen namelijk dat we het gedrag ervan slecht begrijpen en we dus slecht besturen. Dat we onvol-
doende zicht hebben op triggers, feedback loops en koppelingen. Dat we een lineair proces ontwierpen om een complex systeem te besturen, bijvoorbeeld wijkontwikkeling. Of omgekeerd, dat we door oversturing en op de verkeerde plek iets onnodig ingewikkeld maken. (Ik denk aan Groningen.) Met soms hardvochtige uitkomsten.
Vervolgens reageren we weer, nog steeds met gebrekkige kennis van systeemzaken, met ‘regie’ of een stuurgroep terwijl we al een directie hebben. En met ‘arrangeurs’ en deals in plaats van een norm, beter beleid of meer budget voor maatschappelijk werkers.
Ik durf de stelling steeds beter aan dat de kern van problemen die we zien, van leegloop van organisaties tot wat we inmiddels heel efficiënt de polycrisis zijn gaan noemen, een managementcrisis is. Een sturingscrisis. Dat leid ik af uit het te pas en te onpas gebruiken van het woord ‘bedoeling’ ondanks structureel bewijs van ellende.
Ons armoedebeleid heeft als uitkomst armoede. Niet onze intentie. Wel geproduceerd door onze systemen. POSIWID. Het was niet onze intentie om hardvochtige systemen te maken. Het is wel wat we deden. Het bewijs is er, nu moeten we de last gaan dragen. ←
maand wordt er gestemd voor de waterschappen. Ze zijn een belangrijke samenwerkingspartner voor gemeenten, stelt dijkgraaf en voormalig burgemeester Remco Bosma. Maar de samenwerking kan wel beter en intensiever.
Minister Mark Harbers verwoordde het in november prachtig in een brief aan de Tweede Kamer: ‘Door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke ordening, kunnen we in Nederland ook in de toekomst met een ander en grillig klimaat blijven leven, wonen en werken’. Als waterschapper ben ik erg blij met deze uitspraak, al voelt het wel een beetje als oude wijn in nieuwe zakken.
In december 1998 verscheen de vierde Nota Waterhuishouding en werd een ‘lagen-benadering’ geïntroduceerd. Hierbij zou water een laag van betekenis zijn, een laag waarmee nadrukkelijk rekening gehouden zou moeten worden bij de ruimtelijke inrichting van Nederland en de keuze van bouwlocaties.
En indien de locatiekeuze vanuit het perspectief van waterbeheer niet optimaal zou zijn, zouden aanvullende inrichtingsmaatregelen genomen moeten worden. De ‘watertoets’, uitgevoerd door de waterschappen, werd geïntroduceerd als instrument om te beoordelen of in plannen van andere overheden aan dit principe afdoende invulling werd gegeven. Doordat destijds de bestemmingsplannen pas definitief konden worden vastgesteld na tussenkomst van de provincie, zou de watertoets ook een stevige positie krijgen in de ruimtelijke planvorming.
COMPLEXE PUZZEL
Dat klonk erg mooi, maar helaas verviel dit stelsel nogal eens tot het controleren of de procedure adequaat was doorlopen. Er werd voorbijgegaan aan de vraag of er daadwerkelijk iets was gedaan met de bevindingen vanuit de watertoets. De vraag is ook of de ambities van de watertoets reëel waren. Als een gemeente komt tot een integraal voorstel waarbij water één van de facetten is, is het een onbegonnen klus om een nieuwe integrale keuze af te dwingen. Daarom werd er destijds door een aantal waterbeheerders geïnvesteerd in waterkansenkaarten, waarbij proactief waterbelangen konden worden meegegeven bij aanvang van ruimtelijke ontwikkelingen.
De vraag is ook of de ambities van de watertoets reëel waren
Hoewel dat mooi klinkt, hield het onvoldoende rekening met de complexe ruimtelijke puzzel die gemeenten hebben op te lossen en waarbij ook nog een sluitende grondexploitatie vereist was. Via de watertoets werd het watersysteem iets te veel benaderd vanuit een randvoorwaardelijke en statische grootheid. Hiermee zou een groot deel van het ruimtelijke areaal onbruikbaar worden voor andere functies, zeker in laag Nederland waar nu de woningbouwopgave nog nooit zo groot is geweest.
