Begrijp wat u doet Spaanse structuren 1

Oud-wereldkampioen Anatoly Karpov zei ooit dat je je met beide kleuren in moet laten op het Spaans als je een sterke speler wilt worden. Deze moeilijke opening, waar zoveel onderhuidse spanningen heersen, vereist een diep begrip van de overgang naar diverse structuren. Het leek mij een uitdaging om in deze eerste aflevering in te gaan op een deel van deze problematiek. Daarvoor maak ik om te beginnen gebruik van een bijzonder leerzaam betoog dat grootmeester Svetozar Gligoric ooit in het boek How to open a Chessgame hield over de stelling die ontstaat na de zetten 1. e4 e5.

Kun je door ‘in het wilde weg partijen na te spelen’ je eigen niveau opkrikken? Nee, dat moet natuurlijk gestructureerd gebeuren. Een methode kan zijn om partijen na te spelen die passen bij het soort stellingen die je zelf speelt. Als je bijvoorbeeld de Svesjnikov-variant van het Siciliaans (een variant is 1. e4 c5 2. Pf3 Pc6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 e5 6. Pdb5 d6 7. Lg5 a6 8. Pa3 b5 9. Lxf6 gxf6) op het bord krijgt dien je verstand te hebben van het spelen met een loperpaar. Zonder enig begrip hiervan valt deze opening niet te spelen.

Het lijkt vreemd om al na de eerste zet stil te staan bij een stelling die elke beginneling binnen een paar seconden op het bord zet. Maar het commentaar van Gligoric is zeer leerzaam. Hij zegt dat zwart, na wits openingszet, direct een ‘stopteken’ neerzet.

Zwart verhindert met zijn openingszet direct dat wit twee pionnen naast elkaar in het centrum krijgt en zorgt er tevens voor dat wit geen ruimtevoordeel kan krijgen door op termijn met e4-e5 te gaan werken.

Na de zetten 2. Pf3 Pc6 neemt Gligoric opnieuw de tijd om de stelling aan een onderzoek te onderwerpen. Hij geeft aan dat vrijwel alle sterke spelers hier opteren voor 3. Lb5 maar, zegt hij, als je hier diep over nadenkt ontbreekt op het eerste gezicht de logica. De opstelling van de pionnen e4/e5 impliceert bepaalde specifieke kenmerken, die we in ons op moeten nemen om de essentie van de stelling beter te begrijpen. Zo is bij zwart de diagonaal a2-g8 kwetsbaar geworden, bij wit is dat de diagonaal a7-g1. Gezien dit gegeven lijkt het dus logischer om de lopers naar respectievelijk c4 en c5 te ontwikkelen. Je kunt je afvragen waarom het Spaans een betere opening is dan de Giuoco Piano zoals het systeem wordt genoemd na 3. Lc4 Lc5. De reden is de volgende variant: 4. c3 Pf6 5. d4 exd4 6. cxd4 Lb4+ 7. Ld2 Lxd2+ 8. Pbxd2

Het lijkt dat wit alles heeft bereikt wat zijn hartje begeert. Hij heeft twee pionnen naast elkaar in het centrum, meer ruimte, een voorsprong in ontwikkeling en zijn loper staat op de voor zwart ‘gevoelige’ diagonaal a2-g8. Desondanks levert deze positie wit geen voordeel op. Sterker nog: na 8. .. d5! 9. exd5 Pxd5 is het machtig ogende witte pionnencentrum volledig uit elkaar geslagen en zit wit in het vervolg opgescheept met een geïsoleerde pion op d4. Zwart krijgt middels de manoeuvre .. Pc6-e7 gevolgd door .. c7-c6 een comfortabel middenspel.

Volgens Gligoric is het probleem voor wit dat de witte loper op c4 te dichtbij staat! Zou hij op b3 staan, dan kan wit na 8. .. d5 antwoorden met 9. e5 waarna hij wel een ruimtevoordeel heeft en mogelijk ook aanvalskansen op de koningsvleugel.

Dat is dus de reden waarom veel grootmeesters voor 3. Lb5 kiezen. Of zoals de Nederlandse kampioen Sergei

Tiviakov vaak speelt: 3. Lc4 gevolgd door het wat bescheiden ogende d2-d3, c2-c3 en Lc4-b3. In het Spaans schiet de loper eigenlijk langs de voor hem gewenste diagonaal, maar veel later komt hij daar vaak toch terecht.

