Sirius Amsterdam

SIRIUS.AMSTERDAM Onderzoek naar herbestemming en nieuwe ligplaats voor de Sirius in Amsterdam

Aan Waternet, Havenbedrijf, Gemeente Amsterdam, Greenpeace, belangstellenden en buren

Van Suzanne Hansen (Sirius Fundation) i.s.m. Wendy Rommers (Waterloft) en Sandra Freitas (Norna Design) Datum: november 2015

INHOUD SIRIUS

3

DE SIRIUS: MET SLOOP BEDREIGD

4

DE GESCHIEDENIS VAN DE SIRIUS

5

CUlTURELE WAARDERING MOBIEL Erfgoed

6

mogelijke locaties voor de Sirius in Amsterdam

7

LOCATIE 1: Living Lab voor restauratie & erfgoedbehoud´ tijdens FabCity 8

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 2

locatie 2: het Stenen Hoofd

10

Locatie 3: De Sirius op het Marineterrein

14

Locatie 4: De Sirius in de Houthaven

15

IDEE - De Sirius als social entreprise

16

SCHAALTEKENING SCHIP

17

BIJLAGEN

20

COLOFON

21

THE SIRIUS BLIJFT IN AMSTERDAM DE VRAAG IS WAAR?

De Sirius

MarineLoodsVaartuig de Sirius is nationaal erfgoed. Het is een loodsboot met grote symbolische belevingswaarde: de Sirius roept herinneringen en emoties op door haar roemruchte verleden als actieschip

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 3

voor natuurbehoud. Ook het loodsverleden van het schip is boeiend en verhaalt over hoe grote zeeschepen de havens in werden geloodst.

De Sirius gaat opnieuw een bijdrage aan een duurzame missie leveren: het stimuleren van schoon water en duurzaam varen in Amsterdam.

De stichting Sirius.Amsterdam is gericht op het ontwikkelen van een innovatieve erfgoed aanpak, vanuit een kostenneutrale exploitatie. De Sirius wordt de thuishaven voor elektrisch varen. Rond het schip kunnen elektrische rondvaartbootjes en sloepen snel elektrisch laden. Stu-

denten gaan energieopwekking op het schip en energie-opslag binnen het schip (accusystemen) organiseren samen met onderzoekers van kennispartners. Werkloze MBO-technici kunnen op de Sirius leren sleutelen en worden omgeschoold tot elektricien, pijpfitter of lasser.

Zonder definitieve ligplaats voor de Sirius is financiering onmogelijk!

Daarom dit onderzoek waarin kansrijke locaties worden aangewezen.

De Sirius behouden is belangrijk en waardevol voor Amesterdam. De vraag is waar?

DE SIRIUS: MET SLOOP BEDREIGD De Sirius is op dit moment ernstig met sloop bedreigd.

Vanaf het moment dat Greenpeace besloot om - na intensieve beraadslagingen- het schip af te stoten is het bergafwaarts gegaan.

Een koper heeft toegestaan dat allerlei individuen onderdelen van de Sirius mochten halen alvorens het in 2014 zonder overleg met Greenpeace, naar sloperij Treffers in Haarlem te brengen. Vervolgens heeft Greenpeace beslag op het schip laten leggen en het terug gehaald naar Amsterdam. Helaas is tijdens dit proces er nog 2x bij verschillende werven ingebroken. Zonder bewaking of een beheerder op het schip, is De Sirius roofgoed gebleken.

T! A J E G L LEMAA

AL

In overleg met Greenpeace gaat de nieuwe stichting Sirius.

Amsterdam het schip een nieuwe duurzame missie geven. Een ligplaats is wel cruciaal voor de financiële realisatie. Er zijn vele reddingsplannen bedacht voor de Sirius maar de praktijk leert dat behoud lastig is en veel tijd en geld kost. Voor de beeldvorming: een vrijwilliger van zusterschip ‘de Castor’, rekende tijdens Sail 2015 voor dat in de Castor 24.000 uur aan vrijwilligerswerk is gestoken (!).