MAAKBAARHEID
Wat nu, nu de praktijk ons leert dat klimaatveranderingen ons dwingen te erkennen dat er grenzen zijn aan de maakbaarheid van onze waterhuishouding?
Het antwoord vind je niet op het operationele uitvoeringsniveau. Dan vervallen we in suboptimale compenserende maatregelen en kan er geen sprake zijn van een integrale aanpak. Grote investeringen in woningbouw maak je daarmee ook niet weerbaar tegen grote clusterbuien die de huidige klimaatveranderingen kenmerken. De samenwerking zal dus moeten starten in de eerste ontwerpfase, op het strategische niveau, wanneer de systeemvereisten nog letterlijk fluïde zijn. Bijvoorbeeld door het inbouwen van waterberging onder huizen. En wanneer bouwen
Schrijf ook een betoog voor VNG Magazine: redactie@vngmagazine.nl
hoog en droog niet kan omdat de ruimte te schaars is, zal de oplossing ook gezocht moeten worden in een verminderde kwetsbaarheid bij overstromingen. Denk dan aan stopcontacten op een meter hoogte, en de meterkast op de eerste etage. Als we als gemeente en waterschap samen opgaan in het ontwerpproces, kunnen we de uitdagingen van morgen aan. Niet samen op, is samen een afgang! We kunnen dus niet blijven hangen in de oude rolverdeling van zelfstandige ontwerp-verantwoordelijkheid van de gemeente en een reactieve toetsrol van het waterschap. ←
Remco Bosma is dijkgraaf van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Tot 1 februari 2023 was hij burgemeester van Bladel.
zalBeeld: HHNK/Ed Lonnee
Bijna zes was hij actief in de ‘voetbalwereld’, als directeur bij De Graafschap. Nu keert Hans Martijn Ostendorp terug in het lokaal bestuur. Op 10 maart start hij als burgemeester van Buren.
‘In 2017 maakte ik de overstap als burgemeester van Bunnik naar de Doetinchemse voetbalclub De Graafschap, waar ik directeur betaald voetbal werd. De Graafschap was de club waar ik als klein kind met mijn vader al kwam. Dus het was mooi dat ik deze baan kon doen. Maar na bijna zes jaar begon het toch weer te kriebelen. Ik had Buren al wat langer op het oog, de post was lang vacant. Het is een grote plattelandsgemeente met vijftien kernen, waar de mensen hechten aan hun identiteit. En de gemeente wil een belangrijkere rol gaan spelen in de regio. Dat sprak me zeer aan.’
‘Er liggen weinig mensen wakker van een besluit van de gemeente, maar wel wanneer De Graafschap heeft verloren. Ik ben zelf supporter van de club, maar moet ook een gezonde afstand houden. Als er een speler is die je graag wilt hebben, kun je dan toch niet iets extra’s doen? Daar moeten we heel terughoudend in zijn, ook als supporters iets toch graag willen. Als gemeentebestuurder sta je soms ook voor besluiten waar inwoners emotioneel betrokken bij zijn. Daar wil ik naar luisteren, maar je moet ook kunnen uitleggen waarom iets niet kan.’
‘De eerste afspraken in Buren worden nu ingepland. Ik ben van plan met de raadsleden de gemeente door te gaan, en iedereen te leren kennen. En ik wil zo snel mogelijk alle vijftien kernen bezoeken, zodat de inwoners mij ook leren kennen. Ik heb de afgelopen tijd al een aantal keren door de gemeente gereden. De gastvrijheid was enorm.’ (RvdD) ←
Hans Daudeij, gemeenteraadslid in West Betuwe, is op 13 februari overleden op 74-jarige leeftijd. Daudeij was van 2010 tot 2018 raadslid voor de ChristenUnie in de voormalige gemeente Lingewaal, sinds het opgaan daarvan in de nieuwe gemeente West Betuwe (1 januari 2019) zat hij in de fractie Dorpsbelangen.
Jan Luteijn is vanaf 6 maart waarnemend burgemeester van Krimpen aan den IJssel. Hij vervangt daar Martijn Vroom (CDA), die burgemeester van Leidschendam-Voorburg wordt. SGP’er Luteijn was vanaf 2011 tot de gemeentelijke herindeling van de Hoeksche Waard in 2019 burgemeester van Cromstrijen. Daarna was hij waarnemend burgemeester van Geertruidenberg en van Barneveld. Voordat hij burgemeester werd, was Luteijn wethouder in Werkendam en lid van provinciale staten van NoordBrabant. De waarneming in Krimpen aan den IJssel duurt minimaal een jaar.