Ik kom nog even terug op het ‘stopteken’ dat zwart geeft door op de eerste zet 1. .. e7e5 te spelen.

11. Pbd2 Pc5 12. Lc2 d5?!

Op het eerste gezicht lijkt het voor zwart een uitstekend moment om de stelling te openen, gezien de op het oog bescheiden opstelling die de witte stukken hebben ingenomen.

13. exd5 Dxd5 14. Pf1 Tad8

15. Pe3 Dd7 16. d4!

Wit kan zich deze zet permitteren gezien de tactische rechtvaardiging 16. .. exd4 17. cxd4 Pxd4? 18. Pxd4 Dxd4 19. Dxd4 Txd4 20. Pf5! met stukwinst.

16. … exd4 17. cxd4 Dc8 18.

Ld2! Gebaseerd op hetzelfde motief als hierboven. 18. .. Pa4

19. d5 Pb8 20. Pf5 Lf6 21. Pg5 g6 partij Contedini - Euwe, Leipzig 1960 trekt de zwartspeler zich vrijwel op de onderste linies terug, maar pion e5 staat als een rots in de branding. Uiteindelijk loopt de witspeler zich helemaal stuk op dit ‘blok beton’ en steekt hij de helpende hand uit om de zwarte strategie volledig te laten slagen.

1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lc4 Lc5

4. c3 Lb6 5. d4 De7 6. 0-0 d6

7. a4 a6 8. h3 Pf6 9. Te1 0-0

10. Pa3 Kh8 Een mysterieuze koningszet die getuigt van een groot inzicht en waarvan de bedoeling weldra duidelijk wordt.

11. Pc2 Pg8!

16. dxe5?

De witspeler zwicht onder de druk van het uitgekookte spelletje van zijn tegenstander. Dit is een typisch geval van ‘spanning opheffen’, dat kwalijke gevolgen heeft.

16. .. Pxd5 17. Lxd5 Lxe3 18. Txe3 fxe5

De f-lijn is nu open gekomen voor zwart en daar maakt hij op fraaie wijze gebruik van.

19. Lb3 Df6 20. c4 Pe7 21. c5 dxc5 22. bxc5 Pg6 23. Dd5 Lxh3!

Een dergelijke combinatie kon natuurlijk niet uitblijven.

Zoals gezegd wil zwart met deze pion een blokkade tegenover pion e4 opwerpen die daar liefst het gehele middenspel blijft staan. Deze gedachte past ook in de bespiegelingen van Gligoric. Wit zal in het Spaans proberen de pion op e5 van zijn plaats te krijgen, zodat hij pion e4 in beweging kan brengen. Dat is nodig om de witveldige loper (die vaak op c2 terecht komt) actief in te kunnen zetten tegen de kort gerokeerde zwarte koning. In de partij Gligoric - Bidev, Belgrado 1946 zien we een prachtig voorbeeld hoe wit zijn lopers op c1 en c2 in de aanval betrekt.

1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 a6

4. La4 Pf6 5. O-O Le7 6. Te1 b5 7. Lb3 O-O 8. c3 d6 9. h3

Lb7 10. d3 Pd7? Dit dubieuze plan komt de zwartspeler later duur te staan. Het paard wordt op de koningsvleugel node gemist, zoals we zullen zien.

Een fraaie illustratie van wat Gligoric in zijn inleiding aangeeft: lopers opereren van afstand, de paarden dienen in de nabijheid van de vijandelijke koningsstelling gemanoeuvreerd te worden.

De effecten van deze strategie kunnen dan dodelijk zijn.

22. Pxh7! Kxh7 23. Pe7 Lxe7

24. Dh5+ Kg8 25. Lxg6 fxg6

26. Dxg6+ Kh8 27. Txe7, 1-0

Vanuit de zwartspeler bezien dient de pion op e5 daar met alle macht te worden gehandhaafd. Als zwart geen krimp geeft, is het voor de witspeler over het algemeen moeilijk om vorderingen te maken. Ook hiervan heb ik een stereotiep voorbeeld geselecteerd. In de

Een bekend plan in dit type stelling. Het paard staat niet goed meer op f6 en dient naar andere velden omgespeeld te worden. Zo kan bijvoorbeeld veld f4 op den duur interessant worden. Tegelijkertijd bereidt zwart .. f7-f6 voor, waarmee hij zijn centrumpositie stabiliseert.