De restauratie van de Castor is een staaltje onverzettelijk en onuitputtelijk vakwerk, verricht met bloed, zweet en tranen. Bron: www. mlv-castor.nl De Stichting Sirius.Amsterdam benadert de Sirius als erfgoed opgave maar met sociaal ondernemerschap als uitgangspunt. Wij zien de Sirius als een drijvend paviljoen, als een unieke ‘aanlegsteiger’ waaraan elektrische bootjes kunnen opladen. Bij voorkeur met professionele snellaad-faciliteiten zoals het bedrijf FastNed nu aan de Nederlandse en Duitse snelwegen aan de weg timmert. De

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 4

combinatie van de Sirius met ligplaatsen voor elektrische (rondvaart) sloepen en boten, zorgt voor een eigentijds verdienmodel. Dit sluit aan bij een actuele nood en vraagstuk in Amsterdam.

In Amsterdam worden al jaren rederijen en rondvaartbootjes gestimuleerd om elektrisch te varen. Er is echter onvoldoende geinvesteerd in een infrastructuur voor elektrisch varen door voldoende laadplaatsen. Daar gaat de Sirius een bijdrage aan leveren.

Daarnaast gaat de Sirius als leerwerkbedrijf zich richten op een mix van werkplekken voor maritieme startups en werkloze MBO-technici (in Adam wel 50.000!) die op de Sirius omgeschoold kunnen worden tot lasser, ijzerwerker of elektricien.

We gaan veel mensen nodig hebben, die een bijdrage willen leveren aan behoud van de Sirius. De beste ijzerwerkers van Amsterdam zijn nodig, om dit schip weer voor een nieuwe toekomst klaar te maken!

Afhankelijk van de ligplaats zal een passend programma worden uitgewerkt want het behoud van Erfgoed vraagt altijd om maatwerk.

De Sirius is onlosmakelijk verbonden met Amsterdam ! Het schip krijgt een 3e leven en wordt opnieuw voor een duurzame missie ingezet: het faciliteren van duurzaam varen in Amsterdam. Terug naar het uiterlijk van de stoere en degelijke loodsboot die ze ooit was. Wit, zodat alle verhalen die de Sirius omlijsten, geprojecteerd kunnen worden, letterlijk op het schip. Zichtbaar voor bewonderaars, en beleefbaar voor de stad.

Suzanne Hansen, november 2015,

DE GESCHIEDENIS VAN DE SIRIUS

DE Sirius: loodsBOOT, actieschip, MOEDERSCHIP VOOR ELEKTRISCH VAREN

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 5

Marine Loodsvaartuig de Sirius is een voormalige loodsboot (Nederlands Loodswezen). Dit legendarische schip, Internationaal bekend als ‘moederschip voor Natuurbehoud’, behoort tot ons nationale, varende erfgoed. De Sirius past in het tijdsbeeld van Nederland tijdens de wederopbouw.

bekende touwladder klom de loods dan vanuit de jol aan dek van het zeeschip.

De Sirius is 30 jaar als loodsboot in gebruik geweest. In de jaren 1970 werden de loodsboten vervangen door nieuwe, grotere exemplaren.

In 1981 is het schip in gebruik genomen door Greenpeace als actieschip. Twintig jaar lang heeft de Sirius acties ondersteund gericht op De kiel van de Sirius werd in 1950 gelegd bij Boele’s Scheepswerven bescherming van het milieu, het tegengaan van illegale stortingen in Bolnes. Het is één van een serie van zeven loodsboten die na de in de zee en oceanen en de strijd tegen milieudelicten van bedrijven oorlog werd gebouwd om het Loodswezen weer op te bouwen. en overheden. Mannen en vrouwen van alle rangen en standen, Er zijn er nog 4 behouden gebleven. De degelijke en duurzame afkomstig uit verschillende landen, hebben gewerkt op de Sirius. Na constructie is iets waar de scheepsbouwers van nu, met respect en bewondering naar kijken! Veel is niet bekend over het loodsverleden de inzet van de Sirius in talloze acties, heeft het schip nog enige jaren dienst gedaan als educatieschip voor schoolgaande jeugd. In 2010 is van de Sirius. Leo Bersee schreef een boek met verhalen van de de Sirius afgestoten door Greenpeace. Greenpeace heeft tot nu toe internationale bemanning van de Sirius. Hierin staat dat het schip ooit voor de Westerschelde dobberde, om grote zeeschepen veilig de 11 schepen ingezet als actieschip waarvan de oudste (de Rainbow Warrior) tot zinken is gebracht en de 2e, de Sirius, het oudste nog haven van Vlissingen binnen te loodsen. bestaande schip is.