Hein van der Loo begint op 8 maart als burgemeester van Almere. Hij is nu nog burgemeester van Zwijndrecht waar hij in juni 2019 begon. Daarvoor was hij korte tijd lid van algemeen bestuur van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Hij is sinds het opzeggen van
zijn CDA-lidmaatschap in 2021 partijloos. In Almere wordt hij de opvolger van Franc Weerwind (D66) die in januari 2022 na ruim zes jaar vertrok om minister voor Rechtsbescherming te worden in het kabinetRutte IV. Sindsdien neemt Ank Bijleveld-Schouten (CDA) de functie waar.
Edo Haan (PvdA) start op 8 maart als waarnemend burgemeester van Zwijndrecht, en stopt per 15 april als kroonbenoemde burgemeester van Maassluis. Dat betekent dat hij vijf weken in beide gemeenten burgemeester zal zijn. Het waarnemerschap in Zwijndrecht duurt naar verwachting een jaar en volgt op het vertrek van Hein van der Loo, die burgemeester in Almere wordt. Haan was sinds 2015 burgemeester van Maassluis. Eerder was hij raadslid en wethouder in Zoetermeer.
De gemeenteraad van Druten heeft Sigrid Sengers voorgedragen als burgemeester. Ze wordt naar verwachting op 30 maart geïnstalleerd. Sen-
gers (VVD) is nu nog manager fondsenwerving en externe relaties bij de Vlerick Business School in Brussel. Eerder was ze raadslid in Groningen en wethouder in Slochteren. Van 2008 tot en met 2016 was ze de permanente vertegenwoordiger van Noord-Nederland bij de Europese Unie. Sengers volgt CDA’er Luciën van Riswijk op, die sinds 20 december 2018 burgemeester is van Zevenaar. Sindsdien is Corry van Rhee-Oud Ammerveld (PvdA) waarnemer in Druten.
Jan Willem Boersma (ChristenUnie) is voorgedragen als nieuwe burgemeester van Alblasserdam. Naar verwachting wordt hij op 30 maart geïnstalleerd. Boersma is nu strategisch beleidsadviseur in het veiligheidsdomein. Ook is hij sinds 2018 raadslid in Dordrecht. Boersma wordt de opvolger van Jaap Paans (VVD), die op 31 januari vertrok. Sindsdien neemt Jan Heijkoop (CDA), die ook waarnemend burgemeester is in Hendrik-IdoAmbacht, het burgemeesterschap waar.
Suzanne Otters-Bruijnen (VVD) is voorgedragen als burgemeester van Son en Breugel. Ze is nu nog gedeputeerde in de provincie Noord-Brabant. Vanaf 2006 was ze raadslid in Vught en van 2019 tot januari 2022 statenlid in Noord-Brabant. Ze wordt op 11 april geinstalleerd. Hans Gaillard (VVD) is nu nog burgemeester in Son en Breugel, maar hij vertrekt per 1 april.
Jack Werkman (VVD) wordt naar verwachting op 17 april beëdigd als burgemeester van Ooststellingwerf. Hij is sinds 2014 wethouder in Sluis. Eerder werkte hij in het bedrijfsleven in diverse commerciële functies en was hij raadslid in Tholen en statenlid in Zeeland. Werkman volgt in Ooststellingwerf CDA’er Harry Oosterman op, die per 1 augustus 2021 stopte. Sandra Korthuis (VVD) is sindsdien waarnemend burgemeester.
maar stopt op 11 mei. Hij vindt het na twaalf jaar burgemeesterschap tijd om ‘de bakens te verzetten’. Backhuijs begon zijn politieke loopbaan in Eindhoven, waar hij tussen 1986 en 2002 lid van de gemeenteraad was. Ook was hij er tussen 1994 en 2002 wethouder. Van 2004 tot 2011 was hij burgemeester in Oldenzaal en aansluitend dus in Nieuwegein.
Jessica van Vugt start op 1 mei als gemeentesecretaris in de gemeente Waddinxveen. Ze is nu nog afdelingshoofd Stedenbouw & Planologie bij de gemeente Den Haag. Van Vugt volgt Annemie Blomme op, die in juli 2022 vertrok. Sindsdien neemt Aad Six de functie waar.