12. Pe3 La7 13. Pd5 Dd8 Het is grappig om te zien hoe zwart de meeste stukken systematisch terug mag spelen. Juist het feit dat de pion op e5 wit hindert in zijn acties geeft zwart de vrije hand om zijn stukken te hergroeperen. Daarbij wordt de schijnbare activiteit van de witspeler koeltjes opgevangen.

14. Le3 f6 15. b4 Pce7!

24. gxh3 Ph4 25. Pxh4 Dxf2+ 26. Kh1 Dxe3 27. Pf5 Dxh3+ 28. Kg1 Tf6, 0-1

Wat heeft dit alles met het Spaans te maken, zult u zich afvragen. Wel, het begrip van de pionnenstructuur waarin de pionnen e4/e5 tegenover elkaar vastliggen is essentieel voor de plannen die in de Spaanse structuren van belang zijn. De volgende keer zal ik verdergaan met het bespreken van de diverse plannen die horen bij de onderstaande diagramstelling.

Modelpartijen:

Gligoric - Bidev, Belgrado 1946. Contedini - Euwe, Leipzig 1960. (wordt vervolgd)

Reageren? Stuur een e-mail naar hgrooten@xs4all.nl

Schaken verandert de hele wereld

Het boek Chess gaat over twee middelbare scholieren, Peter en Jennifer, die beiden goed kunnen schaken. Vanwege hun prestaties op een online schaakcomputer krijgen ze allebei een uitnodiging voor het schaakkamp van Lord Sugarpie, de graaf van Chesterfield.

De dingen zijn echter niet zo onschuldig en simpel als ze lijken. Er steekt een wereldwijd complot achter het schaakkamp en Lord Sugarpie is niet de enige schaakfanaat die Peter en Jennifer in zijn kamp wil hebben. Peter en Jennifer moeten een keuze maken - kiezen ze voor het grote geld bij de zakenman Blackpool of gaan ze naar de vriendelijke graaf? Hun keus blijkt niet zo vrij te zijn, middelen als ontvoering en moord worden niet geschuwd...

Het verloop van Chess wordt duidelijk door de namen van de delen: opstelling, openingszetten, middenspel, aanval, eindspel, schaakmat en tot slot de analyse. Dit beeldt natuurlijk het verloop van een potje schaak uit. Het deel opstelling bestaat maar uit één hoofdstuk waarin een stukje voorgeschiedenis wordt verteld. Daarna maak je eerst rustig kennis met de hoofdpersonen, doodnormale mensen - de openingszetten. Na een paar hoofdstukken komt er echter spanning in het verhaal, er worden een paar mysteries geïntroduceerd. Het middenspel begint. Het hele verhaal ontvouwt zich langzaam en je wordt een paar keer op het verkeerde been gezet door de leugens die verteld worden. Als Peter en Jennifer uiteindelijk gekozen hebben wordt de aanval ingezet. Dit deel van het verhaal is agressiever, en het goede en het kwade kamp staan duidelijk tegenover elkaar. De beslissing valt in het eindspel, hoewel het nog dreigt te veranderen. Bij schaakmat is het definitief uit, en in de analyse wordt echt alles duidelijk.

Heerco Walinga, de schrijver van Chess, maakt het zichzelf wel moeilijk. Het complot zit ingewikkeld in elkaar, en het is lastig én alles uit te leggen én de vaart erin te houden. Dit zorgt er ook voor dat er in het middenspel een iets saaier stuk zit waar je even doorheen moet. Je moet echter wel op blijven letten want het is noodzakelijk om alles te snappen.

Schaken speelt vanzelfsprekend een belangrijke rol in Chess. Soms wordt er een partij voor een deel beschreven, en in het verhaal verandert schaken letterlijk de hele wereld. Voor het verhaal maakt het op zich niet zoveel uit welke sport het is - het had elke willekeurige denksport kunnen zijn, ook bijvoorbeeld dammen. Het boek trok mij wel meer aan omdat het over schaken ging. Je hoeft geen ervaring met schaken te hebben om het boek te snappen.