Een loodsboot werd gebruikt als een soort basisstation op zee. Een 28 - koppige bemanning zorgde ervoor dat het schip 24 uur per dag (inspiratie; “Sirius, een ster op Zee”, Leo Bersee, 2002) operationeel was, zodat de loodsen van en naar de te beloodsen schepen konden worden gebracht. Het daadwerkelijke beloodsen, oftewel het aan boord zetten van de loods, werd op de Noordzee bij weer of ontij, uitgevoerd met de veel kleinere Loodsjollen, die met de boordhijskranen te water werden gelaten. Met behulp van de

CUlTURELE WAARDERING MOBIEL Erfgoed

SIRIUS: * Culturele biografie: historische context: schip is gebouwd als loodsboot, in een serie van 7, waarvan er nog 3 bewaard zijn gebleven. De geschiedenis van het schip is grotendeels bekend en gedocumenteerd. Oorspronkelijke functie was loodsboot, tweede functie was actieschip. Schip met bouwjaar 1950 is nu 15 jaar ‘varend erfgoed’: schepen van 50 jaar of ouder en oorspronkelijk uiterlijk nog grotendeels behouden.

De culturele waarde van de Sirius als Varend Erfgoed volgens de methode ‘culturele waardering mobiel erfgoed’ die onder begeleiding van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (onderdeel van het ministerie van OCW) is ontwikkeld.

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 6

* Contextwaarde: de Sirius kan een enorme culturele meerwaarde krijgen als het schip weer een nieuwe functie krijgt, die een relatie heeft met de vorige functie als actieschip voor milieudoeleinden. * Informatiewaarde: de Sirius heeft een bijzondere informatiewaarde, doordat belangrijke informatie over het gebruik als actieschip nog bekend is.

* Representatiewaarde: de rol van dit schip in de geschiedenis is vooral betekenisvol door de symboolwaarde: het schip representeert een wereldwijd bekende en belangrijke organisatie, die schepen inzet bij milieu-acties. Daarmee heeft het schip ook schakelwaarde: het representeert een maatschappelijke ontwikkeling, waarbij schepen werden ingezet als actiemiddel.

* Maatschappelijke waarde: de Sirius kan een maatschappelijke waarde krijgen doordat de beoogde nieuwe functie als duurzaamheidsbevorderend schip relateert aan de milieudoeleinden van de Sirius als actieschip van Greenpeace.

* Zeldzaamheid: Van de 7 loodsboten zoals de Sirius zijn er nog 3 bewaard. de zeldzaamheid betreft echter vooral de 2e functie, waarbij het schip als actieschip dienst deed. Greenpeace heeft tot nu toe 11 schepen ingezet als actieschip, waarvan het oudste (de Rainbow Warrior) tot zinken is gebracht, en de 2e, de Sirius, het oudste nog bestaande schip is.

* Gebruikswaarde: de Sirius levert economische waarde doordat het nieuwe gebruik extra inkomsten oplevert en doordat het extra bezoekers zal trekken.

* Belevingswaarde: De Sirius roept herinneringen, herkenning en emoties op bij het publiek.

mogelijke locaties voor de Sirius in Amsterdam

HOUTHAVEN

Stenen hoofd

JAVA EILAND

MARINETERREIN

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 7

Living Lab voor restauratie & erfgoedbehoud´ tijdens FabCity (april-juni 2016)

Tijdens het Nederlandse voorzitterschap verrijst vanaf 1 april 2016 op de Kop Java-eiland een bijzondere gemeenschap, genaamd FabCity. Deze wordt bevolkt door vierhonderd jonge studenten, professionals, kunstenaars en creatieven, die met elkaar een zelfvoorzienende stad bouwen, waarin ze werken, wonen, creëren, optreden, onderzoeken en oplossingen presenteren voor de hedendaagse, stedelijke vraagstukken. Er worden meer dan 50 duurzame paviljoens gepresenteerd, waarbij in een centraal Learning Lab kennis bij elkaar gaat komen. Er doen meer dan 20 kennisinstellingen mee en talloze bedrijven. Duurzame productietechnieken, hergebruik, lokale productie & afvalketens in de circulaire stad en haven, zijn belangrijke thema’s.