Burgemeester Martijn Smit van Beverwijk is niet beschikbaar voor een tweede termijn en stopt na achttien jaar in mei. Hij wil ruimte geven aan andere ambities. Smit was van 2005 tot 2010 burgemeester van Zeevang, daarna van Wijdemeren (2010-2017) en sinds 2017 van Beverwijk. Ook was de PvdA’er van 2000 tot 2005 wethouder in EdamVolendam, waar hij eerder raadslid was.
Burgemeester Frans Backhuijs (VVD) van Nieuwegein gaat niet op voor een derde termijn
Gemeentesecretaris Peter Derk Wekx van Alphen aan den Rijn heeft de gemeente verlaten. Sinds 1 maart is hij plaatsvervangend directeur en programmamanager voor het Nationaal Programma Regionale Energie Strategie. Voordat Wekx in augustus 2017 als gemeentesecretaris begon, was hij in Alphen al directeur stedelijke ontwikkeling
werkte hij onder meer bij de gemeente Zaanstad en de provincie Noord-Holland.
Arie van Eck is op 1 maart gestopt als gemeentesecretaris van RijssenHolten. Van Eck begon in 1991 bij de toenmalige
Om welk vakgebied het ook gaat: als geen ander weten we hoe complex de inhoud van beleid en wet- en regelgeving kan zijn. Kom daarom naar een van onze inspirerende en verdiepende congressen. Voor heldere en praktische handvatten én om vakgenoten uit het hele land te ontmoeten.
Ons aanbod
Leermodule: Service Blueprints 2022 7 maart
Leertraject onderwijs start 14 maart
Masterclass: Waardigheid in de Publieke Dienstverlening start 16 maart
Dag van het Bestuur 20 maart
TIP!
Tweedaagse basiscursus: Strategisch Risicomanagement & Scenario start 20 maart
VNG Belastingconferentie 21 & 22 maart
2-daagse basistraining: Energietransitie voor Gemeenten start 23 maart
Gemeentelijk grondstoffen congres 30 maart
Ons hele aanbod vindt u op vngconnect.nl
gemeente Rijssen en werd na de herindeling tot de gemeente Rijssen-Holten in 2001 afdelingshoofd en is hij daar gemeentesecre-
de gemeente Haarlemmerlocogemeentesecretaris
Rick Tukker
afdelingsmanager sociaal
Harry Matser als gemeentesecretaris
dit moment een eigen om aan de slag te gaan als
nen solliciteren naar het
Leiderdorp
RAAD GROENLINKS HELMOND WERK EIGENAAR FAIRTRADEWINKEL
‘Ik ben al langer betrokken bij een stichting die actief is in Nicaragua, waar mooie producten met de hand gemaakt worden. Omdat er toch vraag was naar dit soort producten en omdat de Wereldwinkel ruim 7,5 jaar geleden stopte, ben ik vijf jaar geleden in het gat gesprongen. Speciaal voor het raadswerk heb ik besloten de winkel één dag in de week extra dicht te doen. Mijn winkel hoeft
niet winstgevend te zijn, als ik de kosten er maar uit krijg. Toen ik naar Helmond kwam, had ik zelf nog nooit gestemd. Maar bij de partij voel ik me thuis. Bij de vorige verkiezingen ben ik raadslid geworden. Daarvoor was ik actief als burgercommissielid. Met de winkel ben ik heel actief in het ondernemerswezen en nu ik in de raad zit, kan ik dat goed combineren.’
2040: HOE ZIET DAN DE RELATIE TUSSEN DE OVERHEID EN INWO NERS ERUIT? HET IS EEN VAN DE VRAGEN WAAROVER DE DENKTANK NEDERLAND 2040 VAN DE VNG EN DE ARGUMENTENFABRIEK ZICH BUIGT. ÉÉN VOORSPELLING LIJKT VEILIG: DE BURGERPARTICIPATIE WORDT DE KOMENDE JAREN NOG BELANGRIJKER DAN ZE NU AL IS.
In een reeks artikelen blikt VNG Magazine dit jaar vooruit naar Nederland en gemeenten in 2040, naar aanleiding van het initiatief van de VNG en De Argumentenfabriek om te werken aan een nieuw verhaal voor Nederland (toekomstnederland2040.nl).
Dit is deel 2.