Al met al is het een interessant boek dat goed in elkaar zit. Er zitten wat saaiere stukken in, maar die zijn onvermijdelijk. Ik denk dat Chess geschikt is voor jongeren van ongeveer twaalf jaar.

Heerco Walinga: Chess.

Uitgeverij Columbus. € 15.95.

ISBN 978-90-8543-055-1.

De lezer aan zet

10. d5 Wit heeft plezierig ruimtevoordeel na de tekstzet. 10. dxc5 Pxc5 belooft wit niets, en levert dan ook geen punten op.

10. .. exd5 Een heel andere type stelling ontstaat na 10. .. e5 11. Ld2. Zwart heeft een zogenaamde

Benoni-Wall opstelling ingenomen waarin het spel trager verloopt. Wit vervolgt met e4, gevolgd door het voorbereiden van b4 en soms ook f4. Wit staat beter maar zwart staat solide. Na 10. .. exd5 heeft het spel een opener karakter - de pionstructuur doet denken aan de Moderne Benoni. Zwart komt makkelijk tot .. b5, maar haar zwartveldige loper hoort op de lange diagonaal thuis en niet op e7. Ook haar witveldige loper staat niet optimaal staat op b7.

11. cxd5 Het is niet logisch om een extra stuk te ruilen met 11. Pxd5. Zwart krijgt dan prima spel na 11. .. Pxd5 12. cxd5 Pc7 13. e4 f5.

12. e4 12. Ph4 om d5 te dekken en Pf5 voor te bereiden kan hier beantwoord worden met 12. .. Ph5.

13. Tc1 Een goede zet, wit speelt met al haar stukken. Er zijn diverse ongeveer gelijkwaardige alternatieven. 7 punten zijn er te verdienen met het altijd nuttige 13. a3. Ook mogelijk is 13. Pd2 (6 punten) b4 14. Pa4. In de praktijk is ook 13. Ph4 (5 punten) gespeeld en nu 13. .. b4 (13. .. g6!?) 14. Pa4 Te8 (niet 14. .. Lc8? 15. Pxc5! dxc5 16. d6 en op zet 15 faalt 15. .. Pfe8 ook van- wege 16. Pf5 Lxf5 17. Pb7! Dc8 18. exf5 en e7 blijft hangen.) 15.

Pf5 Lf8 en nu volgde in de (dames)partij Shumiakina - A. Maric, Jakarta ‘93, het spectaculaire 16. Pxd6!?Lxd6 17. e5

Pcxd5 18. exd6 Txe1+ 19. Dxe1

Pxf4 20. Lxb7

Tb8 21. gxf4 Txb7 22. Pxc5 en wit stond beter (maar verloor).

13. .. Te8 Op 13. .. b4 volgt 14. Pa4 en niet 14. Pb1 Ph5 15. Le3 f5.

14. a3 De zwarte stelling is in orde na het directe 14. e5 (3 punten). Slecht is nu 14. ..

Ph5? 15. exd6 Lxd6 16. Lxd6

Dxd6 (na 16. .. Txe1+? wint 17.

Pxe1 een stuk) 17. Pe4 en nu moet zwart een kwaliteit geven met 17. .. Txe4 18. Txe4

Pf6 19. Te2 Lxd5 en wit staat beter. Juist is 14. .. dxe5 15.

Pxe5 en nu niet 15. .. Pcxd5?!

16. Pxd5 Pxd5 17. Db3!, maar

15. .. Ld6, of het complexere

15. .. b4!? 16. Pe4 (16. d6 Lxg2

17. dxc7 Dxc7 18. Kxg2 bxc3 19. Txc3 Tad8 levert niks op) 16. ..

Lxd5 17. Pc6 Lxc6 18. Pxf6+ Lxf6

19. Lxc6 Txe1+ 20. Dxe1 wat ook prima is voor zwart. Na 14.Ph4 (1 punt) speelt zwart gewoon 14. .. g6. 14. a4 (2 punten) wordt beantwoord met 14. .. a6.

14. .. a5 Sterker was wellicht

14. .. Dd7.