De Sirius als ‘living lab voor restauratie en erfgoedbehoud’ kan als een icoon FabCity versterken.

Studenten van o.a. het Hout & Meubileringscollege e.a. ROC’s worden uitgedaagd om met de restauratie van het dek en andere onderdelen van het schip aan de slag te gaan. Er kunnen maritieme startups werken in het schip en bedrijven die bezig zijn met smart energy systemen gericht op het elektrificeren van de scheepvaart in Nederland. Omdat er voor diverse groepen studenten uit Europese landen ook slaapplekken geregeld moeten worden, kan de Sirius ook 32 slaapplaatsen voor studenten beschikbaar stellen.

NB Deze locatie bij het Java eiland, betreft slechts een tijdelijke locatie voor de Sirius voor maximaal 11 weken. De Sirius tijdens FabCity is alleen mogelijk bij voldoende participatie van bedrijven, sponsoren en bijdragen van fondsen. Meer informatie Sirius.Amsterdam

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 8

locatie 1: Living Lab voor restauratie & erfgoedbehoud´ tijdens FabCity (april-juni 2016)

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 9

LoCATIE 2: hET STENEN HOOFd

‘ Waar het IJ zich openbaart als openluchttheater,

Het Stenen Hoofd is een van de meest bijzondere plekken aan het IJ. Terwijl de omgeving van het Stenen Hoofd in snel tempo een enorme transformatie ondergaat, is deze pier in al zijn rauwheid al jarenlang voor de buurt een plek om uit te waaien en voor de stad een plek waar kleinschalige en bijzondere culturele evenementen plaatsvinden. Het Stenen Hoofd kan worden gezien als een plek waar de vooruitgang aan voorbij is gegaan, waar het IJ zich openbaart als openluchttheater.

Het Stenen Hoofd is onderdeel van de groene hoofdstructuur van Amsterdam. Unieke beschermde planten zijn er nog vindbaar.

Stichting Het Stenen Hoofd waakt over haar unieke karakter in samenwerking met stadsdeel West. Doelstelling stichting Stenen Hoofd: behoud van het Stenen Hoofd als ruige rafelrand voor gebruik door de

Thuis haven voor de Sirius?

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 10

buurt en voor kleinschalige culturele activiteiten.

Als de Sirius 2 tot 5 jaar mag liggen aan het Stenen Hoofd, kan zij tijdens het proces van restauratie dienstbaar zijn aan culturele initiatieven. Denk aan koffie & thee voor de buurt, duurzame catering en onderdak tijdens opbouw van evenementen voor productiestaf en toezicht op het terrein . De combinatie met elektrisch laden van kleine elektrische boten zorgt voor een verdienmodel want erfgoed restauratie projecten kosten veel geld! In Amsterdam is een grote urgentie om snelladen voor kleine elektrische schepen mogelijk te maken. Zie plan 1 voor de Sirius als onderdeel van Emarina in de Houthaven www. emarina.nl

locatie 2: Sirius als ´Stenen hoofD

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 11

locatie 2: Versterkt de Sirius de erfgoedbeleving aan het Stenen Hoofd?

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 12

locatie 2: Stenen Hoofd en ruimte voor snelladen van elektrische boten?