De initiatieven om de inwoners meer bij het beleid en de politiek te betrekken, schoten de afgelopen jaren als paddenstoelen uit de grond. Vooral de Burgerberaden, een spin-off van het G1000-initiatief van de Vlaamse schrijver en denker David Van Reybrouck dat sinds de lancering in 2011 als een olievlek over de Lage Landen is gevloeid, hebben in veel gemeenten een plek in de gereedschapskist van de lokale democratie gekregen. Het woord burgerparticipatie ligt ook bestorven in de monden van lokale politici, als ware het een panacee voor de tot grote proporties opgeblazen kloof tussen kiezers en gekozenen en het dalend vertrouwen van ‘de burger’ in politiek en overheid. Dus het ligt in de lijn der verwachtingen dat burgerparticipatie in het algemeen, en burgerberaden van willekeurige, want gelote inwoners in het bijzonder, sterk in aantal en belang zullen toenemen, tussen nu en de horizon van de Denktank Nederland 2040. Niet voor niets ligt er een voorstel voor een Wet versterking participatie op decentraal niveau bij de Tweede Kamer. Daarover zal nog het nodige gezegd gaan worden, want de Raad van State oordeelde er tamelijk vernietigend over. Weliswaar erkent de Raad van State dat er ‘bij bepaalde groepen burgers onvrede bestaat over de overheid, het overheidsbeleid en de door de overheid geleverde prestaties’ en dat in de samenleving recht moet worden gedaan aan de ‘noodzakelijke ruimte voor particulier
initiatief’, maar de wetgevingsadviseur zet vraagtekens bij de noodzaak van het wetsvoorstel. Zo ontbreekt er volgens de Raad een goede analyse van het probleem en wordt niet duidelijk waarom de voorgestelde instrumenten (burgerparticipatie en het uitdaagrecht) in dit wetsvoorstel zouden bijdragen aan een adequate oplossing.
ONDOORDACHTE OPLOSSINGEN
Staatsraad en hoogleraar staatsen bestuursrecht aan de Universiteit Leiden Luc Verhey deelt de kritiek. Volgens hem wordt het debat over burgerparticipatie mede gevoed door gevoelens van maatschappelijke onvrede en door daarmee samenhangende kritiek op de overheid en de politiek. ‘Die
kritiek is begrijpelijk en niet zelden terecht’, zegt hij, ‘maar juist om aan de kritiek van burgers wérkelijk recht te doen is een goede analyse van de mogelijke oplossingen nodig.’
Dat geldt volgens hem ook voor nieuwe vormen van burgerparticipatie: ‘Ondoordachte oplossingen zijn al snel niet alleen een slag in de lucht, maar ook een bron van nieuwe teleurstelling en frustratie. Daarmee raken we in de verhouding tussen overheid en burger nog verder van huis.’ Bovendien, zegt hij, werkt burgerparticipatie vaak in het voordeel van burgers die toch al goed voor zichzelf op kunnen komen. ‘Dan wordt de kloof met andere burgers die dat niet kunnen, nog groter: de zogenaamde participatieparadox.’
FRISSE WIND
Onvoldoende doordacht dus, volgens Verhey. Wat gemeenten er niet van weerhoudt de burgerparticipatie vol in de etalage te zetten. Partijen die zich daarmee profileren, spreken bij gemeenteraadsverkiezingen veel kiezers aan. In 2018 kwam in Katwijk de lokale partij DURF uit het niets met drie zetels in de gemeenteraad. Vier jaar later werden dat er negen: de grootste fractie in de 33 zetels tellende raad. Het geheim van het succes schuilt naar eigen zeggen in de onvrede van veel mensen die zich in Katwijk niet meer vertegenwoordigd voelden. Er moest een frisse wind door de raadzaal gaan waaien en die zou niet van de gevestigde partijen komen. Daarom werd DURF opgericht, op een fundament van politieke vernieuwing en meer directe democratie.