15. a4 Nu zwart .. a5 heeft gespeeld profiteert Peng met opnieuw een zet met de a-pion om zo de controle over veld c4 te veroveren. 15. e5 (2 punten) wordt opnieuw opgevangen door 15. .. dxe5 16. Pxe5 Ld6 of

16. .. b4.

15. .. bxa4 15. .. b4 16. Pb1 gevolgd door Pd2-c4 is duidelijk beter voor wit.

16. Pd2 Dit is flexibeler dan onmiddellijk terugslaan met 16. Pxa4 (1 punt) of 16. Dxa4 (2 punten).

17. Dxa4 De dame blijkt hier bijzonder goed te staan. 1 punt voor 17. Pxa4.

17. .. Tb8 Nu lijkt zwart voldoende tegenspel te krijgen over de b-lijn maar Peng heeft verder gekeken.

18. .. dxe5 Gedwongen want

18. .. Tb4 19. Dxa5 dxe5 20. Lxe5 Ld6 21. Lxd6 Txe1+ 22.

Txe1 Dxd6 23. Pde4 wint voor wit. En ook 18. .. Ph5 19. exd6

Lxd6 20. Lxd6 Txe1+ 21. Txe1 Dxd6 22. Pde4 is vrijwel winnend.

19. .. Ld6 De beste zet onder moeilijke omstandigheden.

Na 19. .. Pd7 20. Lf4 is zwart in grote moeilijkheden. Op het riskante 19. .. Txb2 volgt sterk

20. Pde4 (dreigt d6 en maakt gebruik van de indirecte aanvallen over de e-lijn en de lange diagonaal).

Zie de volgende varianten: a) 20. .. Pxe4 21. Pxe4 en wint; b) 20. .. Pb5 21. d6 Lxd6 (21. ..

Lf8 22. Lxf6 gxf6 23. Pxb5 Lxb5

24. Da1+-) 22. Lxf6 gxf6 23. Pxf6+

Dxf6 24. Txe8+ en wit wint; c) 20. .. Pd7 21. Lxc7 Dxc7 en nu sterk

22. Lh3! Lc8 (22. .. Td8 23. d6

Lxd6 24. Pd5) 23. d6 Lxd6 24. Pd5 en wit wint materiaal.

20. Lxf6 Verovert veld e4 waardoor ze allerlei tactische mogelijkheden krijgt. Slaan op f6 is daarom sterker dan slaan op d6: 20. Lxd6 (3 punten) 20. .. Txe1+ 21. Txe1 Dxd6 22. Pde4 Pxe4 23. Pxe4 Db6 en wit staat beter, maar heeft duidelijk minder voordeel dan in de partij.

20. .. Txe1+ Iets beter was 20. .. Dxf6 waarna wit net als in de partij verder gaat met 21. Pde4 gevolgd door 22. Dc6.

21. .. Dxf6 21. .. gxf6 is objectief beter, maar dat is geen zet voor een (weldenkend) mens.

22. Pde4 De pointe van het witte spel en verreweg de sterkste zet. 22. Dxa5 (2 punten) wint slechts een pion. Wit staat iets beter na 22. Dd7 (1 punt). Niet onmiddellijk 22. Dc6 vanwege 22. .. Le5! en zwart staat niet minder.

22. .. De7 Ook na andere damezetten volgt 23. Dc6.

23. Dc6 Geen punten voor andere zetten. Met deze damezet wint wit materiaal.

23. .. Td8 Zwart strijdt voor een verloren zaak. Op 23. .. Le5 volgt 24. d6 en 23. .. Pe8 wordt natuurlijk beantwoord met 24. Dxa6.

24. Te3 Opnieuw de allerbeste. Er dreigt nu 25. Pxd6 Dxd6 26. Dxd6 Txd6 27. Te7 en daar is geen kruid meer tegen gewassen. Ook heel sterk is het verrassende 24. Lf1 (8 punten) met de volgende mogelijkheden: a) 24. .. f5 25. Lxa6 Pxa6 26. Dxa6 fxe4 27. Dxa5 en wint; b) 24. .. Lc8 25. Pxd6 Dxd6 26. Dxd6 Txd6 27. Pb5 wint een stuk vanwege de zwakke onderste rij van zwart; c) 24. .. Lxf1 25. Kxf1 is ook een manier om de toren te dekken en zo het paard te ontpennen.