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 13

Locatie 3: De Sirius op het Marineterrein

uit het maritieme verleden die nu worden ingezet om het Wij stellen de Sirius op het Marineterrein voor als een museum-

SIRIUS

Marineterrein Amsterdam stapsgewijs te ontwikkelen tot een schip waarbij zowel de marine- en loodswezen geschiedenis stadskwartier waar het verleden een toekomst heeft in werken, van het schip beleefbaar is, maar ook de historie als actieschip wonen en weten.

voor natuurbehoud. Qua programma biedt de Sirius heel veel mogelijkheden als moderne coworkingspace voor maritieme

Het Marineterrein Amsterdam is een groene enclave in het Het Marineterrein lijkt voor het voormalige MLV de Sirius en watergebonden startups. Door de strategische ligging hart van een opwindende stad. Hier wordt door pioniers (marine loodsvaartuig) een droomlocatie. Daarom durven we kunnen rondom het schip opnieuw een aantal bescheiden geconcentreerd gewerkt aan vernieuwende ideeĂŤn en nog verder te dromen, want dit terrein is nog niet beschikbaar laadplaatsen worden georganiseerd waar elektrische rederijen projecten die een bijdrage leveren aan een duurzame samen- voor initiatiefnemers. Toch zouden we graag in gesprek komen gebruik van kunnen maken. Graag komen we in overleg met leving. Vernieuwing, verbinding en focus zijn de kwaliteiten over een mogelijke ligplaats vanaf 2018.

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 14

de verantwoordelijken op het Marineterrein.

Locatie 4: De Sirius in de Houthaven

te realiseren. Met ongeveer 60 elektrische laadplaatsen voor de en facilitair en technisch support worden voor de groeiende, kleine beroepsvaart. In dit scenario wordt de Sirius een thuis- duurzame vloot van Amsterdam.

SIRIUS in de houthaven

haven voor elektrisch varen. De Sirius blijft ook in dit scenario baken van duurzaamheid. Loodsboten stonden voor onze Het havenbedrijf heeft in oktober 2015 dit scenario afgewezen. veiligheid. Bakens op zee. De Sirius kan een stralend middel- In verband met schaarste van ligplaatsen zal deze onbenutte punt vormen van een innovatieve E-marina waar ambachts- hoek in de Houthaven door het havenbedrijf zelf gebruikt werk en ‘leren sleutelen’ hand in hand gaan met maritieme worden om schepen te herplaatsen. Op de beoogde locatie

In de kom van de Houthaven hebben we aan het Havenbedrijf innovatie en werkplekken voor maritieme startups. De Sirius ligt nu nog de bewaarboot van Waternet, aan het einde van de Amsterdam voorgelegd om de eerste E-marina van Amsterdam zou daarmee ook leverancier van energie, werkplekken, opslag Haparandadam. Meer info www.emarina.nl

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 15

De Sirius als social enterprise

DE SIRIUS SOCIAL ENTERPRISE

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 16

Veel mensen vragen; wat komt er in de Sirius? Dat kan per locatie verschillen. Nu ligt de focus op restauratie in gang zetten, in combinatie met de ontwikkeling van een platform waar duurzame en innovatieve technieken gedemonstreerd en getest kunnen worden.

De Sirius gaat duurzame energie leveren voor het opladen van elektrische schepen. Op en rond het schip zal energie worden opgewekt.

In het schip kunnen tal van elektrische systemen worden getoetst, zullen werkplekken voor maritieme startups worden gecreëerd en zal de machinekamer worden getransformeerd tot “machinelab”. In dit lab kunnen werkloze mbo-technici worden omgeschoold tot lassers,

elektromenteurs en pijpfitters. Een deel van het schip kan worden ingezet om een ‘social enterprise’ vorm te geven waar werkloze technische MBO-ers leren sleutelen aan klassieke en moderne systemen en installaties.

‘Alleen al in Amsterdam zitten 50.000 mbo-technici op de bank. We verwachten flinke tekorten. Het UWV zet in op herscholing’ (bron: Parool 12-9-2015, directeur UWV Werkbedrijf Tof Thissen). In de Sirius kunnen maritieme onderwijsinstellingen een levensechte technische onderwijsomgeving realiseren.