De boodschap raakte direct al een gevoelige snaar. De
opkomst was bij de verkiezingen van 2018 maar liefst 11 procent hoger dan bij de vorige. De lijsttrekker van toen is inmiddels wethouder. Sonny Spek durft geen voorspelling te doen over de toekomst van de lokale democratie. ‘Niet alleen ontbreekt het op het gemeentehuis van Katwijk aan een glazen bol, we zien ook dat de wereld steeds sneller in beweging lijkt te komen. Problemen, die eufemistisch “uitdagingen” worden genoemd, die zich ogenschijnlijk aan de andere kant van de wereld voordoen, lijken in een recordsnelheid het dagelijks leven van Nederlanders te beïnvloeden. De keuzes die begin 2022 in het Kremlin zijn gemaakt, beïnvloeden bijvoorbeeld direct onze vernieuwde gemeentelijke interesse voor tochtstrips, klusteams, energieboxen, isoleren en andere energiebesparende maatregelen.’
Spek noemt het een ‘cynisch beeld’ dat de landelijke politiek steeds verder verwijderd raakt van
‘Ik verwacht dat de lokale politiek de komende jaren nog belangrijker wordt’
daadwerkelijke politieke beleidsvrijheid, en in een web zit van internationale verdragen, supranationale samenwerkingsverbanden en verdere internationale economische vervlechting. ‘Dit voedt het gevoel van onmacht en verwijdering van de politiek.’ Geluk bij een ongeluk: dit biedt kansen voor de lokale politiek. Spek: ‘Het is niet voor niets dat lokale politici over het algemeen meer gewaardeerd worden dan landelijke politici. De lokale politiek is benaderbaar en herkenbaar en houdt zich bezig met concrete vraagstukken. Inwoners merken vaak direct de gevolgen van keuzes die worden gemaakt. Ik verwacht dan ook dat de lokale politiek, mede vanwege de decentralisaties op het gebied van financiën en energie, de komende jaren nog belangrijker wordt. Richting 2040 zal dit niet minder zijn.’
Evelien Tonkens, hoogleraar Burgerschap en Humanisering van de Publieke Sector aan de Universiteit voor Humanistiek, nuanceert het beeld dat burgerparticipatie iets ‘nieuws’ is. Het is volgens haar al sinds de jaren zeventig een belangrijk aandachtspunt in de lokale democratie. ‘De vorm waar men het meest van verwacht, is wel steeds veranderd. Op dit moment zijn de hoogste verwachtingen van burgerberaden, eerder waren dat inspraakavonden, allerhande raden zoals wijkraden en jongerenraden, interactieve beleidsvorming en burgerinitiatieven.’
De gemeenschappelijke noemer van al die initiatieven was volgens Tonkens ‘de hoop dat er nu eindelijk eens een brede, representatieve groep burgers gaat meepraten en meedenken, in plaats van een beperkte groep van vaak witte en theoretisch opgeleide mensen. Dat lukte steeds maar beperkt en dat zal met burgerberaden niet totaal anders zijn.’
Hopelijk wel ‘een beetje anders’, zegt ze, maar daarvoor zal aan een aantal voorwaarden moeten worden voldaan. ‘Er moet bijvoorbeeld met gewogen loting worden gewerkt, het moet duidelijk zijn voor de deelnemers wat de politiek er daarna mee gaat doen, er moet een goede voorzitter zijn die zorgt dat iedereen aan het woord komt, er moeten verschillende stijlen van spreken als legitiem erkend worden, en er moet de gelegenheid zijn om experts in te roepen. Ook moet er een goede connectie zijn tussen het burgerberaad en de rest van de bevolking.’
Al met al een prijzige exercitie die gemeenten dus ‘heel selectief’ moeten inzetten. ‘En als je het niet heel goed organiseert, is de kans op teleurstelling groot, waardoor er slechts nog meer mensen afhaken van de politiek.’
Eva Rovers is medeoprichter van het Bureau Burgerberaad en schrijver van het vorig jaar gepubliceerde boek Nu is het aan ons. Oproep tot echte democratie, waarin ze betoogt dat de politiek niet uitsluitend
aan politici moet worden overgelaten, omdat de ‘veelkoppige’ problemen van de 21ste eeuw om een ‘veelkoppige’ aanpak vragen. Burgerberaden zijn daarvoor ideaal, zegt ze, en die boodschap draagt ze onvermoeibaar uit in gemeenten.