24. .. Le5 Of 24. .. Dd7 25. Dxd7 Txd7 26. Pxd6 Txd6 27. Te7 en wint, zoals in het vorige commentaar aangegeven.

25. d6 Ook winnend is 25. Pxc5 (4 punten) 25. .. Td6 (25. .. Lc8 26. Pd3) 26. Da4.

Rechttoe rechtaan

Combineren

Diagram 1:

Middelveld - Hugeart

1. Txh6+, 1-0

Diagram 2: Wempe - Peng

1. .. Txf1+ 2. Kxf1 Df2 mat. Diagram 3: Lanchava - Medic

1. Pe6! fxe6 Het enige verweer tegen 2. Th1. 2.Txc7, 1-0

Diagram 4: Peng - Paehtz

1. Dxc6! 1-0 Op 1. .. dxc6 volgt immers 2. d7.

1. Pe7+! Kh7 (1. .. Dxe7 2. Df5 mat) 2. Dxh5+ Lh6 3. Dxh6 mat.

Diagram 7:

Hamelink - Geirnaert

1. Txh6+! Kg8 (1. .. gxh6 2. Txf5+ +-) 2. Pg5 Pxe5 (2. .. Dxa2

3. Te7 +-) 3. Pxf7 en na deze damewinst won wit snel.

Diagram 8: Cavusoglu - Muhren

1. .. Lxh3! 2. gxh3 Txh3+ 3. Kxh3 (3. Kg2 Tg6+ 4. Kxh3 De6+ 5. Kh2 Dg4 gaat mat.) 3. .. De6+ 4. Kh2 Dh6+, 0-1

25. .. Txd6 Of 25. .. Lxd6 26. Pxc5 en wint.

Kalender

April

Met 1. Dd4 Dxd4 2. exd4 heeft wit zijn geïsoleerde dubbelpion opgelost. Zwart moet slaan op d4 omdat ook g7 is aangevallen. Uit Timman-Sokolov, Lost Boys 1999. (PP)

Diagram 5:

Sachsenhofer - Schuurman

1. .. Lxe4+! 2. Dxe4 Df2+, 0-1

Er komt een grote vork aan.

Diagram 6:

Alle informatie over het toernooi staat op www.so-on.org/kerst2006/2006ned.html

Bensdorp - Cherednichenko

27-5/5 Venlo NK Jeugd (A, B en C)

28 Huizen Spijkertoernooi

28 Assen Open Drents Jeugdtoernooi

28 Axel Jansen Cleaning thema rapidtoernooi 29-30 Amsterdam 7e Oranjenacht snelschaaktoernooi 29 Oisterwijk 10e Rapidtoernooi 30 Voorschoten Open rapidkamp. Leidse Schaakbond mei

2 Velp lps senioren schaaktoernooi

5 Bergen op Zoom 4e Opifex Rapidschaaktoernooi

5 Wageningen 59e Bevrijdingsschaaktoernooi

6 Venlo Beslissingswedstrijden NK Jeugd

7 e.v. Rotterdam 11e Watertorentoernooi

10 e.v. Sliedrecht Open kampioenschap Drechtstreek

12 KNSB competitie 9e ronde

12 Hoorn NK clubteams E-categorie

12 Utrecht 8e rapidtoernooi Moira-Domtoren

12 Hellevoetsluis Jan Zwart Jeugdschaaktoernooi (RSB-GP)

12 Hellevoetsluis Open Kamp. Zuid-Hollandse eilanden

13 KNSB competitie 9e ronde Meesterklasse 17-19 Rijswijk NK Jeugd (D-categorie)

Hemelvaartstoernooi Soest

Zandvoort a. Zee 27e Louis Blok Rapidtoernooi

M. Waloptoern. open NK Fischer Random

3 Aerdenhout 10e GrandPrix HWP Haarlem

7 e.v. Veenendaal Open Veens 2007

8-10 Utrecht Open Kampioenschap van Utrecht

9 Nijmegen Royal Haskoning NK Scholen finale

9 Hillegom 24e Open Jeugdkampioenschap Hillegom

9

15-28 Hilversum NK Schaken

15-16 Hillegom NK snelschaken clubteams Voor