SCHAALTEKENING SCHIP

VERGADERRUIMTE TRAININGSRUIMTE/WERKPLEKKEN TEST EN DISPLAY VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES OPSLAG/REDERIJEN

KAPITEINSHUT

MACHINELAB/LEERWERKBEDRIJF leren sleutelen op de Sirius BEHEERDERSKANTOOR

WATERLIJN

WATERLIJN

STUURBOORD ZIJAANZICHT

45.95

8.40

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 17

SCHAALTEKENING SCHIP (VERVOLG)

WATERLIJN

STUURBOORD ZIJAANZICHT

45.95

8.40

BOVENJAANZICHT

vergaderruimte

Schaal 1:50, bij formaat A3 SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 18

+1 STUURHUT NIVEAU

SCHAALTEKENING SCHIP (VERVOLG)

5 3

4 7

1

8

6 2

WATERLIJN

WATERLIJN

BAKBOORD ZIJAANZICHT

NUMMER

ONDERDEEL

STUURBOORD ZIJAANZICHT

MATERIAALOMSCHRIJVING KLEUR

1 ROMP

STAAL

wit

2 WATERLIJN

STAAL

groen

3

STUURHUT

STAAL & HOUT

wit

4

SCHOORSTEEN

STAAL&PLANTEN

groen

5

RAMEN

STAAL, HOUT & GLAS

6

PATRIJSPOORTEN

STAAL & GLAS

gelijk aan romp

7

DAKRAMEN

STAAL EN HOUT

wit

TEAK

nvt

8 DEK

OPMERKINGEN

BOVENJAANZICHT

verticale tuin

Schaal 1:50, bij formaat A3 +1 STUURHUT NIVEAU SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 19

BIJLAGE 1: INSPIRATIE

SIRIUS.AMSTERDAM | 26 NOVEMBER 2015 | PAGINA 20

COLOFON

Contact Bel of mail Suzanne Hansen: dezeruimte@gmail.com, M 06 48272193 Met dank aan Sylvia Borren, Frits Meulenveld, Natacha Pietersz, Martine van Lier, Thomas Vlek, Jack de Jong, Jan Willem Schulte, Marlous Nooi, Marco van Hout, Martin Haring, Dymphna Snijders, Jan Scholte, Theodoor Koelewijn, Toon Agterberg, Jan Korver, Piet Dekker, Nathalia van Putten, Gruus van Woerkom, Esse Dijks, Nil Disco, Nicolaas Oldenburg, Michiel Dijkema, Bep en Kees Hansen, Aad Verhoeven, Mario van Parijs, Eelke Cornelissen, Oep Schilling, Andre Krijger, Frans Heijn, Luc Sour, Peter Mol, Bodei Brouwer, Martins Mazonis, Marja Douma-Goud, Jerome van Eersel, Els van Dam, Fred Terlouw, Bas van Schelven, Sylvano Philippo, Lenneke Kok, Celso Menaia, Maartje Berkhout, John Mes, Edwin van Beveren, Thieu Besselink, Krisja Abelman, Andre Bolland, Arjan Hemelaar, Jeen van der Werf, Ronald Otten, Klaas Kuper, Rob Nab, Martijn Gaarthuis, Maurice van Tol, Derk Jan Rolff, Afred van Zanten, Enny van de Velden, Tjarko Boelkens, Harriet Enkelaar, Jeanine van de Ven, Simone Schoutens, Justine van Zoest, Dieuwke van Buren, Ricardo van Loenen, Guus Meulendijks, Anne Kloppenborg, Marcel Schaap, Miriam Knijff-Studio Schurk, Roloff de Jeu, Berit van Hulst, Tienko Rasker, Timothy Gauldin, Roxanne van Eijk, Reinier Schneider, Ronald Kleverlaan, Cindy Koopman, Jellie Tiemersma, Margriet Roelandse, Andre Bolland, Martin Kuiper en Jeroen Schilt.

Dit onderzoek is geen officiele publicatie. We hebben gebruik gemaakt van referentiebeelden van internet om het plan te illustreren.Mocht iemand bezwaar maken in verband met het gebruik van bepaald beeldmateriaal, gelieve dan contact op te nemen met het Suzanne Hansen.

Disclaimer Deze publicatie is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Niettemin aanvaarden de samenstellers geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden. Aan de gepresenteerde informatie kunnen geen rechten worden ontleend.

Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Suzanne Hansen worden gekopieerd of verveelvoudigd.