Gevraagd naar de toekomst van de burgerberaden, zegt ze: ‘De opkomst ervan zal de komende jaren zeker doorzetten. Nu hebben ongeveer dertig gemeenten burgerberaden in hun coalitieakkoord staan, en er zijn gemeenten die hebben aangegeven ermee aan de slag te willen. Maar of burgerberaden een integraal onderdeel van onze democratie kunnen worden, is afhankelijk van de kwaliteit van de burgerberaden die de komende tijd plaatsvinden. Als er een loopje wordt genomen met de voorwaarden voor een kwalitatief burgerberaad, zoals voldoende tijd, voldoende middelen, een sterk mandaat, een duidelijk plan van opvolging, gewogen loting en goede deliberatie, om er een paar te noemen, dan zullen ze weinig politieke en maatschappelijke impact hebben en steeds minder ingezet worden.’
Volgens Rovers is de opkomst van burgerberaden ‘een mooi teken’ dat steeds meer overheden inwoners durven te vertrouwen en beseffen dat ze hun inwoners ook nodig hebben bij de aanpak van complexe problemen. ‘Maar er worden nog steeds veel burgerberaden onder het mom van “een experiment” georganiseerd, wat in de praktijk betekent dat het geen echte burgerberaden zijn. Zo wordt op veel plekken nog niet gewerkt met een goede gewogen loting, waardoor de deelnemers geen goede afspiegeling van de samenleving zijn, en vooral een helder mandaat en plan van opvolging ontbreken nog vaak. Wil je als overheid laten zien dat je inwoners vertrouwt, dan moet je ze vertrouwen geven: van tevoren duidelijk aangeven onder welke voorwaarden de uitkomsten opvolging krijgen, is daarvoor essentieel.’ Rovers gelooft niet in wetgeving die voorschrijft hoe burgerberaden er lokaal uit moeten zien. ‘Wetgeving kan natuurlijk wel helpen om de zeggenschap van inwoners te vergroten en om te voorkomen dat burger-
beraden een wassen neus worden. Maar ieder burgerberaad is anders, omdat elke context en vraag anders zijn. Wat niet wil zeggen dat iedere gemeente opnieuw het wiel moet gaan uitvinden. Er is inmiddels veel internationale ervaring en kennis opgedaan, waaruit blijkt wat de randvoorwaarden zijn voor een goed burgerberaad. Zorg dat daaraan wordt voldaan, maar dan blijft er nog steeds veel ruimte over om een burgerberaad goed te laten aansluiten op de mogelijkheden en context van een specifieke gemeente.’
Terug naar Katwijk, waar wethouder Sonny Spek drie voorstellen doet om te voorkomen dat de trend die zich landelijk voordoet (een zekere mate van afstand tot beslissingen die worden gemaakt, toenemende complexiteit en beperkingen op mate van vrijheid qua beleidskeuzes), zich op lokaal niveau herhaalt.
‘Eén: investeer in lokale gemeenschappen. Uiteindelijk moet de gemeente ook kunnen leunen op een sterk maatschappelijk middenveld. Twee: benut nieuwe mogelijkheden voor inspraak om onbereikbare groepen te bereiken. De digitale revolutie is niet te stoppen. Nu zien we al dat gemeenten inwoners soms de kans bieden om digitaal te participeren, maar waarom gaan we in 2040 niet een stap verder? Dan is er een generatie die volledig is opgegroeid met de digitale wereld.
‘Ten slotte, drie: geef de gemeente en het bestuur een gezicht. Het is soms moeilijk te geloven, maar bestuurders en ambtenaren zijn net mensen die midden in de samenleving staan. Toch wordt deze verbinding niet door iedereen zo ervaren. Het is daarom des te belangrijker dat het college, de gemeenteraad en de ambtelijke organisatie een gezicht krijgen. Wie nemen eigenlijk de beslissingen? De afstand tussen de werkelijkheid van inwoners en die van de gemeente moet worden verkleind. Het probleem is tegenwoordig niet dat er een meningsverschil is tussen inwoners en de gemeente, maar dat er al gauw getwijfeld wordt aan de intenties van de ander.’ ←
Lees een uitgebreidere versie van dit artikel op vng.nl/ magazine of scan de QR code.
‘In 2040 is er een generatie die volledig is opgegroeid met de digitale wereld’
Hét overzicht van vacatures binnen gemeenten voor hoger opgeleiden.
Business controller
sociaal domein
Change manager
Alphen aan den Rijn
ICT change manager
Haarlemmermeer
Functionaris gegevensbescherming
Medemblik
Senior informatiespecialist
Vlaardingen
Informatieadviseur
Zuidplas
Strategisch adviseur inwonerparticipatie
De Ronde Venen
Bestuursassistent
Dordrecht
Inhouse advocaat civiel recht
Leiden
FACILITAIR
Manager burgerzaken
Den Haag
Strategisch adviseur
directie
Medemblik
Capelle aan den IJssel Controller
Lansingerland
control
Soest
Beleidsadviseur
subsidies
Soest
Wassenaar
Financieel adviseur
Westland
Senior jurist OOV
Amstelveen
Senior adviseur openbare orde en veiligheid
Gouda
Beleidsadviseur
openbare orde en veiligheid
Wijk bij Duurstede
P&O-adviseur
De Ronde Venen
Senior HRM-adviseur
Leiden
Voor een overzicht van alle vacatures en meer informatie zie www.gemeentebanen.nl.
Recruiter Medemblik
Recruitmentadviseur
Soest
ORDENING
Gebiedsadviseur
Alphen aan den Rijn
Vergunningverlener
Wabo
Bloemendaal
Gebiedsregisseur
Capelle aan den IJssel
Adviseur openbare
ruimte
De Bilt
Beleidsmedewerker
ruimtelijke ordening
De Bilt
Senior casemanager
vergunningen
Dijk en Waard
Projectleider
energietransitie
Eindhoven
Senior adviseur verwerving en onteigening
Eindhoven
Beleidsmedewerker
Omgevingswet
Veenendaal
Programmamanager
klimaat en duurzaamheid
Velsen
Jurist bouw- en woningtoezicht
Vlaardingen
Vragen aan de VNG? Bel het team Informatievoorziening, tel. 070-373 83 93, info@vng.nl
Uitgever Dineke Sonderen, Sdu BV, tel. 070-378 99 24 Hoofdredactie Esther Bunnik Chef redactie Rutger van den Dikkenberg
Beleidsadviseur
landschap en stikstof
Zaanstad
Casusregisseur sociaal team
Amstelveen
Beleidsmedewerker
sociaal domein
De Bilt
Strategisch beleidsadviseur sociaal domein
De Ronde Venen
Juridisch adviseur
Haarlemmermeer
Beleidsregisseur sociale
veiligheid
Katwijk
WELZIJN
Senior beleidsadviseur
sociaal domein, Wmo en ouderen
Alphen aan den Rijn
Beleidsadviseur
geestelijke gezondheidszorg
Beverwijk
Jeugdconsulent
Edam-Volendam
Adviseur kwaliteit jeugd
Lansingerland
Beleidsadviseur
vluchtelingenopvang
Lansingerland
Redactie Leo Mudde, Marten Muskee, Monique Westenbroek Medewerkers Marije van den Berg, Geerten Boogaard, Sandra Braakmann, Jiri Büller, Annemieke Diekman, André Krouwel, Martijn van der Steen
Contact redactie tel. 070-378 96 43, redactie@vngmagazine.nl Ontwerp Fier.media Vormgeving Monique Westenbroek
Druk Senefelder Misset, Doetinchem
Advertenties Cross, Julia Franken, 010-760 73 24, julia@cross.nl
Abonnementen
ambtenaren vanaf schaal 10 bij gemeenten. Aanvragen en wijzigingen: www.vng.nl, vngleden@vng.nl of 070-373 83 93.
Betaalde abonnementen Prijs jaarabonnement: 183 euro (excl. 9% btw). Sdu Klantenservice, www.sdu.nl/service, tel. 070-378 98 80.
Schriftelijk opzeggen uiterlijk twee maanden vóór het einde van de abonnementsperiode bij Sdu Klantenservice, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag.
© 2023, ISSN 1566-1636
Actueel
Praktisch
Inclusief recente Cao’s
te bestellen via: www.sdu.nl
Kieswet en Kiesbesluit bevat de volledige en actuele teksten van zowel de Kieswet als het Kiesbesluit zoals die gelden op 1 januari 2023.
handig in gebruik:
Bijna alle wetsartikelen zijn voorzien van kopjes in de marge.
U ziet in één oogopslag precies waar het artikel over gaat.
Een uitgebreid en overzichtelijk trefwoordenregister maakt het extra praktisch.
Onmisbaar voor de afdeling Burgerzaken en op de tafel van elk stembureau!
isbn 978 90 12 40870 7
te bestellen via: www.sdu.nl
Nu verkrijgbaar